Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үрдісіндегі дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздері
Кіріспе
І Дамыта оқытудың педагогикалық. психологиялық
теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы
пән мазмұнының ерекшеліктері
1.3 Оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы және оны
ұйымдастыру жолдары
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын
қалыптастыру түрлері
ІІ Дамыта оқыту негізіндегі тәжірибелік сараптама.
2.1 Дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық
эксперимент жұмысының мониторингі
2.2 Теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттеp
І Дамыта оқытудың педагогикалық. психологиялық
теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы
пән мазмұнының ерекшеліктері
1.3 Оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы және оны
ұйымдастыру жолдары
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын
қалыптастыру түрлері
ІІ Дамыта оқыту негізіндегі тәжірибелік сараптама.
2.1 Дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық
эксперимент жұмысының мониторингі
2.2 Теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттеp
Ең алдымен, тарих көмбесіне “бүтіндей тастағымыз” келетін дәстүрлі мектепті алайық. Бұл мектеп оқушыға білімді де, білікті де, дағдыны да дайын үлгімен беріп, оның ойына түрткі салмайтыны, яғни мұнда оқушы интеллектісінің дамуына жеткілікті жағдай жасалмайтыны, оқу материалдарында мәдениет элементтерінің жетімсіздігі және барының өзі эстетикалық, эмоционалдық сезімге әсері жоқтың қасы екені үшін сыналады.
Мұнда, оқушы оқу әрекетінің субъектісі емес, объектісі ретінде қарастырылатыны, оның теориялық ойларына, шығармашылық қабілетін қалыптастыруға онша мән бермейтіні шындық.
Дегенмен дәстүрлік мектептің өзіне ғана тән басқа педагогикалық жүйелерден бір артықшылығы бар: мұнда оқушы өмірге қажетті білік, дағдыларды тамаша меңгереді, сондықтан бұл мектептің оқушысын қазір “дағдының иесі ”, “дағдының кемеңгері” деп те атайды. Дәстүрлі мектептің бұл тамаша тәжірибесі жаңа әдістемелік жүйеден өзіне лайық орнын алуы әбден заңды.
Шынында да, мысалы, еңбекке баулудағы еңбек құралдарымен жұмыс, бұйымдар дайындау тәсілдерін игеру немесе дене тәрбиесіндегі көптеген жаттығулардың автоматтануы тек қана репродуктивті, тәжірибелік жолдармен жүзеге асады, ал мұндай сәттер барлық пәндерде де бар.
Сондықтан, әр пәннің жаңа бағдарламасындағы оқу нәтижесіне қойылатын талаптарда біліммен қоса білік, дағдылар да міндетті түрде көрсетіліп беріледі. Екіншіден, қазір жұрт назарын өзіне аударып отырған идея дамыта отырып оқыту идеясы.
Бұл идеяның бірнеше түрі бар. Соның бірі “дамыта оқыту мектебі” немесе осы мектеп жұмысының негізіне алған идеяның – оқу әрекеті теориясы авторларының бірінің атымен аталатын “Давыдовтың дамыта оқыту мектебі”. Бұл мектепте мұғалім өзінің оқушымен қарым-қатынасын, оқу әрекетін құрып, оны оқушы бойына қалыптастыра отырып жүзеге асырады.
Оқу әрекеті – бастауыш саты кезеңіндегі жетекші әрекет. Оның жүзеге асырылуы үрдісінде оқушы мұғалімнің басшылығымен ғылым, өнер, адамгершілік, құқық сияқты қоғамдық сананың дамыған түрлерінің мазмұнын және осыған сәйкес талаптар тұрғысынан әрекет ету біліктерін меңгереді. Қоғамдық сананың бұл түрлері білім мазмұнының (ғылыми ұғымдар, көркем бейнелер, адамгершіліктік құндылық, құқық нормалары) теориялық сипаты болады. Оқу әрекетінің мазмұнын осындай теориялық білім құратындықтан, осының өзі оның дамытушы қызметін анықтайды.
Адам білімі әр уақытта оның ойлау әрекетімен (абстрактылау, жалпылау т.б.) бірлікте болады. Сондықтан “білім” деген ұғым бірінші жағынан ойлаудың нәтижесін (шындықтың бейнесін), екінші жағынан, осымен бір мезгілде, оны алудың үрдісін (яғни ойлау амалын) көрсетеді. “Кез келген ғылыми ұғым - әрі ойдың құрылысы, әрі болмыстың бейнесі”, – дейді С.Л.Рубинштейн [5] Осы тұрғыдан ұғымды әрі болмыстың бейнесі, әрі ойлау амалының құралы деп түсінген орынды.
Эмпирикалық білімге (ұғымға) эмпирикалық ойлау амалдары, теориялық білімге (ұғымға) теориялық ойлау амалдары сәйкес келеді. Ал, бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуы теориялық ойлаумен байланысты.
Сондықтан “Давыдов мектебінде” білімнің теориялық деңгейін көтеру, яғни білім мазмұнын теориялық (ғылыми) ұғымдар жүйесімен құру дамыта отырып оқытудың басты шарттарының бірі деп қарастырылады (В.В.Давыдов) [3]
Теориялық білімді меңгеру, оқу тапсырмаларын орындау (шешу) арқылы жүзеге асырылады; басқаша айтқанда, оқу тапсырмасы теориялық мазмұнды оқытудың немесе теориялық білімді меңгерудің ерекше әдісі болып табылады. Ол оқушының танымдық үрдістерін, ең алдымен теориялық ойлауын іске қосатын, бірінен соң бірі сатылап келетін төмендегідей оқу амалдары арқылы орындалады (В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконин): оқу тапсырмасы шарттарын түрлендіру арқылы теориялық ұғымдағы объектінің жалпылық қатынасын тауып, бөліп шығару. Бұл қатынас тұтас объектінің барлық жеке ерекшеліктерінің генетикалық негізгі қайнар көзі болып табылады. Осы жалпылық қатынасты іздеу ойша талдау амалының мазмұнын құрады және қажетті теориялық ұғым қалыптасуының басы болады.
Мәселен, 1-сыныптағы математика шамалар арасындағы негізгі қатынастарды анықтаудан басталады (Б.Д.Элькониннің сөзімен айтқанда бұл “сансыз” математика). Оқушылар ең алдымен, заттардың шамаларын білдіретін белгілерін (ұзындық, көлем, салмақ) табуға көмектесетін амалдарды меңгереді: біріңғай шамаларды өзара салыстыру тәсілдерімен, оның нәтижесін жазу жолдарымен танысып үйренеді.[10]
Әрине, шамаларды салыстыру олардың не бірдей (тең), не бірдей емес (тең емес) екендігін байқауға мүмкіндік береді. Оқушылар алғашқыда бұл салыстыру нәтижелерін өз дәптерлеріне сурет арқылы жазады.
Мұнда, оқушы оқу әрекетінің субъектісі емес, объектісі ретінде қарастырылатыны, оның теориялық ойларына, шығармашылық қабілетін қалыптастыруға онша мән бермейтіні шындық.
Дегенмен дәстүрлік мектептің өзіне ғана тән басқа педагогикалық жүйелерден бір артықшылығы бар: мұнда оқушы өмірге қажетті білік, дағдыларды тамаша меңгереді, сондықтан бұл мектептің оқушысын қазір “дағдының иесі ”, “дағдының кемеңгері” деп те атайды. Дәстүрлі мектептің бұл тамаша тәжірибесі жаңа әдістемелік жүйеден өзіне лайық орнын алуы әбден заңды.
Шынында да, мысалы, еңбекке баулудағы еңбек құралдарымен жұмыс, бұйымдар дайындау тәсілдерін игеру немесе дене тәрбиесіндегі көптеген жаттығулардың автоматтануы тек қана репродуктивті, тәжірибелік жолдармен жүзеге асады, ал мұндай сәттер барлық пәндерде де бар.
Сондықтан, әр пәннің жаңа бағдарламасындағы оқу нәтижесіне қойылатын талаптарда біліммен қоса білік, дағдылар да міндетті түрде көрсетіліп беріледі. Екіншіден, қазір жұрт назарын өзіне аударып отырған идея дамыта отырып оқыту идеясы.
Бұл идеяның бірнеше түрі бар. Соның бірі “дамыта оқыту мектебі” немесе осы мектеп жұмысының негізіне алған идеяның – оқу әрекеті теориясы авторларының бірінің атымен аталатын “Давыдовтың дамыта оқыту мектебі”. Бұл мектепте мұғалім өзінің оқушымен қарым-қатынасын, оқу әрекетін құрып, оны оқушы бойына қалыптастыра отырып жүзеге асырады.
Оқу әрекеті – бастауыш саты кезеңіндегі жетекші әрекет. Оның жүзеге асырылуы үрдісінде оқушы мұғалімнің басшылығымен ғылым, өнер, адамгершілік, құқық сияқты қоғамдық сананың дамыған түрлерінің мазмұнын және осыған сәйкес талаптар тұрғысынан әрекет ету біліктерін меңгереді. Қоғамдық сананың бұл түрлері білім мазмұнының (ғылыми ұғымдар, көркем бейнелер, адамгершіліктік құндылық, құқық нормалары) теориялық сипаты болады. Оқу әрекетінің мазмұнын осындай теориялық білім құратындықтан, осының өзі оның дамытушы қызметін анықтайды.
Адам білімі әр уақытта оның ойлау әрекетімен (абстрактылау, жалпылау т.б.) бірлікте болады. Сондықтан “білім” деген ұғым бірінші жағынан ойлаудың нәтижесін (шындықтың бейнесін), екінші жағынан, осымен бір мезгілде, оны алудың үрдісін (яғни ойлау амалын) көрсетеді. “Кез келген ғылыми ұғым - әрі ойдың құрылысы, әрі болмыстың бейнесі”, – дейді С.Л.Рубинштейн [5] Осы тұрғыдан ұғымды әрі болмыстың бейнесі, әрі ойлау амалының құралы деп түсінген орынды.
Эмпирикалық білімге (ұғымға) эмпирикалық ойлау амалдары, теориялық білімге (ұғымға) теориялық ойлау амалдары сәйкес келеді. Ал, бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуы теориялық ойлаумен байланысты.
Сондықтан “Давыдов мектебінде” білімнің теориялық деңгейін көтеру, яғни білім мазмұнын теориялық (ғылыми) ұғымдар жүйесімен құру дамыта отырып оқытудың басты шарттарының бірі деп қарастырылады (В.В.Давыдов) [3]
Теориялық білімді меңгеру, оқу тапсырмаларын орындау (шешу) арқылы жүзеге асырылады; басқаша айтқанда, оқу тапсырмасы теориялық мазмұнды оқытудың немесе теориялық білімді меңгерудің ерекше әдісі болып табылады. Ол оқушының танымдық үрдістерін, ең алдымен теориялық ойлауын іске қосатын, бірінен соң бірі сатылап келетін төмендегідей оқу амалдары арқылы орындалады (В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконин): оқу тапсырмасы шарттарын түрлендіру арқылы теориялық ұғымдағы объектінің жалпылық қатынасын тауып, бөліп шығару. Бұл қатынас тұтас объектінің барлық жеке ерекшеліктерінің генетикалық негізгі қайнар көзі болып табылады. Осы жалпылық қатынасты іздеу ойша талдау амалының мазмұнын құрады және қажетті теориялық ұғым қалыптасуының басы болады.
Мәселен, 1-сыныптағы математика шамалар арасындағы негізгі қатынастарды анықтаудан басталады (Б.Д.Элькониннің сөзімен айтқанда бұл “сансыз” математика). Оқушылар ең алдымен, заттардың шамаларын білдіретін белгілерін (ұзындық, көлем, салмақ) табуға көмектесетін амалдарды меңгереді: біріңғай шамаларды өзара салыстыру тәсілдерімен, оның нәтижесін жазу жолдарымен танысып үйренеді.[10]
Әрине, шамаларды салыстыру олардың не бірдей (тең), не бірдей емес (тең емес) екендігін байқауға мүмкіндік береді. Оқушылар алғашқыда бұл салыстыру нәтижелерін өз дәптерлеріне сурет арқылы жазады.
1 Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. –М.: “Владос”,2006г.
2 Давыдов В.В. Принципы обучения в школе будущего . –М.2004г.
3Давыдов В.В. Ломпшер И.К., Маркова А.К.Формирование учебной деятельности школьника. –М.: “ Владос”,2002г.
4 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения.-М.:” Владос”,2006г.
5 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. –СПб:” Питер”,2007г.
6 Возрастная и педагогическая психология / Под ред. А.В.Петровского. – М., 2004г.
7 Жутикова Н.В. Психологичесие уроки обыденной жизни. –М. 2000г.
8 Қазақстан Республикасына 10 жыл / Құрастырған Г.Сапарғалиев.-Алматы.”Жеті жарғы”,2005ж.
9 Тойбазарова Н.Е. Дамыта оқыту технологиясы – сабақта // Бастауыш мектеп. –2006 ж.-№4. –б.17.
2 Давыдов В.В. Принципы обучения в школе будущего . –М.2004г.
3Давыдов В.В. Ломпшер И.К., Маркова А.К.Формирование учебной деятельности школьника. –М.: “ Владос”,2002г.
4 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения.-М.:” Владос”,2006г.
5 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. –СПб:” Питер”,2007г.
6 Возрастная и педагогическая психология / Под ред. А.В.Петровского. – М., 2004г.
7 Жутикова Н.В. Психологичесие уроки обыденной жизни. –М. 2000г.
8 Қазақстан Республикасына 10 жыл / Құрастырған Г.Сапарғалиев.-Алматы.”Жеті жарғы”,2005ж.
9 Тойбазарова Н.Е. Дамыта оқыту технологиясы – сабақта // Бастауыш мектеп. –2006 ж.-№4. –б.17.
Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үрдісіндегі дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздері
Мазмұны
Кіріспе
І Дамыта оқытудың педагогикалық- психологиялық
теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы
пән мазмұнының ерекшеліктері
1.3 Оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы және оны
ұйымдастыру жолдары
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын
қалыптастыру түрлері
ІІ Дамыта оқыту негізіндегі тәжірибелік сараптама.
2.1 Дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық
эксперимент жұмысының мониторингі
2.2 Теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттеp
Ең алдымен, тарих көмбесіне "бүтіндей тастағымыз" келетін дәстүрлі мектепті алайық. Бұл мектеп оқушыға білімді де, білікті де, дағдыны да дайын үлгімен беріп, оның ойына түрткі салмайтыны, яғни мұнда оқушы интеллектісінің дамуына жеткілікті жағдай жасалмайтыны, оқу материалдарында мәдениет элементтерінің жетімсіздігі және барының өзі эстетикалық, эмоционалдық сезімге әсері жоқтың қасы екені үшін сыналады.
Мұнда, оқушы оқу әрекетінің субъектісі емес, объектісі ретінде қарастырылатыны, оның теориялық ойларына, шығармашылық қабілетін қалыптастыруға онша мән бермейтіні шындық.
Дегенмен дәстүрлік мектептің өзіне ғана тән басқа педагогикалық жүйелерден бір артықшылығы бар: мұнда оқушы өмірге қажетті білік, дағдыларды тамаша меңгереді, сондықтан бұл мектептің оқушысын қазір "дағдының иесі ", "дағдының кемеңгері" деп те атайды. Дәстүрлі мектептің бұл тамаша тәжірибесі жаңа әдістемелік жүйеден өзіне лайық орнын алуы әбден заңды.
Шынында да, мысалы, еңбекке баулудағы еңбек құралдарымен жұмыс, бұйымдар дайындау тәсілдерін игеру немесе дене тәрбиесіндегі көптеген жаттығулардың автоматтануы тек қана репродуктивті, тәжірибелік жолдармен жүзеге асады, ал мұндай сәттер барлық пәндерде де бар.
Сондықтан, әр пәннің жаңа бағдарламасындағы оқу нәтижесіне қойылатын талаптарда біліммен қоса білік, дағдылар да міндетті түрде көрсетіліп беріледі. Екіншіден, қазір жұрт назарын өзіне аударып отырған идея дамыта отырып оқыту идеясы.
Бұл идеяның бірнеше түрі бар. Соның бірі "дамыта оқыту мектебі" немесе осы мектеп жұмысының негізіне алған идеяның - оқу әрекеті теориясы авторларының бірінің атымен аталатын "Давыдовтың дамыта оқыту мектебі". Бұл мектепте мұғалім өзінің оқушымен қарым-қатынасын, оқу әрекетін құрып, оны оқушы бойына қалыптастыра отырып жүзеге асырады.
Оқу әрекеті - бастауыш саты кезеңіндегі жетекші әрекет. Оның жүзеге асырылуы үрдісінде оқушы мұғалімнің басшылығымен ғылым, өнер, адамгершілік, құқық сияқты қоғамдық сананың дамыған түрлерінің мазмұнын және осыған сәйкес талаптар тұрғысынан әрекет ету біліктерін меңгереді. Қоғамдық сананың бұл түрлері білім мазмұнының (ғылыми ұғымдар, көркем бейнелер, адамгершіліктік құндылық, құқық нормалары) теориялық сипаты болады. Оқу әрекетінің мазмұнын осындай теориялық білім құратындықтан, осының өзі оның дамытушы қызметін анықтайды.
Адам білімі әр уақытта оның ойлау әрекетімен (абстрактылау, жалпылау т.б.) бірлікте болады. Сондықтан "білім" деген ұғым бірінші жағынан ойлаудың нәтижесін (шындықтың бейнесін), екінші жағынан, осымен бір мезгілде, оны алудың үрдісін (яғни ойлау амалын) көрсетеді. "Кез келген ғылыми ұғым - әрі ойдың құрылысы, әрі болмыстың бейнесі", - дейді С.Л.Рубинштейн [5] Осы тұрғыдан ұғымды әрі болмыстың бейнесі, әрі ойлау амалының құралы деп түсінген орынды.
Эмпирикалық білімге (ұғымға) эмпирикалық ойлау амалдары, теориялық білімге (ұғымға) теориялық ойлау амалдары сәйкес келеді. Ал, бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуы теориялық ойлаумен байланысты.
Сондықтан "Давыдов мектебінде" білімнің теориялық деңгейін көтеру, яғни білім мазмұнын теориялық (ғылыми) ұғымдар жүйесімен құру дамыта отырып оқытудың басты шарттарының бірі деп қарастырылады (В.В.Давыдов) [3]
Теориялық білімді меңгеру, оқу тапсырмаларын орындау (шешу) арқылы жүзеге асырылады; басқаша айтқанда, оқу тапсырмасы теориялық мазмұнды оқытудың немесе теориялық білімді меңгерудің ерекше әдісі болып табылады. Ол оқушының танымдық үрдістерін, ең алдымен теориялық ойлауын іске қосатын, бірінен соң бірі сатылап келетін төмендегідей оқу амалдары арқылы орындалады (В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконин): оқу тапсырмасы шарттарын түрлендіру арқылы теориялық ұғымдағы объектінің жалпылық қатынасын тауып, бөліп шығару. Бұл қатынас тұтас объектінің барлық жеке ерекшеліктерінің генетикалық негізгі қайнар көзі болып табылады. Осы жалпылық қатынасты іздеу ойша талдау амалының мазмұнын құрады және қажетті теориялық ұғым қалыптасуының басы болады.
Мәселен, 1-сыныптағы математика шамалар арасындағы негізгі қатынастарды анықтаудан басталады (Б.Д.Элькониннің сөзімен айтқанда бұл "сансыз" математика). Оқушылар ең алдымен, заттардың шамаларын білдіретін белгілерін (ұзындық, көлем, салмақ) табуға көмектесетін амалдарды меңгереді: біріңғай шамаларды өзара салыстыру тәсілдерімен, оның нәтижесін жазу жолдарымен танысып үйренеді.[10]
Әрине, шамаларды салыстыру олардың не бірдей (тең), не бірдей емес (тең емес) екендігін байқауға мүмкіндік береді. Оқушылар алғашқыда бұл салыстыру нәтижелерін өз дәптерлеріне сурет арқылы жазады.
Одан соң "тең", "тең емес", "үлкен", "кіші" ұғымдарын сәйкес =, ¹, , таңбаларымен белгілеуді үйренеді. Сонда осы таңбаға көшудің өзінде біраз жалпылаудың барын байқауға болады. Бұл 4 таңба "ұзын", "бірдей", "қысқа", "бірдей емес", "үлкен", "кіші", "ауыр", "жеңіл" т.б. бірнеше ұғымдарды алмастырады. Жазудың бұл түрінен біртіндеп қатынастарды өрнектеп (формула) беруге көшеді (оқу моделі): А = Б; А Б, Б А. Мұның принципиалды маңызы бар: шама - жалпылық қатынас түрінде бөлініп алынып, зерттеу объектісіне айналды, моделге түсірілді.
Екінші оқу амалы жалпылық қатынасты сызба немесе әріп түрінде модельдеу болып табылады. Оқу моделінің мазмұны обьектіні тікелей бақылап қабылдауға болмайтын ішкі ерекшеліктерін көрсетеді, ол ойша талдау үрдісінің нәтижесі ретінде жасалып, одан соң ойлау әрекетінің ерекше құралына айналады.
Енді осы моделді түрлендіру арқылы бөлініп алынған обьектінің жалпылық қатынасының (шаманың) қасиеттері зерттеледі: шамалардың өзгеруінен (көбеюі, азаюы) олардың арасындағы пайда болған жаңа қатынастар, теңдіктің теңсіздікке айналуы т. б.
А = Б; А + е Б; А + е = Б + е; А - е Б; А - е = Б - е модельдерін түрлендіру және сол арқылы шамалар қатынасының қасиеттерін зерттеу нәтижесінде оқушы объектінің бастау "тор көзі" туралы ұғымды түсініп, меңгеріп қана қоймайды, сонымен бірге оқу тапсырмасын шешудің жалпы тәсілін де біршама игереді. Енді осы жалпы тәсілмен шешілетін жеке тапсырмалар жүйесін құрады:
Ә + Х = Б х + о = Ү
Ә Б
х Ү
х = Б - Ә х = Ү - О
Ә + (Б - Ә) = Б (Ү - О) + О = Ү, т.б.
Әріп түріндегі модельдеу шамалар арасындағы (оның түрі қандай екеніне - ұзындық, салмақ, көлем, т.б. қарамастан) қатынастарды, олардың қасиеттерін (қайтымдылық, ауысушылық, біртондылық) зерделеу объектісі ретінде бөліп қарастыруға мүмкіндік береді және ең бастысы - оқушыда теориялық талқылау, талдау, қабілетінің қалыптасуына алғышарт жасайды. Бұл бала интеллектісін дамытады.
Давыдов мектебінде оқу әрекетінің мазмұны, оны меңгеру әдісі түгелдей дерлік оқу тапсырмаларымен құрылады.
Бұл мектеп идеясының мәні төмендегіге саяды. Оқушы "дағдының иесі" деп те, Гегельдің диалектикалық "спиралімен" шындыққа өрлеп жететін "оқу әрекетінің субъектісі" деп те қарамайды, дүниеге өз көзқарасы бар, өз ой-пікірінің авторы деп қарайды[3].
Оқушы авторлыққа қалай келеді? Алғашқыда (1-2 сыныптарда) оқушылар мұғалімнің көмегімен Сан, Сөз, Сөйлем, Жазу, Тіршілік, Өмір, Тарих, Қозғалыс, Жылу т.б. сияқты "болмыстың мәңгілік мәселелері" туралы ой толғап, талдайды, талқылайды; "толғаныс, таңдану" сәттерінде ол мәселелердің әрқайсысы туралы сәл де болса өз пікірі, көзқарасы туады.
Оқушы осы пікірі, көзқарасы тұрғысынан "мәселелермен" диалогқа түседі, нәтижесінде пікірі, ойы, көзқарасы кеңейіп, бекиді.
Одан соң, кейіңірек (3-4 сыныптарда) адамзат тарихында жасалған әртүрлі мәдениеттер элементтерін (мысалы, Эсхил - Евклид, Шекспир - Ньютон, Пикассо - Бор т.б.) диалогқа түсіріп, мұның барысында олар туралы тағы да оқушының өз ойы, көзқарасы туады. Осы арқылы ол диалогқа өзі де түседі. Нәтижесінде оқушы әртүрлі мәдениеттер элементтерін меңгеріп шығады, өзі үнемі өз көзқарасының авторы ретінде диалогқа түсіп отырады.
Дегенмен, бұл мектепте де оқушылар жазғанда қате жібереді; ал оқытудың тапсырмалық түрін жақсы көрмейді, яғни "жауабы адамзатқа белгілі тапсырмаларды" орындауға ынталы болмайды. Басқаша айтқанда, бұл мектепте оқушы интеллектісін дамытуға жеткілікті көңіл бөлінбейді.
Әрине, бұл мектептен біздің алғанымыз мәдениеттік ұстаным екенін айтпасақ та түсінікті болар. Бала дамуына ерекше мән беретін тағы бір мектептің түрі - "Жас мектебі".
Бұл мектеп оқушыға "дағдының иесі" немесе "оқу әрекетінің субъектісі", не "өз көзқарасының авторы" деп емес, кәдімгі өз жасындағы бала деп қарайды.
Бұл мектепте біркелкі жастағы балалар бірлестігі ұйымдастырылып, осы бірлестікте тәлімгердің көмегімен бала өз жасын өзі "құрумен" айналысады; ол оңай әлеуметтенеді. Бұл да - оқушы дамуының бір көрсеткіші. Сондықтан бұл тәжірибенің де пайдалы жағы бар. Алайда, мұнда білім мазмұнына, оны оқытуға жеткілікті көңіл бөлінбейтіндіктен оқушылардың білім деңгейі төмен болады.
Бұл мектептердің алды 70-жылдарда, арты 80-жылдарда дүниеге келіп, содан бері эксперименттік деңгейден аса алмай, бір-бірін сынаумен айналысып, басы бірікпей келеді.
Әрқайсысының күшті жағы да, әлсіз жағы да бар. Күшті жағы - өз алдына қойған мақсат шеңберіндегі міндеттерді ойдағыдай шеше алуы; әлсіздігі - мақсатының сыңаржақтығы: шынында да "дағдының иесі", "оқу әрекетінің субъектісі", "өз көзқарасының авторы", "әлеуметтік тұлға" - осының бәрі бір оқушының бойында қалыптасып тәрбиеленуі тиіс қабілеттер мен қасиеттер ғой.
Осыларды және бұлардың бастауыш сатыдағы оқытудың түбегейлі мақсаттарымен ортақтастығын ескере келіп жаңа білім мазмұнын, оны оқыту әдістерін анықтаудың негізіне біз оқушыны оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениет элементтерімен өз көзқарас тұрғысынан диалогқа түсетін ой-пікірі бар автор, айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа адамдармен, өзімен т.б.) өз жасына лайық сауатты қарым-қатынас жасау біліктері бар әлеуметтік тұлға, адамзат практикасында қалыптасқан білім мен іс-әрекеттің дайын үлгілерін дәл игеріп, өмірге қайталап қолдана алатын дағдылардың иесі деп қарастырылатын дамыта оқыту идеясын алдық.
Біздің пікірімізге, бұл идея 4 түрлі логиканы біртұтас педагогикалық үрдіске синтездеп, оқушының интеллектуалдық дамуын (оқу әрекеті арқылы), іскерлігін (дағдыларды қалыптастыру арқылы), адамгершілік-этикалық (балалар бірлестігіндегі ұжымдық еңбек, қарым-қатынас) және рухани тәрбиесін (өз халқының мәдениетінің иесі, басқа мәдениеттер құндылығын түсіну) қамтамасыз етеді.
Осымен байланысты білім мазмұнын, оның құрамы мен құрылымын, оқыту әдістерін анықтауда дидактиканың дәстүрлі ұстанымдарымен (жүйелілік, көрнекілік, түсініктілік т.б.) бірге дамыта отырып оқытудың білімнің теориялық деңгейін көтеру, ойлаудың барлық түрлерін диалектикалық бірлікте дамыту, мазмұнның интегративті сипатын сақтау, оқушыны жасына лайық ұжымдық іс-әрекетке түсіру мәдениеттік сияқты іргелі ұстанымдар басшылыққа алынады.
Қысқаша осы ұстанымдарға тоқталалық. Оқу әрекетін қалыптастыру білім мазмұнының теориялық деңгейін көтеру, оқушы ойлауының эмпирикалық және теориялық түрлерін диалектикалық бірлікте дамыту ұстанымдарымен тығыз байланысты.
Соңғы уақытқа дейін (дәстүрлі дидактикада қазір де солай) бастауыш сыныптардағы оқыту нақтылы-сипаттау мазмұнымен ерекшеленеді деген тұжырым басшылыққа алынып келеді. Бұл тұжырым бастауыш сынып оқушыларына ойлаудың эмпирикалық түрлері ғана тән; сондықтан олар заттардың тікелей қабылдауға болатын сыртқы қасиеттерін ғана айырып, жалпылай алады деген зерттеулерге (П.П.Блонский, Ж.Пиаже) негізделді . Осыдан бастауыш сатыдағы оқытуға теориялық мазмұн енгізілмеді. Оқыту мазмұны оқушыларға ғылыми білімге ешбір қатысы жоқ эмпирикалық, утилитарлық білім (тұрмыстық деңгейдегі ұғымдар) беруге бағдарланды.
Ал мұндай білімді меңгеру үшін теориялық ойлаудың онша қажеті жоқ екені белгілі.
70-жылдардан бастап жүргізілген педагогикалық-психологиялық зерттеулер бастауыш сынып оқушыларының таным мүмкіндіктері туралы ескі түсініктерді өзгертті: бұл жаста оқушыларда ойлаудың эмпирикалық түрлерін тірек ете отырып, теориялық ойлауға өте аларлықтай мол әлеует бар екені дәлелденді.
Жаңа бағдарламалар мазмұны сыныптан сыныпқа өткен сайын біртіндеп күрделенетін, әрқайсысы эмпирикалық және теориялық ұғымдар жүйесінен тұратын ірі блоктармен құрылған. Бұл оқытуды оқу тапсырмалары түрінде құруға, жалпылық қатынасты бөліп модельдеуге, ойлаудың эмпирикалық және теориялық түрлерін диалектикалық бірлікте дамытуға жол ашады; оқушы абстрактылы ойлау арқылы құбылыстар мен заттар арасындағы байланыстарды, тәуелділіктер мен заңдылықтарды өздігінен ашып, түсінуге мүмкіндік алады, оқушыда зерделеу обьектісінің мәнді белгілерін анықтау, оны талдап, дәлелдеп талқылау, айқындау т.б. біліктер қалыптасады.
Жаңа оқу бағдарламаларының маңызды бір ерекшелігі - білім мазмұнының оқушының этикалық-адамгершілік, эстетикалық, экологиялық мәдениетін қалыптастырылып тәрбиелеуге бағытталып құрылуы. Ақиқаттың әр алуан салаларынан (ғылым, мәдениет, өнер, тарих, құқық т.б.) өз халқының озық өнерін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын бөлу арқылы басқа халықтар мәдениеті элементтерінен білім мазмұнын таңдап құруға негіз етіп алынатын мәдениеттік ұстаным бастауыш саты оқушысының жеке тұлғасын рухани және эмоционалдық жағынан тәрбиелеуді қамтамасыз етеді.
Мазмұнның негізіне алынған дамыта отырып оқыту идеясына және оның ұстанымдарына оқушының меңгеруі тиіс, білімнің мынандай үш құрам бөлігі сәйкес келеді:
дүниенің біртұтас бейнесі туралы білім (мұнда дүниенің ғылымдағы және әртүрлі көркем-мифтік, діни, т.б. түсініктердегі бейнесі өзара бірін-бірі толықтырады);
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: қазіргі кездегі мектеп оқу-тәрбие үрдісінде елуден астам педагогикалық технологияларды қолданып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес, сондықтан мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекет тұрғысында жетілдіру арқылы оқушылардың білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті - технологияның қабылдауына, ынтасына, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс. Мектептің бастауыш сатысында кеңінен қолданылып жүрген оқыту технологиясы - дамыта оқыту технологиясы. Дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаның барлық сапаларын жеделдете, қарқынды, жан-жақты дамытуға бағытталған. Оқу әрекеті саналы болу үшін теория мен тәжірибенің бірлігін әрекет дамуының көзі екендігін, қарама-қайшылықсыз дамудың жоқтығын, оқытудың білімділік, дамутушылық сипатын, оқу мақсаты мен сәйкестігін нақты білу керек. Бүгінгі жалпы білім беретін оқу орындары өздерінің алға қойған көкейкесті міндеттерін жүзеге асыру үшін баланың қабілетін дамытып, қажетті білім қорын жинақтаған, өз алдына жауапты шешімдер қабылдай алатын, әр істе белсенді әрекет жасайтын жеке тұлғаны қалыптастыруға тырысады. [1]
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмысы мәселесін талдау зерттеліп отырған мәселенің толығымен тұтас оқыту үрдісінде жүзеге асырылатындығын көрсетеді. Өздік оқу іс-әрекеті оқу үрдісінің ішкі жүйесі ретінде оқушылардың өзіндік іс-әрекетінің құрамдас бөлігі болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен "дамыта оқыту" технологиясы басшылыққа алынады. Себебі, қазіргі оқулықтар "дамыта оқыту" технологиясына негізделіп жазылған. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдай жасалады.
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмыс үрдісінде дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерінің маңыздылығы - үздік білім беруде белгілі бір көлемде білім, білік, дағдыларды меңгертумен бірге олардың даралық бейімділіктерін, қабілеттерін қалыптастыру. [2]
Зерттеудің мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үрдісіндегі дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерінің мәнін ашу.
Зерттеу міндеттері:
білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесінің орнын анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының оқу үрдісіндегі пән мазмұнының ерекшеліктерінің мәнін ашу;
өзіндік жұмысты ұйымдастырудың жолдарын талдау;
бастауыш сыныптағы өзіндік жұмыстың қалыптасу тиімділігін тексеру;
зерттеу өткізу үшін әдістемелерді негіздеу;
жұмыс нәтижесін талдап, тұжырымдамалар шығару.
Зерттеу нысаны: бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс әрекеті.
Зерттеу пәні: оқушылардың өзіндік жұмысы барысында дамыта оқыту технологиясын қолдана отырып олардың танымдық үрдістерін дамыту.
Зерттеу болжамы: егер оқушылардың өзіндік жұмысы барысында дамыта оқыту жұмыстары жүргізілсе, онда бастауыш сынып оқушыларының танымдық үрдістерінің деңгейі жоғарылайды.
Зерттеу базасы: зерттеу жұмыстарына құрамына 47 оқушы енетін ... мектеп оқушылары тартылды. Оның ішінде 1-сыныптан - 9 оқушы, 2-сыныптан - 13 оқушы, 3-сыныптан - 15 оқушы, 4-сыныптан - 10 оқушы алынды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми-теориялық және оқу-әдістемелік әдебиет көздерін талдау, психодиагностикалық әдістеме, эксперимент нәтижесіне баға беру және оларды математикалық өңдеу.
Дипломдық жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде: Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен "дамыта оқыту" технологиясына негізделіп жазылған. Бірінші тарауда: білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі, оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы мен оны ұйымдастыру жолдары, бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын қалыптастыру түрлері қарастырылған. Екінші тарауда: дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық эксперимент жұмысының мониторингі, теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже көрсеткіштері талқыланған. Қорытынды бөлімінде: баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оның алға жылжуға деген табиғи талап - тілектерін, сұраныс пен мұқтаждықтарын ескеру, білімді өз бетінше іздену арқылы қолайлы жағдай жасап, өзін - өзі дамытатын тұлға қалыптастыру қажет.
І Дамыта оқытудың педагогикалық - психологиялық теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
Бүкіл адамзат тарихында: антикалық кезеңде, орта ғасыр мен қайта өрлеу дәуірінде, жаңа заман жағдайларында жасалған идеялар мен шығармалар "сығымдала" келіп, математика, лингвистика, физика оқу пәндері түрінде берілді. Өз кезегінде бұл пәндердің әрқайсысы сыныптан сыныпқа қарай күрделеніп, нақтылана отырып шешілетін бір оқу тапсырмасы сияқты құрылуы қажет еді. Мұны, абстрактылықтан, бастапқы негізден нақтылыққа қарай өрлеу ұстанымы дейді. Бұл пәлсапалық ұстаным
В.В.Давыдов - Б.Д.Элькониннің дамыта оқыту идеясының басты тұжырымдамасы [3]
В.В.Давыдовтың пайымдауы бойынша XX ғасырда баланы оқу әрекетінен тыс оқытуға болмайды; мұнсыз мектеп бітірушілер қазіргі заманғы физиканың, математиканың, лингвистиканың маңына да бара алмайды; бұл пәндер тапсырма түрінде беріледі. Ал, тапсырма түрін меңгеру оқушының ойын тәртіптеп, ойлауының бастапқы негізін анықтап беретін арна - бағытпен жүйелі өрбеп қозғалуын қамтамасыз етеді
Міне, В.ВДавыдовтың дамыта отырып оқыту идеясының ерекше маңыздылығы дәл осында: бұл идеяда оқушы - оқу әрекетінің обьектісі ретінде қарастырылады; оның интеллектісінің қалыптасып дамуына жол ашылады[4]
Баланың ақыл-ойын (интеллектісін) қалыптастырып, дамыту - мектептегі оқу-тәрбие үрдісінің негізгі мақсатының бірі. Ендеше, бастауыш сатыдағы білім мазмұнын анықтап құруда бұл идеяның оқу әрекетін қалыптастыру жөніндегі ұстанымдары мен айқындамаларының басшылыққа алынуы заңды нәрсе.
Дегенмен, В.В.Давыдовтың дамыта отырып оқыту идеясының атына дәлелді негізі бар сын да айтылып жүргенін атап көрсеткен жөн: оқушылар тереңнен сөйлей алады, есепті жақсы шығарады, бірақ жазуда көп қате жібереді, мәдениетке сезімталдығы төмен. Себебі, мұнда мазмұн біртіндей тапсырмалық түрге түсіруге келмейді. Сондықтан мәдениет туралы мазмұн бұл идеяның тұжырымдамасынан (пәлсапасынан) тыс қалады; идеяның пәлсапасы адам танымын (интеллектісін) дамытуға бағытталған Гегель диалектикасы бойынша, бұл идея - монологикалық идея. Ал, білім және тәрбие бір логикамен шектелмейтіні анық
Мектеп білім берудің мазмұнын ерте дүние, орта ғасыр, жаңа заман және қазіргі заман мәдениеттерінің тең диалогы түрінде құрып, осылардың әрқайсысын оқушыларға терең меңгертуді мақсат тұтады.
Мектеп - қоғамның әлеуметтік институты. Мектепті қоғам өзіне қажет нәтиже, яғни оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр дайындап алу үшін құрады.
Сондықтан, қай заманда, қандай қоғамда болсын мектептегі білім беру - тәрбиенің мақсатын (бұл - барлық оқу-әдістемелік жүйенің негізі болып есептеледі), ең алдымен, қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұраныс анықтайды.
Ал, қазіргі қоғамға ақыл-ойы кемел, шығармашылық жағынан қабілетті, іскер және білімді адамдар керек. Сонымен қатар мұндай жоғары деңгейдегі әлеует халық игілігіне жарайтын ізгілікті, жасампаз істерге жұмсалуы шарт. Мақсаты - оқушыларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығын берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауды басым, дайын нұсқаулар мен бұйрықтарды орташа ғана орындауды білетіндерді тәрбиелеу емес, өйткені қазіргі мектепте әлі орын алып отырған дәстүрлі әдістемелік жүйенің мұндай адамдарды дайындауға негіз бола алмайтыны белгілі.
Мектептегі білім мен тәрбие берудің мақсаты өзгеруі керек деген ой осыдан туындайды. Бұл өзгеріс бастауыш сатыдан басталуы керек. Өйткені бастауыш саты - оқушы тұлғасы ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын кезең. Осымен байланысты эмоционалдық, іскерлік, коммуникативтік және интеллектуалдық жағынан оқушыны айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа адамдармен, өз-өзімен т.б.) өзара белсенді әрекеттік қарым-қатынасқа дайындау бастауыш сатының негізгі қызметі болып табылады.
Бұл кезеңнің осындай мүмкіндігін толық пайдалану, яғни оқушының жалпы және психикалық дамуының бұл сияқты жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін бастауыш сатыдағы білім беруде басты орын, ең алдымен, оқушы дамуы мен тәрбиесіне беріледі, білім, білік, дағды оған қызмет етеді. Оқу мақсатының өзгеруі білім мен тәрбие мазмұнына елеулі түрде ықпал етіп, оны әлеуметтік сұранысқа сай анықтап құруға мүмкіндік береді. Біріншіден, мұнда оқушылар тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі бір жиынтығын меңгерумен шектелмей, бұған қоса оқу және сөйлеу (ауызекі, жазбаша) әрекетін, өзін-өзі ұстау, мінез-құлық, салауатты өмір сүру мәдениетін, этикалық, эстетикалық, адамгершілік нормаларын, яғни оқушының тәрбиелік деңгейін сипаттайтын және қалыптасуында әр пән белгілі бір рөл атқаратын құндылық қатынастарды меңгереді. Екіншіден, білім мазмұнының халық дәстүрі мен мәдениетінің озық үлгілері арқылы жалпы адамзаттық құндылыққа бағдарлануы білім беруді ізгілендіру міндеттерін ойдағыдай жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, оқытуды шамадан тыс идеологизациялауға жол бермейді, саясаттандыруды болдырмайды.
Сондықтан қазіргі заманғы білім берудің басты міндеттері оқушының:
өзін қоршаған, өзі өмір сүретін жаңа табиғи және әлеуметтік ортаға (мектеп - бастауыш саты оқушысы үшін осындай орта) үйренуі, онда жаңа әлеуметтік мәртебе - оқушы мәртебесінің қалыптасуын;
оқу, ойын, еңбек, қарым-қатынас, т.б. сияқты әрекет түрлерін қажетті деңгейде меңгеруін;
айналадағы дүниемен дара-тұлғалық қатынасының қалыптасып, эстетикалық, этикалық, адамгершілік нормаларды меңгеруін;
білімін әрі қарай жалғастыруға дайындығын сипаттайтын белгілі бір деңгейдегі эрудициясының болуын қамтамасыз етуі тиіс.
Осыдан қазіргі қоғам талабынан туындайтын бастауыш сатыдағы білім мен тәрбие беру мақсаты мен міндеттерінің аса жауапты және күрделі екенін байқауға болады, бұл мақсатты жүзеге асыруды, міндеттерді тиімді шешуді қамтамасыз ететін білім мен тәрбие мазмұнын анықтап құру - ақылды қисынмен де, үлгілі тәжірибемен де орындалатын шаруа емес. Бұл үшін объективті ұстанымдарға сүйенетін тәжірибе, идея, немесе теория қажет. Оны психология, педагогика сияқты әдістемелік ғылымдардың соңғы жетістіктерінен, екшелеп жинақталған дәстүрлі мектеп және көп жылдардан бері әртүрлі парагдималар негізінде жұмыс істеп келе жатқан эксперименттік альтернативтік мектептер мен жекелеген сыныптар тәжірибесінен іздестіреміз.
оқушыда қалыптасуы тиіс әрекет түрлері (оқу, еңбек, ойын, қарым-қатынас т.б.) туралы білім;
дүниені танып білудің ғылыми, логикалық әдіс-тәсілдер (бақылау, тәжірибе, талдау, синтез, модельдеу, жалпылау, т.б.) туралы білім.
Ал, мұның өзі білім мазмұнының құрылымында:
оқушының коммуникативті мәдениетін қалыптастыруда жетекші рөл атқаратын тіл (ана тілі, екінші тіл);
ақыл-ой мәдениетін тәрбиелеуде ерекше орны бар математика, адамтану, қоғамтану, жаратылыстану (дүниетану);
эстетикалық, адамгершілік, еңбек, дене тәрбиесін қамтамасыз ететін музыка, бейнелеу өнері, еңбек, дене тәрбиесі пәндері болуы керектігін көрсетеді.
Бұл пәндерді оқыту үрдісін ұйымдастыруда дидактиканың ерекше көңіл аударатын мәселесінің бірі - апталық оқу жүктемесі. Себебі, бұл ең алдымен, оқушының денсаулығына, сол арқылы бүкіл оқу-тәрбиенің нәтижесіне - баланың жалпы дамуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі.
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы пән
мазмұнының ерекшеліктері
Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орнына, рөліне тоқталалық.
Тіл мен математика - реалды ақиқаттың ең маңызды саласы және адамның алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу, сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жүзеге асыратын табиғи (ана тілі) және жасанды (математика) тілдер туралы оқушының қажетті білім алуына, ауызекі сөйлеуін дамыту, ойын жазбаша сауатты жеткізу біліктерін қалыптастыруға, дүниені көркем сөз немесе математикалық өрнектер арқылы бейнелеп қабылдауға кеңінен жол ашатын танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мүмкіндіктері мол жетекші пәндер ретінде қарастырылады. Бұл пәндердің мазмұны оқушының тіл құбылысын, оның даму заңдылықтарын біршама бағдарлауына мүмкіндік беретін, әдеби тұрде сауаттандырып, оның шығармашылығына жол ашатын, арифметикалық амалдар заңының негіздерін түсінуді қамтамасыз ететін, математикалық тіл элементтерін меңгертетін, оқушының абстрактылы ойлау элементтерін дамытуға көмектесетін ұғымдар жүйесін қамтиды. Мұның өзі білім мазмұнының пропедевтикалық рөлін күшейтіп орта сыныптарда оқушылардың ғылым негіздерін зерделеуге дайындық деңгейін арттырады.
Ана тілі пәнінде ауызекі сөйлеуді және ойды жазба түрде сауатты жеткізуді жетілдіріп дамытуда сөздік қорды байыту, тілдегі көп мағыналы сөздерді, синонимдер мен антонимдерді, сөйлеудің синтаксистік құрылысын меңгерту ерекше маңызды.
Сөйлеудің екі түрін (ауызекі және жазба тіл) жетілдіру грамматикалық орфографиялық біліктерді қалыптастыру негізінде ғана жүзеге асады; осы екеуі өз төңірегінде бүкіл тілдік мағлұматтарды жүйелі топтастырып бастауыш сатыдағы ана тілі пәнінің негізін құрады.
Оқушының оқу әрекетін қалыптастыруға оқытудың бағытталуы оның тіл заңдылықтарын зерделеу, қолдана білу, ауызекі және жазба тілде сөйлеу біліктерін, каллиграфиялық дағдыларын тиімді меңгеруіне жол ашады. Осымен байланысты оқушылардың әртүрлі тілдік талдаулар жасай алу біліктерін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінеді.
Сондықтан тіл пәні бағдарламасының жаңа жобасында "Тіл және сөйлеу", "Сөйлеу мәдениеті" сияқты пәндерді оқытудың басты мақсатын жүзеге асыруда айрықша маңызды арнайы блоктар берілген.
Қазақ тіліне басқа тілдерден енген, тіліміздегі сөздерде қолданысы өте сирек (тіпті жоқ) деуге болатын және соған қарамастан қаншама уақыт бөлініп оқытылып жүрген 7 әріппен (ё, ч, щ, ц, ь, ъ, э) орыс тілі пәнінде оқушыларды таныстырудың тиімділігі дәлелденіп негізделді.
Ана тілі пәнінің жаңа мазмұнын оқыту оқушыны шығармашылық ізденіске түсіретін іс-әрекеттік белсенді әдістермен жүргізілетіні сауат ашу кезеңін бұрынғыдай бір жылға созбай, бірінші жарты жылдықта аяқтап, одан соң тіл мен оқуды интеграциялап жүргізуге мүмкіндік береді.
Сонда оқу пәні 2-сыныптан бастап жеке пән болып оқытылады. Бұл пәндегі елеулі орын бұрынғыдай утилитарлық сипатта түсінік беру мен тек оқыту техникасын меңгеруге емес, көркем шығарманы қабылдаудың рөлін күшейтуге, әдебиеттік оқу әдістемесін жетілдіре отырып, оқушының біртіндеп оқу әрекетін қалыптастырып шығармашылық әлеуетін дамытуға, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге, дүниетанымын кеңейтуге, әдеби шығармалардың кейбір жанрларын танытуға беріледі.
Осыған сай пән мазмұны халық ауыз әдебиетінің, қазақ балалар әдебиетінің шығармаларымен байытылған. Ұлттық мәдениет шеңберімен шектелмей, басқа халықтардың да шығармашылық ой-қиялының, арман-мақсаттарының жемісі болып табылатын шығармаларымен таныстыру көзделеді.
Пән мазмұнының "көркем шығармалар", "ғылыми танымдық шығармалар" блоктары бойынша құрылуы оның білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсат, міндеттерінің толық жүзеге асуын қамтамасыз ете алады.
Екінші тілді оқытудағы негізгі мақсат - оқушыға сөйлеу туралы қарапайым ұғым беру, отбасында, тұрмыста, оқу үрдісінде, мұғалімнің, жолдастарының екінші бір адамның сөзін түсініп, әртүрлі типтік жағдайларда ("Танысу", "Дүкенде", "Ауруханада", "Кітапханада" т.б.) сөйлеу біліктерімен бірге, дұрыс мәнерлеп оқу, сауатты жазу техникасын меңгерту. Сондай-ақ, ауызекі және жазба тілде қарым-қатынас жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.
Пән мазмұны: 1) сөйлеу (сөйлеу қызметі, тыңдау, диалог құрастыру, аударма, оқу, жазу); 2) тілдік (фонетика, орфоэпия, сөз, лексика, грамматика, синтаксис, графика, орфография); 3) этномәдениет (сөйлеу әдептілігі, ұлттық ойындар, тағамдар, қол өнері, музыка, үй жиһаздары, т.б.) материалдарын қамтиды.
Пәнді оқытуда тілді практикалық жолмен үйретуге баса көңіл бөлінеді.
Математика пәні оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін, интеллектісін қалыптастырып дамытуды, математикалық тілдің элементтерін меңгертуді, "математикалық сауаттандыруды" басты мақсат етіп қояды.
Пән мазмұны төрт блоктан құралды. Оның ішінде математикалық білім негізін, оқытылатын тақырыптар мен бөлімдердің номенклатурасын, көлемін анықтау арифметикалық, алгебралық және геометриялық блоктардың үлесіне тиеді; сондықтан бұлар ең басты блоктар болып есептеледі.
Төртінші блок - мазмұндық-логикалық есептер мен тапсырмалардың жүйесі - алғашқы үш блоктың негізінде құрылады және оқушы зейінін, қабылдауын, қиялын, есте сақтауын, логикалық ойлау элементтерін дамытуға бағытталады.
Мәселен, математика пәнінің мазмұны мынандай құрамдас бөліктерден тұрады:
оқушының сандық сауаты, оның алгебра элементтерімен (сандық-әріптік белгілері, жалпылау-абстракция), геометриялық алғашқы түсініктерімен таныстыру, шамалармен (ұзындық, масса, аудан, уақыт), өлшем бірліктерімен, олардың қатынастарымен практикалық жұмыстар жүргізу;
бақылау, салыстыру, әртүрлі жекеліктен жалпы ортақтық, мәнсізден мәндіні айыру, заңдылықты түсініп есеп шығаруға пайдалану, қарапайым болжам жасап, оны тексеру, сызбамен, модельмен, әртүрлі мысалмен бейнелеу, берілген ұстаным бойынша объектілерді, ұғымдарды жіктеп топтастыру сияқты біліктер. Жалпы алғанда, математика пәніндегі қарапайым математикалық ұғымдар, түсініктер, білім мен біліктер, оларды оқушының тек еңбек және оқу әрекеттерінде қолдануы үшін ғана емес, сонымен қатар, олар мәдениеттің танымдық, коммуникативтік, еңбек, т.б. сияқты салаларын да меңгеруге көмектеседі. Ал, мұнсыз білімді әрі қарай жалғастырып, жалпы орта білім алу мүмкін емес. Дүниетану пәні адам, қоғам, табиғат, яғни реалды дүниенің ірі үш құрамдас бөлігі туралы оқушыларда біртұтас көзқарастың негізін қалыптастыруды және осы біртұтас дүниедегі адамның орны мен рөлін түсінуге көмектесуді басты мақсат етіп қояды.
Білім мазмұны "Адам", "Қоғам", "Табиғат" деп аталатын үш блоктан құрылады. Өзінің құрылымы, логикасы, мазмұны жағынан пәннің елеулі өзгешеліктері бар. "Адам" блогы - жаңа. Барлық блоктар мазмұны 1-4 сыныптарда үздіксіз оқытылады.
Дүниетану пәнінің тағы бір ерекшелігі - бұл пән мазмұны қазіргі заманғы ғылыми білімнің, мәдениеттің әртүрлі салаларынан (қоғамдық, жаратылыстану ғылымдары, экономика, этика, эстетика, құқық, өнер т.б.) хабардар ету негізінде дүниені танып білу әдістерімен (бақылау, тәжірибе, эксперимент, модельдеу, талдау, синтез, салыстыру т.б.) оқушыны қаруландыру арқылы оның ортамен сауатты қарым-қатынасын жан-жақты дамытып, тәрбиелеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Білім мазмұнын қамтитын ақпараттардың ауқымдылығы, мазмұн берілуінің жүйелілігі, білімнің теориялық деңгейінің жоғарылығы дүниетану пәнінің пропедевтикалық сипатын айқындайды және келесі сатыларда оқушылардың физика, химия, биология, тарих, қоғамтану, т.б. сияқты ғылым негіздерін нәтижелі зерделеуін қамтамасыз етеді, адамтану мәселелеріне арналған арнайы курс жасауға бастама болады. Еңбек, бейнелеу өнері, музыка, дене тәрбиесі пәндері біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің ерекше қырларын ұйымдастыра отырып, сананың этикалық, эстетикалық түрлерін дамытудың, оқушының шығармашылық әлеуетін тәжірибелік іс-әрекеті арқылы ашудың, салауатты өмір сүрудің негізін қалайтын оқушы еркін, ағзасын шынықтырып жетілдірудің алғышарттарын жасайды, қажетті біліктері мен жағымды әдет-дағдыларын қалыптастырады.
Еңбек және бейнелеу өнері пәндерінің мазмұны бұрынғыдай тақырыптар бойынша емес, әр пәннің өзіне тән мазмұндық және іс-әрекеттік ұстанымдарға сай таңдалады. Екі пән бағдарламаларын бөлек жасауға болады, бірақ олардың интегративтік сипаты мүмкіндігінше сақталу тиіс. Мысалы, еңбек сабағында бұйым құрастырылса, бейнелеу өнерінде ол әшекейленіп, безендіріледі. Осы жұмыстардың барысында құрастыру, безендіру, түсті, бейнені (пішінді, мөлшерді т.б.) көркем қабылдау сияқты әрекеттердің әдіс-тәсілдері меңгеріледі. Әрине, бұл екі пәннің мазмұнында халықтың қолданбалы қолөнеріне ерекше мән беріледі. Осыған орай еңбек пәнінде "Халықтың қолданбалы өнері" деген арнайы бөлім енгізілуінің осы пәннің басқа тарауларында әртүрлі бұйымдар жасаумен және бейнелеу өнері пәнінде әртүрлі салаларымен байланысты беріліп отыратын халықтың қолөнерінің элементтерін жинақтап жүйеге келтірудегі маңызы ерекше екенін атап көрсеткен жөн.
Еңбек пәнінде атадан балаға мұра ретінде қалыптасып келе жатқан кәсіп түрлері, онда орындалатын іс-әрекеттер жайында мағлұмат беріліп, бұйымдарды жасаудың қарапайым элементтерін оқушыларға үйретуге ерекше мән беріледі. Еңбектің барлық түрлері, негізінен, тәжірибелік жұмыс орындау барысында жүзеге асырылады. Атқарылатын жұмыстың түрлері: сазбалшықтан мүсіндеу, мата, ағаш, металл, тері өңдеу, ою-өрнектің сызу, қию тәсілдері сыныптан сыныпқа қарай біртіндеп күрделеніп отырады. Сонымен қатар пән мазмұнында тоқу, өру, байлау тәсілдерін меңгертетін материалдар, қағаздан, матадан, жүннен жасалған киім-кешектердің, киіздің, тұскиіздің, сырмақтың кішірейтілген модельдері мен макеттерін жасаудың техникалық негізін үйрететін және оқушылардың өздеріне қызмет көрсету жұмыстары қамтылады. Бұл жұмыстар оқушылардың еңбек дағдысын қалыптастыруға, ұлттық сана-сезімін оятуға, ата-баба дәстүрін жалғастыра отырып ел экономикасын өркендетуге үлес қоса алатын еңбек адамын тәрбиелеуге қызмет етеді. Бейнелеу өнері пәнін оқыту оқушылардың көркем эстетикалық талғамын, яғни, көру, сезу, түсіну, қабылдау, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру арқылы оларға эстетикалық білім және тәрбие беру мақсатын көздейді.
Пән мазмұны мынандай блоктардан тұрады: сұлу сурет (живопись), сәндік-қолданбалы өнер, мүсін өнері, сәулет өнері.
Әр блок мазмұнында іс-әрекеттің екі түрі қамтылады: өнерді қабылдау, көркем іс-әрекеттер. Өнерді қабылдау бөлімінде өнер шығармалары мазмұнын, оларды жасаған өнер қайраткерлерінің өмір, еңбек жолдары туралы мағлұматтарды оқушылар өзара пікір алмасу, сол өнер туындыларымен ойша диолог құру, т.б. тәсілдермен меңгереді. Ал тәжірибелік бөлімде оқушылар жазықтықта бейнелеу, мүсіндеу, сәндеу, сәулет өнерінің құрастыру жолдарын, технологиясын іс жүзінде орындап игереді.
Пән мазмұнында сәндік-қолданбалы өнер саласындағы қазіргі таңда аса қажетті дизайн, мозаика, витраж (әшекейлеу) сияқты өнер түрлеріне, мүсін жасауды көркемдік жағынан орындауға ерекше мән беріледі.
Дене тәрбиесі пәні оқушының қозғалыс дағдыларының негізгі құрам бөліктері мен дененің кеңістіктегі, белгілі бір уақыт ішіндегі біртұтас үйлесімді қозғалыс, дене мүшелерінің жекелік қозғалыстары сияқты әрекеттерін басқара алу біліктерінің қалыптасуын, жалпы алғанда, оқушы денесінің дұрыс қалыптасып өсуін әртүрлі дене мүшелері қызметінің, қозғалысының қалыпты үйлесімділігін, ағзаның шынығуын, дені сау болып еңбекке қабілеттілігін қамтамасыз ететін мазмұнда құрылады.
Күш, жалпы төзімділік сияқты қозғалыс сапаларын кешенді дамыту және спорт техникасының алғашқы дағдыларын қалыптастыру мақсатында білім мазмұнында "Жалпы дамыту гимнастикасы", "Жеңіл атлетика" сияқты арнайы бөлімдер болуы қажет.
Ырғақты гимнастикада музыканы ырғақпен үйлестіре білу біліктерін меңгертумен қоса, қарапайым қозғалыстарды үйлестіру және неғұрлым күрделі жаттығуларды игеру дағдысын жетілдіру мақсаты көзделеді.
Сол сияқты шаңғы тебу, жүзу жаттығуларында оптималды физикалық жүктеме мөлшерін біртіндеп арттыру арқылы ағза төзімділігі қалыпты деңгейге жетіп дамиды. Жүру, жүгіру, секірудің табиғи дағдыларын бекітетін және жетілдіретін бұл жаттығулардың спорттық-техникалық нұсқаларын біртіндеп меңгеруді қамтамасыз ететін сюжеттік, арнаулы спорттық, ұлттық ойындардың мазмұны терең, жан-жақты берілуі керек.
Пәнді оқытуда, негізінен, репродуктивті әдістерге аса көңіл бөлінеді. Гигиена, күн тәртібіндегі ойын, еңбек, тынығу сияқты салаларда дене тәрбиесі пәнінің мазмұны басқа пәндермен, соның ішінде, дүниетану, еңбек, музыка сияқты пәндермен тығыз байланыста қарастырылады.
Бастауыш сатыда жекеленген пәндер, ең алдымен, оқушыда мәдениеттің базистік қырларын қалыптастыруға, яғни жеке-бас тұлғасын тәрбиелеуге қызмет ететіндіктен, білім мазмұнының интегративті біртұтастығын қамтамасыз етудің маңызы зор. Бір сыныпта барлық пәнді бір мұғалімнің оқытуының да мәні осында.
Бұл тұтастық үш түрлі ұстаным негізінде жүзеге асырылады:
1."Қосарлана ену заңы" (ұстанымы) - білімнің базистік салалары жалпы білім мазмұнына екі түрлі жолмен 1) жеке курс (пән) және 2) басқа пәндер мазмұнының бөлінбес бір бөлігі түрінде енгізіледі. Мысалы, ана тілі пәні әрі өз алдына жеке пән, әрі оның оқушы тілін дамыту, сөздік қорын байыту т.б. сияқты мәселелері барлық пәндерде де ұдайы қолданылып, бекіп, жетіліп отырады. Сол сияқты, математиканың өлшемдер жүйесі, заттардың кеңістіктегі салыстырмалы орны, т.б. сияқты мағлұматтары басқа пәндерде үнемі қарастырылады, т.с.с.;
2.Зерттеу объектісінің немесе әдісінің ортақтығы "Түпкі мақсат түрлі мақсат бірлігі" ұстанымында көрініс табады;
Мысалы, қазақтың киіз үйі дүниетану пәнінде халықтың көшпенді өміріне тән тұрмыс-тіршілігінің бір басты сипаты ретінде қарастырылса, бейнелеу өнерінде архитектуралық ғимарат, еңбек пәнінде - киіз үйдің ши тоқу, киіз басу, әртүрлі баулары сияқты бөліктерін дайындау біліктерін меңгертудің объектілері ретінде қарастырылады; олардың өлшемдерін, мөлшерін, пішінін белгілеуге математика қатысады. Ал оқу әрекетін қалыптастыру тәсілдері барлық пәнде жүргізіледі.
3.Бір пәннен алған білім, білік, дағдыны екінші пәнді оқытуда тірек ету, яғни кәдімгі пәнаралық байланыс ұстанымы. Мысалы, дүниетануда жыл мезгілдері туралы алған ғылыми түсініктерді бейнелеу өнерінде "Күз бояулары", "Жапырақ мозаикасы" т.б. сияқты тақырыптарда пайдалану, еңбек пәніндегі ауылшаруашылығы еңбегімен байланыстыру.
Білім берудің мақсатына орай, қазіргі заманғы психологияда зерттеліп анықталған бастауыш саты кезеңіндегі баланың жасымен байланысты таным ерекшеліктерін ескере отырып және оқушылардың бәрінің білім алуына тең мүмкіндік берілуі қажет дейтін дидактикалық ұстанымға сүйенгенде, ең алдымен, мектеп ұсынатын оқу материалының базалық (инварианттық) деңгейі, яғни базалық білім мазмұны анықталуы тиіс, бұл деңгей бастауыш сатыда қандай типті екеніне қарамастан кез келген мектептің әр оқушыға ұсынатын білім мазмұнын жан-жақты толық ашады және оқу бағдарламасы осы мазмұн негізінде құрылады.
Оқу үрдісінде, бұл мазмұнды оқушылардың меңгеруі біркелкі болмайтыны белгілі: бір оқушылар оны толық, жан-жақты меңгереді.
Бұл білім мазмұнының жоғарғы (максимум) деңгейіне сәйкес келеді, екінші біреулері оны толық меңгеруге шамасы жетпейді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
І Дамыта оқытудың педагогикалық- психологиялық
теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы
пән мазмұнының ерекшеліктері
1.3 Оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы және оны
ұйымдастыру жолдары
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын
қалыптастыру түрлері
ІІ Дамыта оқыту негізіндегі тәжірибелік сараптама.
2.1 Дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық
эксперимент жұмысының мониторингі
2.2 Теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттеp
Ең алдымен, тарих көмбесіне "бүтіндей тастағымыз" келетін дәстүрлі мектепті алайық. Бұл мектеп оқушыға білімді де, білікті де, дағдыны да дайын үлгімен беріп, оның ойына түрткі салмайтыны, яғни мұнда оқушы интеллектісінің дамуына жеткілікті жағдай жасалмайтыны, оқу материалдарында мәдениет элементтерінің жетімсіздігі және барының өзі эстетикалық, эмоционалдық сезімге әсері жоқтың қасы екені үшін сыналады.
Мұнда, оқушы оқу әрекетінің субъектісі емес, объектісі ретінде қарастырылатыны, оның теориялық ойларына, шығармашылық қабілетін қалыптастыруға онша мән бермейтіні шындық.
Дегенмен дәстүрлік мектептің өзіне ғана тән басқа педагогикалық жүйелерден бір артықшылығы бар: мұнда оқушы өмірге қажетті білік, дағдыларды тамаша меңгереді, сондықтан бұл мектептің оқушысын қазір "дағдының иесі ", "дағдының кемеңгері" деп те атайды. Дәстүрлі мектептің бұл тамаша тәжірибесі жаңа әдістемелік жүйеден өзіне лайық орнын алуы әбден заңды.
Шынында да, мысалы, еңбекке баулудағы еңбек құралдарымен жұмыс, бұйымдар дайындау тәсілдерін игеру немесе дене тәрбиесіндегі көптеген жаттығулардың автоматтануы тек қана репродуктивті, тәжірибелік жолдармен жүзеге асады, ал мұндай сәттер барлық пәндерде де бар.
Сондықтан, әр пәннің жаңа бағдарламасындағы оқу нәтижесіне қойылатын талаптарда біліммен қоса білік, дағдылар да міндетті түрде көрсетіліп беріледі. Екіншіден, қазір жұрт назарын өзіне аударып отырған идея дамыта отырып оқыту идеясы.
Бұл идеяның бірнеше түрі бар. Соның бірі "дамыта оқыту мектебі" немесе осы мектеп жұмысының негізіне алған идеяның - оқу әрекеті теориясы авторларының бірінің атымен аталатын "Давыдовтың дамыта оқыту мектебі". Бұл мектепте мұғалім өзінің оқушымен қарым-қатынасын, оқу әрекетін құрып, оны оқушы бойына қалыптастыра отырып жүзеге асырады.
Оқу әрекеті - бастауыш саты кезеңіндегі жетекші әрекет. Оның жүзеге асырылуы үрдісінде оқушы мұғалімнің басшылығымен ғылым, өнер, адамгершілік, құқық сияқты қоғамдық сананың дамыған түрлерінің мазмұнын және осыған сәйкес талаптар тұрғысынан әрекет ету біліктерін меңгереді. Қоғамдық сананың бұл түрлері білім мазмұнының (ғылыми ұғымдар, көркем бейнелер, адамгершіліктік құндылық, құқық нормалары) теориялық сипаты болады. Оқу әрекетінің мазмұнын осындай теориялық білім құратындықтан, осының өзі оның дамытушы қызметін анықтайды.
Адам білімі әр уақытта оның ойлау әрекетімен (абстрактылау, жалпылау т.б.) бірлікте болады. Сондықтан "білім" деген ұғым бірінші жағынан ойлаудың нәтижесін (шындықтың бейнесін), екінші жағынан, осымен бір мезгілде, оны алудың үрдісін (яғни ойлау амалын) көрсетеді. "Кез келген ғылыми ұғым - әрі ойдың құрылысы, әрі болмыстың бейнесі", - дейді С.Л.Рубинштейн [5] Осы тұрғыдан ұғымды әрі болмыстың бейнесі, әрі ойлау амалының құралы деп түсінген орынды.
Эмпирикалық білімге (ұғымға) эмпирикалық ойлау амалдары, теориялық білімге (ұғымға) теориялық ойлау амалдары сәйкес келеді. Ал, бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуы теориялық ойлаумен байланысты.
Сондықтан "Давыдов мектебінде" білімнің теориялық деңгейін көтеру, яғни білім мазмұнын теориялық (ғылыми) ұғымдар жүйесімен құру дамыта отырып оқытудың басты шарттарының бірі деп қарастырылады (В.В.Давыдов) [3]
Теориялық білімді меңгеру, оқу тапсырмаларын орындау (шешу) арқылы жүзеге асырылады; басқаша айтқанда, оқу тапсырмасы теориялық мазмұнды оқытудың немесе теориялық білімді меңгерудің ерекше әдісі болып табылады. Ол оқушының танымдық үрдістерін, ең алдымен теориялық ойлауын іске қосатын, бірінен соң бірі сатылап келетін төмендегідей оқу амалдары арқылы орындалады (В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконин): оқу тапсырмасы шарттарын түрлендіру арқылы теориялық ұғымдағы объектінің жалпылық қатынасын тауып, бөліп шығару. Бұл қатынас тұтас объектінің барлық жеке ерекшеліктерінің генетикалық негізгі қайнар көзі болып табылады. Осы жалпылық қатынасты іздеу ойша талдау амалының мазмұнын құрады және қажетті теориялық ұғым қалыптасуының басы болады.
Мәселен, 1-сыныптағы математика шамалар арасындағы негізгі қатынастарды анықтаудан басталады (Б.Д.Элькониннің сөзімен айтқанда бұл "сансыз" математика). Оқушылар ең алдымен, заттардың шамаларын білдіретін белгілерін (ұзындық, көлем, салмақ) табуға көмектесетін амалдарды меңгереді: біріңғай шамаларды өзара салыстыру тәсілдерімен, оның нәтижесін жазу жолдарымен танысып үйренеді.[10]
Әрине, шамаларды салыстыру олардың не бірдей (тең), не бірдей емес (тең емес) екендігін байқауға мүмкіндік береді. Оқушылар алғашқыда бұл салыстыру нәтижелерін өз дәптерлеріне сурет арқылы жазады.
Одан соң "тең", "тең емес", "үлкен", "кіші" ұғымдарын сәйкес =, ¹, , таңбаларымен белгілеуді үйренеді. Сонда осы таңбаға көшудің өзінде біраз жалпылаудың барын байқауға болады. Бұл 4 таңба "ұзын", "бірдей", "қысқа", "бірдей емес", "үлкен", "кіші", "ауыр", "жеңіл" т.б. бірнеше ұғымдарды алмастырады. Жазудың бұл түрінен біртіндеп қатынастарды өрнектеп (формула) беруге көшеді (оқу моделі): А = Б; А Б, Б А. Мұның принципиалды маңызы бар: шама - жалпылық қатынас түрінде бөлініп алынып, зерттеу объектісіне айналды, моделге түсірілді.
Екінші оқу амалы жалпылық қатынасты сызба немесе әріп түрінде модельдеу болып табылады. Оқу моделінің мазмұны обьектіні тікелей бақылап қабылдауға болмайтын ішкі ерекшеліктерін көрсетеді, ол ойша талдау үрдісінің нәтижесі ретінде жасалып, одан соң ойлау әрекетінің ерекше құралына айналады.
Енді осы моделді түрлендіру арқылы бөлініп алынған обьектінің жалпылық қатынасының (шаманың) қасиеттері зерттеледі: шамалардың өзгеруінен (көбеюі, азаюы) олардың арасындағы пайда болған жаңа қатынастар, теңдіктің теңсіздікке айналуы т. б.
А = Б; А + е Б; А + е = Б + е; А - е Б; А - е = Б - е модельдерін түрлендіру және сол арқылы шамалар қатынасының қасиеттерін зерттеу нәтижесінде оқушы объектінің бастау "тор көзі" туралы ұғымды түсініп, меңгеріп қана қоймайды, сонымен бірге оқу тапсырмасын шешудің жалпы тәсілін де біршама игереді. Енді осы жалпы тәсілмен шешілетін жеке тапсырмалар жүйесін құрады:
Ә + Х = Б х + о = Ү
Ә Б
х Ү
х = Б - Ә х = Ү - О
Ә + (Б - Ә) = Б (Ү - О) + О = Ү, т.б.
Әріп түріндегі модельдеу шамалар арасындағы (оның түрі қандай екеніне - ұзындық, салмақ, көлем, т.б. қарамастан) қатынастарды, олардың қасиеттерін (қайтымдылық, ауысушылық, біртондылық) зерделеу объектісі ретінде бөліп қарастыруға мүмкіндік береді және ең бастысы - оқушыда теориялық талқылау, талдау, қабілетінің қалыптасуына алғышарт жасайды. Бұл бала интеллектісін дамытады.
Давыдов мектебінде оқу әрекетінің мазмұны, оны меңгеру әдісі түгелдей дерлік оқу тапсырмаларымен құрылады.
Бұл мектеп идеясының мәні төмендегіге саяды. Оқушы "дағдының иесі" деп те, Гегельдің диалектикалық "спиралімен" шындыққа өрлеп жететін "оқу әрекетінің субъектісі" деп те қарамайды, дүниеге өз көзқарасы бар, өз ой-пікірінің авторы деп қарайды[3].
Оқушы авторлыққа қалай келеді? Алғашқыда (1-2 сыныптарда) оқушылар мұғалімнің көмегімен Сан, Сөз, Сөйлем, Жазу, Тіршілік, Өмір, Тарих, Қозғалыс, Жылу т.б. сияқты "болмыстың мәңгілік мәселелері" туралы ой толғап, талдайды, талқылайды; "толғаныс, таңдану" сәттерінде ол мәселелердің әрқайсысы туралы сәл де болса өз пікірі, көзқарасы туады.
Оқушы осы пікірі, көзқарасы тұрғысынан "мәселелермен" диалогқа түседі, нәтижесінде пікірі, ойы, көзқарасы кеңейіп, бекиді.
Одан соң, кейіңірек (3-4 сыныптарда) адамзат тарихында жасалған әртүрлі мәдениеттер элементтерін (мысалы, Эсхил - Евклид, Шекспир - Ньютон, Пикассо - Бор т.б.) диалогқа түсіріп, мұның барысында олар туралы тағы да оқушының өз ойы, көзқарасы туады. Осы арқылы ол диалогқа өзі де түседі. Нәтижесінде оқушы әртүрлі мәдениеттер элементтерін меңгеріп шығады, өзі үнемі өз көзқарасының авторы ретінде диалогқа түсіп отырады.
Дегенмен, бұл мектепте де оқушылар жазғанда қате жібереді; ал оқытудың тапсырмалық түрін жақсы көрмейді, яғни "жауабы адамзатқа белгілі тапсырмаларды" орындауға ынталы болмайды. Басқаша айтқанда, бұл мектепте оқушы интеллектісін дамытуға жеткілікті көңіл бөлінбейді.
Әрине, бұл мектептен біздің алғанымыз мәдениеттік ұстаным екенін айтпасақ та түсінікті болар. Бала дамуына ерекше мән беретін тағы бір мектептің түрі - "Жас мектебі".
Бұл мектеп оқушыға "дағдының иесі" немесе "оқу әрекетінің субъектісі", не "өз көзқарасының авторы" деп емес, кәдімгі өз жасындағы бала деп қарайды.
Бұл мектепте біркелкі жастағы балалар бірлестігі ұйымдастырылып, осы бірлестікте тәлімгердің көмегімен бала өз жасын өзі "құрумен" айналысады; ол оңай әлеуметтенеді. Бұл да - оқушы дамуының бір көрсеткіші. Сондықтан бұл тәжірибенің де пайдалы жағы бар. Алайда, мұнда білім мазмұнына, оны оқытуға жеткілікті көңіл бөлінбейтіндіктен оқушылардың білім деңгейі төмен болады.
Бұл мектептердің алды 70-жылдарда, арты 80-жылдарда дүниеге келіп, содан бері эксперименттік деңгейден аса алмай, бір-бірін сынаумен айналысып, басы бірікпей келеді.
Әрқайсысының күшті жағы да, әлсіз жағы да бар. Күшті жағы - өз алдына қойған мақсат шеңберіндегі міндеттерді ойдағыдай шеше алуы; әлсіздігі - мақсатының сыңаржақтығы: шынында да "дағдының иесі", "оқу әрекетінің субъектісі", "өз көзқарасының авторы", "әлеуметтік тұлға" - осының бәрі бір оқушының бойында қалыптасып тәрбиеленуі тиіс қабілеттер мен қасиеттер ғой.
Осыларды және бұлардың бастауыш сатыдағы оқытудың түбегейлі мақсаттарымен ортақтастығын ескере келіп жаңа білім мазмұнын, оны оқыту әдістерін анықтаудың негізіне біз оқушыны оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениет элементтерімен өз көзқарас тұрғысынан диалогқа түсетін ой-пікірі бар автор, айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа адамдармен, өзімен т.б.) өз жасына лайық сауатты қарым-қатынас жасау біліктері бар әлеуметтік тұлға, адамзат практикасында қалыптасқан білім мен іс-әрекеттің дайын үлгілерін дәл игеріп, өмірге қайталап қолдана алатын дағдылардың иесі деп қарастырылатын дамыта оқыту идеясын алдық.
Біздің пікірімізге, бұл идея 4 түрлі логиканы біртұтас педагогикалық үрдіске синтездеп, оқушының интеллектуалдық дамуын (оқу әрекеті арқылы), іскерлігін (дағдыларды қалыптастыру арқылы), адамгершілік-этикалық (балалар бірлестігіндегі ұжымдық еңбек, қарым-қатынас) және рухани тәрбиесін (өз халқының мәдениетінің иесі, басқа мәдениеттер құндылығын түсіну) қамтамасыз етеді.
Осымен байланысты білім мазмұнын, оның құрамы мен құрылымын, оқыту әдістерін анықтауда дидактиканың дәстүрлі ұстанымдарымен (жүйелілік, көрнекілік, түсініктілік т.б.) бірге дамыта отырып оқытудың білімнің теориялық деңгейін көтеру, ойлаудың барлық түрлерін диалектикалық бірлікте дамыту, мазмұнның интегративті сипатын сақтау, оқушыны жасына лайық ұжымдық іс-әрекетке түсіру мәдениеттік сияқты іргелі ұстанымдар басшылыққа алынады.
Қысқаша осы ұстанымдарға тоқталалық. Оқу әрекетін қалыптастыру білім мазмұнының теориялық деңгейін көтеру, оқушы ойлауының эмпирикалық және теориялық түрлерін диалектикалық бірлікте дамыту ұстанымдарымен тығыз байланысты.
Соңғы уақытқа дейін (дәстүрлі дидактикада қазір де солай) бастауыш сыныптардағы оқыту нақтылы-сипаттау мазмұнымен ерекшеленеді деген тұжырым басшылыққа алынып келеді. Бұл тұжырым бастауыш сынып оқушыларына ойлаудың эмпирикалық түрлері ғана тән; сондықтан олар заттардың тікелей қабылдауға болатын сыртқы қасиеттерін ғана айырып, жалпылай алады деген зерттеулерге (П.П.Блонский, Ж.Пиаже) негізделді . Осыдан бастауыш сатыдағы оқытуға теориялық мазмұн енгізілмеді. Оқыту мазмұны оқушыларға ғылыми білімге ешбір қатысы жоқ эмпирикалық, утилитарлық білім (тұрмыстық деңгейдегі ұғымдар) беруге бағдарланды.
Ал мұндай білімді меңгеру үшін теориялық ойлаудың онша қажеті жоқ екені белгілі.
70-жылдардан бастап жүргізілген педагогикалық-психологиялық зерттеулер бастауыш сынып оқушыларының таным мүмкіндіктері туралы ескі түсініктерді өзгертті: бұл жаста оқушыларда ойлаудың эмпирикалық түрлерін тірек ете отырып, теориялық ойлауға өте аларлықтай мол әлеует бар екені дәлелденді.
Жаңа бағдарламалар мазмұны сыныптан сыныпқа өткен сайын біртіндеп күрделенетін, әрқайсысы эмпирикалық және теориялық ұғымдар жүйесінен тұратын ірі блоктармен құрылған. Бұл оқытуды оқу тапсырмалары түрінде құруға, жалпылық қатынасты бөліп модельдеуге, ойлаудың эмпирикалық және теориялық түрлерін диалектикалық бірлікте дамытуға жол ашады; оқушы абстрактылы ойлау арқылы құбылыстар мен заттар арасындағы байланыстарды, тәуелділіктер мен заңдылықтарды өздігінен ашып, түсінуге мүмкіндік алады, оқушыда зерделеу обьектісінің мәнді белгілерін анықтау, оны талдап, дәлелдеп талқылау, айқындау т.б. біліктер қалыптасады.
Жаңа оқу бағдарламаларының маңызды бір ерекшелігі - білім мазмұнының оқушының этикалық-адамгершілік, эстетикалық, экологиялық мәдениетін қалыптастырылып тәрбиелеуге бағытталып құрылуы. Ақиқаттың әр алуан салаларынан (ғылым, мәдениет, өнер, тарих, құқық т.б.) өз халқының озық өнерін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын бөлу арқылы басқа халықтар мәдениеті элементтерінен білім мазмұнын таңдап құруға негіз етіп алынатын мәдениеттік ұстаным бастауыш саты оқушысының жеке тұлғасын рухани және эмоционалдық жағынан тәрбиелеуді қамтамасыз етеді.
Мазмұнның негізіне алынған дамыта отырып оқыту идеясына және оның ұстанымдарына оқушының меңгеруі тиіс, білімнің мынандай үш құрам бөлігі сәйкес келеді:
дүниенің біртұтас бейнесі туралы білім (мұнда дүниенің ғылымдағы және әртүрлі көркем-мифтік, діни, т.б. түсініктердегі бейнесі өзара бірін-бірі толықтырады);
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: қазіргі кездегі мектеп оқу-тәрбие үрдісінде елуден астам педагогикалық технологияларды қолданып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес, сондықтан мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекет тұрғысында жетілдіру арқылы оқушылардың білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті - технологияның қабылдауына, ынтасына, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс. Мектептің бастауыш сатысында кеңінен қолданылып жүрген оқыту технологиясы - дамыта оқыту технологиясы. Дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаның барлық сапаларын жеделдете, қарқынды, жан-жақты дамытуға бағытталған. Оқу әрекеті саналы болу үшін теория мен тәжірибенің бірлігін әрекет дамуының көзі екендігін, қарама-қайшылықсыз дамудың жоқтығын, оқытудың білімділік, дамутушылық сипатын, оқу мақсаты мен сәйкестігін нақты білу керек. Бүгінгі жалпы білім беретін оқу орындары өздерінің алға қойған көкейкесті міндеттерін жүзеге асыру үшін баланың қабілетін дамытып, қажетті білім қорын жинақтаған, өз алдына жауапты шешімдер қабылдай алатын, әр істе белсенді әрекет жасайтын жеке тұлғаны қалыптастыруға тырысады. [1]
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмысы мәселесін талдау зерттеліп отырған мәселенің толығымен тұтас оқыту үрдісінде жүзеге асырылатындығын көрсетеді. Өздік оқу іс-әрекеті оқу үрдісінің ішкі жүйесі ретінде оқушылардың өзіндік іс-әрекетінің құрамдас бөлігі болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен "дамыта оқыту" технологиясы басшылыққа алынады. Себебі, қазіргі оқулықтар "дамыта оқыту" технологиясына негізделіп жазылған. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдай жасалады.
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмыс үрдісінде дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерінің маңыздылығы - үздік білім беруде белгілі бір көлемде білім, білік, дағдыларды меңгертумен бірге олардың даралық бейімділіктерін, қабілеттерін қалыптастыру. [2]
Зерттеудің мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үрдісіндегі дамыта оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерінің мәнін ашу.
Зерттеу міндеттері:
білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесінің орнын анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының оқу үрдісіндегі пән мазмұнының ерекшеліктерінің мәнін ашу;
өзіндік жұмысты ұйымдастырудың жолдарын талдау;
бастауыш сыныптағы өзіндік жұмыстың қалыптасу тиімділігін тексеру;
зерттеу өткізу үшін әдістемелерді негіздеу;
жұмыс нәтижесін талдап, тұжырымдамалар шығару.
Зерттеу нысаны: бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмыс әрекеті.
Зерттеу пәні: оқушылардың өзіндік жұмысы барысында дамыта оқыту технологиясын қолдана отырып олардың танымдық үрдістерін дамыту.
Зерттеу болжамы: егер оқушылардың өзіндік жұмысы барысында дамыта оқыту жұмыстары жүргізілсе, онда бастауыш сынып оқушыларының танымдық үрдістерінің деңгейі жоғарылайды.
Зерттеу базасы: зерттеу жұмыстарына құрамына 47 оқушы енетін ... мектеп оқушылары тартылды. Оның ішінде 1-сыныптан - 9 оқушы, 2-сыныптан - 13 оқушы, 3-сыныптан - 15 оқушы, 4-сыныптан - 10 оқушы алынды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша ғылыми-теориялық және оқу-әдістемелік әдебиет көздерін талдау, психодиагностикалық әдістеме, эксперимент нәтижесіне баға беру және оларды математикалық өңдеу.
Дипломдық жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде: Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен "дамыта оқыту" технологиясына негізделіп жазылған. Бірінші тарауда: білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі, оқу үрдісіндегі өзіндік жұмыстың маңызы мен оны ұйымдастыру жолдары, бастауыш сынып оқушыларының өзіндік жұмысын қалыптастыру түрлері қарастырылған. Екінші тарауда: дамыта оқытуға байланысты жүргізілген психологиялық эксперимент жұмысының мониторингі, теориялық және тәжірибелік зерттеудің нәтиже көрсеткіштері талқыланған. Қорытынды бөлімінде: баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оның алға жылжуға деген табиғи талап - тілектерін, сұраныс пен мұқтаждықтарын ескеру, білімді өз бетінше іздену арқылы қолайлы жағдай жасап, өзін - өзі дамытатын тұлға қалыптастыру қажет.
І Дамыта оқытудың педагогикалық - психологиялық теорияда қарастырылуы
1.1 Білім беру саласындағы дамыта оқыту жүйесі
Бүкіл адамзат тарихында: антикалық кезеңде, орта ғасыр мен қайта өрлеу дәуірінде, жаңа заман жағдайларында жасалған идеялар мен шығармалар "сығымдала" келіп, математика, лингвистика, физика оқу пәндері түрінде берілді. Өз кезегінде бұл пәндердің әрқайсысы сыныптан сыныпқа қарай күрделеніп, нақтылана отырып шешілетін бір оқу тапсырмасы сияқты құрылуы қажет еді. Мұны, абстрактылықтан, бастапқы негізден нақтылыққа қарай өрлеу ұстанымы дейді. Бұл пәлсапалық ұстаным
В.В.Давыдов - Б.Д.Элькониннің дамыта оқыту идеясының басты тұжырымдамасы [3]
В.В.Давыдовтың пайымдауы бойынша XX ғасырда баланы оқу әрекетінен тыс оқытуға болмайды; мұнсыз мектеп бітірушілер қазіргі заманғы физиканың, математиканың, лингвистиканың маңына да бара алмайды; бұл пәндер тапсырма түрінде беріледі. Ал, тапсырма түрін меңгеру оқушының ойын тәртіптеп, ойлауының бастапқы негізін анықтап беретін арна - бағытпен жүйелі өрбеп қозғалуын қамтамасыз етеді
Міне, В.ВДавыдовтың дамыта отырып оқыту идеясының ерекше маңыздылығы дәл осында: бұл идеяда оқушы - оқу әрекетінің обьектісі ретінде қарастырылады; оның интеллектісінің қалыптасып дамуына жол ашылады[4]
Баланың ақыл-ойын (интеллектісін) қалыптастырып, дамыту - мектептегі оқу-тәрбие үрдісінің негізгі мақсатының бірі. Ендеше, бастауыш сатыдағы білім мазмұнын анықтап құруда бұл идеяның оқу әрекетін қалыптастыру жөніндегі ұстанымдары мен айқындамаларының басшылыққа алынуы заңды нәрсе.
Дегенмен, В.В.Давыдовтың дамыта отырып оқыту идеясының атына дәлелді негізі бар сын да айтылып жүргенін атап көрсеткен жөн: оқушылар тереңнен сөйлей алады, есепті жақсы шығарады, бірақ жазуда көп қате жібереді, мәдениетке сезімталдығы төмен. Себебі, мұнда мазмұн біртіндей тапсырмалық түрге түсіруге келмейді. Сондықтан мәдениет туралы мазмұн бұл идеяның тұжырымдамасынан (пәлсапасынан) тыс қалады; идеяның пәлсапасы адам танымын (интеллектісін) дамытуға бағытталған Гегель диалектикасы бойынша, бұл идея - монологикалық идея. Ал, білім және тәрбие бір логикамен шектелмейтіні анық
Мектеп білім берудің мазмұнын ерте дүние, орта ғасыр, жаңа заман және қазіргі заман мәдениеттерінің тең диалогы түрінде құрып, осылардың әрқайсысын оқушыларға терең меңгертуді мақсат тұтады.
Мектеп - қоғамның әлеуметтік институты. Мектепті қоғам өзіне қажет нәтиже, яғни оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр дайындап алу үшін құрады.
Сондықтан, қай заманда, қандай қоғамда болсын мектептегі білім беру - тәрбиенің мақсатын (бұл - барлық оқу-әдістемелік жүйенің негізі болып есептеледі), ең алдымен, қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұраныс анықтайды.
Ал, қазіргі қоғамға ақыл-ойы кемел, шығармашылық жағынан қабілетті, іскер және білімді адамдар керек. Сонымен қатар мұндай жоғары деңгейдегі әлеует халық игілігіне жарайтын ізгілікті, жасампаз істерге жұмсалуы шарт. Мақсаты - оқушыларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығын берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауды басым, дайын нұсқаулар мен бұйрықтарды орташа ғана орындауды білетіндерді тәрбиелеу емес, өйткені қазіргі мектепте әлі орын алып отырған дәстүрлі әдістемелік жүйенің мұндай адамдарды дайындауға негіз бола алмайтыны белгілі.
Мектептегі білім мен тәрбие берудің мақсаты өзгеруі керек деген ой осыдан туындайды. Бұл өзгеріс бастауыш сатыдан басталуы керек. Өйткені бастауыш саты - оқушы тұлғасы ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын кезең. Осымен байланысты эмоционалдық, іскерлік, коммуникативтік және интеллектуалдық жағынан оқушыны айналадағы дүниемен (табиғатпен, басқа адамдармен, өз-өзімен т.б.) өзара белсенді әрекеттік қарым-қатынасқа дайындау бастауыш сатының негізгі қызметі болып табылады.
Бұл кезеңнің осындай мүмкіндігін толық пайдалану, яғни оқушының жалпы және психикалық дамуының бұл сияқты жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін бастауыш сатыдағы білім беруде басты орын, ең алдымен, оқушы дамуы мен тәрбиесіне беріледі, білім, білік, дағды оған қызмет етеді. Оқу мақсатының өзгеруі білім мен тәрбие мазмұнына елеулі түрде ықпал етіп, оны әлеуметтік сұранысқа сай анықтап құруға мүмкіндік береді. Біріншіден, мұнда оқушылар тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі бір жиынтығын меңгерумен шектелмей, бұған қоса оқу және сөйлеу (ауызекі, жазбаша) әрекетін, өзін-өзі ұстау, мінез-құлық, салауатты өмір сүру мәдениетін, этикалық, эстетикалық, адамгершілік нормаларын, яғни оқушының тәрбиелік деңгейін сипаттайтын және қалыптасуында әр пән белгілі бір рөл атқаратын құндылық қатынастарды меңгереді. Екіншіден, білім мазмұнының халық дәстүрі мен мәдениетінің озық үлгілері арқылы жалпы адамзаттық құндылыққа бағдарлануы білім беруді ізгілендіру міндеттерін ойдағыдай жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, оқытуды шамадан тыс идеологизациялауға жол бермейді, саясаттандыруды болдырмайды.
Сондықтан қазіргі заманғы білім берудің басты міндеттері оқушының:
өзін қоршаған, өзі өмір сүретін жаңа табиғи және әлеуметтік ортаға (мектеп - бастауыш саты оқушысы үшін осындай орта) үйренуі, онда жаңа әлеуметтік мәртебе - оқушы мәртебесінің қалыптасуын;
оқу, ойын, еңбек, қарым-қатынас, т.б. сияқты әрекет түрлерін қажетті деңгейде меңгеруін;
айналадағы дүниемен дара-тұлғалық қатынасының қалыптасып, эстетикалық, этикалық, адамгершілік нормаларды меңгеруін;
білімін әрі қарай жалғастыруға дайындығын сипаттайтын белгілі бір деңгейдегі эрудициясының болуын қамтамасыз етуі тиіс.
Осыдан қазіргі қоғам талабынан туындайтын бастауыш сатыдағы білім мен тәрбие беру мақсаты мен міндеттерінің аса жауапты және күрделі екенін байқауға болады, бұл мақсатты жүзеге асыруды, міндеттерді тиімді шешуді қамтамасыз ететін білім мен тәрбие мазмұнын анықтап құру - ақылды қисынмен де, үлгілі тәжірибемен де орындалатын шаруа емес. Бұл үшін объективті ұстанымдарға сүйенетін тәжірибе, идея, немесе теория қажет. Оны психология, педагогика сияқты әдістемелік ғылымдардың соңғы жетістіктерінен, екшелеп жинақталған дәстүрлі мектеп және көп жылдардан бері әртүрлі парагдималар негізінде жұмыс істеп келе жатқан эксперименттік альтернативтік мектептер мен жекелеген сыныптар тәжірибесінен іздестіреміз.
оқушыда қалыптасуы тиіс әрекет түрлері (оқу, еңбек, ойын, қарым-қатынас т.б.) туралы білім;
дүниені танып білудің ғылыми, логикалық әдіс-тәсілдер (бақылау, тәжірибе, талдау, синтез, модельдеу, жалпылау, т.б.) туралы білім.
Ал, мұның өзі білім мазмұнының құрылымында:
оқушының коммуникативті мәдениетін қалыптастыруда жетекші рөл атқаратын тіл (ана тілі, екінші тіл);
ақыл-ой мәдениетін тәрбиелеуде ерекше орны бар математика, адамтану, қоғамтану, жаратылыстану (дүниетану);
эстетикалық, адамгершілік, еңбек, дене тәрбиесін қамтамасыз ететін музыка, бейнелеу өнері, еңбек, дене тәрбиесі пәндері болуы керектігін көрсетеді.
Бұл пәндерді оқыту үрдісін ұйымдастыруда дидактиканың ерекше көңіл аударатын мәселесінің бірі - апталық оқу жүктемесі. Себебі, бұл ең алдымен, оқушының денсаулығына, сол арқылы бүкіл оқу-тәрбиенің нәтижесіне - баланың жалпы дамуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі.
1.2 Дамыта оқыту тұрғысынан алынған бастауыш сыныптағы пән
мазмұнының ерекшеліктері
Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орнына, рөліне тоқталалық.
Тіл мен математика - реалды ақиқаттың ең маңызды саласы және адамның алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу, сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жүзеге асыратын табиғи (ана тілі) және жасанды (математика) тілдер туралы оқушының қажетті білім алуына, ауызекі сөйлеуін дамыту, ойын жазбаша сауатты жеткізу біліктерін қалыптастыруға, дүниені көркем сөз немесе математикалық өрнектер арқылы бейнелеп қабылдауға кеңінен жол ашатын танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мүмкіндіктері мол жетекші пәндер ретінде қарастырылады. Бұл пәндердің мазмұны оқушының тіл құбылысын, оның даму заңдылықтарын біршама бағдарлауына мүмкіндік беретін, әдеби тұрде сауаттандырып, оның шығармашылығына жол ашатын, арифметикалық амалдар заңының негіздерін түсінуді қамтамасыз ететін, математикалық тіл элементтерін меңгертетін, оқушының абстрактылы ойлау элементтерін дамытуға көмектесетін ұғымдар жүйесін қамтиды. Мұның өзі білім мазмұнының пропедевтикалық рөлін күшейтіп орта сыныптарда оқушылардың ғылым негіздерін зерделеуге дайындық деңгейін арттырады.
Ана тілі пәнінде ауызекі сөйлеуді және ойды жазба түрде сауатты жеткізуді жетілдіріп дамытуда сөздік қорды байыту, тілдегі көп мағыналы сөздерді, синонимдер мен антонимдерді, сөйлеудің синтаксистік құрылысын меңгерту ерекше маңызды.
Сөйлеудің екі түрін (ауызекі және жазба тіл) жетілдіру грамматикалық орфографиялық біліктерді қалыптастыру негізінде ғана жүзеге асады; осы екеуі өз төңірегінде бүкіл тілдік мағлұматтарды жүйелі топтастырып бастауыш сатыдағы ана тілі пәнінің негізін құрады.
Оқушының оқу әрекетін қалыптастыруға оқытудың бағытталуы оның тіл заңдылықтарын зерделеу, қолдана білу, ауызекі және жазба тілде сөйлеу біліктерін, каллиграфиялық дағдыларын тиімді меңгеруіне жол ашады. Осымен байланысты оқушылардың әртүрлі тілдік талдаулар жасай алу біліктерін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінеді.
Сондықтан тіл пәні бағдарламасының жаңа жобасында "Тіл және сөйлеу", "Сөйлеу мәдениеті" сияқты пәндерді оқытудың басты мақсатын жүзеге асыруда айрықша маңызды арнайы блоктар берілген.
Қазақ тіліне басқа тілдерден енген, тіліміздегі сөздерде қолданысы өте сирек (тіпті жоқ) деуге болатын және соған қарамастан қаншама уақыт бөлініп оқытылып жүрген 7 әріппен (ё, ч, щ, ц, ь, ъ, э) орыс тілі пәнінде оқушыларды таныстырудың тиімділігі дәлелденіп негізделді.
Ана тілі пәнінің жаңа мазмұнын оқыту оқушыны шығармашылық ізденіске түсіретін іс-әрекеттік белсенді әдістермен жүргізілетіні сауат ашу кезеңін бұрынғыдай бір жылға созбай, бірінші жарты жылдықта аяқтап, одан соң тіл мен оқуды интеграциялап жүргізуге мүмкіндік береді.
Сонда оқу пәні 2-сыныптан бастап жеке пән болып оқытылады. Бұл пәндегі елеулі орын бұрынғыдай утилитарлық сипатта түсінік беру мен тек оқыту техникасын меңгеруге емес, көркем шығарманы қабылдаудың рөлін күшейтуге, әдебиеттік оқу әдістемесін жетілдіре отырып, оқушының біртіндеп оқу әрекетін қалыптастырып шығармашылық әлеуетін дамытуға, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге, дүниетанымын кеңейтуге, әдеби шығармалардың кейбір жанрларын танытуға беріледі.
Осыған сай пән мазмұны халық ауыз әдебиетінің, қазақ балалар әдебиетінің шығармаларымен байытылған. Ұлттық мәдениет шеңберімен шектелмей, басқа халықтардың да шығармашылық ой-қиялының, арман-мақсаттарының жемісі болып табылатын шығармаларымен таныстыру көзделеді.
Пән мазмұнының "көркем шығармалар", "ғылыми танымдық шығармалар" блоктары бойынша құрылуы оның білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсат, міндеттерінің толық жүзеге асуын қамтамасыз ете алады.
Екінші тілді оқытудағы негізгі мақсат - оқушыға сөйлеу туралы қарапайым ұғым беру, отбасында, тұрмыста, оқу үрдісінде, мұғалімнің, жолдастарының екінші бір адамның сөзін түсініп, әртүрлі типтік жағдайларда ("Танысу", "Дүкенде", "Ауруханада", "Кітапханада" т.б.) сөйлеу біліктерімен бірге, дұрыс мәнерлеп оқу, сауатты жазу техникасын меңгерту. Сондай-ақ, ауызекі және жазба тілде қарым-қатынас жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.
Пән мазмұны: 1) сөйлеу (сөйлеу қызметі, тыңдау, диалог құрастыру, аударма, оқу, жазу); 2) тілдік (фонетика, орфоэпия, сөз, лексика, грамматика, синтаксис, графика, орфография); 3) этномәдениет (сөйлеу әдептілігі, ұлттық ойындар, тағамдар, қол өнері, музыка, үй жиһаздары, т.б.) материалдарын қамтиды.
Пәнді оқытуда тілді практикалық жолмен үйретуге баса көңіл бөлінеді.
Математика пәні оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін, интеллектісін қалыптастырып дамытуды, математикалық тілдің элементтерін меңгертуді, "математикалық сауаттандыруды" басты мақсат етіп қояды.
Пән мазмұны төрт блоктан құралды. Оның ішінде математикалық білім негізін, оқытылатын тақырыптар мен бөлімдердің номенклатурасын, көлемін анықтау арифметикалық, алгебралық және геометриялық блоктардың үлесіне тиеді; сондықтан бұлар ең басты блоктар болып есептеледі.
Төртінші блок - мазмұндық-логикалық есептер мен тапсырмалардың жүйесі - алғашқы үш блоктың негізінде құрылады және оқушы зейінін, қабылдауын, қиялын, есте сақтауын, логикалық ойлау элементтерін дамытуға бағытталады.
Мәселен, математика пәнінің мазмұны мынандай құрамдас бөліктерден тұрады:
оқушының сандық сауаты, оның алгебра элементтерімен (сандық-әріптік белгілері, жалпылау-абстракция), геометриялық алғашқы түсініктерімен таныстыру, шамалармен (ұзындық, масса, аудан, уақыт), өлшем бірліктерімен, олардың қатынастарымен практикалық жұмыстар жүргізу;
бақылау, салыстыру, әртүрлі жекеліктен жалпы ортақтық, мәнсізден мәндіні айыру, заңдылықты түсініп есеп шығаруға пайдалану, қарапайым болжам жасап, оны тексеру, сызбамен, модельмен, әртүрлі мысалмен бейнелеу, берілген ұстаным бойынша объектілерді, ұғымдарды жіктеп топтастыру сияқты біліктер. Жалпы алғанда, математика пәніндегі қарапайым математикалық ұғымдар, түсініктер, білім мен біліктер, оларды оқушының тек еңбек және оқу әрекеттерінде қолдануы үшін ғана емес, сонымен қатар, олар мәдениеттің танымдық, коммуникативтік, еңбек, т.б. сияқты салаларын да меңгеруге көмектеседі. Ал, мұнсыз білімді әрі қарай жалғастырып, жалпы орта білім алу мүмкін емес. Дүниетану пәні адам, қоғам, табиғат, яғни реалды дүниенің ірі үш құрамдас бөлігі туралы оқушыларда біртұтас көзқарастың негізін қалыптастыруды және осы біртұтас дүниедегі адамның орны мен рөлін түсінуге көмектесуді басты мақсат етіп қояды.
Білім мазмұны "Адам", "Қоғам", "Табиғат" деп аталатын үш блоктан құрылады. Өзінің құрылымы, логикасы, мазмұны жағынан пәннің елеулі өзгешеліктері бар. "Адам" блогы - жаңа. Барлық блоктар мазмұны 1-4 сыныптарда үздіксіз оқытылады.
Дүниетану пәнінің тағы бір ерекшелігі - бұл пән мазмұны қазіргі заманғы ғылыми білімнің, мәдениеттің әртүрлі салаларынан (қоғамдық, жаратылыстану ғылымдары, экономика, этика, эстетика, құқық, өнер т.б.) хабардар ету негізінде дүниені танып білу әдістерімен (бақылау, тәжірибе, эксперимент, модельдеу, талдау, синтез, салыстыру т.б.) оқушыны қаруландыру арқылы оның ортамен сауатты қарым-қатынасын жан-жақты дамытып, тәрбиелеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Білім мазмұнын қамтитын ақпараттардың ауқымдылығы, мазмұн берілуінің жүйелілігі, білімнің теориялық деңгейінің жоғарылығы дүниетану пәнінің пропедевтикалық сипатын айқындайды және келесі сатыларда оқушылардың физика, химия, биология, тарих, қоғамтану, т.б. сияқты ғылым негіздерін нәтижелі зерделеуін қамтамасыз етеді, адамтану мәселелеріне арналған арнайы курс жасауға бастама болады. Еңбек, бейнелеу өнері, музыка, дене тәрбиесі пәндері біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің ерекше қырларын ұйымдастыра отырып, сананың этикалық, эстетикалық түрлерін дамытудың, оқушының шығармашылық әлеуетін тәжірибелік іс-әрекеті арқылы ашудың, салауатты өмір сүрудің негізін қалайтын оқушы еркін, ағзасын шынықтырып жетілдірудің алғышарттарын жасайды, қажетті біліктері мен жағымды әдет-дағдыларын қалыптастырады.
Еңбек және бейнелеу өнері пәндерінің мазмұны бұрынғыдай тақырыптар бойынша емес, әр пәннің өзіне тән мазмұндық және іс-әрекеттік ұстанымдарға сай таңдалады. Екі пән бағдарламаларын бөлек жасауға болады, бірақ олардың интегративтік сипаты мүмкіндігінше сақталу тиіс. Мысалы, еңбек сабағында бұйым құрастырылса, бейнелеу өнерінде ол әшекейленіп, безендіріледі. Осы жұмыстардың барысында құрастыру, безендіру, түсті, бейнені (пішінді, мөлшерді т.б.) көркем қабылдау сияқты әрекеттердің әдіс-тәсілдері меңгеріледі. Әрине, бұл екі пәннің мазмұнында халықтың қолданбалы қолөнеріне ерекше мән беріледі. Осыған орай еңбек пәнінде "Халықтың қолданбалы өнері" деген арнайы бөлім енгізілуінің осы пәннің басқа тарауларында әртүрлі бұйымдар жасаумен және бейнелеу өнері пәнінде әртүрлі салаларымен байланысты беріліп отыратын халықтың қолөнерінің элементтерін жинақтап жүйеге келтірудегі маңызы ерекше екенін атап көрсеткен жөн.
Еңбек пәнінде атадан балаға мұра ретінде қалыптасып келе жатқан кәсіп түрлері, онда орындалатын іс-әрекеттер жайында мағлұмат беріліп, бұйымдарды жасаудың қарапайым элементтерін оқушыларға үйретуге ерекше мән беріледі. Еңбектің барлық түрлері, негізінен, тәжірибелік жұмыс орындау барысында жүзеге асырылады. Атқарылатын жұмыстың түрлері: сазбалшықтан мүсіндеу, мата, ағаш, металл, тері өңдеу, ою-өрнектің сызу, қию тәсілдері сыныптан сыныпқа қарай біртіндеп күрделеніп отырады. Сонымен қатар пән мазмұнында тоқу, өру, байлау тәсілдерін меңгертетін материалдар, қағаздан, матадан, жүннен жасалған киім-кешектердің, киіздің, тұскиіздің, сырмақтың кішірейтілген модельдері мен макеттерін жасаудың техникалық негізін үйрететін және оқушылардың өздеріне қызмет көрсету жұмыстары қамтылады. Бұл жұмыстар оқушылардың еңбек дағдысын қалыптастыруға, ұлттық сана-сезімін оятуға, ата-баба дәстүрін жалғастыра отырып ел экономикасын өркендетуге үлес қоса алатын еңбек адамын тәрбиелеуге қызмет етеді. Бейнелеу өнері пәнін оқыту оқушылардың көркем эстетикалық талғамын, яғни, көру, сезу, түсіну, қабылдау, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру арқылы оларға эстетикалық білім және тәрбие беру мақсатын көздейді.
Пән мазмұны мынандай блоктардан тұрады: сұлу сурет (живопись), сәндік-қолданбалы өнер, мүсін өнері, сәулет өнері.
Әр блок мазмұнында іс-әрекеттің екі түрі қамтылады: өнерді қабылдау, көркем іс-әрекеттер. Өнерді қабылдау бөлімінде өнер шығармалары мазмұнын, оларды жасаған өнер қайраткерлерінің өмір, еңбек жолдары туралы мағлұматтарды оқушылар өзара пікір алмасу, сол өнер туындыларымен ойша диолог құру, т.б. тәсілдермен меңгереді. Ал тәжірибелік бөлімде оқушылар жазықтықта бейнелеу, мүсіндеу, сәндеу, сәулет өнерінің құрастыру жолдарын, технологиясын іс жүзінде орындап игереді.
Пән мазмұнында сәндік-қолданбалы өнер саласындағы қазіргі таңда аса қажетті дизайн, мозаика, витраж (әшекейлеу) сияқты өнер түрлеріне, мүсін жасауды көркемдік жағынан орындауға ерекше мән беріледі.
Дене тәрбиесі пәні оқушының қозғалыс дағдыларының негізгі құрам бөліктері мен дененің кеңістіктегі, белгілі бір уақыт ішіндегі біртұтас үйлесімді қозғалыс, дене мүшелерінің жекелік қозғалыстары сияқты әрекеттерін басқара алу біліктерінің қалыптасуын, жалпы алғанда, оқушы денесінің дұрыс қалыптасып өсуін әртүрлі дене мүшелері қызметінің, қозғалысының қалыпты үйлесімділігін, ағзаның шынығуын, дені сау болып еңбекке қабілеттілігін қамтамасыз ететін мазмұнда құрылады.
Күш, жалпы төзімділік сияқты қозғалыс сапаларын кешенді дамыту және спорт техникасының алғашқы дағдыларын қалыптастыру мақсатында білім мазмұнында "Жалпы дамыту гимнастикасы", "Жеңіл атлетика" сияқты арнайы бөлімдер болуы қажет.
Ырғақты гимнастикада музыканы ырғақпен үйлестіре білу біліктерін меңгертумен қоса, қарапайым қозғалыстарды үйлестіру және неғұрлым күрделі жаттығуларды игеру дағдысын жетілдіру мақсаты көзделеді.
Сол сияқты шаңғы тебу, жүзу жаттығуларында оптималды физикалық жүктеме мөлшерін біртіндеп арттыру арқылы ағза төзімділігі қалыпты деңгейге жетіп дамиды. Жүру, жүгіру, секірудің табиғи дағдыларын бекітетін және жетілдіретін бұл жаттығулардың спорттық-техникалық нұсқаларын біртіндеп меңгеруді қамтамасыз ететін сюжеттік, арнаулы спорттық, ұлттық ойындардың мазмұны терең, жан-жақты берілуі керек.
Пәнді оқытуда, негізінен, репродуктивті әдістерге аса көңіл бөлінеді. Гигиена, күн тәртібіндегі ойын, еңбек, тынығу сияқты салаларда дене тәрбиесі пәнінің мазмұны басқа пәндермен, соның ішінде, дүниетану, еңбек, музыка сияқты пәндермен тығыз байланыста қарастырылады.
Бастауыш сатыда жекеленген пәндер, ең алдымен, оқушыда мәдениеттің базистік қырларын қалыптастыруға, яғни жеке-бас тұлғасын тәрбиелеуге қызмет ететіндіктен, білім мазмұнының интегративті біртұтастығын қамтамасыз етудің маңызы зор. Бір сыныпта барлық пәнді бір мұғалімнің оқытуының да мәні осында.
Бұл тұтастық үш түрлі ұстаным негізінде жүзеге асырылады:
1."Қосарлана ену заңы" (ұстанымы) - білімнің базистік салалары жалпы білім мазмұнына екі түрлі жолмен 1) жеке курс (пән) және 2) басқа пәндер мазмұнының бөлінбес бір бөлігі түрінде енгізіледі. Мысалы, ана тілі пәні әрі өз алдына жеке пән, әрі оның оқушы тілін дамыту, сөздік қорын байыту т.б. сияқты мәселелері барлық пәндерде де ұдайы қолданылып, бекіп, жетіліп отырады. Сол сияқты, математиканың өлшемдер жүйесі, заттардың кеңістіктегі салыстырмалы орны, т.б. сияқты мағлұматтары басқа пәндерде үнемі қарастырылады, т.с.с.;
2.Зерттеу объектісінің немесе әдісінің ортақтығы "Түпкі мақсат түрлі мақсат бірлігі" ұстанымында көрініс табады;
Мысалы, қазақтың киіз үйі дүниетану пәнінде халықтың көшпенді өміріне тән тұрмыс-тіршілігінің бір басты сипаты ретінде қарастырылса, бейнелеу өнерінде архитектуралық ғимарат, еңбек пәнінде - киіз үйдің ши тоқу, киіз басу, әртүрлі баулары сияқты бөліктерін дайындау біліктерін меңгертудің объектілері ретінде қарастырылады; олардың өлшемдерін, мөлшерін, пішінін белгілеуге математика қатысады. Ал оқу әрекетін қалыптастыру тәсілдері барлық пәнде жүргізіледі.
3.Бір пәннен алған білім, білік, дағдыны екінші пәнді оқытуда тірек ету, яғни кәдімгі пәнаралық байланыс ұстанымы. Мысалы, дүниетануда жыл мезгілдері туралы алған ғылыми түсініктерді бейнелеу өнерінде "Күз бояулары", "Жапырақ мозаикасы" т.б. сияқты тақырыптарда пайдалану, еңбек пәніндегі ауылшаруашылығы еңбегімен байланыстыру.
Білім берудің мақсатына орай, қазіргі заманғы психологияда зерттеліп анықталған бастауыш саты кезеңіндегі баланың жасымен байланысты таным ерекшеліктерін ескере отырып және оқушылардың бәрінің білім алуына тең мүмкіндік берілуі қажет дейтін дидактикалық ұстанымға сүйенгенде, ең алдымен, мектеп ұсынатын оқу материалының базалық (инварианттық) деңгейі, яғни базалық білім мазмұны анықталуы тиіс, бұл деңгей бастауыш сатыда қандай типті екеніне қарамастан кез келген мектептің әр оқушыға ұсынатын білім мазмұнын жан-жақты толық ашады және оқу бағдарламасы осы мазмұн негізінде құрылады.
Оқу үрдісінде, бұл мазмұнды оқушылардың меңгеруі біркелкі болмайтыны белгілі: бір оқушылар оны толық, жан-жақты меңгереді.
Бұл білім мазмұнының жоғарғы (максимум) деңгейіне сәйкес келеді, екінші біреулері оны толық меңгеруге шамасы жетпейді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz