Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы тұқымының биологиялық ерекшеліктері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1 Шаруашылықтың негізгі бағыты және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Шаруашылықтың табиғи.климаттың жағдайы және мал азығының қамтылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
2 Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.1 Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы тұқымының биологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
3 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.1 Қой тұқымын азықтандыру және асылдандыру жұмыстарын жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
4 Жеке тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
19
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20

Қой шаруашылығы ет-жүн бағытындағы және биязы, жартылай биязы жүн бағытындағы болып бөлінеді. Ет-жүн бағытындағы қой шаруашылығы ылғалы жеткілікті және климаты біршама жұмсақ аудандарда, ал биязы жүнді қой шаруашылығы неғұрлым құрғақ аудандарда таралған. Дүниежүзі бойынша қой саны 1,2 млрд басқа жетіп отыр. Қой шаруашылығының ет-жүн бағытындағы тауарлы өндірісі Солтүстік және Оңтүстік Американың, Аустралия мен Оңтүстік Еуропаның, Орталық және Орта Азияның, Оңтүстік Африканың қоңыржай және субтропиктік белдеулерінің құрғақ аудандарында жақсы дамыған. Биязы жүнді қойлар өте сапалы жүн береді, ол жүн маталарын жасау, кілем тоқу мен тері-былғары өнеркәсібінде қолданылады. Алдыңғы Азия, Орта Азия және Оңтүстік Африка елдерінде қаракөл елтірісін дайындау жолға қойылған. Дүниежүзіндегі қойы ең көп ел — Аустралия (130 млн астам), одан кейін Қытай (112 млн-нан астам). Ал Қазақстандағы қойдың саны 2008 жылы 16 млн-нан сәл ғана асты. Жүн өндіруден жетекші елдер қатарына Аустралия, Қытай, Жаңа Зеландия, Уругвай және Ресей жатады.
Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы жануарларды қолға үйрету кезеңінен бастау алады. Алғашқыда мал шаруашылығы табиғи сипатта дамығандықтан малдардың өнімділік бағыттары мен тұқымдары санын ұлғайтуға жеткілікті жағдайлар болмады. Мал тұқымдарын шығарудың қарқын алуы мал шаруашылығы өнімдерін өндіру тауарлары сипат алған капиталистік қатынастардың өркендеуімен тығыз байланыста жүрді. Мыңдаған жылдық тарихы бар мал шаруашылығының Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуындағы орны ерекше болды. 20 ғасырдың басына дейін адамдардың әл-ауқаты мен тұрмыс тіршілік деңгейі түгелге жуық мал шаруашылығының өркендеу деңгейімен анықталды. Қазақстан жерінде мал шаруашылығы ежелден жайылым ауыстырып отыруды талап ететін көшпелі жүйе бойынша дамығандықтан негізінен қой, ешкі, жылқы және түйе өсірілді. Салыстырмалы түрде күтімді және құнарлы азықтарды көп қажет ететін сиырдың кеңінен таралуы, сондай-ақ, қазақ халқы төрт түлік мал санатына қоспайтын шошқа өсірудің қолға алынуы 19 — 20 ғасырларда Ресейден орыс шаруаларының қоныс аударып келе бастауымен тығыз байланысты.

1 Ескара М.А., Аубакиров Х.А., Даулетбекова А.Т. Қазақтың кылшык жүнді қойларының өсіп-жетілу ерекшеліктері //Жаршы. -Алматы: Бастау, 2010. -№4. -Б.48-49.
2 Қ. Сәбденов, С. Шәуенов, Б. Қүлатов. Қой шаруашылығы және жүн, қаракөл, ет өндіру технологиясы. - Алматы: Агроуниверситет, 2006.
3 Қ. Бегімбеков, А. Төреханов, Ә. Байжүманов. Мал өсіру және селекция. - Алматы: Бастау, 2006.
4 Н. Омарқожаүлы, Р. Шуркин. Мал шаруашылығы практикумы. - Астана: BG-принт, 2007.
5 Ескара М.А., Аубакиров Х.А., Даулетбекова А.Т. Перспективы и реалии развития мясо-сального овцеводства южного региона Казахстана //История и перспективы развития каракулеводства в Казахстане: матер.Межд.науч.-практ. конф., посв. 100-летию со дня рождения Маматказина Х.Х. -Шымкент, 2008. -С.63-64.
6 Ескара М.А., Аубакиров Х.А., Даулетбекова А.Т. Щерстная продуктивность и воспроизводительные особенности казахских грубошерстных овец //История и перспективы развития каракулеводства в Казахстане: матер.Межд. науч.-практ. конф., посв.ЮО-летиго со дня рождения Маматказина Х.Х. -Шымкент, 2008. -С.66-67.
7 Аубакиров Х.А., Даулетбекова А.Т. Қазақтың қылшьтқ жүнді қойларының ет өнімділік ерекшеліктері //Аграрлық ғылым - Қазақстан, Сібір және Монголия ауыл шаруашылығына: XII Халық- ғыл.-практ. конф. еңбектері -Алматы: Бастау, 2009. -Б. 184-186.
8 Даулетбекова А.Т. Қазақтың етті-майлы қой тұқымының дене бітімі ерекшеліктері //Инновационное развитие и востребованность науки в совре-менном Казахстане: матер. III Межд.науч.конф.молодых ученых. -Алматы, 2009.-С. 173-174.
9 Даулетбекова А.Т. Продуктивные качества овец к/х «Мурат» Жамбылсқой области // Халық. ғыл.-практ. конф. еңбектері -Астана: С-Сейфуллин ат.ҚазМАТУ, 2009. -Б.112-113.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1
Шаруашылықтың негізгі бағыты және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1
Шаруашылықтың табиғи-климаттың жағдайы және мал азығының қамтылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

6
2
Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
2.1
Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы тұқымының биологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

9
3
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16
3.1
Қой тұқымын азықтандыру және асылдандыру жұмыстарын жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

16
4
Жеке тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
18
19

Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20

Кіріспе

Қой шаруашылығы ет-жүн бағытындағы және биязы, жартылай биязы жүн бағытындағы болып бөлінеді. Ет-жүн бағытындағы қой шаруашылығы ылғалы жеткілікті және климаты біршама жұмсақ аудандарда, ал биязы жүнді қой шаруашылығы неғұрлым құрғақ аудандарда таралған. Дүниежүзі бойынша қой саны 1,2 млрд басқа жетіп отыр. Қой шаруашылығының ет-жүн бағытындағы тауарлы өндірісі Солтүстік және Оңтүстік Американың, Аустралия мен Оңтүстік Еуропаның, Орталық және Орта Азияның, Оңтүстік Африканың қоңыржай және субтропиктік белдеулерінің құрғақ аудандарында жақсы дамыған. Биязы жүнді қойлар өте сапалы жүн береді, ол жүн маталарын жасау, кілем тоқу мен тері-былғары өнеркәсібінде қолданылады. Алдыңғы Азия, Орта Азия және Оңтүстік Африка елдерінде қаракөл елтірісін дайындау жолға қойылған. Дүниежүзіндегі қойы ең көп ел -- Аустралия (130 млн астам), одан кейін Қытай (112 млн-нан астам). Ал Қазақстандағы қойдың саны 2008 жылы 16 млн-нан сәл ғана асты. Жүн өндіруден жетекші елдер қатарына Аустралия, Қытай, Жаңа Зеландия, Уругвай және Ресей жатады.
Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы жануарларды қолға үйрету кезеңінен бастау алады. Алғашқыда мал шаруашылығы табиғи сипатта дамығандықтан малдардың өнімділік бағыттары мен тұқымдары санын ұлғайтуға жеткілікті жағдайлар болмады. Мал тұқымдарын шығарудың қарқын алуы мал шаруашылығы өнімдерін өндіру тауарлары сипат алған капиталистік қатынастардың өркендеуімен тығыз байланыста жүрді. Мыңдаған жылдық тарихы бар мал шаруашылығының Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуындағы орны ерекше болды. 20 ғасырдың басына дейін адамдардың әл-ауқаты мен тұрмыс тіршілік деңгейі түгелге жуық мал шаруашылығының өркендеу деңгейімен анықталды. Қазақстан жерінде мал шаруашылығы ежелден жайылым ауыстырып отыруды талап ететін көшпелі жүйе бойынша дамығандықтан негізінен қой, ешкі, жылқы және түйе өсірілді. Салыстырмалы түрде күтімді және құнарлы азықтарды көп қажет ететін сиырдың кеңінен таралуы, сондай-ақ, қазақ халқы төрт түлік мал санатына қоспайтын шошқа өсірудің қолға алынуы 19 -- 20 ғасырларда Ресейден орыс шаруаларының қоныс аударып келе бастауымен тығыз байланысты.

1 Шаруашылықтың негізгі бағыты және сипаттамасы

Оңтүстік Қазақстан обылысы, Ордабасы ауданында орналасқан Сабыр шаруа қожалығы көп жылдардан бері қазақтың қылшық жүнді құйрықты қой тұқымын және қазақы жылқы тұқымын өсіруге мамандандырылған.1992 жылдан бері қазақтың қылшық жүнді құйрықты қой тұқымын өсіріп оның өнімділігін еділбай және қисары қой тұқымының қошқарлармен будандастыру нәтижесінде 2013 жылы Ордабасы қой тұқымы шығарылып еліміздің түкпір-түкпіріне таратылуда. Қазір ол қой тұқымы шаруашылықта 6000 бастан астам жыл сайын асыл тұқымды 500-600 қошқар, 700-800 тұсақтарды басқа шаруашылықтарға сатуда.Қазіргі нарықтық экономика талабына байланысты халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында еліміздің халқын сапалы мал өнімдерімен қамтамасыз ету бар мүмкідігінше үлес қосу үшін Сабыр шаруа шаруашылығы өнімділігі жоғары да сапалы өнім беретін ірі салмақты, нарықтық бәсекеге төтеп беретін жергілікті жердің экологиясы қолайсыз шөл-шөлейтті жерлерге бейімделген қазақы жылқы тұқымын өсіруге мамандандырылғанына 20 жылдан астам уақыт өтті.Сабыр шаруа қожалығы 2000 жылдан түрлі шаруашылықтардан өнімділігі жоғары асыл тұқымды қазақы жылқы тұқымының айғырлары мен байталдарын сатып алып өзінде бар жылқылармен қосып селекциялық - сұрыптау жұмыстырын тиімді түрде іске асырып асыл тұқымды, ірі салмақты жаңа генотипті қазақы жылқы тұқымының саны (2015ж.) қазіргі таңда 426 басқа, оның аналығын 148 басқа жеткізілді.Шаруашылықтағы малдар қыс айының қолайсыз жағдайларына арналған жылы қоралармен, аулалармен жабдықталған, барлық малқоралар шахталы құдықтармен және ЗИТ су моторлармен қамтылған. Жылқышыларға жаңа үй мен моншалар, жалпы қажетті жағдайлар жасалған. Аудан, облыс орталықтарынан Бадам елді мекеніне дейін асфальт жол төселген, ал Бадам станциясынан мал қораларға және мал қоралардың арасын жай даланың топрақ жолымен байланысады.Сабыр шаруашылығында жылқы малын емдеуге, бағалауға, сұрыптауға арналған темір раскольдары және талапқа сай қоралары, аулалары бар. Қора басында адамдар тұруға барлық жағдайлар жасалған типті шопандар үйі мен басқа да қажетті жабдықтармен қамтылған. Кеште 1-2 сағат қана жағатын күндіз теледидар көретін моторымен және Қытайдан әкелінген кварцты батареалармен қамтамасыз етілген. Алдағы уақытта Сабыр ШҚ-ғы қазақы жылқы тұқымын асыл тұқымды шаруашылықтардан сатып әкелінген айғырларымен жұптастырып ұрпақтарында ірі салмақты жоғары сапалы өнім беретін шөл-шөлейт аймаққа бейімделген қысы-жазы дала шөбімен азықтанатын асыл тұқымды жаңа генотипті қазақы жылқы тұқымының саны мен сапасын артырып өнімділігі жоғары асыл тұқымды малдарды көбейту межеленіп отыр.

1.1 Шаруашылықтың табиғи-климаттың жағдайы және мал азығымен қамтылуы

Сабыр ШҚ-ғы Ордабасы ауданы Бадам ауылының оңтүстік-батыс жағында Теспе елді мекенінің аймағында орналасқан. Аудан орталығынан 50 км-дей қашықтықта, Шымкент қаласының солтүстік батысында обылыс орталығынан 60-70 шақырым шамасында қыстаулары орналасқан. Жазы ұзақ 7-айдан асады, ең жоғарғы ыстықтың деңгейі 450 - 50[0] С дейін көтеріледі, көктем айларында жаңбыр аз түсіп, ылғал тез арада кеуіп кетеді. Қыс айларында қар аз түсіп, салқындық - 25[0]С дейін төмендейді. Жылқылар қысы-жазы құдықтан суғарылады. Жайылым жер 1200 га, ал арендалық қосымша жайылым жер 900 га-дан астам, егістік жер 350 га. Соның ішінде жоңырқалық жер 300 га, әр-түрлі дәнді дақылға 50 га бөлінген. Жайылым жерде өсетін табиғи шөптер: көктемгі раң, боз шөп, аққурай, бүрген, қурай, жантақ, аңыз және жоңыршқалық. Дала шөптерін әр гектарынан 4-5 цн, жинауға болады.Суғармалы жерден 11-12 цн шөп дайындалады.Қыстың 3-ай мерзіміне әр-бір шартты малға 2,0-2,5 кг-нан шөп және 200-500 граммнан жем қоры дайындалады. Жылдың 8-9 айында малдар жайылымда еркін қоректенеді. Тек қатты суықта, қар қалың түскенде ғана қолдан азықтандырылады.Жер жағдайы ойлы-қырлы. (Рельеф) - аумақты жердің бедері, көлемі шөлейтті сазды топырақты, аралас құмды, биік төбелі, сай-салалы жерлер болып, кейде жыралар кездеседі.Солтүстігі Отырар, солтүстік-батысы Арыс ауданымен, оңтүстігі Қазығұрт және Сайрам аудандарымен, шығысы Бадам ауыл округтерімен шекараласады. Ол өңірінің топырақ қабаты негізінен: сарғыш сұр, боз топырақты, оның тең жартысы орташа құмдауыт және шамалы тас аралас топырақтан қалыптасқан. Кейбір жерлері сұр топырақты болады. Ауа-райы тез өзгергіш, құрғақтау болып келеді. Өсімдік қоры негізінен ерте көктемде эфимерлер, оларға: ебелек, балық көз, раң, бидайық, қызғалдақ, жауқазын, т.б. Бұл өсімдіктер балауса және құрғақ күйінде де мал азығы үшін үлкен қор болып табылады.Ауаның абсолюттік ең төменгі жылы температурасы +27,5, жоғарғысы 46 градус, орташа жылдық температурасы Цельсия бойынша +12 градус. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері - 221 мм, жылдық мөлшерін жыл мерзіміне бөлетін болсақ, оның 90 пайызы қысқы және көктемгі мерзімге тура келеді. Жазы өте ұзақ, аңызақ және құрғақ. Қыста қар мөлшері аз, жиі-жиі жылып кетеді. Қардың қалыңдығы 31 см, ал орташа 11 см. Қардың ұзақ жатуы 40 күн. Бұл үнемі бола бермейді. Қыс мезгілінде ауа ылғалдығы айына 73 пайыз, ал жазда 34% тең.Ауа температурасына жауын-шашын мөлшеріне өсімдіктердің өсуіне желдің әсері көп. Желдің орташа жылдық жылдамдығы 8мсек дейін жетеді. Солтүстік және солтүстік-шығыстан шыққан желдің күштісі көктем мен жазда, яғни жауын-шашын аз кезінде тұрып, ол жел жайылым жерлердің шөптерін өте тез құрғатады. Өсімдіктер құрамы жағынан шөлейтті дала аумағына бейімделген, шөптер 50-60 күнге дейін өзінің жасыл күйін сақтап тұрады.Негізгі өсетін шөптер жусан және жантақты жаз айынан басқа уақытта малдың көп түрлері пайдаланады, қойлар болса жыл он екі ай бойына қоректенеді. Өсімдіктер қабатының негізгі құрамы эфимерлі: шөл раңы, бидайық, арпақан, жалтырбас және басқа шөптер, яғни жасыл - құрғақ түрінде жыл бойына жақсы қоректенеді. Сабыр шаруашылығының жайлауының орташа шөп түсімі гектарынан 4,0 центнер (құрғақ күйінде). Жалпы малдарды шахталы құдықтардан суғарады. Құдықтардың тереңдігі 5-тен 56 метрге дейінгі тереңдіктен алынады, бұлардың суы ащылау. Шопандар тұщы ауыз сумен арнайы су тасымалдайтын көлік арқылы қамтамасыз етіледі.
Оңтүстік-Қазақстан облысының шөл-шөлейт аймақтарында жергілікті табиғатқа ежелден бейімделген аса көп шығынды талап етпейтін жылқы малын өсіру маңызды орын алады. Себебі бұл мал түрі аса көп күтімді талап етпейді, әрі үйірді дұрыс топтаса айғырлары биелерін, құлындарын қасқырдан және табиғаттың қолайсыз боран күндері суықтан сақтап ыңғайлы жерлерге айдап барып иелік жасайды. Қазіргі зоотехникалық қалыптастыруға байланысты қазақтың асыл тұқымды жылқысы табиғи іріктеуден өткен жергілікті тұқымдарға жатады. Сол себепті де қазақтың жергілікті жылқысының қалыптасуына көптеген зерттеулерге жүгінсек, Қазақстанның әр түрлі аймағында өсірілетін жылқылардың дене бітімі, тұрқы, өнімділігі түрліше болатыны генетикалық тұрғыдан әр түрлі популяциялардан тұратындықтан және паратипикалық әсерлерге, бағым-күтіміне де көп байланысты болатынын ірі денелі малдармен қатар, мал топтарында ұсақтары да кездесетінін көрсетеді.Ауа райының, табиғатының, шөп құрамының кеңбайтақ Қазақстанның аумағында түрлі болуы да қазақтың жылқылардың бірнеше топқа бөлінгенін көреміз және түрлі тұқымды жылқылармен будандастыруда өзгерістерге алып келді. Алынған төлдер тез жетілгіш және ірі салмақты болатыны анықталған. Жылқыларды ұстаудың негізгі түрі - Сабыр шарушылығы жыл 12 ай жайылымда бағып күтіледі, кебір қыстың қатал жылдары шөптің басын мұздақ шалған жағдайда 10-15 күн аралығында қорға қамап шөппен жеммен азықтандырылады7Б.Н.Барминцевтің айтуынша Атырау, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарында қазақтың жергілікті мінілетін жылқыларының пайда болуына Орта Азиядан алынып келген ақал теке, қарабайыр және қарабақтың асыл тұқымды жылқыларының үлесі болған.Оларды жергілікті биелермен шағылыстырып, жаратылысы мықты төзімді, мінуге бейімделгіш қасиеті жоғары жылқылар алынды. Шығыс Қазақстанда қазақтың жылқылары Алтай мен моңғол тұқымды жылқыларға ұқсас шоқтығының биіктігі төмен, тұлғасы ұзын, көкіректері (кеудесі) кең болып келеді. Қазақтың қазан аттары Орал және Ақтөбе облыстарында жиі кездеседі.Қазақстанның табиғаты жайылымы ауа райы жақсы аймақтарда және Қостанай, Буденевка және ауыр жүк көлік будандар өсіріледі және де бұлар шөл мен шөлейттің қатал жағдайына бейімделген, сирек кездесетін тұқымдардың бірі.Ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесінде бағып-бордақыланған жылқылардан 55-60% ет-май алынады. Суық қыстарда жайылымдағы жылқылардың қоңы төмендеп, салмағы 30% дейін жоғалады, бірақ ерте көктемде 60-70 күн жайылымда тез қалпына оңалып, қоңы түзеледі. Олардың еттері, жал-жаясы, қазы-қартасы өте дәмді әрі қуатты болады.Осы Оңтүстік Қазақстан облысының аймағында өсірілетін басқа жылқылардан жабының өнімділігі артық әрі жаздың ыстығына - қыстың суығына төзімді. Жақсы биелер тәулігіне 20 литрге дейін сүт береді. Бие сүті құлынының тез өсіп-жетілуіне әсері мол және 6 айлығында жабы құлындары анасының салмағының 40-45% жетеді. Ескерілетін бір жәйт, осы мезгілде жылқылар қосымша азықсыз жыл он екі ай табиғи жайылымда еркін жайылып қары қалың қыстың ақ боран аязында тебіндеп жайылып азық тауып жүреді. Жабылардың төлдегіштігі өте жоғары - 85-90% құрайды.Қазақтың жабы типті жылқының етті өте бағалы болады. Жабы сөзінің нақты шығу тегі белгісіз. Зоотехнияға 30-жылдары Эмбі жылқы зауыты мекемесі асыл тұқымды сұрыптау негізінде енгізген. Ақтөбе облысының оңтүстік аудандарында қалыптасып, республикамыздың басқа да аймақтарына жабы жылқысы тараған. Тарау аймағы өте кең, Алматы, Шығыс Қазақстан, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарында жабы жылқысының үлестік салмағы басым.Асыл тұқымды малдарды аудандастыру жоспарында қара мал, қой, шошқа, қазақтың жабы тектес жылқыларын Қазақстанның 10 облысында және 46 ауданында өсіріп көбейтті. Жабы тұқымын одан әрі жолға қою үшін екі мемлекеттік жылқы зауыты: Құланды Арал ауданы Қызылорда облысы, мұғаджар Мұғаджар ауданы Ақтөбе облысында және Жезқазған облысында Ақадыр станциясы, Алматы облысының Мыңбаев атындағы қазақтың қой шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты бақылау шаруашылықтары айналысты.

2 Аналитикалық бөлім

2.1 Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қой тұқымының биологиялық ерекшеліктері

Қылшық жүнді қой - жүнінің жіңішкелігі мен ұзындығы және басқа да қасиеттері әртүрлі жүн талшықтарынан (түбіттен, қылшықтан, аралық қылшықтан) тұратын қойдың бір түрі. Қылшық жүнді қой табиғаттың қатаң жағдайына жақсы бейімделген. Қылшық жүнді қой тұқымдары беретін өнім түрлеріне қарай - етті-майлы (қ. Еділбай қойы, Гиссар қойы), елтірілік (қ. Атырау қойы, Қаракөл қойы), етті-тондық (қ. Романов қойы) бағыттарға бөлінеді. Қылшық жүнді қой тұқымдарының бәрі де кезіңде нақтылы бір өңірдің жер жағдайына, ауа райына сәйкес, халықтың тіршілік-тұрмыс қажеттілігін өтеу үшін ғасырлар бойы жүргізілген сұрыптау нәтижесінде шығарылған байырғы жергілікті қой тұқымдарына жатады.
Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы - дене бітімі шымыр, сүйегі берік, басы орташа, тұмсығы түзу, не сәл дөңестеу. Мойыны аса ұзын емес, кеудесі кең, жоталы. Сирақтары ұзын, тұяқтары өте мықты. Қойлардың түсі, көбінесе қоңыр, қызғылт сары, көк және қара болады. Қошқарының тірідей салмағы 90 - 110 кг, саулығы 60 - 65 кг тартады, олардан тиісінше 3 - 3,5 кг және 1,8 - 2,2 кг жүн қырқылады. Әр 100 саулықтан 105 - 112 қозы алынады. Енесінен бөлген кезде еркек қозылар 34 - 37 кг, ұрғашылары 32 - 35 кг салмақ тартады. 4 - 5 айлық еркек қозылардың сойыс шығымы 50 - 52% болады. Қазақстанның барлық облыстарында өсіріледі.
Жартылай шөлейт жайылымдардың табиғи мүмкіндіктеріне жақсы бейімделуінің арқасында құйрықты қойлар арзан әрі жоғары сапалы ет өндіретін мал болып табылады. Республикамызда бірнеше жылдар бойы жүргізілген селекциялық-асылдандыру жұмыстарының нәтижесінде жақсартылған қылшық жүнді құйрықты қойлар көптеп саналады. Олар шөл және шөлейт аймақтардың климаттық жағдайларына жақсы бейімделген, жоғары сапалы етті-майлы, жүн өнімділігімен ерекшеленеді.
Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы тұқымы Қазақстанда ертеден қалыптасқан тұқым. Бұл тұқым еділбай тұқымының қойына қарағанда салмағы төмендеу, құйрықтары кішілеу келеді. Шөл және шөлейт аудандардың жайылымдарына бейімделген, конституциясы мықты. Сондықтан қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы тұқымы еділбай тұқымының қошқарларымен будандастыру нәтижесінде өнімділігі арттырылып, сапасы жақсартылуда.
Қазақтың қылшық жүнді кұйрықты қойларының өнімділік көрсеткіштерін арттыру бағытында жүргізілген ізденіс жұмыстарының нәтижелерінде төмендегідей тұжырымдар жасалды: 1)өсірілетін малдардың ішіндегі I топтағы 6,5 айлық жас қошқарлардың тірілей салмағы 40,5 кг, II топтағы 1,5 жасар қошқарлар 61,3 кг, III топтағы 2,5 жасарлары 75,5 кг болса, ересек малдардың орташа салмағы 90,5 кг кұрады. 2) 6,5 айлық қошқарларының (I топ) шоқтығынан алғандағы биіктігі, II топтағы (1,5-жасар) қошқарлардың осындай өлшемдерінің 85,0%, III топтың 81,3%, ал IV топтағы ересек малдардың 79,9% кұрады. Кеуде орамы көрсеткіштері бойынша 6,5 айлық мерзімдеріндегі еркек қозылар II топтың 1,5 жасар қошқарларының осындай өлшемдерінің 82,6%. III топтың (2,5 жасар) 77,2%, ал IV топтағы ересек қошқарлардың 73,0%-на жетті. 3) 6,5 айлық жас қошқарлармен салыстырғанда 1,5 жасар ісек қошқарларда жыныстық белсенділіктің біршама басым болатыны анықталды. Тәжірибелік 20 бас 6,5 айлық еркек қозылардың 75,0% (15 бас) белсенді жыныстық әрекет көрсете алса, осы көрсеткіш 1,5 жасар ісек қошқарларда 90,0% (18 бас) құрады.
Тірілей және тәуліктік салмақ қосуларын сараптау нәтижелері, I топтағы жас қошқарларды жұптау нәтижесінен туылған қозылар өте тез жетілу қабілетіне ие екендігін көрсетті. Бұларда жасына дейінгі мерзімдерде өте жоғары қарқында дене көлемінің артуы байқалды. Осы топтың қозылары 1 айлығында 9,93 кг; 4,5 айлығында - 22,5 кг; 6,5 айлығында 5,5 кг тірілей салмақ қосқан болса, тәуліктік өсім бойынша да бұл көрсеткіштер өте жоғары деңгейде, тиісінше 0,331; 0,214; 0,092 кг құрады. Бұл ерекшеліктер оларға тұқым қуалаушылық арқылы берілген ағзадағы жүретін зат алмасу үрдістерінің қарқынды өтуімен байланысты. Себебі бұлардың аталары, яғни күйекке түсірілген 7 айлық жас қошқарлар да өте жоғары даму қарқындарымен ерекшеленді және олардың осы қасиеті ұрпақтарында көрініс берді.
Қазақтың қылшық жүнді құйрықты қойы - ет-май өндіру бағытында шығарылған ежелгі қой тұқымы.
Дене пішіні бір-біріне ұқсас, тек өнімділігіне және өсірілетін өңіріне қарай бөлінетін 22 тармағы белгілі. Дене бітіміне байланысты 3 топқа бөлінеді. Ірілеріне:
* еділбай
* қостанай
* терісаққан
* ырғыз-шалқар
* бағаналы
* бесата, т.б.;
орташаларына:
* торғай
* сарысу
* шу
* қарқаралы, т.б.;
ұсақтарына:
* мерке
* жетісу
* ертіс
* түрікмен-шымкент, т.б. тармақтары жатады.
Бұл тармақтардың ішінде дене бітімі мығым, ет, жүн түсімі жоғары, түбіті қалыңырағы - еділбай қойы.

Қойдың өте көп жерге тарап, кез келген халықтың өсіретіндігінде себеп-салдар жоқ емес, соның ең бастысы қойдың алуан-алуан табиғи жағдайларға төзімділігі, бейімділігі. Соған орай қой қысы қатты, қары қалың солтүстікте де, желі ызғарлы, жайылымы шөлейт жерлерде де, жазы ыстық, жайылымы құмды оңтүстікте де өсіріле береді. Оған қойдың биологиялық ерекшеліктері арасындағы ең бір негізгісі - түрлі жайылым отын өте жақсы пайдалана алатындығы мүмкіндік туғызады. Табиғи жайылым отының құрамындағы 800-ден астам өсімдік түрлерінің жылқы 90 түрін, ал мүйізді ірі қара мал 150-дей түрін жеп пайдаланса, қой соның жартысынан көбін, яғни 400-ден астам түрін жейді екен. Олар шабындық аралығындағы, басқа малға ыңғайсыз ой-қырдағы жайсыз жайылым отын да жақсы пайдалана алады. Соған орай пайдалану коэффициенті де жоғары. Мысалы, жылқы мен мүйізді ірі қара мал жайылып өткен жерлерде қой жаюға болады.
Қойдың бас сүйегі мен ауыз құрылысының анатомиялық ерекшеліктеріне байланысты мұндай өрістен де шөп тауып жейді. Өйткені, үшкір тұмсығындағы жұқа да икемді еріндері майда да аласа шөптің өзін қырқып жеуге мүмкіндік береді. Қойдың ас қорыту жүйесі ірі аумақ-ты азықтарды жақсы қорытуға бейімделген. Шошқа ішегі түлғасынан - 12 есе, жылқы ішегі - 15 есе, мүйізді ірі қара мал ішегі - 20-22 есе ұзын болса, қой ішегі - 30 есе ұзын. Ірі жасұнықты жемшөпті жақсы қорытуына осы ерекшелігі де жағдай жасаса керек. Сондықтан да қой салмақ қосуына шығынды мүйізді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.