Сәкен Иманасовтың публицистикасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 С.Иманасов публицистикалық шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 С.Иманасов публицистикалық шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Сәкен Иманасов - ең алдымен Публицист, Азамат! Қарасөзбен жырлаған тақырыптары да, көсем сөздерi де аз емес. Аударма еңбектерi өз алдына бiр төбе. Өмiрбаянына қарап отырып, сан биiк лауазымды қызметтер атқарған, Қазақстан Республикасының халық депутаты болып сайланған қайраткерлiгi тағы бар. Соның бәрiн таратып айтып қөзi қарақты оқушыны жалықтырғым келмейдi. «Туғалы сойылдан да, дойырдан да айылын жиып көрмеген айбарлы Публицист» бойындағы барша қуат, екпiнiмен, тыныш өмiр сүре қойған жоқ. Сол тынымсыз еңбек пен табиғи талант оны Публицист еттi, халыққа жПублицист еттi. Бүгiнгi биiгiне көтердi. Бүгiн де ол айдарынан жел ескен ай мүйiздi айтулы Публицист! Халық¬аралық мәртебедегi «Алаш» әдеби сыйлығының ең тұңғыш иегерiнiң бiрi, Қазақстаның еңбек сiңiрген қайраткерi, Алматы облысы мен Ұшарал қаласының құрметтi азаматы. Бiз бiрге өсiп, бiте қайнасқан жоқпыз, бiрiмiз оңтүстiк те, бiрiмiз солтүстiкте тұрыппыз. Екеуiмiз парталас та, курстас та, тiптi көршi де емеспiз. Әйтсе де оған менiң жаным жПублицист. Екеуiмiздi тумай туыстырған әдебиет атты киелi өнер. Мен оның өзiн көрмей тұрып өлеңiн, көрген соң өзiн ұнаттым. Бүгiнде бетiң бар, жүзiң бар демей шындықты бетке айтатын батылдар мен батырлар аз, Сәкен Аға Иманасов сондай алтындай аз, алмастай асыл азаматтың бiрi, бiрегейi десек те артық емес. «Ақ сүтiмен ананың емген арды», «қолтығына бiреудiң, тығылмайтын, жылжымайтын ешкiмнiң аяғына» бұл Сәкен нағыз Публицист! «Батырынан бедел кеткен кезде де, Публицистына әулиедей сенетiн ел.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:Белгілі сөз шебері Сәкен Иманасовтың шығармашылығының басты ерекшеліктеріне, оның шығармашылық өмірбаянына, шығармаларының идеялық, танымдық, тәрбиелік мәніне, өзіндік сыр-сипатына талдау жасау, сондай-ақ көркем туындыларының бізге жету жолын, жариялануын, танылуын, әр кезеңдердегі зерттелу ерекшеліктерін айқындау мақсат етілді. Осы мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер іске асырылды:
- Публицистның өмірі, шығармашылығы туралы айтылған
ой-пікірлерді жинақтап, талдау жасау;
- Публицистның әр кездерде жарық көрген шығармаларын түгелгежуық қарастырып, әр түрлі жанрларда көрініс тапқан шығармаларын
жинақтап, жүйелей отырып талдаулар жүргізу;
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері:Публицистның публицистикалық туындыларын талдауда арнайы жазылған әдебиет зерттеушілердің талдау жасаған еңбектерін басшылыққа ала отырып, өзіміздің жеке талдау білігімізге сүйендік.
Дипломдық жұмыстың дереккөздері:Зерттеу жұмысының мазмұнын ашу үшін көптеген әдеби мұралар пайдаланылды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:Белгілі сөз шебері Сәкен Иманасовтың шығармашылығының басты ерекшеліктеріне, оның шығармашылық өмірбаянына, шығармаларының идеялық, танымдық, тәрбиелік мәніне, өзіндік сыр-сипатына талдау жасау, сондай-ақ көркем туындыларының бізге жету жолын, жариялануын, танылуын, әр кезеңдердегі зерттелу ерекшеліктерін айқындау мақсат етілді. Осы мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер іске асырылды:
- Публицистның өмірі, шығармашылығы туралы айтылған
ой-пікірлерді жинақтап, талдау жасау;
- Публицистның әр кездерде жарық көрген шығармаларын түгелгежуық қарастырып, әр түрлі жанрларда көрініс тапқан шығармаларын
жинақтап, жүйелей отырып талдаулар жүргізу;
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері:Публицистның публицистикалық туындыларын талдауда арнайы жазылған әдебиет зерттеушілердің талдау жасаған еңбектерін басшылыққа ала отырып, өзіміздің жеке талдау білігімізге сүйендік.
Дипломдық жұмыстың дереккөздері:Зерттеу жұмысының мазмұнын ашу үшін көптеген әдеби мұралар пайдаланылды.
1. Есенаман Ә. Қызырлы Қаратауда/Ә.Есенаман// Заман Қазақстан. -1999, -24 қыркүйек.
2. Виноградов В. Слово тоже есть дело/ В. Виноградов.- Москва:
3. Стрельцов В. Основы публицистики/ В. Стрельцов.- Минск, 1990.- 460
4. Қабдолов З. Сөз өнері/ З. Қабдолов.- Алматы,- 1992.-
Жақсыбаева Ф. Баспасөз тілінің ерекшелігі /Ф.Жақсыбаева//-Ақиқат. 2001.- №4.- 58
5. Байтұрсынов А. Ақжол/Құрастырған Р.Нұрғали.- Алматы: Жалын, -1991.- 464 бет.
6. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы /Т.Кәкішев.-Алматы: Санат,
7. Қирабаев С.Қазақ әдебиеті/С.Қирабаев. -Алматы: Жазушы,- 1992.- 285 бет.
8. Балтабаева Г. Шерхан Мұртаза 70 жаста/Г.Балтабаева//
9. қазақ тілі мен Бейсенұлы Б. Мен енжарлықтан қорқамын/Б.Бейсенұлы//Жас Алаш.- 2001.- 24 ақпан
10. Ғабдуллин М. Алтын жұлдыз/ М. Ғабдуллин. -Алматы,- 2005.-288 бет.
11. Жанәбіл С. Жанымды түсін/ С. Жанәбіл. -Алматы: Өнер,- 2002.
12. Иманасов С. Қаламдастарым мен Замандастарым/С.Иманасов.-Алматы: Қазақстан, 2001.-224 бет
13. Кекілбайұлы Ә. Кесек суреткер, кемел қайраткер, асқақ азамат/Ә.Кекілбайұлы// Егемен
14. Көпбаева М.Өмірлік деректің шығармашылыққа әсері/М.Көпбаева//Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2002.
15. Мамет С. Қазақтың намысынан жаратылған/С.Мамет//Егемен Қазақстан.- 2002.- 8 қазан.-
Медетбек Т. Сен қылыш құсап сөйлейсің//Жас Алаш.- 2002.- 28
Мұртаза Ш. Өңімде – қария, түсімде – баламын/Ш.Мұртаза//Ақ желкен.-
16. Мүрсәлім Б. Намыстың сөзін айтамын/Б.Мүрсәлім//Парасат.- 2002.- №9.- 19-23 бет.
17. Ниязбек Р. Парламентке Шерхан сайланбай/Р.Ниязбек//Қазақ батырлары.- 1999. -№9.
18. Рамазан Д. Шераға/Д.Рамазан//Қазақ әдебиеті.- 1999. -2 сәуір- 4 бет.
Сұлтанов Қ. Серпінді кезең/ Қ.Сұлтанов. -Астана: Елорда,- 2005.- 608
19. Сыздық Р. Сөз құдіреті/ Р.Сыздық. -Алматы: Санат,- 1997.- 224
20. Смайылов К. Тел өскен құрдаспыз/К.Смайылов//Ұлан.- 2002. -1 қазан.- 5
21. Смайылов К. Үзеңгі дос/К.Смайылов//Жұлдыз .-2002.- №9 -5-11 бет.
22. Смайылов К. Шарболаттай Шерағаң 70 жаста/К.Смайыолов//Ана тілі.- 2002.- 26
23. Тарази Ә. Көркемдік құпиясы/ Ә.Тарази, Л.Мұсалы. -Алматы: Санат,- 2000.-
24. Уақыт және қаламгер. Әдеби сын.4- кітап.-Алматы: Жазушы,-1976.- 296 бет.
25. .Н.Омашұлы. Журналист дайындауда жаңалық көп // Хабаршы. 1998, № 4-5-бет.
26. .М.Барманкулов. Масс-Медиа: Турция-Казахстан // Хабаршы. 1998, № 4, 9-13-беттер.
27. .С.Барлыбаева. Азиатский информационный рынок // Хабаршы. 1998, №4, 13-16-беттер.
28. .А.Ахметбекұлы. Жапон журналистикасы жайында // Хабаршы. 1999, № 5. 13-16-беттер.
29. .Жақып Бауыржан, Құсманқызы Сая. Шетел тәжірибесінің қазақ журналистикасына ықпалы // Хабаршы. 1999, № 6. 9-12-беттер.
30. .Г.Ибраева. Первая жертва войны – это истина // Хабаршы. 1999, № 7. 4-10-беттер.
31. .К.Нәрібаев. Қазіргі кезеңде информация құралдарының рөлін арттыру // Хабаршы. 1997, № 1. 5-6-беттер.
32. .С.Қозыбаев. Бұқаралық ақпарат құралдары қоғам еркіндігінің көрсеткіші // Хабаршы. 1997, № 1. 11-18-беттер.
33. .М.Барманқұлов. Қоғам сақшысы // Хабаршы. 1997, № 1. 18-24-беттер.
34. .Ә.Игенсартова. Республика баспасөзі – нарық кезеңінде // Хабаршы. 1998, №3, 24-27-беттер.
35. 11.Т.Бекниязов. БАҚ заң және ұлттық-рухани тәрбие болмысы Хабаршы. 1998, №4, 32-35-беттер.
36. .Б.Исабаев. Қоғамның ішкі саяси тұрақтылығындағы тіл және дін факторы // Хабаршы. 1998, №4, 35-37-беттер.
37. .«Егемен Қазақстан» газеті. 1997, 8-шілде.
38. .«Егемен Қазақстан» газеті. 1996, 1-желтоқсан.
39. .А.Есдаулетов. По тропе наставника // Хабаршы. 1998, №2. 55-59-беттер.
40. Е.Дудинова. Истоки публицистики Олжаса Сулейменова. Начало творчество // Хабаршы. 1998, №2, 63-65-беттер.
41. Т.Қожакеев. Түзел, сықақ, мін түзелсін // Хабаршы. 1998, №2, 52-54-беттер.
42. Жақып Бауыржан. Қазақ публицистикасының бастаулары // Хабаршы. 1998, №3, 104-107-беттер.
43. К.Қамзин. Өткен ғасыр интерференциясы // Хабаршы. 1998, №2, 64-67-беттер.
44. Т.Бекниязов. Жазушылар және қазақ публицистикасы // Хабаршы. 1999, №5, 48-51-беттер.
45. Б.Әшірбаев. Қазіргі ақындар айтысы және әлеуметтік өмір // Хабаршы. 1999, №5, 63-67-беттер.
46. Қ.Аллаберген. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің публицистикалық шығармалары // Хабаршы. 1997, №1, 51-56-беттер.
47. Қ.Сақов. Ұлттық сана ұйытқысы // Хабаршы. 1997, №1, 66-70-беттер.
48. А.Рожков. Военная печать Казахстана // Хабаршы. 1997, №1, 71-74-беттер.
49. Т.Көпбаев. Бір қойылымның сыры туралы // Хабаршы. 1997, №1, 98-102-беттер.
50. .Ш.Омарова. Қазақ радиохабары: ізденістер мен іркілістер // Хабаршы. 1997, №1, 112-116-беттер.
51. Т.Көпбаев. Радиодраматургия. Тілдік ерекшеліктер мен сөз қолданыстары // Хабаршы. 1998, №2, 71-73-беттер.
52. Н.Шыңғысова. Қазақ теледидарының жастар бағдарламасы: тарихынан тағылым // Хабаршы. 1998, №2, 76-81-беттер.
53. .К.Қамзин. Қазіргі публицистиканың жаңа нышандары // Хабаршы. 1997, №1, 119-122-беттер.
54. Қ.Тұрсынов. Қазақ теледидарының дәстүр мен жаңашылдық нышандары // Хабаршы. 1998, №2, 101-103-беттер.
2. Виноградов В. Слово тоже есть дело/ В. Виноградов.- Москва:
3. Стрельцов В. Основы публицистики/ В. Стрельцов.- Минск, 1990.- 460
4. Қабдолов З. Сөз өнері/ З. Қабдолов.- Алматы,- 1992.-
Жақсыбаева Ф. Баспасөз тілінің ерекшелігі /Ф.Жақсыбаева//-Ақиқат. 2001.- №4.- 58
5. Байтұрсынов А. Ақжол/Құрастырған Р.Нұрғали.- Алматы: Жалын, -1991.- 464 бет.
6. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы /Т.Кәкішев.-Алматы: Санат,
7. Қирабаев С.Қазақ әдебиеті/С.Қирабаев. -Алматы: Жазушы,- 1992.- 285 бет.
8. Балтабаева Г. Шерхан Мұртаза 70 жаста/Г.Балтабаева//
9. қазақ тілі мен Бейсенұлы Б. Мен енжарлықтан қорқамын/Б.Бейсенұлы//Жас Алаш.- 2001.- 24 ақпан
10. Ғабдуллин М. Алтын жұлдыз/ М. Ғабдуллин. -Алматы,- 2005.-288 бет.
11. Жанәбіл С. Жанымды түсін/ С. Жанәбіл. -Алматы: Өнер,- 2002.
12. Иманасов С. Қаламдастарым мен Замандастарым/С.Иманасов.-Алматы: Қазақстан, 2001.-224 бет
13. Кекілбайұлы Ә. Кесек суреткер, кемел қайраткер, асқақ азамат/Ә.Кекілбайұлы// Егемен
14. Көпбаева М.Өмірлік деректің шығармашылыққа әсері/М.Көпбаева//Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2002.
15. Мамет С. Қазақтың намысынан жаратылған/С.Мамет//Егемен Қазақстан.- 2002.- 8 қазан.-
Медетбек Т. Сен қылыш құсап сөйлейсің//Жас Алаш.- 2002.- 28
Мұртаза Ш. Өңімде – қария, түсімде – баламын/Ш.Мұртаза//Ақ желкен.-
16. Мүрсәлім Б. Намыстың сөзін айтамын/Б.Мүрсәлім//Парасат.- 2002.- №9.- 19-23 бет.
17. Ниязбек Р. Парламентке Шерхан сайланбай/Р.Ниязбек//Қазақ батырлары.- 1999. -№9.
18. Рамазан Д. Шераға/Д.Рамазан//Қазақ әдебиеті.- 1999. -2 сәуір- 4 бет.
Сұлтанов Қ. Серпінді кезең/ Қ.Сұлтанов. -Астана: Елорда,- 2005.- 608
19. Сыздық Р. Сөз құдіреті/ Р.Сыздық. -Алматы: Санат,- 1997.- 224
20. Смайылов К. Тел өскен құрдаспыз/К.Смайылов//Ұлан.- 2002. -1 қазан.- 5
21. Смайылов К. Үзеңгі дос/К.Смайылов//Жұлдыз .-2002.- №9 -5-11 бет.
22. Смайылов К. Шарболаттай Шерағаң 70 жаста/К.Смайыолов//Ана тілі.- 2002.- 26
23. Тарази Ә. Көркемдік құпиясы/ Ә.Тарази, Л.Мұсалы. -Алматы: Санат,- 2000.-
24. Уақыт және қаламгер. Әдеби сын.4- кітап.-Алматы: Жазушы,-1976.- 296 бет.
25. .Н.Омашұлы. Журналист дайындауда жаңалық көп // Хабаршы. 1998, № 4-5-бет.
26. .М.Барманкулов. Масс-Медиа: Турция-Казахстан // Хабаршы. 1998, № 4, 9-13-беттер.
27. .С.Барлыбаева. Азиатский информационный рынок // Хабаршы. 1998, №4, 13-16-беттер.
28. .А.Ахметбекұлы. Жапон журналистикасы жайында // Хабаршы. 1999, № 5. 13-16-беттер.
29. .Жақып Бауыржан, Құсманқызы Сая. Шетел тәжірибесінің қазақ журналистикасына ықпалы // Хабаршы. 1999, № 6. 9-12-беттер.
30. .Г.Ибраева. Первая жертва войны – это истина // Хабаршы. 1999, № 7. 4-10-беттер.
31. .К.Нәрібаев. Қазіргі кезеңде информация құралдарының рөлін арттыру // Хабаршы. 1997, № 1. 5-6-беттер.
32. .С.Қозыбаев. Бұқаралық ақпарат құралдары қоғам еркіндігінің көрсеткіші // Хабаршы. 1997, № 1. 11-18-беттер.
33. .М.Барманқұлов. Қоғам сақшысы // Хабаршы. 1997, № 1. 18-24-беттер.
34. .Ә.Игенсартова. Республика баспасөзі – нарық кезеңінде // Хабаршы. 1998, №3, 24-27-беттер.
35. 11.Т.Бекниязов. БАҚ заң және ұлттық-рухани тәрбие болмысы Хабаршы. 1998, №4, 32-35-беттер.
36. .Б.Исабаев. Қоғамның ішкі саяси тұрақтылығындағы тіл және дін факторы // Хабаршы. 1998, №4, 35-37-беттер.
37. .«Егемен Қазақстан» газеті. 1997, 8-шілде.
38. .«Егемен Қазақстан» газеті. 1996, 1-желтоқсан.
39. .А.Есдаулетов. По тропе наставника // Хабаршы. 1998, №2. 55-59-беттер.
40. Е.Дудинова. Истоки публицистики Олжаса Сулейменова. Начало творчество // Хабаршы. 1998, №2, 63-65-беттер.
41. Т.Қожакеев. Түзел, сықақ, мін түзелсін // Хабаршы. 1998, №2, 52-54-беттер.
42. Жақып Бауыржан. Қазақ публицистикасының бастаулары // Хабаршы. 1998, №3, 104-107-беттер.
43. К.Қамзин. Өткен ғасыр интерференциясы // Хабаршы. 1998, №2, 64-67-беттер.
44. Т.Бекниязов. Жазушылар және қазақ публицистикасы // Хабаршы. 1999, №5, 48-51-беттер.
45. Б.Әшірбаев. Қазіргі ақындар айтысы және әлеуметтік өмір // Хабаршы. 1999, №5, 63-67-беттер.
46. Қ.Аллаберген. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің публицистикалық шығармалары // Хабаршы. 1997, №1, 51-56-беттер.
47. Қ.Сақов. Ұлттық сана ұйытқысы // Хабаршы. 1997, №1, 66-70-беттер.
48. А.Рожков. Военная печать Казахстана // Хабаршы. 1997, №1, 71-74-беттер.
49. Т.Көпбаев. Бір қойылымның сыры туралы // Хабаршы. 1997, №1, 98-102-беттер.
50. .Ш.Омарова. Қазақ радиохабары: ізденістер мен іркілістер // Хабаршы. 1997, №1, 112-116-беттер.
51. Т.Көпбаев. Радиодраматургия. Тілдік ерекшеліктер мен сөз қолданыстары // Хабаршы. 1998, №2, 71-73-беттер.
52. Н.Шыңғысова. Қазақ теледидарының жастар бағдарламасы: тарихынан тағылым // Хабаршы. 1998, №2, 76-81-беттер.
53. .К.Қамзин. Қазіргі публицистиканың жаңа нышандары // Хабаршы. 1997, №1, 119-122-беттер.
54. Қ.Тұрсынов. Қазақ теледидарының дәстүр мен жаңашылдық нышандары // Хабаршы. 1998, №2, 101-103-беттер.
Сәкен Иманасовтың публицистикасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2- ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... .. ... .
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 С.Иманасов публицистикалық шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Сәкен Иманасов - ең алдымен Публицист, Азамат! Қарасөзбен жырлаған тақырыптары да, көсем сөздерi де аз емес. Аударма еңбектерi өз алдына бiр төбе. Өмiрбаянына қарап отырып, сан биiк лауазымды қызметтер атқарған, Қазақстан Республикасының халық депутаты болып сайланған қайраткерлiгi тағы бар. Соның бәрiн таратып айтып қөзi қарақты оқушыны жалықтырғым келмейдi. Туғалы сойылдан да, дойырдан да айылын жиып көрмеген айбарлы Публицист бойындағы барша қуат, екпiнiмен, тыныш өмiр сүре қойған жоқ. Сол тынымсыз еңбек пен табиғи талант оны Публицист еттi, халыққа жПублицист еттi. Бүгiнгi биiгiне көтердi. Бүгiн де ол айдарынан жел ескен ай мүйiздi айтулы Публицист! Халық-аралық мәртебедегi Алаш әдеби сыйлығының ең тұңғыш иегерiнiң бiрi, Қазақстаның еңбек сiңiрген қайраткерi, Алматы облысы мен Ұшарал қаласының құрметтi азаматы. Бiз бiрге өсiп, бiте қайнасқан жоқпыз, бiрiмiз оңтүстiк те, бiрiмiз солтүстiкте тұрыппыз. Екеуiмiз парталас та, курстас та, тiптi көршi де емеспiз. Әйтсе де оған менiң жаным жПублицист. Екеуiмiздi тумай туыстырған әдебиет атты киелi өнер. Мен оның өзiн көрмей тұрып өлеңiн, көрген соң өзiн ұнаттым. Бүгiнде бетiң бар, жүзiң бар демей шындықты бетке айтатын батылдар мен батырлар аз, Сәкен Аға Иманасов сондай алтындай аз, алмастай асыл азаматтың бiрi, бiрегейi десек те артық емес. Ақ сүтiмен ананың емген арды, қолтығына бiреудiң, тығылмайтын, жылжымайтын ешкiмнiң аяғына бұл Сәкен нағыз Публицист! Батырынан бедел кеткен кезде де, Публицистына әулиедей сенетiн ел.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:Белгілі сөз шебері Сәкен Иманасовтың шығармашылығының басты ерекшеліктеріне, оның шығармашылық өмірбаянына, шығармаларының идеялық, танымдық, тәрбиелік мәніне, өзіндік сыр-сипатына талдау жасау, сондай-ақ көркем туындыларының бізге жету жолын, жариялануын, танылуын, әр кезеңдердегі зерттелу ерекшеліктерін айқындау мақсат етілді. Осы мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер іске асырылды:
Публицистның өмірі, шығармашылығы туралы айтылған
ой-пікірлерді жинақтап, талдау жасау;
Публицистның әр кездерде жарық көрген шығармаларын түгелгежуық қарастырып, әр түрлі жанрларда көрініс тапқан шығармаларын
жинақтап, жүйелей отырып талдаулар жүргізу;
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері:Публицистның публицистикалық туындыларын талдауда арнайы жазылған әдебиет зерттеушілердің талдау жасаған еңбектерін басшылыққа ала отырып, өзіміздің жеке талдау білігімізге сүйендік.
Дипломдық жұмыстың дереккөздері:Зерттеу жұмысының мазмұнын ашу үшін көптеген әдеби мұралар пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың әдіс-тәсілдері жұмысты жазу барысында. жинақтау, жүйелеу, салыстыру, талдау сияқты зерттеу әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен нәтижелері Публицист шығармашылығының бұрын айтылмай келген қырларының айқындалуы, кейіннен табылып, соңғы жылдары жарық көрген шығармаларымен толықтырыла отырып Публицист шығармашылығына жасалған тұжырымдар мен талдаулар деп білеміз.
Дипломдық жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы қіріспеден, 2 тараудан, қорытындымен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢПУБЛИЦИСТКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ
1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары
1937 жылы елдің қаймағы, Ілияс, Сәкен, Бейімбеттер сияқты алаштың талай ардақтылары сұрқия саясаттың құрбаны болып, атылып, асылып кетті. 1938 жылы Талдықорғанның Үйгентас ауданына қарасты Талдыбұлақ ауылында халық жауы атанған Құсайын әке мен Жұпар ананың шаңырағында дүниеге келген нәрестеге ел- жұрт Сәкен деп ат қойды. Жазықсыз жапа шеккен Сәкен Сейфуллин рухын құрмет тұтқандықтың белгісі болар.
Кейіннен, бала кезінде Нүсіп ағасының артынан еріп, ол тастаған жүгері дәнін жерден теріп жеп, жаяулатып ата қонысына оралған кезін Публицист жазып қалдырған естеліктерінде былайша еске алады:
...Талдыбұлақтан біз 1943 жылдың жазғасалымында, мен ес біліп қалған кезде Алакөлге қарай шұбырған әлдебір босқындарға ілесіп, ата жұртымызға қайта оралған болатынбыз. Отан соғысының ес жидырмай тұрған кезі, қар қалың екені де есімде қалыпты. Қыңқылдап жылай берген мені Нүсіп ағам алдап- сулап жетелеп алған. Шешемнің қолында бір жарым жасар қарындасым бар. Қарға адам жер мұң болып, қойшы әйтеуір, атты кісіге жарты күндік,қазіргідей автокөліктерге бір сағатқа жетер- жетпес жерге жолшыбайғы әр ауылға бір қона жүріп, жаяулап- жалпылап он шақты күн дегенде барып Талапкерге де аяқ іліктіріп едік. Жол бойы көрген қорлық, тарығу, торығу, аштықтың, жалаңаштықтың азабы дегендерді ауызға да алып жатқан жоқпын. Ол өз алдына бір хикая...
4 - 5 жасар бала Сәкен мектеп есігін ашпай жатып- ақ талаптанып өз бетінше хат таныды. Өзінен он жас үлкен ағасы Нүсіп газет- журналдарды көп оқиды екен. Әрі аудандық газетке хабар- ошар жазып тұратын көрінеді. Сәкен де ағасына еліктеп, аудандық Колхоз туы газетін оқитын дәрежеге жетеді.
Мектепке барады. Ол кезде елдің бәрі пешке қамыс жағады екен. Нүсіп ағасы бір күні екі шана қамыс шауып әкеліп, інісіне бір баланы қосып, аудан орталығына апарып сатып, содан түскен 50 сомға дүкеннен Мың бір түн кітабын сатып алуға жұмсайды.
Мың бір түннің екі томы елу сом. Соларды сатып ала сала, карынымыздың ашып шұрылдағанына қарамай, қасарысқан қалпымызда айдап отырып ауылға қайттық.
Үйге келгенде: Бір кітап та жетер еді ғой, екіншісінің орнына бір шай алмадыңдар ма ? - деп шешеміз күңкілдеп, реніш білдіріп жүрді... деп еске алатын Сәкен аға.
Содан ауыл қарияларына күнде кешкісін шамның күңгірттеу жарығымен бала Сәкен Мың бір түнді оқиды. Оның Мың бір түннен бастаған сол кітапқұмарлығы арқасында кейін С.Көбеевтің Орындалған арман, Барон Мюнгхаузеннің бастан кешкендері, Том Сойердің бастан кешкендері, М. Шолоховтың Көтерілген тың, Сырлы арал, Қазына аралы, Казахские народные сказки, М.Әуезовтің Абай жолы кітаптарын оқудың мүмкіндігі туады. Міне әдебиет ауылына Сәкен Публицист осылай келеді.
Публицистің әдебиетке келуіне түйіткіл болған тағы бір- екі жайтты айтпай кетуге болмас. Оның анасы Жұпар марқұм сөз арасына ұдайы нақыл қосып, мақал- мәтелмен әрлеп, мәнерлеп сөйлеуді ұнататын жан екен. Сондай- ақ Ақмолда деген зиялы бір адамның бұрынғылар айтыпты дейтін аңыз, қиссаларын құлақ құрышы қанғанша тыңдап өседі.
Әкеміздің ескі тонын оранып, үлкендердің сырт жағын алып мен де сөз тыңдаудан жалықпайтын едім. Әй Сәкен ұйқың келді ғой, барып жатпайсың ба? - деп қоятын әкеміз оқтын- оқтын. Мен үндемеймін, бірақ лып етіп тұрып кете қоймаймын. Соны сезген Ақмолда жарықтық: Осы баланың зейіні ұнайды маған, тиіспеңіз, тыңдасын! - деп басымнан жылы сипап қоятын-ды, - деп еске алатын Сәкен аға.
Алтыншы класта оқып жүргенде, өзімен бірге оқитын чешен баласы Сұланбек Шамилханов Қазақстан пионері газетінен өзіне келген қызыл ала конвертке салынған хатты көрсетеді. Оған қатты қызыққан бала Сәкен де Қазақстан пионеріне өлең жібереді. Атақты жазушы Сансызбай Сарғасқаевтан жауап хат та алады. Бұл да бір баспалдақ еді.
Әрбір әдебиетке келген жан тектен - текке келмейді. Ал табиғи тума талант болса, оның сөз өнеріне әуестігі де ерте танылады, ерте білінеді. Сәкен ағаның балалық, жастық шағында көрген- білгендерінің қай- қайсысын оқысаң да, оның жүріп өткен жолы әйтеуір бір тұста Публицистдық ауылына келіп ат басын тірейді.
Мына бір естелік аса қызықты: Біздің ауылда үлкен- кіші,кәрі- жас демей, жұрттың бәріне сыйлы, жалпыға жұғымды Омардың Рақымы дейтін ақ сақалды адам болды. Ән мен күйге әуес, өлең айтып, домбыра тартатын, қысқасы өнер атаулыға үйірсек бала көрсе, үйіне шақырып, қошеметтеп, қолпаштап, әрдайым қамқорлық жасап жүретін әдеті болушы еді. Аудан дәрежесіндегі лауазымының әжептәуір екендігіне қарамай (мен жоғары кластарда оқып жүргенде ол кісі ауатком төрағасы болатын), енді- енді өлең жаза бастаған, бірлі- екілі шумағы аудандық газетте жарияланып жүрген мені ол бір күні өз қасына шақыртып алды. Әлгі әлжуаз шығармаларымды әдейі бөлек сақтап қойған екен, көтере сөйлеп, абыройлы болуыма тілек білдіре отырып, бірқатар көкейге қонымды пікірін де айтты. Қағаздарын ақтарып отырғанда сусып жерге түскен бір суретті еденнен көтеріп алдым. Суағарында бармақтай мұрты бар, сұстылау келген келбетті адамның суреті екен. Сыртындағы екі жол арнау өлеңді оқып үлгердім, сөздері мен Ілияс Жансүгіров, деп қойылған қол әлі күнге дейін көз алдымда. Рақаң ақсақал қалт қимылдап, қолымдағы суретті бір қағаздар арасына тыға салып: Бұның саған керегі жоқ, білмейсің !- деп жуып- шайған болды.
Сөйтсек ол кезде Ілияс аға есімін атауға болмаған екен ғой. Ол халық жауы аталып, сонау сұрапыл да сұрқия жылдардың құрбаны болып кеткен екен де, шығармалары оқулықтан алынып, кітапханалардан қуылған екен.
Мен, бәлки Ілияс жырларын онсыз да сүйіп оқуым мүмкін- ау, бірақ Рақым ақсақалдың қолынан көрген ең алғашқы сол суреттің де айрықша әсері болғаны ақиқат еді.
... Осы күні ойлаймын, Рақаң ақсақал маған әлде сол суретті байқамаған-сып отырып, әдейі көрсетті ме екен деп те . Менің өлең жаза бастағанымнан хабары бар, кезінде Мұхтар Әуезов, Ілияс Жансүгіровтермен дәмдес болған, қастарына ерген ақылгөй қарт көзі қаныға, құлағы ести берсін, түбі керегі болар деп ойлаған шығар.
Жалпы әрбірПублицистның өзі пір тұтатын Публицистдары болады. Сәкен Иманасов үшін сондай ұстаздың бірі, көзі көрмесе де, шығармасын іздеп жүріп оқыған Ілияс Жансүгіров екені даусыз.асқақ даусында қазақтың қара өлеңінің Құлагерінің әсері жоқ деп айта алмайсыз.
Бірақ Сәкен Публицист өлең әлеміндегі өз жолын іздеді, өз сүрлеуін қалыптастырды, өз қолтаңбасын тайға таңба басқандай айқындап беруге бар күш- жігерін, білім- парасатын, ақыл- қайратын жұмсады. Оның басты кейіпкері - Халық. Ол елдің атынан сөз алды. Жарты ғасырдан астам уақыт қазақтың намысын жыртып, ұлттың мұңын мұңдап, жырын жырлады. Соның қай- қайсысында да аса бір асқақ адуынды, кең тынысты, өршіл үнмен қазақ баласының сөзін сөйледі. Батыл айтты, батыра айтты. Таусыла, түгесіле жырлады. Кейде орыстың ұлы Публицисты Сергей Есенин сияқты өз жырларында әнтек мінез, тентек тегеурін де көрсетті. Кейін бірте-бірте ұлы Абай бабаға жүгініп, әр қазақтың ішіндегі шер боп қатқан шемен қайғысы мен мұңын, ары мен адалдығын аршып көрсете білді.
Алпысыншы жылдары қазақ поэзиясына келген жұлдызды шоғырдың ішінен өз орнын таба білді. Ол газет- журнал беттерінен ойып орын алып, алпысыншы жылдардың басында Жас қанат атты ұжымдық жинақ арқылы әдебиет есігін ашты. Кейін Туған ауылым, Ақ айдын, Ақдариға, Жайдарман, Ғашық дүние, Жыр дәурен, Ғашықпын саған, Алтын аймақ, Бел- белес, Адырна, Жебе, Алакөлім- айдыным, Ар алдында, т.б. бірнеше өлең кітаптарын, таңдамалы шығармаларының бір томдық, екі томдық, бес томдықтарын бірінен соң бірін жарыққа шығарды. Ол өзінің азаматтық көзқарасының тұрақтылығымен, екпіні қатты буырқанған бұла жырларымен әдебиеттанушы, жыр сүйер қауымның назарын аудартты.
Сонау 90- шы жылдардағы бір мақаласында академик Мұхаметжан Қаратаев Сәкен поэзиясына былай баға беріпті:
... Публицист қай тақырыпқа бармасын, бәрінде ол (автор) - өзі кейіпкер; өзі жырлайды, сыр шертеді- шындықты айтады, ақиқат шуағына бөлейді. Туған үй дейсің бе, ауыл дейсің бе, балалық шақтағы сауық- сайран, ат шабыс, бәйге дейсің бе, құрбы-құрдас, сүйген қыз, махаббат дейсің бе, жанға сая асқар тау мен аясы кең Алакөл дейсің бе, өмір жолындағы тағдыр белестерінің сынақтары дейсің бе - осының бәрі Публицистның жүрегінде ұялап, шабытпен шамырқанып шығады да оқырман жүрегіне шуақ шашады, адалдығымен тәнті етеді.
Сәкен өлеңдері жігер мен қайратқа, нәзіктік пен мөлдірлікке толы. Ол барынша ақтарылып, көңіліне сыр бүкпей шынайы шындықты жазады.
Шын мәнінде Публицист жаны ақиқатты ақтарып жайып салады, өзін-өзі алдаспандай қайрайды, өмірдегі жағымсыз жайттарды батыл сынға алады.
Иманасов өлеңдерінен - оның шыңдықты бетке айтатын, айтқанда да жеріне жеткізе айтатын турашыл мінезі көзге ұрып тұрады. Оның Публицистдық ерекшеліктерінің бірі де - сол. Өмірде де, өлеңде де ешкімге жалтақтамай, ақиқатын айтып қарап отыратын батылдық қасиет даралап тұр оны.
Сәкен Публицистның тағы бір өзгешелігі - өзіне ғана тән сөзбен салған суреттер. Бұл туралы атақты Публицист Дихан Әбілев тұжырымы былай айшықталады: Сәкен сергек сезімді, қанатты да алғыр, өжет Публицист. Сол сергек сезімділікті, қанаттылықты, өжеттікті аспанда жасап, жыр қанатын сонда қағып, жер әлеміне ғарыштан қарап жазып жүрген жоқ. Өз ортамыздағы, халықтың қалың ортасындағы Публицист. Өмір сырын, ащысы мен тұщысын жүрек сырына ұластырып, өрнектей білетін суреткер Публицист .
Бұл дүниегеСәкен Иманасов көзімен қарағанда ғана көрінетін суреттер. Ол суреттерді бәріміз де көріп жүрген сияқтымыз. Бірақ сол көріністер Сәкен Публицистның жүрек көзінен өткенде ғана соншалықты әсерлі, соншалықты әсем көрініп тұр бізге.
Сәкен Иманасов өлеңдерінің тағы бір өзгеге ұқсамас шығармашылық даралығын айқындайтын басты қасиеттің бірі - ол оқырманды өлеңдері арқылы өмірдегі пендешіліктен арылтуы, жан тазартатындай адалдыққа үндеуі.
Публицист Әбіраш Жәмішев бұл туралы дәл көрсете білген: Бізге керегі: адамдардың бір- біріне ілтипаты ғой, тазалық пен туралық қой, әділдік пен ізгілік емес пе?! Міне Сәкеннің де барлық өлеңінде, бүкіл жинағында айтпағы осылар. Аңсау мен сағыныш саздары да, азарлану мен ызалану да, кейде тура айтылатын сын да Публицистның айтсам деген ойына жегілген. Автормен бірге әрбір оқушы да ар айнасы алдында тұрғандай. Іштен түлеу, тазару, арылу мен аршылу ниеті бойды да билеп, ойды да баурап алардай. Шығармаларының күші де, тұтастық танытар сипаты да осында деп тұжырымдауға болады.
Достарына аңқылдаған адалдық пен ақтық, ақ алмастай жарқылдаған кісілік пен пәктік, қазақы намыс пен Публицист жүрегі көкке көтерген әділет туы, ең бастысы азаматтың Ар алдында арылуы - Сәкен поэзиясының жылдар бойы желісі үзілмей келе жатқан алтын арқауы. Сонысымен де оның даусы соншалықты асқақ, соншалықты биіктен естіледі. Мәрт көңілден төгіліп түсетін арлы Публицистның тәкаппар көңілінің адуынды жыры мен өршіл мінезінің өжет сыры сонымен де бөлектеніп, оқшауланып тұрады.
Осы ретте: Қалай болғанда да өз басым Сәкен Иманасовты кең тынысты, кемел ойлы Публицистдеп танимын. Оның бойында көп жандарда бола бермейтін талант бар. Ол - адалдық таланты. Адал болу керек деп айқайламаса да, Сәкен жырларына сеніп, оқырманның бірге тебіренуі де осы қасиетінен болса керек, - деген Публицист Фариза Оңғарсынова тұжырымы ойға оралады.
Публицист поэзиясының айрықша тағы бір қыры - оның өлеңдеріндегі ішкі ұйқас қуаттылығы мен бір шумақтың өзінде сөздерді ойнату арқылы аса қуатты екпін мен ырғаққа құрылған лепті, шымыр да шынайы тармақтарды еркін төгілту қабілетінің кәсібилігі.
Мұндай ішкі ұйқасқа құрылған қуатты жырлар - Сәкен Публицистның кітаптарында көп-көп кездеседі. Оның шығармашылық даралығын айқындайтын басты компоненттердің бірі де сонда жатыр.
Публицистның махаббат лирикасы да өзгеше сезім толқындары мен ойлы тебіреністерге толы. Өмірдің қым - қуыт күйбеңі мен күрделі иірімдерінен шаршағанда, Сәкен Публицист сұлулық пернелерін басып, көңіл күйінің бұрауын келтіріп отыратын секілді көрінеді маған..
Біржан мен Сара бейнесін сомдаған Айтыс поэмасы мен Аңырақай, Өмір мен өлім, Мына заман - қай заман, Аламан. Арғымақ. Күйші бала сияқты толғаулары - Публицистның эпикалық кең тынысын, бауырын жаза көсіле шапқан арғымақ шабытын айқындайтын шығармалар.Сәкен өзінің атамекенін Гомердің, Ғамзатовтың
туған жерлерімен теңдестіре шебер суреттейді. Оның қаламынан төгілген жер жәннаты - Жетісу, тегеурінді Тентек өзені мен арынды Ақсу, толқыны жарды ұрған аялы Алакөл туралы жырларынан туған жерге, өскен елге деген сағыныш пен махаббаттың лебі еседі. Алакөл туралы Сәкен Иманасовтай терең мағыналы, бай мазмұнды көп - көп жырлар жазған Публицист қазақта жоқ та шығар. Алакөл - Публицист өлеңдерінің қуат алар , шабыт шақырар мәңгі бастауы іспеттес.
Талдықорған өңірінен шыққан Әділбек Абайділданов, Құдаш Мұқашев сияқты дарындар туралы Публицист үнемі айтып жүретін.
Қазақ поэзиясында Менделеев кестесі бар болса, Сәкен соның бір ұясын бекем мекендеген Публицистдардың бірі...- деген Асқар Сүлейменовтің сөзі біздің көкейімізде әбден орнығып қалған болатын.
Талдықорған төңірегінен шыққан Жұматай Жақыпбаев, Әбен Дәуренбеков, Ғұсман Жандыбаев, Ордаш Кендірбаев, Жамау Бұқарбаев, Қайрат Әлімбек, Өтепберген Ақыпбеков, Тоқтасын Сүгірбеков, Ахмет Кендірбеков, Жомарт Игіман, Қуат Қайранбаев, Әміре Әрін, Нүсіп Әбдірахым сияқты Публицистдардың Сәкен ағаны ерекше құрметтейтінін де көзіміз көріп жүрдік.
Сәкен аға ешкімге ұқсамайтын сүрлеуін салып, қиялы- құзды, белес- белес, асу- асу жолдарменен жүріп өтті. Қазақ мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін, Алакөл аудандық Колхоз туы газетінен басталған еңбек жолында республикалық Лениншіл жас, облыстық Жетісу, Октябрь туы газеттерінде, Талдықорған облыстық партия комитетінде, Қазақстан Жазушылар Одағында, Жазушы баспасында, Алматы облыстық әкімдігінде әртүрлі жауапты қызметтер атқарған. Қазақстанның халық депутаты болып та сайланды. Ел алдындағы төккен маңдай терінің, жүрегінен нөсерлете төккен жырының өтеуі шығар - Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, халықаралық Алаш әдеби сыйлығының иегері, Алматы облысының және Үшарал қаласының Құрметті Азаматы атанды. Публицистның орыс тілінде Созвучие, Тетива атты кітаптары жарық көрді.
С. Иманасовтың көркем аударма саласындағы еңбегі де айтарлықтай. Оның тәржімалауымен шығыс шайыры Жалаладдин Румидің, орыс Публицистдары В.Маяковский, А.Кольцов, ангола ақыны Агостиньо Нетто, саха М.Ефремов, қырғыз А.Рысқұлов, С.Жусуевтердің жырлары қазақ оқырманы жүрегіне жол тартты.
Сәкен ағаның журналистік жазбалары, естелік эсселері, көсемсөз мақалалары да жанының ақиқатын бүкпелемей ақтарып салатын ақжарма туындылар. Ол не жазса да өзінің зор, дауылпаз дауысының биіктігін бір де төмендетпей еркін қанат қағады, батыл қалам тербейді.
Біздің қоғамға да, ұлтымыздың ұясы мен жұртымыздың қиясына да алдаспандай жарқылдаған, ақсұңқардай саңқылдаған Сәкен ағаның өр мінез, өжет даусы қашан да керек! Әттең, қазақтың қара өлеңінің марқасқалары Қадыр мен Тұманбай ағалардың ізін ала өмірден ертерек озып кеткені ғана көңілге өкініш ұялатады.
1937 жылдың көктемінде әкесі Құсайын Иманасов халық жауы ретінде ұсталады, ол өзінің атамекені Талапкер аталатын колхозда (ұжымдық шаруашылық) егіс бригадирі болған, сол жылғы тұқымға деп кқміп қойған картоп түгелге жуық үсіп кетеді де, әдейі жасадың, жаусың деген желеумен жала жаба айыпталып, абақтыға апарып қамамақ болады. Естелік кітаптарында Сәкен Иманасов әкесі туралы естеліктерінде, әкесі Құсайын айтқан әңгімелерінен жазылған : Демалыс күні болатын, таныс милиционер алдына салып айдап апарған абақты есігі жабық тұр екен, сен осылай отыра тұр, мен күзетшіні іздеп келейін,- деп көше жақта қалдырды да өзі кілт іздеп кетті, сол кездің тәртібі солай ма, болмаса қашқанда да қайда бара қоям деген бейқамдық па, қайдам, өткен-кеткен адамдарға жалтақтай қарап, тырп етпей отыра берген екен, бұл бұйрық дегенді қойсаншы, құдай айдап базаршылап жүрген танысының бірі - ауылдық кеңес хатшысы Шәймерден деген азамат кезіге түскен, Оу, неғып отырсың мұнда?- деп әзілдегісі келегн екен, Әкесі Шәймерденге апыл-ғұпыл, асыға -.үсіге жөнін айтып болып жатқанда, ойбай онда бекерге қарап отырма , құдай өзі бергелі тұр екен, тұр да қаш деген екен, Қашқанда қайда барам деп Құсайын аң-таң, Тау асып, Андреев жағына кетіп аржағын тағы көре жатарсың, деп ол дегбірсіздене бол-болдың астынаа алып, өзі жөн сілтеп, итергендей болып жолға салып жібереді. Сонымен әкесі әлгі танысының көмек қолын созуының арқасында Шыбынды тауын асып, сол жақтағы ағайын арасын сағалап, НКВД пәлесінен бас сауғалай құтылып кетеді, абыр-сабыр саябырсыған бір сәтте үй ішін де солай қарай көшіріп алып кетеді. Талдыбұлақтан 1943 жылы жазсалымында Сәкен атамыз ес біліп қалған кезінде Алаккөлге қарай шұбырған әлдебір босқындарға ілесіп ата жұртымызға қайта оралған болатын. Сәкен Иманасовтың естеліктерінде: Отан соғысының ес жидырмай тұрған кезі, қар қалың екені есімде қалыпты, қыңқылдап жылай берген мені Нүсіп ағам мені алдап-сулап жетелеп алған, шешемнің қолында бір жарым жасар қарындасым бар, қарға адым жер мұң болып, қойшы әйтеуір, атты кісіге жарты күндік, қазіргі автокөліктерге бір сағатқа жетер жетпес жерге жолшыбайға әр ауылға бір қонақ болып жүріп, жаяулап-жалпылап он шақты күн дегенде барып Талапкерге де аяқ іліктіріп едік, жол бойы көрген қорлық, тарығу, аштықтың, жалаңаштықтың азабы дегендерді ауызға алып жатқан жоқпын. Ол өз алдында бір хикая.. еп еске алып жазған.
Сәкен Иманасов мектепке бармай жатып-ақ 4-5 жастағы кезінде Колхоз туы дейтін аудандық газетті оқи беретін болған. Өзінен он жас үлкен ағасы Нүсіп қолына түскен кітапты, газет - журналдарды көп оқытин бала күнінен сол аудандық газетке хабар-ошар жазып тұрытын болған екен.
1946 жылдың қоңыр күзі аяқталар тұсында Отан соғысында хабарсыз кеткен әкесі соғыстан оралады. Әрине әкесі соғыстан келіп арқа-жарқа болып қалған баланың көңіл күйін ауызбен айтып жеткізу мүмкін емес, сол жылы мектепке барады. Ертерек сауат ашуы себеп болғандай қабілеті басқа балалардан жоғары болған, оқуға деген құмарлығын қолдап Нүсіп ағасы да дер кезінде арнайы кітаптарда тауып бере қоятын болған.
Анасы Жұпар да ұдайы сөз арасына нақыл қосып, мақал-мәтелмен әрлеп, мәнерлеп сөйлеуді ұнататын болған, абысын-ажын, ауылдаас келін-кепшіктермен де сол әуенмен орынды жұмсай білетін. Сәкен анасынан жан-жақты естіген әңгіме, жырлармен сусындап өскен үлкен қаламгер, жастайынын оқу білімге құмар Публицист болғаны сөзсіз, өз естеліктерінде Әңгіме бұзау емізер, бұзау таяқ жегізер деген сөзді бала жасынан құлаққа құйып өссе де, біреу- міреу ертегі айтып, қисса оқи бастаса болды, аузы аңқиып тындай беретін болған.
Өз естеліктерінде Сәкен атамыз жаз бойы жалаң аяқ жүгіретін едік , табанымызға тікен кіріп, күбіртке деген бірдене шығып іріңдеп, қышып жүргізбейді, кейде аяқтың ұшымен басып кейде қиралаңдай басатын едік Тентек өзеніне суға түсып жүргенде балалар әңгіме айт деп қинайды екен Мен болсам кергіп: айнала отырып алып кезек кезек табанымды уқалаңдар,-деп міндетсінемін деп еске алады.
Сәкен Иманасовтың шығармашылығына бастау болған ауылдағы Ақсақ Шодыр деп атайтын орыс азаматы, ауыл кітапханасын ұстаған кісі, Ақсақ Шодыр сонымен қатар өгіз арбамен май зауытына ауылдан сүт таситын болған, кітапхана Ақсақ Шодыр үйінің бір бөлмесінде, сол Шодырдың баласына бас - көз бола тұруды тапсырады да кітапханасына кіргізіп қоя беретін екен. Жасы он екіден асқан шағы кітапхананың бар кітабын оқып біткен Сәкен Казахские народные сказки дейтін кітап тауып алады, осы кітап арқылы ұлы халықтың тілін меңгердім деп жазады Сәкен атамыз. Жолма-жол осы кітапты оқып шығып әр сөзге мән бере отырып баламасын іздей отырып өз бетімен орыс тілін түсінетін дәрежеге де жетеді.
Өлең жазуға құмарлығын оятқан шын мәніндегі ұстазы- ағасы Нүсіп болатын еді. Ол кісі өзі де өлең жазатын болған, жазғанда да ауылдағы өзі құралпас ең әдемі өрімдей қыздарға өлеңмен хат жазып, оны екі бүктеп, дәптер түбіндегі темірмен бекітеді де, ашып оқушы болма дегенді шегелей жазып кезекті ғашық болған қызына беріп жібереді екен. Тыйым салынған құпиялы нәрсенің қызықтыра беретіні де бар, ши арасына жасырына отырып оқып, кейбір өлең жолдарын жаттап алады, сұлу қызға деген құмарлық өлеңге деген құмарлығымды оятты, қозғау салып кетті деп ойлаймын деп естеліктерінде айтып отыратын екен. Осыдан кейін өлең жолдарын бесінші- алтыншы сыныпта жүріп - ақ жазып бастаған.
Алғашқы өлеңі 1956 жылы 18 жасында жарық көрді.Облыстық Советтік Жетісу газетінде жарияланады. Дәптер - дәптеер өлеңнен сол бір шумақтың ғана баспа бетін көргеніне риза,сол баспа беттерін кейіннен кітаптарына енбеген өлең жолдары:
Алтыншы сыныпта оқып жүрген уақытында Сәкен Иманасовпен бірге сыныптас Сүланбек Шамилханов деген шешен баласы оқиды, сабақ үстінде шешен баласы Сәкен Иманасовқа өзіне Қазақстан пионері газетінен келген хатты оқытып көрсетеді, үйге жете салысымен Ұлы Сталин деген өлең жазып Сұланбек берген адрес бойынша Қазақстан пионері (осы күнгі ҰЛАН) газетінің редакциясына салып жібереді. Сонымен не керек араға аз күндер салып, Сансызбай Сарғасқаев ағамыздан Сәкен Иманасовқа жазып жүр деген екі сөзбен қолтаңбасы келеді.
Алғаш өлеңі 1956 жылы жарияланса, алғашқы кітабы Тұңғыш деген кітап сериясымен Тұманбай Молдағалиев редакторлық еткен ол кітап Туған ауыл аталады, 1966 жылы жарық көреді.
Естеліктерінде Сәкен Иманасов: Қалам құрғатпай жазу деген менде болған емес, Көп жылдар тіршілік жағдайым күн көрістен әріге ұзатпай 1966 жылы әкем, одан бір жыл бұрын 37 жасар ағам қайтыс болды да, отбасындағы 12-13 адамның бар тауқымет-ауыртпалығын менің мойныма түскен кез, ораза-намаз-тоқтықта, иман қашар жоқтықтаның кейпімен, үй-ішін асырау қамымен кете берген кезім болған,-деп жазады.
Шынында, шығармашылық адамы үшін күй таңдап жату деген бекершілік, ештеңеге қарамай жаза беруге болады, қайта басқа түскен ауыртпашылық адамды ашындырып, жігеріне жігер қоса түседі дейтін қағиданың бәрі де шылғи өтірік. Басына қиындық түсіп көрмеген адамдардың шығарып жүрген пәлпасасы.
Әдебиет ауылына осылайша орағытып келіп, тиіп қаша қайта оралуы да, ешқандай жалтаңдау, жатырқаусыз кездейсоқ келе қалған жолбикенің бірі емес екенін, өлеңмен дәлелдей жүріп, бірден сіңісіп кете береді.Әдеби орта да өгейсітпей, бірден іш тарта бауырына алған, сөйтіп 1975 жылдан бастап қана Публицист болсам - болармын ау деген сенімге біржола бой алдырып, мойынсұна бастады.
Әдеби ортада белсене қызмет істей бастауы да осы тұс еді. Түрлі-түрлі мақалалар жазып, жыл қорытындысына жасаған баяндамалар да кейін біразға дейін сөз болып жүрді не болса да әділет жағында жүруге адалдықты ғана айтуға тырысқан, әрине біреуге ұнайды, біреуге ұнамайды.
1980 жылдары Сәкен Иманасовтың шығармаларының негізгісі Ғашықпын саған деген атпенбір том қайта басылып шықты. Содан бергі кезеңде: Туған ауыл, Ақ айдын, Ақ дариға, Жайдарман, Ғашық дүние, Алтын аймақ, Ғашықпын саған, Бел- белес, Адырна, Жебе, орыс тілінде Созвучие, Тетива атты кітаптары, 1993 жылы шығармаларының екі томдық таңдамалысы, 2001 жылы Қаламдастарым мен замандастарым атты эсселер, пайымдаулар, арнау өлеңдер кітабы шыққан. 2003 жылы Елорда баспасынан соңғы оншақты жыл ішінде жазылған өлеңдері Өнердің жүзі деген атпен, естеліктері Қалам мен заман деген атпен жарық көрді.
Жаны жомарт, мінезі жайсаң Публицист Сәкен Иманасовтың өлеңдері де өзіне тартқан: сұлу, сүйкімді, сұңғыла. Лирик Публицистның жан- жүрегі адалдыққа, тазалыққа, нәзіктікке, сұлулыққа іңкәр.Оның арман- аңсары сөз өнерінің құдірет-күші арқылы адамдардың жан-жүрегін сезім сәулесіне, мейірім шуағына бөлеп, қиялына қанат бітіріп, бақытты ғұмыр кешуіне тілектестігін білдіру.
Сәкен Иманасовтың көптеген өлеңдерінде өмірден өз бақытын іздеп, шарқ ұрған адамның бейнесі де келістіре кестеленген. Өлеңде өзіндік мәнері қалыптасқан Публицистның сөз қолданысы тіл байлығының белгісі.
Публицисттың өлеңдерінде толғану мен торығу, наным мен налу, қуану мен қайғыру, күлу мен сүю сынды адами мінез-қылықтар қатарласа өріліп, алапат сезімдер арпалысы жан-дүниеңді дүр сілкіндіреді. Ол өлеңдердің ажары мен айшығы оның мазмұны мен тақырыбына үндесе, үйлесе кетіп көңіліңді көкке өрлететін сиқырлы күшке ие.
Публицисттың азаматтық әуенде жазылған жырлары - шындық іздеп шарқ ұрған әр қазақтың жүрек сөзі. Сәкен Публицистның жан-жүректі шымырлата ойыңды шымырқанта жазған жырларында замандастарының қиналыстары мен күйзелістерін өз жүрегінен өткізіп, мұңы мен сырын бүкпесіз бейнелеген. Нағыз Публицистның өлеңдерінде өмірдің өзекжарды - имандай иландыратын шындығы тасада қалмаған. Жалған сөйлеуден іргесін аулақ салған саңлақ Публицист өлеңдері өмірді боямалап, әсірелеп, асқақтата жырлауға жаны қас. Оның көкейіне көбінесе ойлы өлеңдердің орала беретіндігі де Публицистның бір бүгінгінің сәттік қызығына берілмей, келер күндердің жақсылығын тағатсыз тосқандығы деп білеміз.
Сәкен көп қалам тартқан тақырыптарының ішінде табиғат пен махаббат туралы толғамды да тартымды өлеңдері оның Публицистдық қарымын асқақтата түскен жампоз жырлар. Публицист өлеңдерінде өрнектелген табиғат пейзаждарының небір үздік үлгілері бар. Ал көркем ой мен кестелі тіл Сәкен сынды нағыз Публицистға ғана бұйырған бақыт, табиғат сыйы. Сәкен поэзиясы - тұңғиық ойдың тереңіне батырып, сезіміне сілкініс, жан дүниеге жарылыс жасайтындай әсерлі де нөсерлі жыр жолдары салған жерден еріксіз тебірентіп, толқытып, мазасыздық бесігінде тербете жөнеледі. Публицистның жаратылысында жақсылыққа ғашық жүрек, сұлулыққа іңкәр мөлдір сезім бар. Оның өлеңдерін оқырман қауымның сүйсіне оқуының тағы бір сыры осында. Публицистның өлеңдері жеке бастың жыры мен мұңы емес. Ол барша қазақ баласының ортақ көңіл күйі, арман- аңсары. Ол өз басынан кешкен тағдыр сабақтарынан тәлім алып, ой түйген, жалпы адамдарға тән өмір қағидаларының құпия сырын ашып, сол арқылы жалпақ елдің жүрегіне жол тапқан тамаша талантты Публицист. Лирикалық кейіпкердің бейнесінен әркім өзін танып жатса ғана оның ұлт Публицисты болғаны. Сәкен Публицистның осы санатта екендігі шүбәсіз шындық.
Публицист Сәкен Иманасовтың поэзиясын оқығанда, менің көз алдыма қашан көрсең де, арнасы ортаймайтын, мөлдірлігімен, өз әуен, әсем тынысымен айналасындағы тіршілік атаулыны жайбарақат, жайсаң күйге бөлейтін тума бұлақты елестетемін деп тебіренетін Сәкеннің жырларынан өз басым, ең алдымен, мәрт мінез халықтың ұлттық табиғатын - аңқау-аңғалдығын, кешірімді кеңдігін, мейірімі мен адалдығын көремін. Көл түбінен ақ шабақ атылып, төркінінен қарлығаш қайта оралған көктемімен, өрістен тойып қайтқан торпақтай шөмелені сүзгілеген қарашаның өкпек желімен, даланың бауырын жаздырмай сіресіп жатып алатын қарымен - әйтеуір, қырдың табиғат-тіршілігі, қыл қалам туындысын көріп тұрғандай, жанды сурет боп көз алдыңыздан өтіп жатады. Боз жусанның иісі келіп, саумал қымыздың шәрбат дәмін ұмыта бастаған таңдайға қышқыл үйіріледі. Бұл қасиет, сөз жоқ, Публицист шығармаларының ұлттық болмысын көрсетеді. Жусан иісін қанына сіңіріп, кіндік кесіп, кір жуған жерді жан жүрегімен сезінген, халқының қадір-қасиет, болмысынан нәр алған Публицист ғана осылай жырлай алатын болса керек. Әйтпесе, жусан жайлы қаншама жырласа да, оның табиғи иісін сезінбеген Публицистның өлеңінен жылы бөлмеде өскен жусан ғана елестеуі мүмкін. Ал шыны тасасындағы жусан белуардан өссе де, қыр беткейінде тырбиып өскен боз жусан бола алмайтындығы секілді, халқының жүрек лүпілін қанына сіңірмеген, қасиетті қыр жусанының жұпарын жанымен сезінбеген Публицист да ұлттық туынды беруі мүмкін емес екендігі ақиқат
Сәкен Иманасов қазақ поэзиясының көш басында тұрған талантты Публицистдардың бірі. Ол ешқашан биліктің жетегінде жүрмеген, шығармашылығын күйбен тірліктің шылауына салмаған, күнкөрістің көзіне айналдырмаған дарын. Ол ұлы шындықтың сөзін сөйлеген Бұхар жырау, Шалкиіз, Махамбет,Абай, Мағжан сияқты қазақ ұлтының рухани көсеміне айналған дана бабаларымыздың дәстүрін жалғастырушы, ешкімге ұқсамас мәнері, айбынды үні бар Публицист. Сәкен Иманасов творчествосының ауқымы кең, ол мынау күрделі дүниенің құбылысына сергек қарайтын, ойы кемел де терең қаламгер.
Өткірдің жүзі кітабы Публицистның бір белесі. Бұл жинақта әлсіз өлең жоқ.Заманның уайымы, халықтың мұңы Публицист өлеңдерің өзегі. Оның қайсы өлеңін оқысаңыз да бей-жай отыра алмайсыз. Публицистның сөзі алмастай өткір, тиген жерін тіліп түседі. Ол жоғарыға жалтақтамайды, бұқпайды. Бұл мінез Публицистның табиғатына тән қасиет.
Сәкен өзі айтқандай оның елінен де, халқынан, қала берді ағайын таныс, дос - жараннан бөлек сыры да, жыры да жоқ. Мұны әрбір өлеңінен аңғару қиын емес. Бір қызығы Сәкеннің Публицистдық болмысы- адамдық бітімімен өлеңдегі мінезі, өмірдегі мінезінен еш ажырағысыз, біртұтас.
Сәкен - лирик Публицист. Оның әрбір өлеңі шымырлап шыққан мөлдір сезім мен шиыршық атқан шымыр ойға өріледі. Әсіресе көңіл-күй лирикасы, махаббат лирикасы, азаматтық үні айқын жырлар - Публицистның кітаптан кітапқа ауысып отыратын , арқауы берік тақырыптары.
Публицист көңілі тіршіліктің өзіндей тынымсыз, аунақшыған теңіздей тынысты, ол қашан да қозғалыс пен өзгерісті қалайды, жаңалыққа құштар. Жыр табалдырығын аттап кірген сонау бала кезінен өзінде-ақ: Мені теңіздің толқынынан, балғаның солққынынан ізде деп жырлаған арада көп жылдар өткеннен кейін Тайбурылдай тайпалған таңдамалысында да сол сертінен айнымай Оның жырларының ең бір мәнді де әрлі бөлігі ел мен жерге деген перзенттік сезімнен бастау алған азамат ретіндегі кредосы - адалдық. Бұл жолда ол сырын да жырын да ешкімнен жасырмайды. Бірде ол әділет пен шындық үшін майданға шықса, енді бірде достық пен сыйластық жолында шыр-пыр болады. Сәкенше, туған елі мен жұртынын жақсысы мен жаманына ортақ болу, сол үшін өмір-сүру - Публицистның міндеті, парызы. деп жүрекжарды сырын ашады. Ал Ар алдында- өзің дар алдында тұрғандай сырын ашады. Ал Ар алдында тұрғандай сезінген Публицист үшін әділет - шындықты қорғау үшін керек. жырларының ендігі бір үлкен өрісі - туған жер, ата-баба, туыс - жұрағат, дос - жаран тақырыбы десек, мұның өзі азаматтық лириканың өкініші бір кең арнасы екені даусызжапыраққа қонған шықтай мөлдір сезімнің шынайылығына риза боламыз. Сәкеннің қай кітабынан болса да Алакөл туралы жырлар табылады. Алакөл- оның Публицистдық эмблемасы іспеттес. Алайда, Сәкен Иманасов - бір ғана ауданның Публицисты емес екені қандай ақиқат болса, оның жырларындағы Алакөл бейнесі - бүкіл қазақ даласының, туған Қазақстанның өзіндік бір символы етіп алынғандай әсер етеді, перзенттік сөзін біз осылай түсінеміз. Қашанда туған жер мен елдің мәртебесі адамдармен биік Публицистның барометр көңілі осыны өте сезімталдықпен, дәл аңғарып, шын ризашылығын білдіреді.
2- ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика
Сәкен лирикасы тақырыптық және жанрлық сыр-сипаты жағынан әр алуан. Ол туған даланың табиғатын, өлмес махаббатты, көңіл-күй әсерлерін жырлады. Соның бәрінде Публицист адамның сезім күйін қоғамдық өмірмен тығыз байланыста көрсетті. Бұған дәлел -оның бұрын жазған өлеңдері.
Жаңа дәуірдің лирик Публицисты ретінде Сәкен өз шығармашылығында осы халықтық гуманизм мен демократизмді дамытушы болды.Сәкеннің табиғат туралы өлеңдері қазақ кеңес әдебиетінде табиғатты жырлаудың жаңа ұстанымын қалыптастыруға ықпал етті.Ол табиғаттың әсем жыршысы атанды. Алакөлін жырына арқау еткен, сұлу суреті осы күнге дейін оқырман ұғымында Сәкен есімімен сақталып келеді. Бұл тақырыпқа Публицист көптеген өлеңдер жазды.
Лириканың бас қаһарманы-публицисттың өзі. Мұның эстетикалық қасиеті де, тәрбиелік күші де айрықша үлкен. Себебі бұл арада өлеңді жазған адам оқыған адамға айналып, публицист пен оқырманның көңіл-күйлері бір-біріне, ұштасып, бірігіп, біте қайнасып кетеді. публицист оқшау образ жасап, оқырманға "содан үйрен, не жирен" дегендей тенденциямен ғана тынбайды, оған тура өз басындағы сезім мен сырды тұп-тұтас көшіре салады. Сондықтан публицист көкірегіндегі сезім-сыр, оқырман сыры болады да шыға келеді.публицист болып жаралып, Алланың берген дарынын төгіп алмай уысына мығым ұстап, кемеліне келіп, берерін еліне молынан беріп отырған, бүгіндері арқалы Сәкен Алакөлден өсіп-өніп, бүкіл алаштың поэзия пырағын ерттеп мініп жүрген азаматымыз Сәкен Иманасов. Сонау алпысыншы жылдардың басында ерте көктемгі қырдың қызғалдағындай дүр көтерілген құрдас, замандас ақын публицисттардың бірі., лириканың күші-әсерлігінде: әсерлік әр нәрсені әшейін ауызекі әңгіме қылғандай сылдыратып айтып беруде емес, айтайын дегенін сырлы суретке айналдыруда, демек лириканың күші-баяндауда емес, суреттеуде жатады. Ал лириканың суреттер шындығы ұланғайыр, шындықты қамту құлашы кең; шын мәніндегі шебер лирикті не жалаң қайғының, не бірыңғай қуаныштың Публицисты, не мұңшыл, не күлкішіл Публицист деуге болмайды; талантты лириктің өлеңдерінде соның бәрі түгел, тұтас жатады; оның сырлы жырларындағы сәл ғана, ең бір жай сезінудің өзі, Белинскийше айтсақ, оқыған жанның сана сезімін түгел баурап, көңіл күйін түгел тербетіп, барлық пернені бірден басып, барлық шекті бірден басқандай сөйлеп кетеді. Сондықтан шын мәніндегі шынайы лирика сырдаңдық атаулыдан әрқашан аулақ тұрады.
Лирикада реалистік эпос пен драмадағыдай қарама-қарсы екі жақтың қиян-қилы күресі, қат-қабат қақтығысы шиеленісуі, өрбу үстінде көріне бермейді. Лириканың қаһарманы, әдетте, ұнамды кейіпкер. Сөйте тұра лириканың тартысты және тартыссыз түрлері болады. Дәлірек айтқанда, шындықты қатал, сұсты күрделі қимыл-қозғалыс қалпында көрсететін салмақты, салиқалы өлең болады да, қиындықтан жылыстап жүретін майда, майысқақ, жылымшы жырлар болады.
Лирикада мінез болады. ол мінез: өлеңін, өзіме тарт дегендей, әр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2- ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... .. ... .
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 С.Иманасов публицистикалық шығармалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Сәкен Иманасов - ең алдымен Публицист, Азамат! Қарасөзбен жырлаған тақырыптары да, көсем сөздерi де аз емес. Аударма еңбектерi өз алдына бiр төбе. Өмiрбаянына қарап отырып, сан биiк лауазымды қызметтер атқарған, Қазақстан Республикасының халық депутаты болып сайланған қайраткерлiгi тағы бар. Соның бәрiн таратып айтып қөзi қарақты оқушыны жалықтырғым келмейдi. Туғалы сойылдан да, дойырдан да айылын жиып көрмеген айбарлы Публицист бойындағы барша қуат, екпiнiмен, тыныш өмiр сүре қойған жоқ. Сол тынымсыз еңбек пен табиғи талант оны Публицист еттi, халыққа жПублицист еттi. Бүгiнгi биiгiне көтердi. Бүгiн де ол айдарынан жел ескен ай мүйiздi айтулы Публицист! Халық-аралық мәртебедегi Алаш әдеби сыйлығының ең тұңғыш иегерiнiң бiрi, Қазақстаның еңбек сiңiрген қайраткерi, Алматы облысы мен Ұшарал қаласының құрметтi азаматы. Бiз бiрге өсiп, бiте қайнасқан жоқпыз, бiрiмiз оңтүстiк те, бiрiмiз солтүстiкте тұрыппыз. Екеуiмiз парталас та, курстас та, тiптi көршi де емеспiз. Әйтсе де оған менiң жаным жПублицист. Екеуiмiздi тумай туыстырған әдебиет атты киелi өнер. Мен оның өзiн көрмей тұрып өлеңiн, көрген соң өзiн ұнаттым. Бүгiнде бетiң бар, жүзiң бар демей шындықты бетке айтатын батылдар мен батырлар аз, Сәкен Аға Иманасов сондай алтындай аз, алмастай асыл азаматтың бiрi, бiрегейi десек те артық емес. Ақ сүтiмен ананың емген арды, қолтығына бiреудiң, тығылмайтын, жылжымайтын ешкiмнiң аяғына бұл Сәкен нағыз Публицист! Батырынан бедел кеткен кезде де, Публицистына әулиедей сенетiн ел.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:Белгілі сөз шебері Сәкен Иманасовтың шығармашылығының басты ерекшеліктеріне, оның шығармашылық өмірбаянына, шығармаларының идеялық, танымдық, тәрбиелік мәніне, өзіндік сыр-сипатына талдау жасау, сондай-ақ көркем туындыларының бізге жету жолын, жариялануын, танылуын, әр кезеңдердегі зерттелу ерекшеліктерін айқындау мақсат етілді. Осы мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер іске асырылды:
Публицистның өмірі, шығармашылығы туралы айтылған
ой-пікірлерді жинақтап, талдау жасау;
Публицистның әр кездерде жарық көрген шығармаларын түгелгежуық қарастырып, әр түрлі жанрларда көрініс тапқан шығармаларын
жинақтап, жүйелей отырып талдаулар жүргізу;
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері:Публицистның публицистикалық туындыларын талдауда арнайы жазылған әдебиет зерттеушілердің талдау жасаған еңбектерін басшылыққа ала отырып, өзіміздің жеке талдау білігімізге сүйендік.
Дипломдық жұмыстың дереккөздері:Зерттеу жұмысының мазмұнын ашу үшін көптеген әдеби мұралар пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың әдіс-тәсілдері жұмысты жазу барысында. жинақтау, жүйелеу, салыстыру, талдау сияқты зерттеу әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен нәтижелері Публицист шығармашылығының бұрын айтылмай келген қырларының айқындалуы, кейіннен табылып, соңғы жылдары жарық көрген шығармаларымен толықтырыла отырып Публицист шығармашылығына жасалған тұжырымдар мен талдаулар деп білеміз.
Дипломдық жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы қіріспеден, 2 тараудан, қорытындымен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢПУБЛИЦИСТКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ
1.1 С. Иманасовтың өмірі мен шығармалары
1937 жылы елдің қаймағы, Ілияс, Сәкен, Бейімбеттер сияқты алаштың талай ардақтылары сұрқия саясаттың құрбаны болып, атылып, асылып кетті. 1938 жылы Талдықорғанның Үйгентас ауданына қарасты Талдыбұлақ ауылында халық жауы атанған Құсайын әке мен Жұпар ананың шаңырағында дүниеге келген нәрестеге ел- жұрт Сәкен деп ат қойды. Жазықсыз жапа шеккен Сәкен Сейфуллин рухын құрмет тұтқандықтың белгісі болар.
Кейіннен, бала кезінде Нүсіп ағасының артынан еріп, ол тастаған жүгері дәнін жерден теріп жеп, жаяулатып ата қонысына оралған кезін Публицист жазып қалдырған естеліктерінде былайша еске алады:
...Талдыбұлақтан біз 1943 жылдың жазғасалымында, мен ес біліп қалған кезде Алакөлге қарай шұбырған әлдебір босқындарға ілесіп, ата жұртымызға қайта оралған болатынбыз. Отан соғысының ес жидырмай тұрған кезі, қар қалың екені де есімде қалыпты. Қыңқылдап жылай берген мені Нүсіп ағам алдап- сулап жетелеп алған. Шешемнің қолында бір жарым жасар қарындасым бар. Қарға адам жер мұң болып, қойшы әйтеуір, атты кісіге жарты күндік,қазіргідей автокөліктерге бір сағатқа жетер- жетпес жерге жолшыбайғы әр ауылға бір қона жүріп, жаяулап- жалпылап он шақты күн дегенде барып Талапкерге де аяқ іліктіріп едік. Жол бойы көрген қорлық, тарығу, торығу, аштықтың, жалаңаштықтың азабы дегендерді ауызға да алып жатқан жоқпын. Ол өз алдына бір хикая...
4 - 5 жасар бала Сәкен мектеп есігін ашпай жатып- ақ талаптанып өз бетінше хат таныды. Өзінен он жас үлкен ағасы Нүсіп газет- журналдарды көп оқиды екен. Әрі аудандық газетке хабар- ошар жазып тұратын көрінеді. Сәкен де ағасына еліктеп, аудандық Колхоз туы газетін оқитын дәрежеге жетеді.
Мектепке барады. Ол кезде елдің бәрі пешке қамыс жағады екен. Нүсіп ағасы бір күні екі шана қамыс шауып әкеліп, інісіне бір баланы қосып, аудан орталығына апарып сатып, содан түскен 50 сомға дүкеннен Мың бір түн кітабын сатып алуға жұмсайды.
Мың бір түннің екі томы елу сом. Соларды сатып ала сала, карынымыздың ашып шұрылдағанына қарамай, қасарысқан қалпымызда айдап отырып ауылға қайттық.
Үйге келгенде: Бір кітап та жетер еді ғой, екіншісінің орнына бір шай алмадыңдар ма ? - деп шешеміз күңкілдеп, реніш білдіріп жүрді... деп еске алатын Сәкен аға.
Содан ауыл қарияларына күнде кешкісін шамның күңгірттеу жарығымен бала Сәкен Мың бір түнді оқиды. Оның Мың бір түннен бастаған сол кітапқұмарлығы арқасында кейін С.Көбеевтің Орындалған арман, Барон Мюнгхаузеннің бастан кешкендері, Том Сойердің бастан кешкендері, М. Шолоховтың Көтерілген тың, Сырлы арал, Қазына аралы, Казахские народные сказки, М.Әуезовтің Абай жолы кітаптарын оқудың мүмкіндігі туады. Міне әдебиет ауылына Сәкен Публицист осылай келеді.
Публицистің әдебиетке келуіне түйіткіл болған тағы бір- екі жайтты айтпай кетуге болмас. Оның анасы Жұпар марқұм сөз арасына ұдайы нақыл қосып, мақал- мәтелмен әрлеп, мәнерлеп сөйлеуді ұнататын жан екен. Сондай- ақ Ақмолда деген зиялы бір адамның бұрынғылар айтыпты дейтін аңыз, қиссаларын құлақ құрышы қанғанша тыңдап өседі.
Әкеміздің ескі тонын оранып, үлкендердің сырт жағын алып мен де сөз тыңдаудан жалықпайтын едім. Әй Сәкен ұйқың келді ғой, барып жатпайсың ба? - деп қоятын әкеміз оқтын- оқтын. Мен үндемеймін, бірақ лып етіп тұрып кете қоймаймын. Соны сезген Ақмолда жарықтық: Осы баланың зейіні ұнайды маған, тиіспеңіз, тыңдасын! - деп басымнан жылы сипап қоятын-ды, - деп еске алатын Сәкен аға.
Алтыншы класта оқып жүргенде, өзімен бірге оқитын чешен баласы Сұланбек Шамилханов Қазақстан пионері газетінен өзіне келген қызыл ала конвертке салынған хатты көрсетеді. Оған қатты қызыққан бала Сәкен де Қазақстан пионеріне өлең жібереді. Атақты жазушы Сансызбай Сарғасқаевтан жауап хат та алады. Бұл да бір баспалдақ еді.
Әрбір әдебиетке келген жан тектен - текке келмейді. Ал табиғи тума талант болса, оның сөз өнеріне әуестігі де ерте танылады, ерте білінеді. Сәкен ағаның балалық, жастық шағында көрген- білгендерінің қай- қайсысын оқысаң да, оның жүріп өткен жолы әйтеуір бір тұста Публицистдық ауылына келіп ат басын тірейді.
Мына бір естелік аса қызықты: Біздің ауылда үлкен- кіші,кәрі- жас демей, жұрттың бәріне сыйлы, жалпыға жұғымды Омардың Рақымы дейтін ақ сақалды адам болды. Ән мен күйге әуес, өлең айтып, домбыра тартатын, қысқасы өнер атаулыға үйірсек бала көрсе, үйіне шақырып, қошеметтеп, қолпаштап, әрдайым қамқорлық жасап жүретін әдеті болушы еді. Аудан дәрежесіндегі лауазымының әжептәуір екендігіне қарамай (мен жоғары кластарда оқып жүргенде ол кісі ауатком төрағасы болатын), енді- енді өлең жаза бастаған, бірлі- екілі шумағы аудандық газетте жарияланып жүрген мені ол бір күні өз қасына шақыртып алды. Әлгі әлжуаз шығармаларымды әдейі бөлек сақтап қойған екен, көтере сөйлеп, абыройлы болуыма тілек білдіре отырып, бірқатар көкейге қонымды пікірін де айтты. Қағаздарын ақтарып отырғанда сусып жерге түскен бір суретті еденнен көтеріп алдым. Суағарында бармақтай мұрты бар, сұстылау келген келбетті адамның суреті екен. Сыртындағы екі жол арнау өлеңді оқып үлгердім, сөздері мен Ілияс Жансүгіров, деп қойылған қол әлі күнге дейін көз алдымда. Рақаң ақсақал қалт қимылдап, қолымдағы суретті бір қағаздар арасына тыға салып: Бұның саған керегі жоқ, білмейсің !- деп жуып- шайған болды.
Сөйтсек ол кезде Ілияс аға есімін атауға болмаған екен ғой. Ол халық жауы аталып, сонау сұрапыл да сұрқия жылдардың құрбаны болып кеткен екен де, шығармалары оқулықтан алынып, кітапханалардан қуылған екен.
Мен, бәлки Ілияс жырларын онсыз да сүйіп оқуым мүмкін- ау, бірақ Рақым ақсақалдың қолынан көрген ең алғашқы сол суреттің де айрықша әсері болғаны ақиқат еді.
... Осы күні ойлаймын, Рақаң ақсақал маған әлде сол суретті байқамаған-сып отырып, әдейі көрсетті ме екен деп те . Менің өлең жаза бастағанымнан хабары бар, кезінде Мұхтар Әуезов, Ілияс Жансүгіровтермен дәмдес болған, қастарына ерген ақылгөй қарт көзі қаныға, құлағы ести берсін, түбі керегі болар деп ойлаған шығар.
Жалпы әрбірПублицистның өзі пір тұтатын Публицистдары болады. Сәкен Иманасов үшін сондай ұстаздың бірі, көзі көрмесе де, шығармасын іздеп жүріп оқыған Ілияс Жансүгіров екені даусыз.асқақ даусында қазақтың қара өлеңінің Құлагерінің әсері жоқ деп айта алмайсыз.
Бірақ Сәкен Публицист өлең әлеміндегі өз жолын іздеді, өз сүрлеуін қалыптастырды, өз қолтаңбасын тайға таңба басқандай айқындап беруге бар күш- жігерін, білім- парасатын, ақыл- қайратын жұмсады. Оның басты кейіпкері - Халық. Ол елдің атынан сөз алды. Жарты ғасырдан астам уақыт қазақтың намысын жыртып, ұлттың мұңын мұңдап, жырын жырлады. Соның қай- қайсысында да аса бір асқақ адуынды, кең тынысты, өршіл үнмен қазақ баласының сөзін сөйледі. Батыл айтты, батыра айтты. Таусыла, түгесіле жырлады. Кейде орыстың ұлы Публицисты Сергей Есенин сияқты өз жырларында әнтек мінез, тентек тегеурін де көрсетті. Кейін бірте-бірте ұлы Абай бабаға жүгініп, әр қазақтың ішіндегі шер боп қатқан шемен қайғысы мен мұңын, ары мен адалдығын аршып көрсете білді.
Алпысыншы жылдары қазақ поэзиясына келген жұлдызды шоғырдың ішінен өз орнын таба білді. Ол газет- журнал беттерінен ойып орын алып, алпысыншы жылдардың басында Жас қанат атты ұжымдық жинақ арқылы әдебиет есігін ашты. Кейін Туған ауылым, Ақ айдын, Ақдариға, Жайдарман, Ғашық дүние, Жыр дәурен, Ғашықпын саған, Алтын аймақ, Бел- белес, Адырна, Жебе, Алакөлім- айдыным, Ар алдында, т.б. бірнеше өлең кітаптарын, таңдамалы шығармаларының бір томдық, екі томдық, бес томдықтарын бірінен соң бірін жарыққа шығарды. Ол өзінің азаматтық көзқарасының тұрақтылығымен, екпіні қатты буырқанған бұла жырларымен әдебиеттанушы, жыр сүйер қауымның назарын аудартты.
Сонау 90- шы жылдардағы бір мақаласында академик Мұхаметжан Қаратаев Сәкен поэзиясына былай баға беріпті:
... Публицист қай тақырыпқа бармасын, бәрінде ол (автор) - өзі кейіпкер; өзі жырлайды, сыр шертеді- шындықты айтады, ақиқат шуағына бөлейді. Туған үй дейсің бе, ауыл дейсің бе, балалық шақтағы сауық- сайран, ат шабыс, бәйге дейсің бе, құрбы-құрдас, сүйген қыз, махаббат дейсің бе, жанға сая асқар тау мен аясы кең Алакөл дейсің бе, өмір жолындағы тағдыр белестерінің сынақтары дейсің бе - осының бәрі Публицистның жүрегінде ұялап, шабытпен шамырқанып шығады да оқырман жүрегіне шуақ шашады, адалдығымен тәнті етеді.
Сәкен өлеңдері жігер мен қайратқа, нәзіктік пен мөлдірлікке толы. Ол барынша ақтарылып, көңіліне сыр бүкпей шынайы шындықты жазады.
Шын мәнінде Публицист жаны ақиқатты ақтарып жайып салады, өзін-өзі алдаспандай қайрайды, өмірдегі жағымсыз жайттарды батыл сынға алады.
Иманасов өлеңдерінен - оның шыңдықты бетке айтатын, айтқанда да жеріне жеткізе айтатын турашыл мінезі көзге ұрып тұрады. Оның Публицистдық ерекшеліктерінің бірі де - сол. Өмірде де, өлеңде де ешкімге жалтақтамай, ақиқатын айтып қарап отыратын батылдық қасиет даралап тұр оны.
Сәкен Публицистның тағы бір өзгешелігі - өзіне ғана тән сөзбен салған суреттер. Бұл туралы атақты Публицист Дихан Әбілев тұжырымы былай айшықталады: Сәкен сергек сезімді, қанатты да алғыр, өжет Публицист. Сол сергек сезімділікті, қанаттылықты, өжеттікті аспанда жасап, жыр қанатын сонда қағып, жер әлеміне ғарыштан қарап жазып жүрген жоқ. Өз ортамыздағы, халықтың қалың ортасындағы Публицист. Өмір сырын, ащысы мен тұщысын жүрек сырына ұластырып, өрнектей білетін суреткер Публицист .
Бұл дүниегеСәкен Иманасов көзімен қарағанда ғана көрінетін суреттер. Ол суреттерді бәріміз де көріп жүрген сияқтымыз. Бірақ сол көріністер Сәкен Публицистның жүрек көзінен өткенде ғана соншалықты әсерлі, соншалықты әсем көрініп тұр бізге.
Сәкен Иманасов өлеңдерінің тағы бір өзгеге ұқсамас шығармашылық даралығын айқындайтын басты қасиеттің бірі - ол оқырманды өлеңдері арқылы өмірдегі пендешіліктен арылтуы, жан тазартатындай адалдыққа үндеуі.
Публицист Әбіраш Жәмішев бұл туралы дәл көрсете білген: Бізге керегі: адамдардың бір- біріне ілтипаты ғой, тазалық пен туралық қой, әділдік пен ізгілік емес пе?! Міне Сәкеннің де барлық өлеңінде, бүкіл жинағында айтпағы осылар. Аңсау мен сағыныш саздары да, азарлану мен ызалану да, кейде тура айтылатын сын да Публицистның айтсам деген ойына жегілген. Автормен бірге әрбір оқушы да ар айнасы алдында тұрғандай. Іштен түлеу, тазару, арылу мен аршылу ниеті бойды да билеп, ойды да баурап алардай. Шығармаларының күші де, тұтастық танытар сипаты да осында деп тұжырымдауға болады.
Достарына аңқылдаған адалдық пен ақтық, ақ алмастай жарқылдаған кісілік пен пәктік, қазақы намыс пен Публицист жүрегі көкке көтерген әділет туы, ең бастысы азаматтың Ар алдында арылуы - Сәкен поэзиясының жылдар бойы желісі үзілмей келе жатқан алтын арқауы. Сонысымен де оның даусы соншалықты асқақ, соншалықты биіктен естіледі. Мәрт көңілден төгіліп түсетін арлы Публицистның тәкаппар көңілінің адуынды жыры мен өршіл мінезінің өжет сыры сонымен де бөлектеніп, оқшауланып тұрады.
Осы ретте: Қалай болғанда да өз басым Сәкен Иманасовты кең тынысты, кемел ойлы Публицистдеп танимын. Оның бойында көп жандарда бола бермейтін талант бар. Ол - адалдық таланты. Адал болу керек деп айқайламаса да, Сәкен жырларына сеніп, оқырманның бірге тебіренуі де осы қасиетінен болса керек, - деген Публицист Фариза Оңғарсынова тұжырымы ойға оралады.
Публицист поэзиясының айрықша тағы бір қыры - оның өлеңдеріндегі ішкі ұйқас қуаттылығы мен бір шумақтың өзінде сөздерді ойнату арқылы аса қуатты екпін мен ырғаққа құрылған лепті, шымыр да шынайы тармақтарды еркін төгілту қабілетінің кәсібилігі.
Мұндай ішкі ұйқасқа құрылған қуатты жырлар - Сәкен Публицистның кітаптарында көп-көп кездеседі. Оның шығармашылық даралығын айқындайтын басты компоненттердің бірі де сонда жатыр.
Публицистның махаббат лирикасы да өзгеше сезім толқындары мен ойлы тебіреністерге толы. Өмірдің қым - қуыт күйбеңі мен күрделі иірімдерінен шаршағанда, Сәкен Публицист сұлулық пернелерін басып, көңіл күйінің бұрауын келтіріп отыратын секілді көрінеді маған..
Біржан мен Сара бейнесін сомдаған Айтыс поэмасы мен Аңырақай, Өмір мен өлім, Мына заман - қай заман, Аламан. Арғымақ. Күйші бала сияқты толғаулары - Публицистның эпикалық кең тынысын, бауырын жаза көсіле шапқан арғымақ шабытын айқындайтын шығармалар.Сәкен өзінің атамекенін Гомердің, Ғамзатовтың
туған жерлерімен теңдестіре шебер суреттейді. Оның қаламынан төгілген жер жәннаты - Жетісу, тегеурінді Тентек өзені мен арынды Ақсу, толқыны жарды ұрған аялы Алакөл туралы жырларынан туған жерге, өскен елге деген сағыныш пен махаббаттың лебі еседі. Алакөл туралы Сәкен Иманасовтай терең мағыналы, бай мазмұнды көп - көп жырлар жазған Публицист қазақта жоқ та шығар. Алакөл - Публицист өлеңдерінің қуат алар , шабыт шақырар мәңгі бастауы іспеттес.
Талдықорған өңірінен шыққан Әділбек Абайділданов, Құдаш Мұқашев сияқты дарындар туралы Публицист үнемі айтып жүретін.
Қазақ поэзиясында Менделеев кестесі бар болса, Сәкен соның бір ұясын бекем мекендеген Публицистдардың бірі...- деген Асқар Сүлейменовтің сөзі біздің көкейімізде әбден орнығып қалған болатын.
Талдықорған төңірегінен шыққан Жұматай Жақыпбаев, Әбен Дәуренбеков, Ғұсман Жандыбаев, Ордаш Кендірбаев, Жамау Бұқарбаев, Қайрат Әлімбек, Өтепберген Ақыпбеков, Тоқтасын Сүгірбеков, Ахмет Кендірбеков, Жомарт Игіман, Қуат Қайранбаев, Әміре Әрін, Нүсіп Әбдірахым сияқты Публицистдардың Сәкен ағаны ерекше құрметтейтінін де көзіміз көріп жүрдік.
Сәкен аға ешкімге ұқсамайтын сүрлеуін салып, қиялы- құзды, белес- белес, асу- асу жолдарменен жүріп өтті. Қазақ мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін, Алакөл аудандық Колхоз туы газетінен басталған еңбек жолында республикалық Лениншіл жас, облыстық Жетісу, Октябрь туы газеттерінде, Талдықорған облыстық партия комитетінде, Қазақстан Жазушылар Одағында, Жазушы баспасында, Алматы облыстық әкімдігінде әртүрлі жауапты қызметтер атқарған. Қазақстанның халық депутаты болып та сайланды. Ел алдындағы төккен маңдай терінің, жүрегінен нөсерлете төккен жырының өтеуі шығар - Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, халықаралық Алаш әдеби сыйлығының иегері, Алматы облысының және Үшарал қаласының Құрметті Азаматы атанды. Публицистның орыс тілінде Созвучие, Тетива атты кітаптары жарық көрді.
С. Иманасовтың көркем аударма саласындағы еңбегі де айтарлықтай. Оның тәржімалауымен шығыс шайыры Жалаладдин Румидің, орыс Публицистдары В.Маяковский, А.Кольцов, ангола ақыны Агостиньо Нетто, саха М.Ефремов, қырғыз А.Рысқұлов, С.Жусуевтердің жырлары қазақ оқырманы жүрегіне жол тартты.
Сәкен ағаның журналистік жазбалары, естелік эсселері, көсемсөз мақалалары да жанының ақиқатын бүкпелемей ақтарып салатын ақжарма туындылар. Ол не жазса да өзінің зор, дауылпаз дауысының биіктігін бір де төмендетпей еркін қанат қағады, батыл қалам тербейді.
Біздің қоғамға да, ұлтымыздың ұясы мен жұртымыздың қиясына да алдаспандай жарқылдаған, ақсұңқардай саңқылдаған Сәкен ағаның өр мінез, өжет даусы қашан да керек! Әттең, қазақтың қара өлеңінің марқасқалары Қадыр мен Тұманбай ағалардың ізін ала өмірден ертерек озып кеткені ғана көңілге өкініш ұялатады.
1937 жылдың көктемінде әкесі Құсайын Иманасов халық жауы ретінде ұсталады, ол өзінің атамекені Талапкер аталатын колхозда (ұжымдық шаруашылық) егіс бригадирі болған, сол жылғы тұқымға деп кқміп қойған картоп түгелге жуық үсіп кетеді де, әдейі жасадың, жаусың деген желеумен жала жаба айыпталып, абақтыға апарып қамамақ болады. Естелік кітаптарында Сәкен Иманасов әкесі туралы естеліктерінде, әкесі Құсайын айтқан әңгімелерінен жазылған : Демалыс күні болатын, таныс милиционер алдына салып айдап апарған абақты есігі жабық тұр екен, сен осылай отыра тұр, мен күзетшіні іздеп келейін,- деп көше жақта қалдырды да өзі кілт іздеп кетті, сол кездің тәртібі солай ма, болмаса қашқанда да қайда бара қоям деген бейқамдық па, қайдам, өткен-кеткен адамдарға жалтақтай қарап, тырп етпей отыра берген екен, бұл бұйрық дегенді қойсаншы, құдай айдап базаршылап жүрген танысының бірі - ауылдық кеңес хатшысы Шәймерден деген азамат кезіге түскен, Оу, неғып отырсың мұнда?- деп әзілдегісі келегн екен, Әкесі Шәймерденге апыл-ғұпыл, асыға -.үсіге жөнін айтып болып жатқанда, ойбай онда бекерге қарап отырма , құдай өзі бергелі тұр екен, тұр да қаш деген екен, Қашқанда қайда барам деп Құсайын аң-таң, Тау асып, Андреев жағына кетіп аржағын тағы көре жатарсың, деп ол дегбірсіздене бол-болдың астынаа алып, өзі жөн сілтеп, итергендей болып жолға салып жібереді. Сонымен әкесі әлгі танысының көмек қолын созуының арқасында Шыбынды тауын асып, сол жақтағы ағайын арасын сағалап, НКВД пәлесінен бас сауғалай құтылып кетеді, абыр-сабыр саябырсыған бір сәтте үй ішін де солай қарай көшіріп алып кетеді. Талдыбұлақтан 1943 жылы жазсалымында Сәкен атамыз ес біліп қалған кезінде Алаккөлге қарай шұбырған әлдебір босқындарға ілесіп ата жұртымызға қайта оралған болатын. Сәкен Иманасовтың естеліктерінде: Отан соғысының ес жидырмай тұрған кезі, қар қалың екені есімде қалыпты, қыңқылдап жылай берген мені Нүсіп ағам мені алдап-сулап жетелеп алған, шешемнің қолында бір жарым жасар қарындасым бар, қарға адым жер мұң болып, қойшы әйтеуір, атты кісіге жарты күндік, қазіргі автокөліктерге бір сағатқа жетер жетпес жерге жолшыбайға әр ауылға бір қонақ болып жүріп, жаяулап-жалпылап он шақты күн дегенде барып Талапкерге де аяқ іліктіріп едік, жол бойы көрген қорлық, тарығу, аштықтың, жалаңаштықтың азабы дегендерді ауызға алып жатқан жоқпын. Ол өз алдында бір хикая.. еп еске алып жазған.
Сәкен Иманасов мектепке бармай жатып-ақ 4-5 жастағы кезінде Колхоз туы дейтін аудандық газетті оқи беретін болған. Өзінен он жас үлкен ағасы Нүсіп қолына түскен кітапты, газет - журналдарды көп оқытин бала күнінен сол аудандық газетке хабар-ошар жазып тұрытын болған екен.
1946 жылдың қоңыр күзі аяқталар тұсында Отан соғысында хабарсыз кеткен әкесі соғыстан оралады. Әрине әкесі соғыстан келіп арқа-жарқа болып қалған баланың көңіл күйін ауызбен айтып жеткізу мүмкін емес, сол жылы мектепке барады. Ертерек сауат ашуы себеп болғандай қабілеті басқа балалардан жоғары болған, оқуға деген құмарлығын қолдап Нүсіп ағасы да дер кезінде арнайы кітаптарда тауып бере қоятын болған.
Анасы Жұпар да ұдайы сөз арасына нақыл қосып, мақал-мәтелмен әрлеп, мәнерлеп сөйлеуді ұнататын болған, абысын-ажын, ауылдаас келін-кепшіктермен де сол әуенмен орынды жұмсай білетін. Сәкен анасынан жан-жақты естіген әңгіме, жырлармен сусындап өскен үлкен қаламгер, жастайынын оқу білімге құмар Публицист болғаны сөзсіз, өз естеліктерінде Әңгіме бұзау емізер, бұзау таяқ жегізер деген сөзді бала жасынан құлаққа құйып өссе де, біреу- міреу ертегі айтып, қисса оқи бастаса болды, аузы аңқиып тындай беретін болған.
Өз естеліктерінде Сәкен атамыз жаз бойы жалаң аяқ жүгіретін едік , табанымызға тікен кіріп, күбіртке деген бірдене шығып іріңдеп, қышып жүргізбейді, кейде аяқтың ұшымен басып кейде қиралаңдай басатын едік Тентек өзеніне суға түсып жүргенде балалар әңгіме айт деп қинайды екен Мен болсам кергіп: айнала отырып алып кезек кезек табанымды уқалаңдар,-деп міндетсінемін деп еске алады.
Сәкен Иманасовтың шығармашылығына бастау болған ауылдағы Ақсақ Шодыр деп атайтын орыс азаматы, ауыл кітапханасын ұстаған кісі, Ақсақ Шодыр сонымен қатар өгіз арбамен май зауытына ауылдан сүт таситын болған, кітапхана Ақсақ Шодыр үйінің бір бөлмесінде, сол Шодырдың баласына бас - көз бола тұруды тапсырады да кітапханасына кіргізіп қоя беретін екен. Жасы он екіден асқан шағы кітапхананың бар кітабын оқып біткен Сәкен Казахские народные сказки дейтін кітап тауып алады, осы кітап арқылы ұлы халықтың тілін меңгердім деп жазады Сәкен атамыз. Жолма-жол осы кітапты оқып шығып әр сөзге мән бере отырып баламасын іздей отырып өз бетімен орыс тілін түсінетін дәрежеге де жетеді.
Өлең жазуға құмарлығын оятқан шын мәніндегі ұстазы- ағасы Нүсіп болатын еді. Ол кісі өзі де өлең жазатын болған, жазғанда да ауылдағы өзі құралпас ең әдемі өрімдей қыздарға өлеңмен хат жазып, оны екі бүктеп, дәптер түбіндегі темірмен бекітеді де, ашып оқушы болма дегенді шегелей жазып кезекті ғашық болған қызына беріп жібереді екен. Тыйым салынған құпиялы нәрсенің қызықтыра беретіні де бар, ши арасына жасырына отырып оқып, кейбір өлең жолдарын жаттап алады, сұлу қызға деген құмарлық өлеңге деген құмарлығымды оятты, қозғау салып кетті деп ойлаймын деп естеліктерінде айтып отыратын екен. Осыдан кейін өлең жолдарын бесінші- алтыншы сыныпта жүріп - ақ жазып бастаған.
Алғашқы өлеңі 1956 жылы 18 жасында жарық көрді.Облыстық Советтік Жетісу газетінде жарияланады. Дәптер - дәптеер өлеңнен сол бір шумақтың ғана баспа бетін көргеніне риза,сол баспа беттерін кейіннен кітаптарына енбеген өлең жолдары:
Алтыншы сыныпта оқып жүрген уақытында Сәкен Иманасовпен бірге сыныптас Сүланбек Шамилханов деген шешен баласы оқиды, сабақ үстінде шешен баласы Сәкен Иманасовқа өзіне Қазақстан пионері газетінен келген хатты оқытып көрсетеді, үйге жете салысымен Ұлы Сталин деген өлең жазып Сұланбек берген адрес бойынша Қазақстан пионері (осы күнгі ҰЛАН) газетінің редакциясына салып жібереді. Сонымен не керек араға аз күндер салып, Сансызбай Сарғасқаев ағамыздан Сәкен Иманасовқа жазып жүр деген екі сөзбен қолтаңбасы келеді.
Алғаш өлеңі 1956 жылы жарияланса, алғашқы кітабы Тұңғыш деген кітап сериясымен Тұманбай Молдағалиев редакторлық еткен ол кітап Туған ауыл аталады, 1966 жылы жарық көреді.
Естеліктерінде Сәкен Иманасов: Қалам құрғатпай жазу деген менде болған емес, Көп жылдар тіршілік жағдайым күн көрістен әріге ұзатпай 1966 жылы әкем, одан бір жыл бұрын 37 жасар ағам қайтыс болды да, отбасындағы 12-13 адамның бар тауқымет-ауыртпалығын менің мойныма түскен кез, ораза-намаз-тоқтықта, иман қашар жоқтықтаның кейпімен, үй-ішін асырау қамымен кете берген кезім болған,-деп жазады.
Шынында, шығармашылық адамы үшін күй таңдап жату деген бекершілік, ештеңеге қарамай жаза беруге болады, қайта басқа түскен ауыртпашылық адамды ашындырып, жігеріне жігер қоса түседі дейтін қағиданың бәрі де шылғи өтірік. Басына қиындық түсіп көрмеген адамдардың шығарып жүрген пәлпасасы.
Әдебиет ауылына осылайша орағытып келіп, тиіп қаша қайта оралуы да, ешқандай жалтаңдау, жатырқаусыз кездейсоқ келе қалған жолбикенің бірі емес екенін, өлеңмен дәлелдей жүріп, бірден сіңісіп кете береді.Әдеби орта да өгейсітпей, бірден іш тарта бауырына алған, сөйтіп 1975 жылдан бастап қана Публицист болсам - болармын ау деген сенімге біржола бой алдырып, мойынсұна бастады.
Әдеби ортада белсене қызмет істей бастауы да осы тұс еді. Түрлі-түрлі мақалалар жазып, жыл қорытындысына жасаған баяндамалар да кейін біразға дейін сөз болып жүрді не болса да әділет жағында жүруге адалдықты ғана айтуға тырысқан, әрине біреуге ұнайды, біреуге ұнамайды.
1980 жылдары Сәкен Иманасовтың шығармаларының негізгісі Ғашықпын саған деген атпенбір том қайта басылып шықты. Содан бергі кезеңде: Туған ауыл, Ақ айдын, Ақ дариға, Жайдарман, Ғашық дүние, Алтын аймақ, Ғашықпын саған, Бел- белес, Адырна, Жебе, орыс тілінде Созвучие, Тетива атты кітаптары, 1993 жылы шығармаларының екі томдық таңдамалысы, 2001 жылы Қаламдастарым мен замандастарым атты эсселер, пайымдаулар, арнау өлеңдер кітабы шыққан. 2003 жылы Елорда баспасынан соңғы оншақты жыл ішінде жазылған өлеңдері Өнердің жүзі деген атпен, естеліктері Қалам мен заман деген атпен жарық көрді.
Жаны жомарт, мінезі жайсаң Публицист Сәкен Иманасовтың өлеңдері де өзіне тартқан: сұлу, сүйкімді, сұңғыла. Лирик Публицистның жан- жүрегі адалдыққа, тазалыққа, нәзіктікке, сұлулыққа іңкәр.Оның арман- аңсары сөз өнерінің құдірет-күші арқылы адамдардың жан-жүрегін сезім сәулесіне, мейірім шуағына бөлеп, қиялына қанат бітіріп, бақытты ғұмыр кешуіне тілектестігін білдіру.
Сәкен Иманасовтың көптеген өлеңдерінде өмірден өз бақытын іздеп, шарқ ұрған адамның бейнесі де келістіре кестеленген. Өлеңде өзіндік мәнері қалыптасқан Публицистның сөз қолданысы тіл байлығының белгісі.
Публицисттың өлеңдерінде толғану мен торығу, наным мен налу, қуану мен қайғыру, күлу мен сүю сынды адами мінез-қылықтар қатарласа өріліп, алапат сезімдер арпалысы жан-дүниеңді дүр сілкіндіреді. Ол өлеңдердің ажары мен айшығы оның мазмұны мен тақырыбына үндесе, үйлесе кетіп көңіліңді көкке өрлететін сиқырлы күшке ие.
Публицисттың азаматтық әуенде жазылған жырлары - шындық іздеп шарқ ұрған әр қазақтың жүрек сөзі. Сәкен Публицистның жан-жүректі шымырлата ойыңды шымырқанта жазған жырларында замандастарының қиналыстары мен күйзелістерін өз жүрегінен өткізіп, мұңы мен сырын бүкпесіз бейнелеген. Нағыз Публицистның өлеңдерінде өмірдің өзекжарды - имандай иландыратын шындығы тасада қалмаған. Жалған сөйлеуден іргесін аулақ салған саңлақ Публицист өлеңдері өмірді боямалап, әсірелеп, асқақтата жырлауға жаны қас. Оның көкейіне көбінесе ойлы өлеңдердің орала беретіндігі де Публицистның бір бүгінгінің сәттік қызығына берілмей, келер күндердің жақсылығын тағатсыз тосқандығы деп білеміз.
Сәкен көп қалам тартқан тақырыптарының ішінде табиғат пен махаббат туралы толғамды да тартымды өлеңдері оның Публицистдық қарымын асқақтата түскен жампоз жырлар. Публицист өлеңдерінде өрнектелген табиғат пейзаждарының небір үздік үлгілері бар. Ал көркем ой мен кестелі тіл Сәкен сынды нағыз Публицистға ғана бұйырған бақыт, табиғат сыйы. Сәкен поэзиясы - тұңғиық ойдың тереңіне батырып, сезіміне сілкініс, жан дүниеге жарылыс жасайтындай әсерлі де нөсерлі жыр жолдары салған жерден еріксіз тебірентіп, толқытып, мазасыздық бесігінде тербете жөнеледі. Публицистның жаратылысында жақсылыққа ғашық жүрек, сұлулыққа іңкәр мөлдір сезім бар. Оның өлеңдерін оқырман қауымның сүйсіне оқуының тағы бір сыры осында. Публицистның өлеңдері жеке бастың жыры мен мұңы емес. Ол барша қазақ баласының ортақ көңіл күйі, арман- аңсары. Ол өз басынан кешкен тағдыр сабақтарынан тәлім алып, ой түйген, жалпы адамдарға тән өмір қағидаларының құпия сырын ашып, сол арқылы жалпақ елдің жүрегіне жол тапқан тамаша талантты Публицист. Лирикалық кейіпкердің бейнесінен әркім өзін танып жатса ғана оның ұлт Публицисты болғаны. Сәкен Публицистның осы санатта екендігі шүбәсіз шындық.
Публицист Сәкен Иманасовтың поэзиясын оқығанда, менің көз алдыма қашан көрсең де, арнасы ортаймайтын, мөлдірлігімен, өз әуен, әсем тынысымен айналасындағы тіршілік атаулыны жайбарақат, жайсаң күйге бөлейтін тума бұлақты елестетемін деп тебіренетін Сәкеннің жырларынан өз басым, ең алдымен, мәрт мінез халықтың ұлттық табиғатын - аңқау-аңғалдығын, кешірімді кеңдігін, мейірімі мен адалдығын көремін. Көл түбінен ақ шабақ атылып, төркінінен қарлығаш қайта оралған көктемімен, өрістен тойып қайтқан торпақтай шөмелені сүзгілеген қарашаның өкпек желімен, даланың бауырын жаздырмай сіресіп жатып алатын қарымен - әйтеуір, қырдың табиғат-тіршілігі, қыл қалам туындысын көріп тұрғандай, жанды сурет боп көз алдыңыздан өтіп жатады. Боз жусанның иісі келіп, саумал қымыздың шәрбат дәмін ұмыта бастаған таңдайға қышқыл үйіріледі. Бұл қасиет, сөз жоқ, Публицист шығармаларының ұлттық болмысын көрсетеді. Жусан иісін қанына сіңіріп, кіндік кесіп, кір жуған жерді жан жүрегімен сезінген, халқының қадір-қасиет, болмысынан нәр алған Публицист ғана осылай жырлай алатын болса керек. Әйтпесе, жусан жайлы қаншама жырласа да, оның табиғи иісін сезінбеген Публицистның өлеңінен жылы бөлмеде өскен жусан ғана елестеуі мүмкін. Ал шыны тасасындағы жусан белуардан өссе де, қыр беткейінде тырбиып өскен боз жусан бола алмайтындығы секілді, халқының жүрек лүпілін қанына сіңірмеген, қасиетті қыр жусанының жұпарын жанымен сезінбеген Публицист да ұлттық туынды беруі мүмкін емес екендігі ақиқат
Сәкен Иманасов қазақ поэзиясының көш басында тұрған талантты Публицистдардың бірі. Ол ешқашан биліктің жетегінде жүрмеген, шығармашылығын күйбен тірліктің шылауына салмаған, күнкөрістің көзіне айналдырмаған дарын. Ол ұлы шындықтың сөзін сөйлеген Бұхар жырау, Шалкиіз, Махамбет,Абай, Мағжан сияқты қазақ ұлтының рухани көсеміне айналған дана бабаларымыздың дәстүрін жалғастырушы, ешкімге ұқсамас мәнері, айбынды үні бар Публицист. Сәкен Иманасов творчествосының ауқымы кең, ол мынау күрделі дүниенің құбылысына сергек қарайтын, ойы кемел де терең қаламгер.
Өткірдің жүзі кітабы Публицистның бір белесі. Бұл жинақта әлсіз өлең жоқ.Заманның уайымы, халықтың мұңы Публицист өлеңдерің өзегі. Оның қайсы өлеңін оқысаңыз да бей-жай отыра алмайсыз. Публицистның сөзі алмастай өткір, тиген жерін тіліп түседі. Ол жоғарыға жалтақтамайды, бұқпайды. Бұл мінез Публицистның табиғатына тән қасиет.
Сәкен өзі айтқандай оның елінен де, халқынан, қала берді ағайын таныс, дос - жараннан бөлек сыры да, жыры да жоқ. Мұны әрбір өлеңінен аңғару қиын емес. Бір қызығы Сәкеннің Публицистдық болмысы- адамдық бітімімен өлеңдегі мінезі, өмірдегі мінезінен еш ажырағысыз, біртұтас.
Сәкен - лирик Публицист. Оның әрбір өлеңі шымырлап шыққан мөлдір сезім мен шиыршық атқан шымыр ойға өріледі. Әсіресе көңіл-күй лирикасы, махаббат лирикасы, азаматтық үні айқын жырлар - Публицистның кітаптан кітапқа ауысып отыратын , арқауы берік тақырыптары.
Публицист көңілі тіршіліктің өзіндей тынымсыз, аунақшыған теңіздей тынысты, ол қашан да қозғалыс пен өзгерісті қалайды, жаңалыққа құштар. Жыр табалдырығын аттап кірген сонау бала кезінен өзінде-ақ: Мені теңіздің толқынынан, балғаның солққынынан ізде деп жырлаған арада көп жылдар өткеннен кейін Тайбурылдай тайпалған таңдамалысында да сол сертінен айнымай Оның жырларының ең бір мәнді де әрлі бөлігі ел мен жерге деген перзенттік сезімнен бастау алған азамат ретіндегі кредосы - адалдық. Бұл жолда ол сырын да жырын да ешкімнен жасырмайды. Бірде ол әділет пен шындық үшін майданға шықса, енді бірде достық пен сыйластық жолында шыр-пыр болады. Сәкенше, туған елі мен жұртынын жақсысы мен жаманына ортақ болу, сол үшін өмір-сүру - Публицистның міндеті, парызы. деп жүрекжарды сырын ашады. Ал Ар алдында- өзің дар алдында тұрғандай сырын ашады. Ал Ар алдында тұрғандай сезінген Публицист үшін әділет - шындықты қорғау үшін керек. жырларының ендігі бір үлкен өрісі - туған жер, ата-баба, туыс - жұрағат, дос - жаран тақырыбы десек, мұның өзі азаматтық лириканың өкініші бір кең арнасы екені даусызжапыраққа қонған шықтай мөлдір сезімнің шынайылығына риза боламыз. Сәкеннің қай кітабынан болса да Алакөл туралы жырлар табылады. Алакөл- оның Публицистдық эмблемасы іспеттес. Алайда, Сәкен Иманасов - бір ғана ауданның Публицисты емес екені қандай ақиқат болса, оның жырларындағы Алакөл бейнесі - бүкіл қазақ даласының, туған Қазақстанның өзіндік бір символы етіп алынғандай әсер етеді, перзенттік сөзін біз осылай түсінеміз. Қашанда туған жер мен елдің мәртебесі адамдармен биік Публицистның барометр көңілі осыны өте сезімталдықпен, дәл аңғарып, шын ризашылығын білдіреді.
2- ТАРАУ СӘКЕН ИМАНАСОВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
2.1 Сәкен Иманасовтың шығармаларындағы лирика
Сәкен лирикасы тақырыптық және жанрлық сыр-сипаты жағынан әр алуан. Ол туған даланың табиғатын, өлмес махаббатты, көңіл-күй әсерлерін жырлады. Соның бәрінде Публицист адамның сезім күйін қоғамдық өмірмен тығыз байланыста көрсетті. Бұған дәлел -оның бұрын жазған өлеңдері.
Жаңа дәуірдің лирик Публицисты ретінде Сәкен өз шығармашылығында осы халықтық гуманизм мен демократизмді дамытушы болды.Сәкеннің табиғат туралы өлеңдері қазақ кеңес әдебиетінде табиғатты жырлаудың жаңа ұстанымын қалыптастыруға ықпал етті.Ол табиғаттың әсем жыршысы атанды. Алакөлін жырына арқау еткен, сұлу суреті осы күнге дейін оқырман ұғымында Сәкен есімімен сақталып келеді. Бұл тақырыпқа Публицист көптеген өлеңдер жазды.
Лириканың бас қаһарманы-публицисттың өзі. Мұның эстетикалық қасиеті де, тәрбиелік күші де айрықша үлкен. Себебі бұл арада өлеңді жазған адам оқыған адамға айналып, публицист пен оқырманның көңіл-күйлері бір-біріне, ұштасып, бірігіп, біте қайнасып кетеді. публицист оқшау образ жасап, оқырманға "содан үйрен, не жирен" дегендей тенденциямен ғана тынбайды, оған тура өз басындағы сезім мен сырды тұп-тұтас көшіре салады. Сондықтан публицист көкірегіндегі сезім-сыр, оқырман сыры болады да шыға келеді.публицист болып жаралып, Алланың берген дарынын төгіп алмай уысына мығым ұстап, кемеліне келіп, берерін еліне молынан беріп отырған, бүгіндері арқалы Сәкен Алакөлден өсіп-өніп, бүкіл алаштың поэзия пырағын ерттеп мініп жүрген азаматымыз Сәкен Иманасов. Сонау алпысыншы жылдардың басында ерте көктемгі қырдың қызғалдағындай дүр көтерілген құрдас, замандас ақын публицисттардың бірі., лириканың күші-әсерлігінде: әсерлік әр нәрсені әшейін ауызекі әңгіме қылғандай сылдыратып айтып беруде емес, айтайын дегенін сырлы суретке айналдыруда, демек лириканың күші-баяндауда емес, суреттеуде жатады. Ал лириканың суреттер шындығы ұланғайыр, шындықты қамту құлашы кең; шын мәніндегі шебер лирикті не жалаң қайғының, не бірыңғай қуаныштың Публицисты, не мұңшыл, не күлкішіл Публицист деуге болмайды; талантты лириктің өлеңдерінде соның бәрі түгел, тұтас жатады; оның сырлы жырларындағы сәл ғана, ең бір жай сезінудің өзі, Белинскийше айтсақ, оқыған жанның сана сезімін түгел баурап, көңіл күйін түгел тербетіп, барлық пернені бірден басып, барлық шекті бірден басқандай сөйлеп кетеді. Сондықтан шын мәніндегі шынайы лирика сырдаңдық атаулыдан әрқашан аулақ тұрады.
Лирикада реалистік эпос пен драмадағыдай қарама-қарсы екі жақтың қиян-қилы күресі, қат-қабат қақтығысы шиеленісуі, өрбу үстінде көріне бермейді. Лириканың қаһарманы, әдетте, ұнамды кейіпкер. Сөйте тұра лириканың тартысты және тартыссыз түрлері болады. Дәлірек айтқанда, шындықты қатал, сұсты күрделі қимыл-қозғалыс қалпында көрсететін салмақты, салиқалы өлең болады да, қиындықтан жылыстап жүретін майда, майысқақ, жылымшы жырлар болады.
Лирикада мінез болады. ол мінез: өлеңін, өзіме тарт дегендей, әр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz