Қазақстан экономикасын дамытудағы кәсіпорынның рөлі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚР.да кәсіпорындардың экономиканы дамытудағы ролі кешенді жүйелік бағдарламасы
1.1 Ұлттық экономикадағы кәсіпорындардың ролі және тиімді өнеркәсіптік саясатты қалыптастырудың қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. ҚР.ғы шағын және орта кәсіпорындардың жағдайын талдау ... ... ... ... ... 11
1.3. ҚР.ғы кәсіпорындардың дамуының кешенді бағдарламалары.
2. ҚР.да кәсіпорындардың ұйымдық.құқық түрі және базасы.
2.1. Ұлттық экономикадағы бизнестің ұйымдық.құқық түрі ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Шет мемлекеттердегі бизнестің ұйымдық.құқық түрі ... ... ... ... ... ... ... ...22
3. Қоғамның экономикалық дамуының негізгі факторлары, тоқыма және тігін өнеркәсіп кәсіпорындарының дамуы.
3.1. Кәсіпорын экономикасы дамуының негізгі факторлары ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2. ҚР.ң тоқыма және тігін өнеркәсіп кәсіпорындарын талдау ... ... ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35

Экономикалық өмірдегі өнеркәсіптің осындай маңызды және көп қырлы рөлін ескере отырып, дамыған елдердің өзінде өнеркәсіптік- өндірістік кешенді дамытуды бірінші басымдылық деп таниды. Өнеркәсіп үлттық экономиканың жетекші белімі, елдің экономикалық даму деңгейін анықтайтын "бас нүкте" екендігін дәл айқындайды. Сондықтан да олар белсенді, жан- жақты және қисынды өнеркәсіптік саясат жүргізеді.
Кез келген елдің экономикалық жағдайы елеулі түрде өнеркәсібінің даму деңгейіне байланысты болады. Елдің өнеркәсіптік кешенінің жағдайы мен даму динамикасы, экономикалык төуелсіздік пен ұлттық қауіпсіздікті күшейту, халықтың жоғары өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету, қоғамның экономикалық ортасын сауықтыру, тең күкықты және езара тиімді жағдайда өлемдік экономикаға бірігу секілді үзақ жөне қысқа мерзімді міндеттердің сөтті шешілу мүмкіншіліктерін анықтайды.
Өнеркесіптік саясаттың объектісі болып елдің барлық өнеркәсіптік кешені табылады, оның ішінде барлық салалардың жиынтығы, салалық құрылымы мен онеркөсіп салаларының ғылыми- техникалық деңгейіне әсер ететін құрылымдық ұйымдар. Сондықтан енеркәсіп саясаты туралы сөз болғанда, міндетті түрде салалық, қүрылымдық, ғылыми- техникалық және инновациялық саясат қарастырылады, ейткені олардың барлығы бір кешеннің элементтері болып табылады жөне мақсаттары бірдей.
Қысқа мерзімді мақсат- өндірістің құлдырауының алдын алу, экономиканың түрақты өсуін жөне орнықтылығын қамтамасыз ету секілді ағымдық міндеттерді шешеді. Көріп отырғанымыздай, бөл мақсаттар әртүрлі уақыт кезеңдерін сипаттайды жөне енеркәсіптік саясаттың басты мазмүнын орындаудың логикалық сатылары ретінде көрінеді.

1. 14. 01. 1997ж. Өзгерісі және толықтылығымен Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқауы.
2. 24. 08. 1993ж. Министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған Қазақстан Республикасының ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс – сапарлық қызметі жөнінде нұсқауы.
3. А. Үмбеталиев, Ғ. Керімбек, «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік».
4. В. В. Ковалев «Финансовый анализ», Москва 1995г.
5. А. Д. Шеремет, М. И. Баканов «Теория анализа хозяйственной деятельности», Москва 1987г.
6. Алтынбаев Б.А, Истаев А.А.
Основы маркетинга/Учебное пособие-А.,Экономика,2002
7. Есімжанова С.Р., Маркетинг/оқу құралы.- А.:Экономика, 2003
8. Жолдасбаев Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы / Оқу құралы.- А.: Экономика, 2002
9. Кнышова Е.Н., Маркетинг: Учебное пособие.- М.: Форум, 2004
10. Котлер Ф., Маркетинг негіздері, А.: «Жазушы»,2002
11. Маслова Т.Д., Божук С.Г., Ковашн Л.Н., Маркетинг- СПБ: П., 2002
12. Сатыбалдыұлы С., Маркетинг- нарықтану: Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқулық- А.: «Білім», 1999
13. Шеденов ¬Ө.Қ., Жинісов Б.А., Байжомартов И.С., Комягин Б.И., Жалпы экономикалық теория, А.-А., 2001

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан экономикасын дамытудағы кәсіпорынның рөлі

Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 ҚР-да кәсіпорындардың экономиканы дамытудағы ролі кешенді жүйелік
бағдарламасы

1.1 Ұлттық экономикадағы кәсіпорындардың ролі және тиімді өнеркәсіптік
саясатты қалыптастырудың
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4

1.2. ҚР-ғы шағын және орта кәсіпорындардың жағдайын
талдау ... ... ... ... ... 11

1.3. ҚР-ғы кәсіпорындардың дамуының кешенді бағдарламалары.

2. ҚР-да кәсіпорындардың ұйымдық-құқық түрі және базасы.

2.1. Ұлттық экономикадағы бизнестің ұйымдық-құқық
түрі ... ... ... ... ... ... ... 18

2.2. Шет мемлекеттердегі бизнестің ұйымдық-құқық
түрі ... ... ... ... ... ... ... ... 22

3. Қоғамның экономикалық дамуының негізгі факторлары, тоқыма және тігін
өнеркәсіп кәсіпорындарының дамуы.

3.1. Кәсіпорын экономикасы дамуының негізгі
факторлары ... ... ... ... ... ... . ...25

3.2. ҚР-ң тоқыма және тігін өнеркәсіп кәсіпорындарын
талдау ... ... ... ... ... ...29

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .35

Курстық жұмыстың мақсаты:
Қазақстан Республикасы аумағындағы жұмыс атқаратын кәсіпорындардың
тиімді жұмыс атқарылымына, өзге бәсекелес елдердің алдында өз беделін
асқастаиуға үлкен жұмылдырылған стратегияларды, бағдарламаларды, жобалардың
дұрыс атқарылымына үлес қосу.
2003 жылы осы құжатты дамыту мақсатында 2003- 2015 жылдарға арналған ҚР
индустриалды- инновациялық даму стратегиясы қабылданған болатын. Онда
көрсетілген басты мақсаттар: Экономика салаларын әртараптандыру арқылы
елдің түрақты дамуына жету, болашақта сервистік-технологиялық экономикаға
ету үшін жағдайларды дайындау.

Кіріспе

Экономикалық өмірдегі өнеркәсіптің осындай маңызды және көп қырлы
рөлін ескере отырып, дамыған елдердің өзінде өнеркәсіптік- өндірістік
кешенді дамытуды бірінші басымдылық деп таниды. Өнеркәсіп үлттық
экономиканың жетекші белімі, елдің экономикалық даму деңгейін анықтайтын
"бас нүкте" екендігін дәл айқындайды. Сондықтан да олар белсенді, жан-
жақты және қисынды өнеркәсіптік саясат жүргізеді.
Кез келген елдің экономикалық жағдайы елеулі түрде өнеркәсібінің даму
деңгейіне байланысты болады. Елдің өнеркәсіптік кешенінің жағдайы мен даму
динамикасы, экономикалык төуелсіздік пен ұлттық қауіпсіздікті күшейту,
халықтың жоғары өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету, қоғамның экономикалық
ортасын сауықтыру, тең күкықты және езара тиімді жағдайда өлемдік
экономикаға бірігу секілді үзақ жөне қысқа мерзімді міндеттердің сөтті
шешілу мүмкіншіліктерін анықтайды.
Өнеркесіптік саясаттың объектісі болып елдің барлық өнеркәсіптік
кешені табылады, оның ішінде барлық салалардың жиынтығы, салалық құрылымы
мен онеркөсіп салаларының ғылыми- техникалық деңгейіне әсер ететін
құрылымдық ұйымдар. Сондықтан енеркәсіп саясаты туралы сөз болғанда,
міндетті түрде салалық, қүрылымдық, ғылыми- техникалық және инновациялық
саясат қарастырылады, ейткені олардың барлығы бір кешеннің элементтері
болып табылады жөне мақсаттары бірдей.
Қысқа мерзімді мақсат- өндірістің құлдырауының алдын алу, экономиканың
түрақты өсуін жөне орнықтылығын қамтамасыз ету секілді ағымдық міндеттерді
шешеді. Көріп отырғанымыздай, бөл мақсаттар әртүрлі уақыт кезеңдерін
сипаттайды жөне енеркәсіптік саясаттың басты мазмүнын орындаудың логикалық
сатылары ретінде көрінеді.

1 ҚР-да кәсіпорындардың экономиканы дамытудағы ролі, кешенді жүйелік
бағдарламасы
1.1Ұлттық экономикадағы кәсіпорындардың ролі және тиімді өнеркәсіптік
саясатты қалыптастырудың қажеттілігі

Кез келген елдің экономикалық жағдайы елеулі түрде өнеркәсібінің даму
деңгейіне байланысты болады. Елдің өнеркәсіптік кешенінің жағдайы мен даму
динамикасы, экономикалык төуелсіздік пен ұлттық қауіпсіздікті күшейту,
халықтың жоғары өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету, қоғамның экономикалық
ортасын сауықтыру, тең күкықты және езара тиімді жағдайда өлемдік
экономикаға бірігу секілді үзақ жөне қысқа мерзімді міндеттердің сөтті
шешілу мүмкіншіліктерін анықтайды.
Үлттың экономикалық өміріндегі өнеркөсіптік кешеннің маңызы мен рөлі келесі
факторлармен анықталады.
Біріншіден, енеркәсіптік өндіріс объективті түрде ЖІӨ-ні жөне ішкі
түтыну мен экспорт үшін жалпы тауарлар колемін өндірудің негізгі козі болып
табылады. Түрақты дамушы экономикада ЖІӨ-ні өндіруде енеркөсіптің үлесі 40%-
ға жақын. 90 ж. басында бүрынғы КСРО елдеріндегі бүл көрсеткіш 60%-ды
қүраған болатын. Экономиканың түрақты даму кезеңінде енеркәсіптік
кәсіпорындарда еңбекке жарамды халықтың 40% жүмыспен қамтылған.
Екіншіден, экономиканың маңызды саласы ретінде енеркәсіптін жетекші
рөлі қоғамдық ондірістің барлық басқа салалары мен
сфераларын индустрияландырушы басты фактор болуымен сипатталады, олардың
техника-технологиялық деңгейін, ғылыми- техникалық базасы мен сала ішілік
және сала аралык кешендердің жағдайын анықтайды.
Сол арқылы өнеркәсіп бүл сфералардағы өндіріс көлеміне белсенді ыкпал
етеді, олардың үлттық ЖІӨ-ні өндіруге қатысуын мемлекеттік бюджетті
қалыптастыру, жүмыспен қамту деңгейлерін анықтайды, нөтижеде халықтың өмір
сүру деңгейі мен сапасын қалыптастырады.
Үшіншіден, көп салалы өнеркөсіптік кешен қоғамдық ондірістің барлық
басқа салалары мен сфераларының өнімдерін, қызметтерін негізгі түтынушы
болып табылады. Сол арқылы қоғамда төлем қабілеті бар сүранысты туындата
отырып, ЖІӨ-ң өсуін ынталандырады.
Экономикалық өмірдегі өнеркәсіптің осындай маңызды және көп қырлы
рөлін ескере отырып, дамыған елдердің өзінде өнеркәсіптік- өндірістік
кешенді дамытуды бірінші басымдылық деп таниды. Өнеркәсіп үлттық
экономиканың жетекші белімі, елдің экономикалық даму деңгейін анықтайтын
"бас нүкте" екендігін дәл айқындайды. Сондықтан да олар белсенді, жан-
жақты және қисынды өнеркәсіптік саясат жүргізеді.
Белгілі ресейлік экономист Л. Абалкин мемлекеттік өнеркәсіптік
саясатты өзірлеу мен жүзеге асыру қоғамның үдемелі қозғалысымен байланысты
мемлекеттің жаңа сападағы маңызды кызметтерінің қатарына жатқызылады деп
есептейді. Ресей үшін өнеркәсіптік саясаттың аса маңызды екендігіне көңіл
беле отырып, кейбір авторлар былай деп жазады: "Ресейде қоғаммен
мойындалған, ғылыми негізделген және нақты жүзеге асыруға болатын
енеркәсіптік саясаттың болуы немесе болмауы туралы сүрақ XXI ғасырда біздің
елдін әлемдегі индустриалды дамыған ірі мемлекеттердің қатарында болу-
болмауын шешетін сүрақпен бірдей".
Қазақстан үшін онеркәсіптік саясатты дайындау мен жүзеге асыру
мөселесі аса озекті. Бүл мәселенің өзектілігі кез келген елдің экономикалық
өміріндегі өнеркәсіптік саясаттың үлкен және кепқырлы рөлімен ғана емес,
сонымен қатар еліміздегі экономикалық дағдарыс кезінде өнеркәсіптің қатты
залал шеккендігімен де байланысты.
1990ж. қатысты өнеркәсіптік ендірістің физикалық көлемінің индексі
1995ж.- 48%. 2000ж.- 58%, 2001ж.- 59,8% болған жөне ЖЮ-ң жалпы келеміндегі
үлестік салмағы- 30,7%-ды ғана қүраған.
Сонымен бірге өнеркәсіптің шикізаттық бағытының күшеюі жалғасуда және
шикізат өндіруші салалардың жедел дамуы арқылы оның қүрылымы нашарлай
түскен. Атап айтқанда, 2002ж. тау-кен өндірісі онеркөсібінің ғана үлесі
46,8%- ды қүраған, оның ішінде ішкі мүнай мен оның күрамындағы газ өндірісі-
38,2%.
Өнеркесіптің барлық салаларының өндірістік- техникалық аппаратында
ескірген негізгі корлар басым, техника мен қүрал- жабдықтардың орташа
қызмет еткен мерзімі 20 жылдан жоғары, тозу деңгейі 45- 55%. Ал бүл
ендірістік апаттар мен техногендік алапаттардың қаупін өсіретіні белгілі.
Аймақтар бойынша да енеркесіптің дамуы біркелкі емес. Бірқатар
аймақтардағы шикізаттық маманданудың тереңдеуі оларды жалғыз салалы
аймақтарға айналдыруда, ал ішкі рыноккд бағдарланған салалар одан зиян
шегуде. Осының салдарынан біркатар өлеуметтік- экономикалық қайшылықтар
ушығып, аймақтағы тұрғындардың өмір сүру деңгейі мен сапасы республикалық
орташа керсеткішпен салыстырғанда төмендеген.
Елдің өнеркөсіп кешеніндегі осы және басқа да теріс көріністер калыптасқан
жағдайлар бойынша мемлекет тарапынан белсенді іс- өрекеттерді шұғыл талап
етеді, өнеркәсіптегі қалыптасқан экономикалық қатынастарды да, елдің
болашақ мүдделерін де, халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуын да ескеретін
мемлекеттің мақсатты бағытталған өнеркесіптік саясатьш қалыптастырудың
қажеттігін ескертеді.
Мұндай саясатты дайындаудың алғашқы қадамы 1998 жылы жасалынды. ҚР
Үкіметі "1999- 2003 жылдарға арналған ҚР өнеркөсіптік саясаты" мемлекеттік
бағдарламасын бекіткен болатын. Бүл қүжатта басты мақсаттар ретінде
келесідей мәселелерді шепгу козделді: а) экспортпен импортты алмастыруды
дамыту; б) жаңа ғылымды қажетсінетін өндірісті дамыту және техникалық
жаңарту; в) ішкі жөне сыртқы рыноктарда қазақстандық кесіпорындардың
бесекеге қабілеттілігін арттыру. Көріп отырғанымыздай бүл мақсаттар үзак
мерзімді болашаққа арналған жөне үзақ мерзімге негізделген мемлекеттік іс-
шаралар кешенін анықтайды.
2003 жылы осы құжатты дамыту мақсатында 2003- 2015 жылдарға арналған
ҚР индустриалды- инновациялық даму стратегиясы қабылданған болатын. Онда
көрсетілген басты мақсаттар: Экономика салаларын әртараптандыру арқылы
елдің түрақты дамуына жету, болашақта сервистік-технологиялық экономикаға
ету үшін жағдайларды дайындау. Стратегияның негізгі міндеттері, сатылары
және жүзеге асыру мерзімдері, Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
жене күтілетін нәтижелері қарастырылған. Қорыта айытқанда, Қазақстан өз
өнеркәсібін реформалау, оның шикізаттық бағытын озгерту мен тең қүқықты
жөне езара тиімді жағдайларда өлемдік экономикаға интеграциялану жолдарын
іздеу үстінде.
Өнеркесіптік саясаттың объектісі болып елдің барлық өнеркәсіптік
кешені табылады, оның ішінде барлық салалардың жиынтығы, салалық құрылымы
мен онеркөсіп салаларының ғылыми- техникалық деңгейіне әсер ететін
құрылымдық ұйымдар. Сондықтан енеркәсіп саясаты туралы сөз болғанда,
міндетті түрде салалық, қүрылымдық, ғылыми- техникалық және инновациялық
саясат қарастырылады, ейткені олардың барлығы бір кешеннің элементтері
болып табылады жөне мақсаттары бірдей. Өнеркөсіптік саясаттың субъектісі
ретінде барлық деңгейдегі басқару органдарымен бірге мемлекеттің езінен
басқа көптеген шаруашылық субъектілері болуы мүмкін. Яғни, өнеркәсіптік
саясатқа әсер ету мүмкіншіліктері өз мүдделері мен мотивтері бар ірі
корпорациялар, қаржылық-өнеркәсіптік топтар, акционерлік қоғамдар және ірі
ққрылымдық шаруашылықтар. Ірі капиталға иелік ете отырып, олардың өзіндік
өнеркөсіптік саясатты жүзеге асыруға мүмкіншіліктері жоғары. Мүнда жалпы
ұлттық экономиканың мүдделеріне сәйкес қабылданған өнеркәсіптің даму
бағыттарын жүзеге асыра алатын, мүдделері әртүрлі барлық шаруашылық
субъектілерінің мүмкін болатын қатысу нысандарын табуға қабілетті
мемлекеттің жетекші субъект ретіндегі рөлі жоғары болуы тиіс.
Өнеркәсіптік саясатты құру кезінде саясаттың дұрыс таңдап алынған
мақсатты белгілемелері өте маңызды рөл атқарады. Өнеркәсіптік саясаттың
нақты тұрпаты да, басымдықтар жүйесі де, оның нақты мазмұны да,
қолданылатын құралдар тобы да дәл осы мақсатты белгілемелерге тәуелді.
Бірақ өнеркәсіптік саясат болашақка бағдарланатындықтан, оған қойылатын
басты талаптардың бірі- нақтылық, қол жетерлік, экономикадағы қалыптасқан
жағдайларды есепке алу болып табылады. Бұл процесс саясаттың басты, орта
мерзімді, қысқа мерзімді мақсаттарын беліп қарауға мүмкіндік береді. Басты
мақсат- республиканың аграрлы- шикізаттық мамандануынан өту жөне
ендірушілер арасында өрекет ететін бәсеке механизмі мен кәсіпорындардың
жоғары техника- технологиялық деңгейі негізінде тиімді олигополиялық рынок
күрылымын қалыптастыру.
Орта мерзімді мақсат- халық шаруашылығының индустриалды негізін
құрылымдық жөне технологиялық қайта күру, ұлғаймалы ұдайы өндірісті қалпына
келтіру.
Қысқа мерзімді мақсат- өндірістің құлдырауының алдын алу, экономиканың
түрақты өсуін жөне орнықтылығын қамтамасыз ету секілді ағымдық міндеттерді
шешеді. Көріп отырғанымыздай, бөл мақсаттар әртүрлі уақыт кезеңдерін
сипаттайды жөне енеркәсіптік саясаттың басты мазмүнын орындаудың логикалық
сатылары ретінде көрінеді.
Өнеркәсіптік саясатты жүзеге асырудың негізгі өдістері мен күралдарына
жалпы экономикалық саясатта қолданылатын олардың барлық тобы жатады.
Жоғарыда аталып еткендей, оларды келесідей үш топқа бөлуге болады: заң
шығарушы- құқықтық, қаржылық- несиелік жөне әкімшілік.
Осы мазмұнда, өнеркәсіптік саясатты экономиканың индустриалды деңгейін
арттыру мен оны ішкі және сыртқы өзгермелі жағдайларға бейімдеу мақсатында
заң шығарушы- қққықтық, қаржы- несиелік, әкімшілік реттеу өдістерін
пайдалану арқылы, құрылымдық және ғылыми- техникалық әлеуетімен қоса, елдің
өнеркәсіптік кешеніне тікелей жөне жанама әсер ететін мемлекеттік
шаралардьщ жүйесі ретінде сипаттауға болады.
Өнеркәсіптік саясат мемлекеттік сектордағы өндірістің дамуын, олардьщ
дербестік шеңберін анықтап коймай, сонымен қатар, үлттық экономиканың үзақ
мерзімді мүдделеріне сай бағытталған басқа меншік нысандарындағы
өнеркәсіптің негізгі салаларының дамуына жағдай жасайды.
Бұл мемлекеттің қарамағындағы мемлекеттік реттеудің өртүрлі нысандары
мен өдістерін пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Экономикалық әдебиеттерде мемлекеттік өнеркөсіптік саясаттың әртүрлі
жіктемесі кездеседі:
а) экономикалық өсудің сипаты бойынша өнеркәсіптік саясат теңгерілген жэне
теңгерілмеген түрпатқа бөлінеді.
Ь) енеркөсіп кешеніне әсер ету тәсілі бойынша- белсенді және енжар
өнеркәсіптік саясат түрпаты.
с) бағытталуы бойынша- жалпы жүйелік жене таңдамалы өнеркөсіптік саясат
түрпаты.
сі) мазмүны бойынша- экспортқа бағдарланған, импорт алмастырушы және
инновациялық өнеркөсіп саясатының түрпаты.
е) қамтылу көлемі бойынша- жалпы үлттық, аймақтық онеркөсіптік саясат
түрпаты.
Тәжірибеде олардың қолданылуы нақты жағдайлар мен үлттык экономикалық
ерекшеліктеріне, онеркәсіптік кешеннің даму деңгейіне жөне қабылданатын
стратегиялық мақсатты белгілеулерге тәуелді. Сондықтан нақты шаруашылық
тәжірибеде өнеркәсіптік саясаттың әртүрлі түрпаттарын белгілі бір жиынтык
күйде және үйлесімділікте қолдануға болады.
Мысалы, енеркәсіптік саясаттың экспортқа бағдарланған түрпаты енеркәсіптік
дамуға өсер ету тәсілі бойынша не белсенді , не енжар, бағытталуы бойынша-
жалпы жүйелік немесе таңдамалы, теңгерілген немесе теңгерілмеген болуы
мүмкін. Оларды бір уақытта да, әртүрлі кәсіпорын, сала, аймақтарға катысты
сараланған күйде де қолдануға болады.
ҚР экономикалық саясатына қатысты кейбір экономистердің пікірінше
енеркәсіптік саясаттың аса қолайлы нүскасы теңгерілмеген өсу саясаты болып
табылады, ейткені қаржылық ресурстардың шектеулілігі жағдайында
онеркөсіптің барлық салаларын бір уақытта қайта қүру мүмкін емес. Сондықтан
таңдамалы ынталандыру арқылы сыртқы рынокта жоғары бәсекелік қабілеттілікті
қамтамасыз ете алатын салалар мен кәсіпорындарды ғана дамыту қажет. Іс
жүзінде бүл экспортқа бағдарланған өнеркөсіптік саясатты крлдануды
білдіреді. Оны жүзеге асыру кезінде нақты салалар мен ендіріске есер етудің
белсенді жөне енжар әдістерін қолдануға болады. Қорыта айтқанда
өнеркәсіптік саясаттың жоғарыда айтылған барлық түрпаты бір ғана саясаттың
әртүрлі қырлары болып табылады."
Жалпы үлттық енеркәсіптік саясаттың жалпы сызбасы 3- суретте берілген.
Әлемдік төжірибеде енеркәсіптік саясаттың белгілі бір қағидалары
пайдаланылады. Оларға:
- үлттық экономиканың сапалық езгерістерге жетуді кездеуі;
- өнеркөсіп өндірісінің өлемдік талаптарға бағдарлануы,:
- өнеркәсіп ендірісінің басымдылықты салалары мен сфераларын айқындау;
- енеркөсіп енімдеріне жаппай сүраныс және табыстылық; - өнеркөсіптік
саясаттың барлык қүрамдас элементтерініц өзара байланыстылығы;
- өнеркөсіптік әлеуетке сүйену;
- билік тармақтары, ведомствалар, кәсіпорындар арасында өнеркәсіптік
саясатты жүзеге асыру бойынша қызметтердің бөлінуін айқындау.
Қазақстанның өнеркәсіпті қайта қүруы үзақ мерзімді жөне сатылы процесс
болып табылады. Сондықтан өнеркөсіптік саясатты қүру кезінде қалыптасқан
жағдайларды ескеруі тиіс: елдің жөне оның аймақтарының мамандануын,
өнеркөсіптің салалық құрылымын, оның техника- технологиялық деңгейін,
шаруашылық байланыстарын, өнеркәсіп кәсіпорындарының нысандарын, түрпаты
мен келемін және т.б. Бұл жағдайлар объективті түрде өнеркәсіпті қайта қүру
процесінің ұзақтығын болжайды. Сондықтан өнеркөсіптік саясаттың қойылған
мақсатты белгілеулерін жүзеге асыруда оны нақты кезеңдерге белу қажет болып
табылады.

1.2. ҚР-ғы шағын және орта кәсіпорындардың жағдайын талдау

Қазақстан Республикасы Агенттігінің мамандаңдырылған бюллетенінде
жарияланған статистикалық мәліметтерге сәйкес, статистика бойынша
01.10.2000 жылы республикада 109,4 мың шағын кәсіпорын (заңды тұлғалар)
тіркелген. Олардын ішінде тек 74,5 мың бірлігі ғана қызметін жүзеге асырып
отырды. Сонымен, тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінщ жартысынан азы
нақты түрде әр түрлі қызмет түрлерін көрсетіп. өндіріс процесін жүзеге
асыруда. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы наурыз айында
кабылданған "'Шағын кәсілкерлікті дамытуды жаңдаңдыру және мемлекеттік
қолдауды күшейту шаралары туралы" Жарлығына және Қазақстан Республикасында
шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау көрсетуге бағытталған басқа да
заңдарға қарамастан, шағын кәсіпкерлік қызметінің жандануына бетбұрыс
болмады. Сонымен қатар, Республикада шағын және орта кәсіпорыңдар санының
тұрақты өсу динамикасы байқалуда. 1991жылдан 2000 жылға дейінгі уақыт
аралығында шағын кәсіпорындар саны 6 еседей көбейді: 1991 ж — 18,4 мың
бірлік; 1992 ж - 17,8 мың бірлік; 1993 ж - 19,4 мың бірлік; 1994 -1996 жж.
- 21,2 мың бірлік; 1997 ж -21,9 мың бірлік; 1998 -1999 жж — 47,6 мың
бірлік; 2000ж — 109,4 мың бірлік. Бүгінде экономиканың шағын секторында
жұмыс істейтін адамдардың саны 14,8 млн. жуық, өз кезегінде олар 4 млн.
қазақстандықтардың өмірлік қажеттіліктерін қамтамасыз етуде.
1998 ж. басынан бері жүмыс істейтін көсіпорын-дардың саны 61,8 мың
бірлікке кобейді. Олар 1481572 адамды жүмыспен камтамасыз етуде.
Тіркелген, сондай-ақ жүмыс істейтін шағын кәсіпорындардың саны жағынан
ең көбі Алматы каласында байкалуда, онда тіркелген 33395 кәсіпорынның 23034-
іжүмыс істеуде немесе 69%. Астана қаласында бүл керсеткіш сәл жоғарырақ, ол
жерде тіркелген 5281 шағын бизнес субъектілерінің 4342 бірлігі жүмыс
істеуде немесе 82,2%, Қостанай қаласында жүмыс істейтін шағын
кәсіпорындардың пайызы 80,3%.
Кдзақстан Республикасында 885906 адамды жұмыспен қамтамасыз ететін
шаруа қожалықтарын қосқанда 257937 жеке кәсіпорын жұмыс істеуде. Аймақтар
арасында жеке кәсіпкерлікті дамыту бойынша алдыңғы орынды Оңтүстік
Қазақстан облысы иеленуде, онда кәскерліктің бұл түрімен 54849-дан астамы
айналысуда немесе республика бойынша жалпы көрсеткіштің 21,2%. Сонымен
көрсетілген уақытта республикада 367361 шағын кәсіпкерлік субъектілері
(заңды және жеке түлғалар) тіркелген Шағын бизнес өкілдерімен 354494,6 млн.
теңге сомасында тауар өндіріліп, жұмыстар мен қызметтер көрсетілді, бұл жыл
басындағы сәйкес деңгейден 2,8 есе жоғары.
Экономиканың шағын секторында жұмыс істейтіндердің саны 01.10.2000
жылы 1481572 адамды құрады, олардың ішінде 885906 адам жеке кәсіпкерлер
Салалық құрылымда көрсетілген сомада (354494,6 млн. теңге) өндірілген
өнім (жұмыс, қызмет көрсету) көлемінің 54%-дан көбі саудаға тиесілі.
Өнеркәсіп саласында тек 28724,1 млн. теңге соммасында өнім өндірілген
немесе 8,1% ауылшаруашылығында — 34223 млн. теңге (9,7%), құрылыста —
21153,3 млн. теңге (6%), көлік және байланыс — 12456 млн. теңге (3,5%),
қонақ үйлері мен мейрамханаларда — 4346 млн. теңге (1,2%)
Бүгінгі таңда шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу процесі
қанағаттанарлық деңгейде емес. 1998 жылы 2-ші деңгейдегі банктер 152 бизнес-
жобасына 172704 млн. теңге келемінде несие берді. Берілген несие ресурстары
келесідей үлестірілді: көтерме сауда қызметіне - 65%, өнеркәсіпке,
күрылысқа және өңдеуге- 18,5, ауыл шаруашьглық бағытында - 0,7% және 31% -
басқа қызмет түрлеріне.
Қазіргі таңда болжам бойынша Кекшетау қаласында шағын және орта бизнес
түсімдері бюджеттің кіріс бөлігінің 30%-ын құрауда. 1998 жылы бюджеттің
кіріс бөлігіие 183179 мыңтеңге түсті, бүл межеленген жоспардың 64%-н
күрайды. Көкшетауда кәсіпкерлік қызметінің негізгі бағыттарына ауыл
шаруашылық өнімдерін өндейтін мини өндірістер, құрылыстар, өнеркәсіп
өнімдер өндірісін және қызмет көрсету салаларын құру жатады.
Қалада, облыста және Республикада баға тербелістерін теңестіруге
арналған қаржы ағындарының нашарлауына байланысты коммерциялық бағдарлар
бәсендеуге бет алып, өндіріс пен қызмет саласында инвестицияларға деген
кажеттіліктің өсу процесі іске қосылды.
Өндіріс пен қызмет саласында инвестиция жасау және нәтиже алу процесі
ұзақ уақыттық сипатқа ие болғандықтан екінші деңгейдегі банктер бутінде
ендіріс пен қызмет көрсетуге бағытталған жобаларды несиелеуге не
экономикалық түрде, не психологиялық түрде дайын емес. Әкімшілікте
карастырьглған 42 бизнес-жобаларының 29-ы екінші деңгейдегі банктерге
жіберідді, олардың ішінде 8 бизнес-жоба жұмыспен қамтуға қатысты. Бүгінше
тек 3 бизнес-жоба ғана 1,4 млн. теңге сомасыңда қаржыландырылды. Шағын жөне
орта бизнес субъектілерінің мүншама қанағаттанарлықсыз несиеленуінің
келесідей себептері бар:
- банк филиалдарының несие ресурстарын басқаруда еркіндік дәрежесінін
болмауы;
- несие ресурстарынын тапшылығы; - несиелерді аудару процесінін үзаққа
созылуы;
- көптеген кәсіпкерлердің өтімді кепілдік мүлкінің болмауы, немесе
кепілдіктің мүдцем болмауы.
Кәсіпкерлік қызметті жандандыру үшін, бірінші кезекте шағын бизнесті,
несиелеу жүйесін күшейту кажет. Біздің есебіміз бойынша несие ресурстарына
деген кажеттіліктің төменгі көлемі жьшына 168,64 млн. теңгені қүрайды.
Соңғы уақытта кәсіпкерлік белсеңділік күрт төмендеуде. Бартерлік
жағдайларға кайта оралудын кері тенденциялары байқалуда - мәмілелердің 78%-
на дейін тиімсіз тауар ауыстырылуына негізделген. Егер шағын бизнестік
кызмет салалары жайлы айтар болсақ, онда бөлшек сауда әзірге жетекшілікті
үстап түр.
Көкшетау каласында кәсіпкерлердің кажеттіліктері үшін 195 пәтерді
филиал жасауға рүқсат етілді, ол жерлерде халыққа қызмет көрсететін
магазиндер, кафе, дәріханалар, шаштаразылар, шеберханалар және т.б.
объектілер орналыстырылады. Шағын бизнес 52 өнеркәсіптік, 21 ауыл
шаруашылық өнімдерін өңдейтін, 50 нан пісіретін кәсіпорындарды, 30 шағын
базарларды, 70 дүкенді, 35 кафе-ресторандарды, барларды және киоскілерді,
54АЗСжәне КАЗС, 30 авто түрақтары мен аялдамаларды және бірқатар басқа
объектілерді біріктірді.
Жалпы экономикалық дағдарыс Қазақстанда бірінші кезекте құрылыс
саласында орын алды, бұл көбінесе өнімнің қозғалмауы, өндіріс циклының
ұзаққа созылуы, өнімнің материал қажетсінуі салыстырмалы түрде жоғары
болуы, құрылыс процесінің ықтимал факторларының (ауа-райы жағдайы, ұйымдық-
техникалық жаңылысулар, өндірістің сырткы жағдайларының өзгерулері) өсер
етуіне жоғары дәрежеде тәуелді болу, кооперациялану байланыстарының қиын
және әркелкі болуы сияқты құрылыс индустриясының ерекшеліктерімен
түсіндіріледі. Кептеген құрылыстар тоқтап қалды, күшті қүрылыс-монтаждық
трестер мердігерлік жұмыстарға тапсырыстардың жоқтығына байланысты тоқтап
тұр. Қүрылыс-монтаж жүмыстарының мемлекет тарапынан каржылаңдырылуының күрт
қысқартылуы әліге дейін басқа қаржыландыру көздерін тарту арқылы етелмеді.
Күрделі құрылыс қазір шынында да драмалық күй кешуде. Қаржыландырудың
жоқтығынан, мердігерлердің төлем қабілетсіздіктерінен, күрылыс материалдары
мен қүраушы болшектердің жетіспеушілігінен және күрт қымбаттауынан құрылыс
кәсіпорындары бірінен соң бірі жабылуда. Қазақстан Республикасындағы
құрылыс кешенінің талдауынан жалпы құрылыс-монтаждық жүмыстарының
томендегенін көріп отырмыз, бүл бірінші кезекте инвестициялық үсыныстардың
төмендеуінен болып отыр. 1997 ж. негізгі қорлардың іске қосылуы 1996 жылға
қарағанда қысқарды және 1996 жылғы деңгейдің 62%-ын қүрады. Бүл кептеген
кәсіпорындарда негізгі өндіріс қорларын жаңартудың тоқталуымен, ал
кәсіпорынның бір бөлігі жабылып қалуымен немесе банкротқа үшырау шегінде
болуымен түсіндіріледі. Өндірістік емес салаға жасалатын инвестиция үлесін
көбейтуге негізделген әлемдік тәжірибелерге қарамастан Қазақстанда күрделі
салымдар құрылымында мұндай бет алыс байқалмайды, қайта керісінше 1997 жылы
өндірістік емес саладағы инвестиция көлемі төмендеп, 1996 жылғы 30%-бен
салыстырғанда 25,5% ғана қүрады. Түрғын үй салу қарқынының күрт төмендеуі
байқалуда. 1997 жылы тұрғын үйлерді іске қосу көлемі 1996 жылмен
салыстырғанда қысқарды және 1996 жылғы деңгейдің 90%-н, ал 1994 жылғы
деңгейдің 60% ғана құрады.
Тұрғын үй нарығына ең төменгі және жаңа қүрылыска кететін шығындармен
салыстыруға болмайтын бағамен түрғын үйлердің үлкен көлемінің үсынылуына
байланысты түрғын үйге деген кажеттілік әлі үзақ уақыт бойы босатылып
жатқан түрғын үй қоры есебінен қанағаттандырылатын болады.

1.3. ҚР-ғы кәсіпорындардың дамуының кешенді бағдарламалары
Шағын кәсіпкерлікті басқару проблемасы қызметаралық және көп профильді
проблемалар қатарына жатады. Былайша айтқанда оның шешімі — кешенді және
жүйелі көзқарасты, сонымен бірге экономикалық, үйымдастырушылық және
әлеуметтік факторларды есепке алуды талап етеді. Осы талаптардың бөріне
бағдарламалы-мақсаттық тәсіл жауап береді.
Атап айтқанда бейстандарттық және "шекаралық" проблемалардың шешімін
іздеу жолында — әсіресе сапа аралықта бағдарламалы-мақсаттық деп аталатын
ерекше тәсілдің кажеттілігі туындайды. Ол өмір сүріп жаткан қүрылымдар мен
процедуралар шеңберінде орын алмайтын проблемалармен байланысты.
Бағдарламалы-мақсаттық тәсілдің маңыздылығы — жүйені дамыту мақсаттарын
қалыптастыру және қойылған мақсаттарды іске асыру үшін қорлардың
үлестірілуінде. Бағдарламалы-мақсаттық тәсілдің қүралы ретінде максатты
кешенді бағдарламалар кызмет етеді. Шағын кәсіпкерлікті қолдайтын максаттық-
кешенді бағдарламаны дайындаудан бұрын, шағын көсіпкерлікті дамыту
проблемалары бағдарлама бойынша дайындалатын проблемалар критерийіне жауап
бере ала ма? деген мәселені анықтап алу қажет. Ондай критерийлерге көп
аспектілілік, күрделілік, проблеманың жаңалылығы, әлеуметтік критерийлер,
қарастырылып жаткан проблеманың тиімділігі мен өзектілігі жатады. Шағын
кәсіпкерлікті дамыту бағдарламалы-мақсатты-қ басқарудың қолданылуы,
көрсетілген критерийлерге жауап бергенде ғана ақталады. Шағын кәсіпкерлікті
басқару проблемаларын көрсетілген критерийлер түрғысынан талдайық.
Бірінші критерий — бүл көп аспектілілік. Шағын кәсіпкерліктің дамуы,
талапқа сай шағын және орта бизнес инфрақұрылымдарының құрылуын, соның
ішінде аналитикалық бизнес-орталығын және консалтингтік топтарды
қалыптастыру, бизнес-инкубаторларын қүру, кәсіпкерлерді дайындайтын, кайта
дайындайтын және оқытатын орталықтар ашу; шағын және орта бизнесті колдау
саласында нормативтік-қүқықтық қолдауды жетілдіруді қамтамасыз ететін осы
бір қосалқы жүйелерді қүруда, кәсіпкерлікті дамыту проблемасының көп
профильді және қызметаралық сипатына сай келетін әр түрлі аспектілер
талқыланады.
Шағын кәсіпкерліктің дамуын басқару проблемасы жаңалылық критерийіне
сай келеді. Былайша айтқанда бүгінгі басқару жүйесінің бүл проблеманы шеше
алмайтындығын білдіреді. Шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын шешу үшін
жаңа басқару жүйесін күру қажет. Шағын кәсіпкерліктің басқару объектісі
басқарудың талапқа сай жүйесін қүруға мүқтаж. Бүгінгі күнде Қазақстанда әлі
бүл проблеманы шешуге мүмкіндік беретін шағын кәсіпкерлікті басқарудың
тәртіпке келтірілген кешенді жүйесі жоқ.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту тиімділігі әлемдік тәжірибеде дәлелденген,
яғни шағын бизнес инвестицияға деген ең төменгі қажеттіліктермен үлттық
өнімнің едәуір бөлігін өндіреді. Сондықтан шағын кәсіпкерлік әлеуметтік
критерийі мен тиімділік критерийіне сай келеді.
Соңында, шағын кәсіпкерлікті басқару проблемасы өзектілік (өткірлілік)
проблемасына жауап береді.Мұндай толассыз мақсаттық бағдар, үкіметтің
жоғарғы эшелондарында кабылданған шешімдердің нақты шағын кәсіпорындар
деңгейіне дейін жеткізілуін ғана емес, сонымен бірге олардың іске асырылуын
да қамтамасыз етеді. Қазіргі уақытта Қазақстанда мүндай көп деңгейлі шағын
кәсіпкерлікті қолдау жуйесі жеткілікті дәрежеде тиімді жүмыс істемеуде, бұл
үкімет деңгейінде қабылданатын шағын бизнесті қолдау саласындағы
шешімдердің шағын кәсіпорындар деңгейінё дейін жетпеуіне алып келеді. Егер
сөз шағын және орта бизнестің дамытылуы туралы болса, бүл кәсіпорындар
Республиканың экономикалық дамуының шешуші фактооларының бірі болуы мүмкін
еді. Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде жүмыс орындарының 90% шағын
және орта бизнес кәсіпорындарының есебінен құрылуда. Дегенмен, кез-келген
процестің басқарылуы сияқты кәсіпкерліктің дамуын да басқару қажет.

2. ҚР-да кәсіпорындардың ұйымдық-құқық түрі және базасы.

2.1. Ұлттық экономикадағы бизнестің ұйымдық-құқық түрі
Келісім-шарт дайындау қажеттілігі мен осы мақсатта кеңес беруші
заңгерлер тартуды есептемегенде серіктестік құру да айтарлықтай оңай.
Серіктестікте сабақтастық деген нәрсе жоқ, яғни бір серіктестің кетуімен
немесе өлуімен серіктестік өз жүмысын тоқтатады. Әрбір серіктес басқала-
рының келісім берулерімен өз меншігінің бір бөлігін үшінші біреуге беруге
қүқығы бар. Бүған қоса серіктестің басқа түлғалардан немесе үйымдардан өз
атына несие алу қүқығы бар. Жауапкершіліктері шектелмеген серіктестіктерден
басқа жауапкершіліктері шектелген серіктестіктер де бар, біріккен
кәсіпорыңдар да соның ішіңде. Жауапкершіліктері шектеулі серіктестіктерде,
(оларды генералды серіктестіктер деп те

атайды), бір немесе бірнеше генералды серіктестер (ГС) кәсіпорынның
міндеттемелері бойынша шектелмеген жауапкершіліктеріне ие болады жөне
кәсіпорынды баскаруды жүзеге асырады. Қалған шектеулі серіктестердің (ІПС)
жауапкершіліктері салған капитал мөлшерімен шектеледі және олар кәсіпорынды
баскаруға қатыспайды. Кейде серіктестіктің катысушыларының құрамында
жұмыстан тыс уақытта кәсіпорын жүмысына кеңес беруші ретінде қатысатын
занды емес мүшелер де болуы мүмкін. Әдетте олардың есімдері қоғам алдында
кең жарияланбайды. Дегенмен де, арнайы қүжаттарда бүл мүшелердің
жауапкершіліктері мен олардың алатын пайда мөлшері көрсетіледі.
Біріккен кәсіпорындар - бізде де, шетелде де бизнесті үйымдастырудың тарихи
ең кең ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.