Киімдер тігу технологиясы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Композициялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
1.3. Бұйымға маталар талдау. Конфекционерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4. Үлгінің техникалық нобайы (эскиз) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5. Бұйымның сыртқы түрін сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Құрастыру бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.1. Бұйымға берілген өлшемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1.1. Құрастыру сызбасына қажетті өлшем бірліктер. 2.1.Кесте ... ... ... ...39
2.2. Қосымшалар туралы түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2.1. Еркіндікке берілетін қосымшалар 2.2 Кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Бұйымның құрастыру сызбасының есебі. 2.3.Кесте ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.3.1. Бұйымның негізін құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3.2. Құрастыру сызбасы К . 1:4 көлемде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.3. Құрастыру сызбасы модельдік ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
2.4. Киім бөлшектерінің спецификасы 2.4 кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.4.1. Тігіске берілген ен 2.5. кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.5. Бұйымның үлгісін техникалық көбейту (градация) ... ... ... ... ... ... ... ...48
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.1. Үлгіні мата бетіне орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.2.Технологиялық тізбектілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.3. Негізгі түйінді өңдеу әдістерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
3.3.1. Жіптік қосылулардың орындалу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3.4. Құрал.жабдықтарды және тиімді өңдеуді таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.5. Ылғалды.жылу өнімін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
4.1. Бұйымды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
5. Дипломдық жобаны қорытындылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Композициялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
1.3. Бұйымға маталар талдау. Конфекционерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4. Үлгінің техникалық нобайы (эскиз) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5. Бұйымның сыртқы түрін сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Құрастыру бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.1. Бұйымға берілген өлшемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1.1. Құрастыру сызбасына қажетті өлшем бірліктер. 2.1.Кесте ... ... ... ...39
2.2. Қосымшалар туралы түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2.1. Еркіндікке берілетін қосымшалар 2.2 Кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Бұйымның құрастыру сызбасының есебі. 2.3.Кесте ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.3.1. Бұйымның негізін құрастыру сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3.2. Құрастыру сызбасы К . 1:4 көлемде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.3. Құрастыру сызбасы модельдік ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
2.4. Киім бөлшектерінің спецификасы 2.4 кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2.4.1. Тігіске берілген ен 2.5. кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
2.5. Бұйымның үлгісін техникалық көбейту (градация) ... ... ... ... ... ... ... ...48
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.1. Үлгіні мата бетіне орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.2.Технологиялық тізбектілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.3. Негізгі түйінді өңдеу әдістерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
3.3.1. Жіптік қосылулардың орындалу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3.4. Құрал.жабдықтарды және тиімді өңдеуді таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.5. Ылғалды.жылу өнімін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
4. Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
4.1. Бұйымды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
5. Дипломдық жобаны қорытындылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Тәуелсіздік алған күннен бастап Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан-жылға әлемдік қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Қазіргі заманғы білім беру мен білікті кадрлар жүйесін дамытуды» және «Әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттілігіне сәйкес келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет», екенін атап көрсетті. Дүниежүзілік білім беру кеңістігінде елеулі білім беруге, барлық оқу процесіне жаңа талаптар еңгізілді. Осы талаптарды жүзеге асыру барысында жаңа оқу процесін толық меңгерген, нарықтықтық экономикаға, мәдени-әлеуметтік жағдайларға бейімделуге қабілетті мамандардың қажеттігі белгілі.
Осыған орай қоғамның экономикалық дамуының қазіргі жағдайындағы шығармашылық процесті біз көркемдік таным деңгейіндегі, нақты эстетикалық дизайнерлік қарым-қатынас ретінде қарастырамыз.
Қазіргі жас ұрпаққа ұлтымыздың ғасырлар бойы ой елегінен өткен салт-дәстүрін, ұлттық руханият мұрасы, қазақтың ұлттық киімдері, қолөнері негіздеріне сүйене отырып қазіргі заман талабына сай киім үлгілерін тігу. Ұлттық киімдер негізіндегі киім үлгілерінің туындыларының жасалу жолдарының әдіс - тәсілдерін меңгертіп, рухани дәстүрімізді одан әрмен жалғастыру бүгінгі таңдағы халқымыздың алдындағы тұрған бірден-бір міндеті болмақ.
"Ерке–Нұр", "Сымбат", "Мақпал", "Тұскиіз" сияқты және тағы басқа сән үйлерінде өзман талабына сай коллекциялар даярлауда.
Еліміздің сән үлгілерін әлемге көрсетуде өз үлестерін қосқан жас модельер-дизайнерлер Құралай Нұрқаділова, Балнұр Асанова, Берік Исмайлов еңбектерінен көруге болады. Дегемек, осы сән үлгілерін әлі де тереңірек іздестіру мәселелерін қарастыруда «Шатландық сарындағы бойжеткендер киімін үлгілеу–Кербез» деп таңдауды жөн көрдік.
Шотландықтардың ұлттық киімі – клит екі түрге бөлінеді: үлкен клит және қысқа клит. Үлкен клит римдік тоги сияқты ұзын, үлкен болған. Ал қысқа клит кейінірек пайда болды. Кішкентай клит 1725 жылы пайда болды. Оны Ролинсон деген завод басқарушысы ойлап тапқан. Клит басында ұзын болғандықтанол жұмысшыларға жұмыс істеулеріне кедергі болды. Сондықтан Ролинсон жұмысшыларға клит белдемшелердің етегін қырқуды ұсынды. Сөйтіп шаруалар клиттің етегін қырқып, қалған матадан шарф жасап алды. Сөйтіп жаңа клит пайда болды. Шотландықтардың ұлттық киімдеріне клиттан басқа тағы твидті күрдеше кіреді. Ұзын чулоктар, берет және былғары спорран киген бұл күндізгі киім болып саналады.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Қазіргі заманғы білім беру мен білікті кадрлар жүйесін дамытуды» және «Әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттілігіне сәйкес келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет», екенін атап көрсетті. Дүниежүзілік білім беру кеңістігінде елеулі білім беруге, барлық оқу процесіне жаңа талаптар еңгізілді. Осы талаптарды жүзеге асыру барысында жаңа оқу процесін толық меңгерген, нарықтықтық экономикаға, мәдени-әлеуметтік жағдайларға бейімделуге қабілетті мамандардың қажеттігі белгілі.
Осыған орай қоғамның экономикалық дамуының қазіргі жағдайындағы шығармашылық процесті біз көркемдік таным деңгейіндегі, нақты эстетикалық дизайнерлік қарым-қатынас ретінде қарастырамыз.
Қазіргі жас ұрпаққа ұлтымыздың ғасырлар бойы ой елегінен өткен салт-дәстүрін, ұлттық руханият мұрасы, қазақтың ұлттық киімдері, қолөнері негіздеріне сүйене отырып қазіргі заман талабына сай киім үлгілерін тігу. Ұлттық киімдер негізіндегі киім үлгілерінің туындыларының жасалу жолдарының әдіс - тәсілдерін меңгертіп, рухани дәстүрімізді одан әрмен жалғастыру бүгінгі таңдағы халқымыздың алдындағы тұрған бірден-бір міндеті болмақ.
"Ерке–Нұр", "Сымбат", "Мақпал", "Тұскиіз" сияқты және тағы басқа сән үйлерінде өзман талабына сай коллекциялар даярлауда.
Еліміздің сән үлгілерін әлемге көрсетуде өз үлестерін қосқан жас модельер-дизайнерлер Құралай Нұрқаділова, Балнұр Асанова, Берік Исмайлов еңбектерінен көруге болады. Дегемек, осы сән үлгілерін әлі де тереңірек іздестіру мәселелерін қарастыруда «Шатландық сарындағы бойжеткендер киімін үлгілеу–Кербез» деп таңдауды жөн көрдік.
Шотландықтардың ұлттық киімі – клит екі түрге бөлінеді: үлкен клит және қысқа клит. Үлкен клит римдік тоги сияқты ұзын, үлкен болған. Ал қысқа клит кейінірек пайда болды. Кішкентай клит 1725 жылы пайда болды. Оны Ролинсон деген завод басқарушысы ойлап тапқан. Клит басында ұзын болғандықтанол жұмысшыларға жұмыс істеулеріне кедергі болды. Сондықтан Ролинсон жұмысшыларға клит белдемшелердің етегін қырқуды ұсынды. Сөйтіп шаруалар клиттің етегін қырқып, қалған матадан шарф жасап алды. Сөйтіп жаңа клит пайда болды. Шотландықтардың ұлттық киімдеріне клиттан басқа тағы твидті күрдеше кіреді. Ұзын чулоктар, берет және былғары спорран киген бұл күндізгі киім болып саналады.
1. Современная энциклопедия
2. Мода ХХ века. Е. А. Касароева. Санкт Петербург.
3. История красоты и стиля. И. С.Сыроматникова. Рипал классик. М. 2007
4. Токарев С. А. Календарный обычай к обряды странах зарубежной Европы. Исторические корни и развития обычаев. Наука 1998
5. Мартынов Л. Вечное клеточное. Вокруг света. 1979 №5, стр. 37,99
6. Токарев С. А. Календарные обычай о обряды в стрранах зарубежной Европы. Исторические корни и развития обычаев, наука, Москва 1983
7. Литвинова Л. М. «Моделирование одежды из клечатых тканей».
8. Бланк А. Ф., Фолина З. М. «раскрой, пошив моделирование жен. Легкой одежды». Москва «Легкая индустря» 1979 г
9. Булатов Г. Б., Евсеева М. Н. «Конструктив моделирование одежды». Москва, Издат. Центр «Академия» 2003 г.
10. Герина Г. С. «Моделирование формы одежды» Москва «Легкая и пишевая пром-ты» 1982 г
11. Парман Ф.М.«Композиция костюма» учебник для ВУЗов2002 г.
12. Ястребицкая А. Л. Западная Европа ХІ-ХҮІІІ веков. Эпоха. Искусство; Москва 1978 г.
13..Бузов Б.А., Модестова Т.А., Алыменкова Н.Д. “Материаловедение швейного производства”, М., Легкая индустрия, 1978г.
14.Пожидаев Н.Н. и др. “Материалы для одежды” М, Легкая индустрия, 1975г.
15. Пармон Ф.М. “Композиция костюма” М, 1985г.
13. Байжигитов Б.“Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері”- Ақтөбе: А.Полиграфия ЖШС.2003ж.-240бет.
14. Ахметова Г.Н. Киімнің дизайн негіздері:Оқу әдістемелік құрал.-Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ,2007.-48бет.
15. Суворова О.В. Материаловедение швейного производства.Учебное пособие для учащихся профессиональных лицеев и училищ. Ростов н/Д:”Феникс”, 2001.-416с.
16. Устинова С.А. Общие сведения о швейных материалах:Теоретические основы професиональной деятельности:Учебник, 2005-176 с.
17. Мальцева Е.П."Тігін өндірісінің материалтануы",Алматы"Ана-тілі" 1992ж.
18. "Ерке-Нур"журналы №2 №3 /5/ /31/
19. "Қазақ мәдениеті" энциклопедия Алматы "Аруна" 2005ж.
20. ӨмірбековаМ.Ш."Қазақтың ою-өрнектері"энциклопедия,Алматыкітап" 2003ж
21. Т.О.Бердник, Т.П.Неклюдова. "Дизайн костюма". Феникс – 2000.
22. А.С.Щипанов. "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы,1989ж
23. М.И.Сухарев. "Материаловедение".
24. Е.П.Мальцева. "Мата таңдау". М., 1993 ж.
25. Е.М.Матузова. "Разработка конструкции женских швейных изделии по моделям". М., 1983 г.
26. Н.Б.Рахметова. "Тігін бұйымдарын құрастыру". Тәжірибелік жұмыстар. Алматы, 2001 ж.
2. Мода ХХ века. Е. А. Касароева. Санкт Петербург.
3. История красоты и стиля. И. С.Сыроматникова. Рипал классик. М. 2007
4. Токарев С. А. Календарный обычай к обряды странах зарубежной Европы. Исторические корни и развития обычаев. Наука 1998
5. Мартынов Л. Вечное клеточное. Вокруг света. 1979 №5, стр. 37,99
6. Токарев С. А. Календарные обычай о обряды в стрранах зарубежной Европы. Исторические корни и развития обычаев, наука, Москва 1983
7. Литвинова Л. М. «Моделирование одежды из клечатых тканей».
8. Бланк А. Ф., Фолина З. М. «раскрой, пошив моделирование жен. Легкой одежды». Москва «Легкая индустря» 1979 г
9. Булатов Г. Б., Евсеева М. Н. «Конструктив моделирование одежды». Москва, Издат. Центр «Академия» 2003 г.
10. Герина Г. С. «Моделирование формы одежды» Москва «Легкая и пишевая пром-ты» 1982 г
11. Парман Ф.М.«Композиция костюма» учебник для ВУЗов2002 г.
12. Ястребицкая А. Л. Западная Европа ХІ-ХҮІІІ веков. Эпоха. Искусство; Москва 1978 г.
13..Бузов Б.А., Модестова Т.А., Алыменкова Н.Д. “Материаловедение швейного производства”, М., Легкая индустрия, 1978г.
14.Пожидаев Н.Н. и др. “Материалы для одежды” М, Легкая индустрия, 1975г.
15. Пармон Ф.М. “Композиция костюма” М, 1985г.
13. Байжигитов Б.“Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері”- Ақтөбе: А.Полиграфия ЖШС.2003ж.-240бет.
14. Ахметова Г.Н. Киімнің дизайн негіздері:Оқу әдістемелік құрал.-Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ,2007.-48бет.
15. Суворова О.В. Материаловедение швейного производства.Учебное пособие для учащихся профессиональных лицеев и училищ. Ростов н/Д:”Феникс”, 2001.-416с.
16. Устинова С.А. Общие сведения о швейных материалах:Теоретические основы професиональной деятельности:Учебник, 2005-176 с.
17. Мальцева Е.П."Тігін өндірісінің материалтануы",Алматы"Ана-тілі" 1992ж.
18. "Ерке-Нур"журналы №2 №3 /5/ /31/
19. "Қазақ мәдениеті" энциклопедия Алматы "Аруна" 2005ж.
20. ӨмірбековаМ.Ш."Қазақтың ою-өрнектері"энциклопедия,Алматыкітап" 2003ж
21. Т.О.Бердник, Т.П.Неклюдова. "Дизайн костюма". Феникс – 2000.
22. А.С.Щипанов. "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы,1989ж
23. М.И.Сухарев. "Материаловедение".
24. Е.П.Мальцева. "Мата таңдау". М., 1993 ж.
25. Е.М.Матузова. "Разработка конструкции женских швейных изделии по моделям". М., 1983 г.
26. Н.Б.Рахметова. "Тігін бұйымдарын құрастыру". Тәжірибелік жұмыстар. Алматы, 2001 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Композициялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .6
Зерттеу
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..27
1.3. Бұйымға маталар талдау.
Конфекционерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4. Үлгінің техникалық нобайы
(эскиз) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5. Бұйымның сыртқы түрін
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Құрастыру
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..37
2.1. Бұйымға берілген
өлшемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
2.1.1. Құрастыру сызбасына қажетті өлшем бірліктер.
2.1.Кесте ... ... ... ...39
2.2. Қосымшалар туралы
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
2.2.1. Еркіндікке берілетін қосымшалар 2.2
Кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Бұйымның құрастыру сызбасының есебі.
2.3.Кесте ... ... ... ... ... ... .. ... 42
2.3.1. Бұйымның негізін құрастыру
сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 43
2.3.2. Құрастыру сызбасы К – 1:4
көлемде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.3. Құрастыру сызбасы модельдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.4. Киім бөлшектерінің спецификасы 2.4
кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
2.4.1. Тігіске берілген ен 2.5.
кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 47
2.5. Бұйымның үлгісін техникалық көбейту
(градация) ... ... ... ... ... ... . ... ..48
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .49
3.1. Үлгіні мата бетіне
орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.2.Технологиялық
тізбектілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...50
3.3. Негізгі түйінді өңдеу әдістерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..51
3.3.1. Жіптік қосылулардың орындалу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3.4. Құрал-жабдықтарды және тиімді өңдеуді
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .53
3.5. Ылғалды-жылу өнімін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
4. Экономикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 54
4.1. Бұйымды
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..54
5. Дипломдық жобаны
қорытындылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Тәуелсіздік алған күннен бастап
Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан-жылға әлемдік
қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Қазіргі заманғы
білім беру мен білікті кадрлар жүйесін дамытуды және Әлеуметтік-
экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттілігіне сәйкес келетін осы заманғы
білім беру жүйесі қажет, екенін атап көрсетті. Дүниежүзілік білім беру
кеңістігінде елеулі білім беруге, барлық оқу процесіне жаңа талаптар
еңгізілді. Осы талаптарды жүзеге асыру барысында жаңа оқу процесін толық
меңгерген, нарықтықтық экономикаға, мәдени-әлеуметтік жағдайларға
бейімделуге қабілетті мамандардың қажеттігі белгілі.
Осыған орай қоғамның экономикалық дамуының қазіргі жағдайындағы
шығармашылық процесті біз көркемдік таным деңгейіндегі, нақты эстетикалық
дизайнерлік қарым-қатынас ретінде қарастырамыз.
Қазіргі жас ұрпаққа ұлтымыздың ғасырлар бойы ой елегінен өткен салт-
дәстүрін, ұлттық руханият мұрасы, қазақтың ұлттық киімдері, қолөнері
негіздеріне сүйене отырып қазіргі заман талабына сай киім үлгілерін тігу.
Ұлттық киімдер негізіндегі киім үлгілерінің туындыларының жасалу жолдарының
әдіс - тәсілдерін меңгертіп, рухани дәстүрімізді одан әрмен жалғастыру
бүгінгі таңдағы халқымыздың алдындағы тұрған бірден-бір міндеті болмақ.
"Ерке–Нұр", "Сымбат", "Мақпал", "Тұскиіз" сияқты және тағы басқа сән
үйлерінде өзман талабына сай коллекциялар даярлауда.
Еліміздің сән үлгілерін әлемге көрсетуде өз үлестерін қосқан жас
модельер-дизайнерлер Құралай Нұрқаділова, Балнұр Асанова, Берік Исмайлов
еңбектерінен көруге болады. Дегемек, осы сән үлгілерін әлі де тереңірек
іздестіру мәселелерін қарастыруда Шатландық сарындағы бойжеткендер киімін
үлгілеу–Кербез деп таңдауды жөн көрдік.
Шотландықтардың ұлттық киімі – клит екі түрге бөлінеді: үлкен клит және
қысқа клит. Үлкен клит римдік тоги сияқты ұзын, үлкен болған. Ал қысқа клит
кейінірек пайда болды. Кішкентай клит 1725 жылы пайда болды. Оны Ролинсон
деген завод басқарушысы ойлап тапқан. Клит басында ұзын болғандықтанол
жұмысшыларға жұмыс істеулеріне кедергі болды. Сондықтан Ролинсон
жұмысшыларға клит белдемшелердің етегін қырқуды ұсынды. Сөйтіп шаруалар
клиттің етегін қырқып, қалған матадан шарф жасап алды. Сөйтіп жаңа клит
пайда болды. Шотландықтардың ұлттық киімдеріне клиттан басқа тағы твидті
күрдеше кіреді. Ұзын чулоктар, берет және былғары спорран киген бұл
күндізгі киім болып саналады.
Ал кешке қарай басқаша костюм киген. Клит белдемшесін мехты споррамен
киген, чулок тортанды куртка және көйлекпен және жүнді қалпақпен киген.
Шотландық костюмде тағы пышақ болған. Нағыз Шотландық пышақты оң жақ
чулогында сақтаған. Пышақты ішкі жағына салса Шотландықтарда ол соғыс
жариялаған деген мағынаны берген. Дос адамдар пышақты сыртқы жағынан
ұстаған. Клондардың түстері кейінірек пайда болды. Өйткені ағылшындықтар
1746 жылы шотландықтардың ұлттық киімдерін киюге рұқсат бермеді. Ол 1782
жылға дейін созылады. Кейін рұқсат берілген соң алдыңғы тартандардың түсі
ұмытылып кеткен. Сөйтіп жаңа клондар ойлап табуға тура келді.
Клит юбкасын негізі шотландықтардың біразы кимеді. Тек қана тауда жүретін
шотландықтар киді. Шотландықтар ешқашан жеңілмеген. 36 жыл бойы шотландық
ұлттық киімін құртпақшы болған. Ағылшындар бәрібір өз дегеніне жетпеді. 36
жыл өтсе де шотландықтар тартанның түсін қайтадан есіне түсіріп, ұлттық
киімін дамытты. Ағылшындар ұтылғанымен тұрмай ХІХ ғасыр басында өздері
клеткалы жүн матадан жасалған киімді киді.
ХІХ ғасыр басында шотландық клеткалы маталар сәнда болды. Клеткалы матаны
ағылшындар киді. Бірақ көбінесе демалысқа шыққанда киді. Клетка кішкентай
балалардың киімдерінде көп кездесті. 70 жж. ХХ ғасырдың басында шотландық
клит юбкасы қайтадан сәнге айналды.
Осы жылы дизайнердің колекциясында түрлі түсті клеткалармен жасады. Соның
ішінде Репрадата мен Westwool сән үйі бар. Бұл колекцияда негізі шалбар,
юбка (карандаш юбка мен дудачка шалбары) сәнге айналды. Және жакеттер мен
пальтолар да сәнге айналды.
Дизайнерлер көбінесе үлкен клеткалы маталармен жұмыс істеді. Кішкентай
клеткалы коллекция Chоnel мен Ungoro да кездеседі. Табиғи бояғыштармен
боялған тартандар Chоnel сән үйінде көп кездесті. Басқа сән үйлері
күтпеген түстерді пайдаланды. Мысалы: жасыл мен қызғылт түсті тартандар
Vensus-та кездеседі. Қызыл мен жасыл түсті тартандар Waterhole мода үйінде
жасалды. Ал сары және көк түстер Chоnel сән үйінде кездеседі. Қазіргі
кезде тартанды Қазақстанда да көп қолданатын болды. Қазақ қыздары жүнді
клеткалы матадан көптеген костюмдер, шалбарлар, жакеттер, белдемшелер тігіп
киіп жүр. Бұл тартанның тиімділігі жоғарыда айтып кеткенімдей климатқа
байланысты Қазақстанның жаңбырлы ауа-райына сай көп пайдаланылады. Тартан
өте ыңғайлы жеңіл, жұмсақ әрі әрдайым сәнде болады.
Зерттеудің мақсаты: Жаңа сарындағы бойжеткендер киім шотландтқ ұлттық
киімдерін қазіргі заман талабына сай үлгісін жобалау, құрастыру, тігу.
Зерттеудің міндеттері:
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің жаңа үлгі нобайын таңдау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің матасын таңдау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің пішімін анықтау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің тігілу әдісін анықтау;
Зерттеудің жаңалығы:
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі жаңа үлгіде таңдалды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің матасы таңдалды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі күрделі пішімі анықталды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі жаңа техпологиямен тігілді.
І. КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ БӨЛІМ
І. 1. ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ
Сән әр адамның өмірінде үлкен рөл атқарады.
Қазіргі заман адамдары бір жағынан өте қарапайым, ыңғайлы бірақ жоғары
сапалы киімді ұнатады. Ал, екіншіден киген киімнің мағынасына, тарихына
қарайды. Содан өзінің жеке стилін табады.
Сән тез өзгеріп тұрады. Әр дәуірге, әр тарихи кезеңге сәйкес киімнің
өзіне тән формасы, пішімді өңделуі мен материалдары, матаның түсі мен
суреті заттың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болады. Мұның өзі
осылармен бірге белгілі бір стиль жасайды.
Осы жылы дизайнерлер сафари стилі мен жаңа стиль кескін стилінде
киінуге кеңес береді. Сондықтан мен қазіргі жастар талғамына сай
коллекциямды сафари мен кейжю стилін араластырып жасадым.
Сафари стилі негізі Африкадан шыққан (safari деген сөз ағылшыннан
аударғанда – Африкадағы экспедицияда аң аңлау деп аударылады.). Бұл стилде
нәзік формалы силуэттерге спорттық детальдар қолданылады және түстік
ерекшеліктері көбінесе Африканың табиғатында кездесетін түстер топырақ
түстес, хакки түсте болып келеді. Аксессуарларына негізінен кожадан
жасалған атшейниктер және амулеттер, ағаштан талисмандар қолданылады.
Ал кейжю стиліне келсек бұл стиль көшедегі адамдардың стилі. Ешқандай
ережесі жоқ стиль.
Дипломдық жобамды Шотландықтардың ұлттық киімдерін қазіргі заман
талабына сай қылып жаңа стилде жасадым.
Әр халықтың өзіне тән тарихы, мәдениеті, дәстүрі болады. Мен дипломдық
жұмысымда шотлан халқының ұлттық киімі мен клан сөзінің мағынасына тоқталып
кетейін. Клан – ол қазақша аударғанда тайпа, отбасы деген мағынаны
білдіреді. Кланға ертеде бастықтың отбасы, оның баласының отбасы және оған
қарасты басқа туыстары кірген. Кланда болған адамдарды Мак сөзімен
атаған. Мысалы: Макдональд, Мак Грегор, Мак Шитан.
Мак сөзі (гэльско – шотландық тіл атауы, ұлы баласы деген
мағынаны білдіреді). Мысалы: Макдональд деген сөз Доналұлы деген мағынада.
Бұл клан дәстүрі қазіргі заманға дейін жалғасып келеді. Шотландияда
кландарды костюмдерінен ажыратады, әсіресе еркектер киетін клит-юбкасынан.
Клит XVII ғасырдың басында Шотландияның тауларында пайда болған.
Басында клит тігілмеген бүрілген юбка болған, ал бөксе жағы бүгіліп келген.
Клиттің ширинасы 5 фунт (1,5 метр) болған, ал ұзындығы 18 фунт (5,5
метр) болған. Олар клетканы жүн матадан дайындаған. Біз клеткалы жүн матаны
шотланка дейміз. Бірақ оның негізгі атауы – тартан.
Шотландияда климатқа байланысты көбінесе жаңбыр жауғанда клит юбкасы
өте ыңғайлы болған. Ол тез кеуіп кетіп отыратын болған. Клит юбкасы жүруге
өте ыңғайлы болған. Кешке қарай ол жылы төсенішке айналған.
Соғысқанда жүгіргенге ыңғайлы болғандықтан олар клитті көтеріп
соғысқан. Сөйтіп атақты кландықтар 1544 жылы Македония, Камеорндықтармен
соғысқан Bean-no leine көйлектердің соғысы деп аталған.
Шотландықтардың бұл киімі символға айналды. Бірақ бұл киімді киюге
рұқсат берілмеген. Өйткені бұл киім шотландықтардың тәуелсіздігін
білдірген. Ағылшындар католик кландар көтеріледі деп қорықты. Тартандарды
шығаруға рұқсат берілмеді, бұл үкімге қарсы шыққан адамдарды Америкаға
жібереді.
Шотландықтар британ әскерін ұтқан соң тартан мен клитті киюге рұқсат
беріледі және тартан мен клит шотландықтардың ұлттық киімдері болып
саналады.
ТАРТАН – жүнді клетка. Түрлі түсті мата, тартанның көптеген түрі бар.
Әр кланда (тайпада) өзінің тартаны болады. Кландар киімдерінің түсімен
ажыратылып тұрады.
Әр тайпа өзінің тартанын шығарған. Кейіннен оны қолмен тоқыған. Қазіргі
дәуірге дейін 101 түрі қалған. Тартанның егелері 11 тайпалы отбасы болған.
Ең әдемі тартандардың иелері Эденбургта тіркелген. Қолдың жүнімен жасалған
тартандар табиғи бояғыштармен боялған. Табиғи бояғыштардың арқасында ашық
түсті жүн маталардан керемет тартандар шықты. Табиғи бояғыштар болған соң
түстері аз болды, негізгі түстер: жасыл, қызыл, сары, көк, қара, қоңыр
болды. Тартанның матасының түсінен қай тайпалардан шыққанын және оның
байлығын білген.
Бояғыш заттар аз болғандықтан,
Бір түсті тартанды – үй қызметшілері киген,
Екі түсті тартанды – шаруалар киген,
Үш түсті тартанды – офицерлер киген,
Бес түсті тартанды – әскер басшысы киген,
Алты түсті тартанды – ақындар киген,
Жеті түсті тартанды – билік басындағы адамдар киген.
Осы тартандардың түстеріне қарай қай кланнан (тайпадан) екенін білуге
болады және сол кландардың әлеуметтік жағдайын да білген.
Қазіргі заманғы костюмді құрастыру және модельдеу – көркем сурет
шығармашылығына жатады. Ал кез келген көркем сурет шығармашылығында көшен
маңызды орын алады.
“Композиция”, яғни көшен сөзі латынның “composіtіo” сөзінен шыққан. Ол
жалпы алғанда “құрастыру, біріктіру, байланыстыру ” деген мағынаны
білдіреді.
“Костюм көшені” ұғымның астарында костюм бөліктерінің барлығын бүтіндікке
келтіру жолы жатыр.
Жақсы сәтті ойластырылған киім көшенінде артық қосып-алар ештеңе болмйды.
Кейде тіпті дизайнерге киімнің бүтіндігін сақтап қалу үшін костюмнің
әдемі бір бөлігінен бас тартуға тура келеді.
Киімнің қарапайым түрлерін адамдар палеолит кезеңінде-ақ пайдалана
бастаған. Киім формасының дамуында неолит кезеңінде сапалы секіріс
жасалды. Киім әр түрлі роль атқарады: қорғаған ортаға байланысты,
әлеуметтік яғни тұлғаның қандайда бір әлеуметтік немесе кәсіптік топқа
жататындығын анықтайды. Қандай да болсын киімнің көшеніне сызықтар,
пропорциялар, формалары, сұлбасы сәндік қосымшалар сипаттамалары болып
табылады.
Киім-кешек ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес
сұлулық туралы белгілі бір ұғыммен бейнеленетін модамен тығыз байланысты
болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар өзгереді, яғни мода
үнемі жаңғырып отырады. Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең
тараған анықтамалардың бірі - әдемілік, сәнділік.
Ұлттық киімдер халықтың салт-дәстүрінің көрсеткіші ретінде:
эстетикалық, яғни адамның бет-бейнесін белгілі бір кезеңнің эстетикалық
идеалға жақындату, әсемдеу, көріктендіруі болып табылады.
Қазіргі кезде әлемнің көптеген елдерінде жалпы еуропалық киім
қабылданған, сонымен қатар ұлттық киім үлгілері үлкен сұранымға ие.
Ғылым өндірістік бірлестік іріктеуі бойынша киімдер тұрмыстық және
өндірістік болып екі үлкен топқа бөлінеді. Көшендік бөлімде киінінің
пропорциясы, формасы, сұлбасы, түстік шешімі анықталады.
Пропорция бұйым формасын құрастыруда маңызды көшендік құрал болып
табылады. Пропорция –киім бөліктерін өзара біріктіретін қозғалысты
қамтамасыз ететін байланыс. Пропорциялық қатынастарды дұрыс таңдау дайын
бұйымның өзін және адам фигурасын қабылдауда маңызы зор.[3,12б]
Киімнің сәтті ұйымдастырылған бөліктері мен элементтері адам фигурасына
әдемілік береді және келбетінің кейбір кемшіліктерін жасыруға көмектеседі.
Бұйымның көшендік тұтастығы ең алдымен тепе-теңдікті, яғни форманың
барлық элементтері мен бөліктері өзара тепе-теңдікте қарастырылады.
Форма – ол заттың сырт көрінісі, сырттай бейнесі. Қазіргі заманғы
киімнің тұрақты формасы болмайды.
Форманың құрылымы, конфигурациясы мен беткі түрі оның негізгі
сипаттамалары болып есептеледі. Бұл сипаттамалардың параметрлері тұрақсыз.
Олар киім түріне, дене өлшемі мен формасына және тұтынушының жас мөлшеріне,
киім материалына, нақ қазіргі сәтте үстемдік етіп отырған эстетикалық
нормалға тәуелді болады. [3,21-25б]
Күрделі формалар – бұлар біріңғай тұтастыра ұйымдастырылған бірнеше
бөліктерден тұратын құрылымдар. Қызметтеріне байланысты форманың негізгі,
қосымша және сәнді түрлері болады.
Форманың негізгі бөліктері – олар киімнің түрін анықтайтын бөліктері.
Мысалы, иықты киім үшін негізгі артқы, алдыңғы бөліктерімен бірге жең мен
жаға негізгі бөліктер болып есептеледі.
Форманың қосымша бөліктері – олар бұйымның аталмыш түрі үшін міндетті
түрле қажет емес бөліктері, алайда олардың болуы киімнің қызметін күшейтіп,
оның сырт көрінісін біршама түрлендіре түседі.
Сәндік бөліктері форманың негізгі қосымша бөліктерінің көрінісін
өзгертіп, күрделілендіре және түрлене түседі. Оларға қалта, белдік,
желбіршектер, бүрмелер және т.б. жатады.
Форманың конфигурациясы – бұл оның сыртқы контурының бейнесі, форманың
геометриялық түрі. Форма бетіндегі барлық түрлердің орналасу жағдайы
қандайда бір заңдылыққа бағынбайды, осыған байланысты форма конфигурациясын
нақты сипаттау қиынға соғады. Форма конфигурациясының графикалық
сипаттамасы, оның сурет, мүсін, сұлбасын және т.б. түрінде берілуінде болып
отыр. Көбінде еркін түрінде де, форманың өлшемдері мен тепе-теңдігін сақтай
отырып суреттер салынады. Алғашқы жағдайда сурет тек жалпы көркемдік ойды
ғана береді, бірақ сызбаны құру үшін жеткілікті ақпарат бермейді. Сұлбада
да осынадай кемшіліктер баршылық. Аталған кемшіліктерге қарамастан
суреттер суретші ойын материалдандырудың әзірше бірден-бір тәсілі болып
отыр.
Форма конфигурациясын мүсіндеу арқылы бейнелеу оның геометриялық түрі
туралы шынай да дәлме-дәл түсінік бере тұрса да, күрделі әрі жұмысы көп.
Дайын үлгідегі форма конфигурациясын түсірілген суреттің көмегімен
анағұрлым дәлірек беруге болады.
Үлгі суретін салу процесінде киім формасы адам денесінің формасымен
салыстырылады. Салыстыру бұйымның йық, кеуде, бөксе, бел және етек тұстары
бойынша жүргізіледі.
Сарын – класикалық, спорттық, романтикалық, фольклорлық сияқты түрлері
бар. Таңдалынған үлгі фольклорлық сарынға жатады, олай дейтініміз ұлттық
нақыштағы киім. Бұл сарынның басты ерекшелігі киімнің ою-өрнегінің
нәзіктігіне, әсемдігіне жете мән беріледі. Бұл сарынның киімдердің көбісі
мерекелерге, кештерге, сән салтанаттарға арналып тігіледі.
Сұлба– форманың жазықтықта қабылдануы. Киім дамуының ұзақ уақыт бойы
сұлбаның көптеген түрлері пайда болды, бірақ олардың барлығына бірнеше
негізгі түрлерге біріктіруге болады. Олар: тік, трапеция, жартылай
қынамалы, қынамалы болып бөлінеді. Таңдалынған үлгі жартылай қынамалы сұлба
тобына жатады.
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін талдау
Сәнділік ұғымына киімнің әсемдігі ғана емес сонымен бірге нақты жағдайға
байланысты киіне білу, адамның шұғылданатын ісіне жас шамасының сәйкестігі
де ескерілуі жатады. Ең бастысы, киімнің түсі мен формасында белгілі бір
талғамды сақтай білу қажет. Әрине бұл жөнінде костюм композициясы жөнінде
білімді меңгеруді талап етеді.
Ғылым мен техниканың даму нәтижесінде киім адам тұлғасын сыртқы ортадан
қорғау үшін ғана емес, қолданбалы өнер объектісі ретінде қолданылады.
Киімнің әсемділігі мен мәнділігі композициялау өнерінің арқасында іске
асады, яғни киімнің жеке бөліктерін және олардың түсі мен формасын,
материалын өзара үйлесімділігін қамтиды.
Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім
тарихында сән ағымы, яғни мода деп аталады. Модаға байланысты киім жаңарып
және жетіліп отырады.
Мода – ешқашан да тұрақты болған емесболмайды да, ол күн сайын алға
жылжуда. Біздің айналамыздың барлығы әрқашан өзгерісте болғандықтан,
ешқандай ұсыныстар, көрсеткіштер, бұйрықтар немесе басқа да моданы
‘‘қатырып тастауға бағытталған іс-әрекеттер, оның бағытталған жылдамдығын
тоқтата алмайды.
Мода мәдениетінің барлық құбылыстарына дерлік таралады, атап айтқанда
үнемі өзгерісте болатын материалдық және рухани құндылықтарға: өнер,
әдебиет, ғылым (әсіресе медицина, әлеуметтану, экономика, философия)
техника, саясат, идеология, спорт.
Мода тарихи костюм дамуның тарихымен тығыз байланысты болғандықтан,
көпшілік мода ең алғаш киім пайда болғанда туды, яғни алғашқы қауымдық
құрылыста туды деп жаңсақ пікірлер айтады. Мода әлеуметтік-қоғамдық және
мәдени құбылыс ретінде одан кем пайда болды. Костюм тарихын зерттеуші
өнертанушылар мода XІV-ғасыр аяғы - XV-ғасыр басында туғанына сенімді.
Киімді көркемдік қабылдау белгілі бір мөлшерде оның стильдік бағытына
байланысты.
Пропорция – бүтіннің ішіндегі бөліктерді өзара біріктіретін қозғалысты
қамтамасыз ететін байланыс. Пропорциялық қатынастарды дұрыс таңдау дайын
бұйымның өзін және адам фигурасын қабылдауда маңызы зор.
Костюмнің сәтті ұйымдастырылған бөліктері мен элементтері адам
фигурасына әдемілік береді және келбетінің кейбір кемшіліктерін жасыруға
көмектеседі. Бұйымның композициялық тұтастығы ең алдымен тепе-теңдікті,
яғни форманың барлық элементтері мен бөліктері өзара тепе-теңдікте
қарастырылады.
Жақсы киіне білу де - өнер. Бұл өнерді игеру үшін модалар журналы мен
мерзімді баспасөздің белгілі тарауларында жазылып тұратын мода
талаптарын білу аз, бұған қоса өз талғамын да үнемі жетілдіріп, үнемі
дамытып отыру керек. Бұл ретте адамның өз мәдениеті, оның рухани және
адамгершілік принциптері және талғамы мен бейімі үлкен роль атқарады.
Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең тараған анықтамалардың
бірі - әдемілік, сәнділік. Бұйымның сәнділігі түрлі әсемдеудің,
детальдардың, әсемдік бұйымдар мен түстердің саны мен сыйпатын терең
ойластыра, шектен шықпай қолдануға да байланысты. Қазіргі заманғы
киімдердегі сәнді түстердің үйлесімділігі әдетте түрлі рең-тегі бірнеше
топтардан тұрады. Өзара жақын, сондай-ақ көзге қонымды түстерді
сәйкестіре пайдалану арқылы әсемдікке қол жеткізуге болады. Сәнділік
ұғымына киімнің әсемдігі ғана емес, сонымен бірге нақты жағдайға
байланысты киіне білу, адамның шұғылданатын ісіне жас шамасына
сәйкестігі де ескерілуі жатады.
Киімнің сәнділігіне кереғар тұрпайы киіну де бар. Соңғы модамен де, сәл
бұрынырақтағы да немесе ертеректе қолданылған модамен де қолдануға
болады. Киім адамды маңайдағы жұртқа тым оқшау, ерекше көрсетпеуі керек,
ал ол талғамның жоғарылығына тікелей байланысты.
1.3. Бұйымға маталар талдау.
Тоқыма өнеркәсібі тігін кәсіпорындарына әртүрлі мақсатқа тігілетін
киімдер мен ассортименттер үшін әр түрлі маталар, жасанды және синтетикалық
талшықтардан жасалған материалдар, тігетін жіптер, жылытатын және өңдейтін
материалдарды дайындап береді.
Талшық деп ұзындығы көлденеңінен көп есе артық иілгіш, жіңішке әрі мықты
затты айтады. Тоқыма талшық деп иәрме жіптерді, жіптерді, маталарды,
беймата материалдарды жасауда пайдаланылатын талшықтарды айтады. Ұзына
бойына ажырамайтын дара талшықтар қарапайым деп аталынады. Ұзына бойына
бірінен бірі байланысқан қарапайым талшықтар техникалық немесе құрама деп
аталынады. Ұзындығы ондаған, жүздеген метр болатын талшықты жіп дейді.
Жіптер қарапайым және құрама болып та бөлінеді. Қарапайым жіп яки моножіп –
ұзына бойына бүлінбей бөлінбейтін жалғыз дара жіп, құрама жіп ұзына бойына
өзара байланысқан қарапайым жіптерден тұрады. Талшықтарды топтастыру,
олардың тегіне қалай алынуына және химиялық құрамына байланысты жасалынады.
Барлық талшықтар таза және химиялық болып үлкен екі топқа бөлінеді.
Табиғатта кездесетін талшықтарды табиғи деп, ал завод жағдайында
алынатындарды – химиялық дейді. Өсімдік тектес және минерал тектестер
табиғи талшықтарға жатады. Химиялық талшықтар жасанды және синетикалық
болып бөлінеді. Жасанды талшықтар да өсімдік, мал және минерал тектес болып
келеді, сондықтан олар таза табиғи талшықтар сияқты целлюлозалық , белокты,
минералды болып бөлінеді. Жәй заттардың молекулаларын синтездеу арқылы
алынған талшықтарды синтетикалық деп атайды. Оған жататындар – капрон,
лавсан, нитрон, хлорин, винол, полиэтилен, полипропилен және басқалар.
Өсімдік талшықтарының негізі күрделі органикалық қосынды – целлюлоза,
яғни көміртегі, оттегі және ситегінен құрылған клетчаткалар. Мал
талшықтарының негізі одан да күрделі органикалық қосындылар –
аминоқышқылдардан тұратын белоктар. Белоктың құрамына көміртегі, оттегі,
сутегі, азот сияқты элементтер міндетті түрде кіреді. Жүнді құрайтын
белоктық қосынды керотиннің құрамында сонымен қатар күкірт те бар. Таза
жібектің, яғни жібек құрты жібінің құрамында фиброн және серицин деген екі
белок бар. Синтетикалық талшықтардың негізінде де күрделі органикалық
қосындылар – полимерлер бар. Олар қарапайым молекулаларды синтездеу арқылы
алынады.
Талшықтардың гигиеналық қасиеті — денсаулықты сақтауға жағдай жасайтын
қасиеті. Ол негізінен гигроскопиялық және ауа өткізгіштік көрсеткіштерімен,
және де жылу сақтауқасиетімен сипатталады.
Гигроскопиялығы — талшықтардың су буын бойына сіңіру қабілеті.
Талшықтардың гигроскопиялық қасиеті шындық кондициондық және максималды
ылғалдықпен бағаланады. Шын ылғалдық берілген атмосфералық жағдайда құрғақ
талшықтың массасымен салыстырғанда қанша процент ылғал бар екендігін
көрсетеді. Талшықтардың гигиеналық қасиеті олардың химиялық құрамы мен
синтетикалық талшықтарға қарағанда гигиеналық қасиетінің көрсеткіші жоғары.
Талшықтардың сыртқы ортаның әсеріне қарсы тұруы, яғни жарықтың, ылғалдың,
тердің әсеріне және де үйкелеуге, жууға, химиялық тазартуға, ылғалды-
жылумен өңдеуге қарсы тұру қабілеті тоқыма бұйымның тозбайтындығын
көрсетеді.
Киімді пайдалану барысында оның тозуы, негізінен- тартатын, қысатын,
бүкейтін күштердің әсерінен болады. Сондықтан да киімнің түрі мен түсін
сақтауда, киілу уақытын ұзартуда оның механикалық қасиеттерінің, яғни әр
түрлі механикалық ықпалға қарсы тұра алу қабілетінің маңызы зор.
Жүн маталары тарақтық (шауыты) және шұғалық болып бөлінеді. Тарақтық
маталар жұқа, жеңіл, тоқылған өрнегі бетінде анық көрініп тұрады. Шұғалық
маталар тарақтық матаға қарағанда ауыр әрі қалың. Шұғалық матаның бетінде
киіз тектес қабаты, түгі немесе ерекше мамығы болады. Тарақтық және шұғалық
маталарды өңдеудің өз ерекшеліктері бар. Кейбір операциялар екеуіне де
ортақ болады. Жүн матаның тобын (партиясын) өңделгенге дейінгі сапасына
және өндіріс жоспарына қарай таңдап алады. Жеңіл көйлектік және костюмдік
маталарды 10-12 бөлектен біріктіріп тігеді. Топқа кіретін ауыр матаның әр
бөлігі жеке-жеке өңделеді, тек кейбір операцияларды жүргізу үшін бірнеше
бөлігін біріктіріп тігеді де артынан қайта бөлектейді.
Тарақтық маталарды өңдеудің негізгі операциялары: отпен шарпу, қайнатып
пісіру, илеу (кейбір маталар үшін), шаю, ылғалдай декатирлеу, корбандау,
бояу күйзеу және тазалау, аппереттеу, престеу, ақырғы рет ыстық суға ұстап
жұмсартады.
Кейбір жүн маталарға арнайы заттарды сіңдіру арқылы су жұқпайтын, күйе
түспейтін қасиет береді.
Қайнатып пісіруді тарақтық маталарға ғана жасайды. Жазылған матаны 20-30
минуттай ыстық немесе қайнаған сумен өңдейді де суыту үшін суық сумен
шаяды. Қайнатып пісіру процесінен соң мата отырады, құрылымдары бекиді,
одан әрі өңдегенде оның киізденуі азаяды. Қайнатып пісіру маталардың қыртыс-
қыртыс болмауынан сақтандырады.
Тарақтық маталарды күзеу олардың үлпілдек мамығын алып тастау үшін
жүргізеді. Түк салынған шұға маталардың түгін тегістеу үшін де оларды
күзейді. Маталарды арнайы машиналарда күзейді, ол машиналарда спиральды
бекіткен пышағы бар цилиндрлер орнатылған. Күзеген соң маталарды тазартады.
Жартылай жүнді маталарды өңегенде жұмсартқыш есебінде полиэтилендік
эмульсия қолданылады. Аппреттеліп өңделіп болғаннан соң маталар кептіріп
кергіш машина арқылы өтеді.
Мата – бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның түсіне сай келуіне
негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен бөле жара қарауға
болмайды, сондықтанда оған қойылатын талап та күнделікті өсіп отырады.
Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Қазіргі сән ағымына сәйкес мен клеткалы жүн матаны таңдадым. Бұл матаны
таңдаған себебім: клетка модадан шықпайды.
Жүн маталары тарақтық (шауыты) және шұғалық болып бөлінеді. Тарақтық
маталар жұқа, жеңіл, тоқылған өрнегі бетінде анық көрініп тұрады. Шұғалық
маталар тарақтық матаға қарағанда ауыр әрі қалың. Шұғалық матаның бетінде
киіз тектес қабаты, түгі немесе ерекше мамығы болады. Тарақтық және шұғалық
маталарды өңдеудің өз ерекшеліктері бар. Кейбір операциялар екеуіне де
ортақ болады.
Жүн матаның тобын (партиясын) өңделгенге дейінгі сапасына және өндіріс
жоспарына қарай таңдап алады. Жеңіл көйлектік және костюмдік маталарды 10-
12 бөлектен біріктіріп тігеді. Топқа кіретін ауыр матаның әр бөлігі жеке-
жеке өңделеді, тек кейбір операцияларды жүргізу үшін бірнеше бөлігін
біріктіріп тігеді де артынан қайта бөлектейді.
Жарамсызын алып тастаған соң, кендір матаны тазалайды, жамайды,
қысқышпен немесе қайшымен түйіндерін алады, бунақталған жерлерін т.б.
ақауларын жөндейді. Жуықтығы, түйіні, кем-кетік тоқылғаны сияқты ақаулары
болған жағдайда матаны тоқыма суретіне сәйкестендіріп тігін инесімен торлап
жамайды. Торланып жамалған тұсы шұғалық маталарды өңдеуден өткізген соң
білінбей кетеді.
Тарақтық маталарды өңдеудің негізгі операциялары: отпен шарпу, қайнатып
пісіру, илеу (кейбір маталар үшін), шаю, ылғалдай декатирлеу, корбандау,
бояу күйзеу және тазалау, аппереттеу, престеу, ақырғы рет ыстық суға ұстап
жұмсартады.
Кейбір жүн маталарға арнайы заттарды сіңдіру арқылы су жұқпайтын, күйе
түспейтін қасиет береді.
Отпен шарпу – тарақты маталардың өңіндегі шығып тұрған жүн талшықтарын
күйдіру. Шарпу – үйіткіш (палилка) деп аталатын арнайы машинада
жүргізіледі. Жазылған мата газ шілтерісі жалынының үстімен 90 ммин
жылдамдықпен жылжып өтеі. Жалынның биіктігі 15 см-ге жетеді. Тығыздығы аз
маталарды үйіткенде жалын матаның арғы жағына өтіп кетеді де, жіптер
арасындағы талшықтардың ұшын күйдіреді. Мүмкін болатын ақаулар: күйдіріп
жіберу,
Қайнатып пісіруді тарақтық маталарға ғана жасайды. Жазылған матаны 20-
30 минуттай ыстық немесе қайнаған сумен өңдейді де суыту үшін суық сумен
шаяды. Қайнатып пісіру процесінен соң мата отырады, құрылымдары бекиді,
одан әрі өңдегенде оның киізденуі азаяды. Қайнатып пісіру маталардың қыртыс-
қыртыс болмауынан сақтандырады.
Тарақтық маталарды күзеу олардың үлпілдек мамығын алып тастау үшін
жүргізеді. Түк салынған шұға маталардың түгін тегістеу үшін де оларды
күзейді. Маталарды арнайы машиналарда күзейді, ол машиналарда спиральды
бекіткен пышағы бар цилиндрлер орнатылған. Күзеген соң маталарды тазартады.
Тарақты жартылай жүнді костюмдік және көйлектік маталар аппреттелініп
өңделеді. Матаға киілгіштік, жұмсақтық, созылымдылық қасиет беру үшін ами
пен карбомол қосындылары бар крахмалды және берік аппреттер пайдаланылады.
Жартылай жүнді маталарды өңегенде жұмсартқыш есебінде полиэтилендік
эмульсия қолданылады. Аппреттеліп өңделіп болғаннан соң маталар кептіріп
кергіш машина арқылы өтеді.
Арлық тарақтық лавсоны бар жүн маталары МА және ОС-ға препаратымен
антистотикалық және жұмсартатын өңдеуден өтеді. Күйе түспеу үшін молантин
және басқа препараттар қолданады.
Жалпы киімдерді тігу арасында олардың әрқайсысына белгілі талаптар
қойылады. Талаптар – бұл киімде қандай қасиеттердің бар екенін және оның
сыртқы ортамен, денемен, қозғалыспен өзара әсері болып табылады. Қазіргі
кезде киімге қойылатын талаптарды жүзеге асыру үнемділік пен киімнің
өнімділігі адамның материалдық және мәдени талаптарын қамтамасыз етеді.
Бұйымға қойылатын талаптар – халықты сәнді де, әдемі, тартымды киіммен
қамтамасыз етуге мүдделі. Мата – бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның
түсіне сай келуіне негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен
бөле жара қарауға болмайды, сондықтанда оған қойылатын талап та күнделікті
өсіп отырады. Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Киімге қойылатын талаптар – мұның өзі қоғамдық тұтынушылар мен
өндірушілердің киімнің қандай қасиеттерін және олардың белгілерін артық
көретіндігі туралы информация, жобалау шешімдері бұл талаптарды жүзеге
асырады. Киімге қойылатын талаптар төмендегідей:
Эстетикалық талапқа – тұтынушы аса назар ауарады. Оның формасына,
түсіне, материалдық өңдеуіне, әр түрлі жекешелеріне, пішіміне, тігілу
сапасына бөлшектеріміз эволюциялық жағынан өзін қанағаттандыруын талап
етеді. Мұның өзі жаңа үлгі мақсатына, модасына сәйкес келіп, адам
тұлғасымен, қоршаған ортамен тұтасы үйлескен жағдайда ғана ерекше көзге
түсуімен туындайды.
Гигиеналық талап – мақсатына байланысты физикалық және химиялық
қасиеттеріне көңіл бөлу. Мысалы: киімнің ауа мен ылғал өткізгіштік, жылу
сақтау қасиеті, киіске ылғалдылығы қасиеттеріне көңіл бөлу. Нақтырақ
айтқанда адам денсаулығын сақтауға ыңғайлылығы. Киімнің жылуды сақтауын,
киімнің ішкі қабатында ауа алмасуын қамтамасыз етуі, шыққан тердің сорғуына
себепші, сыртқы дымқылдан сақтауын осы гигиеналық талаптардың санасына
жатқызамыз.
Экономикалық талап – тұтынушының өзіндікматеиалдық және рухани
талаптарына сай болуы тиіс. Қосымша қандай әлеуметтік тиімділікке
жеткізуді, ыңғайлылықтың, тауар түрінің сәйкестігіне, киімнің баға
деңгейінің үйлесімділігіне ерекше назар аударылады. Экономикалық талап
өзінің аты да айтып тұрғандай, үнемділік ұғымымен сәйкестендіруге болады.
Яғни бұйымның әдемі, ыңғайлы болуына жағдай жасай отырып, бұйымдарды
дайындаудың өзіндік құнын төмендетуді, матаны мейлінше үнемді жұмсауды
қарастырады. Өңдеу барысында, тігін өндірісінде бұйымды әзірлеуге кететін
уақытты қысқарту мақсатында, әрі сапалы бұйым шығару мақсатында жаңа
техникалар мен технологияларды пайдалану тиімді. Бұйым бағасы көтерілетін
болса, онда киімді өндіру мен оның өтімділігі қиын жағдайға ұрынылуы
мүмкін. Егер баға тым төмендеп кетсе, онда өндіріс зиян шегеді. Бұл
талаптарды зерттеуде киімнің түрін өндірудің қасиеттілігін экономикалық
жағынан ыңғайлылығы туралы жауап алынады.
Тұтынушылар талабы – бұл да тұтынушының өзіндік материалдық және рухани
талаптарын қанағаттандыруы үшін киімге берілген қасиеттердің барлығын
қамтамасыз еткендігінің көрсеткіші. Материалдық сұранымдар организмнің
қоршаған орта және киім мен өзара әрекеттескенде оның бірқалыпты қызметін
қамтамасыз етуге негізделген. Осыған байланысты материалдық сұранымдар
организмнің қоршаған ортамен және киімнің өзара әрекеттесуі, киімнің
қызметке икемді болуы талап етіледі. Гигрокопиялық қасиет ішкиімдік және
жаздық маталар үшін өте қажет.
Эргонометриялық талаптар – бұйымның киюге ыңғайлылығын, пайдалануға
төзімді болуды қамтамасыз етеді. Киюге ыңғайлылық – адамның еркін қозғалып,
тыныстануына киімнің оңай киіліп-шешілуіне негізделген ұғым, ал пайдалануға
төзімділігі дегеніміз әбден тозғанға дейін киюге болатындығы, сыртқы
ортаның әр түрлі жерлеріне ұзақ уақыт төтеп бере алатындығы.
Қазіргі сән ағымына сәйкес мен клеткалы жүн матаны таңдадым. Бұл матаны
таңдаған себебім: клетка модадан шықпайды.
Конфекционерлеу
Кесте: 1.3.
Қолданылған мата Қолданылған мата
1.4. Үлгінің техникалық нобайы (эскиз)
1.5. Бұйымның сыртқы түрін сипаттау
Жас бойжеткен қыздар киетін бұйым. Бұл бұйымды күнделікті өмірде
көшеде, демалыс орындарында кешкі жиындарда киюге болады. Өте ыңғайлы,
жұмсақ клеткалы жүн матадан жасалды. Бұл бұйымды маусымның әр мезгіліне
киюге арналған костюм. Костюм сарафаннан тұрады. Сарафанның алдыңғы бойы
екі бөліктен тұрады, үстіңгі және астыңғы жағы қиғаш клетка, сұлбасы
жжартылай қынамалы. Ал астыңғы жағы тюльпан сияқты болып келеді. Сарафанның
ұзындығы тізеге дейін.
- алдыңғы бойы екі бөліктен тұрады: үстіңгі және астыңғы.
- артқы бойы екі бөліктен тұрады: үстіңгі және астыңғы.
- артқы бойдың үстіңгі бөлігінде салынған.
- жағасы стойка.
- алдыңғы бойдың үстіңгі бөлігінде түймеленген.
Бұл үлгіде жартылай қынамалы сұлбаның үлгісінде жасалған және стандарты
44- ші өлшем алынды. Бұл үлгіні құрастырғанда ЦОТШЛ методикасы қолданылды.
Методикада стандартты ОСТ-өлшемі алынды. Модельдің бой өлшемі 170 см.
Эстетикалық тәрбие.
Эстетикалықтәрбие алу жан-жақты білім алған тұлға үшін өте қажет.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты адамның осы өмірге қалыптасуығана емес, оның
сана сезімнің өсуіне де әсер етеуі.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері мыналар:
1 Өнердегіәдемілікті, табиғатты, қауымды адам мен адам қарым қатынасын
және күнделікті өмірді дұрыс тануға тәрбиелеу.
2 Әр түрлі шығармашылық өнерді зерттеу арқылы эстетикалық тәлімді,
тұжырымды, сезімді, көзқарасты дамыту.
3.Өнерден басқада өмір заңынан алған білімін,қабілетін пайдаланып қоғам
пайдасына, өз пайдасына қолдану. Белсенді тұлғаны үйлесімді қалыптастыру
үшін тәрбиенің басты құралы өнер болып табылады.[7 5 б.]
1.2.2.Коллекцияныңң композициялық құрылымын талдау.
Композиция он костюмдік ,үш бөліктен тұрады.
ІІ-БӨЛІМ. ҚҰРАСТЫРУ БӨЛІМІ.
Конструкция – мұның өзі әлдененің құрылымы, құрылуы, құрылғысы деген
мағынаны білдіреді. Киімді конструкциялаудың есептік-графикалық әдістерінде
чертеждар құрудың әдістері көптен саналады. Олардың құрылымдық есеп
формулалары және графикалық құрылымдық әдістері жөнінен бір-бірінен ерекше
айырмашылықтары бар.
Пішу жүйелері бастапқы кезде дербес заказдар бойынша киім дайындауға,
ал кейініректе өнеркәсіп өндірісінде киім дайындауға пайдаланды. Бұл
әдістерді дамытуға Совет конструкторлары С. Н. Коратков, М. В. Ручкин, Ф.
А. Постилков, Г. А. Самаров, Н. И. Царов, И. А. Теровакимян және басқалар
үлкен үлес қосты.
1959 жыл тігін өнеркәсібінің орталық ғылыми зерттеу институтында
чертеждарды құрудың жақсы әдісі белгіленді. Оған тұлғаны антропологиялық
өлшемдер негіз болды. Бұл әдіс киімді конструкциялаудың бірегей
методикалары немесе есептеу-талдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Композициялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .6
Зерттеу
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..27
1.3. Бұйымға маталар талдау.
Конфекционерлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4. Үлгінің техникалық нобайы
(эскиз) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5. Бұйымның сыртқы түрін
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Құрастыру
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..37
2.1. Бұйымға берілген
өлшемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
2.1.1. Құрастыру сызбасына қажетті өлшем бірліктер.
2.1.Кесте ... ... ... ...39
2.2. Қосымшалар туралы
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
2.2.1. Еркіндікке берілетін қосымшалар 2.2
Кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Бұйымның құрастыру сызбасының есебі.
2.3.Кесте ... ... ... ... ... ... .. ... 42
2.3.1. Бұйымның негізін құрастыру
сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 43
2.3.2. Құрастыру сызбасы К – 1:4
көлемде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.3.3. Құрастыру сызбасы модельдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.4. Киім бөлшектерінің спецификасы 2.4
кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
2.4.1. Тігіске берілген ен 2.5.
кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 47
2.5. Бұйымның үлгісін техникалық көбейту
(градация) ... ... ... ... ... ... . ... ..48
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .49
3.1. Үлгіні мата бетіне
орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.2.Технологиялық
тізбектілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...50
3.3. Негізгі түйінді өңдеу әдістерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..51
3.3.1. Жіптік қосылулардың орындалу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
3.4. Құрал-жабдықтарды және тиімді өңдеуді
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .53
3.5. Ылғалды-жылу өнімін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
4. Экономикалық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 54
4.1. Бұйымды
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..54
5. Дипломдық жобаны
қорытындылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Тәуелсіздік алған күннен бастап
Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан-жылға әлемдік
қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Қазіргі заманғы
білім беру мен білікті кадрлар жүйесін дамытуды және Әлеуметтік-
экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттілігіне сәйкес келетін осы заманғы
білім беру жүйесі қажет, екенін атап көрсетті. Дүниежүзілік білім беру
кеңістігінде елеулі білім беруге, барлық оқу процесіне жаңа талаптар
еңгізілді. Осы талаптарды жүзеге асыру барысында жаңа оқу процесін толық
меңгерген, нарықтықтық экономикаға, мәдени-әлеуметтік жағдайларға
бейімделуге қабілетті мамандардың қажеттігі белгілі.
Осыған орай қоғамның экономикалық дамуының қазіргі жағдайындағы
шығармашылық процесті біз көркемдік таным деңгейіндегі, нақты эстетикалық
дизайнерлік қарым-қатынас ретінде қарастырамыз.
Қазіргі жас ұрпаққа ұлтымыздың ғасырлар бойы ой елегінен өткен салт-
дәстүрін, ұлттық руханият мұрасы, қазақтың ұлттық киімдері, қолөнері
негіздеріне сүйене отырып қазіргі заман талабына сай киім үлгілерін тігу.
Ұлттық киімдер негізіндегі киім үлгілерінің туындыларының жасалу жолдарының
әдіс - тәсілдерін меңгертіп, рухани дәстүрімізді одан әрмен жалғастыру
бүгінгі таңдағы халқымыздың алдындағы тұрған бірден-бір міндеті болмақ.
"Ерке–Нұр", "Сымбат", "Мақпал", "Тұскиіз" сияқты және тағы басқа сән
үйлерінде өзман талабына сай коллекциялар даярлауда.
Еліміздің сән үлгілерін әлемге көрсетуде өз үлестерін қосқан жас
модельер-дизайнерлер Құралай Нұрқаділова, Балнұр Асанова, Берік Исмайлов
еңбектерінен көруге болады. Дегемек, осы сән үлгілерін әлі де тереңірек
іздестіру мәселелерін қарастыруда Шатландық сарындағы бойжеткендер киімін
үлгілеу–Кербез деп таңдауды жөн көрдік.
Шотландықтардың ұлттық киімі – клит екі түрге бөлінеді: үлкен клит және
қысқа клит. Үлкен клит римдік тоги сияқты ұзын, үлкен болған. Ал қысқа клит
кейінірек пайда болды. Кішкентай клит 1725 жылы пайда болды. Оны Ролинсон
деген завод басқарушысы ойлап тапқан. Клит басында ұзын болғандықтанол
жұмысшыларға жұмыс істеулеріне кедергі болды. Сондықтан Ролинсон
жұмысшыларға клит белдемшелердің етегін қырқуды ұсынды. Сөйтіп шаруалар
клиттің етегін қырқып, қалған матадан шарф жасап алды. Сөйтіп жаңа клит
пайда болды. Шотландықтардың ұлттық киімдеріне клиттан басқа тағы твидті
күрдеше кіреді. Ұзын чулоктар, берет және былғары спорран киген бұл
күндізгі киім болып саналады.
Ал кешке қарай басқаша костюм киген. Клит белдемшесін мехты споррамен
киген, чулок тортанды куртка және көйлекпен және жүнді қалпақпен киген.
Шотландық костюмде тағы пышақ болған. Нағыз Шотландық пышақты оң жақ
чулогында сақтаған. Пышақты ішкі жағына салса Шотландықтарда ол соғыс
жариялаған деген мағынаны берген. Дос адамдар пышақты сыртқы жағынан
ұстаған. Клондардың түстері кейінірек пайда болды. Өйткені ағылшындықтар
1746 жылы шотландықтардың ұлттық киімдерін киюге рұқсат бермеді. Ол 1782
жылға дейін созылады. Кейін рұқсат берілген соң алдыңғы тартандардың түсі
ұмытылып кеткен. Сөйтіп жаңа клондар ойлап табуға тура келді.
Клит юбкасын негізі шотландықтардың біразы кимеді. Тек қана тауда жүретін
шотландықтар киді. Шотландықтар ешқашан жеңілмеген. 36 жыл бойы шотландық
ұлттық киімін құртпақшы болған. Ағылшындар бәрібір өз дегеніне жетпеді. 36
жыл өтсе де шотландықтар тартанның түсін қайтадан есіне түсіріп, ұлттық
киімін дамытты. Ағылшындар ұтылғанымен тұрмай ХІХ ғасыр басында өздері
клеткалы жүн матадан жасалған киімді киді.
ХІХ ғасыр басында шотландық клеткалы маталар сәнда болды. Клеткалы матаны
ағылшындар киді. Бірақ көбінесе демалысқа шыққанда киді. Клетка кішкентай
балалардың киімдерінде көп кездесті. 70 жж. ХХ ғасырдың басында шотландық
клит юбкасы қайтадан сәнге айналды.
Осы жылы дизайнердің колекциясында түрлі түсті клеткалармен жасады. Соның
ішінде Репрадата мен Westwool сән үйі бар. Бұл колекцияда негізі шалбар,
юбка (карандаш юбка мен дудачка шалбары) сәнге айналды. Және жакеттер мен
пальтолар да сәнге айналды.
Дизайнерлер көбінесе үлкен клеткалы маталармен жұмыс істеді. Кішкентай
клеткалы коллекция Chоnel мен Ungoro да кездеседі. Табиғи бояғыштармен
боялған тартандар Chоnel сән үйінде көп кездесті. Басқа сән үйлері
күтпеген түстерді пайдаланды. Мысалы: жасыл мен қызғылт түсті тартандар
Vensus-та кездеседі. Қызыл мен жасыл түсті тартандар Waterhole мода үйінде
жасалды. Ал сары және көк түстер Chоnel сән үйінде кездеседі. Қазіргі
кезде тартанды Қазақстанда да көп қолданатын болды. Қазақ қыздары жүнді
клеткалы матадан көптеген костюмдер, шалбарлар, жакеттер, белдемшелер тігіп
киіп жүр. Бұл тартанның тиімділігі жоғарыда айтып кеткенімдей климатқа
байланысты Қазақстанның жаңбырлы ауа-райына сай көп пайдаланылады. Тартан
өте ыңғайлы жеңіл, жұмсақ әрі әрдайым сәнде болады.
Зерттеудің мақсаты: Жаңа сарындағы бойжеткендер киім шотландтқ ұлттық
киімдерін қазіргі заман талабына сай үлгісін жобалау, құрастыру, тігу.
Зерттеудің міндеттері:
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің жаңа үлгі нобайын таңдау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің матасын таңдау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің пішімін анықтау;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің тігілу әдісін анықтау;
Зерттеудің жаңалығы:
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі жаңа үлгіде таңдалды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімінің матасы таңдалды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі күрделі пішімі анықталды;
- шотландық сарындағы бойжеткендер киімі жаңа техпологиямен тігілді.
І. КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ БӨЛІМ
І. 1. ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ
Сән әр адамның өмірінде үлкен рөл атқарады.
Қазіргі заман адамдары бір жағынан өте қарапайым, ыңғайлы бірақ жоғары
сапалы киімді ұнатады. Ал, екіншіден киген киімнің мағынасына, тарихына
қарайды. Содан өзінің жеке стилін табады.
Сән тез өзгеріп тұрады. Әр дәуірге, әр тарихи кезеңге сәйкес киімнің
өзіне тән формасы, пішімді өңделуі мен материалдары, матаның түсі мен
суреті заттың жиынтығы және олардың костюмге үйлесімі болады. Мұның өзі
осылармен бірге белгілі бір стиль жасайды.
Осы жылы дизайнерлер сафари стилі мен жаңа стиль кескін стилінде
киінуге кеңес береді. Сондықтан мен қазіргі жастар талғамына сай
коллекциямды сафари мен кейжю стилін араластырып жасадым.
Сафари стилі негізі Африкадан шыққан (safari деген сөз ағылшыннан
аударғанда – Африкадағы экспедицияда аң аңлау деп аударылады.). Бұл стилде
нәзік формалы силуэттерге спорттық детальдар қолданылады және түстік
ерекшеліктері көбінесе Африканың табиғатында кездесетін түстер топырақ
түстес, хакки түсте болып келеді. Аксессуарларына негізінен кожадан
жасалған атшейниктер және амулеттер, ағаштан талисмандар қолданылады.
Ал кейжю стиліне келсек бұл стиль көшедегі адамдардың стилі. Ешқандай
ережесі жоқ стиль.
Дипломдық жобамды Шотландықтардың ұлттық киімдерін қазіргі заман
талабына сай қылып жаңа стилде жасадым.
Әр халықтың өзіне тән тарихы, мәдениеті, дәстүрі болады. Мен дипломдық
жұмысымда шотлан халқының ұлттық киімі мен клан сөзінің мағынасына тоқталып
кетейін. Клан – ол қазақша аударғанда тайпа, отбасы деген мағынаны
білдіреді. Кланға ертеде бастықтың отбасы, оның баласының отбасы және оған
қарасты басқа туыстары кірген. Кланда болған адамдарды Мак сөзімен
атаған. Мысалы: Макдональд, Мак Грегор, Мак Шитан.
Мак сөзі (гэльско – шотландық тіл атауы, ұлы баласы деген
мағынаны білдіреді). Мысалы: Макдональд деген сөз Доналұлы деген мағынада.
Бұл клан дәстүрі қазіргі заманға дейін жалғасып келеді. Шотландияда
кландарды костюмдерінен ажыратады, әсіресе еркектер киетін клит-юбкасынан.
Клит XVII ғасырдың басында Шотландияның тауларында пайда болған.
Басында клит тігілмеген бүрілген юбка болған, ал бөксе жағы бүгіліп келген.
Клиттің ширинасы 5 фунт (1,5 метр) болған, ал ұзындығы 18 фунт (5,5
метр) болған. Олар клетканы жүн матадан дайындаған. Біз клеткалы жүн матаны
шотланка дейміз. Бірақ оның негізгі атауы – тартан.
Шотландияда климатқа байланысты көбінесе жаңбыр жауғанда клит юбкасы
өте ыңғайлы болған. Ол тез кеуіп кетіп отыратын болған. Клит юбкасы жүруге
өте ыңғайлы болған. Кешке қарай ол жылы төсенішке айналған.
Соғысқанда жүгіргенге ыңғайлы болғандықтан олар клитті көтеріп
соғысқан. Сөйтіп атақты кландықтар 1544 жылы Македония, Камеорндықтармен
соғысқан Bean-no leine көйлектердің соғысы деп аталған.
Шотландықтардың бұл киімі символға айналды. Бірақ бұл киімді киюге
рұқсат берілмеген. Өйткені бұл киім шотландықтардың тәуелсіздігін
білдірген. Ағылшындар католик кландар көтеріледі деп қорықты. Тартандарды
шығаруға рұқсат берілмеді, бұл үкімге қарсы шыққан адамдарды Америкаға
жібереді.
Шотландықтар британ әскерін ұтқан соң тартан мен клитті киюге рұқсат
беріледі және тартан мен клит шотландықтардың ұлттық киімдері болып
саналады.
ТАРТАН – жүнді клетка. Түрлі түсті мата, тартанның көптеген түрі бар.
Әр кланда (тайпада) өзінің тартаны болады. Кландар киімдерінің түсімен
ажыратылып тұрады.
Әр тайпа өзінің тартанын шығарған. Кейіннен оны қолмен тоқыған. Қазіргі
дәуірге дейін 101 түрі қалған. Тартанның егелері 11 тайпалы отбасы болған.
Ең әдемі тартандардың иелері Эденбургта тіркелген. Қолдың жүнімен жасалған
тартандар табиғи бояғыштармен боялған. Табиғи бояғыштардың арқасында ашық
түсті жүн маталардан керемет тартандар шықты. Табиғи бояғыштар болған соң
түстері аз болды, негізгі түстер: жасыл, қызыл, сары, көк, қара, қоңыр
болды. Тартанның матасының түсінен қай тайпалардан шыққанын және оның
байлығын білген.
Бояғыш заттар аз болғандықтан,
Бір түсті тартанды – үй қызметшілері киген,
Екі түсті тартанды – шаруалар киген,
Үш түсті тартанды – офицерлер киген,
Бес түсті тартанды – әскер басшысы киген,
Алты түсті тартанды – ақындар киген,
Жеті түсті тартанды – билік басындағы адамдар киген.
Осы тартандардың түстеріне қарай қай кланнан (тайпадан) екенін білуге
болады және сол кландардың әлеуметтік жағдайын да білген.
Қазіргі заманғы костюмді құрастыру және модельдеу – көркем сурет
шығармашылығына жатады. Ал кез келген көркем сурет шығармашылығында көшен
маңызды орын алады.
“Композиция”, яғни көшен сөзі латынның “composіtіo” сөзінен шыққан. Ол
жалпы алғанда “құрастыру, біріктіру, байланыстыру ” деген мағынаны
білдіреді.
“Костюм көшені” ұғымның астарында костюм бөліктерінің барлығын бүтіндікке
келтіру жолы жатыр.
Жақсы сәтті ойластырылған киім көшенінде артық қосып-алар ештеңе болмйды.
Кейде тіпті дизайнерге киімнің бүтіндігін сақтап қалу үшін костюмнің
әдемі бір бөлігінен бас тартуға тура келеді.
Киімнің қарапайым түрлерін адамдар палеолит кезеңінде-ақ пайдалана
бастаған. Киім формасының дамуында неолит кезеңінде сапалы секіріс
жасалды. Киім әр түрлі роль атқарады: қорғаған ортаға байланысты,
әлеуметтік яғни тұлғаның қандайда бір әлеуметтік немесе кәсіптік топқа
жататындығын анықтайды. Қандай да болсын киімнің көшеніне сызықтар,
пропорциялар, формалары, сұлбасы сәндік қосымшалар сипаттамалары болып
табылады.
Киім-кешек ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес
сұлулық туралы белгілі бір ұғыммен бейнеленетін модамен тығыз байланысты
болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар өзгереді, яғни мода
үнемі жаңғырып отырады. Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең
тараған анықтамалардың бірі - әдемілік, сәнділік.
Ұлттық киімдер халықтың салт-дәстүрінің көрсеткіші ретінде:
эстетикалық, яғни адамның бет-бейнесін белгілі бір кезеңнің эстетикалық
идеалға жақындату, әсемдеу, көріктендіруі болып табылады.
Қазіргі кезде әлемнің көптеген елдерінде жалпы еуропалық киім
қабылданған, сонымен қатар ұлттық киім үлгілері үлкен сұранымға ие.
Ғылым өндірістік бірлестік іріктеуі бойынша киімдер тұрмыстық және
өндірістік болып екі үлкен топқа бөлінеді. Көшендік бөлімде киінінің
пропорциясы, формасы, сұлбасы, түстік шешімі анықталады.
Пропорция бұйым формасын құрастыруда маңызды көшендік құрал болып
табылады. Пропорция –киім бөліктерін өзара біріктіретін қозғалысты
қамтамасыз ететін байланыс. Пропорциялық қатынастарды дұрыс таңдау дайын
бұйымның өзін және адам фигурасын қабылдауда маңызы зор.[3,12б]
Киімнің сәтті ұйымдастырылған бөліктері мен элементтері адам фигурасына
әдемілік береді және келбетінің кейбір кемшіліктерін жасыруға көмектеседі.
Бұйымның көшендік тұтастығы ең алдымен тепе-теңдікті, яғни форманың
барлық элементтері мен бөліктері өзара тепе-теңдікте қарастырылады.
Форма – ол заттың сырт көрінісі, сырттай бейнесі. Қазіргі заманғы
киімнің тұрақты формасы болмайды.
Форманың құрылымы, конфигурациясы мен беткі түрі оның негізгі
сипаттамалары болып есептеледі. Бұл сипаттамалардың параметрлері тұрақсыз.
Олар киім түріне, дене өлшемі мен формасына және тұтынушының жас мөлшеріне,
киім материалына, нақ қазіргі сәтте үстемдік етіп отырған эстетикалық
нормалға тәуелді болады. [3,21-25б]
Күрделі формалар – бұлар біріңғай тұтастыра ұйымдастырылған бірнеше
бөліктерден тұратын құрылымдар. Қызметтеріне байланысты форманың негізгі,
қосымша және сәнді түрлері болады.
Форманың негізгі бөліктері – олар киімнің түрін анықтайтын бөліктері.
Мысалы, иықты киім үшін негізгі артқы, алдыңғы бөліктерімен бірге жең мен
жаға негізгі бөліктер болып есептеледі.
Форманың қосымша бөліктері – олар бұйымның аталмыш түрі үшін міндетті
түрле қажет емес бөліктері, алайда олардың болуы киімнің қызметін күшейтіп,
оның сырт көрінісін біршама түрлендіре түседі.
Сәндік бөліктері форманың негізгі қосымша бөліктерінің көрінісін
өзгертіп, күрделілендіре және түрлене түседі. Оларға қалта, белдік,
желбіршектер, бүрмелер және т.б. жатады.
Форманың конфигурациясы – бұл оның сыртқы контурының бейнесі, форманың
геометриялық түрі. Форма бетіндегі барлық түрлердің орналасу жағдайы
қандайда бір заңдылыққа бағынбайды, осыған байланысты форма конфигурациясын
нақты сипаттау қиынға соғады. Форма конфигурациясының графикалық
сипаттамасы, оның сурет, мүсін, сұлбасын және т.б. түрінде берілуінде болып
отыр. Көбінде еркін түрінде де, форманың өлшемдері мен тепе-теңдігін сақтай
отырып суреттер салынады. Алғашқы жағдайда сурет тек жалпы көркемдік ойды
ғана береді, бірақ сызбаны құру үшін жеткілікті ақпарат бермейді. Сұлбада
да осынадай кемшіліктер баршылық. Аталған кемшіліктерге қарамастан
суреттер суретші ойын материалдандырудың әзірше бірден-бір тәсілі болып
отыр.
Форма конфигурациясын мүсіндеу арқылы бейнелеу оның геометриялық түрі
туралы шынай да дәлме-дәл түсінік бере тұрса да, күрделі әрі жұмысы көп.
Дайын үлгідегі форма конфигурациясын түсірілген суреттің көмегімен
анағұрлым дәлірек беруге болады.
Үлгі суретін салу процесінде киім формасы адам денесінің формасымен
салыстырылады. Салыстыру бұйымның йық, кеуде, бөксе, бел және етек тұстары
бойынша жүргізіледі.
Сарын – класикалық, спорттық, романтикалық, фольклорлық сияқты түрлері
бар. Таңдалынған үлгі фольклорлық сарынға жатады, олай дейтініміз ұлттық
нақыштағы киім. Бұл сарынның басты ерекшелігі киімнің ою-өрнегінің
нәзіктігіне, әсемдігіне жете мән беріледі. Бұл сарынның киімдердің көбісі
мерекелерге, кештерге, сән салтанаттарға арналып тігіледі.
Сұлба– форманың жазықтықта қабылдануы. Киім дамуының ұзақ уақыт бойы
сұлбаның көптеген түрлері пайда болды, бірақ олардың барлығына бірнеше
негізгі түрлерге біріктіруге болады. Олар: тік, трапеция, жартылай
қынамалы, қынамалы болып бөлінеді. Таңдалынған үлгі жартылай қынамалы сұлба
тобына жатады.
1.2. Коллекцияның композициялық шешімін талдау
Сәнділік ұғымына киімнің әсемдігі ғана емес сонымен бірге нақты жағдайға
байланысты киіне білу, адамның шұғылданатын ісіне жас шамасының сәйкестігі
де ескерілуі жатады. Ең бастысы, киімнің түсі мен формасында белгілі бір
талғамды сақтай білу қажет. Әрине бұл жөнінде костюм композициясы жөнінде
білімді меңгеруді талап етеді.
Ғылым мен техниканың даму нәтижесінде киім адам тұлғасын сыртқы ортадан
қорғау үшін ғана емес, қолданбалы өнер объектісі ретінде қолданылады.
Киімнің әсемділігі мен мәнділігі композициялау өнерінің арқасында іске
асады, яғни киімнің жеке бөліктерін және олардың түсі мен формасын,
материалын өзара үйлесімділігін қамтиды.
Бұл өзгерістер белгілі бір уақыт аралығында байқалады және ол киім
тарихында сән ағымы, яғни мода деп аталады. Модаға байланысты киім жаңарып
және жетіліп отырады.
Мода – ешқашан да тұрақты болған емесболмайды да, ол күн сайын алға
жылжуда. Біздің айналамыздың барлығы әрқашан өзгерісте болғандықтан,
ешқандай ұсыныстар, көрсеткіштер, бұйрықтар немесе басқа да моданы
‘‘қатырып тастауға бағытталған іс-әрекеттер, оның бағытталған жылдамдығын
тоқтата алмайды.
Мода мәдениетінің барлық құбылыстарына дерлік таралады, атап айтқанда
үнемі өзгерісте болатын материалдық және рухани құндылықтарға: өнер,
әдебиет, ғылым (әсіресе медицина, әлеуметтану, экономика, философия)
техника, саясат, идеология, спорт.
Мода тарихи костюм дамуның тарихымен тығыз байланысты болғандықтан,
көпшілік мода ең алғаш киім пайда болғанда туды, яғни алғашқы қауымдық
құрылыста туды деп жаңсақ пікірлер айтады. Мода әлеуметтік-қоғамдық және
мәдени құбылыс ретінде одан кем пайда болды. Костюм тарихын зерттеуші
өнертанушылар мода XІV-ғасыр аяғы - XV-ғасыр басында туғанына сенімді.
Киімді көркемдік қабылдау белгілі бір мөлшерде оның стильдік бағытына
байланысты.
Пропорция – бүтіннің ішіндегі бөліктерді өзара біріктіретін қозғалысты
қамтамасыз ететін байланыс. Пропорциялық қатынастарды дұрыс таңдау дайын
бұйымның өзін және адам фигурасын қабылдауда маңызы зор.
Костюмнің сәтті ұйымдастырылған бөліктері мен элементтері адам
фигурасына әдемілік береді және келбетінің кейбір кемшіліктерін жасыруға
көмектеседі. Бұйымның композициялық тұтастығы ең алдымен тепе-теңдікті,
яғни форманың барлық элементтері мен бөліктері өзара тепе-теңдікте
қарастырылады.
Жақсы киіне білу де - өнер. Бұл өнерді игеру үшін модалар журналы мен
мерзімді баспасөздің белгілі тарауларында жазылып тұратын мода
талаптарын білу аз, бұған қоса өз талғамын да үнемі жетілдіріп, үнемі
дамытып отыру керек. Бұл ретте адамның өз мәдениеті, оның рухани және
адамгершілік принциптері және талғамы мен бейімі үлкен роль атқарады.
Киім таңдаудағы жақсы талғамды білдіретін кең тараған анықтамалардың
бірі - әдемілік, сәнділік. Бұйымның сәнділігі түрлі әсемдеудің,
детальдардың, әсемдік бұйымдар мен түстердің саны мен сыйпатын терең
ойластыра, шектен шықпай қолдануға да байланысты. Қазіргі заманғы
киімдердегі сәнді түстердің үйлесімділігі әдетте түрлі рең-тегі бірнеше
топтардан тұрады. Өзара жақын, сондай-ақ көзге қонымды түстерді
сәйкестіре пайдалану арқылы әсемдікке қол жеткізуге болады. Сәнділік
ұғымына киімнің әсемдігі ғана емес, сонымен бірге нақты жағдайға
байланысты киіне білу, адамның шұғылданатын ісіне жас шамасына
сәйкестігі де ескерілуі жатады.
Киімнің сәнділігіне кереғар тұрпайы киіну де бар. Соңғы модамен де, сәл
бұрынырақтағы да немесе ертеректе қолданылған модамен де қолдануға
болады. Киім адамды маңайдағы жұртқа тым оқшау, ерекше көрсетпеуі керек,
ал ол талғамның жоғарылығына тікелей байланысты.
1.3. Бұйымға маталар талдау.
Тоқыма өнеркәсібі тігін кәсіпорындарына әртүрлі мақсатқа тігілетін
киімдер мен ассортименттер үшін әр түрлі маталар, жасанды және синтетикалық
талшықтардан жасалған материалдар, тігетін жіптер, жылытатын және өңдейтін
материалдарды дайындап береді.
Талшық деп ұзындығы көлденеңінен көп есе артық иілгіш, жіңішке әрі мықты
затты айтады. Тоқыма талшық деп иәрме жіптерді, жіптерді, маталарды,
беймата материалдарды жасауда пайдаланылатын талшықтарды айтады. Ұзына
бойына ажырамайтын дара талшықтар қарапайым деп аталынады. Ұзына бойына
бірінен бірі байланысқан қарапайым талшықтар техникалық немесе құрама деп
аталынады. Ұзындығы ондаған, жүздеген метр болатын талшықты жіп дейді.
Жіптер қарапайым және құрама болып та бөлінеді. Қарапайым жіп яки моножіп –
ұзына бойына бүлінбей бөлінбейтін жалғыз дара жіп, құрама жіп ұзына бойына
өзара байланысқан қарапайым жіптерден тұрады. Талшықтарды топтастыру,
олардың тегіне қалай алынуына және химиялық құрамына байланысты жасалынады.
Барлық талшықтар таза және химиялық болып үлкен екі топқа бөлінеді.
Табиғатта кездесетін талшықтарды табиғи деп, ал завод жағдайында
алынатындарды – химиялық дейді. Өсімдік тектес және минерал тектестер
табиғи талшықтарға жатады. Химиялық талшықтар жасанды және синетикалық
болып бөлінеді. Жасанды талшықтар да өсімдік, мал және минерал тектес болып
келеді, сондықтан олар таза табиғи талшықтар сияқты целлюлозалық , белокты,
минералды болып бөлінеді. Жәй заттардың молекулаларын синтездеу арқылы
алынған талшықтарды синтетикалық деп атайды. Оған жататындар – капрон,
лавсан, нитрон, хлорин, винол, полиэтилен, полипропилен және басқалар.
Өсімдік талшықтарының негізі күрделі органикалық қосынды – целлюлоза,
яғни көміртегі, оттегі және ситегінен құрылған клетчаткалар. Мал
талшықтарының негізі одан да күрделі органикалық қосындылар –
аминоқышқылдардан тұратын белоктар. Белоктың құрамына көміртегі, оттегі,
сутегі, азот сияқты элементтер міндетті түрде кіреді. Жүнді құрайтын
белоктық қосынды керотиннің құрамында сонымен қатар күкірт те бар. Таза
жібектің, яғни жібек құрты жібінің құрамында фиброн және серицин деген екі
белок бар. Синтетикалық талшықтардың негізінде де күрделі органикалық
қосындылар – полимерлер бар. Олар қарапайым молекулаларды синтездеу арқылы
алынады.
Талшықтардың гигиеналық қасиеті — денсаулықты сақтауға жағдай жасайтын
қасиеті. Ол негізінен гигроскопиялық және ауа өткізгіштік көрсеткіштерімен,
және де жылу сақтауқасиетімен сипатталады.
Гигроскопиялығы — талшықтардың су буын бойына сіңіру қабілеті.
Талшықтардың гигроскопиялық қасиеті шындық кондициондық және максималды
ылғалдықпен бағаланады. Шын ылғалдық берілген атмосфералық жағдайда құрғақ
талшықтың массасымен салыстырғанда қанша процент ылғал бар екендігін
көрсетеді. Талшықтардың гигиеналық қасиеті олардың химиялық құрамы мен
синтетикалық талшықтарға қарағанда гигиеналық қасиетінің көрсеткіші жоғары.
Талшықтардың сыртқы ортаның әсеріне қарсы тұруы, яғни жарықтың, ылғалдың,
тердің әсеріне және де үйкелеуге, жууға, химиялық тазартуға, ылғалды-
жылумен өңдеуге қарсы тұру қабілеті тоқыма бұйымның тозбайтындығын
көрсетеді.
Киімді пайдалану барысында оның тозуы, негізінен- тартатын, қысатын,
бүкейтін күштердің әсерінен болады. Сондықтан да киімнің түрі мен түсін
сақтауда, киілу уақытын ұзартуда оның механикалық қасиеттерінің, яғни әр
түрлі механикалық ықпалға қарсы тұра алу қабілетінің маңызы зор.
Жүн маталары тарақтық (шауыты) және шұғалық болып бөлінеді. Тарақтық
маталар жұқа, жеңіл, тоқылған өрнегі бетінде анық көрініп тұрады. Шұғалық
маталар тарақтық матаға қарағанда ауыр әрі қалың. Шұғалық матаның бетінде
киіз тектес қабаты, түгі немесе ерекше мамығы болады. Тарақтық және шұғалық
маталарды өңдеудің өз ерекшеліктері бар. Кейбір операциялар екеуіне де
ортақ болады. Жүн матаның тобын (партиясын) өңделгенге дейінгі сапасына
және өндіріс жоспарына қарай таңдап алады. Жеңіл көйлектік және костюмдік
маталарды 10-12 бөлектен біріктіріп тігеді. Топқа кіретін ауыр матаның әр
бөлігі жеке-жеке өңделеді, тек кейбір операцияларды жүргізу үшін бірнеше
бөлігін біріктіріп тігеді де артынан қайта бөлектейді.
Тарақтық маталарды өңдеудің негізгі операциялары: отпен шарпу, қайнатып
пісіру, илеу (кейбір маталар үшін), шаю, ылғалдай декатирлеу, корбандау,
бояу күйзеу және тазалау, аппереттеу, престеу, ақырғы рет ыстық суға ұстап
жұмсартады.
Кейбір жүн маталарға арнайы заттарды сіңдіру арқылы су жұқпайтын, күйе
түспейтін қасиет береді.
Қайнатып пісіруді тарақтық маталарға ғана жасайды. Жазылған матаны 20-30
минуттай ыстық немесе қайнаған сумен өңдейді де суыту үшін суық сумен
шаяды. Қайнатып пісіру процесінен соң мата отырады, құрылымдары бекиді,
одан әрі өңдегенде оның киізденуі азаяды. Қайнатып пісіру маталардың қыртыс-
қыртыс болмауынан сақтандырады.
Тарақтық маталарды күзеу олардың үлпілдек мамығын алып тастау үшін
жүргізеді. Түк салынған шұға маталардың түгін тегістеу үшін де оларды
күзейді. Маталарды арнайы машиналарда күзейді, ол машиналарда спиральды
бекіткен пышағы бар цилиндрлер орнатылған. Күзеген соң маталарды тазартады.
Жартылай жүнді маталарды өңегенде жұмсартқыш есебінде полиэтилендік
эмульсия қолданылады. Аппреттеліп өңделіп болғаннан соң маталар кептіріп
кергіш машина арқылы өтеді.
Мата – бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның түсіне сай келуіне
негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен бөле жара қарауға
болмайды, сондықтанда оған қойылатын талап та күнделікті өсіп отырады.
Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Қазіргі сән ағымына сәйкес мен клеткалы жүн матаны таңдадым. Бұл матаны
таңдаған себебім: клетка модадан шықпайды.
Жүн маталары тарақтық (шауыты) және шұғалық болып бөлінеді. Тарақтық
маталар жұқа, жеңіл, тоқылған өрнегі бетінде анық көрініп тұрады. Шұғалық
маталар тарақтық матаға қарағанда ауыр әрі қалың. Шұғалық матаның бетінде
киіз тектес қабаты, түгі немесе ерекше мамығы болады. Тарақтық және шұғалық
маталарды өңдеудің өз ерекшеліктері бар. Кейбір операциялар екеуіне де
ортақ болады.
Жүн матаның тобын (партиясын) өңделгенге дейінгі сапасына және өндіріс
жоспарына қарай таңдап алады. Жеңіл көйлектік және костюмдік маталарды 10-
12 бөлектен біріктіріп тігеді. Топқа кіретін ауыр матаның әр бөлігі жеке-
жеке өңделеді, тек кейбір операцияларды жүргізу үшін бірнеше бөлігін
біріктіріп тігеді де артынан қайта бөлектейді.
Жарамсызын алып тастаған соң, кендір матаны тазалайды, жамайды,
қысқышпен немесе қайшымен түйіндерін алады, бунақталған жерлерін т.б.
ақауларын жөндейді. Жуықтығы, түйіні, кем-кетік тоқылғаны сияқты ақаулары
болған жағдайда матаны тоқыма суретіне сәйкестендіріп тігін инесімен торлап
жамайды. Торланып жамалған тұсы шұғалық маталарды өңдеуден өткізген соң
білінбей кетеді.
Тарақтық маталарды өңдеудің негізгі операциялары: отпен шарпу, қайнатып
пісіру, илеу (кейбір маталар үшін), шаю, ылғалдай декатирлеу, корбандау,
бояу күйзеу және тазалау, аппереттеу, престеу, ақырғы рет ыстық суға ұстап
жұмсартады.
Кейбір жүн маталарға арнайы заттарды сіңдіру арқылы су жұқпайтын, күйе
түспейтін қасиет береді.
Отпен шарпу – тарақты маталардың өңіндегі шығып тұрған жүн талшықтарын
күйдіру. Шарпу – үйіткіш (палилка) деп аталатын арнайы машинада
жүргізіледі. Жазылған мата газ шілтерісі жалынының үстімен 90 ммин
жылдамдықпен жылжып өтеі. Жалынның биіктігі 15 см-ге жетеді. Тығыздығы аз
маталарды үйіткенде жалын матаның арғы жағына өтіп кетеді де, жіптер
арасындағы талшықтардың ұшын күйдіреді. Мүмкін болатын ақаулар: күйдіріп
жіберу,
Қайнатып пісіруді тарақтық маталарға ғана жасайды. Жазылған матаны 20-
30 минуттай ыстық немесе қайнаған сумен өңдейді де суыту үшін суық сумен
шаяды. Қайнатып пісіру процесінен соң мата отырады, құрылымдары бекиді,
одан әрі өңдегенде оның киізденуі азаяды. Қайнатып пісіру маталардың қыртыс-
қыртыс болмауынан сақтандырады.
Тарақтық маталарды күзеу олардың үлпілдек мамығын алып тастау үшін
жүргізеді. Түк салынған шұға маталардың түгін тегістеу үшін де оларды
күзейді. Маталарды арнайы машиналарда күзейді, ол машиналарда спиральды
бекіткен пышағы бар цилиндрлер орнатылған. Күзеген соң маталарды тазартады.
Тарақты жартылай жүнді костюмдік және көйлектік маталар аппреттелініп
өңделеді. Матаға киілгіштік, жұмсақтық, созылымдылық қасиет беру үшін ами
пен карбомол қосындылары бар крахмалды және берік аппреттер пайдаланылады.
Жартылай жүнді маталарды өңегенде жұмсартқыш есебінде полиэтилендік
эмульсия қолданылады. Аппреттеліп өңделіп болғаннан соң маталар кептіріп
кергіш машина арқылы өтеді.
Арлық тарақтық лавсоны бар жүн маталары МА және ОС-ға препаратымен
антистотикалық және жұмсартатын өңдеуден өтеді. Күйе түспеу үшін молантин
және басқа препараттар қолданады.
Жалпы киімдерді тігу арасында олардың әрқайсысына белгілі талаптар
қойылады. Талаптар – бұл киімде қандай қасиеттердің бар екенін және оның
сыртқы ортамен, денемен, қозғалыспен өзара әсері болып табылады. Қазіргі
кезде киімге қойылатын талаптарды жүзеге асыру үнемділік пен киімнің
өнімділігі адамның материалдық және мәдени талаптарын қамтамасыз етеді.
Бұйымға қойылатын талаптар – халықты сәнді де, әдемі, тартымды киіммен
қамтамасыз етуге мүдделі. Мата – бұйым түрлерінің әдемілігіне және оның
түсіне сай келуіне негізделген болуы керек. Киім мен адамды бір-бірінен
бөле жара қарауға болмайды, сондықтанда оған қойылатын талап та күнделікті
өсіп отырады. Жалпы киімді тігу барысында белгілі бір талаптар қойылады.
Киімге қойылатын талаптар – мұның өзі қоғамдық тұтынушылар мен
өндірушілердің киімнің қандай қасиеттерін және олардың белгілерін артық
көретіндігі туралы информация, жобалау шешімдері бұл талаптарды жүзеге
асырады. Киімге қойылатын талаптар төмендегідей:
Эстетикалық талапқа – тұтынушы аса назар ауарады. Оның формасына,
түсіне, материалдық өңдеуіне, әр түрлі жекешелеріне, пішіміне, тігілу
сапасына бөлшектеріміз эволюциялық жағынан өзін қанағаттандыруын талап
етеді. Мұның өзі жаңа үлгі мақсатына, модасына сәйкес келіп, адам
тұлғасымен, қоршаған ортамен тұтасы үйлескен жағдайда ғана ерекше көзге
түсуімен туындайды.
Гигиеналық талап – мақсатына байланысты физикалық және химиялық
қасиеттеріне көңіл бөлу. Мысалы: киімнің ауа мен ылғал өткізгіштік, жылу
сақтау қасиеті, киіске ылғалдылығы қасиеттеріне көңіл бөлу. Нақтырақ
айтқанда адам денсаулығын сақтауға ыңғайлылығы. Киімнің жылуды сақтауын,
киімнің ішкі қабатында ауа алмасуын қамтамасыз етуі, шыққан тердің сорғуына
себепші, сыртқы дымқылдан сақтауын осы гигиеналық талаптардың санасына
жатқызамыз.
Экономикалық талап – тұтынушының өзіндікматеиалдық және рухани
талаптарына сай болуы тиіс. Қосымша қандай әлеуметтік тиімділікке
жеткізуді, ыңғайлылықтың, тауар түрінің сәйкестігіне, киімнің баға
деңгейінің үйлесімділігіне ерекше назар аударылады. Экономикалық талап
өзінің аты да айтып тұрғандай, үнемділік ұғымымен сәйкестендіруге болады.
Яғни бұйымның әдемі, ыңғайлы болуына жағдай жасай отырып, бұйымдарды
дайындаудың өзіндік құнын төмендетуді, матаны мейлінше үнемді жұмсауды
қарастырады. Өңдеу барысында, тігін өндірісінде бұйымды әзірлеуге кететін
уақытты қысқарту мақсатында, әрі сапалы бұйым шығару мақсатында жаңа
техникалар мен технологияларды пайдалану тиімді. Бұйым бағасы көтерілетін
болса, онда киімді өндіру мен оның өтімділігі қиын жағдайға ұрынылуы
мүмкін. Егер баға тым төмендеп кетсе, онда өндіріс зиян шегеді. Бұл
талаптарды зерттеуде киімнің түрін өндірудің қасиеттілігін экономикалық
жағынан ыңғайлылығы туралы жауап алынады.
Тұтынушылар талабы – бұл да тұтынушының өзіндік материалдық және рухани
талаптарын қанағаттандыруы үшін киімге берілген қасиеттердің барлығын
қамтамасыз еткендігінің көрсеткіші. Материалдық сұранымдар организмнің
қоршаған орта және киім мен өзара әрекеттескенде оның бірқалыпты қызметін
қамтамасыз етуге негізделген. Осыған байланысты материалдық сұранымдар
организмнің қоршаған ортамен және киімнің өзара әрекеттесуі, киімнің
қызметке икемді болуы талап етіледі. Гигрокопиялық қасиет ішкиімдік және
жаздық маталар үшін өте қажет.
Эргонометриялық талаптар – бұйымның киюге ыңғайлылығын, пайдалануға
төзімді болуды қамтамасыз етеді. Киюге ыңғайлылық – адамның еркін қозғалып,
тыныстануына киімнің оңай киіліп-шешілуіне негізделген ұғым, ал пайдалануға
төзімділігі дегеніміз әбден тозғанға дейін киюге болатындығы, сыртқы
ортаның әр түрлі жерлеріне ұзақ уақыт төтеп бере алатындығы.
Қазіргі сән ағымына сәйкес мен клеткалы жүн матаны таңдадым. Бұл матаны
таңдаған себебім: клетка модадан шықпайды.
Конфекционерлеу
Кесте: 1.3.
Қолданылған мата Қолданылған мата
1.4. Үлгінің техникалық нобайы (эскиз)
1.5. Бұйымның сыртқы түрін сипаттау
Жас бойжеткен қыздар киетін бұйым. Бұл бұйымды күнделікті өмірде
көшеде, демалыс орындарында кешкі жиындарда киюге болады. Өте ыңғайлы,
жұмсақ клеткалы жүн матадан жасалды. Бұл бұйымды маусымның әр мезгіліне
киюге арналған костюм. Костюм сарафаннан тұрады. Сарафанның алдыңғы бойы
екі бөліктен тұрады, үстіңгі және астыңғы жағы қиғаш клетка, сұлбасы
жжартылай қынамалы. Ал астыңғы жағы тюльпан сияқты болып келеді. Сарафанның
ұзындығы тізеге дейін.
- алдыңғы бойы екі бөліктен тұрады: үстіңгі және астыңғы.
- артқы бойы екі бөліктен тұрады: үстіңгі және астыңғы.
- артқы бойдың үстіңгі бөлігінде салынған.
- жағасы стойка.
- алдыңғы бойдың үстіңгі бөлігінде түймеленген.
Бұл үлгіде жартылай қынамалы сұлбаның үлгісінде жасалған және стандарты
44- ші өлшем алынды. Бұл үлгіні құрастырғанда ЦОТШЛ методикасы қолданылды.
Методикада стандартты ОСТ-өлшемі алынды. Модельдің бой өлшемі 170 см.
Эстетикалық тәрбие.
Эстетикалықтәрбие алу жан-жақты білім алған тұлға үшін өте қажет.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты адамның осы өмірге қалыптасуығана емес, оның
сана сезімнің өсуіне де әсер етеуі.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері мыналар:
1 Өнердегіәдемілікті, табиғатты, қауымды адам мен адам қарым қатынасын
және күнделікті өмірді дұрыс тануға тәрбиелеу.
2 Әр түрлі шығармашылық өнерді зерттеу арқылы эстетикалық тәлімді,
тұжырымды, сезімді, көзқарасты дамыту.
3.Өнерден басқада өмір заңынан алған білімін,қабілетін пайдаланып қоғам
пайдасына, өз пайдасына қолдану. Белсенді тұлғаны үйлесімді қалыптастыру
үшін тәрбиенің басты құралы өнер болып табылады.[7 5 б.]
1.2.2.Коллекцияныңң композициялық құрылымын талдау.
Композиция он костюмдік ,үш бөліктен тұрады.
ІІ-БӨЛІМ. ҚҰРАСТЫРУ БӨЛІМІ.
Конструкция – мұның өзі әлдененің құрылымы, құрылуы, құрылғысы деген
мағынаны білдіреді. Киімді конструкциялаудың есептік-графикалық әдістерінде
чертеждар құрудың әдістері көптен саналады. Олардың құрылымдық есеп
формулалары және графикалық құрылымдық әдістері жөнінен бір-бірінен ерекше
айырмашылықтары бар.
Пішу жүйелері бастапқы кезде дербес заказдар бойынша киім дайындауға,
ал кейініректе өнеркәсіп өндірісінде киім дайындауға пайдаланды. Бұл
әдістерді дамытуға Совет конструкторлары С. Н. Коратков, М. В. Ручкин, Ф.
А. Постилков, Г. А. Самаров, Н. И. Царов, И. А. Теровакимян және басқалар
үлкен үлес қосты.
1959 жыл тігін өнеркәсібінің орталық ғылыми зерттеу институтында
чертеждарды құрудың жақсы әдісі белгіленді. Оған тұлғаны антропологиялық
өлшемдер негіз болды. Бұл әдіс киімді конструкциялаудың бірегей
методикалары немесе есептеу-талдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz