Кемірушілер

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1.Кемірушілердің таралу аймағы.
Негізгі бөлім
1.Қазақстандағы кемірушілердің түрлері.
2.Кемірушілердің пайдасы мен зияны.
Қорытынды

Жұмбақ дүниені танып – білуіміздің табиғи көздерінің бірі – хайуанаттар әлемі. Жалпы табиғатта 2 миллионға жуық түрлері бар – микроскоп арқылы ғана көрінетін организмдерден бастап алып Піл, дене тұрқы 30 метрлік Кит сияқты хайуанаттар кездеседі. Ендеше сол хайуанаттар ішіндегі «Кемірушілерге» тоқталсақ. Кемірушілер (Rodentia) – сүт қоректілердің бір отряды. Бұған жер жүзіндегі сүт қоректілердің төрттен үш бөлігі, ал СССР-дегі сүт қоректілердің жартысы дерлік жатады. Кемірушілердің қазба қалдықтары- полеоцен дәуірінен белгілі. Кемірушілер Бор дәуірінде, сірә, насеком қоректілер мен бір ата-тектен дамыған болса керек. Кемірушілерге осы кезде туыстығы жағынан жақын топ қоянтәрізділер отряды жатады. Кемірушілердің ең ұсақ түрінің тұрқы 5 см, су шошқасы 1,25 м. Кемірушілердің тісі қатты қорек жеуге бейімделген. Күрек тістері (әр жақ сүйегінде бір жұп) күшті дамыған, доға тәрізді имек келген және үнемі өседі, әр тістерінің эмалы мен дентиннің қаттылығы әр түрлі болғандықтан, тісі өзінен-өзі қайралып, өмір бойы мұқалмайды. Кейбір кемірушілердің азу тістері де үнемі өседі. Ит тістері болмайды, күрек тістері мен азу тістері арасында тіссіз бос жер – диастема болады. Азу тістерінің беті бұдырлы, қырлы не қатпарлы. Бұл тістері де тіс эмалының қалыңдығы әр түрлі болғандықтан өзінен-өзі қайралады.
Кемірушілер жер жүзіне түгел таралған. Осы кезде тіршілік ететін 30 тұқымдасқа, 400-ден астам туысқа бөлінетін 2000-дай түрі бар. СССР-де 11 тұқымдасқа, 50 туысқа жататын 130-дан астам түрі белгілі. Бұдан басқа антропоген дәуірінен 70 түрі, оның ішінде 15-ке жуық өліп біткен туысы табылды. Кемірушілердің қазір тіршілік ететін түрлері әдетте үш отряд тармағына бөлінеді. Бұлардан тиін тәрізділердің(Sciuromorpha) осы кезде тіршілік ететін 5 тұқымдасы (құндыз,америка тау құндызы, тиін, қапшықты егеуқұйрық, гетеромитдер) және өліп біткен 5 тұқымдасы бар. Жайра тәрізділер отряд тармағына(Hystrcomorpha) осы кезде кездесетін 12 тұқымдас (кәдімгі жайра,ағаш жайрасы,теңіз ақ тышқаны,су шошқасы,агути,саз құндызы,шиншилла т.б.) және өліп біткен үш тұқымдас жатады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1.Кемірушілердің таралу аймағы.

Негізгі бөлім

1.Қазақстандағы кемірушілердің түрлері.
2.Кемірушілердің пайдасы мен зияны.

Қорытынды

Жұмбақ дүниені танып – білуіміздің табиғи көздерінің бірі –
хайуанаттар әлемі. Жалпы табиғатта 2 миллионға жуық түрлері бар –
микроскоп арқылы ғана көрінетін организмдерден бастап алып Піл, дене
тұрқы 30 метрлік Кит сияқты хайуанаттар кездеседі. Ендеше сол
хайуанаттар ішіндегі Кемірушілерге тоқталсақ.
Кемірушілер (Rodentia) – сүт қоректілердің бір отряды. Бұған жер жүзіндегі
сүт қоректілердің төрттен үш бөлігі, ал СССР-дегі сүт қоректілердің
жартысы дерлік жатады. Кемірушілердің қазба қалдықтары- полеоцен дәуірінен
белгілі. Кемірушілер Бор дәуірінде, сірә, насеком қоректілер мен бір ата-
тектен дамыған болса керек. Кемірушілерге осы кезде туыстығы жағынан жақын
топ қоянтәрізділер отряды жатады. Кемірушілердің ең ұсақ түрінің тұрқы 5
см, су шошқасы 1,25 м. Кемірушілердің тісі қатты қорек жеуге бейімделген.
Күрек тістері (әр жақ сүйегінде бір жұп) күшті дамыған, доға тәрізді имек
келген және үнемі өседі, әр тістерінің эмалы мен дентиннің қаттылығы әр
түрлі болғандықтан, тісі өзінен-өзі қайралып, өмір бойы мұқалмайды. Кейбір
кемірушілердің азу тістері де үнемі өседі. Ит тістері болмайды, күрек
тістері мен азу тістері арасында тіссіз бос жер – диастема болады. Азу
тістерінің беті бұдырлы, қырлы не қатпарлы. Бұл тістері де тіс эмалының
қалыңдығы әр түрлі болғандықтан өзінен-өзі қайралады.
Кемірушілер жер жүзіне түгел таралған. Осы кезде тіршілік ететін 30
тұқымдасқа, 400-ден астам туысқа бөлінетін 2000-дай түрі бар. СССР-де 11
тұқымдасқа, 50 туысқа жататын 130-дан астам түрі белгілі. Бұдан басқа
антропоген дәуірінен 70 түрі, оның ішінде 15-ке жуық өліп біткен туысы
табылды. Кемірушілердің қазір тіршілік ететін
түрлері әдетте үш отряд тармағына бөлінеді. Бұлардан тиін
тәрізділердің(Sciuromorpha) осы кезде тіршілік ететін 5 тұқымдасы
(құндыз,америка тау құндызы, тиін, қапшықты егеуқұйрық, гетеромитдер) және
өліп біткен 5 тұқымдасы бар. Жайра тәрізділер отряд
тармағына(Hystrcomorpha) осы кезде кездесетін 12 тұқымдас (кәдімгі
жайра,ағаш жайрасы,теңіз ақ тышқаны,су шошқасы,агути,саз құндызы,шиншилла
т.б.) және өліп біткен үш тұқымдас жатады. Тышқан тәрізділер (Myomorpha) он
тұқымдасқа (қарақас тышқан,жалманқұлақ тышқан,қосаяқ,соқыр тышқан,аламан
т.б.) және 3 қазба тұқымдасқа бөлінеді. Қазақстанда кемірушілердің 9
тұқымдасқа, (ақтиін,ұшар,жалманқұлақ,жай-ра,қар ақас тышқан,қосаяқ,соқыр
тышқан,аламан және тышқан) 36 туысқа бөлінетін 70 түрі бар. Бұның 4 түрі
тек біздің республикада ғана кездеседі. Олар: жалманқұлақ (selevinia
betpakdalensis), жуан құйрық қосаяқ (pygerethmus platynrus), Житков
қосаяғы (p.Zhitkovi) және Виноградов қосаяғы (p.Vinogradovi). Бұнымен қатар
Қаз. ССР ҒА-ның зоология институтының ғылыми қызметкерлері 1970 жылы
Сарыарқадағы Бектау ата маңынан республикада бұрын белгісіз болған бес
саусақты ергежейлі қосаяқты (Cardiocranius paradoxus) тапты. Бұл осы
қосаяқтың СССР-де екінші жерден табылуы. Алғаш Тува АССР-нен белгілі еді.
СССР-де кездесетін кемірушілерден сары алақоржын (Lagurus luteus) және жуан
құйрық ергежейлі қосаяқ (Salpingatus cuassicauda) тек Қазақстанның көптеген
жерінен, әсіресе Шалқар теңіз соры (орта олигоцин),Арал теңізі маңынан
(төменгі миоцен) табылған. Кемірушілер Арктика тундрасынан бастап тау
басындағы қар жиегіне дейінгі барлық табиғи аймақтарда кездеседі.СССР-де
тундра аймағына тиін, шұбар тышқан,орман сұр тышқаны мен тышқан; шөлді
жерге қосаяқ, құм тышқан; далаға суыр, саршұнақ, сұр тышқан және алақоржын
тән. Дала мен орманды далада кемірішілердің түрі көбірек болады.
Кемірушілердің көпшілігі ін қазады, өне бойы топырақ арасында (брау бас
тышқан, соқыр тышқан), суда (құндыз,андатр), ағаш басында (тиін,қарақас
тышқан) тіршілік ететіндері бар. Кемірушілердің аяқтары қазуға, жүзуге,екі
артқы аяғы мен жүруге (қосаяқ), өрмелеуге, тіпті қалқып ұшуға (ұшар)
бейімделген. Кемірушілер ін қазатындықтан, қысқы ұйқыға жататындықтан басқа
сүт қоректілерге қарағанда тіршілік ортасының қолайсыз жағдайына төзімдірек
келеді және тез көбейеді. Кемірушілердің көптеген түрі ауыл шаруашылығының
(әсіресе астықтың), сондай-ақ орман шаруашылығының зиянкестері, олар
қоймадағы тағамды т.б. заттарды зақымдайды. Біраз түрі адам мен жануарларға
гельминттерді таратады, жұқпалы аурулар қоздырғышын жұқтырады мысалы:
шуманы егеуқұйрық, суыр, саршұнақ, құмтышқан; энцефалитті шұбар тышқан,
орман сұр тышқаны; құтыру ауруын егеуқұйрық таратады. СССР-де
кемірушілердің зиянды түрлерінің санын тежеу, құрту шаралары тиімді
жүгізілуде. Кемірушілердің арасында терісі бағалылары да бар. Мысалы: тиін,
суыр, саршұнақ, андатр, саз құндызы. Кемірушілердің көптеген түрі – терісі
бағалы жыртқыш аңдардың жемі. СССР-дің Европалық бөлігінде. Кавказдың ,
Қазақстанның далаларында кіші саршұнақ (Cit.Pygmaeus) деген түрі
таралған. СССР-дің Европалық бөлігінен шығыста – Еділ өзеніне дейін
шұбар саршұнақ (C.Suslica) кездеседі.
Орта Азияның құмды шөлінде тарақ құйрық саршұнақ (Spermophilopsis
Leptodactylus) тіршілік етеді. Олар қысқы ұйқыға жатпыйтын, бұталарға
тез өрмелеп шығатын және шөбі сирек құмды жерлерді мекендейтін
оргагизм. Індерінен ұзақ жерлерге өрістеп жайылып кетеді , өте
жүйрік болады. Оңтүстік – Шығыс Европаның ,
Қазақстанның , Батыс Сібірдің далаларында және Орта Азияның
тауларында суырлар тіршілік етеді. Суырлар систематикалық және
биологиялық белгілері бойынша саршұнақтарға жақын организмдер , бірақ
олардан анағұрлым ірі болады. Олардың нағыз өкілі – дала суыры (Marmota
bobas) болып есептеледі. Қанатты тышқан (Ptermyidae) тұқымдасы негізінен
тропиктік зоналарға тараған. Бізде ұшатын тиін (Ptermys Volns) деген
бір ғана түрі Европамен Сібірдің ормандарын мекендейді. Күндіз ағаш
қуыстарына жасырынып , түнге қарай шығатын түн жануары. Алдыңғы және
артқы аяқтарының арасында болатын тері жарғағының көмегімен ұшатын
тиіндер ағаштан – ағашқа секіріп, қалықтай ұшып, 10 м дей жерге барып
түседі. Бұлар сирек кездесетін , кәсіптік маңызы жоқ жануарлар.

Қосаяқтар – шөл хайуанаты.
Қосаяқтардың дене пішіні тышқанға , құлағы қоянның құлағына ,
аяғы кенгуру аяқтарына , ал құйрығы арыстанның құйрығына ұқсайды.
Басқа аңдар төрт аяғымен жүгірсе , бұлар екі артқы аяғымен
секіреді. Құйрықтары тұрқына қарағанда 2 - 3 есе ұзын келеді.
Қосаяқтарға ұзын құйрық неге керек? Оның мәні бар екен.
Міне , қосаяқ артқы аяқтарын тіреп отыр. Алдыңғы
аяқтарымен жемін ұстап жейді. Бұл кезде ол кенгуру сияқты құйрығын
жерге тіреп қояды. Артқы аяғымен секіргенде алдыңғы аяғын кеудесіне
қысып алады. Секіру үшін құйрығымен жерді итеріп қалады. Оның
құйрығы итергіш қызметін атқарады. Екі аяқпен секірген кезде қосаяқ
құйрығы тепе – теңдікті сақтау ролін атқарады. Бұл аталғандармен оның
қызметі бітпейді. Қосаяқтар – түн хайуанаты. Бұлардың ұзын құйрығының
ұшында ақ шашағының болуы да тегін емес. Қараңғыда ол көрсеткіш
ролін атқарады. Міне, осы арқылы олар бір – бірінен қалмайды. Немесе
олардың соңына жаулары түссе , құйрығындағы ақ жалауын сол бұрып, өзі
оңға қарай кетіп , жоқ болады. Солар арқылы жауларын оңай алдап,
құтылып кетеді. Шөл даламызда қосаяқтың 15-
тей түрі тіршілік етеді. Сусыз шөлді далада жеке – жеке ін қазып
алып , сонда тұрақты мекендейді. Негізінен өсімдік тұқымдарымен
қоректеніп, шабындыққа аздап зиянын тигізеді. Екінші жағынан,
қосаяқтар жазық даламызды кезіп жүретін кәсіптік маңызы бар түлкі,
қарсақ, күзен сияқты аңдарға азық болады. Қосаяқтар
азығын іздеуге түнде шығады. Бұл кезде олар көбіне жол бойында
айналып, ойнайды. Оның түнгі қызметіне қарап, кейде ауыл тұрғындары
ауа – райының қалай болатындығын жорамалдайды. Кейде жол бойында
қосаяқтар топырақты әр жерге үйіп қояды. Мұны байқаған ауыл
адамдары биыл жауын – шашын мол болып , егін бітік болады екен
дейді. Ал, кейде қосаяқтар құмды жолда білезік сияқты үйінділер
жасайды. Бұл жағдайды көрген қариялар қыс қатты , суық болады екен,
малға жылы қораңды қамда дейді.

Жайра
Қазақстанда сирек кездесетін және жойылып бара жатқан аң
есебінде Қазақ СССР-дің қызыл кітабына жазылған кеміргіш бұл –
Жайра. Арқасында ұзындығы 3 см ден 30 см ге дейін жететін ине
тікенектері бар. Түсі шұбар, әрбір ине тікенегі нүктелі – сызық
түрінде кезектескен қара және ақ жолақтан тұрады. Осындай ине –
тікенек жайрада 30 мыңдай, бірақ бұл инелер жеп – жеңіл, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.