Кәсіпорындарда шиеленісті басқару жүйесін талдау («Арқабаев» ЖК мысалында)

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ШИЕЛЕНІСТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ . . . 5

1. 1 Шиеленістің мәні және оның жіктелінуі . . . 5

1. 2 Шиеленістің пайда болу себептері мен олардың салдары . . . 17

1. 3 Шиеленісті басқарудағы шиеленіс процесінің моделі . . . 22

2 КӘСІРОРЫНДАРДА ШИЕЛЕНІСТІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ («АРҚАБАЕВ» ЖК МЫСАЛЫНДА) . . . 28

2. 1 «Арқабаев» ЖК қаржы-экономикалық жағдайын талдау . . . 28

2. 2 Ұйымда шиеленісті басқару жүйесінің өзекті мәселелері және оны реттеу. 43

3 ҰЙЫМДАРДА ШИЕЛЕНІСТІК ЖАҒДАЙДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ . . . 48

3. 1 Шиеленістерді шешудегі келіссөздердің функционалды үлгісінің

рөлі . . . 48

3. 2 Дағдарыс жағдайында шиеленістерді басқарудың ұйымдастырушылық

әдісін қолдану . . . 59

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 66

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 68

КІРІСПЕ

Шиеленістер барлық әлеуметтік институттардың, әлеуметтік топтардың қызмет етуінде және адамдардың бір-бірімен өзара қарым-қатынастарында жиі кездеседі. Қоғамда әр түрлі топтар, таптар, жіктер бар, олардың өзіндік мақсат-мүдделері, талап-тілектері, арман - аңсарлары, мұқтаж- қажеттіліктері болады. Олар, сөз жоқ, сәйкес келе бермейді. Осыдан келіп араларында айырмашылықтар пайда болады. Олар дер кезінде шешілмесе, шиеленістерге жанжалдарға айналады. Шиеленіс деп әрбір қарсы жақты қолайсыздыққа ұшыратып, істі насырға шаптыратын қарама-қарсы мүдделердің, пікірлердің, көзқарастардың қайшы келуін, елеулі келіспеушілікті, өткір таласты айтады.

Шиеленіс әрқашан жағымсыз болып есептелінген, өйткені адамдарға шығын әкеліп, бірлесіп істеген жұмыстың нәтижесінде кері әсерде байқалып және іскерлік қарым-қатынастың бұзылуына, әуелі жойылуына әкеліп соғады. Классикалық көз-қарас шиеленіске мүлдем орын жоқ деген мағынаны білдіреді. Бірақ, әлеуметтік қатынаста белгілі шиеленіс деңгейінің мүлдем болмауы мүмкін емес деп шешілді. Адам шиеленістен қашып кете алмайды. Ол шиеленісті шешу процесіне ат салысуы мүмкін немесе оны басқаларға тапсыруы мүмкін ». Сондықтан басшыларда да және әр мәдениетті адамда да шиеленіс туралы түсінік болу керек, оның пайда болуы кезінде өзін-өзі ұстай білу қажет. Шиеленістің пайда болу барысымен, эмоцияға байланысты, біз өзімізді ыңғайсыз сезініп, әуелі денсаулыққа елеулі әсерін тигізуі мүмкін. Мен өзімнің жұмысымда шиеленістің түсінігін, оның түрлерін, олардың қалай дамитынын және шиеленістерді тиімді шешу жолдарын анықтаймын. Адамдар әр түрлі болып табылады, сондықтан олар нақты жағдайды әр түрлі қабылдайды, сол себептен біз белгілі себептермен бір-бірімізбен келіспей қаламыз. Шиеленістер тек келіссөз жүргізілгенде ғана туындамайды, сонымен қатар іскерлік және жеке қатынастарда да туындауы мүмкін. Барлығына белгілі, олар, яғни шиеленістер, субъектілі өзгеріп отырады, сондықтан шиеленістің пайда болуын алдын-ала анықтайтын факторлардың барлық жиынтықтарын анализдеу қажет.

Шиеленісті адамның кез-келген әрекет ету саласының ажырамас бөлігі ретінде қарастыруға болады, ал басқару дегеніміз шиеленістің туындау себептерінің бірі.

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі - бүгінгі таңда ұйым басшыларына шиеленістік жағдайларды тиімді реттеу әдістерін қолдануға білімдерінің саяздығы және шиеленістік мәдениет деңгейінің жеткілікті деңгейінің төмен болуы. Шиеленістер қызмет ету барысында барлығына танымалы құбылыс. Бірқалыпты, типті идеал болып табылатын қызметкерлер, департаменттер және жеке кәсіпкерлер арасындағы қарым - қатынастар өмірде сирек кездеседі.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - тақырып бойынша теориялық материалдарды зерттеу, ұйымда туындайтын нақты шиеленістік жағдайларға сипаттама беріп, аталған проблемаға байланысты ұсыныстар жасау.

Жұмыстың мақсатына сай келесі міндеттер туындайды:

шиеленіс мәнін, функцияларын, типтерін анықтау;
шиеленіс ерекшеліктері мен туындау себептерін ашу;
шиеленістік жағдайларды шешу әдістеріне толық сипаттама беру;
ұйым ішінде туындайтын шиеленістік жағдайларды тиімді шешу жолдарын ұсыну.

Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні- ұйымда шиеленіс жағдайды басқару жүйесі.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі- ҚР кәсіпорындарындағы шиеленіс жағдайлардың орын алуы мен оны басқару жүйесі.

Дипломдық жұмыстың негізі жалпы ғылыми зерттеу әдістері: анализ, синтез диалектикалық, жүйелеу.

Дипломдық жұмыстың құрылымына кіріспе, үш тарау, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімі кіреді. Бірінші тарауда шиеленістің мәні мен оның жіктелінуі, шиеленістің пайда болу себептері мен оның салдары және шиеленісті басқарудағы шиеленіс процесінің үлгісі қарастырылады. Екінші тарауда «Арқабаев» ЖК қызмет етуінің қазіргі жағдайы , ұйымда шиеленісті басқару жүйесінің өзекті мәселелері қарастырылып, кәсіпорынның қаржы-экономикалық жағдайын талдау жасалған. Үшініші тарауда тұлғааралық стиль шиеленісті шешудің құрылымдық әдісі, шиеленістерді шешудегі келіссөздердің функционалды үлгісінің рөлі, сонымен қатар дағдарыс жағдайында шиеліністерді басқарудың ұйымдастырушылық әдісін қолдану қажеттілігі қарастырылады.

1 ШИЕЛЕНІСТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ

1. 1 Шиеленістің мәні және оның жіктелінуі

Ең алдымен шиеленіс ұғымын анықтап алған жөн. Ойға келетін бірінші жол бұл танымалы әдебиеттерді қарастыру. Шиеленіс дегеніміз екі немесе одан да көп тараптардын (тұлға немесе топтар) арасында әрқайсысы өз көзқарасын немесе мақсаттарын жақтап және басқалардың осылайша әрекет етуіне жол бермеушілігі.

Шиеленіс - бұл (латын тілінен аударғанда conflictus - қақтығыс), тараптардың, көзқарастардың, күштердің қақтығысы.

Шиеленіске адамзат өте ертеден-ақ көңіл аударған. Мысалы, б. з. б. 7-6 ғасырлардаҚытай фәлсафшылары дүниедегі нәрселердің бәрінің қозғалысы көзі оң (ян) және теріс (инь) бастаулардан тұрады деп есептеді. Ежелгі грек фәлсафашысы Гераклит заттармен құбылыстардың дамуы қарама- қарсылықтардың күресінен туады деді. Гегель қарама-қарсылықтардың қайшылықтардың күресін жоғары бағалады.

Осы ғасырдың 50 жылдарында американдық Льюис Көзер әлеуметтік шиеленістерге құндылықтар, мәртебе, билік, қаржы- қаражат үшін күресті жатқызды. Мұндай көзқарас Батыс саясаттарында кең тараған.

Қазіргі кезде қоғамдағы шиеленістер көптеген ғалымдардың назарын аударуда. Сондықтан осы мәселемен арнайы айналысатын конфликатология деген ғылым пайда болды. Ол мейірімсіздікке, төзімсізділікке, озбырлыққа әкелетін, қоғамды бүлдіріп, тығырыққа тірейтін саяси шиеленістердің шығу заңдылықтарын біліп, реттеуі жолдарын іздестіріп, оның алдын алуға бағытталады. Соған орай, ол саяси және қоғамдық қатынастарды жетілдірудіде қарастырады.

Әлеуметтік шиеленістердің бірнеше түрлері бар. Ең бірінші, жалпы себебіне адамдардың теңсіздігі жатады. Себебі әркімнің қоғамдағы мәртебесі, қызметі, билікке қатынасы әр түрлі. Біреулер билік етеді, екіншілері оған бағынады, дегендерін істейді.

Шиеленістің екінші себебіне қажеттілік, мұқтаждықтың, талап-тілектердің өтелмеуі немесе қанағаттандырғысыз өтелуі жатады.

Үшіншіден адамдар өздерін белгілі бір әлеуметтікң, этникалық,, діни т. б бірлестіктердің мүшесіміз деп санайды.

Шиеленістер қоғамның өмірінде маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік бақылауға алынған шиеленіс адамдар, топтар арасында пайда болған дау-дамайларды уақытында ушықтырмай, асқындырмай шешуге септігін тигізеді.

Әлеуметтік шиеленістер сан алуан келеді. Олар мемлекеттер, ұлттар, ұйымдар, жұмысшылар мен әкімшілік басшылары, ері мен әйелі және т. с. с. арасында кездеседі. Олар әр түрлі топтастырылады, жіктеледі. Мысалы, оларға қатынасатын субъектілерге байланысты мемлеккетткр, ұлттар, діндер, нәсілдер арасындағы; қатынасатын жақтарға байланысаты саяси экономикалық, идеологиялық, экологиялық, сауда, қаржы, әскери, мәдени; қамтыған шеңберіне қарай халықаралық, аумақтық, жергілікті болып бөлінеді. Оларды антогонистік және антогонистік емес негізгі және негізгі емес, шындыққа жататын және жатпайтын, ұзақ уақыттың және қысқа мерзімді, т. т. етіп те бөліп жүр.

Саяси шиеленістер өзінің даму барысында бірнеше кезеңдерден өтеді. Алғашқы кезеңінде кикілжіңдерге негіз туады. Қоғамның кейбір салаларында қиындықтар пайда болды. Оларға айтарлықтай мән берілмесе, өрби түседі.

Біраз жағдайда билік басындағылар қайшылықты байқаса да байқамаған сыңай білдіреді. Ондайда кикілжің бықсып, жанып өрістеуі, тіпті өртке айналуы мүмкін. Сондықтан шиеленісті шешу керек. Бұрын одан екі жолмен құтылғысы келетін. Бірінші қоғамның «таза» дамуы қисынына сәйкес келмегенді өз арасынан аластап, сыртқа ығыстырып шүығару арқылы құтылғысы келді. Екіншісінде, керексіз жағдайда, құрылымды тура басып-жаншып құрту, жою арқылы құтылғысы келді. Екеуіндеде қайшылық шешілген сияқты адамдышы түсінік туады.

Этносаяси шиеленістерге этностар, ұлттар арасындағы даудамайлар, шиеленістер жатады. Басқа саяси- әлеуиеттік егес, даушарларға қарағанда ол өте күрделі және шешілу жолы қиын мйселе.

Этносаяси жанжал тудыратын мәселенің бірі -этникалық ұлтшылдық . Мұнда біраз ұлттың өкілдеі өз алдында автономия алу, тұтастығын және өзгешелігін сақтау мақсатын қояды. Ол идеология немесе қозғалыс ретінде көрініс беруі мүмкін. Ондай этнос негізгі үш мақсатты алға қойады:

-автономия мен өзін-өзі басқаруды қамтамасыз ету;

-белгілі бір жерге, аумаққа иелік ету құқығын алу;

-өз мәдениетін жалпымемлекеттік мәдениетпен бірдей мәртебеге жеткізу.

Этностық ұлтшылдық басты саяси мүддесі- түптеп келгенде өзінің мемлекеттігін орнату. Мұндай ұлтаралық қақтығыстар қазіргі таңда жеткілікті.

Этносаяси шиеленістердің пайда болуына түрткі болатын себептердің бірі-этностық өз тілі, мәдениеті, діні, әдет-ғұрпының тағдырына қалыптан тыс, асыра қауіптенушілік.

Әдетте ұлттық ұлттық идеяны көтеріп, этносаяси жанжалдарға әкелетіндер билікке таласушы топтармен олардың басшылары. Олар өз саяси мақсаттарыцна жету үшін ұлттық факторды пайдаланады. Сол үшін жылдар бойы жиналған кемшіліктерді дабырға етіп, аз ұлттардың сезімдеріне ойнап наразылық тудырады.

Қалай болғандада ұлтаралық шиеленісті өрістетпейғ, мәселені дер кезінде шешу қажет. Өйткені мұндай шиеленістер ұлғайып кетуге бейім келеді және ұзақ сипат алған дау- жанжалды тоқтату оңайға түспейді. Ол үшін мемлекет ұлтаралық саясатты ешқашан назардан тыс қалдырмауға тиіс. Бұл салада біздің елімізде бірталай іс істелуде. 1995 жылдың 1 наурызында Н. Ә. Назарбаевтің Жарлығымен Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылды. Ол республикадағы барлық ұлттық мәдени орталықтарды қамтиды. Ассамблея елімізде ұлтаралық келісім мен саяси тұрақтылықты сақтау, қоғамды біріктіруі, нығайтуды қамтамасыз ету бағытында практикалық ұсыныстар жасайды. Ұлттық саясат саласындағы жаңа заң жобаларына қоғамдық сараптау жасайды.

Алайда экстремистік пиғылдағылар елімізде кездеседі. Мысалы, 1999 жылы Казимрчук деген содыр өз жақтастарымен Өскеменде төңкеріс ұйымдастырмақ болды. Оның сұрқия жоспарын қазақстандық аргаулы органдары дер кезінде ашып, ойындағысын жүзеге асыртпады. Егер бұл әрекет жүзеге аса қалса, Шығыс Қазақстандағы, тіпті еліміздің басқа өңірлеріндегі жағдай тұрақсыздандыратыны сөзсіз еді. Сондықтан барлық жұртшылық болып ондай әрекеттерге жол бермей, қазақстандық патриотизмді, ұлтжандылықты, отансүйгіштікті республика тұрғындарының бойларына сіңіріп, жеріміздің тұтастығын, еліміздің тыныштығын көздің қарашығындай сақтап, оның гүлденіп, көркеюі үшін үздік оқып, аянбай озық еңбек етуіміз керек.

Саяси салада жанжалдарды тудырмаудың, оны одан әрі өршітпеудің басты амалы- халықтың әл-ауқатын көтеру, елдің жоғары әлеуметтік - экономиклық дәрежеде дамуын қамтамасыз ету. Оған қоса қоғамның саяси мәдениеті биік болса, билік басындағыларға, заң органдарына деген сенімарта, беки түседі. Ал олар жеткіліксіз болса, саяси жанжалдар мен дағдарыстың өрбуіне әкеледі.

Біраз жағдайда дау- жанжалдардың алдын алу үшін билік басындағылар әр түрлі әдіс- айлаларды пайдаланады.

Саяси жанжалдаржы шешудің бірнеше түрнлері бар.

1. Дау- жанжалдарға бармау, одан қашққтау әдісі. Мысалы, саяси қайраткер қарсы жақпен жанжалға түспеу түспеу үшін саяси сахнада кетеді немесе кейбіреулер бастығымен істесе алмаса, істі насырға шаптырмау үшін өз еркімен жұмыстан кетеді.

2. Кейінге қалдыру әдісі. Қарсыласпен ерегіске бармай, »не істесең соны істе» деген сияқты, бәріне көніп жүре береді.

3. Саяси жанжалды мәлімеге келу арқылы бейбіт жолмен шешу. Мәміле деп дау - жанжалға қатысушы жақтардың өзара кешірімділік білдіріп, ымыраға келуін айтады. Онда екі жақ бірін-бірі ұғынысып, өзара кешірімділік жасап, ортақ келісімге келуге тырысады.

4. Зорлық негізінде бітістіру, келістіру. Мұндайжағдай бінр жақтың күші айтарлықтай басым болғанда, екінші жақ жеңілгенде немесе оны толық жойып жібергенде туады. 5. Аралық сот немесе арбитраждық сараптау әдісі. Мұнда қарсы жақтар дау, талас тудырған мәселені тексеруге өз иеріктерімен үшінші жақтарға береді. Оның шығарған шешімін екі жақта мойындайды.

Батыс әлеуметтанушылар мен философтардың ойынша, шиеленіс әлеуметтік дамудың маңызды факторы ағылшын философы Г. Спенсер (1820-1903) шиеленісті адамзат қоғамының тарихындағы заңды құбылысы және әлеуметтік дамудың стимулы ретінде қарастырды [1, 125 б. ] .

Шиеленістен әр уақытта айналып өтіп, туындаған сәтте жою қажет құбылысы деген ой-пікір қалыптасқан. Бұл сипаттама пікір Уорд, Веблен, Росс, Смолл, Левин секілді ғылыми басқару әкімшілік мектебінің өкілдері болып табылатын және Вебер бойынша бюрократия концепциясын жақтаушы авторлардың еңбектерінде кездеседі [1, 125 б. ] . Ұйымның тиімді қызмет етуі міндеттерді, ережелерді, лауазымды тұлғалар арасындағы қарым-қатынастарды анықтау және тиімді ұйымдастырушылық құрылымды жасау деңгейіне байланысты деп есептелінген. Бұл механизмдер шиеленістің пайда болуына ықпал ететін жағдайларды жою және туындаған мәселелерді шешу үшін қолданылуы мүмкін.

Неміс әлеуметтанушысы философ- идеалист Т. Зиммель шиеленісті пікір-талас ретінде қарастырып, психологиялық құбылыс және әлеуметтанудың бір формасы ретінде қарастырды [2, 114б. ] .

«Адамдар қарым-қатынастары» мектебінің өкілдері де шиеленістен айналып өту әдісін жақтады.

Олар топ басшылардың арасында келіспеушіліктердің пайда болу мүмкін деп есептегенімен, шиеленісті ұйымның тиімсіз әрекет ету және нашар басқару белгісі ретінде қарастырды. Олардың ойынша, ұйымдағы бірқалыпты қарым-қатынастар шиеленісті алдын-алуға ықпал етеді.

Әлеуметтік-психологиялық чикаголық мектебінің негізін салушылардың бірі Р. Парк шиеленісті әлеуметтік әрекеттестікпен қатар жарысу, бейімделу және ассимиляция (латын түрді өзгерту) төрт негізгі түрлерінің қатарына жатқызады. Оның пайымдауынша, өмір сүру үшін күресудің формасы болып табылатын жарысу шиеленіске соқтырады. Бұл ассимиляция арқылы тұрақты өзара байланысқа, серіктестікке және бейімделуге ықпал етеді [2, 115 б. ] .

Бұлардың алдында, алғашқы қауымнан қазіргі қауымға ауысу барысында адамдардың кластарға бөлінуінің себебі биологиялық, психологиялық, религиозды себептер деп ойлайды.

Т. Персонсаның құрылымды-функционалды анализ концепциясының критикасында шиеленіс теориясы құрылды. Бірақ, Козер тұрақтылық және әлеуметтік тәртіпке қарсы емес, қарама-қайшылықты қоздыратын, мүдделердің қақтығысуына, өкіметтің қарым-қатынасының шиеленістік мінез-құлқын тудыруына әкелетін, қоғамға деген методологиялық тәсілдемеге қарсы [1, 123 б. ] .

Маркс класстардың пайда болуы мен оның арығаратай дамуының себебі экономикалық деп түсіндірді: өндірістің дамуы, қосымша азық-түлік пен еңбектің қоғамдық бөлінуінің пайда болуы, тауар айырбасының дамуы, жеке меншіктің пайда болуы мен адамдардың мүліктік теңсіздігі, бұл себептердің арқасында екі класс пайда болды: эксплуататорлар, байлар, басшылар мен эксплуатация жасайтындар, кедейлкр және бағыныштылар.

Маркстік шиеленіс пен қарама-қайшылық туралы оқытудың негізгі ережелері:

Жүйедегі тапшы ресурстардың әркелкі бөлінуі, басшылар мен қызметшілер арасында шиеленістерді тудырады.
Қызметші топтар өздерінің мүдделерін танып білген сайын, оларда тапшы ресурстардың әділді және заңды бөлінуінде күдік туа бастыйды

А. Басшылар мен қызметшілер арсындағы әлеуметтік өзгерістер көп болған сайын, қызметшілер өздерінің ақиқатты мүдделерін танып біле бастайды.

Ә. Неғұрлым қызметкерлер бір-біріне шағымданған сайын, соғұрлым олар өздерінің нақты мүдделерін түсіне бастайды [3, 396 б. ] .

1. Қызметкерлердің экологиялық шоғырлануы көп болған сайын, олар бір-біріне шағымдануын жиілетеді.

2. Қызметшілер сәйкестендірілген идеологияны дамытқан сайын, нақты ұйымдық мүдделерін түсіне бастайды.

1. Идеологтарды қызметке тарту мүмкіндігі жоғары болған сайын, идеологияның унификация мүмкіндігі де жоғарлай түседі.

2. Басшының әлеуметтендіру, процестерді және жүйедегі коммуникация желісін реттеу мүмкіндігі төмен болған сайын, идеологиялық унификация мүмкіндігі жоғарылайды.

3. Қызметшілердің мүдделері көп болған сайын, тапшы ресурстардың заңды бөлінгеніне күдіктеніп, жүйенің басымдық жағдай топтарымен ашық түрде шиеленіске түсуге мәжбүр болады.

А. Басшылардың өздерінің ұжымдық мүдделерін басқару мүмкіндігі төмен болған сайын, қызметші топтары бір-бірімен ақылдасу арқылы шиеленіске түседі.

4. Басшылар мен қызметшілер арасындағы поляризация күшті болған сайын, шиеленіс еріксіз болады.

5. Шиеленіс еріксіз болған сайын, жүйенің құрылымды өзгеруі және тапшы ресурстардың қайта бөлінуі жиелейді.

Американдық социолог Льюис Козер критикалық социологияның өкілі болып табылады. 1950-ші жылдардағы құрылымды - функционалды анализдің белсенді критигі қоғам түсінігінде ғылыми парадигманың өзгеруіне әсерін тигізді [1, 213 б. ] .

Козер өзінің теорияларын әзірлеуін ең алдымен Зиммель мен Маркс ойларынан бастады. Ол өзін радикал және социолист деп, ал Марксті шиеленістің классикалық теоретигі деп санады.

Зиммель мен Маркстің еңбегіндегі қарама-қайшылықтың, әлеуметтік теңсіздік және биліктің критикалық анализі Козердің алғашқы материалы ретінде қызмет көрсетті.

Козер 1956 жылы шыққан әлеуметтік функциялары кітабында мыналарды белгілейді:

Қоғамға қоғамның психологиялық қанағаттанбаушылығы және осының салдарынан индивид пен топтың арасында келіспеушілік туындайды;
Шиеленіс кез келген қоғамда болса да, бірақ әлеуметтік құрылымның түріне тәуелді болып келеді. Осыған байланысты қоғамның түрлері ажыратылады: жабық және ашық.
Козер нормативті регуляцияның деңгейінің сәйкестігіне байланысты шиеленістің әр түрлі түрлерін сыныптайды.

Әлеуметтік шиеленістер функцияның екі түрін: жағымсыз және оң түрлерін орындауы мүмкін [1, 213б. ] .

Шиеленістің маңызды жағымсыз функцияларына мыналар жатады:

әлеуметтік климаттық нашарлануы, өндірістік еңбектің төмендеуі, жұмысшылардың бір бөлігін жұмыстан босату;
шиеленісетін жақтардың бір-біріне деген түсініспеушілігі;
шиеленіс кезінде және шиеленістен кейінгі қарама-қайшы жақтар арасындағы серіптестік жағдайдың төмендеуі;
адамдарды күреске тартатын және жеңіске жету ұмтылысын арттыру үшін тайталас рухы;
шиеленісті шешу үшін материалды және эмоционалды шығындар.

Американдық әлеуметтанушы Л. Козер шиеленісті объективті мақсаттар үшін күрестегі индивидтермен әлеуметтік топтардың ұмтылысуы мен сезімдері көрініс табатын идеологиялық құбылыс деп есептейді [1, 214б. ] .

Мұндағы объективті мақсаттарға билік, мәртебенің өзгеруі, табыстарды қайта бөлу, құндылықтарда қайта бағалау және т. б. жатқызды. Шиеленістің мәні инновацияға жету жолындағы кедергілер мен олардың жүйеден ауытқуында ашылады. Әлеуметтік әрекет ретінде шиеленіс кері эффекті көрсетеді. Дегенмен бұл құбылыс позитивті функцияны атқарады. Шиеленіс оған түскен тараптардың мүдделері мен қажеттіліктерге байланысты қанағаттанушылықты білдіреді. Белгілі бір жағдайларда адамдар арасындағы негативті қарым-қатынастардағы тараптардың жеке мүдделерді ғана емес, сонымен қатар бүкіл ұйымның мүддесін қорғауда шиеленістер адамдар ойын еркін мобилизациялайды, ұжымдағы моральдік - психологиялық климатты жақсарту үшін адамдарды топтастырады. Тіпті ұжым мүшелерінің ашық келіспеушілігін дер кезінде алдын алып, талқылап, жұмыстағы әріптестердің бұрыс мінез-құлығына жол бермеу керек. Көп жағдайда бұл құбылысқа назар аудармай немесе әріптестермен қарым - қатынастың бұзылуынан қауіптену салдарынан араласпаушылық байқалады.

Бұл мәселе бойынша функциясын орындайды деп есептеген. Бұндай шиеленіс әлеуметтік - психологиялық процестердің құрамына, динамикасына, нәтижелігіне оң әсерін тигізгендіктен продуктивті (конструктивті) шиеленіс деп аталады. Продуктивті шиеленіс тұлғаның өзін - өзі жетілдіру көзі рөлін атқарады.

Барлық ұғымдар секілді шиеленіске де бірқатар анықтамалары мен түсініктемелер берілген. Шиеленістің пайда болуына кей жағдайда сәтсіз сөз пікір т. б. ұсақ мәселелер жеткілікті, яғни инцидент туындап шиеленіс дамиды.

Шиеленіс = шиеленістік жағдай + инцидент

Шиеленістің мүмкіншілігі адам өмірінің өзінде белгіленген. Шиеленістің себептері қоғамдық өмір мен адамның өзінің рухани жетілмеушілігінің аномалиясының негізінде жатыр. Шиеленісті тудыратын себептер қатарына әлеуметтік - экономикалық, саяси және рухани себептерді жатқызамыз. Шиеленістің пада болуына адамдардың психофизиологиялық және биологиялық ерекшеліктері жатады [3, 225 б. ] .

Адам қызметінің бүкіл салаларында тұрмыста, жұмыста немесе демалыс кезінде туындайтын мәселелерді шешуде мазмұны, күші жағынан әртүрлі шиеленіс түрлерін байқауға болады. Бұл мәселе өзекті болып табылатындықтан бұл жөнінде әрдайым баспасөз беттерінде, радиода, теледидарда хабарлайды. Әр адам өмірінде ұзақ жылдар бойы шиеленістер әсері байқалады. Бұл бір идеяның немесе адамдар тобының бірнеше күндер, апта, айлар, тіпті жылдар ойы өмірлік энергиясын сіңіріп алуы мүмкін [1, 215 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.