Кәсіпорынның материалдық емес активтер есебін және аудитін ұйымдастыру теориясын және тәжірибесін зерттеу және осының негізінде оны жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау
Кіріспе 3
І Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау 5
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу 5
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің міндеттері 9
ІІ “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру 12
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі 12
2.2 Материалдық емес активтердің амортизациясы есебі 19
2.3 Материалдық емес активтердің шығуы есебі 23
2.4 Материалдық емес активтердің аналитикалық есебі және оларды түгендеу 27
Қорытынды 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32
І Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау 5
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу 5
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің міндеттері 9
ІІ “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру 12
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі 12
2.2 Материалдық емес активтердің амортизациясы есебі 19
2.3 Материалдық емес активтердің шығуы есебі 23
2.4 Материалдық емес активтердің аналитикалық есебі және оларды түгендеу 27
Қорытынды 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында маңызды стратегиялық міндеттердің бірі ретінде бәсекеге қабілетті елдер арасында өз орнымызды табуымыз қажеттігі тұжырымдалған. Сондықтан мемлекет және жеке сектор өзара сенімге және пайдаға негізделген әріптестік қатынастарды қалыптастыруы тиіс. Еліміздің экономикасының әрі қарай шикізатсыз салаларға мамандануы қажеттілігі айқындалған. Ол үшін қызмет көрсетуші кәсіпорындар еңбек құралдарымен жоғары деңгейде жарақталуы қажет.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың негізгі қорлармен қамтамасыз етілу дәрежесі, сатып алушылар және жеткізушілермен есеп айырысу мәселесі кеңінен орын алып отыр. Қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі, өнім, жұмыстар және қызметтер өндірісі қарқынының төмендеуі өндірісті кеңейтілген негізде жүргізуде кері әсерін тигізуде. Кәсіпорындардың қаржылық төзімсіздігі өзін-өзі қаржыландыру принциптерінің тиімді қызмет етуіне, өзін- өзі ақтау процесіне кедергі келтіріп отыр.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне көшуге байланысты барлық кәсіпорындар алдында бухгалтерлік есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру міндеті тұр. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесінде материалдық емес активтер есебін жүргізуге жаңа талаптар қойылған. Ол жылдан-жылға амортизация есептеу нормаларының өзгеруіне, айналымнан тыс активтердің жаңа нысандарының пайда болуына, салықтық есептің талаптарына байланысты. Мұның барлығы кәсіпорындардың алдына көптеген мәселелердің шешімін табуда дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйену қажеттілігін туындатады. Осының барлығы курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың негізгі қорлармен қамтамасыз етілу дәрежесі, сатып алушылар және жеткізушілермен есеп айырысу мәселесі кеңінен орын алып отыр. Қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі, өнім, жұмыстар және қызметтер өндірісі қарқынының төмендеуі өндірісті кеңейтілген негізде жүргізуде кері әсерін тигізуде. Кәсіпорындардың қаржылық төзімсіздігі өзін-өзі қаржыландыру принциптерінің тиімді қызмет етуіне, өзін- өзі ақтау процесіне кедергі келтіріп отыр.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне көшуге байланысты барлық кәсіпорындар алдында бухгалтерлік есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру міндеті тұр. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесінде материалдық емес активтер есебін жүргізуге жаңа талаптар қойылған. Ол жылдан-жылға амортизация есептеу нормаларының өзгеруіне, айналымнан тыс активтердің жаңа нысандарының пайда болуына, салықтық есептің талаптарына байланысты. Мұның барлығы кәсіпорындардың алдына көптеген мәселелердің шешімін табуда дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйену қажеттілігін туындатады. Осының барлығы курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
1. Конституция Республики Казахстан — Алматы: Адилет — пресс, 1997
2. ҚР Президентінің 26.12.95 ж. № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар жарлығы
3. ҚР Президентінің 26.12.95 ж. № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар жарлығына толықтырулар мен өзгертулер 21.6.2001ж
4. ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы 20.11.1998
5. ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңына өзгерістер енгізу туралы 15.01.2001
6. Гражданский Кодекс Республики Казахстан. — Алматы: Борки, 1999
7. Уголовный кодекс Республики. — Закон РК от 16 июля 1997 № 167 —1.—Алматы: Даур, 1998
8. Казахстанские стандарты по аудиту. Алматы Қаржы қаражат, 1995
9. Кодекс этики аудиторов РК. Алматы Қаржы қаражат, 1995
10. Международные стандарты по аудиту
11. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсынымдары
12. Әбдіқалықов Т.Ә., Сәтмұрзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. 1966 ж.
13. Дүйсенбаев К. Тасмағанбетов Т.А. Шаруашылық қызметін талдау теориясы. 1991 ж.
14. Ержанов М.С. Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятий. Алматы 1994 г.
15. Кондраков Н.П. "Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит" 1994 г.
16. Кашаев А.Н., Островский О.М. О принципах бухгалтерского учета. Бухгалтерский учет, 1996 г.
17. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Анализ отчетности. 1995 г.
18. Лоханина И.М., Золкина З.К. Основы анализа финансового состояния предприятие. 1993 г.
19. Моргун О.Ф. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Учебник 1995 г.
20. Львов В.С., Фокеев А.С. Програмная реализация методики анализа финансового состояния предприятий фирмы "ИНЭК"
21. Микрюков К.А. Учет анализ, аудит на предприятие. Учебник. М.Аудит 1996 г.
22. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп: оқу құралы. Тасмағанбетов Г. 1997 ж.
23. Радостовец В.К., Кеулімжаев К.Г. Бухгалтерлік есеп теориясы Алматы 1996 ж.
24. Радостовец В.В., Омаров А.Ш., Тасмағанбетов А. Организация финансового учета 1997 г.
25. Соколов Л.В. Принципы бухгалтерского учета.
26. Сумцов А.И. Экономическая реформа и вопросы теории бухгалтерского учета 1970 г.
27. Савицкая. Анализ хозяйственных предприятий
28. Шмакин А.К. Микрюков В.А. Учет анализ на предприятии. М. Аудит. 1996 г.
29. Радостовец В.В. Тауарлы- материалдық қорларды есепке алу әдісінің өзгерісін бухгалтерлік және салық есептерінде көрсету. Бухгалтер бюллетені N 5 ақпан 2000 ж.
30. Радостовец В.К. О генеральном учета. Бухгалтер бюллетені 1997 г
31. Шеремет А.Д. Финансовый анализ. 1995 г.
2. ҚР Президентінің 26.12.95 ж. № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар жарлығы
3. ҚР Президентінің 26.12.95 ж. № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар жарлығына толықтырулар мен өзгертулер 21.6.2001ж
4. ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңы 20.11.1998
5. ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңына өзгерістер енгізу туралы 15.01.2001
6. Гражданский Кодекс Республики Казахстан. — Алматы: Борки, 1999
7. Уголовный кодекс Республики. — Закон РК от 16 июля 1997 № 167 —1.—Алматы: Даур, 1998
8. Казахстанские стандарты по аудиту. Алматы Қаржы қаражат, 1995
9. Кодекс этики аудиторов РК. Алматы Қаржы қаражат, 1995
10. Международные стандарты по аудиту
11. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсынымдары
12. Әбдіқалықов Т.Ә., Сәтмұрзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. 1966 ж.
13. Дүйсенбаев К. Тасмағанбетов Т.А. Шаруашылық қызметін талдау теориясы. 1991 ж.
14. Ержанов М.С. Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятий. Алматы 1994 г.
15. Кондраков Н.П. "Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит" 1994 г.
16. Кашаев А.Н., Островский О.М. О принципах бухгалтерского учета. Бухгалтерский учет, 1996 г.
17. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Анализ отчетности. 1995 г.
18. Лоханина И.М., Золкина З.К. Основы анализа финансового состояния предприятие. 1993 г.
19. Моргун О.Ф. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Учебник 1995 г.
20. Львов В.С., Фокеев А.С. Програмная реализация методики анализа финансового состояния предприятий фирмы "ИНЭК"
21. Микрюков К.А. Учет анализ, аудит на предприятие. Учебник. М.Аудит 1996 г.
22. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп: оқу құралы. Тасмағанбетов Г. 1997 ж.
23. Радостовец В.К., Кеулімжаев К.Г. Бухгалтерлік есеп теориясы Алматы 1996 ж.
24. Радостовец В.В., Омаров А.Ш., Тасмағанбетов А. Организация финансового учета 1997 г.
25. Соколов Л.В. Принципы бухгалтерского учета.
26. Сумцов А.И. Экономическая реформа и вопросы теории бухгалтерского учета 1970 г.
27. Савицкая. Анализ хозяйственных предприятий
28. Шмакин А.К. Микрюков В.А. Учет анализ на предприятии. М. Аудит. 1996 г.
29. Радостовец В.В. Тауарлы- материалдық қорларды есепке алу әдісінің өзгерісін бухгалтерлік және салық есептерінде көрсету. Бухгалтер бюллетені N 5 ақпан 2000 ж.
30. Радостовец В.К. О генеральном учета. Бухгалтер бюллетені 1997 г
31. Шеремет А.Д. Финансовый анализ. 1995 г.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау 5
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу 5
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің
міндеттері 9
ІІ “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі
материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру 12
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі 12
2.2 Материалдық емес активтердің амортизациясы есебі 19
2.3 Материалдық емес активтердің шығуы есебі 23
2.4 Материалдық емес активтердің аналитикалық есебі және оларды түгендеу
27
Қорытынды 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында маңызды стратегиялық
міндеттердің бірі ретінде бәсекеге қабілетті елдер арасында өз орнымызды
табуымыз қажеттігі тұжырымдалған. Сондықтан мемлекет және жеке сектор өзара
сенімге және пайдаға негізделген әріптестік қатынастарды қалыптастыруы
тиіс. Еліміздің экономикасының әрі қарай шикізатсыз салаларға мамандануы
қажеттілігі айқындалған. Ол үшін қызмет көрсетуші кәсіпорындар еңбек
құралдарымен жоғары деңгейде жарақталуы қажет.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың негізгі қорлармен
қамтамасыз етілу дәрежесі, сатып алушылар және жеткізушілермен есеп айырысу
мәселесі кеңінен орын алып отыр. Қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі,
өнім, жұмыстар және қызметтер өндірісі қарқынының төмендеуі өндірісті
кеңейтілген негізде жүргізуде кері әсерін тигізуде. Кәсіпорындардың
қаржылық төзімсіздігі өзін-өзі қаржыландыру принциптерінің тиімді қызмет
етуіне, өзін- өзі ақтау процесіне кедергі келтіріп отыр.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне көшуге байланысты барлық
кәсіпорындар алдында бухгалтерлік есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру
міндеті тұр. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық
тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесінде материалдық емес активтер есебін
жүргізуге жаңа талаптар қойылған. Ол жылдан-жылға амортизация есептеу
нормаларының өзгеруіне, айналымнан тыс активтердің жаңа нысандарының пайда
болуына, салықтық есептің талаптарына байланысты. Мұның барлығы
кәсіпорындардың алдына көптеген мәселелердің шешімін табуда дамыған
елдердің тәжірибелеріне сүйену қажеттілігін туындатады. Осының барлығы
курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның материалдық емес активтер есебін
және аудитін ұйымдастыру теориясын және тәжірибесін зерттеу және осының
негізінде оны жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қарастырылады:
- материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру;
- материалдық емес активтердің келіп түсуі және шығуы бойынша операцияларды
зерттеу;
- материалдық емес активтерге амортизация есептеу әдістерін зерттеу;
- айналымнан тыс активтер аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
Зерттеу объектісі облыстағы ірі өндіріс орындарының бірі “Энергия”
құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады.
“Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өз
шаруашылық қызметін жүргізуді, өндірілетін өнімге (жұмыстар, қызметтер)
иелік етуді өз еркінше қамтамасыз етеді және өзінің шаруашылық қызметінің
нәтижелеріне, құрылтайшылар, әріптестер, мемлекеттік бюджет және банктер
алдындағы міндеттемелердің орындалуына жауап береді.
“Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің негізгі өндірістік қызметіне жобалық-сметалық құжаттаманы
жасау, жаңа техникалық жабдықтарды дайындау және монтаждау, ғимараттар
құрылысы, жылу жүйелерін күрделі жөндеу, қала және облыс тұрғындары үшін
тұрмыстық жылу қазандарын, санитарлық-техникалық бөлшектерді дайындау және
Қазақстан Республикасы заңдылығымен тыйым салынбаған басқадай коммерциялық
қызметтер болып табылады. Серіктестік заңды тұлға құқығы бар және қызмет
ететін кәсіпорын болып табылады және акционерлер меншігін пайдалану
негізінде өнім өндіреді және өткізеді, жұмыстар орындайды және қызметтер
көрсетеді. Серіктестіктің жеке балансы және Қазақстан Республикасы және
шетелдік банктерде шоттары, өз аты жазылған мөрі және мөртабаны бар.
Курстық жұмысты жазу барысында төмендегідей нормативті-құқықтық
актілерді қолдандым:
1 ҚР Азаматтық кодексі;
2 ҚР Конституциясы;
3 Салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер;
4 ҚР Бюджет туралы заңы;
5 Халықаралық Есеп Беру стандарттары
1 Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу
Бухгалтерлік есепті Ұлттық стандарттарды және бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік жоспарын жасау және ендіру жолымен реформалауға
байланысты тұңғыш рет отандық бухгалтерия тарихында “материалдық емес
активтер” ұғымы пайда болды. Ол материалдық-заттай нысаны жоқ объектілерді
айқындау үшін арналған.
Материалдық емес активтерді жалға берсе, сатса, айырбастаса, болашақта
алынатын экономикалық пайдаға олардың тікелей қатысы болса анықтауға және
тануға болады. Кәсіпорын материалдық емес активтерді бақылай алатын болса,
онда оның экономикалық табыс әкелу мүмкіндігі ашылады.
Материалдық емес активтер – жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ
мерзімде кезең ішінде пайдаланылатын материалдық емес объектілер. Олардың
материалдық-заттық мазмұны жоқ, бірақ құны болады, құжаттармен қуатталады,
табыс әкеледі және табыс алуға алғышарттар жасайды, ұзақ мерзімді кезеңде
пайдаланады, мүліктен шығаруға жарамды болады. Материалдық емес активтерге
мыналар жатқызылады: патенттерден, лицензиялардан, авторлық шарттардан
туындайтын құқытар; жерді, жылжымайтын мүлікті пайдалану құқықтары; ноу-
хау; тауар белгілері. Шетелде материалдық емес активтерге серіктестіктің
бейнесі (беделі), оның жұмыс стилі, яғни кеңсенің дизайны, визиткалар,
серіктестіктің бланктері,
қызметтердің серіктестіктің киім-кешектері жатады. Меншікті өндіріс
қызметінің өнімі болып тұтынатын материалдық емес активтер тауар ретінде
есептеледі. Олардың кәсіпорын активтерінің құрамында пайда болуы нарықтық
қатынастарға көшуге, шартты жүргізудің дүниежүзілік практикасына
жақындастыру қажеттілігіне байланысты болып отыр. Кәсіпорының меншікті және
ұзақ мерзімді қарыз қаражаттары материалдық емес активтерді сатып алу және
қайтарусыз алу олардың қаржыландырудың көздері болып табылады.
Материалды емес активтер болашақта табыс табуға құқықты көрсетеді. Бұл
активтердің ерекше белгісі – оның физикалық пішіні жоқ және күтілетін
табысқа тәуелді. Материалды емес активтердің негізгі санаттары:
- серіктестіктің іскерлік беделі – “Гудвилл”, патенттер, авторлық құқықтар
және сауда маркалары;
- жалға алынған мүлікке меншік құқығы және оны жетілдіру;
- табиғат ресурстарын өндіру құқығы және өндіру шығындары;
- формулар, технологиялар және үлгілер;
- ноу-хау – техникалық құжаттама, сипаттама, жинақталған өндірістік
тәжірибе түрінде ресімделген техникалық, технологиялық, басқару,
коммерциялық және басқа мәндер жиынтығы, инновация заты болып табылады,
бірақ патенттелмеген.
- тауар белгісі – белгіленген тәртіппен тіркелген эмблема, сурет не символ,
тауар дайындаушыны айқындайды.
Материалдық емес активтерді төрт топқа жіктеуге болады:
1. өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Оларға “ноу-хау”,
өнеркәсіптік меншік объектілерінің құқықтары, өндірістік мәліметті
пайдалану құқықтары, интегральдық микросхемалар технологиясы,
өнеркәсіптік үлгілер, селекциялық жетістіктер, ұйымдастыру шығындары,
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз ету, табиғи ресурстарды пайдалану
құқықтары.
2. саудалық (коммерциялық) қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа тауарлық және қызмет көрсету белгілері, сауда маркалары,
тауардың шыққан орнының аты, ұйымдастыру шығындары, ЭЕМ және мәліметтер
базасын бағдарламалық қамтамасыз ету және басқалар жатады.
3. пайдалану ережелерімен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа
өнертапқыштық құқықтар, патенттер, лицензия, франшиза, өнеркәсіптік
үлгілер жатады. Франшиза – белгілі мерзімге берілетін және мәмілемен
айқындалатын коммерциялық кәсіпорынды құру құқығы.
4. материалдық емес активтердің басқа түрлері. Бұған гудвилл (фирма
бағасы), инттелектуалдық меншік және басқалар жатады.
“Энергия” ҚК ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінде пайдаланылатын
материалдық емес активтердің негізгі түрлерінің мазмұнына тоқталайық.
Тауарлық белгілер және қызмет көрсету белгілері - Қазақстан
Республикасының “Тауарлық белгілер, қызмет көрсету белгілері және тауардың
шығу орнының аты туралы” Заңына сәйкес тіркелген белгілер. Тауарлық белгі
құқығы куәлікпен расталады. Тауарлық белгіні кез-келген тіркелген заңды
және жеке тұлғалар ала алады. Тауарлық белгінің иесінің келісімінсіз оны
ешкім пайдалана алмайды.
Тауарлық белгіні алу үшін Казпатентке тапсырыс жасалады. Казпатент
тапсырысты тексеруді екі кезеңде жүргізеді:
- алдын-ала экспертиза – тапсырыстың түсу уақытынан бастап екі ай ішінде
жүргізіледі, оның барысында тапсырыстың мазмұны, заңдылықпен
белгіленген талаптарға сәйкес барлық құжаттардың болуы тексеріледі.
- толық экспертиза - тапсырыс беру уақытынан бастап он екі ай ішінде
жүргізіледі, оның барысында тапсырыс берілген белгінің заңдылықпен
белгіленген талаптарға сәйкестігі анықталады.
Казпатент толық тексеру нәтижелері бойынша тауарлық белгіні тіркеу
немесе тіркемеу туралы шешім шығарады.
Тауарлық белгілерді тіркеу Тауарлық белгілердің мемлекеттік реестрінде
жүргізіледі және тапсырыс берілген уақыттан бастап он жыл қызмет етеді және
жаңа тапсырыс беру арқылы он жылға созылып отыруы мүмкін.
Қолданыстағы заңдылыққа сәйкес тіркелген тауарлық белгіге белгіленген
үлгідегі куәлік беріледі. Ол тауарлық белгінің тіркелу фактісін, оның
басымдылығын, куәлік иесінің құқықтарын куәландырады. Тауарлық белгілердің
және тауар шығарылған жердің атауының мысалы ретінде “Қазақстан” (темекі),
“Пепси” (сусын), “Лада” (автомобиль) атауларын келтіруге болады.
Патенттер – заңды танылған және тіркелген айрықша құқықты
куәландыратын құжат. Патенттік құқық патентте айқындалған бұйымды,
процессті, қызметті басқа тұлғалардың араласуынсыз пайдалануға, өндіруге,
сатуға және бақылауға мүмкіндік береді. Патентті беру кезінде патенттік
төлем алынады.
Лицензия – (латыншадан – бостандық, құқық) – Индустрия және сауда
министрлігімен сыртқы экономикалық сауда қызметін жүргізуге берілетін
рұқсат. Лицензия белгіленген нысандағы бланкілерде рәсімделеді және
лицензияланатын тауарды кедендік рәсімдеу үшін негіз болып табылады.
Лицензия негізінде тауарлардың экспорты және импортына мемлекеттік бақылау
қамтамасыз етіледі.
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз ету – мәліметтерді өңдеу және
бағдарламалық құжаттар жүйесін қамтамасыз ету үшін қажетті бағдарламалар.
“Фирма бағасы” немесе “гудвилл” сатып алу күніндегі барлық активтер
мен міндеттемелердің ағымдағы (баланстық) құнынан сатып алу құнының артық
болуынан пайда болады.
Жер учаскелерін және табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары- бұл сауда
қызметін қамтамасыз ету үшін ғимараттар мен құрылыстарды салу немесе алу
кезінде пайда болатын мүліктік құқықтар. Жер учаскелерін және табиғи
ресурстарды пайдалану құқығының құны жер бағасына тәуелді болады.
Ұйымдастыру шығындары – бұл кәсіпорынды құру және тіркеу уақытында
орын алатын шығындар. Оларға жарнама шығындары, заңды фирмалардың қызметін
төлеу, мемлекеттік баж салығы, мөр дайындау сияқты шығындар жатады.
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің
міндеттері
Материалдық емес активтер 28 “Материалдық емес актвтер есебі”
бухгалтерлік есеп жағдайына (стандартына) сәйкес бухгалтерлік есепке
бағалаудың төмендегідей түрлері бойынша алынады:
Бастапқы құны – бұл материалдық емес активтерді сатып алу немесе жасау
кезінде төленген ақшалардың немесе олардың баламаларының сомасы немесе
ағымдағы бағадағы немесе басқадай төлемдер құны. Материалдық емес
активтердің бастапқы құнын өлшеу материалдық емес актвтердің басқа
тараптардан алынғанына немесе кәсіпорынның өзімен жасалғанына байланысты.
Материалдық емес активтер сатып алу, кәсіпорынның бірігуі, мемлекеттік
субсидия есебінен немесе айырбас жолымен алынады.
Ақшаға немесе оның баламасына сатып алу нәтижесінде алынған
материалдық емес активтің бастапқы құны кәсіпорынның оны сатып алумен
байланысты нақты шығындарының сомасы ретінде көрініс табады. Оған төленген
қайтарылмайтын салықтар және жинақтар және аталған материалдық емес активті
мақсаты бойынша пайдалануға келтірумен байланысты кез-келген басқа шығындар
енгізіледі.
Кәсіпорынның бірігуі бөлігі ретінде алынған материалдық емес
активтердің бастапқы құны өткізу құны бойынша бағаланады.
Өткізу құны – бұл материалдық емес активті жақсы хабарланған және
келісім өткізуге әзір тәуелсіз екі тарап арасында айырбастау мүмкін болатын
құн. Кәсіпорынның бірігуі бөлігі ретінде алынған материалдық емес активтің
өткізу құнын шынайы анықтау мүмкін болмаса, онда актив жеке материалдық
емес актив болып танылмайды, бірақ гудвиллге енгізіледі.
Сатып алушы материалдық емес бапты материалдық емес активтердің
анықтамасына және критерийіне сәйкес келсе, сатып алынатын кәсіпорынның
қаржылық есеп беруінде материалдық емес актив ретінде көрінбесе де,
материалдық емес актив ретінде есепке алуға құқылы
Мемлекеттен тегін алынған материалдық емес активтердің бастапқы құны
өткізу құны бойынша бағаланады.
Басқа активке айырбастау жолымен алынған материалдық емес активтердің
бастапқы құны айырбасталған активтің өткізу құнын алынған немесе төленген
ақшалар сомасына түзету жолымен анықталады.
Ұқсас активке айырбастау жолымен алынған материалдық емес активтердің
бастапқы құны айырбасталған активтің баланстық құны бойынша бағаланады.
Мұндай айырбас табыс әкелмейтін келісім болып саналады.
Кәсіпорынның өзімен жасалған материалдық емес активтің бастапқы құны
нақты жұмсалған тікелей шығындар және шынайы анықталған үстеме шығындар
сомалары бойынша анықталады.
Баланстық құны – бұл материалдық емес активті қаржылық есеп беруде
көрсету сомасы, ол бастапқы құн мен жинақталған тозу сомасының айырмасы
ретінде анықталады.
Амортизацияланатын құн – бұл активтің бастапқы құнынан жойылу құнын
шегергенге тең болады. Материалдық емес активтің амортизацияланатын сомасын
оның пайдалы қызмет мерзімі ішінде жүйелі бөлу амортизация деп аталады.
Жойылу құны – бұл пайдалы қызмет мерзімі соңында өткізу бойынша
жоспарланған шығындарды шегергеннен кейін алыну межеленген сома.
Материалдық емес активтің жойылу құны мына жағдайларда нөлге тең болып
саналады:
- активтің пайдалы қызмет мерзімі соңында үшінші тараппен оны сатып алу
үшін келісім-шарт жоқ;
- берілген материалдық емес актив түрі бойынша белсенді сату нарығы жоқ,
сол себепті жойылу құнын шынайы внықтау мүмкін емес.
Материалдық емес активтердің бухгалтерлік есебінің міндеттері:
- материалдық емес активтердің түсуі, орын ауыстыруы және шығуы бойынша
барлық өзгерістердің есепте уақытылы және дұрыс құжатталуы және
көрсетілуі;
- материалдық емес активтердің әрбір объектісінің сақталуын және
рационалды пайдаланылуын бақылау;
- материалдық емес активтердің амортизация сомаларының есепте уақытылы
және дұрыс есептелуі және көрсетілуі;
- материалдық емес активтерді өткізу немесе басқадай шығу нәтижелерін
есепте дәл көрсету;
- материалдық емес активтерді түгендеуді уақытылы және толық жүргізу және
оның нәтижелерін есепте көрсету.
2 “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі
материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда маңызды орын материалдық емес
активтерге беріледі. Материалдық емес активтер қаржылық есеп берудің
салыстырмалы түрде жаңа көрсеткіші болып табылады. Материалдық емес
активтер есебін ұйымдастыруда пайда болатын негізгі сұрақтар:
- есепке алу негізінің жеткіліктілігі;
- құжатталуының дұрыстығы және уақытылы жүргізілуі;
- бағалаудың негізділігі;
- қажетті салықтар есебінің шынайылығы;
- қаржылық есеп берудің шынайылығы.
Серіктестікте материалдық емес активтер есебі үшін “Материалдық емес
активтер” бөлімшесінің төмендегі шоттары арналған:
“Лицензиялық клесімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
“Ұйымдастыру шығындары ”
“Гудвилл”
“Басқадай материалдық емес активтер”
Серіктестікте аталған шоттардың дебеті бойынша материалдық емес
активтердің ай басындағы және соңындағы қалдығы, олардың келіп түсуі
бойынша операциялар; ал кредиті бойынша – материалдық емес активтердің
шығуы көрініс табады.
Материалдық емес активтер “Энергия” ҚК ЖШС–не мына операциялар
нәтижесінде келіп түсуі мүмкін:
- құрылтайшылармен жарғылық капиталға салым ретінде – тараптардың
келісімі бойынша;
- сатып алуға нақты жүргізілген шығындар негізінде заңды және жеке
тұлғалардан ақыға сатып алу, оған төленген қайтарылмайтын салықтар және
төлемдер және активті мақсаты бойынша пайдалануға жарамды жағдайға
келтірумен байланысты шығындар енгізіледі;
- мемлекеттен, заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз алу немесе
мемлекеттік субсидия есебінен алу – нөлдік немесе номиналдық құны
бойынша;
- ұқсас немесе басқа активке айырбастау жолымен - өткізу немесе
айырбасталатын активтің баланстық құны бойынша;
- кәсіпорынның өзі жасауы.
Материалдық емес активтердің келіп түсуін “Материалдық емес активтерді
қабылдау-беру Актісімен” құжаттайды.
Актіде материалдық емес актив түрінің дұрыс аты, оның қысқаша
сипаттамасы, берген және алған тараптардың аты, объектіні алу уақыты, оның
бастапқы құны, пайдалы қызмет мерзімі, тозу нормасы және сомасы, беру
негізі және басқадай қажет мәліметтер көрсетіледі. Актіні толтыру үшін
жеткізушінің счет-фактурасы, талап-тіркеме қағазы негіз болып табылады.
Мысалы, “Энергия” ҚК ЖШС 2005 жылғы 15 қазанда № 5 талап-тіркеме қағазы
және счет-фактура бойынша жеке кәсіпкер Гражданкиннен 1С:бухгалтерия -
Қазақстан үшін бухгалтерлік есеп бағдарламасын қабылдаған. Аталған операция
төмендегідей бухгалтерлік жазумен көрсетіледі:
Дебет 2730 “Бағдарламалық қамтамасыз ету”
Кредит 3310 “Төленуі тиіс шоттар”
69000 теңге сомасына.
Алынған актив үшін жеткізушінің шотын төлеу мына жазумен көрініс
табады:
Дебет 3310 “Төленуі тиіс шоттар”
Кредит 1040 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы
ақша” 69000 теңге сомасына.
Материалдық емес активтерді қабылдау кезінде акт бір данада әрбір
қабылданатын объектіге жасалады. Бірнеше бір типті материалдық емес
активтердің түсуі кезінде жалпы актіні жасауға рұқсат етіледі.
Есепке қабылданатын материалдық емес активтердің кез-келген
объектісінің объективті нысаны болуы қажет. Егер тауарлық белгіге құқық
қабылданса, онда оны кірістеу үшін куәлік негіз болып табылады, тауарлық
белгі құқығын беру кезінде лицензиялық келісім-шарт жасалады. Куәлік және
лицензиялық келісім-шарт заңдылықпен белгіленген тәртіпте рәсімделуі және
Қазпатентте тіркелуі тиіс.
Ұқсас құжаттармен кәсіпорынмен алынған материалдық емес активтердің
басқа түрлері расталуы тиіс, онда объектілердің сипаттамасы және оларды
пайдалану тәртібі, сонымен қатар серіктестіктің берілген объектілерге
қатысты басқа мүліктік құқықтары көрсетіледі. Аталған құжаттар (куәлік,
лицензиялық келісім-шарт, патенттер, лицензиялар) “Материалдық емес
активтерді қабылдау-беру актісіне ” тіркеледі.
Актіге лауазымды және материалдық емес активтер объектісін қабылдаған
материалды жауапты тұлғалар қол қояды және тіркелген құжаттармен бірге
бухгалтерияға береді. Жасалуының дұрыстығы тексерілгеннен кейін актіге бас
бухгалтер қол қояды және серіктестік жетекшісі бекітеді.
Материалдық емес активтер бухгалтерлік есепте оларды сатып алу,
дайындау және жоспарланған мақсатты бағыты бойынша пайдалануға келтірумен
байланысты шығындар сомасымен көрініс табады.
Құрылтайшылармен жарғылық капиталға салым ретінде енгізілген
материалдық емес активтердің әр түрлі түрлерін кірістеу кезінде
төмендегідей шоттар корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер”
Кредит 5020 “Төленбеген капитал”
Материалдық емес активтерді заңды тұлғалардан ақыға сатып алу кезінде
“Энергия” ҚК ЖШС мынадай бухгалтерлік жазу жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер” – материалдық емес активтердің
қосылған құн салығынсыз бастапқы құнына
Дебет 2170 “Орны толтырылуы тиіс ҚҚС” – счет-фактураға енгізілген ҚҚС
сомасына
Сәйкесті шоттардың кредиті
3310 “Төленуі тиіс шоттар”
3390 “Басқадай кредиторлық қарыздар” – төленуі тиіс счет-фактураның
жалпы сомасына.
Алынған материалдық емес активтер үшін жеткізушілердің акцептелген
счет-фактураларын төлеу кезінде төлем нысаны және көзіне байланысты банк
көшірмесіне және басқа ақшалай құжаттарға сәйкес мынадай шоттар
корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
3310 “Төленуі тиіс шоттар”
3540 “Басқадай кредиторлық қарыздар”
Сәйкесті шоттардың кредиті
1050 “Валюталық шоттағы ақша”
1060 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша”
1010 “Кассадағы ұлттық валютадағы ақша”
Бюджетке төлемдерді азайтуға жатқызылған қосылған құн салығы сомасына
материалдық емес активтердің нақты келіп түсуі және жеткізушілердің төлем
талап-тапсырмаларын төлеу шамасы бойынша мынадай бухгалтерлік жазу
жасалады:
Дебет 3130 “Қосылған құнға салынатын салық”
Кредит 1420 “Орны толтырылуы тиіс қосылған құн салығы”
Материалдық емес активтерді заңды және жеке тұлғалардан бір уақытта
есеп айырысу шотынан және кассадан төлем жасау арқылы қабылдау кезінде банк
көшірмесі және шығыс кассалық ордері мәліметтері негізінде төмендегідей
жазу жүргізіледі:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер” – материалдық емес активтердің
қосылған құн салығынсыз бастапқы құнына
Дебет 1420 “Орны толтырылуы тиіс ҚҚС” – алынған материалдық емес
активтердің ҚҚС сомасына
Сәйкесті шоттардың кредиті
1050 “Валюталық шоттағы ақша”
1040 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша”
1010 “Кассадағы ұлттық валютадағы ақша” – алынған материалдық емес
активтердің жалпы құнына
Бюджетке төлемдерді азайтуға жатқызылған қосылған құн салығы сомасына
материалдық емес активтердің нақты келіп түсуі және төленуі шамасы бойынша
мынадай бухгалтерлік жазу жасалады:
Дебет 3130 “Қосылған құнға салынатын салық”
Кредит 1420 “Орны толтырылуы тиіс қосылған құн салығы”
Материалдық емес активтердің ерекше түрлерінің бірі “фирма бағасы”
немесе “гудвилл” болып табылады. Ол аукциондарда, конкурстарда кәсіпорынды
толықтай немесе белгілі бір бөлімшесін сатып алу кезінде сатып алу құнының
алынған мүліктік кешеннің барлық активтері мен міндеттемелерінің баланстық
құнынан артық болуынан пайда болады. “Фирма бағасы” (“гудвилл”)
амортизацияны толық есептеу нәтижесінде өтеледі. Амортизация есептеу
мерзімі әдетте он жылдан аспауы тиіс.
Материалдық емес активтерді мемлекеттен, заңды және жеке тұлғалардан
тегін қайтарымсыз және мемлекеттік субсидия есебінен алу кезінде нөлдік
немесе номиналдық құны бойынша мынадай шоттар корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер”
Сәйкесті шоттардың кредиті
6160 “Үкіметтің атқарушы органдарының субсидиялары”
6280 “Негізгі емес қызметтен түсетін басқадай табыстар”
“Энергия” ҚК ЖШС шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
І Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау 5
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу 5
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің
міндеттері 9
ІІ “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі
материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру 12
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі 12
2.2 Материалдық емес активтердің амортизациясы есебі 19
2.3 Материалдық емес активтердің шығуы есебі 23
2.4 Материалдық емес активтердің аналитикалық есебі және оларды түгендеу
27
Қорытынды 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында маңызды стратегиялық
міндеттердің бірі ретінде бәсекеге қабілетті елдер арасында өз орнымызды
табуымыз қажеттігі тұжырымдалған. Сондықтан мемлекет және жеке сектор өзара
сенімге және пайдаға негізделген әріптестік қатынастарды қалыптастыруы
тиіс. Еліміздің экономикасының әрі қарай шикізатсыз салаларға мамандануы
қажеттілігі айқындалған. Ол үшін қызмет көрсетуші кәсіпорындар еңбек
құралдарымен жоғары деңгейде жарақталуы қажет.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың негізгі қорлармен
қамтамасыз етілу дәрежесі, сатып алушылар және жеткізушілермен есеп айырысу
мәселесі кеңінен орын алып отыр. Қаржылық ресурстардың жетіспеушілігі,
өнім, жұмыстар және қызметтер өндірісі қарқынының төмендеуі өндірісті
кеңейтілген негізде жүргізуде кері әсерін тигізуде. Кәсіпорындардың
қаржылық төзімсіздігі өзін-өзі қаржыландыру принциптерінің тиімді қызмет
етуіне, өзін- өзі ақтау процесіне кедергі келтіріп отыр.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесіне көшуге байланысты барлық
кәсіпорындар алдында бухгалтерлік есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру
міндеті тұр. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастырмайынша экономикалық
тиімділікке қол жеткізу мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің жаңа жүйесінде материалдық емес активтер есебін
жүргізуге жаңа талаптар қойылған. Ол жылдан-жылға амортизация есептеу
нормаларының өзгеруіне, айналымнан тыс активтердің жаңа нысандарының пайда
болуына, салықтық есептің талаптарына байланысты. Мұның барлығы
кәсіпорындардың алдына көптеген мәселелердің шешімін табуда дамыған
елдердің тәжірибелеріне сүйену қажеттілігін туындатады. Осының барлығы
курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның материалдық емес активтер есебін
және аудитін ұйымдастыру теориясын және тәжірибесін зерттеу және осының
негізінде оны жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Қойылған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қарастырылады:
- материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру;
- материалдық емес активтердің келіп түсуі және шығуы бойынша операцияларды
зерттеу;
- материалдық емес активтерге амортизация есептеу әдістерін зерттеу;
- айналымнан тыс активтер аудитін жүргізу тәртібін қарастыру;
Зерттеу объектісі облыстағы ірі өндіріс орындарының бірі “Энергия”
құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады.
“Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өз
шаруашылық қызметін жүргізуді, өндірілетін өнімге (жұмыстар, қызметтер)
иелік етуді өз еркінше қамтамасыз етеді және өзінің шаруашылық қызметінің
нәтижелеріне, құрылтайшылар, әріптестер, мемлекеттік бюджет және банктер
алдындағы міндеттемелердің орындалуына жауап береді.
“Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің негізгі өндірістік қызметіне жобалық-сметалық құжаттаманы
жасау, жаңа техникалық жабдықтарды дайындау және монтаждау, ғимараттар
құрылысы, жылу жүйелерін күрделі жөндеу, қала және облыс тұрғындары үшін
тұрмыстық жылу қазандарын, санитарлық-техникалық бөлшектерді дайындау және
Қазақстан Республикасы заңдылығымен тыйым салынбаған басқадай коммерциялық
қызметтер болып табылады. Серіктестік заңды тұлға құқығы бар және қызмет
ететін кәсіпорын болып табылады және акционерлер меншігін пайдалану
негізінде өнім өндіреді және өткізеді, жұмыстар орындайды және қызметтер
көрсетеді. Серіктестіктің жеке балансы және Қазақстан Республикасы және
шетелдік банктерде шоттары, өз аты жазылған мөрі және мөртабаны бар.
Курстық жұмысты жазу барысында төмендегідей нормативті-құқықтық
актілерді қолдандым:
1 ҚР Азаматтық кодексі;
2 ҚР Конституциясы;
3 Салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдер;
4 ҚР Бюджет туралы заңы;
5 Халықаралық Есеп Беру стандарттары
1 Материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды жіктеу және бағалау
1.1 Материалдық емес активтер ұғымы және оларды жіктеу
Бухгалтерлік есепті Ұлттық стандарттарды және бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік жоспарын жасау және ендіру жолымен реформалауға
байланысты тұңғыш рет отандық бухгалтерия тарихында “материалдық емес
активтер” ұғымы пайда болды. Ол материалдық-заттай нысаны жоқ объектілерді
айқындау үшін арналған.
Материалдық емес активтерді жалға берсе, сатса, айырбастаса, болашақта
алынатын экономикалық пайдаға олардың тікелей қатысы болса анықтауға және
тануға болады. Кәсіпорын материалдық емес активтерді бақылай алатын болса,
онда оның экономикалық табыс әкелу мүмкіндігі ашылады.
Материалдық емес активтер – жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ
мерзімде кезең ішінде пайдаланылатын материалдық емес объектілер. Олардың
материалдық-заттық мазмұны жоқ, бірақ құны болады, құжаттармен қуатталады,
табыс әкеледі және табыс алуға алғышарттар жасайды, ұзақ мерзімді кезеңде
пайдаланады, мүліктен шығаруға жарамды болады. Материалдық емес активтерге
мыналар жатқызылады: патенттерден, лицензиялардан, авторлық шарттардан
туындайтын құқытар; жерді, жылжымайтын мүлікті пайдалану құқықтары; ноу-
хау; тауар белгілері. Шетелде материалдық емес активтерге серіктестіктің
бейнесі (беделі), оның жұмыс стилі, яғни кеңсенің дизайны, визиткалар,
серіктестіктің бланктері,
қызметтердің серіктестіктің киім-кешектері жатады. Меншікті өндіріс
қызметінің өнімі болып тұтынатын материалдық емес активтер тауар ретінде
есептеледі. Олардың кәсіпорын активтерінің құрамында пайда болуы нарықтық
қатынастарға көшуге, шартты жүргізудің дүниежүзілік практикасына
жақындастыру қажеттілігіне байланысты болып отыр. Кәсіпорының меншікті және
ұзақ мерзімді қарыз қаражаттары материалдық емес активтерді сатып алу және
қайтарусыз алу олардың қаржыландырудың көздері болып табылады.
Материалды емес активтер болашақта табыс табуға құқықты көрсетеді. Бұл
активтердің ерекше белгісі – оның физикалық пішіні жоқ және күтілетін
табысқа тәуелді. Материалды емес активтердің негізгі санаттары:
- серіктестіктің іскерлік беделі – “Гудвилл”, патенттер, авторлық құқықтар
және сауда маркалары;
- жалға алынған мүлікке меншік құқығы және оны жетілдіру;
- табиғат ресурстарын өндіру құқығы және өндіру шығындары;
- формулар, технологиялар және үлгілер;
- ноу-хау – техникалық құжаттама, сипаттама, жинақталған өндірістік
тәжірибе түрінде ресімделген техникалық, технологиялық, басқару,
коммерциялық және басқа мәндер жиынтығы, инновация заты болып табылады,
бірақ патенттелмеген.
- тауар белгісі – белгіленген тәртіппен тіркелген эмблема, сурет не символ,
тауар дайындаушыны айқындайды.
Материалдық емес активтерді төрт топқа жіктеуге болады:
1. өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Оларға “ноу-хау”,
өнеркәсіптік меншік объектілерінің құқықтары, өндірістік мәліметті
пайдалану құқықтары, интегральдық микросхемалар технологиясы,
өнеркәсіптік үлгілер, селекциялық жетістіктер, ұйымдастыру шығындары,
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз ету, табиғи ресурстарды пайдалану
құқықтары.
2. саудалық (коммерциялық) қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа тауарлық және қызмет көрсету белгілері, сауда маркалары,
тауардың шыққан орнының аты, ұйымдастыру шығындары, ЭЕМ және мәліметтер
базасын бағдарламалық қамтамасыз ету және басқалар жатады.
3. пайдалану ережелерімен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа
өнертапқыштық құқықтар, патенттер, лицензия, франшиза, өнеркәсіптік
үлгілер жатады. Франшиза – белгілі мерзімге берілетін және мәмілемен
айқындалатын коммерциялық кәсіпорынды құру құқығы.
4. материалдық емес активтердің басқа түрлері. Бұған гудвилл (фирма
бағасы), инттелектуалдық меншік және басқалар жатады.
“Энергия” ҚК ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінде пайдаланылатын
материалдық емес активтердің негізгі түрлерінің мазмұнына тоқталайық.
Тауарлық белгілер және қызмет көрсету белгілері - Қазақстан
Республикасының “Тауарлық белгілер, қызмет көрсету белгілері және тауардың
шығу орнының аты туралы” Заңына сәйкес тіркелген белгілер. Тауарлық белгі
құқығы куәлікпен расталады. Тауарлық белгіні кез-келген тіркелген заңды
және жеке тұлғалар ала алады. Тауарлық белгінің иесінің келісімінсіз оны
ешкім пайдалана алмайды.
Тауарлық белгіні алу үшін Казпатентке тапсырыс жасалады. Казпатент
тапсырысты тексеруді екі кезеңде жүргізеді:
- алдын-ала экспертиза – тапсырыстың түсу уақытынан бастап екі ай ішінде
жүргізіледі, оның барысында тапсырыстың мазмұны, заңдылықпен
белгіленген талаптарға сәйкес барлық құжаттардың болуы тексеріледі.
- толық экспертиза - тапсырыс беру уақытынан бастап он екі ай ішінде
жүргізіледі, оның барысында тапсырыс берілген белгінің заңдылықпен
белгіленген талаптарға сәйкестігі анықталады.
Казпатент толық тексеру нәтижелері бойынша тауарлық белгіні тіркеу
немесе тіркемеу туралы шешім шығарады.
Тауарлық белгілерді тіркеу Тауарлық белгілердің мемлекеттік реестрінде
жүргізіледі және тапсырыс берілген уақыттан бастап он жыл қызмет етеді және
жаңа тапсырыс беру арқылы он жылға созылып отыруы мүмкін.
Қолданыстағы заңдылыққа сәйкес тіркелген тауарлық белгіге белгіленген
үлгідегі куәлік беріледі. Ол тауарлық белгінің тіркелу фактісін, оның
басымдылығын, куәлік иесінің құқықтарын куәландырады. Тауарлық белгілердің
және тауар шығарылған жердің атауының мысалы ретінде “Қазақстан” (темекі),
“Пепси” (сусын), “Лада” (автомобиль) атауларын келтіруге болады.
Патенттер – заңды танылған және тіркелген айрықша құқықты
куәландыратын құжат. Патенттік құқық патентте айқындалған бұйымды,
процессті, қызметті басқа тұлғалардың араласуынсыз пайдалануға, өндіруге,
сатуға және бақылауға мүмкіндік береді. Патентті беру кезінде патенттік
төлем алынады.
Лицензия – (латыншадан – бостандық, құқық) – Индустрия және сауда
министрлігімен сыртқы экономикалық сауда қызметін жүргізуге берілетін
рұқсат. Лицензия белгіленген нысандағы бланкілерде рәсімделеді және
лицензияланатын тауарды кедендік рәсімдеу үшін негіз болып табылады.
Лицензия негізінде тауарлардың экспорты және импортына мемлекеттік бақылау
қамтамасыз етіледі.
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз ету – мәліметтерді өңдеу және
бағдарламалық құжаттар жүйесін қамтамасыз ету үшін қажетті бағдарламалар.
“Фирма бағасы” немесе “гудвилл” сатып алу күніндегі барлық активтер
мен міндеттемелердің ағымдағы (баланстық) құнынан сатып алу құнының артық
болуынан пайда болады.
Жер учаскелерін және табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары- бұл сауда
қызметін қамтамасыз ету үшін ғимараттар мен құрылыстарды салу немесе алу
кезінде пайда болатын мүліктік құқықтар. Жер учаскелерін және табиғи
ресурстарды пайдалану құқығының құны жер бағасына тәуелді болады.
Ұйымдастыру шығындары – бұл кәсіпорынды құру және тіркеу уақытында
орын алатын шығындар. Оларға жарнама шығындары, заңды фирмалардың қызметін
төлеу, мемлекеттік баж салығы, мөр дайындау сияқты шығындар жатады.
1.2 Материалдық емес активтерді бағалау және бухгалтерлік есебінің
міндеттері
Материалдық емес активтер 28 “Материалдық емес актвтер есебі”
бухгалтерлік есеп жағдайына (стандартына) сәйкес бухгалтерлік есепке
бағалаудың төмендегідей түрлері бойынша алынады:
Бастапқы құны – бұл материалдық емес активтерді сатып алу немесе жасау
кезінде төленген ақшалардың немесе олардың баламаларының сомасы немесе
ағымдағы бағадағы немесе басқадай төлемдер құны. Материалдық емес
активтердің бастапқы құнын өлшеу материалдық емес актвтердің басқа
тараптардан алынғанына немесе кәсіпорынның өзімен жасалғанына байланысты.
Материалдық емес активтер сатып алу, кәсіпорынның бірігуі, мемлекеттік
субсидия есебінен немесе айырбас жолымен алынады.
Ақшаға немесе оның баламасына сатып алу нәтижесінде алынған
материалдық емес активтің бастапқы құны кәсіпорынның оны сатып алумен
байланысты нақты шығындарының сомасы ретінде көрініс табады. Оған төленген
қайтарылмайтын салықтар және жинақтар және аталған материалдық емес активті
мақсаты бойынша пайдалануға келтірумен байланысты кез-келген басқа шығындар
енгізіледі.
Кәсіпорынның бірігуі бөлігі ретінде алынған материалдық емес
активтердің бастапқы құны өткізу құны бойынша бағаланады.
Өткізу құны – бұл материалдық емес активті жақсы хабарланған және
келісім өткізуге әзір тәуелсіз екі тарап арасында айырбастау мүмкін болатын
құн. Кәсіпорынның бірігуі бөлігі ретінде алынған материалдық емес активтің
өткізу құнын шынайы анықтау мүмкін болмаса, онда актив жеке материалдық
емес актив болып танылмайды, бірақ гудвиллге енгізіледі.
Сатып алушы материалдық емес бапты материалдық емес активтердің
анықтамасына және критерийіне сәйкес келсе, сатып алынатын кәсіпорынның
қаржылық есеп беруінде материалдық емес актив ретінде көрінбесе де,
материалдық емес актив ретінде есепке алуға құқылы
Мемлекеттен тегін алынған материалдық емес активтердің бастапқы құны
өткізу құны бойынша бағаланады.
Басқа активке айырбастау жолымен алынған материалдық емес активтердің
бастапқы құны айырбасталған активтің өткізу құнын алынған немесе төленген
ақшалар сомасына түзету жолымен анықталады.
Ұқсас активке айырбастау жолымен алынған материалдық емес активтердің
бастапқы құны айырбасталған активтің баланстық құны бойынша бағаланады.
Мұндай айырбас табыс әкелмейтін келісім болып саналады.
Кәсіпорынның өзімен жасалған материалдық емес активтің бастапқы құны
нақты жұмсалған тікелей шығындар және шынайы анықталған үстеме шығындар
сомалары бойынша анықталады.
Баланстық құны – бұл материалдық емес активті қаржылық есеп беруде
көрсету сомасы, ол бастапқы құн мен жинақталған тозу сомасының айырмасы
ретінде анықталады.
Амортизацияланатын құн – бұл активтің бастапқы құнынан жойылу құнын
шегергенге тең болады. Материалдық емес активтің амортизацияланатын сомасын
оның пайдалы қызмет мерзімі ішінде жүйелі бөлу амортизация деп аталады.
Жойылу құны – бұл пайдалы қызмет мерзімі соңында өткізу бойынша
жоспарланған шығындарды шегергеннен кейін алыну межеленген сома.
Материалдық емес активтің жойылу құны мына жағдайларда нөлге тең болып
саналады:
- активтің пайдалы қызмет мерзімі соңында үшінші тараппен оны сатып алу
үшін келісім-шарт жоқ;
- берілген материалдық емес актив түрі бойынша белсенді сату нарығы жоқ,
сол себепті жойылу құнын шынайы внықтау мүмкін емес.
Материалдық емес активтердің бухгалтерлік есебінің міндеттері:
- материалдық емес активтердің түсуі, орын ауыстыруы және шығуы бойынша
барлық өзгерістердің есепте уақытылы және дұрыс құжатталуы және
көрсетілуі;
- материалдық емес активтердің әрбір объектісінің сақталуын және
рационалды пайдаланылуын бақылау;
- материалдық емес активтердің амортизация сомаларының есепте уақытылы
және дұрыс есептелуі және көрсетілуі;
- материалдық емес активтерді өткізу немесе басқадай шығу нәтижелерін
есепте дәл көрсету;
- материалдық емес активтерді түгендеуді уақытылы және толық жүргізу және
оның нәтижелерін есепте көрсету.
2 “Энергия” құрылыс кәсіпорны жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі
материалдық емес активтер есебін ұйымдастыру
2.1 Материалдық емес активтердің келіп түсуі есебі
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда маңызды орын материалдық емес
активтерге беріледі. Материалдық емес активтер қаржылық есеп берудің
салыстырмалы түрде жаңа көрсеткіші болып табылады. Материалдық емес
активтер есебін ұйымдастыруда пайда болатын негізгі сұрақтар:
- есепке алу негізінің жеткіліктілігі;
- құжатталуының дұрыстығы және уақытылы жүргізілуі;
- бағалаудың негізділігі;
- қажетті салықтар есебінің шынайылығы;
- қаржылық есеп берудің шынайылығы.
Серіктестікте материалдық емес активтер есебі үшін “Материалдық емес
активтер” бөлімшесінің төмендегі шоттары арналған:
“Лицензиялық клесімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
“Ұйымдастыру шығындары ”
“Гудвилл”
“Басқадай материалдық емес активтер”
Серіктестікте аталған шоттардың дебеті бойынша материалдық емес
активтердің ай басындағы және соңындағы қалдығы, олардың келіп түсуі
бойынша операциялар; ал кредиті бойынша – материалдық емес активтердің
шығуы көрініс табады.
Материалдық емес активтер “Энергия” ҚК ЖШС–не мына операциялар
нәтижесінде келіп түсуі мүмкін:
- құрылтайшылармен жарғылық капиталға салым ретінде – тараптардың
келісімі бойынша;
- сатып алуға нақты жүргізілген шығындар негізінде заңды және жеке
тұлғалардан ақыға сатып алу, оған төленген қайтарылмайтын салықтар және
төлемдер және активті мақсаты бойынша пайдалануға жарамды жағдайға
келтірумен байланысты шығындар енгізіледі;
- мемлекеттен, заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз алу немесе
мемлекеттік субсидия есебінен алу – нөлдік немесе номиналдық құны
бойынша;
- ұқсас немесе басқа активке айырбастау жолымен - өткізу немесе
айырбасталатын активтің баланстық құны бойынша;
- кәсіпорынның өзі жасауы.
Материалдық емес активтердің келіп түсуін “Материалдық емес активтерді
қабылдау-беру Актісімен” құжаттайды.
Актіде материалдық емес актив түрінің дұрыс аты, оның қысқаша
сипаттамасы, берген және алған тараптардың аты, объектіні алу уақыты, оның
бастапқы құны, пайдалы қызмет мерзімі, тозу нормасы және сомасы, беру
негізі және басқадай қажет мәліметтер көрсетіледі. Актіні толтыру үшін
жеткізушінің счет-фактурасы, талап-тіркеме қағазы негіз болып табылады.
Мысалы, “Энергия” ҚК ЖШС 2005 жылғы 15 қазанда № 5 талап-тіркеме қағазы
және счет-фактура бойынша жеке кәсіпкер Гражданкиннен 1С:бухгалтерия -
Қазақстан үшін бухгалтерлік есеп бағдарламасын қабылдаған. Аталған операция
төмендегідей бухгалтерлік жазумен көрсетіледі:
Дебет 2730 “Бағдарламалық қамтамасыз ету”
Кредит 3310 “Төленуі тиіс шоттар”
69000 теңге сомасына.
Алынған актив үшін жеткізушінің шотын төлеу мына жазумен көрініс
табады:
Дебет 3310 “Төленуі тиіс шоттар”
Кредит 1040 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы
ақша” 69000 теңге сомасына.
Материалдық емес активтерді қабылдау кезінде акт бір данада әрбір
қабылданатын объектіге жасалады. Бірнеше бір типті материалдық емес
активтердің түсуі кезінде жалпы актіні жасауға рұқсат етіледі.
Есепке қабылданатын материалдық емес активтердің кез-келген
объектісінің объективті нысаны болуы қажет. Егер тауарлық белгіге құқық
қабылданса, онда оны кірістеу үшін куәлік негіз болып табылады, тауарлық
белгі құқығын беру кезінде лицензиялық келісім-шарт жасалады. Куәлік және
лицензиялық келісім-шарт заңдылықпен белгіленген тәртіпте рәсімделуі және
Қазпатентте тіркелуі тиіс.
Ұқсас құжаттармен кәсіпорынмен алынған материалдық емес активтердің
басқа түрлері расталуы тиіс, онда объектілердің сипаттамасы және оларды
пайдалану тәртібі, сонымен қатар серіктестіктің берілген объектілерге
қатысты басқа мүліктік құқықтары көрсетіледі. Аталған құжаттар (куәлік,
лицензиялық келісім-шарт, патенттер, лицензиялар) “Материалдық емес
активтерді қабылдау-беру актісіне ” тіркеледі.
Актіге лауазымды және материалдық емес активтер объектісін қабылдаған
материалды жауапты тұлғалар қол қояды және тіркелген құжаттармен бірге
бухгалтерияға береді. Жасалуының дұрыстығы тексерілгеннен кейін актіге бас
бухгалтер қол қояды және серіктестік жетекшісі бекітеді.
Материалдық емес активтер бухгалтерлік есепте оларды сатып алу,
дайындау және жоспарланған мақсатты бағыты бойынша пайдалануға келтірумен
байланысты шығындар сомасымен көрініс табады.
Құрылтайшылармен жарғылық капиталға салым ретінде енгізілген
материалдық емес активтердің әр түрлі түрлерін кірістеу кезінде
төмендегідей шоттар корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер”
Кредит 5020 “Төленбеген капитал”
Материалдық емес активтерді заңды тұлғалардан ақыға сатып алу кезінде
“Энергия” ҚК ЖШС мынадай бухгалтерлік жазу жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер” – материалдық емес активтердің
қосылған құн салығынсыз бастапқы құнына
Дебет 2170 “Орны толтырылуы тиіс ҚҚС” – счет-фактураға енгізілген ҚҚС
сомасына
Сәйкесті шоттардың кредиті
3310 “Төленуі тиіс шоттар”
3390 “Басқадай кредиторлық қарыздар” – төленуі тиіс счет-фактураның
жалпы сомасына.
Алынған материалдық емес активтер үшін жеткізушілердің акцептелген
счет-фактураларын төлеу кезінде төлем нысаны және көзіне байланысты банк
көшірмесіне және басқа ақшалай құжаттарға сәйкес мынадай шоттар
корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
3310 “Төленуі тиіс шоттар”
3540 “Басқадай кредиторлық қарыздар”
Сәйкесті шоттардың кредиті
1050 “Валюталық шоттағы ақша”
1060 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша”
1010 “Кассадағы ұлттық валютадағы ақша”
Бюджетке төлемдерді азайтуға жатқызылған қосылған құн салығы сомасына
материалдық емес активтердің нақты келіп түсуі және жеткізушілердің төлем
талап-тапсырмаларын төлеу шамасы бойынша мынадай бухгалтерлік жазу
жасалады:
Дебет 3130 “Қосылған құнға салынатын салық”
Кредит 1420 “Орны толтырылуы тиіс қосылған құн салығы”
Материалдық емес активтерді заңды және жеке тұлғалардан бір уақытта
есеп айырысу шотынан және кассадан төлем жасау арқылы қабылдау кезінде банк
көшірмесі және шығыс кассалық ордері мәліметтері негізінде төмендегідей
жазу жүргізіледі:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер” – материалдық емес активтердің
қосылған құн салығынсыз бастапқы құнына
Дебет 1420 “Орны толтырылуы тиіс ҚҚС” – алынған материалдық емес
активтердің ҚҚС сомасына
Сәйкесті шоттардың кредиті
1050 “Валюталық шоттағы ақша”
1040 “Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша”
1010 “Кассадағы ұлттық валютадағы ақша” – алынған материалдық емес
активтердің жалпы құнына
Бюджетке төлемдерді азайтуға жатқызылған қосылған құн салығы сомасына
материалдық емес активтердің нақты келіп түсуі және төленуі шамасы бойынша
мынадай бухгалтерлік жазу жасалады:
Дебет 3130 “Қосылған құнға салынатын салық”
Кредит 1420 “Орны толтырылуы тиіс қосылған құн салығы”
Материалдық емес активтердің ерекше түрлерінің бірі “фирма бағасы”
немесе “гудвилл” болып табылады. Ол аукциондарда, конкурстарда кәсіпорынды
толықтай немесе белгілі бір бөлімшесін сатып алу кезінде сатып алу құнының
алынған мүліктік кешеннің барлық активтері мен міндеттемелерінің баланстық
құнынан артық болуынан пайда болады. “Фирма бағасы” (“гудвилл”)
амортизацияны толық есептеу нәтижесінде өтеледі. Амортизация есептеу
мерзімі әдетте он жылдан аспауы тиіс.
Материалдық емес активтерді мемлекеттен, заңды және жеке тұлғалардан
тегін қайтарымсыз және мемлекеттік субсидия есебінен алу кезінде нөлдік
немесе номиналдық құны бойынша мынадай шоттар корреспонденциясы жасалады:
Сәйкесті шоттардың дебеті
“Лицензиялық келісімдер”
“Бағдарламалық қамтамасыз ету”
“Патенттер”
”Басқадай материалдық емес активтер”
Сәйкесті шоттардың кредиті
6160 “Үкіметтің атқарушы органдарының субсидиялары”
6280 “Негізгі емес қызметтен түсетін басқадай табыстар”
“Энергия” ҚК ЖШС шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz