Оқушылардың зейінінің тәрбиелеудің теориялық және психикалық негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
ІІ Негізгі бөлім
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Оқушылар зейінінің тәрбиелеудің
педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6 бет
1.2.Оқушылар зейінінің психологиялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.11
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ.ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1.Оқушылардың зейінің дамуын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12.15
2.2.Мектептегі оқушылардың зейінін тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... .16.18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19.20 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.бет
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.25 бет
ІІ Негізгі бөлім
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Оқушылар зейінінің тәрбиелеудің
педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6 бет
1.2.Оқушылар зейінінің психологиялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.11
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ.ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1.Оқушылардың зейінің дамуын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12.15
2.2.Мектептегі оқушылардың зейінін тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... .16.18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19.20 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.бет
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.25 бет
Зерттеудің өзектілігі: Мектепке дейінгі жастағы балалар, кездескен қиыншылықтарды шешуге және алдарына қойған мақсаттарына жетуге тырысады. Мұндай жағдайлар, өздерін дұрыс ұстай білуге, ішкі және сыртқы жағдайларды бағалауға және мінез-құлқы мен танымдық өрістерін дамытып, қалытастырады. Зейін-барлық психикалық таным процестерімен байланысты және соның көмегімен анықталады. Егер адамда зейін болмаса, ой еңбегін де, дене еңбегінің де мәні, нәтижесі болмас еді.
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың психикалық дамуы барысында зейіннің қай дәрежеде тиянақтылығын бағалау және оны дамыту.
Зерттеудің міндеті:
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін бағалау;
- Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін дамыту және шоғырландыру;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларда зейінді зерттеу әдістемелерін пайдалану;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейіннің қалыптасу деңгейін бағалау;
Зерттеудің әдісі: Зейінді дамытудың мәнін, мазмұнын, көлемін анықтауға байланысты психологиялық және әдістемелерді талдау.
-мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінің анықтауда қазіргі қолданылып жүрген психологиялық оқу құралдары мен психологтар тәжірибесін зерттеу;
-зерттеу жұмысы барысында, балаларда қолданған әдістемелік тесттердің жауаптарын талдау пайдалынады.
Теориялық қолданылымы:Зейін анықтаудың тиімді үлгілерін табуды және ұйымдатыруды жалпы зейін әрекетін анықтауды жүзеге асыру. Практикалық қолданылымы: Мектеп барысында оқушыларда зейінді бағалау және сабақ барысында олардың зейінінің шоғырлануын қамтамасыз ету және дамыту жолдарына мүмкіндік жасау.
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың психикалық дамуы барысында зейіннің қай дәрежеде тиянақтылығын бағалау және оны дамыту.
Зерттеудің міндеті:
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін бағалау;
- Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін дамыту және шоғырландыру;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларда зейінді зерттеу әдістемелерін пайдалану;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейіннің қалыптасу деңгейін бағалау;
Зерттеудің әдісі: Зейінді дамытудың мәнін, мазмұнын, көлемін анықтауға байланысты психологиялық және әдістемелерді талдау.
-мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінің анықтауда қазіргі қолданылып жүрген психологиялық оқу құралдары мен психологтар тәжірибесін зерттеу;
-зерттеу жұмысы барысында, балаларда қолданған әдістемелік тесттердің жауаптарын талдау пайдалынады.
Теориялық қолданылымы:Зейін анықтаудың тиімді үлгілерін табуды және ұйымдатыруды жалпы зейін әрекетін анықтауды жүзеге асыру. Практикалық қолданылымы: Мектеп барысында оқушыларда зейінді бағалау және сабақ барысында олардың зейінінің шоғырлануын қамтамасыз ету және дамыту жолдарына мүмкіндік жасау.
1. Алдамұратов Ә. Қызықты психология. Қазақ университеті. 1992 жыл.
2.Алдамұратов Ә. Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру психологиясы. Алматы. Мектеп, 1983 жыл.
3.Алдамұратов Ә.М. Мұқанов. Психолгия пәнінен лабараториялық практикалық сабақтар. Бірінші бөлім. Алматы, 1997 жыл, Екінші бөлім. 1979 жыл.
4.Аймауытов Ж. Психология (оқу құралы). Қызылорда-Ташкент, 1926 жыл.
5.Әбдірахманов А. жарықбаев Қ. Психологиялық орысша-қазақша сөздік. Алматы, Мектеп, 1976 жыл.
6.Бейсенова Жұпаркүл. Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік бағалау ерекшеліктерін зерттеу. –Алматы, -2004 жыл –28 бет.
7.Выготский Л.С., жетекшісі Нысанбаев Ә.Н. Адамзат ақыл ойының қазынасы 10 том. Психологиядағы ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясы. –Алматы, Таймас –2005 жыл –450 бет.
8. Жігітбекова Бақыт Растанқызы. Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекеттің мотивациялы –мағыналық компоненттерінің дамуы. –Алматы, -2003 жыл –43 бет.
9.Жарықбаев К.«Жантану негіздері» Алматы, 2002 жыл.
10.Нумұхамбетова Т.Р, Рсмаханбетова Ш.Е. «Тәжрибелік психология» Шымкент 2004 жыл - 43б.
11.Оспанова Махаббат Пернебайқызы. Балалар психологиясы. Мектепке психологиялық даярлық диагностикасына ғылыми негізделді. –Алматы, 2002 жыл –30 бет.
12.Орманова З. Мектеп оқуына дайындау психологиясы. –Алматы, Дарын 2005 жыл –184 бет.
2.Алдамұратов Ә. Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру психологиясы. Алматы. Мектеп, 1983 жыл.
3.Алдамұратов Ә.М. Мұқанов. Психолгия пәнінен лабараториялық практикалық сабақтар. Бірінші бөлім. Алматы, 1997 жыл, Екінші бөлім. 1979 жыл.
4.Аймауытов Ж. Психология (оқу құралы). Қызылорда-Ташкент, 1926 жыл.
5.Әбдірахманов А. жарықбаев Қ. Психологиялық орысша-қазақша сөздік. Алматы, Мектеп, 1976 жыл.
6.Бейсенова Жұпаркүл. Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік бағалау ерекшеліктерін зерттеу. –Алматы, -2004 жыл –28 бет.
7.Выготский Л.С., жетекшісі Нысанбаев Ә.Н. Адамзат ақыл ойының қазынасы 10 том. Психологиядағы ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру теориясы. –Алматы, Таймас –2005 жыл –450 бет.
8. Жігітбекова Бақыт Растанқызы. Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекеттің мотивациялы –мағыналық компоненттерінің дамуы. –Алматы, -2003 жыл –43 бет.
9.Жарықбаев К.«Жантану негіздері» Алматы, 2002 жыл.
10.Нумұхамбетова Т.Р, Рсмаханбетова Ш.Е. «Тәжрибелік психология» Шымкент 2004 жыл - 43б.
11.Оспанова Махаббат Пернебайқызы. Балалар психологиясы. Мектепке психологиялық даярлық диагностикасына ғылыми негізделді. –Алматы, 2002 жыл –30 бет.
12.Орманова З. Мектеп оқуына дайындау психологиясы. –Алматы, Дарын 2005 жыл –184 бет.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
ІІ Негізгі бөлім
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Оқушылар зейінінің тәрбиелеудің
педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-6
бет
1.2.Оқушылар зейінінің психологиялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .6-11
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1.Оқушылардың зейінің дамуын
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12-15
2.2.Мектептегі оқушылардың зейінін тәрбиелеу жолдары
... ... ... ... ... ... .16-18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .19-20 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-б ет
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-25 бет
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Мектепке дейінгі жастағы балалар, кездескен
қиыншылықтарды шешуге және алдарына қойған мақсаттарына жетуге тырысады.
Мұндай жағдайлар, өздерін дұрыс ұстай білуге, ішкі және сыртқы жағдайларды
бағалауға және мінез-құлқы мен танымдық өрістерін дамытып, қалытастырады.
Зейін-барлық психикалық таным процестерімен байланысты және соның көмегімен
анықталады. Егер адамда зейін болмаса, ой еңбегін де, дене еңбегінің де
мәні, нәтижесі болмас еді.
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп
жасындағы балалардың психикалық дамуы барысында зейіннің қай дәрежеде
тиянақтылығын бағалау және оны дамыту.
Зерттеудің міндеті:
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін
бағалау;
- Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін
дамыту және шоғырландыру;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларда зейінді
зерттеу әдістемелерін пайдалану;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейіннің
қалыптасу деңгейін бағалау;
Зерттеудің әдісі: Зейінді дамытудың мәнін, мазмұнын, көлемін
анықтауға байланысты психологиялық және әдістемелерді талдау.
-мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінің
анықтауда қазіргі қолданылып жүрген психологиялық оқу құралдары мен
психологтар тәжірибесін зерттеу;
-зерттеу жұмысы барысында, балаларда қолданған әдістемелік тесттердің
жауаптарын талдау пайдалынады.
Теориялық қолданылымы:Зейін анықтаудың тиімді үлгілерін табуды және
ұйымдатыруды жалпы зейін әрекетін анықтауды жүзеге асыру. Практикалық
қолданылымы: Мектеп барысында оқушыларда зейінді бағалау және сабақ
барысында олардың зейінінің шоғырлануын қамтамасыз ету және дамыту
жолдарына мүмкіндік жасау.
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Зейін деп-адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын
көрсететін құбылысты айтады.Дәлірек айтқанда,зейін дегеніміз айналадағы
объектілердің ішінен керектісін бөліп алып,соған психикалық әрекетімізді
тұрақтата алу. Мысал келтірейік. Оқушы математикалық есептерді шығарып
отыр.Ол бұған соншама үңілген,мұнысы психикалық кейпінен жақсы
көрінеді(бала көзін қадайды,шұқшия үңіледі,демін ішіне тартады т.б.).Оқушы
есептің шығару жоспарын ойлайды,оның бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп
шығарып болып,азғантай үзілістен кейін тарихты,одан соң географианы оқуға
көшеді.сабағын оқып болғаннан кейін, түрлі нәрселермен айналысады.Осы
көріністердің бәрінде де бала әрекетінің әрбір түріне өз зейінін
үйымдастырып,басқа обектілерден ойын бөліп отырады.Осындағы түрлі
кезеңдерде бала психикасының белгілі бір объектіге бағыт алып және сонда
азды көпті тұрақтап отырғанын көруге болады.
Адамға тән әрекеттің кез келген түрінде зейін орын алмаса,оның нәтижелі
болуы қиын.Орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский (1824-1870) зейіннің
маңызын былайша көрсеткен еді:Зейін адам санасынан қорытылып өтетін барлық
ойды аңғартатын,адам жанының жалғыз ғана есігі болып табылады,демек,бұл
есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды,егер де ол соқпай
өтсе,онда баланың санасында ештеңеде қалмайды.
Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді.
Өйткені,адам өз өмірінің әрбір моментерінде бір нәрсені қабылдайды не есіне
түсіреді,бірер нәрсені қиялдайды,бір нәрсе жөнінде ойлайды. Ал зейін
болса,өз алдына бұлардай дербес кездеспейтін, қайта солармен бірлесіп
келетін психикалық әрекеттің айрықша бір жағы, сананың ерекше сипаты болып
табылады. Психикалық құбылыстар зейінге түрліше әсер етеді. Сезім зейінді
күшейте түсуге не оны бөліп жіберуге себепші болады. Мәселен, бір объект
жағымды сезім туғызып зейінді күшейтеді де, ал көрші кластан естілген ән-
күй сабақ тыңдап отырған баланың зейінін төмендетеді. Ерік, ой, қиял
процестері де зейінге тірліше әсер етіп отырады.
Зейінің физиологиялық негіздерін И.П.Павлов ашқан нерв процестерінің
өзара индукция заңына байланысты түсінуге болады.
И.П.Павлов,егер ми қабығының бір алабында қозу процесі пайда болса,осымен
байланысты қалған алаптарында тежелу процестері пайда болатынддығын айтқан.
Мәселен, адам бар ойымен іске қызу берілсе,басқа нәрселер жөнді ойлай
алмайды. Осы кезде мидың бір алыбында күшті қозу процесі болып жатады
да,айналасындағы алаптарда тежлу болады (теріс индукция заңы).
1.2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Зейінің мынадай қасиеттері бар:
А)Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы. Адамның зейіні бір объектіге
немесе бір жұмысқа ұзағырақ тұрақтай қалса, оны зейіннің тұрақтылығы дейді.
Мысалы, өндіріс озатының, не хирург дәрігердің жұмыс үстіндегі зейінін
осыған жатқызуға болады.
Оқушылар зейінді бір жерге тұрақтатып, жинақтай алу арасында адам
істеп отырған ісін тереңінен түсініп, оның әр түрлі байланыстарын
анықтайды. Оқушылар зейінді тұрақтата алушылық саналы әрекетке өзіңді жеңе
алудың басты бір белгісі болып табылады.
Оқушылар зейіннің осы қасиетінің оқу процесінде маңызы зор. Сабақ
үстінде баланың назарын көп нәрсеге аудармай, басты бір нәрсеге не белгілі
бір әрекетке ғана аударып, оған тұрақтатып әдеттендіру керек. Сонда ғана
бала есейген кезде үлкендердің көмегінсіз-ақ зейінін тиісті объектіге
жинақтай алатын болады.
Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір объектіге
тұрақтата алады. Осындай 10-20 минуттық зейін қоюшылықтан кейінгі бірнеше
секундта көңілдің бір нәрсеге бөлінуі сол жұмыстың одан ары
ұйымдастырылуына ешбір нұқсан келтірмейді. Қайта бұл секілді тынығу,
жұмысты бірнеше сағат бойы жақсы, тұрақтап істеуге мүмкіндік береді. Адам
соншалық ерік-жігермен зейін салып жұмыс істеген жағдайда да оқтын-оқтын
ойы бөлініп, басқа бір затқа ауып отырады.Осылайша зейінің бірде әлсіздене,
бірде күшейіп тұруын зейіннің толқуы дейді. Толқу-зейіннің табиғи
қасиеттерінің бірі. Мәселен, бар ілтипатпен кітап оқыған адам да анда-санда
бөтен ойға түседі,басын көтеріп жан-жағына қарайды. Зейінің мұндай толқуы,
әрине, адамның көңіл аударған нәрсесіне оының бөлінуіне, зейінін
тұрақтатуына бөгет болмайды. Кейбір адамдардың зейіні толқымалы келеді.
Бұған қатты тітіркендіргіштер, күшті эмоциялық әсерлер, сондай-ақ адамның
өз еркін жөндеп билей алмауы себеп болады.
Зейінді ұзақ уақыт бойы іс-әрекетке жеткілікті жұмылдыру үшін,
әсіресе, оның бөтен нәрсеге көңілі ауып кетпеуін ойластыру керек. Бұл көп
күш жұмсауды қажет етеді. Зейінді алаңдататын әр түрлі тітіркендіргіштерге
қарсы күресу-қажетті шаралардың бастысы. Мәселен, ысқырған дауыс,
қоңыраудың сылдыры, сырнай-керней т.б. адамның тынышын кетіреді. Зейінін
жақсы ұйымдастыра алатын адамдар осынан осындай жағдайда да жұмысты тез
және сапалы орындайтыны байқалады. Адамды алаңдататын нәрселер көп болған
мен, машинаның дүрілі, музиканың әуені зейінді аударатын тітіркендіргіш
болғанмен, оларға шыдап отыра беруге болады. Ал қасындағы адамның айқай-
шуы, реніш т.б. адамды күштірек алңдатып, жұмыс істетпейді.Әрине, бұларды
жоюдың мүмкіндігі болмаса, оған көңіл аудармай,сабырлық пен жұмыс істей
беруге болады.Әрине, бұған ерік-жігер қажет. Осындай ыңғайсыз жерлерде
жұмыс істей алушылық-адамның жақсы қасиеттерінің бірі. Мәселен, орыстың
атақты жазушысы А.П.Чехов жас кезінде көп әңгімелерін ойын-күлкі, той-думан
үстінде жазса, ал Мусоргский мен Бородин өздерінің опералық шығамаларын
отырып-ақ жаза беретін болған. Қандай жағдайда да адам зейінге кедергі
келтіретін нәрселерді жеңе алатын болуға тиіс. Тіпті тыныш жерде де отырып
жұмыс істеуді ұнататын адамдар да өзің ыңғайсыз жағдайларға төселтіріп, кез-
келген жағдайда жұмыс істей алатындай қабілетке ие болуы тиіс.
Ә)Зейіннің аударылуы. Зейінің аударылуы деп бір объектіден екінші
объектігі назарымызды көшіруді айтады. Физиологиялық тұрғыдан мидағы
оптимальдық қозудың ауысуы. Зейінді тез аудара білу қабілеті көбінесе нерв
процестерінің өзгермелілігіне байланысты. Кейбір адамдар бір жұмыстың
түрінен екінші бір жұмысқа жеңіл көшеді, зейін қоып жаңа жұмысты тез
меңгеріп кетеді. Бұл икемді, оңтайлы зейіннің көрінісі. Екінші біреудің
зейіні, керісінше, басқа объектіге қиындық пен ауысады. Зейінді тез аудара
білу көлденеңнен кез келген әсерлерге кідірусіз жауап беруде аса қажет.
Мәселен, машинистерде зейінді тез аудара білу қасиеті жөнді жетілмеген
болса, олардың жұмыста түрлі сәтсіздіктерге ұшырауы мүмкін. Мектеп
жағдайында балалардың зейінін бір пәннен екінші пәнге, бағдарламаның бір
бөлімінен екінші бөліміне, жұмыстың бір түрінен (үй тапсырмаларын сұрау)
екінші түріне (жаңа сабақты тыңдау кезі) үнемі аударып отыруға тура келеді.
Зейінді аудара алу оқушының ерік сапалары біраз дамыған кезде, әсіресе оқу
материалдарын түсінген және оларды ұмытпайтындай етіп меңгерген жағдайда
ғана мумкін болады. Мұғалімнің материалдарды жүйелі етіп, бір ізбен жақсы
түсіндіруі, өткен материалдарды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың
мақсатын айқындауы, жаңа материалдарды тыңдауға және түсінуге оқушылардың
дайындығын тексеру т.б. зейіннің дұрыс аударылуына себепші болады.
Б)Зейіннің бөлінушілігі. Адам санасының бірмезгілде бірнеше әрекетті
атқара білу мүмкіншілігін зейінің бөлінушілігі дейді. Адам зейінін екі-үш
нәрсеге бөле алады.
Зейінді бір уақытта түрлі обьектіге бөлуге болатындығын арнаулы
зерттеулер көрсетіп отыр. Мәселен, оқушылар өздері есеп шығарады, сонымен
қатар осы кезде басқа оқушының тақтаға шығарған есебін бақылайды, оның
сөзін тыңдайды т. б. Студенттер бір мезгіл ішінде лекция тыңдайды,
түсінгенін жазып отырады, кітап оқып отырып конспект жазады. Еңбек
процесінде зейін бөлуінің маңызы бәрінен де зор. Қазіргі кездегі өндірістің
онан сайын автоматталынуы адам зейінінің бөлінушілігін ерекше дамытуды
қажет етеді. Ал машина жүргізушілерге (машинист, шофер т. б.)бірнеше
нәрсеге зейін бөлушілік қаншама маңызды екендігі түсінікті. Олар бір
кезеңде руль механизмін басқарады, жолға назар аударады, тормыз береді
және т. б... Бұл операциялардың әр қайсысы зейінді өте шеберлікпен бөле
білуді қажет етеді. Мұғалімдік қызметте де зейінді бірнеше объектіге бөле
білудің маңызы зор. Мұғалім бір мезгілде сабақтың мазмұнын, формасын сабақ
оқыту жоспарына сәйкес тексеріп отырады, барлық класс коллективі мен жеке
оқушылардың тәртіп сақтауын, сабаққа қалай қатысып отырғанын байқайды.
Тәжірибесі аз, жас мұғалім кейде барлық класты, не жеке оқушыларды, не
өзінің айтып тұрған сөзін байқылай алмай қалады да зейінін бытыратып алады.
Осының салдарынан класта сабақ нашар ұйымдастырылуы мүмкін. Зейінді екі
объектіге бірдей бөлу үшін ең кем дегенде біреуіне іскер болуы шарт.
Зейінді бөлудің физиологиялық негіздері жөнінде И.П.Павлов былай дейді:...
біз бір іспен, бір оймен айналыса жүріп, өзіміз әдеттеніп кеткен тағы басқа
бір істі істей жүреміз, яғни сыртқы тежелу механизмі бойынша, ми
сыңарларының тежелудегі бөлімдері мен қызмет істейміз, өйткені, біздің
басты ісімізбен байланысты ми сыңарларының пункті бұл кезде қатты қозуда
болады.
В) Зейіннің көлемі. Зейінің көлемі деп бір уақыттың ішінде оның
қамтитын,объектілерінің санын айтады.Зейінің көлемін анықтауға байланысты
жасалған тәжірибелер тахистаскоп деген аспаппен тексеріледы. Адам бір
мезгілде (секунттың 110бөлігінде)орта есеппен әр-түрлі 5-9 әріпті қамти
алатынын,12-14 әріптен тұратын мағанасы бар сөзді де осы мерзімде
қамтитынын көрсетіп отыр. Мектеп оқушыларының, әсіресе, бастауыш сынып
оқушыларының зейін көлемі ересек адамдардың зейін көлемдеріне қарағанда
шағын болатындығы сабақ үстінде мұғалімнің есінде болуға тиіс,сондықтанда
оқушыларға бір мезгілде сан жөнінен де, сапа жөнінен де белгілі зейін
көлемінен артық мөлшерде материал беруге болмайды. Оқушылардың зейін көлемі
бір–бірімен байланыспаған элементтерді қабылдаса, нашар өсетіндігін, ал
логикалық байланысы бар элементтерді қабылдаса,олардың зейін көлемін
өсіретіндігін мұғалім еске алу қажет.
Зейін көлемін арттыру үшін мұғалім балаларды комплекс заттарды байқай
алуға,оларды бір объект ретінде қабылдауға машықтандырғаны жөн. Көрнекі
құралдардағы сөздер тым ұзақ болмай, ондағы сөздердің ең бастыларын бірден
оқып түсіну үшін әріптерді түрлі бояумен безендіру қажет. Соңғы айтылған
тәсіл де бала зейіңнің көлемін өсіруге жағдай жасайды. Физиологиялық
тұрғыдан зейін көлемін өсіріп, ұлғайту мидағы оптималдық қозуы бар алапты
кеңейте түседі. Бұл бірнеше қозулардың бір қозу жүйесіне бірігуі болып
табылады. Бірден біраз нәрсені қамти алатын зейінді көлемі кең зейін дейді
де, объектілерді жөндеп қамти алмайтын зейінді көлемі тар зейін дейді.
Зейінің тар, көлемдісі де жарамсыз қасиет емес. Әңгіме істен дұрыс нәтиже
шығара алуында. Адамның мамандығы, айналысқан ісі оның зейініне әсер етпей
қоймайды. Мәселен, өне бойы сағат механизімімен шұқшия жұмыс істеп отыратын
мастердің зейін көлемі айтарлықтай болмайды. Микроскоппен жұмыс істейтін
ғалымның зейіні де осы іспеттес келеді.
Г)Алаң болушылық. Алаң болушылық деп белгілі бір объектіге саналы
түрде зейінді ұйымдастыра алмаушылықты айтады. Әр нәрсеге ауып кете беретін
жаңғалақ адамдардың зейіні көбінесе осындай болады. Алаң болушылық сондай-
ақ адам қатты шаршап, болдырған кезде де жиі кездеседі.Мұндай жағдайда оның
миында біркелкі қозу алабы жасалынбайды, қозу мен тежелу процестері бір-
бірімен алмасуы тәртіппен жүріп отырмайды. Зейінің осы қасиеті адам
психологиясынан тұрақты орын алса, оған берекелі әрекет ету қиынға соғады.
Мектеп жасына дейінгі балаларда алаңдаушылық жиі ұшырайды. Өйткені
олар әрі күрделі іс-әрекетпен айналыспағандықтан, зейінің жоғары түрлері өз
дәрежесінде болмайды.
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ДАМУЫН ЗЕРТТЕУ
Оқушылардың зейіні төңіректегі заттарға және осылар арқылы
орындалатын іс-әрекеттерге қатысты ынтамен сипатталады. Бала бір нәрсеге
ынтасы өшпей тұрған кезде ғана зейінін шоғырлайды. Жаңа бір нәрсе пайда
болысымен-ақ баланың зейіні лезде соған ауады. Сондықтан балалардың ұзақ
уақыт бір іспен шұғылдануы сирек болады.
Оқушылардың іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой дамуының
ілгерілеуіне байланысты зейін күшті шоғырланып, тұрақтылыққа ие болады.
Мысалы, мектепке дейінгі кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын
болса, бес-алты жасқа жеткенде ойынның ұзақтығы бір жарым сағатқа дейін
созылады. Мұны ойында адамдардың күрделірек іс-әрекеттері мен қарым-
қатынастарының бейнеленуімен және ойынға үнемі енгізілетін жаңа ахуалдарды
қолдау табуымен түсіндіруге болады. Балалар суреттерді көргенде, әңгіме,
ертегі тыңдағанда зейін тұрақтылығы арта түседі. Мысалы, мектепке дейінгі
шақтың соңында суретті көру ұзақтығы екі есе артады, мектепке дейінгі
кішкентайға қарағанда алты жасар бала суретті жақсырақ түсінеді, оның өзіне
қызықты жақтары мен егжей-тегжейлерін бөліп алады.
Бірақ мектепке дейінгі шақта зейіннің негізгі өзгеруі баланың алғаш
рет өз зейінін меңгере білуінде, оны саналы түрде белгілі заттарға,
құбылыстарға бағыттай білуінде және кейбір тәсілдерді пайдалана
отырып,соларға зейін қоя білуінде. Ықтиярлы зейіннің бастамалары баланың
жеке басынан тыс жатыр. Бұл ықтиярсыз зейіннің өздігінен ықтиярлы зейіннен
пайда болуына әкеліп соқпайтындығын көрсетеді. Ықтиярлы зейін үлкендердің
баланы іс-әрекеттің жаңа түрлеріне тартуының, белгілі бір құралдардың
көмегімен оның зейінін бағыттап, ұйымдастыруының арқасында қалыптасады.
Баланың зейініне басшылық жасай отырып, үлкендер кейін солардың көмегімен
ол өз зейінін өзі басқара бастайтын оған қажетті жолдарда үйретеді. Мысалы,
бір тәжрибеде зеребелік сипаттағы сұрақтар мен жауаптардан тиым салу ойыны
өткізілді. Ондағы тиын түрі былай болады:Ия, не жоқ деп айтпайсыңдар, ақты
және қараны алмайсыңдар. Ойын барысында балаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
ІІ Негізгі бөлім
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Оқушылар зейінінің тәрбиелеудің
педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-6
бет
1.2.Оқушылар зейінінің психологиялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .6-11
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1.Оқушылардың зейінің дамуын
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12-15
2.2.Мектептегі оқушылардың зейінін тәрбиелеу жолдары
... ... ... ... ... ... .16-18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .19-20 бет
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-б ет
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-25 бет
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Мектепке дейінгі жастағы балалар, кездескен
қиыншылықтарды шешуге және алдарына қойған мақсаттарына жетуге тырысады.
Мұндай жағдайлар, өздерін дұрыс ұстай білуге, ішкі және сыртқы жағдайларды
бағалауға және мінез-құлқы мен танымдық өрістерін дамытып, қалытастырады.
Зейін-барлық психикалық таным процестерімен байланысты және соның көмегімен
анықталады. Егер адамда зейін болмаса, ой еңбегін де, дене еңбегінің де
мәні, нәтижесі болмас еді.
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп
жасындағы балалардың психикалық дамуы барысында зейіннің қай дәрежеде
тиянақтылығын бағалау және оны дамыту.
Зерттеудің міндеті:
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін
бағалау;
- Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін
дамыту және шоғырландыру;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларда зейінді
зерттеу әдістемелерін пайдалану;
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейіннің
қалыптасу деңгейін бағалау;
Зерттеудің әдісі: Зейінді дамытудың мәнін, мазмұнын, көлемін
анықтауға байланысты психологиялық және әдістемелерді талдау.
-мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінің
анықтауда қазіргі қолданылып жүрген психологиялық оқу құралдары мен
психологтар тәжірибесін зерттеу;
-зерттеу жұмысы барысында, балаларда қолданған әдістемелік тесттердің
жауаптарын талдау пайдалынады.
Теориялық қолданылымы:Зейін анықтаудың тиімді үлгілерін табуды және
ұйымдатыруды жалпы зейін әрекетін анықтауды жүзеге асыру. Практикалық
қолданылымы: Мектеп барысында оқушыларда зейінді бағалау және сабақ
барысында олардың зейінінің шоғырлануын қамтамасыз ету және дамыту
жолдарына мүмкіндік жасау.
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Зейін деп-адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын
көрсететін құбылысты айтады.Дәлірек айтқанда,зейін дегеніміз айналадағы
объектілердің ішінен керектісін бөліп алып,соған психикалық әрекетімізді
тұрақтата алу. Мысал келтірейік. Оқушы математикалық есептерді шығарып
отыр.Ол бұған соншама үңілген,мұнысы психикалық кейпінен жақсы
көрінеді(бала көзін қадайды,шұқшия үңіледі,демін ішіне тартады т.б.).Оқушы
есептің шығару жоспарын ойлайды,оның бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп
шығарып болып,азғантай үзілістен кейін тарихты,одан соң географианы оқуға
көшеді.сабағын оқып болғаннан кейін, түрлі нәрселермен айналысады.Осы
көріністердің бәрінде де бала әрекетінің әрбір түріне өз зейінін
үйымдастырып,басқа обектілерден ойын бөліп отырады.Осындағы түрлі
кезеңдерде бала психикасының белгілі бір объектіге бағыт алып және сонда
азды көпті тұрақтап отырғанын көруге болады.
Адамға тән әрекеттің кез келген түрінде зейін орын алмаса,оның нәтижелі
болуы қиын.Орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский (1824-1870) зейіннің
маңызын былайша көрсеткен еді:Зейін адам санасынан қорытылып өтетін барлық
ойды аңғартатын,адам жанының жалғыз ғана есігі болып табылады,демек,бұл
есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды,егер де ол соқпай
өтсе,онда баланың санасында ештеңеде қалмайды.
Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді.
Өйткені,адам өз өмірінің әрбір моментерінде бір нәрсені қабылдайды не есіне
түсіреді,бірер нәрсені қиялдайды,бір нәрсе жөнінде ойлайды. Ал зейін
болса,өз алдына бұлардай дербес кездеспейтін, қайта солармен бірлесіп
келетін психикалық әрекеттің айрықша бір жағы, сананың ерекше сипаты болып
табылады. Психикалық құбылыстар зейінге түрліше әсер етеді. Сезім зейінді
күшейте түсуге не оны бөліп жіберуге себепші болады. Мәселен, бір объект
жағымды сезім туғызып зейінді күшейтеді де, ал көрші кластан естілген ән-
күй сабақ тыңдап отырған баланың зейінін төмендетеді. Ерік, ой, қиял
процестері де зейінге тірліше әсер етіп отырады.
Зейінің физиологиялық негіздерін И.П.Павлов ашқан нерв процестерінің
өзара индукция заңына байланысты түсінуге болады.
И.П.Павлов,егер ми қабығының бір алабында қозу процесі пайда болса,осымен
байланысты қалған алаптарында тежелу процестері пайда болатынддығын айтқан.
Мәселен, адам бар ойымен іске қызу берілсе,басқа нәрселер жөнді ойлай
алмайды. Осы кезде мидың бір алыбында күшті қозу процесі болып жатады
да,айналасындағы алаптарда тежлу болады (теріс индукция заңы).
1.2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Зейінің мынадай қасиеттері бар:
А)Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы. Адамның зейіні бір объектіге
немесе бір жұмысқа ұзағырақ тұрақтай қалса, оны зейіннің тұрақтылығы дейді.
Мысалы, өндіріс озатының, не хирург дәрігердің жұмыс үстіндегі зейінін
осыған жатқызуға болады.
Оқушылар зейінді бір жерге тұрақтатып, жинақтай алу арасында адам
істеп отырған ісін тереңінен түсініп, оның әр түрлі байланыстарын
анықтайды. Оқушылар зейінді тұрақтата алушылық саналы әрекетке өзіңді жеңе
алудың басты бір белгісі болып табылады.
Оқушылар зейіннің осы қасиетінің оқу процесінде маңызы зор. Сабақ
үстінде баланың назарын көп нәрсеге аудармай, басты бір нәрсеге не белгілі
бір әрекетке ғана аударып, оған тұрақтатып әдеттендіру керек. Сонда ғана
бала есейген кезде үлкендердің көмегінсіз-ақ зейінін тиісті объектіге
жинақтай алатын болады.
Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір объектіге
тұрақтата алады. Осындай 10-20 минуттық зейін қоюшылықтан кейінгі бірнеше
секундта көңілдің бір нәрсеге бөлінуі сол жұмыстың одан ары
ұйымдастырылуына ешбір нұқсан келтірмейді. Қайта бұл секілді тынығу,
жұмысты бірнеше сағат бойы жақсы, тұрақтап істеуге мүмкіндік береді. Адам
соншалық ерік-жігермен зейін салып жұмыс істеген жағдайда да оқтын-оқтын
ойы бөлініп, басқа бір затқа ауып отырады.Осылайша зейінің бірде әлсіздене,
бірде күшейіп тұруын зейіннің толқуы дейді. Толқу-зейіннің табиғи
қасиеттерінің бірі. Мәселен, бар ілтипатпен кітап оқыған адам да анда-санда
бөтен ойға түседі,басын көтеріп жан-жағына қарайды. Зейінің мұндай толқуы,
әрине, адамның көңіл аударған нәрсесіне оының бөлінуіне, зейінін
тұрақтатуына бөгет болмайды. Кейбір адамдардың зейіні толқымалы келеді.
Бұған қатты тітіркендіргіштер, күшті эмоциялық әсерлер, сондай-ақ адамның
өз еркін жөндеп билей алмауы себеп болады.
Зейінді ұзақ уақыт бойы іс-әрекетке жеткілікті жұмылдыру үшін,
әсіресе, оның бөтен нәрсеге көңілі ауып кетпеуін ойластыру керек. Бұл көп
күш жұмсауды қажет етеді. Зейінді алаңдататын әр түрлі тітіркендіргіштерге
қарсы күресу-қажетті шаралардың бастысы. Мәселен, ысқырған дауыс,
қоңыраудың сылдыры, сырнай-керней т.б. адамның тынышын кетіреді. Зейінін
жақсы ұйымдастыра алатын адамдар осынан осындай жағдайда да жұмысты тез
және сапалы орындайтыны байқалады. Адамды алаңдататын нәрселер көп болған
мен, машинаның дүрілі, музиканың әуені зейінді аударатын тітіркендіргіш
болғанмен, оларға шыдап отыра беруге болады. Ал қасындағы адамның айқай-
шуы, реніш т.б. адамды күштірек алңдатып, жұмыс істетпейді.Әрине, бұларды
жоюдың мүмкіндігі болмаса, оған көңіл аудармай,сабырлық пен жұмыс істей
беруге болады.Әрине, бұған ерік-жігер қажет. Осындай ыңғайсыз жерлерде
жұмыс істей алушылық-адамның жақсы қасиеттерінің бірі. Мәселен, орыстың
атақты жазушысы А.П.Чехов жас кезінде көп әңгімелерін ойын-күлкі, той-думан
үстінде жазса, ал Мусоргский мен Бородин өздерінің опералық шығамаларын
отырып-ақ жаза беретін болған. Қандай жағдайда да адам зейінге кедергі
келтіретін нәрселерді жеңе алатын болуға тиіс. Тіпті тыныш жерде де отырып
жұмыс істеуді ұнататын адамдар да өзің ыңғайсыз жағдайларға төселтіріп, кез-
келген жағдайда жұмыс істей алатындай қабілетке ие болуы тиіс.
Ә)Зейіннің аударылуы. Зейінің аударылуы деп бір объектіден екінші
объектігі назарымызды көшіруді айтады. Физиологиялық тұрғыдан мидағы
оптимальдық қозудың ауысуы. Зейінді тез аудара білу қабілеті көбінесе нерв
процестерінің өзгермелілігіне байланысты. Кейбір адамдар бір жұмыстың
түрінен екінші бір жұмысқа жеңіл көшеді, зейін қоып жаңа жұмысты тез
меңгеріп кетеді. Бұл икемді, оңтайлы зейіннің көрінісі. Екінші біреудің
зейіні, керісінше, басқа объектіге қиындық пен ауысады. Зейінді тез аудара
білу көлденеңнен кез келген әсерлерге кідірусіз жауап беруде аса қажет.
Мәселен, машинистерде зейінді тез аудара білу қасиеті жөнді жетілмеген
болса, олардың жұмыста түрлі сәтсіздіктерге ұшырауы мүмкін. Мектеп
жағдайында балалардың зейінін бір пәннен екінші пәнге, бағдарламаның бір
бөлімінен екінші бөліміне, жұмыстың бір түрінен (үй тапсырмаларын сұрау)
екінші түріне (жаңа сабақты тыңдау кезі) үнемі аударып отыруға тура келеді.
Зейінді аудара алу оқушының ерік сапалары біраз дамыған кезде, әсіресе оқу
материалдарын түсінген және оларды ұмытпайтындай етіп меңгерген жағдайда
ғана мумкін болады. Мұғалімнің материалдарды жүйелі етіп, бір ізбен жақсы
түсіндіруі, өткен материалдарды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың
мақсатын айқындауы, жаңа материалдарды тыңдауға және түсінуге оқушылардың
дайындығын тексеру т.б. зейіннің дұрыс аударылуына себепші болады.
Б)Зейіннің бөлінушілігі. Адам санасының бірмезгілде бірнеше әрекетті
атқара білу мүмкіншілігін зейінің бөлінушілігі дейді. Адам зейінін екі-үш
нәрсеге бөле алады.
Зейінді бір уақытта түрлі обьектіге бөлуге болатындығын арнаулы
зерттеулер көрсетіп отыр. Мәселен, оқушылар өздері есеп шығарады, сонымен
қатар осы кезде басқа оқушының тақтаға шығарған есебін бақылайды, оның
сөзін тыңдайды т. б. Студенттер бір мезгіл ішінде лекция тыңдайды,
түсінгенін жазып отырады, кітап оқып отырып конспект жазады. Еңбек
процесінде зейін бөлуінің маңызы бәрінен де зор. Қазіргі кездегі өндірістің
онан сайын автоматталынуы адам зейінінің бөлінушілігін ерекше дамытуды
қажет етеді. Ал машина жүргізушілерге (машинист, шофер т. б.)бірнеше
нәрсеге зейін бөлушілік қаншама маңызды екендігі түсінікті. Олар бір
кезеңде руль механизмін басқарады, жолға назар аударады, тормыз береді
және т. б... Бұл операциялардың әр қайсысы зейінді өте шеберлікпен бөле
білуді қажет етеді. Мұғалімдік қызметте де зейінді бірнеше объектіге бөле
білудің маңызы зор. Мұғалім бір мезгілде сабақтың мазмұнын, формасын сабақ
оқыту жоспарына сәйкес тексеріп отырады, барлық класс коллективі мен жеке
оқушылардың тәртіп сақтауын, сабаққа қалай қатысып отырғанын байқайды.
Тәжірибесі аз, жас мұғалім кейде барлық класты, не жеке оқушыларды, не
өзінің айтып тұрған сөзін байқылай алмай қалады да зейінін бытыратып алады.
Осының салдарынан класта сабақ нашар ұйымдастырылуы мүмкін. Зейінді екі
объектіге бірдей бөлу үшін ең кем дегенде біреуіне іскер болуы шарт.
Зейінді бөлудің физиологиялық негіздері жөнінде И.П.Павлов былай дейді:...
біз бір іспен, бір оймен айналыса жүріп, өзіміз әдеттеніп кеткен тағы басқа
бір істі істей жүреміз, яғни сыртқы тежелу механизмі бойынша, ми
сыңарларының тежелудегі бөлімдері мен қызмет істейміз, өйткені, біздің
басты ісімізбен байланысты ми сыңарларының пункті бұл кезде қатты қозуда
болады.
В) Зейіннің көлемі. Зейінің көлемі деп бір уақыттың ішінде оның
қамтитын,объектілерінің санын айтады.Зейінің көлемін анықтауға байланысты
жасалған тәжірибелер тахистаскоп деген аспаппен тексеріледы. Адам бір
мезгілде (секунттың 110бөлігінде)орта есеппен әр-түрлі 5-9 әріпті қамти
алатынын,12-14 әріптен тұратын мағанасы бар сөзді де осы мерзімде
қамтитынын көрсетіп отыр. Мектеп оқушыларының, әсіресе, бастауыш сынып
оқушыларының зейін көлемі ересек адамдардың зейін көлемдеріне қарағанда
шағын болатындығы сабақ үстінде мұғалімнің есінде болуға тиіс,сондықтанда
оқушыларға бір мезгілде сан жөнінен де, сапа жөнінен де белгілі зейін
көлемінен артық мөлшерде материал беруге болмайды. Оқушылардың зейін көлемі
бір–бірімен байланыспаған элементтерді қабылдаса, нашар өсетіндігін, ал
логикалық байланысы бар элементтерді қабылдаса,олардың зейін көлемін
өсіретіндігін мұғалім еске алу қажет.
Зейін көлемін арттыру үшін мұғалім балаларды комплекс заттарды байқай
алуға,оларды бір объект ретінде қабылдауға машықтандырғаны жөн. Көрнекі
құралдардағы сөздер тым ұзақ болмай, ондағы сөздердің ең бастыларын бірден
оқып түсіну үшін әріптерді түрлі бояумен безендіру қажет. Соңғы айтылған
тәсіл де бала зейіңнің көлемін өсіруге жағдай жасайды. Физиологиялық
тұрғыдан зейін көлемін өсіріп, ұлғайту мидағы оптималдық қозуы бар алапты
кеңейте түседі. Бұл бірнеше қозулардың бір қозу жүйесіне бірігуі болып
табылады. Бірден біраз нәрсені қамти алатын зейінді көлемі кең зейін дейді
де, объектілерді жөндеп қамти алмайтын зейінді көлемі тар зейін дейді.
Зейінің тар, көлемдісі де жарамсыз қасиет емес. Әңгіме істен дұрыс нәтиже
шығара алуында. Адамның мамандығы, айналысқан ісі оның зейініне әсер етпей
қоймайды. Мәселен, өне бойы сағат механизімімен шұқшия жұмыс істеп отыратын
мастердің зейін көлемі айтарлықтай болмайды. Микроскоппен жұмыс істейтін
ғалымның зейіні де осы іспеттес келеді.
Г)Алаң болушылық. Алаң болушылық деп белгілі бір объектіге саналы
түрде зейінді ұйымдастыра алмаушылықты айтады. Әр нәрсеге ауып кете беретін
жаңғалақ адамдардың зейіні көбінесе осындай болады. Алаң болушылық сондай-
ақ адам қатты шаршап, болдырған кезде де жиі кездеседі.Мұндай жағдайда оның
миында біркелкі қозу алабы жасалынбайды, қозу мен тежелу процестері бір-
бірімен алмасуы тәртіппен жүріп отырмайды. Зейінің осы қасиеті адам
психологиясынан тұрақты орын алса, оған берекелі әрекет ету қиынға соғады.
Мектеп жасына дейінгі балаларда алаңдаушылық жиі ұшырайды. Өйткені
олар әрі күрделі іс-әрекетпен айналыспағандықтан, зейінің жоғары түрлері өз
дәрежесінде болмайды.
2 ОҚУШЫЛАР ЗЕЙІНІНІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕЙІНІНІҢ ДАМУЫН ЗЕРТТЕУ
Оқушылардың зейіні төңіректегі заттарға және осылар арқылы
орындалатын іс-әрекеттерге қатысты ынтамен сипатталады. Бала бір нәрсеге
ынтасы өшпей тұрған кезде ғана зейінін шоғырлайды. Жаңа бір нәрсе пайда
болысымен-ақ баланың зейіні лезде соған ауады. Сондықтан балалардың ұзақ
уақыт бір іспен шұғылдануы сирек болады.
Оқушылардың іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой дамуының
ілгерілеуіне байланысты зейін күшті шоғырланып, тұрақтылыққа ие болады.
Мысалы, мектепке дейінгі кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын
болса, бес-алты жасқа жеткенде ойынның ұзақтығы бір жарым сағатқа дейін
созылады. Мұны ойында адамдардың күрделірек іс-әрекеттері мен қарым-
қатынастарының бейнеленуімен және ойынға үнемі енгізілетін жаңа ахуалдарды
қолдау табуымен түсіндіруге болады. Балалар суреттерді көргенде, әңгіме,
ертегі тыңдағанда зейін тұрақтылығы арта түседі. Мысалы, мектепке дейінгі
шақтың соңында суретті көру ұзақтығы екі есе артады, мектепке дейінгі
кішкентайға қарағанда алты жасар бала суретті жақсырақ түсінеді, оның өзіне
қызықты жақтары мен егжей-тегжейлерін бөліп алады.
Бірақ мектепке дейінгі шақта зейіннің негізгі өзгеруі баланың алғаш
рет өз зейінін меңгере білуінде, оны саналы түрде белгілі заттарға,
құбылыстарға бағыттай білуінде және кейбір тәсілдерді пайдалана
отырып,соларға зейін қоя білуінде. Ықтиярлы зейіннің бастамалары баланың
жеке басынан тыс жатыр. Бұл ықтиярсыз зейіннің өздігінен ықтиярлы зейіннен
пайда болуына әкеліп соқпайтындығын көрсетеді. Ықтиярлы зейін үлкендердің
баланы іс-әрекеттің жаңа түрлеріне тартуының, белгілі бір құралдардың
көмегімен оның зейінін бағыттап, ұйымдастыруының арқасында қалыптасады.
Баланың зейініне басшылық жасай отырып, үлкендер кейін солардың көмегімен
ол өз зейінін өзі басқара бастайтын оған қажетті жолдарда үйретеді. Мысалы,
бір тәжрибеде зеребелік сипаттағы сұрақтар мен жауаптардан тиым салу ойыны
өткізілді. Ондағы тиын түрі былай болады:Ия, не жоқ деп айтпайсыңдар, ақты
және қараны алмайсыңдар. Ойын барысында балаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz