Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптысып даму тарихы
1. КІРІСПЕ
І тарау
1.1. Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптысып даму тарихы
1.2. 12 жылдық білім беру мәселесі мен
болашағы
ІІ тарау
2.1.12 жылдық білім берудің принциптері
2.2. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі оқушы тұлғасын қалыптастыру
2.3. 12 жылдық білім беру нәтижесіне бағытталған басқару
ІІІ тарау
3.1. Ауыл мектебін басқарудың проблемалары мен оны шешудің жолдары
3.2. Ауыл мектебінің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
І тарау
1.1. Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптысып даму тарихы
1.2. 12 жылдық білім беру мәселесі мен
болашағы
ІІ тарау
2.1.12 жылдық білім берудің принциптері
2.2. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі оқушы тұлғасын қалыптастыру
2.3. 12 жылдық білім беру нәтижесіне бағытталған басқару
ІІІ тарау
3.1. Ауыл мектебін басқарудың проблемалары мен оны шешудің жолдары
3.2. Ауыл мектебінің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
Еліміз еңсесін көтеріп, егемендігімізді алып, көк байрағымызды көк аспанға желбіретіп, әлемге танылып, тәуелсіздікке қол жеткізгенімізге міне15 жыл толды. Осы 15 жыл ішінде біз қандай нәтижелерге қол жеткіздік деп қарайтын болсақ, өзге елдің отарлау саясатынан арашалап,қазақ халқының яғни ана тлімізді, дінімізді, мәдениетімізді, тәуелсіздік алғаннан кері қайтардық, ел болып қуандық. Егемендігіміздің арқасында әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуымызға байланысты өзгерістер әкелді және көптеген нәтижелерге қол жеткіздік. Еліміздің дамуына негіз болатын нәрсе ол – білім. Білімсіз ғылым дамымайды, ғылымсыз ел экономикасы өркендемейді, халықтың әлеуметтік-экономикалық тұрмыс дәрежесі де дамымайды.
Білім беру ұйымының, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектеп пен кәсіптік мектептердің үздік нәтижелерге қол жеткізуі басқару ісін шебер ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бүгінгі таңда басқару ісі маңызының өлшеусіз артып отырғандығын күнделікті тіршілігімізден анық байқап отырмыз. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында XXI ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау жайлы айта келе былай дейді: « XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістер үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика кұра алмаймыз». Мұның өзі кез келген салада, сонымен бірге білім беруде де басқару ісін ұтымды жүзеге асырудың ел экономикасын нығайтуда қаншалықты маңызды екендігін білдіреді.
Басқаруды ұйымдастыру, ең алдымен білімдік жүйелерді басқаруды ұйымдастыру құрылымын құру және оны пайдалануға бағытталатындығы белгілі. Білім беру ұйымдары тэжірибесінен байқайтынымыз - оның басшыларының барлығы бірдей басқаруды ұйымдастыру құрылымын тиімді етіп құра білмейтіндігі және олардың бұл мәселені инновациялық көзқарас тұрғысынан шешуге әруақытта ұмтыла бермейтіндігі. Мұны олардың қандай жаңа басқару субъектілерін ендірген дұрыс және бұл субъектілердің құзыретіне нелер жатады, араларындағы қатынастардың сипаты қандай деген сұрақтарға жауап беруді маңызды деп есептемейтіндігінің салдары деуге болады. Бұл өз кезегінде нәтижесінде жоғары сапаға қол жеткізуді қамтамасыз ете алмайтын дәстүрлі құрылым мен бір сарынды басқаруға әкеп соғады.
Білім беру ұйымының, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектеп пен кәсіптік мектептердің үздік нәтижелерге қол жеткізуі басқару ісін шебер ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бүгінгі таңда басқару ісі маңызының өлшеусіз артып отырғандығын күнделікті тіршілігімізден анық байқап отырмыз. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында XXI ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау жайлы айта келе былай дейді: « XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістер үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика кұра алмаймыз». Мұның өзі кез келген салада, сонымен бірге білім беруде де басқару ісін ұтымды жүзеге асырудың ел экономикасын нығайтуда қаншалықты маңызды екендігін білдіреді.
Басқаруды ұйымдастыру, ең алдымен білімдік жүйелерді басқаруды ұйымдастыру құрылымын құру және оны пайдалануға бағытталатындығы белгілі. Білім беру ұйымдары тэжірибесінен байқайтынымыз - оның басшыларының барлығы бірдей басқаруды ұйымдастыру құрылымын тиімді етіп құра білмейтіндігі және олардың бұл мәселені инновациялық көзқарас тұрғысынан шешуге әруақытта ұмтыла бермейтіндігі. Мұны олардың қандай жаңа басқару субъектілерін ендірген дұрыс және бұл субъектілердің құзыретіне нелер жатады, араларындағы қатынастардың сипаты қандай деген сұрақтарға жауап беруді маңызды деп есептемейтіндігінің салдары деуге болады. Бұл өз кезегінде нәтижесінде жоғары сапаға қол жеткізуді қамтамасыз ете алмайтын дәстүрлі құрылым мен бір сарынды басқаруға әкеп соғады.
!
1. ҚР «Білім туралы» заңы. Алматы, 2001.
.
2.«Қазақстан - 2030» бағдарламасы
3.Н.Ә.Назарбаев «Казақстан экономикалық, элеуметтік жэне саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауы. Алматы 2005ж.
4Т.М.Баймолдаев Менеджмент - басқару тәсілі. Алматы, 2001.
5.Т.Санталайнен. Э.Воутилайнен Нәтиже бойынша басқару. Алматы, 2001.
6.Мемлекеттік Білім бағдарламасы. Егемен Қазақстан 2004ж.
7.ҚР «Білім беру тұжырымдамасы».
8.12 жылдық білім методологиясы. Т.С.Садықов, А.Е.Абылкасымова. Алматы, 2001 ж.
9.В.П.Симонов Педагогикалық менеджмент. Москва, 1997 ж.
10. Қазақстан мектебі 2005ж. №1-4-7
11. Гусинский Э.Н., Турчанипова Ю.И. Введение в философию
образования. М,:
Логос, 2001. 224 с.
12.Сериков В.В. Образование и личность теория и практика
проектирования педагогических систем М., Логос. 1999. 272 с.
13.Битянова Н.Р. Проблема саморазеития личности впсихологийиМ.: Московский психолого-социальный институт: Флинта, 1998. 48 с.
14.Кұдайбергенева К.С. Научно-педагогические основы профессиональной самореалезации учителей общеобразовательных школ (инновационный аспект.)
Алматы: РИПК СО, 2003. 15 с.
15. Наука Казахстана 31марта 2000г
16. .Касымбаев Ж К Государственные деятелеи казахских ханств XVIII-первой половины XIX в в Жангир хан (1801-1845) Алматы 2001г 341с
17.Асылбеков М Х Жаркенова А М Население Казахстана в конце XIX-начале XX в в (1897-1917гг) Алматы 2001г 7с
18.Қазақстан Республикасы Жалпы орта білім беруді мемлекеттік жалпаға міндетті стандарттары. Жалпы орта білім. Алматы 2002ж 55-56 бет
19. Ауыл мектебі . Алматы облысының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы. Алматы 2001ж 16-б
20. Психологическая наука и образование. 1998 г.№3-4,38-46 с.
21.М.Жұмабаев.Педогогика.Ана тілі 1992ж.
22.2003-2005 ауыл жылына арналған бағдарлама
23.Т.Баймолдаев,Қ.Ахметұлы Тәрбие тағлымы
24.Сухомлинский.В.А. ’’Педогогический альманах свободное воспитание ‘’1993г
25.Білім берудегі менеджмент 2002ж №-3 12-15 б
26.Қазақстан мектебі 1994ж №9-10, 3-5 бет.
27.Ауыл мектебі 2003ж.№4.7-9 бет
28.Амоношвили.Ш.А. «Педогогика наших дней» Краснодар 1989г
1. ҚР «Білім туралы» заңы. Алматы, 2001.
.
2.«Қазақстан - 2030» бағдарламасы
3.Н.Ә.Назарбаев «Казақстан экономикалық, элеуметтік жэне саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауы. Алматы 2005ж.
4Т.М.Баймолдаев Менеджмент - басқару тәсілі. Алматы, 2001.
5.Т.Санталайнен. Э.Воутилайнен Нәтиже бойынша басқару. Алматы, 2001.
6.Мемлекеттік Білім бағдарламасы. Егемен Қазақстан 2004ж.
7.ҚР «Білім беру тұжырымдамасы».
8.12 жылдық білім методологиясы. Т.С.Садықов, А.Е.Абылкасымова. Алматы, 2001 ж.
9.В.П.Симонов Педагогикалық менеджмент. Москва, 1997 ж.
10. Қазақстан мектебі 2005ж. №1-4-7
11. Гусинский Э.Н., Турчанипова Ю.И. Введение в философию
образования. М,:
Логос, 2001. 224 с.
12.Сериков В.В. Образование и личность теория и практика
проектирования педагогических систем М., Логос. 1999. 272 с.
13.Битянова Н.Р. Проблема саморазеития личности впсихологийиМ.: Московский психолого-социальный институт: Флинта, 1998. 48 с.
14.Кұдайбергенева К.С. Научно-педагогические основы профессиональной самореалезации учителей общеобразовательных школ (инновационный аспект.)
Алматы: РИПК СО, 2003. 15 с.
15. Наука Казахстана 31марта 2000г
16. .Касымбаев Ж К Государственные деятелеи казахских ханств XVIII-первой половины XIX в в Жангир хан (1801-1845) Алматы 2001г 341с
17.Асылбеков М Х Жаркенова А М Население Казахстана в конце XIX-начале XX в в (1897-1917гг) Алматы 2001г 7с
18.Қазақстан Республикасы Жалпы орта білім беруді мемлекеттік жалпаға міндетті стандарттары. Жалпы орта білім. Алматы 2002ж 55-56 бет
19. Ауыл мектебі . Алматы облысының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы. Алматы 2001ж 16-б
20. Психологическая наука и образование. 1998 г.№3-4,38-46 с.
21.М.Жұмабаев.Педогогика.Ана тілі 1992ж.
22.2003-2005 ауыл жылына арналған бағдарлама
23.Т.Баймолдаев,Қ.Ахметұлы Тәрбие тағлымы
24.Сухомлинский.В.А. ’’Педогогический альманах свободное воспитание ‘’1993г
25.Білім берудегі менеджмент 2002ж №-3 12-15 б
26.Қазақстан мектебі 1994ж №9-10, 3-5 бет.
27.Ауыл мектебі 2003ж.№4.7-9 бет
28.Амоношвили.Ш.А. «Педогогика наших дней» Краснодар 1989г
Ж О С П А Р
1. КІРІСПЕ
І тарау
1.1. Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптысып даму тарихы
1.2. 12 жылдық білім беру мәселесі мен
болашағы
ІІ тарау
2.1.12 жылдық білім берудің принциптері
2.2. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі оқушы тұлғасын қалыптастыру
2.3. 12 жылдық білім беру нәтижесіне бағытталған басқару
ІІІ тарау
3.1. Ауыл мектебін басқарудың проблемалары мен оны шешудің жолдары
3.2. Ауыл мектебінің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
К і р і с п е
Еліміз еңсесін көтеріп, егемендігімізді алып, көк байрағымызды көк
аспанға желбіретіп, әлемге танылып, тәуелсіздікке қол жеткізгенімізге
міне15 жыл толды. Осы 15 жыл ішінде біз қандай нәтижелерге қол жеткіздік
деп қарайтын болсақ, өзге елдің отарлау саясатынан арашалап,қазақ халқының
яғни ана тлімізді, дінімізді, мәдениетімізді, тәуелсіздік алғаннан кері
қайтардық, ел болып қуандық. Егемендігіміздің арқасында әлеуметтік-
экономикалық және мәдени дамуымызға байланысты өзгерістер әкелді және
көптеген нәтижелерге қол жеткіздік. Еліміздің дамуына негіз болатын нәрсе
ол – білім. Білімсіз ғылым дамымайды, ғылымсыз ел экономикасы өркендемейді,
халықтың әлеуметтік-экономикалық тұрмыс дәрежесі де дамымайды.
Білім беру ұйымының, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектеп пен
кәсіптік мектептердің үздік нәтижелерге қол жеткізуі басқару ісін шебер
ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бүгінгі таңда басқару ісі маңызының
өлшеусіз артып отырғандығын күнделікті тіршілігімізден анық байқап отырмыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына
Жолдауында XXI ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау жайлы айта
келе былай дейді: XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа
тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды
өндірістер үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім
жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы
басқарушыларсыз біз инновациялық экономика кұра алмаймыз. Мұның өзі кез
келген салада, сонымен бірге білім беруде де басқару ісін ұтымды жүзеге
асырудың ел экономикасын нығайтуда қаншалықты маңызды екендігін білдіреді.
Басқаруды ұйымдастыру, ең алдымен білімдік жүйелерді басқаруды
ұйымдастыру құрылымын құру және оны пайдалануға бағытталатындығы белгілі.
Білім беру ұйымдары тэжірибесінен байқайтынымыз - оның басшыларының барлығы
бірдей басқаруды ұйымдастыру құрылымын тиімді етіп құра білмейтіндігі және
олардың бұл мәселені инновациялық көзқарас тұрғысынан шешуге әруақытта
ұмтыла бермейтіндігі. Мұны олардың қандай жаңа басқару субъектілерін
ендірген дұрыс және бұл субъектілердің құзыретіне нелер жатады,
араларындағы қатынастардың сипаты қандай деген сұрақтарға жауап беруді
маңызды деп есептемейтіндігінің салдары деуге болады. Бұл өз кезегінде
нәтижесінде жоғары сапаға қол жеткізуді қамтамасыз ете алмайтын дәстүрлі
құрылым мен бір сарынды басқаруға әкеп соғады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың, 2005-2010 жылдарға
арналған білім беруді дамытудың бағдарламасында айтылғандай оның басты
міндеттерінің бірі - білім беру менеджерлерін даярлау. Сол сияқты
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында: осы заманғы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең
ауқымда -ойлай білетін осы заманғы менеджерлерсіз біз инновациялық
экономика құра алмаймыз - делінуі басқарудағы менеджменттің ролінің
бүгінгі таңда өлшеусіз артып отырғандығын көрсетеді.
Егемен елімізде табандылықпен жүзеге асырылып жатқан ілгерілеу саясаты
қоғам өмірінің барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізуде. Күн
тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде жас ұрпаққа білім
беруді әлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Қоғамдағы түрлі бағыттағы
өзгерістерге сәйкес білім берудің қызметіне жаңаша қарау әлемдік
жинақталған тэжірибеге және қол жеткен табыстарға сын көзбен саралай отырып
бағалау, ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, оқыту мен тәрбиелеу
мәселесінде жаңа тиімді жолдарын табу -12 жылдық білім беру мәселесі.
Бүгінде осы бағыттағы білім беру ең негізгі міндеттердің бірі болып
саналады.
Жалпы білім берудегі басқару саласын зерттеп жүрген ғалым,
методистердің еңбектерімен танысып, олардың оқытудың әдістері туралы ой-
пікірлерлінің ғылыми тұжырымдарын басшылыққа алдым. Осыған орай диплом
жұмысымда төмендегі мәселелерді шешуге тырыстым:
1. Білім беру жүйесінің кешегі мен бүгінгі жайы
2. 12жылдық блім берудегі оқушы тұлғасын қалыптастыру.
3. Басқару саласының нәтижеге бағытталғандығы
4.12жылдық білім берудегі ауыл мектептерінің негізгі мәселелері
5.Ауыл мектептері 12жылдық білім беружүйесіне көшуге дайындығы қандай
Диплом жұмысының методикалық негізі:
1. Ғалым методистерінің еңбектері
2. Қазақстан Республикасы халыққа білім беру Минстірлігінің
тұжырымдамасы, бағдарламасы.
3. Педогогикалық оқулықтардың материалдары
4. Баспасөз бетінде жарияланған педогогикалық , методикалық материалдар.
5. Газет-журнал беттерінде жарық көрген әдеби-методикалық материалдар
12жылдық мектепте білім беру нәтижесіне бағытталған ауыл мектептерін
басқару атты диплом жұмысы, кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарау
Өткенді білмей қазіргінің
мәнін болашақтың мақсатын түсіну
мүмкін емес.
М.Горький
Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптасып, даму тарихы.
Қай елдің болмасын өсіп өркендеуі, өнуі, дүниеде өзіндік орын алуы
оның ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылу кезеңінен бастап ұзак уақыт бойы елдегі болып
жатқан саяси-әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.
Білім беру жүйесі тарихы азаматтық тарихпен біте қайнасып және оның
түбегейлі көріністері қоғамдық дамудың айтарлықтай барлық жақтарын
қозғағанын атап өтуге болады. Әр түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамдык-
мемлекеттік құрылыстың өзгеруі аз ба, әлде көп пе тікелей білім беру
жүйесіне әсерін тигізіп отыр.
Қазакстандағы білім беру жүйесі өзінің калыптасуы барысында екі кезеңді
басынан кешті (ХҮ-ХҮІІІ ғ.ғ).
Өз мемлекетіміздің кұрылуы казақ халқының бұған дейінгі дәуірлердің
логикалық, жалғасы болып табылатын рухани мәденистінің дамуы үшін маңызы
зор. Оның негізіне мектеп пен медресе арқылы жүзеге асырылған ағартушылық,
білімділіктің дс алатын орны аз емес. Көрсетілген оқу мекемелерінде оқыту
араб-парсы тілдерінде жүргізілген. Оқушыларға әр түрлі ғылым салалары
бойынша білім берілді (діни, математика, философия, логика, шыгыс
әдебиеті). Осы оқу мекемелерінде оқытудың, мазмұны меи сипатына ислам
мәдениеті айтарлықтай ықпалын тигізді. Әжептәуір ауқатты адамдар өздерінің
балаларын Бұхар,-Самарқанд, Бағдад-және басқа да мұсылман әлемінің, мәдени
орталықтарына оқуға жібсрді. Өкінішке орай, білім берудің шығу көзі, соның
ішінде мұсылман мектептерінде оқытудың мазмұны. мектеп пен медресе тарихы
Қазақстандағы тарихи-педагогикалык ғылымда объективті және толық ашылмаған.
Қазақстандағы білім берудің дамуының екінші кезеңі — (XVIII—XX г. басы)
қазақ жерінің Ресей империясының құрамына ену кезеңімен байланысты. Тарихи
сабақтарды ескере келе, қазіргі жағдайда Қазақстандағы білім беру
жүйелерінің даму жолдары мсн XIX гасырдың екінші жартысы мси ХХ ғасырдың
бірінші жартысындагы білім беру және мәдени үрдістердегі әлеуметтік салдар
туралы қалыптасып қалған көзқарастар мен дағдыны қайта бағалап, қайта
қараудың маңызы ерекше.
XIX ғасырдың екінші жартысындағы реформа, капиталисгік қарым-катынастың
қарқынды дамуының басы патша үкіметін халыққа білім беру саласында өзінің
іс-шараларын белсендіруге мәжбүр етті. Сонымен бірге бұл кезең Шығыс
мұсылан халықтарының Еуропалық державаның отарлауына қарсы жаңа өрлеу
кезеңімен әйгіленеді. Бұл қозғалыс тарихта панисламизм деп аталды.
Бүгінгі өлемдегі елдер мен халык-тардың өзара тарихи байланысының дамуы,
экономика, мөдениет пен гылымнын өлемдік деңгейге бет бұруы, өзекті
меселелерден туған кайшылыктар, үлттык деңгейде калуды көтермеуі, ғылыми-
білімнің түрлі салаларында өлемдік іс-төжірибені окып-үйренудің кажетті
шарт екенін дөлелдеуде. Сондьщтан өр түрлі елдер мен халыктардың
экономикалық көрсеткіштерін, өлеу-меттік-саяси жүйесін, мөдениет моделін
салыстырмалы түрде окып-үйрену қызығушылык тудырады. Түрлі гылым
саласындағы мамандар бүгінгі өркениетті нарыкка өту қезеңінде,
республикадагы білім беру салаоының өлемдік білім беру кеңістігіне енуге
кадам басу шагында, өлемдік мөдениет пен ұлттык мөдениетті біріктіре оқыту
мен төрбиелеу максатын көздеуде, Сол себептен білікті мамандар өздерінід
шетелдік өріптестерінің көсіби іс-төжірибесін зерттеуге, олардың-
жетістіктері мен кемшіліктерін талдауга, озіік ойлы идеяларын өз үлтының
-]менталитетіне сөйкестен-діруге, өз іс-төжірибелерімен ұқсастыктары мен
айырмашыльж-тарын айқындауга үмтылыс білдіріп, алгашқы кадамдар жасалуда.
Сондай салалардың бірі - білім беру саласы болып табылады. XXI ғасыр
табалды-рығын аттаган сөтте білім беру саласы күрделі езгеріотерге
үшырауда. Білім беру саласы өлеуметтік инфра-күрылымның бірден-бір мөнді,
динамикалык элементі болып келеді. Дегенмен де, барлык өлемде де білім
саласы кандай да бір жаңаша, кандай да бір түрде дағдарыска ұшырауда.
Қаншалыкты дамыған ел дегенімізбен де өр елдің білім беру саласы кандай да
бір мөлшерде казіргі цивилизацияның талаптарына сай жауап бере алмауда. Сол
себептен де білім беру іоін реформалау шартты.
Өркениетті елдердің бөрінде де білім беру ісін реформалау өлеуметтік
саясаттың маңызды кұрамды бөлігі болып табылады. Оган үкімет, парламент,
коғамдык жөне халықара-лык үйымдар белсене кірісуде. Реформалау көп
аспектілі (салалы). Олар білім беру іоін баскаруды кайта қүру жөне оның
функцияларын жергілікті, аудандык, орталык өкіметке қайта қарап бөлумен,
оку орындарынын жаңа типтерін кұру, оку-төрбие үрдісінің мазмұны цен
өдістерін модернизациялаумен сипат-талады. Жаңарту не кайта күру бала-
бакшадан жоғары оку орьщдарына дейінгі білім жүйесінің барлык саласын
камтуда. Қазір республика-мызда білім саласында демократия-ландыру мен
ізгілендіру жүріп жатқандыктан, соңғы кездерге дейінгі дардарыстан шыгудың
альтернативгі жолдары көрсетілуде.
Сондай жаңа талпыныс, жаңа ашылган жолдың бірі - білім берудің жана
жүйесінің жасалуы. Бұл педагогикадағы, түтас педагогикалық үрдістегі
өзгерістермен тығыз байланысты. Білім беру саласының барлық. жағына жаңаша
көзқарас, жаңаша карым-катынас, (білім мазмұнын жетілдіру, жаңа базистік
оку жоспарына көшу, жаңа буын беру окулықтары мен оку-өдістемелік
кешендерге көшу, т.б.) ұлттық менталитет, тіпті жаңаша ойлау калыптасуда.
Бұрынғы кезде тұлға бойында кездесетін жағымсыз қасиеттер катарына жататын
(үнемшілдік, езіндік мен, т.б.) қасиеттер нарық жағайына байланысты кажет
болуда және көпшілік, қоршаган орта оларды дұрыс қабылдауға дағдыланған,
т.с.с.
Дегенмен де, жаңарту үрдісі үлкен қиындыктарға ұшырауда, экономика,
мәдениет, ғылым және әлеуметтік қатынастардағы динамикалық өзгеріс-терге
көп жағдайда ілесе алмайды. Барлық жердегі не барлық кезде де реформалау
терең теориялық базаға негізделе бермейді. Олар эмпирикалық үрдісте білім
берудің жаңа жолдарын іздестіруде өзіндік қысқа ғұмырлы сынақпен не кайта
жөндеу қиынга түсетін қателермен аяқталып жататыны сирек кұбылыс емес.
Әрине, бүгінгі күнде республикамызда білім беру саласындағы жүріп жатқан
реформалау сондай - деген ой туғызу-дан аулақпыз. Бүл жерде жалпы казіргі
кездегі білім беру ісінің даму тарихына сөйкес туған ой.
Әр адамның күнделікті тіршілік сарынына ерекше бет бұрыс енгізе
қоймаған XXI ғасыр қоғам өмірінде жаңа дәуір басталғандығының белгілерін
байқатып тұр. Көкжиекті көрініп тұрған болашағымызға жету жолдарының
нышандары бүгінгі қоғам тіршілігінің сан қырларында көрініс табуда.
Солардың бірі әлеуметтік орнымен атқарар қызметінің сыбағалы салмағы
бойынша ерекше болып табылатын сала - білім беру жүйесі. Өйткені бұл
саладағы әрекет қоғамның бір жеке мүшесінің тағдырына қатыстығында ғана
емес, сонымен қатар білім берудегі істердің кешендігімен еліміздің ертеңгі
күндегі болады. Бүгіндер әр қоғам мүшесінің назарынан тыс қалмайтын келелі
де, көкейкесті мәселенің бірі жалпы білім берудегі 12 жылдық оқуға өту
болып табыладыде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: "Бүгінде 12 жылдық мектеп
моделі анықталды, алайда оған көшу білім сапасының артуын өздігінен
қамтамасыз етпейді, білім берудің мазмұнын елеулі түрде қайта қарау талап
етіледі жэне мүлы бүгіннің өзінде жасау қажет "- деп атап көрсетті. Мұлың
өзі білім беру ұйымдары, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектептер
алдында үлкен міндетгер түфғандығын білдіреді. Оның ішінде бірінші кезекте
атқарылатын шаруалардың бірі 12 жылдық оқыту моделін сынақтан өткізу
бойынша экспериментгерді тиімді ұйьмдастыру жэне жүзеге асыру болып
табылады.
1.2. 12 жылдық білім мәселесі мен
болашағы
12 жылдық мектеп жүйесіне көшу - бүгінгі әлемдік білім беру кеңістігіне
енудің бірден-бір жолы болып отыр. Әлемдік деңгейде білім беру жүйесіне зер
салатын болсақ, білім беру жүйесі 12 және 13 жылдықтан тұрады. Мысалы,
Ұлыбританияда 12-13 жыл, Франция, Испания, Польша, Жапонияларда —12 жылдық,
Италия, Швеция, Германияда 13 жылдық білім беру жүйесі бойынша білім
беріледі.
1992 жылы университеттік білім проблемасы бойынша өткізілген
конференцияда, Европалық Кеңес қабылдаған декларацияда әлемдік тәжірибе 12
жылдық білім беруді қамтамасыз етуді көздеп отырғанын жазады. Егер кейбір
еддерде орта білім беру 12 жылдан кем болса, онда білімді толықтыру жоғары
білім беру жүйесінен қамтамасыз етілуі қажет екеніне тоқталады. Сондықтанда
Қазакстандық аттестат пен дипломдардың әлемдік стандартқа сай болу
қажеттігі туындайды. Бүгінгі ұрпаққа жаңаша білім беруіміз, әлемдік білім
беру стандартына сәйкес келуін өркениетті дамудың өзі талап етіп отыр.
Сондықтанда, бүгінгі таңда жалпы 12 жылдық білім беру жүйесіне көшумен жеке
тұлғаның құндылық қасиеттерін қалыптастыруда оқытумен қоса тәрбие де
маңызды орын алады
Кез келген келелі мәселенің қабылдануы, оны сезініп пайымдалуы, содан
барып мойындалып барып іске асуы бір сәттік емес бірнеше кезеңнен тұратын
ұзақ процесс. Осы тұрғыдан алғанда бүгіндер жалпы білім беретін мектептің
12 жылдық оқуға ауысу мәселесін сезініп, жан-жақты пайымдау сәтінде
тұрғандаймыз.
Алғаш жалпы білім беруді 12 жылдық оқуға ауыстыру ТМД елдері үшін ғылыми-
педагогикалык мәселелер ретінде көтерілгенмен, бертін келе жекелеген
елдерде оны өмірге енгізуге дайындықтар жүргізіле басталды. Мысалы,
Россияда бұл мәселе бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүргізіліп белгілі
дәрежеде дайындықтар жасалуда. Ал біздің республикамызда бұл мәселе батыл
түрде қолға алынып, бірден енгізілмек болып, жарияланып қойылды. Алайда бүл
шешімнің батыл болғанмен, мезгілсіз екендігін көпшілік қауымның оны
қабылдамағандығынан байқауға болады. Қуантарлық жай, бүндай келелі мәселені
шешуде асығыстық танытпау керектігін арнаулы ресми орындардың сезінгендігі.
Ендігі жерде 12 жылдық оқуға ауысуды сабырлықпен талдап, оның біз үшін
қаншалықты дәрежеде қажет екендігін түсінуге мүмкіндік туып отыр.
Сонымен біздің елімізде 12 жылдық оқуға ауысу қажеттігі бар ма? Бұл
сұраққа жауап беру үшін оны туындатып отырған алғы шарттарға тоқталайық.
Біріншіден, мемлекетіміздің өркениетті елдер қатарына ұмтылуға
байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттігі туып отыр. Бұл деген
білім берудің әлемдік деңгейде даму үрдісінің басты сипатына сай бола білу.
Олардын ен бастылары:
білімнің әр бір адам тағдырындағы мәнділігін күшейту үшін оның дара
тұлғаға бағытталуы;
қоғамдағы рухани құлдырау құбылыстарынан туындаған дағдарыстан
шығарудың басты бір құралы білім болу үшін оның мазмұнының гуманистік мәнін
күшейту;
білім беру жүйесін орталықтан басқарудың басымдылығы мен оған
қатысушы субъектілердің әрекетін регламенттеуден туындаған
кемшіліктерді жою үшін демократизациялауды жүзеге асыру;
әр баланың білім алудағы өз қабілеті мен ынтасына сай туындаған сұранысын
мейлінше қанағаттандыру үшін білім беруді саралауды күшейту.
Екіншіден, еліміздің әлеуметтік-экономикалық деңгейін көтеру үшін білім
беру жүйесін, оның ішінде жалпы білім беруді жаңа сапалық деңгейге көтеру
қажет екені көпшілікке мәлім. Демек, еліміздің болашағына үлес косып. оның
жаңа биікке көтеретін дара тұлғалар бүгінгі оқушылар екенін ескерсек,
олардың тұлға болуға жетерлік білімінің негізін калауға мектеп қабырғасында
оқылған жылдары жағдай жасасақ, әлеуметтік жағдайымыз жақсарып,
экономикамыз өркендеуге мүмкіндік туады. Бұл деген:
білім беруді қаржыландыруға жаңаша принциппен қарау;
- білім беру жүйесін, жекелеген оқу орындарын инвестициялау мен
демеудің жолдарын табу;
жергілікті жердегі, әсіресе ауыл жағдайындағы мектептердің материалдық-
техникалық базасын күшейту.
Білім саласына бүгін жұмсаған рухани-материлдық күштің еліміздің ертеңгі
өркендеуінің кепілі болатындығына дәлел Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің
тәжрибесі. Мысалы, Япония, Қытайдағы жалпы білім беру құрылымы жағынан
Америка мектептеріне ұқсағанмен, олар өзіндік ерекшелігі бар білім берудің
азиялық моделі деп танылуда. Өз елінің экономикасын таңқаларлық деңгейге
көтеруге негіз болған бұл модельдің бірнеше ерекшелігін атауға болады.
Олар: 1) білімді кешендендіруге (универсализация) бағытталған мемлекеттік
стратегая адам капиталын дайындауға мүмкіндік берді; 2) жаппай білім беру
ісі мол қаржыландырылу нәтижесінде жүзеге асты; 3) жаппай білім беру ісі
жеделдету оның сапасын түсірмей бұрынғы деңгейде сақтау нәтижесінде
мәресіне жетті. Оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі экономикалық ғажаптарға
(экономическое чудо) негізі болған білім берудің азиялық моделі
ұстанымдары жағынан біз үшін көңіл койып, зейін аударарлық тәжірибе.
Үшіншіден, жаңа экономикалық ситуациада нарықтық қатынастардың қоғам
тіршілігінің барлық салаларында орнығуы кең өріс алып тұрған жағдайда білім
берудің құрылымы мен құрамындағы өзгерістер жана қырында көріну қажет болып
тұр.
Жалпы білім беру жүйесі үшін бұл деген:
— көп нұсқаулы білім алуға мүмкіндік жасау;
— оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды кез келген ситуацияны шешуге
дайын, өмірдің сан алуан жағдайына бейімделе алатын дара тұлғаның
негізін қалауға бағындыру;
— баланың қызығушылығы мен ынтасына сай білім сұранысын қанағаттандыру
процесін өзіне лайық кәсіби бағдар алумен ұштастыру.
Төртіншіден, ғылыми-техникалық прогресстің темпін, оның адамзат дамуына
қосқан үлесін жөне бұл үрдістің алдағы уакытта шығар биіктіктерін мойындап
қана қоймай оны білім беру ісінде ескеру. Ол деген:
жалпы білім берудегі тарихи қалыптасқан білімнің академиялық деңгейін
сақтау;
аса қабілетті балалардың танымдық мүмкіндіктеріне сай білім сұранысын
қанағаттандыру;
оқу үрдісін ұйымдастыруда оқушының өнімді әрекетке баулу арқылы өз
мүмкіндігін сезінуге, ашуға, өз бетімен білімін толықтыруға үйрету;
мектеп түлектерінің білім деңгейі мен әрекеттену мүмкіндіктері бойынша
халықаралық талаптарға сай болуға бағытталған білім беру.
оқу ісіне жаңа ақпараттық технология жетістіктерін енгізу.
Аталған алғы шарттар жалпы білім беру жүйесін жаңа сапалық нәтижелерге
бағыттайды. Бұл санамызға үйреншікті болып қалған әрекеттер ауқымынан әлде
қайда кең мәселелер.
Егемендік алғаннан бергі еліміздің білім беру саясатында аталған
үрдістер белгілі дәрежеде ескеріліп, азды-көпті іс жүзіне асырылып та
жатыр. Өздеріңізге белгілі бүгіндер 1-5 сыныптар деңгейінде мектептің жаңа
құрылымы, жаңа мазмұн, жаңа буын оқулықтар енгізіліп отыр. Әр адамның
назарынан тыс қалмаған бұл үлкен істің кемшілігі болғанмен, ұмытылып
отырған өркениеттік деңгейге жетудегі заңды қадамның бірі. Өйткені дара
тұлғаға бағытталған білімді ұйымдастыру, білім беруді гуманизациялау,
дифференцияциялау мәселелерін 11-жылдық мектептің жаңа құрылымы мен
мазмұнын анықтау барысында бір дәуір шешуге тырысып, азда болса тәжрибе
жинақтап тұрмыз. Әрине бұл ісімізде біз басқа өркениетті елдің моделін
тікелей кешірмей, жаңа талаптарды өз еліміздің жинақтаған жетістіктерімен
ұштастырдық. Соның нәтижесінде мазмұны бойынша негізінен пәндік принципке
жүгінген жаңа білім мазмұны тұжырымдалып, оның тұрақты жене жылжымалы
бәліктері нақтылады. Саралау принципінің сыртқы формасына сүйеніп білім
мазмұнының жаңа құрлымына сай мектептің де құрылымы жаңарды. Басты жаңалық
жалпы білім берудегі бі
Біріңғайлықтан көп нұсқалыққа (әр түрлі жолмен жалпы білім алу) көшудің
тұжрымдамалық және нормативтік мүмкіндіктері жасалды. Алайда бұл мектеп
құрлымына, білім мазмұнының кұрамына енгізген жаңалықтар елімізде
қалыптасқан жалпы білім беру идеясына сай келгенмен, пәндер санын
қысқартып, оқу жүктемені азайта алмадық. Өйткені оның өзіндік себептері
бар. Соның ішінде мұғалімдер қауымы, ата-аналар, жалпы қоғамдық көзқарас
ондай күрт өзгеріске дайын емес екенін айту керек. Сондықтан дәстүрлі
пәндер негізінен сақталып отырған жағдайда әр пән мазмұны жаңартылып жаңа
буын оқулықтар жасалғанмен, оқу материалдар көлемі көптеу болып тұр. Демек,
бала денсаулығына әлі де болса зиян тидіретін факторлар баршылық. Білім
беру саласындағы жаңартулар эволюциялық жолмен жүретіндігін ескерсек
аталған кемшіліктер заңды құбылыс деуге болады. Демек сапалық өзгерістердің
келесі кезеңдері алда тұр. Осы тұрғыдан алғанда XXI ғасыр — адам ғасырына
сай жаңа мектеп моделін жасауға ұмтылу көкейкесті мәселе екенін мойындау
керек.
Олай болса мәселенің мән-жайына үңіле отырып, сол 12 жылдық оқуға өтудің
дайынығын жасау керек. Бұл дайындықтардың 5-6 жылға созылатынын түсіне
отырып, істің басын аталған мәселені шешуде дұрыс акцент қоюдан бастаған
жөн. Басқаша айтсақ мәселені сынып санынан емес, болашақ мектепте берілетін
білім мазмұнынан бастаған жөн. Өйткені басты идеология — әр адамның білім
жүйесінің әр түрлі деңгейде алған білімі тек оның жеке басының ғана емес
елдің мәдени мұрасының бөлігі деп түсінуде.
Осы идеологияны бізден бұрын түсініп шешуге ұмтылған елдер тәжрибесіне
үңілсек оған сай анықталған білім мазмұнын іс жүзіне асыру формасы
негізінен 12 жылдық оқуға тіреледі. Сондықтанда шетел тәжрибесінде басты
мәселе сынып санында емес, баланын 6-18 жас аралығында алатын білім
мазмұнында. Осыған байланысты Лиссобон конвенциясында 12 жылдық мектеп
деген сөз жоқ. Бірақ балаға 6-18 жас аралығында берілетін білімнің іс-
жүзіне асу формасы 12 жылдық оқудың тиімділігін біраз елдер тәжрибесімен
дәлелденді.
12 жылдық оқуға өту біздің Республика үшін де көкейкесті мәселе. Ал оның
енгізілуі бірден емес, алдын ала жасалған дайындықтардан кейін ғана мүмкін.
Жоғарыда аталған шарттардың әрқайсысының астарында жатқан әрекеттерді
жүйелі, кешенді түрде жүзеге асыру нәтижесінде біздің елде балаға 6-18 жас
аралығында білім беру мәселесін шешуге болады.
Елбасы бекіткен білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында 12 жылдық орта білімге көшу белгіленген.
Қазіргі 11 жылдан 12 жылдық мектепке етуге дайындық кезеңінде дамыған
елдердің білім жүйелерінің даму тәжірибесін пайдаланып, еліміздің білім
жүйесінің ерекшелігін және экономикамыз дамуынын бағыт-бағдарын ескере
отырып, білім саласында түбегейлі реформа жасау мүмкіндігі туындап отыр.
Осы бір тарихи сәтті дұрыс пайдаланбасақ, онда білім жүйесінің сапалық
көрсеткіштері алдағы жылдары қазіргіден де төмендей түсетін болады.
Ең басты міндет — 12 жылдық мектептің білім мазмұнын анықтау. Ойымыз
айқын болу үшін бір ғана мысал келтірейік. Жапонияда 9 сыныпта 12 пәннен
дәріс берілетін болса, біздің елімізде олар — 17. Сол 12 пәннің ішінде
музыка, өнер, адамгершілікке тәрбиелеу, өндірістік технология жөне үй
шаруашылығы, дене тәрбиесі пәндері бар және ол пәндер 1 сыныптан бастап
оқытылады. Ал бізде технология және дене тәрбиесінен басқа 15 пәннің
барлығы да — нақтылы пәндер. Жапониядағыдай топтастырылған және пәнаралық
пәндер оқытылмайды. Бұдан қандай қорытынды шығаруға болады? Біріншіден, біз
Кеңес Одағы кезінде қалыптасқан пәндік оқыту жүйесінен шыға алмай келеміз,
ал дамыған елдер ол жүйені мүлде қолданбайды. Жапон елі өз балаларына
жоғарыда көрсетілген пәндерді үзбей оқыту негізінде қаншалықты ұлттық
тәрбие беріп отыр десеңізші. Ал біздің балаларымызда қазақстандық
патриоттық тәрбие көрсеткіштері жыл өткен сайын төмендеп бара жатканын
жүргізілген әлеуметтік зерттеу нәтижелері көрсетіп отыр. Демек, мектеп
қабырғасында арнайы тәрбие жүйесін қалыптастыру керек. Екіншіден, 12 жылдық
білім мазмұнын анықтағанда, жоғары және арнаулы оқу орындарында оқытылатын
жалпы білім беретін барлық пәндердің мазмұны мен орта мектепте оқытылатын
пәндердің мазмұнын қайтадан толық қарау керек. Себебі, бір жағынан, жоғары
және арнаулы оқу орындарында өтілетін көптеген пәндерді мектепке түсіріп,
екінші жағынан, қазіргі уақытта мектепте өткізілетін пәндерде берілетін
көптеген артық материалдарды алып тастау керек. Сонымен бірге, мектепке
жаңа пәндер жүйесін, яғни топтастырылған және пәнаралық пәндермен бірге
тәрбиелік маңызы бар жаңа пәндер де кіргізу керек.
Германияда 5-6 сыныптар жалпы бағдарлы сыныптар больш есептеледі.
Олардың міндеті — әр оқушының қабілетін анықтау. 7 сыныптан бастап оқушылар
өздерінің қабілеттеріне қарай үш мектептің — жалпы мектеп, реал мектеп және
гимназияның бірінде оқуларын жалғастырады. Олардың оқу жоспарлары бір-
бірінен өзгеше болып келеді. 10 жылдық негізгі мектеп балаларды кәсіптік
оқу орындарына түсуге, 12 жылдық реал мектеп — арнаулы жоғары оқу
орындарына, ал 13 жылдық гимназия — университеттерге түсуге дайындайды.
Гимназияның жоғары сыныптарында (11-13 сыныптар) барлығына міндетті
негізгі және оқушылар өздері таңдайтын күрделі курстар жүйесі енгізіледі.
Университеттерге талапкерлер емтихансыз қабылданады. Олар
университеттерге өздерінің гимназиада алған барлық құжаттарының көшірмелері
мен белгілі бір мамандықты таңдағаны жөніндегі өз ойын жазбаша түрде
жібереді. Әрбір университет талапкерлерді қабылдау үшін олардың жіберген
құжаттарымен жұмыс жасайтын қабылдау комиссиясын құрады. Қабылдау
комиссиясы талапкерлердің гимназияда таңдаған мамандықтарын терең меңгеруге
қажетті пәндерді қандай деңгейде игергендеріне ерекше көңіл аударады.
Францияда колледждің біздің білім жүйеміз бойынша 8-9 сыныптары
бағдарлау циклы болып есептеледі. Бағдарлау циклы 2 бағыттан — жалпы білім
беру және технологиялық бағыттардан тұрады. Бұл бағыттардың білім
мазмұндары әртүрлі болады. Олар оқушыларға өздерінің келешектегі білім
бағдарларын анықтауға көмектеседі.
3 жылдык лицей (10-12 оқу жылдары) жалпы жөне технологиялық білім
болып бөлінеді. 2 сыныпта (10 оқу жылы) міндетті және факультативті пәндер
оқытылады.
Ұлыбританияда 6 жылдық бастауыш мектептен кейін оқушылар 5 жылдық орта
мектепте оқиды. Орта мектеп кешенді, гуманитарлық, жалпы білім беретін
мектептер және қалалық технологиялық колледждер болып бөлінеді.
Жоғары орта мектепте (12-13 сыныптар) бағдарлы білім беріледі. Бағдар
бойынша оқытылатын пәндер саны 4-6-ға дейін азайтылады және барлық күш осы
пәндерді терең меңгеруге бағытталады. 13 сыныпта оқитын барлық оқушылар
өздері келешекте оқуын жалғастырғысы келетін университеттермен тығыз
байланыс жасайды.
13 сыныпқа түскенде әрбір оқушы Тест орталығынан белгілі бір
мамандыққа түсу үшін қанша балл жинау керектігі керсетілген және олардың
орындалу сапасына қойылған талаптар айтылған бақылау тестерін алады.
Осындай іс-шаралар екі айда бір рет жүргізіліп тұрады, нәтижесінде
Англияда оқу бітірген әрбір оқушы келешекте өзінің қайда оқитынын толық
анықтайды.
Канадада оқушылар 6 жылдық бастауыш мектепті бітіргеннен кейін 3-4
жылдық төменгі орта мектептің бір багытында білімдерін жалғастырады.
Канаданың жақсы мектептерінде оқушылар ағылшын тілі жөне математика
пәндерінен терең білім алатын болғандықтан, Американың кейбір
университеттері оларды бірден екінші курсқа қабылдайды.
Жапонияда 6 жылдық бастауыш мектептен кейін оқушылар 3 жылдық төменгі
орта мектепте оқиды.
Нидерландыда оқушылар 6 жылдық бастауыш мектепті бітіргеннен кейін
орта білім алу үшін гимназияда, реал мектепте, лицей немесе басқа да
мектептердің түрлі бөлімдерінде оқуларын жалғастырады. Соның ішінде
университетке дейінгі дайындық (6 жыл) және бағдарлы білім (5 жыл)
бөлімдерін бітіргендер ғана жоғары оқу орындарына емтихансыз түсуге
мүмкіндік алады.
Қорыта айтар болсақ, бұл елдерде 7 сыныптан бастап дифференциалдық білім
беру іске асырылып, оқушылардың өздеріне пәндер таңдау мүмкіндігі беріледі.
Әрбір оқушы өз қабілеті мен қалауына карай өзінің білімін дамыту
траекториясын жасайды. 10 сыныптан бастап міндетті пәндер көлемі азайып,
профильдік және оқушылардың өздері таңдаған пәндер көлемі көбейеді.
Университеттер әрбір мамандыкқа талапкерлер қабылдағанда, ең алдымен,
олардың осы мамандықты терең меңгерулеріне қажетті мектептегі бағдарлы
пәндерден алған білімдерінің сапасын ескереді. Сондықтан, бірде-бір дамыған
елде біздің еліміздегідей Ұлттық бірыңғай тест (ҰБТ) жүйесі қолданылмайды.
Батыс Европа елдерінің 80-ші жылдарға дейін жүріп өткен 52 (білім беру
саласында) және қате санаған жолын біз қайталап жатқанымыз белгілі. Біздің
мектепті реформалаудың үш бағыты іске асырылды.
Бірінші бағытта орта білім гимназиялар, лицейлер, дарындылар мектебі,
жекеменшік мектептер, жай орта мектептер арқылы берілетін болып бөлінді. Не
үшін солай істедік, неге ескіні жаңғырттық, еш ойланбадық.
Екінші бағыт - жана пәндерді көбейту (экстенсивтік жол басым орын алып
отыр), бірақ бұл шара мектептердің реформаны қажет еткен ауруын одан сайын
асқындырып отыр.
Үшінші бағыт — Батыс Европа педагогикасын бұл мектептердің ұлттық
бейнесін жоғалтып, оны кұрғақ ұранға айналдырып шала жансар күйге әкелді.
Бұл жағдай Ресейде басталғанын оның ғалымдары өкінішпен айтудаСондықтан да
қазіргі таңдағы қоғамның дамуының басты факторлары білім, ғылым мен
демографиялық саяси тұрақтылық болмақ. Шынында да заман өзгергенмен,
қаншама рет құбылғанмен, мемлекеттің өркендеуі халықтың әл-ауқатының
көтерілуі білім-ілімсіз елестету мүмкін емес.
Бірақ Батыс Европа елдерінде де, бұрынғы Кеңес елі құрамында болып
егемендік алған Ресейден бастап барлық мемлекеттерде білім саясатында көзге
ілінбеген маңызды аспектілердіи бірі — оқушылар менталитеті, олардың
мәдени, әлеуметтік, этникалық жағдайларына байланысты екені белгілі.
Сөйтіп, толық орта білім беру мерзімінің және базалық білім беру
мерзімінің ұзақтығын дұрыс анықтап алмай, тіл аспектісін, пайда табу және
интеллектуалдық білім берудегі әрбір пәннің мәртебесін, табиғат сыйлаған
адами түйсікті қалпына келтіретін ұжымдық бірігу негізінде оқушының, білім
іс-әрекеттерін, рөлін және құкығын ескеруді дұрыс шешпей, мектептің жаңа
моделін жасау асшыстық болар еді.
Егер Батыс елдерінде білім саласындагы жетістіктер өте жақсы болса, неге
қайта-кайта реформалар жасауға мәжбүр. Ол елдерде президенттерінің,
мемлекет байығанымен халық деградацияға ұшырауы күшеюде деп мойындауына
тура келіп отыр.
Сондықтан әр тараптан білім беру арқылы жан-жақты адами тәрбие алуды
ұйымдастыратын мектептер керек екені ақиқат.
Жай ғана реформалар арқылы ондай мектеп жасау мумкін емес. Қанша жақсы
болғанымен білім мен ғылымға бөлінген мол қаражат, тамаша білім
ғимараттары, компьютерлендіру, білім мекемелерін күрделі жөндеулерден дер
кезінде өткізудің барлығы да мектептің жаңа моделінсіз жақсы иәтиже бере
қоймайды. Мектептің жаңа моделі көлемді әрі сапалы білім беруді мақсат етіп
қоймай, әрбір оқушыға өз өмірінде оқуды үздіксіз жалғастыруға қажетті білім
алу, логикалық ойлау әдістерін, жаңа ақпаратты сын тұрғысынаи жете түсіне
білу әдістерін меңгертуі керек, шығармашылық ізденістер дағдыларымен
қаруландыруы керек.
Келесі мәселе, жалпы және толық орта білім беру ауқымдарын белгілеу, оны
іске асыруға қажетті пәндердің ара жігін ашу. Жалпы білім интеграцияланған
пәндер (курстар) арқылы жастардың ақыл-ой әлеуетін белгілі деңгейге
жеткізу, ал толық орта білім (жеке пәндерден білімін тереңдету, кеңейту
және бастауыш кәсіби білім) сараланған пәндер арқылы берілуі керек. Бірақ
интегративтік курстердің және сараланған пәндердін мазмұны және саны
жағынан тепе-тең жағдайға келуін қадағалау қажет.
Тіл, әр тараптан білім алу арқылы жан-жақты дами отырып тәрбиелену,
пәндер мәртебесін сақтау және қорғау аспектісі, т.б. аспектілер басшылыққа
алынып жасалған оқу жоспары - білім философиясының екінші негізгі
механизмі.
Оқу пәндері бағдарламаның, теориялық материалдардың қазіргі күйін
төмендетпей толықтыру және оны бекітуге қажетті әдістемелік, практикалық
материалдар көлемін шектеу арқылы жасалуы, соның негізінде қазіргі
окулықтарды теориялык материалдар мен қажетті жаттығулар минимумы бар
окулық кітабына және әр түрлі денгейлік материалдары бар жаттығулар
жинағына бөліп шығарудың маңызы зор.
Білім философиясының тағы бір ауқымды мәселесі - оқушының объектілік
жағдайдан субъектіге айналуы, яғни бала білімді өзі алуы, мұғалім жетекші
субъект, ал білім объект болуы.
Таным үрдісін дұрыс ұйымдастыруда оқыту тәсілдерін қолдану кезеңдерін
дәл басу қажет. Дьяченко бұрынғы мектептердің дағдарысының басты себебі
жеке (дербес), оқыту тәсілі, ал казіргі мектептердін, дағдарысының басты
себебі топтық оқыту тәсілі.
Қазақстанда шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі көпшіліктің қолы
жететін бір ғана мектеп типіне көшуге зор мүмкіндік жасайды, әрі тегін
халықтық элиталар мектебіне айналған демократиялық мектептер туындар еді.
Шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі толық орта білімді:
Дамуы қалыпты балалар - 8-9 жылда;
Дамушы орташа балалар — 10-11 жылда;
Дамуы төмен, жұмыс қабілеті нашар балалар 11-12 жылда аяқтауына толық
жауап бере алады. Жалпы төмен қабілетгі балалар үшін қалаларда, аудан
орталықтарында 12 жылдық интернаттар жұмыс істегені жөн.
Мектептерде әр түрлі бұйымдар, тағамдар шығаратын мини-цехтар ашу,
бастауыш кәсіби білім беру ісіне үлкен тиянақ болар еді, ыстык тамақ
мәселесін шешер еді немесе сондай цехтары бар бірнеше мектеп үшін оқу
комбинаттарын ашуға, ол үшін босап қалған ғимараттарды пайдалануға болады,
оқу комбинаттарына компьютерлерді шоғырландырса, өте тиімді.
Мектепті бітіріп, оқу орнына түспеген жігіттер мен қыздарды жұмыспен
қамтамасыз ету үлкен мемлекеттік іс болуы керек, шетке шығарылып жатқан
шикізаттарды өзімізде өндеп, дайын өнім шығару саясаты, ата-аналардың
өздері балалары үшін жұмыс орнын ашуға белсене қатысуын ұйымдастыру зор
қамкорлық болар еді.
Тағы бір мәселе - білім мен ғылымға арналған қор құру. Жалпы осындай
қорға түсетін салықтарды төлеуде біркелкілік жоқ. Мекемелерде және
өндірісте істемейтін ата-аналар, баска да азаматтар ондай салықтардан
жалтаруда немесе мүлде төлемейді. Ата-аналар өтірікті-шынды сылтаулармен
мектепке жарна төлейді, мөлшері әр түрлі. Оның орынды жұмсалуы да күмәнді.
Осынын бәрін білім корына жіберуді ұйымдастыру тиімді болар еді. Ондай қор
жасау арқылы тегін оқулық және тегін білім беруді оңды шешуге болады.
Екінші тарау
2.1 12 жылдық білім берудің принцптері
Қазақстан Респуликасырың Конституциясында жазьлған Орта білім алу
міндеттілігі қоғамның дарьнды адамдарға деген қажетін қағаттандыру, оқыту,
білім беру жүйесінің алдына баланьң жеке қабілеті мен әлеуметтік
белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашыл тұлға қалыптастыруын қойып
отыр.
Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында Біздің жас мемлекетіміз
өсіп, жетіліп кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен
бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да жігерлі, білім өресі биік,
денсаулығы мықты өкілдері болады деген сенімі жай айтылған сөз емес.
Бүгінгі білім беру талабына орай білім беру мазмұны, мақсаты қайта қаралып,
түбегейлі жаңарту үстінде.
Орта білім берудің мақсаты жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында
алынған білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-
өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға жэне өз бетінше дұрыс, адамгершілік
тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру
- деп, Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында атап көрсетілген.
Бүгінгі таңда еліміздегі білім беру ісі балалардың жас ерекшелігіне сай
бағытталуы, ортаның әлеуметтік-мәдени өзгеруіне икемделіп отыруы, ең
алдымен оқушылардың жеке тұлғалық дамуы мен жалпы дамуына дайындығы
мәселелерінің бірлігін шешуі керек.
Сондықтан да білім беруге қойылатын талаптар түбегейлі өзгеріп,
білімнің қоғамды қайта жаңғыртуға қосар үлесі артты. Оқытудың жаңа
технологияларын қолдану жеке тұлғаға, оның мәселелеріне, мақсат-
мүдделеріне, шығармашылық тұрғыдан қарауды талап етеді. Білім берудің
әлемдік деңгейіне назар аударсақ, білім сапасын көтеруде 12 жылдық білім
беруге көшудің мүмкіндігі мол.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында атап айтқандай, білім
беру жүйесінің негізгі міндеті баланың рухани және дене қабілетін дамыту,
оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік іс-қабілетін дамыту барысына жағдай жасау
арқылы ақыл-ойын байыту болып табылады. Қоғам алдында тұрған міндетке
сәйкес, білім беру жүйесін түбегейлі жаңғырту, XXI ғасырда жалпы білім
беретін мектепте оқушының жеке өзін үйлесімді дамытуға бағытталған жаңа
үлгісін таңдау міндеттері тұр.
Бұл ретте мектепке ерекше мән беріліп, қоршаған ортамен қарым-қатынас
жасауда баланың рухани-адамгершілік байлығын, ақыл-ойын, танымдық
белсенділігін, қызмет әрекетін орістетуге негіз қалау қажет.
XXI ғасырдағы бастауыш мектеп идеясының негізінде оқушының жеке
тұлғасын барынша дамыту басты орын алады, Ал мұны жүзеге асыру баланы
құрметтеу, оған сенім арту, әділ болу, оның өзіндік мүдделері мен
мүмкіндіктеріне көңіл аудару арқылы ғана орындалады.
Бастауыш мектепте оқытудың басты мақсаттары мыналар:
баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне
сәйкес, оны тұлға ретінде үйлесімді (білім беру мен тәрбиелеу) түрде
дамыту;
негізгі оқу әрекеттерін меңгеру жэне бақылау, өзіндік бақылауды жүзеге
асыру;
әр адамды азаматтық, рухани және адамгершілік, танымдық іс-
әрекетке, өз бетімен оқуға және өзін-өзі тәрбиелеуге дайындау.
Білім беру мен тәрбиелеу мақсаттарына жету жолында оқу әрекеттерін
игеру - бастауыш мектептің негізгі міндетіне айналады.
Баланың дара тұлғасын барынша дамыту мынадай міндеттерді шешуді талап
етеді:
патриоттық, азаматтық позицияны, адамгершілік мұраттарды, баланы ертеңгі
күнге емес, алдағы күнге бағдарлау арқылы оның ақыл-ойын тәрбиелеу;
6-9 жастағы баланын жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып,
қоғамның әлеуметтік талаптарына сәйкес білім алудың тәсілдерін игеру; алған
білімін өмірдің түрлі жағдайында өз бетімен қолдануға қабілетті, оқу
материалын салыстыруға, саралауға, қорытуға, одан әрі білім алуға және өз
бетінше оқуға дайын баланың жалпы мәдениеттілігі мен білімдарлығын
қалыптастыру;
• мектептің төменгі сыныбында оқитын баланың өзіндік, творчестволық
қабілетін дамыту.
Бағдарлама бастауыш сатының 4 жылдығын (1-4 сынып) сақтай отырып, білім
берудің жаңа үлгісіне көшуге бағытталған.
1-сыныпқа мектепке дайындығы әр түрлі деңгейдегі және оқудың күрделі
процесіне бәрі бірдей дайын емес алты жастағы балалардың келетінін ескеріп,
бұл бағдарламаға қолданыстағы бағдарламалармен салыстырғанда бірқатар
құрылымдық және мазмұндық өзгерістер енді. Бағдарлама мазмұны екі бөліктен
тұрады.
Дайындық кезең, бұл кезеңде оқуға дайындалу негізінде алты жасар
баланың психикалық-физиологиялық күйі, сөйлеу, ойлау, физикалық және рухани
дамуы қалыптасады.
• ойыннан оқуға көшу дайындығы қалыптасады.
• заттар мен қоршаған ортаның құбылыстарын бақылау,
салыстыру, талдау, қорыту, даралау шеберлігіне негізделген
жадының, зейінін, ойлауының, қиялының, ой-әрекетінің
дамуына байланысты қарапайым танымдық процестері
қалыптасады.
Оқу-танымдық кезең (Таным мен даму), мұның мақсаты әрбір пән бойынша
білімді, іскерлік пен дағдыны, нақты білімді өз бетінше игеру мен пайдалану
дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Бағдарламаның екінші бөлігінің мазмұны оқу пәнінің негізгі міндеттерін
- білімді, икемділік пен дағдыны игеруді, оларды өз бетінше пайдалануды
шешуге бағытталған.
Бағдарламаның пәндік мазмұны алған білімді творчестволықпен жүзеге
асыру мүмкіндігіне бағытталған.
Қазақстан Республикасы Білім жэне Ғылым министрлігінің бұйрығымен
Алматы облысыньң 5 мектебі 12 жылдық оқыту (бойынша эсперименттік мектептер
қатарына қосыльп, 2003-2004 оқу жылында 12 жылдық мектептің бірінші
сыныбында сынақтан өткізу жұмыстары басталды.
Сонымен бүгінгі таңда облыста 8 мектепте, оның 7 сыныбы қазақ тілінде, 3
сыныбында орыс тілінде жүргізілуде. Үстіміздегі оқу жылында 12 жылдық
мектептің 2-сыныбы эксперименттен өтуде. Эксперимент жүргізілетін
мектептердің оқу-матиралдық базасы толық жабдықталған, алты жасар
балалардың жас ерекшеліктеріне сай оқу кабинеттері және ойын бөлмелері
қазіргі талапқа сай безендірілген. Эксперимент өткізіліп жатқан мектептерде
экспериментатор - мұғалімдер ретінде жоғары білімді, шығармашылықпен жұмыс
істейтін мамандар таңдалып алынды. Олар 12 жылдық бағдарламада Алматы
қаласында екі рет, Көкшетау, Қарағанды қалаларында қосымша пәндерді
(ағылшын тілі, компьютерлік сауаттылық) бойынша орыс, казақ тілдерінде
қайта даярлау курстарынан өтіп, сертификат алды. Сонымен қатар
экспериментатор-мұғалімдер оқу бағдарламалары, әдістемелік нұсқаулармен
қамтамасыз етілді. Бұл берілген құралдар мұғалімдер жұмысына өз көмегін
тигізуде.
Бастауыш сыныптарда 12 жылдық білім берудің негізгі принциптері
Рухани-адамгершілік қасиеттерді пайдалана отырыш баланың жас
ерекшеліктері Іуіен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес оған тұлға ретінде
үйлёсімді білім беру мен тәрбиелеу,"
пәндерді мазмунын жүйені
таңдау,
ықпалдас- баяндауда оқушылардың
өр -
-тыру, түрлі психоло- .
пәндөрді
балалардыңөзара гиялық,
физио-
шаршама- байланыс- логиялық
мүм-
уына тыру кіндіктерін
е
мүмкіндік байланысты
беру дамуының
жас
ерекшелікте
рін
ескеру
Дара Оқушыларды Білімді
ң
жаттығулар танымдық қалыптасты
ру
жүйесін белсенділі процесінде
жузеге гін
асыру кушейту, баланың
негізінде ана
түрлі тілге тапқырлық
деңгейлік
және қабілеттіл қабілетін
қарапайым ігін
тапсырмалардарттыру дамыту
ы
шығармашы-
лықпен шешу
2003-2004 оку жьлындағы 12 жылдық оқу бағдарламасы бойынша
экспериментті қорытындылау мақсатында Талдықорған қаласы, Ломоносов
атындағы № 5 мектепте Бір жылдық жұмыстың нәтижесі тақырыбында облыстық
ғылыми-практикалық семинар өткізілді. Эксперимент өткізіп жатқан барлық
мектептердің директорлары, оқу-тәрбие жұмысының орынбасарлары, психологтар
және эксперимент жүргізіп жатқан мұғалімдер барлығы 38 адам қатынасып,
пікір алмасты. Жүргізілген жұмыстар облыстық теледидар, радио арқылы облыс
көлеміне таратылды. Арнайы газеттерге де Эксперимент 12-летнего обучение
атты мақалалар қазақ, орыс тілдерінде жарияланды.
1-экспериметті сыныпқа балаларды қабылдағанда психологпен бірге
балалардың психологиялық қабілет ерекшеліктеріне диогностика жасалу қажет.
Балалардың бәрі бірдей емес, әрқайсысының даму деңгейі, қабілет
мүмкіндіктері, оқуға дайындық сапасы әр түрлі. Кейбірі әріптерді таныса,
енді бірі суреттерді ажырата алмайды. Кей бала буындап оқиды, кейбіреуі
әріптеп оқиды. Осының бәрі оқу жұмысын қалыптастыруда біршама қиындықтар
тудырады.
Әйтсе де, ұйымдастырылған барлық жұмыстың негізгі бағыты еліміздегі
оқыту үрдісінде 12 жылдық білім беруге көшу мен білім сапасын арттыруды
көздеуі қажет.
12 жылдық білім беруге көшу Концепциясында: Баланы оқыту мен
тәрбиелеуде оны қорғау, сақтау жэне денсаулығын дамыту- ең басты мәселе
деп атап көрсетілген. Сондықтан оқыту процесі балалардың денсаулығына кері
әсер етпейтіндей ұйымдастырылуы қажет.
Жаңа бағдарлама, білім стандарты, жаңа оқулықтар, яғни оқытудың жаңа
жүйесі - мұның бәрі осы мақсатқа жету үшін жасалуда.
6 жасар баланың қызығушылығы, білімге деген кұштарлығы жоғары болады.
Осы ынта мен құштарлықты бастауыш сынып мұғалімі өшіріп алмай, оның әрі
қарай түсуіне көп көңіл бөлуі керек. Ол үшін мұғалім әрі педагог, әрі
психолог, әрі әртіс, кез келген ситуациядан жол тауып шыға алатын маман
болуы шарт.
Сабақ процесінде қолданылатын әрбір әдіс - тәсіл, іс -әрекет бала
ойымен, ойынымен, қабілетімен астасып жатса, жұмыс нэтижесі жемісті болады.
6 жасар бала - ойын баласы. Сол себепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. КІРІСПЕ
І тарау
1.1. Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптысып даму тарихы
1.2. 12 жылдық білім беру мәселесі мен
болашағы
ІІ тарау
2.1.12 жылдық білім берудің принциптері
2.2. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі оқушы тұлғасын қалыптастыру
2.3. 12 жылдық білім беру нәтижесіне бағытталған басқару
ІІІ тарау
3.1. Ауыл мектебін басқарудың проблемалары мен оны шешудің жолдары
3.2. Ауыл мектебінің болашағы
ҚОРЫТЫНДЫ
К і р і с п е
Еліміз еңсесін көтеріп, егемендігімізді алып, көк байрағымызды көк
аспанға желбіретіп, әлемге танылып, тәуелсіздікке қол жеткізгенімізге
міне15 жыл толды. Осы 15 жыл ішінде біз қандай нәтижелерге қол жеткіздік
деп қарайтын болсақ, өзге елдің отарлау саясатынан арашалап,қазақ халқының
яғни ана тлімізді, дінімізді, мәдениетімізді, тәуелсіздік алғаннан кері
қайтардық, ел болып қуандық. Егемендігіміздің арқасында әлеуметтік-
экономикалық және мәдени дамуымызға байланысты өзгерістер әкелді және
көптеген нәтижелерге қол жеткіздік. Еліміздің дамуына негіз болатын нәрсе
ол – білім. Білімсіз ғылым дамымайды, ғылымсыз ел экономикасы өркендемейді,
халықтың әлеуметтік-экономикалық тұрмыс дәрежесі де дамымайды.
Білім беру ұйымының, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектеп пен
кәсіптік мектептердің үздік нәтижелерге қол жеткізуі басқару ісін шебер
ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бүгінгі таңда басқару ісі маңызының
өлшеусіз артып отырғандығын күнделікті тіршілігімізден анық байқап отырмыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына
Жолдауында XXI ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау жайлы айта
келе былай дейді: XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа
тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды
өндірістер үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім
жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы
басқарушыларсыз біз инновациялық экономика кұра алмаймыз. Мұның өзі кез
келген салада, сонымен бірге білім беруде де басқару ісін ұтымды жүзеге
асырудың ел экономикасын нығайтуда қаншалықты маңызды екендігін білдіреді.
Басқаруды ұйымдастыру, ең алдымен білімдік жүйелерді басқаруды
ұйымдастыру құрылымын құру және оны пайдалануға бағытталатындығы белгілі.
Білім беру ұйымдары тэжірибесінен байқайтынымыз - оның басшыларының барлығы
бірдей басқаруды ұйымдастыру құрылымын тиімді етіп құра білмейтіндігі және
олардың бұл мәселені инновациялық көзқарас тұрғысынан шешуге әруақытта
ұмтыла бермейтіндігі. Мұны олардың қандай жаңа басқару субъектілерін
ендірген дұрыс және бұл субъектілердің құзыретіне нелер жатады,
араларындағы қатынастардың сипаты қандай деген сұрақтарға жауап беруді
маңызды деп есептемейтіндігінің салдары деуге болады. Бұл өз кезегінде
нәтижесінде жоғары сапаға қол жеткізуді қамтамасыз ете алмайтын дәстүрлі
құрылым мен бір сарынды басқаруға әкеп соғады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың, 2005-2010 жылдарға
арналған білім беруді дамытудың бағдарламасында айтылғандай оның басты
міндеттерінің бірі - білім беру менеджерлерін даярлау. Сол сияқты
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында: осы заманғы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең
ауқымда -ойлай білетін осы заманғы менеджерлерсіз біз инновациялық
экономика құра алмаймыз - делінуі басқарудағы менеджменттің ролінің
бүгінгі таңда өлшеусіз артып отырғандығын көрсетеді.
Егемен елімізде табандылықпен жүзеге асырылып жатқан ілгерілеу саясаты
қоғам өмірінің барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізуде. Күн
тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде жас ұрпаққа білім
беруді әлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Қоғамдағы түрлі бағыттағы
өзгерістерге сәйкес білім берудің қызметіне жаңаша қарау әлемдік
жинақталған тэжірибеге және қол жеткен табыстарға сын көзбен саралай отырып
бағалау, ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, оқыту мен тәрбиелеу
мәселесінде жаңа тиімді жолдарын табу -12 жылдық білім беру мәселесі.
Бүгінде осы бағыттағы білім беру ең негізгі міндеттердің бірі болып
саналады.
Жалпы білім берудегі басқару саласын зерттеп жүрген ғалым,
методистердің еңбектерімен танысып, олардың оқытудың әдістері туралы ой-
пікірлерлінің ғылыми тұжырымдарын басшылыққа алдым. Осыған орай диплом
жұмысымда төмендегі мәселелерді шешуге тырыстым:
1. Білім беру жүйесінің кешегі мен бүгінгі жайы
2. 12жылдық блім берудегі оқушы тұлғасын қалыптастыру.
3. Басқару саласының нәтижеге бағытталғандығы
4.12жылдық білім берудегі ауыл мектептерінің негізгі мәселелері
5.Ауыл мектептері 12жылдық білім беружүйесіне көшуге дайындығы қандай
Диплом жұмысының методикалық негізі:
1. Ғалым методистерінің еңбектері
2. Қазақстан Республикасы халыққа білім беру Минстірлігінің
тұжырымдамасы, бағдарламасы.
3. Педогогикалық оқулықтардың материалдары
4. Баспасөз бетінде жарияланған педогогикалық , методикалық материалдар.
5. Газет-журнал беттерінде жарық көрген әдеби-методикалық материалдар
12жылдық мектепте білім беру нәтижесіне бағытталған ауыл мектептерін
басқару атты диплом жұмысы, кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарау
Өткенді білмей қазіргінің
мәнін болашақтың мақсатын түсіну
мүмкін емес.
М.Горький
Қазақстанда білім беру жүйесінің қалыптасып, даму тарихы.
Қай елдің болмасын өсіп өркендеуі, өнуі, дүниеде өзіндік орын алуы
оның ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылу кезеңінен бастап ұзак уақыт бойы елдегі болып
жатқан саяси-әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.
Білім беру жүйесі тарихы азаматтық тарихпен біте қайнасып және оның
түбегейлі көріністері қоғамдық дамудың айтарлықтай барлық жақтарын
қозғағанын атап өтуге болады. Әр түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамдык-
мемлекеттік құрылыстың өзгеруі аз ба, әлде көп пе тікелей білім беру
жүйесіне әсерін тигізіп отыр.
Қазакстандағы білім беру жүйесі өзінің калыптасуы барысында екі кезеңді
басынан кешті (ХҮ-ХҮІІІ ғ.ғ).
Өз мемлекетіміздің кұрылуы казақ халқының бұған дейінгі дәуірлердің
логикалық, жалғасы болып табылатын рухани мәденистінің дамуы үшін маңызы
зор. Оның негізіне мектеп пен медресе арқылы жүзеге асырылған ағартушылық,
білімділіктің дс алатын орны аз емес. Көрсетілген оқу мекемелерінде оқыту
араб-парсы тілдерінде жүргізілген. Оқушыларға әр түрлі ғылым салалары
бойынша білім берілді (діни, математика, философия, логика, шыгыс
әдебиеті). Осы оқу мекемелерінде оқытудың, мазмұны меи сипатына ислам
мәдениеті айтарлықтай ықпалын тигізді. Әжептәуір ауқатты адамдар өздерінің
балаларын Бұхар,-Самарқанд, Бағдад-және басқа да мұсылман әлемінің, мәдени
орталықтарына оқуға жібсрді. Өкінішке орай, білім берудің шығу көзі, соның
ішінде мұсылман мектептерінде оқытудың мазмұны. мектеп пен медресе тарихы
Қазақстандағы тарихи-педагогикалык ғылымда объективті және толық ашылмаған.
Қазақстандағы білім берудің дамуының екінші кезеңі — (XVIII—XX г. басы)
қазақ жерінің Ресей империясының құрамына ену кезеңімен байланысты. Тарихи
сабақтарды ескере келе, қазіргі жағдайда Қазақстандағы білім беру
жүйелерінің даму жолдары мсн XIX гасырдың екінші жартысы мси ХХ ғасырдың
бірінші жартысындагы білім беру және мәдени үрдістердегі әлеуметтік салдар
туралы қалыптасып қалған көзқарастар мен дағдыны қайта бағалап, қайта
қараудың маңызы ерекше.
XIX ғасырдың екінші жартысындағы реформа, капиталисгік қарым-катынастың
қарқынды дамуының басы патша үкіметін халыққа білім беру саласында өзінің
іс-шараларын белсендіруге мәжбүр етті. Сонымен бірге бұл кезең Шығыс
мұсылан халықтарының Еуропалық державаның отарлауына қарсы жаңа өрлеу
кезеңімен әйгіленеді. Бұл қозғалыс тарихта панисламизм деп аталды.
Бүгінгі өлемдегі елдер мен халык-тардың өзара тарихи байланысының дамуы,
экономика, мөдениет пен гылымнын өлемдік деңгейге бет бұруы, өзекті
меселелерден туған кайшылыктар, үлттык деңгейде калуды көтермеуі, ғылыми-
білімнің түрлі салаларында өлемдік іс-төжірибені окып-үйренудің кажетті
шарт екенін дөлелдеуде. Сондьщтан өр түрлі елдер мен халыктардың
экономикалық көрсеткіштерін, өлеу-меттік-саяси жүйесін, мөдениет моделін
салыстырмалы түрде окып-үйрену қызығушылык тудырады. Түрлі гылым
саласындағы мамандар бүгінгі өркениетті нарыкка өту қезеңінде,
республикадагы білім беру салаоының өлемдік білім беру кеңістігіне енуге
кадам басу шагында, өлемдік мөдениет пен ұлттык мөдениетті біріктіре оқыту
мен төрбиелеу максатын көздеуде, Сол себептен білікті мамандар өздерінід
шетелдік өріптестерінің көсіби іс-төжірибесін зерттеуге, олардың-
жетістіктері мен кемшіліктерін талдауга, озіік ойлы идеяларын өз үлтының
-]менталитетіне сөйкестен-діруге, өз іс-төжірибелерімен ұқсастыктары мен
айырмашыльж-тарын айқындауга үмтылыс білдіріп, алгашқы кадамдар жасалуда.
Сондай салалардың бірі - білім беру саласы болып табылады. XXI ғасыр
табалды-рығын аттаган сөтте білім беру саласы күрделі езгеріотерге
үшырауда. Білім беру саласы өлеуметтік инфра-күрылымның бірден-бір мөнді,
динамикалык элементі болып келеді. Дегенмен де, барлык өлемде де білім
саласы кандай да бір жаңаша, кандай да бір түрде дағдарыска ұшырауда.
Қаншалыкты дамыған ел дегенімізбен де өр елдің білім беру саласы кандай да
бір мөлшерде казіргі цивилизацияның талаптарына сай жауап бере алмауда. Сол
себептен де білім беру іоін реформалау шартты.
Өркениетті елдердің бөрінде де білім беру ісін реформалау өлеуметтік
саясаттың маңызды кұрамды бөлігі болып табылады. Оган үкімет, парламент,
коғамдык жөне халықара-лык үйымдар белсене кірісуде. Реформалау көп
аспектілі (салалы). Олар білім беру іоін баскаруды кайта қүру жөне оның
функцияларын жергілікті, аудандык, орталык өкіметке қайта қарап бөлумен,
оку орындарынын жаңа типтерін кұру, оку-төрбие үрдісінің мазмұны цен
өдістерін модернизациялаумен сипат-талады. Жаңарту не кайта күру бала-
бакшадан жоғары оку орьщдарына дейінгі білім жүйесінің барлык саласын
камтуда. Қазір республика-мызда білім саласында демократия-ландыру мен
ізгілендіру жүріп жатқандыктан, соңғы кездерге дейінгі дардарыстан шыгудың
альтернативгі жолдары көрсетілуде.
Сондай жаңа талпыныс, жаңа ашылган жолдың бірі - білім берудің жана
жүйесінің жасалуы. Бұл педагогикадағы, түтас педагогикалық үрдістегі
өзгерістермен тығыз байланысты. Білім беру саласының барлық. жағына жаңаша
көзқарас, жаңаша карым-катынас, (білім мазмұнын жетілдіру, жаңа базистік
оку жоспарына көшу, жаңа буын беру окулықтары мен оку-өдістемелік
кешендерге көшу, т.б.) ұлттық менталитет, тіпті жаңаша ойлау калыптасуда.
Бұрынғы кезде тұлға бойында кездесетін жағымсыз қасиеттер катарына жататын
(үнемшілдік, езіндік мен, т.б.) қасиеттер нарық жағайына байланысты кажет
болуда және көпшілік, қоршаган орта оларды дұрыс қабылдауға дағдыланған,
т.с.с.
Дегенмен де, жаңарту үрдісі үлкен қиындыктарға ұшырауда, экономика,
мәдениет, ғылым және әлеуметтік қатынастардағы динамикалық өзгеріс-терге
көп жағдайда ілесе алмайды. Барлық жердегі не барлық кезде де реформалау
терең теориялық базаға негізделе бермейді. Олар эмпирикалық үрдісте білім
берудің жаңа жолдарын іздестіруде өзіндік қысқа ғұмырлы сынақпен не кайта
жөндеу қиынга түсетін қателермен аяқталып жататыны сирек кұбылыс емес.
Әрине, бүгінгі күнде республикамызда білім беру саласындағы жүріп жатқан
реформалау сондай - деген ой туғызу-дан аулақпыз. Бүл жерде жалпы казіргі
кездегі білім беру ісінің даму тарихына сөйкес туған ой.
Әр адамның күнделікті тіршілік сарынына ерекше бет бұрыс енгізе
қоймаған XXI ғасыр қоғам өмірінде жаңа дәуір басталғандығының белгілерін
байқатып тұр. Көкжиекті көрініп тұрған болашағымызға жету жолдарының
нышандары бүгінгі қоғам тіршілігінің сан қырларында көрініс табуда.
Солардың бірі әлеуметтік орнымен атқарар қызметінің сыбағалы салмағы
бойынша ерекше болып табылатын сала - білім беру жүйесі. Өйткені бұл
саладағы әрекет қоғамның бір жеке мүшесінің тағдырына қатыстығында ғана
емес, сонымен қатар білім берудегі істердің кешендігімен еліміздің ертеңгі
күндегі болады. Бүгіндер әр қоғам мүшесінің назарынан тыс қалмайтын келелі
де, көкейкесті мәселенің бірі жалпы білім берудегі 12 жылдық оқуға өту
болып табыладыде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: "Бүгінде 12 жылдық мектеп
моделі анықталды, алайда оған көшу білім сапасының артуын өздігінен
қамтамасыз етпейді, білім берудің мазмұнын елеулі түрде қайта қарау талап
етіледі жэне мүлы бүгіннің өзінде жасау қажет "- деп атап көрсетті. Мұлың
өзі білім беру ұйымдары, дербес жағдайда жалпы білім беретін мектептер
алдында үлкен міндетгер түфғандығын білдіреді. Оның ішінде бірінші кезекте
атқарылатын шаруалардың бірі 12 жылдық оқыту моделін сынақтан өткізу
бойынша экспериментгерді тиімді ұйьмдастыру жэне жүзеге асыру болып
табылады.
1.2. 12 жылдық білім мәселесі мен
болашағы
12 жылдық мектеп жүйесіне көшу - бүгінгі әлемдік білім беру кеңістігіне
енудің бірден-бір жолы болып отыр. Әлемдік деңгейде білім беру жүйесіне зер
салатын болсақ, білім беру жүйесі 12 және 13 жылдықтан тұрады. Мысалы,
Ұлыбританияда 12-13 жыл, Франция, Испания, Польша, Жапонияларда —12 жылдық,
Италия, Швеция, Германияда 13 жылдық білім беру жүйесі бойынша білім
беріледі.
1992 жылы университеттік білім проблемасы бойынша өткізілген
конференцияда, Европалық Кеңес қабылдаған декларацияда әлемдік тәжірибе 12
жылдық білім беруді қамтамасыз етуді көздеп отырғанын жазады. Егер кейбір
еддерде орта білім беру 12 жылдан кем болса, онда білімді толықтыру жоғары
білім беру жүйесінен қамтамасыз етілуі қажет екеніне тоқталады. Сондықтанда
Қазакстандық аттестат пен дипломдардың әлемдік стандартқа сай болу
қажеттігі туындайды. Бүгінгі ұрпаққа жаңаша білім беруіміз, әлемдік білім
беру стандартына сәйкес келуін өркениетті дамудың өзі талап етіп отыр.
Сондықтанда, бүгінгі таңда жалпы 12 жылдық білім беру жүйесіне көшумен жеке
тұлғаның құндылық қасиеттерін қалыптастыруда оқытумен қоса тәрбие де
маңызды орын алады
Кез келген келелі мәселенің қабылдануы, оны сезініп пайымдалуы, содан
барып мойындалып барып іске асуы бір сәттік емес бірнеше кезеңнен тұратын
ұзақ процесс. Осы тұрғыдан алғанда бүгіндер жалпы білім беретін мектептің
12 жылдық оқуға ауысу мәселесін сезініп, жан-жақты пайымдау сәтінде
тұрғандаймыз.
Алғаш жалпы білім беруді 12 жылдық оқуға ауыстыру ТМД елдері үшін ғылыми-
педагогикалык мәселелер ретінде көтерілгенмен, бертін келе жекелеген
елдерде оны өмірге енгізуге дайындықтар жүргізіле басталды. Мысалы,
Россияда бұл мәселе бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүргізіліп белгілі
дәрежеде дайындықтар жасалуда. Ал біздің республикамызда бұл мәселе батыл
түрде қолға алынып, бірден енгізілмек болып, жарияланып қойылды. Алайда бүл
шешімнің батыл болғанмен, мезгілсіз екендігін көпшілік қауымның оны
қабылдамағандығынан байқауға болады. Қуантарлық жай, бүндай келелі мәселені
шешуде асығыстық танытпау керектігін арнаулы ресми орындардың сезінгендігі.
Ендігі жерде 12 жылдық оқуға ауысуды сабырлықпен талдап, оның біз үшін
қаншалықты дәрежеде қажет екендігін түсінуге мүмкіндік туып отыр.
Сонымен біздің елімізде 12 жылдық оқуға ауысу қажеттігі бар ма? Бұл
сұраққа жауап беру үшін оны туындатып отырған алғы шарттарға тоқталайық.
Біріншіден, мемлекетіміздің өркениетті елдер қатарына ұмтылуға
байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттігі туып отыр. Бұл деген
білім берудің әлемдік деңгейде даму үрдісінің басты сипатына сай бола білу.
Олардын ен бастылары:
білімнің әр бір адам тағдырындағы мәнділігін күшейту үшін оның дара
тұлғаға бағытталуы;
қоғамдағы рухани құлдырау құбылыстарынан туындаған дағдарыстан
шығарудың басты бір құралы білім болу үшін оның мазмұнының гуманистік мәнін
күшейту;
білім беру жүйесін орталықтан басқарудың басымдылығы мен оған
қатысушы субъектілердің әрекетін регламенттеуден туындаған
кемшіліктерді жою үшін демократизациялауды жүзеге асыру;
әр баланың білім алудағы өз қабілеті мен ынтасына сай туындаған сұранысын
мейлінше қанағаттандыру үшін білім беруді саралауды күшейту.
Екіншіден, еліміздің әлеуметтік-экономикалық деңгейін көтеру үшін білім
беру жүйесін, оның ішінде жалпы білім беруді жаңа сапалық деңгейге көтеру
қажет екені көпшілікке мәлім. Демек, еліміздің болашағына үлес косып. оның
жаңа биікке көтеретін дара тұлғалар бүгінгі оқушылар екенін ескерсек,
олардың тұлға болуға жетерлік білімінің негізін калауға мектеп қабырғасында
оқылған жылдары жағдай жасасақ, әлеуметтік жағдайымыз жақсарып,
экономикамыз өркендеуге мүмкіндік туады. Бұл деген:
білім беруді қаржыландыруға жаңаша принциппен қарау;
- білім беру жүйесін, жекелеген оқу орындарын инвестициялау мен
демеудің жолдарын табу;
жергілікті жердегі, әсіресе ауыл жағдайындағы мектептердің материалдық-
техникалық базасын күшейту.
Білім саласына бүгін жұмсаған рухани-материлдық күштің еліміздің ертеңгі
өркендеуінің кепілі болатындығына дәлел Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің
тәжрибесі. Мысалы, Япония, Қытайдағы жалпы білім беру құрылымы жағынан
Америка мектептеріне ұқсағанмен, олар өзіндік ерекшелігі бар білім берудің
азиялық моделі деп танылуда. Өз елінің экономикасын таңқаларлық деңгейге
көтеруге негіз болған бұл модельдің бірнеше ерекшелігін атауға болады.
Олар: 1) білімді кешендендіруге (универсализация) бағытталған мемлекеттік
стратегая адам капиталын дайындауға мүмкіндік берді; 2) жаппай білім беру
ісі мол қаржыландырылу нәтижесінде жүзеге асты; 3) жаппай білім беру ісі
жеделдету оның сапасын түсірмей бұрынғы деңгейде сақтау нәтижесінде
мәресіне жетті. Оңтүстік Шығыс Азия елдеріндегі экономикалық ғажаптарға
(экономическое чудо) негізі болған білім берудің азиялық моделі
ұстанымдары жағынан біз үшін көңіл койып, зейін аударарлық тәжірибе.
Үшіншіден, жаңа экономикалық ситуациада нарықтық қатынастардың қоғам
тіршілігінің барлық салаларында орнығуы кең өріс алып тұрған жағдайда білім
берудің құрылымы мен құрамындағы өзгерістер жана қырында көріну қажет болып
тұр.
Жалпы білім беру жүйесі үшін бұл деген:
— көп нұсқаулы білім алуға мүмкіндік жасау;
— оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды кез келген ситуацияны шешуге
дайын, өмірдің сан алуан жағдайына бейімделе алатын дара тұлғаның
негізін қалауға бағындыру;
— баланың қызығушылығы мен ынтасына сай білім сұранысын қанағаттандыру
процесін өзіне лайық кәсіби бағдар алумен ұштастыру.
Төртіншіден, ғылыми-техникалық прогресстің темпін, оның адамзат дамуына
қосқан үлесін жөне бұл үрдістің алдағы уакытта шығар биіктіктерін мойындап
қана қоймай оны білім беру ісінде ескеру. Ол деген:
жалпы білім берудегі тарихи қалыптасқан білімнің академиялық деңгейін
сақтау;
аса қабілетті балалардың танымдық мүмкіндіктеріне сай білім сұранысын
қанағаттандыру;
оқу үрдісін ұйымдастыруда оқушының өнімді әрекетке баулу арқылы өз
мүмкіндігін сезінуге, ашуға, өз бетімен білімін толықтыруға үйрету;
мектеп түлектерінің білім деңгейі мен әрекеттену мүмкіндіктері бойынша
халықаралық талаптарға сай болуға бағытталған білім беру.
оқу ісіне жаңа ақпараттық технология жетістіктерін енгізу.
Аталған алғы шарттар жалпы білім беру жүйесін жаңа сапалық нәтижелерге
бағыттайды. Бұл санамызға үйреншікті болып қалған әрекеттер ауқымынан әлде
қайда кең мәселелер.
Егемендік алғаннан бергі еліміздің білім беру саясатында аталған
үрдістер белгілі дәрежеде ескеріліп, азды-көпті іс жүзіне асырылып та
жатыр. Өздеріңізге белгілі бүгіндер 1-5 сыныптар деңгейінде мектептің жаңа
құрылымы, жаңа мазмұн, жаңа буын оқулықтар енгізіліп отыр. Әр адамның
назарынан тыс қалмаған бұл үлкен істің кемшілігі болғанмен, ұмытылып
отырған өркениеттік деңгейге жетудегі заңды қадамның бірі. Өйткені дара
тұлғаға бағытталған білімді ұйымдастыру, білім беруді гуманизациялау,
дифференцияциялау мәселелерін 11-жылдық мектептің жаңа құрылымы мен
мазмұнын анықтау барысында бір дәуір шешуге тырысып, азда болса тәжрибе
жинақтап тұрмыз. Әрине бұл ісімізде біз басқа өркениетті елдің моделін
тікелей кешірмей, жаңа талаптарды өз еліміздің жинақтаған жетістіктерімен
ұштастырдық. Соның нәтижесінде мазмұны бойынша негізінен пәндік принципке
жүгінген жаңа білім мазмұны тұжырымдалып, оның тұрақты жене жылжымалы
бәліктері нақтылады. Саралау принципінің сыртқы формасына сүйеніп білім
мазмұнының жаңа құрлымына сай мектептің де құрылымы жаңарды. Басты жаңалық
жалпы білім берудегі бі
Біріңғайлықтан көп нұсқалыққа (әр түрлі жолмен жалпы білім алу) көшудің
тұжрымдамалық және нормативтік мүмкіндіктері жасалды. Алайда бұл мектеп
құрлымына, білім мазмұнының кұрамына енгізген жаңалықтар елімізде
қалыптасқан жалпы білім беру идеясына сай келгенмен, пәндер санын
қысқартып, оқу жүктемені азайта алмадық. Өйткені оның өзіндік себептері
бар. Соның ішінде мұғалімдер қауымы, ата-аналар, жалпы қоғамдық көзқарас
ондай күрт өзгеріске дайын емес екенін айту керек. Сондықтан дәстүрлі
пәндер негізінен сақталып отырған жағдайда әр пән мазмұны жаңартылып жаңа
буын оқулықтар жасалғанмен, оқу материалдар көлемі көптеу болып тұр. Демек,
бала денсаулығына әлі де болса зиян тидіретін факторлар баршылық. Білім
беру саласындағы жаңартулар эволюциялық жолмен жүретіндігін ескерсек
аталған кемшіліктер заңды құбылыс деуге болады. Демек сапалық өзгерістердің
келесі кезеңдері алда тұр. Осы тұрғыдан алғанда XXI ғасыр — адам ғасырына
сай жаңа мектеп моделін жасауға ұмтылу көкейкесті мәселе екенін мойындау
керек.
Олай болса мәселенің мән-жайына үңіле отырып, сол 12 жылдық оқуға өтудің
дайынығын жасау керек. Бұл дайындықтардың 5-6 жылға созылатынын түсіне
отырып, істің басын аталған мәселені шешуде дұрыс акцент қоюдан бастаған
жөн. Басқаша айтсақ мәселені сынып санынан емес, болашақ мектепте берілетін
білім мазмұнынан бастаған жөн. Өйткені басты идеология — әр адамның білім
жүйесінің әр түрлі деңгейде алған білімі тек оның жеке басының ғана емес
елдің мәдени мұрасының бөлігі деп түсінуде.
Осы идеологияны бізден бұрын түсініп шешуге ұмтылған елдер тәжрибесіне
үңілсек оған сай анықталған білім мазмұнын іс жүзіне асыру формасы
негізінен 12 жылдық оқуға тіреледі. Сондықтанда шетел тәжрибесінде басты
мәселе сынып санында емес, баланын 6-18 жас аралығында алатын білім
мазмұнында. Осыған байланысты Лиссобон конвенциясында 12 жылдық мектеп
деген сөз жоқ. Бірақ балаға 6-18 жас аралығында берілетін білімнің іс-
жүзіне асу формасы 12 жылдық оқудың тиімділігін біраз елдер тәжрибесімен
дәлелденді.
12 жылдық оқуға өту біздің Республика үшін де көкейкесті мәселе. Ал оның
енгізілуі бірден емес, алдын ала жасалған дайындықтардан кейін ғана мүмкін.
Жоғарыда аталған шарттардың әрқайсысының астарында жатқан әрекеттерді
жүйелі, кешенді түрде жүзеге асыру нәтижесінде біздің елде балаға 6-18 жас
аралығында білім беру мәселесін шешуге болады.
Елбасы бекіткен білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында 12 жылдық орта білімге көшу белгіленген.
Қазіргі 11 жылдан 12 жылдық мектепке етуге дайындық кезеңінде дамыған
елдердің білім жүйелерінің даму тәжірибесін пайдаланып, еліміздің білім
жүйесінің ерекшелігін және экономикамыз дамуынын бағыт-бағдарын ескере
отырып, білім саласында түбегейлі реформа жасау мүмкіндігі туындап отыр.
Осы бір тарихи сәтті дұрыс пайдаланбасақ, онда білім жүйесінің сапалық
көрсеткіштері алдағы жылдары қазіргіден де төмендей түсетін болады.
Ең басты міндет — 12 жылдық мектептің білім мазмұнын анықтау. Ойымыз
айқын болу үшін бір ғана мысал келтірейік. Жапонияда 9 сыныпта 12 пәннен
дәріс берілетін болса, біздің елімізде олар — 17. Сол 12 пәннің ішінде
музыка, өнер, адамгершілікке тәрбиелеу, өндірістік технология жөне үй
шаруашылығы, дене тәрбиесі пәндері бар және ол пәндер 1 сыныптан бастап
оқытылады. Ал бізде технология және дене тәрбиесінен басқа 15 пәннің
барлығы да — нақтылы пәндер. Жапониядағыдай топтастырылған және пәнаралық
пәндер оқытылмайды. Бұдан қандай қорытынды шығаруға болады? Біріншіден, біз
Кеңес Одағы кезінде қалыптасқан пәндік оқыту жүйесінен шыға алмай келеміз,
ал дамыған елдер ол жүйені мүлде қолданбайды. Жапон елі өз балаларына
жоғарыда көрсетілген пәндерді үзбей оқыту негізінде қаншалықты ұлттық
тәрбие беріп отыр десеңізші. Ал біздің балаларымызда қазақстандық
патриоттық тәрбие көрсеткіштері жыл өткен сайын төмендеп бара жатканын
жүргізілген әлеуметтік зерттеу нәтижелері көрсетіп отыр. Демек, мектеп
қабырғасында арнайы тәрбие жүйесін қалыптастыру керек. Екіншіден, 12 жылдық
білім мазмұнын анықтағанда, жоғары және арнаулы оқу орындарында оқытылатын
жалпы білім беретін барлық пәндердің мазмұны мен орта мектепте оқытылатын
пәндердің мазмұнын қайтадан толық қарау керек. Себебі, бір жағынан, жоғары
және арнаулы оқу орындарында өтілетін көптеген пәндерді мектепке түсіріп,
екінші жағынан, қазіргі уақытта мектепте өткізілетін пәндерде берілетін
көптеген артық материалдарды алып тастау керек. Сонымен бірге, мектепке
жаңа пәндер жүйесін, яғни топтастырылған және пәнаралық пәндермен бірге
тәрбиелік маңызы бар жаңа пәндер де кіргізу керек.
Германияда 5-6 сыныптар жалпы бағдарлы сыныптар больш есептеледі.
Олардың міндеті — әр оқушының қабілетін анықтау. 7 сыныптан бастап оқушылар
өздерінің қабілеттеріне қарай үш мектептің — жалпы мектеп, реал мектеп және
гимназияның бірінде оқуларын жалғастырады. Олардың оқу жоспарлары бір-
бірінен өзгеше болып келеді. 10 жылдық негізгі мектеп балаларды кәсіптік
оқу орындарына түсуге, 12 жылдық реал мектеп — арнаулы жоғары оқу
орындарына, ал 13 жылдық гимназия — университеттерге түсуге дайындайды.
Гимназияның жоғары сыныптарында (11-13 сыныптар) барлығына міндетті
негізгі және оқушылар өздері таңдайтын күрделі курстар жүйесі енгізіледі.
Университеттерге талапкерлер емтихансыз қабылданады. Олар
университеттерге өздерінің гимназиада алған барлық құжаттарының көшірмелері
мен белгілі бір мамандықты таңдағаны жөніндегі өз ойын жазбаша түрде
жібереді. Әрбір университет талапкерлерді қабылдау үшін олардың жіберген
құжаттарымен жұмыс жасайтын қабылдау комиссиясын құрады. Қабылдау
комиссиясы талапкерлердің гимназияда таңдаған мамандықтарын терең меңгеруге
қажетті пәндерді қандай деңгейде игергендеріне ерекше көңіл аударады.
Францияда колледждің біздің білім жүйеміз бойынша 8-9 сыныптары
бағдарлау циклы болып есептеледі. Бағдарлау циклы 2 бағыттан — жалпы білім
беру және технологиялық бағыттардан тұрады. Бұл бағыттардың білім
мазмұндары әртүрлі болады. Олар оқушыларға өздерінің келешектегі білім
бағдарларын анықтауға көмектеседі.
3 жылдык лицей (10-12 оқу жылдары) жалпы жөне технологиялық білім
болып бөлінеді. 2 сыныпта (10 оқу жылы) міндетті және факультативті пәндер
оқытылады.
Ұлыбританияда 6 жылдық бастауыш мектептен кейін оқушылар 5 жылдық орта
мектепте оқиды. Орта мектеп кешенді, гуманитарлық, жалпы білім беретін
мектептер және қалалық технологиялық колледждер болып бөлінеді.
Жоғары орта мектепте (12-13 сыныптар) бағдарлы білім беріледі. Бағдар
бойынша оқытылатын пәндер саны 4-6-ға дейін азайтылады және барлық күш осы
пәндерді терең меңгеруге бағытталады. 13 сыныпта оқитын барлық оқушылар
өздері келешекте оқуын жалғастырғысы келетін университеттермен тығыз
байланыс жасайды.
13 сыныпқа түскенде әрбір оқушы Тест орталығынан белгілі бір
мамандыққа түсу үшін қанша балл жинау керектігі керсетілген және олардың
орындалу сапасына қойылған талаптар айтылған бақылау тестерін алады.
Осындай іс-шаралар екі айда бір рет жүргізіліп тұрады, нәтижесінде
Англияда оқу бітірген әрбір оқушы келешекте өзінің қайда оқитынын толық
анықтайды.
Канадада оқушылар 6 жылдық бастауыш мектепті бітіргеннен кейін 3-4
жылдық төменгі орта мектептің бір багытында білімдерін жалғастырады.
Канаданың жақсы мектептерінде оқушылар ағылшын тілі жөне математика
пәндерінен терең білім алатын болғандықтан, Американың кейбір
университеттері оларды бірден екінші курсқа қабылдайды.
Жапонияда 6 жылдық бастауыш мектептен кейін оқушылар 3 жылдық төменгі
орта мектепте оқиды.
Нидерландыда оқушылар 6 жылдық бастауыш мектепті бітіргеннен кейін
орта білім алу үшін гимназияда, реал мектепте, лицей немесе басқа да
мектептердің түрлі бөлімдерінде оқуларын жалғастырады. Соның ішінде
университетке дейінгі дайындық (6 жыл) және бағдарлы білім (5 жыл)
бөлімдерін бітіргендер ғана жоғары оқу орындарына емтихансыз түсуге
мүмкіндік алады.
Қорыта айтар болсақ, бұл елдерде 7 сыныптан бастап дифференциалдық білім
беру іске асырылып, оқушылардың өздеріне пәндер таңдау мүмкіндігі беріледі.
Әрбір оқушы өз қабілеті мен қалауына карай өзінің білімін дамыту
траекториясын жасайды. 10 сыныптан бастап міндетті пәндер көлемі азайып,
профильдік және оқушылардың өздері таңдаған пәндер көлемі көбейеді.
Университеттер әрбір мамандыкқа талапкерлер қабылдағанда, ең алдымен,
олардың осы мамандықты терең меңгерулеріне қажетті мектептегі бағдарлы
пәндерден алған білімдерінің сапасын ескереді. Сондықтан, бірде-бір дамыған
елде біздің еліміздегідей Ұлттық бірыңғай тест (ҰБТ) жүйесі қолданылмайды.
Батыс Европа елдерінің 80-ші жылдарға дейін жүріп өткен 52 (білім беру
саласында) және қате санаған жолын біз қайталап жатқанымыз белгілі. Біздің
мектепті реформалаудың үш бағыты іске асырылды.
Бірінші бағытта орта білім гимназиялар, лицейлер, дарындылар мектебі,
жекеменшік мектептер, жай орта мектептер арқылы берілетін болып бөлінді. Не
үшін солай істедік, неге ескіні жаңғырттық, еш ойланбадық.
Екінші бағыт - жана пәндерді көбейту (экстенсивтік жол басым орын алып
отыр), бірақ бұл шара мектептердің реформаны қажет еткен ауруын одан сайын
асқындырып отыр.
Үшінші бағыт — Батыс Европа педагогикасын бұл мектептердің ұлттық
бейнесін жоғалтып, оны кұрғақ ұранға айналдырып шала жансар күйге әкелді.
Бұл жағдай Ресейде басталғанын оның ғалымдары өкінішпен айтудаСондықтан да
қазіргі таңдағы қоғамның дамуының басты факторлары білім, ғылым мен
демографиялық саяси тұрақтылық болмақ. Шынында да заман өзгергенмен,
қаншама рет құбылғанмен, мемлекеттің өркендеуі халықтың әл-ауқатының
көтерілуі білім-ілімсіз елестету мүмкін емес.
Бірақ Батыс Европа елдерінде де, бұрынғы Кеңес елі құрамында болып
егемендік алған Ресейден бастап барлық мемлекеттерде білім саясатында көзге
ілінбеген маңызды аспектілердіи бірі — оқушылар менталитеті, олардың
мәдени, әлеуметтік, этникалық жағдайларына байланысты екені белгілі.
Сөйтіп, толық орта білім беру мерзімінің және базалық білім беру
мерзімінің ұзақтығын дұрыс анықтап алмай, тіл аспектісін, пайда табу және
интеллектуалдық білім берудегі әрбір пәннің мәртебесін, табиғат сыйлаған
адами түйсікті қалпына келтіретін ұжымдық бірігу негізінде оқушының, білім
іс-әрекеттерін, рөлін және құкығын ескеруді дұрыс шешпей, мектептің жаңа
моделін жасау асшыстық болар еді.
Егер Батыс елдерінде білім саласындагы жетістіктер өте жақсы болса, неге
қайта-кайта реформалар жасауға мәжбүр. Ол елдерде президенттерінің,
мемлекет байығанымен халық деградацияға ұшырауы күшеюде деп мойындауына
тура келіп отыр.
Сондықтан әр тараптан білім беру арқылы жан-жақты адами тәрбие алуды
ұйымдастыратын мектептер керек екені ақиқат.
Жай ғана реформалар арқылы ондай мектеп жасау мумкін емес. Қанша жақсы
болғанымен білім мен ғылымға бөлінген мол қаражат, тамаша білім
ғимараттары, компьютерлендіру, білім мекемелерін күрделі жөндеулерден дер
кезінде өткізудің барлығы да мектептің жаңа моделінсіз жақсы иәтиже бере
қоймайды. Мектептің жаңа моделі көлемді әрі сапалы білім беруді мақсат етіп
қоймай, әрбір оқушыға өз өмірінде оқуды үздіксіз жалғастыруға қажетті білім
алу, логикалық ойлау әдістерін, жаңа ақпаратты сын тұрғысынаи жете түсіне
білу әдістерін меңгертуі керек, шығармашылық ізденістер дағдыларымен
қаруландыруы керек.
Келесі мәселе, жалпы және толық орта білім беру ауқымдарын белгілеу, оны
іске асыруға қажетті пәндердің ара жігін ашу. Жалпы білім интеграцияланған
пәндер (курстар) арқылы жастардың ақыл-ой әлеуетін белгілі деңгейге
жеткізу, ал толық орта білім (жеке пәндерден білімін тереңдету, кеңейту
және бастауыш кәсіби білім) сараланған пәндер арқылы берілуі керек. Бірақ
интегративтік курстердің және сараланған пәндердін мазмұны және саны
жағынан тепе-тең жағдайға келуін қадағалау қажет.
Тіл, әр тараптан білім алу арқылы жан-жақты дами отырып тәрбиелену,
пәндер мәртебесін сақтау және қорғау аспектісі, т.б. аспектілер басшылыққа
алынып жасалған оқу жоспары - білім философиясының екінші негізгі
механизмі.
Оқу пәндері бағдарламаның, теориялық материалдардың қазіргі күйін
төмендетпей толықтыру және оны бекітуге қажетті әдістемелік, практикалық
материалдар көлемін шектеу арқылы жасалуы, соның негізінде қазіргі
окулықтарды теориялык материалдар мен қажетті жаттығулар минимумы бар
окулық кітабына және әр түрлі денгейлік материалдары бар жаттығулар
жинағына бөліп шығарудың маңызы зор.
Білім философиясының тағы бір ауқымды мәселесі - оқушының объектілік
жағдайдан субъектіге айналуы, яғни бала білімді өзі алуы, мұғалім жетекші
субъект, ал білім объект болуы.
Таным үрдісін дұрыс ұйымдастыруда оқыту тәсілдерін қолдану кезеңдерін
дәл басу қажет. Дьяченко бұрынғы мектептердің дағдарысының басты себебі
жеке (дербес), оқыту тәсілі, ал казіргі мектептердін, дағдарысының басты
себебі топтық оқыту тәсілі.
Қазақстанда шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі көпшіліктің қолы
жететін бір ғана мектеп типіне көшуге зор мүмкіндік жасайды, әрі тегін
халықтық элиталар мектебіне айналған демократиялық мектептер туындар еді.
Шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі толық орта білімді:
Дамуы қалыпты балалар - 8-9 жылда;
Дамушы орташа балалар — 10-11 жылда;
Дамуы төмен, жұмыс қабілеті нашар балалар 11-12 жылда аяқтауына толық
жауап бере алады. Жалпы төмен қабілетгі балалар үшін қалаларда, аудан
орталықтарында 12 жылдық интернаттар жұмыс істегені жөн.
Мектептерде әр түрлі бұйымдар, тағамдар шығаратын мини-цехтар ашу,
бастауыш кәсіби білім беру ісіне үлкен тиянақ болар еді, ыстык тамақ
мәселесін шешер еді немесе сондай цехтары бар бірнеше мектеп үшін оқу
комбинаттарын ашуға, ол үшін босап қалған ғимараттарды пайдалануға болады,
оқу комбинаттарына компьютерлерді шоғырландырса, өте тиімді.
Мектепті бітіріп, оқу орнына түспеген жігіттер мен қыздарды жұмыспен
қамтамасыз ету үлкен мемлекеттік іс болуы керек, шетке шығарылып жатқан
шикізаттарды өзімізде өндеп, дайын өнім шығару саясаты, ата-аналардың
өздері балалары үшін жұмыс орнын ашуға белсене қатысуын ұйымдастыру зор
қамкорлық болар еді.
Тағы бір мәселе - білім мен ғылымға арналған қор құру. Жалпы осындай
қорға түсетін салықтарды төлеуде біркелкілік жоқ. Мекемелерде және
өндірісте істемейтін ата-аналар, баска да азаматтар ондай салықтардан
жалтаруда немесе мүлде төлемейді. Ата-аналар өтірікті-шынды сылтаулармен
мектепке жарна төлейді, мөлшері әр түрлі. Оның орынды жұмсалуы да күмәнді.
Осынын бәрін білім корына жіберуді ұйымдастыру тиімді болар еді. Ондай қор
жасау арқылы тегін оқулық және тегін білім беруді оңды шешуге болады.
Екінші тарау
2.1 12 жылдық білім берудің принцптері
Қазақстан Респуликасырың Конституциясында жазьлған Орта білім алу
міндеттілігі қоғамның дарьнды адамдарға деген қажетін қағаттандыру, оқыту,
білім беру жүйесінің алдына баланьң жеке қабілеті мен әлеуметтік
белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашыл тұлға қалыптастыруын қойып
отыр.
Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында Біздің жас мемлекетіміз
өсіп, жетіліп кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен
бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да жігерлі, білім өресі биік,
денсаулығы мықты өкілдері болады деген сенімі жай айтылған сөз емес.
Бүгінгі білім беру талабына орай білім беру мазмұны, мақсаты қайта қаралып,
түбегейлі жаңарту үстінде.
Орта білім берудің мақсаты жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында
алынған білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-
өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға жэне өз бетінше дұрыс, адамгершілік
тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру
- деп, Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында атап көрсетілген.
Бүгінгі таңда еліміздегі білім беру ісі балалардың жас ерекшелігіне сай
бағытталуы, ортаның әлеуметтік-мәдени өзгеруіне икемделіп отыруы, ең
алдымен оқушылардың жеке тұлғалық дамуы мен жалпы дамуына дайындығы
мәселелерінің бірлігін шешуі керек.
Сондықтан да білім беруге қойылатын талаптар түбегейлі өзгеріп,
білімнің қоғамды қайта жаңғыртуға қосар үлесі артты. Оқытудың жаңа
технологияларын қолдану жеке тұлғаға, оның мәселелеріне, мақсат-
мүдделеріне, шығармашылық тұрғыдан қарауды талап етеді. Білім берудің
әлемдік деңгейіне назар аударсақ, білім сапасын көтеруде 12 жылдық білім
беруге көшудің мүмкіндігі мол.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында атап айтқандай, білім
беру жүйесінің негізгі міндеті баланың рухани және дене қабілетін дамыту,
оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік іс-қабілетін дамыту барысына жағдай жасау
арқылы ақыл-ойын байыту болып табылады. Қоғам алдында тұрған міндетке
сәйкес, білім беру жүйесін түбегейлі жаңғырту, XXI ғасырда жалпы білім
беретін мектепте оқушының жеке өзін үйлесімді дамытуға бағытталған жаңа
үлгісін таңдау міндеттері тұр.
Бұл ретте мектепке ерекше мән беріліп, қоршаған ортамен қарым-қатынас
жасауда баланың рухани-адамгершілік байлығын, ақыл-ойын, танымдық
белсенділігін, қызмет әрекетін орістетуге негіз қалау қажет.
XXI ғасырдағы бастауыш мектеп идеясының негізінде оқушының жеке
тұлғасын барынша дамыту басты орын алады, Ал мұны жүзеге асыру баланы
құрметтеу, оған сенім арту, әділ болу, оның өзіндік мүдделері мен
мүмкіндіктеріне көңіл аудару арқылы ғана орындалады.
Бастауыш мектепте оқытудың басты мақсаттары мыналар:
баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне
сәйкес, оны тұлға ретінде үйлесімді (білім беру мен тәрбиелеу) түрде
дамыту;
негізгі оқу әрекеттерін меңгеру жэне бақылау, өзіндік бақылауды жүзеге
асыру;
әр адамды азаматтық, рухани және адамгершілік, танымдық іс-
әрекетке, өз бетімен оқуға және өзін-өзі тәрбиелеуге дайындау.
Білім беру мен тәрбиелеу мақсаттарына жету жолында оқу әрекеттерін
игеру - бастауыш мектептің негізгі міндетіне айналады.
Баланың дара тұлғасын барынша дамыту мынадай міндеттерді шешуді талап
етеді:
патриоттық, азаматтық позицияны, адамгершілік мұраттарды, баланы ертеңгі
күнге емес, алдағы күнге бағдарлау арқылы оның ақыл-ойын тәрбиелеу;
6-9 жастағы баланын жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып,
қоғамның әлеуметтік талаптарына сәйкес білім алудың тәсілдерін игеру; алған
білімін өмірдің түрлі жағдайында өз бетімен қолдануға қабілетті, оқу
материалын салыстыруға, саралауға, қорытуға, одан әрі білім алуға және өз
бетінше оқуға дайын баланың жалпы мәдениеттілігі мен білімдарлығын
қалыптастыру;
• мектептің төменгі сыныбында оқитын баланың өзіндік, творчестволық
қабілетін дамыту.
Бағдарлама бастауыш сатының 4 жылдығын (1-4 сынып) сақтай отырып, білім
берудің жаңа үлгісіне көшуге бағытталған.
1-сыныпқа мектепке дайындығы әр түрлі деңгейдегі және оқудың күрделі
процесіне бәрі бірдей дайын емес алты жастағы балалардың келетінін ескеріп,
бұл бағдарламаға қолданыстағы бағдарламалармен салыстырғанда бірқатар
құрылымдық және мазмұндық өзгерістер енді. Бағдарлама мазмұны екі бөліктен
тұрады.
Дайындық кезең, бұл кезеңде оқуға дайындалу негізінде алты жасар
баланың психикалық-физиологиялық күйі, сөйлеу, ойлау, физикалық және рухани
дамуы қалыптасады.
• ойыннан оқуға көшу дайындығы қалыптасады.
• заттар мен қоршаған ортаның құбылыстарын бақылау,
салыстыру, талдау, қорыту, даралау шеберлігіне негізделген
жадының, зейінін, ойлауының, қиялының, ой-әрекетінің
дамуына байланысты қарапайым танымдық процестері
қалыптасады.
Оқу-танымдық кезең (Таным мен даму), мұның мақсаты әрбір пән бойынша
білімді, іскерлік пен дағдыны, нақты білімді өз бетінше игеру мен пайдалану
дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Бағдарламаның екінші бөлігінің мазмұны оқу пәнінің негізгі міндеттерін
- білімді, икемділік пен дағдыны игеруді, оларды өз бетінше пайдалануды
шешуге бағытталған.
Бағдарламаның пәндік мазмұны алған білімді творчестволықпен жүзеге
асыру мүмкіндігіне бағытталған.
Қазақстан Республикасы Білім жэне Ғылым министрлігінің бұйрығымен
Алматы облысыньң 5 мектебі 12 жылдық оқыту (бойынша эсперименттік мектептер
қатарына қосыльп, 2003-2004 оқу жылында 12 жылдық мектептің бірінші
сыныбында сынақтан өткізу жұмыстары басталды.
Сонымен бүгінгі таңда облыста 8 мектепте, оның 7 сыныбы қазақ тілінде, 3
сыныбында орыс тілінде жүргізілуде. Үстіміздегі оқу жылында 12 жылдық
мектептің 2-сыныбы эксперименттен өтуде. Эксперимент жүргізілетін
мектептердің оқу-матиралдық базасы толық жабдықталған, алты жасар
балалардың жас ерекшеліктеріне сай оқу кабинеттері және ойын бөлмелері
қазіргі талапқа сай безендірілген. Эксперимент өткізіліп жатқан мектептерде
экспериментатор - мұғалімдер ретінде жоғары білімді, шығармашылықпен жұмыс
істейтін мамандар таңдалып алынды. Олар 12 жылдық бағдарламада Алматы
қаласында екі рет, Көкшетау, Қарағанды қалаларында қосымша пәндерді
(ағылшын тілі, компьютерлік сауаттылық) бойынша орыс, казақ тілдерінде
қайта даярлау курстарынан өтіп, сертификат алды. Сонымен қатар
экспериментатор-мұғалімдер оқу бағдарламалары, әдістемелік нұсқаулармен
қамтамасыз етілді. Бұл берілген құралдар мұғалімдер жұмысына өз көмегін
тигізуде.
Бастауыш сыныптарда 12 жылдық білім берудің негізгі принциптері
Рухани-адамгершілік қасиеттерді пайдалана отырыш баланың жас
ерекшеліктері Іуіен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес оған тұлға ретінде
үйлёсімді білім беру мен тәрбиелеу,"
пәндерді мазмунын жүйені
таңдау,
ықпалдас- баяндауда оқушылардың
өр -
-тыру, түрлі психоло- .
пәндөрді
балалардыңөзара гиялық,
физио-
шаршама- байланыс- логиялық
мүм-
уына тыру кіндіктерін
е
мүмкіндік байланысты
беру дамуының
жас
ерекшелікте
рін
ескеру
Дара Оқушыларды Білімді
ң
жаттығулар танымдық қалыптасты
ру
жүйесін белсенділі процесінде
жузеге гін
асыру кушейту, баланың
негізінде ана
түрлі тілге тапқырлық
деңгейлік
және қабілеттіл қабілетін
қарапайым ігін
тапсырмалардарттыру дамыту
ы
шығармашы-
лықпен шешу
2003-2004 оку жьлындағы 12 жылдық оқу бағдарламасы бойынша
экспериментті қорытындылау мақсатында Талдықорған қаласы, Ломоносов
атындағы № 5 мектепте Бір жылдық жұмыстың нәтижесі тақырыбында облыстық
ғылыми-практикалық семинар өткізілді. Эксперимент өткізіп жатқан барлық
мектептердің директорлары, оқу-тәрбие жұмысының орынбасарлары, психологтар
және эксперимент жүргізіп жатқан мұғалімдер барлығы 38 адам қатынасып,
пікір алмасты. Жүргізілген жұмыстар облыстық теледидар, радио арқылы облыс
көлеміне таратылды. Арнайы газеттерге де Эксперимент 12-летнего обучение
атты мақалалар қазақ, орыс тілдерінде жарияланды.
1-экспериметті сыныпқа балаларды қабылдағанда психологпен бірге
балалардың психологиялық қабілет ерекшеліктеріне диогностика жасалу қажет.
Балалардың бәрі бірдей емес, әрқайсысының даму деңгейі, қабілет
мүмкіндіктері, оқуға дайындық сапасы әр түрлі. Кейбірі әріптерді таныса,
енді бірі суреттерді ажырата алмайды. Кей бала буындап оқиды, кейбіреуі
әріптеп оқиды. Осының бәрі оқу жұмысын қалыптастыруда біршама қиындықтар
тудырады.
Әйтсе де, ұйымдастырылған барлық жұмыстың негізгі бағыты еліміздегі
оқыту үрдісінде 12 жылдық білім беруге көшу мен білім сапасын арттыруды
көздеуі қажет.
12 жылдық білім беруге көшу Концепциясында: Баланы оқыту мен
тәрбиелеуде оны қорғау, сақтау жэне денсаулығын дамыту- ең басты мәселе
деп атап көрсетілген. Сондықтан оқыту процесі балалардың денсаулығына кері
әсер етпейтіндей ұйымдастырылуы қажет.
Жаңа бағдарлама, білім стандарты, жаңа оқулықтар, яғни оқытудың жаңа
жүйесі - мұның бәрі осы мақсатқа жету үшін жасалуда.
6 жасар баланың қызығушылығы, білімге деген кұштарлығы жоғары болады.
Осы ынта мен құштарлықты бастауыш сынып мұғалімі өшіріп алмай, оның әрі
қарай түсуіне көп көңіл бөлуі керек. Ол үшін мұғалім әрі педагог, әрі
психолог, әрі әртіс, кез келген ситуациядан жол тауып шыға алатын маман
болуы шарт.
Сабақ процесінде қолданылатын әрбір әдіс - тәсіл, іс -әрекет бала
ойымен, ойынымен, қабілетімен астасып жатса, жұмыс нэтижесі жемісті болады.
6 жасар бала - ойын баласы. Сол себепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz