Вексельдің түрлері және вексель айналысы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
II «Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы»
2.1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬДІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
II «Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы»
2.1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬДІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып табылады. осы ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда ұлттық ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері қолданылуда: вексель, банкнота және чектер. Осылардың ішінде вексельдік қатынастардың маңыздылығы ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан Республикасының «ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес вексель бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз міндеттемесі деп көрсетілген. Вексельді борышқор, яғни вексель беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель иемденушіге береді. /1/
Вексельдің экономикалық мәні - несиеге алған белгілі бір соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге) берген қарыз міндеттемесі болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып табылады. сондықтан елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру үшін вексельдік несие ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы жоғары болып отыр. Сондай-ақ вексельмен операцияларды Ұлттық банктер де және коммерциялық банктерде іске асырады. Ол туралы жұмыс барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады. Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету ерекшеліктерінің маңызы мен мәні талқылауды қажет етеді.
Сонымен мен рефераттың тақырыбын бүгінгі тақдағы экономикалық қатынастарда өзекті мәселе болып отырған «Вексель айналысы және оның Қазақстандағы даму болашағы» деп алдым. Өйткені вексель қолма-қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың артық өсіміне шектеулер қояды.
Мен бұл тақырыпты оырндаудағы мақсатым мен міндеттеріме келесілерді жатқызамын:
• Вексельдің қарыз міндеттемесі ретіндегі жалпы экономикалық сипатын ашу;
• Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері мен жіктелу құрылымын талдау;
• Қазақстандағы вексель және вексель айналысына қатысты құқықтық заңдарға талдау жасау;
• Сонымен қатар қазақстандағы вексель айналысының және оның қатынастарының қазіргі жағдайы мен даму болашағын анықтау болып табылады.
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып табылады. осы ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда ұлттық ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері қолданылуда: вексель, банкнота және чектер. Осылардың ішінде вексельдік қатынастардың маңыздылығы ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан Республикасының «ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес вексель бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз міндеттемесі деп көрсетілген. Вексельді борышқор, яғни вексель беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель иемденушіге береді. /1/
Вексельдің экономикалық мәні - несиеге алған белгілі бір соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге) берген қарыз міндеттемесі болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып табылады. сондықтан елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру үшін вексельдік несие ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы жоғары болып отыр. Сондай-ақ вексельмен операцияларды Ұлттық банктер де және коммерциялық банктерде іске асырады. Ол туралы жұмыс барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады. Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету ерекшеліктерінің маңызы мен мәні талқылауды қажет етеді.
Сонымен мен рефераттың тақырыбын бүгінгі тақдағы экономикалық қатынастарда өзекті мәселе болып отырған «Вексель айналысы және оның Қазақстандағы даму болашағы» деп алдым. Өйткені вексель қолма-қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың артық өсіміне шектеулер қояды.
Мен бұл тақырыпты оырндаудағы мақсатым мен міндеттеріме келесілерді жатқызамын:
• Вексельдің қарыз міндеттемесі ретіндегі жалпы экономикалық сипатын ашу;
• Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері мен жіктелу құрылымын талдау;
• Қазақстандағы вексель және вексель айналысына қатысты құқықтық заңдарға талдау жасау;
• Сонымен қатар қазақстандағы вексель айналысының және оның қатынастарының қазіргі жағдайы мен даму болашағын анықтау болып табылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік-құқықтық актілер.
1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы 1997 ж. 28 сәуірдегі N 97-1 Қазақстан Республикасының Заңы.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы 1995 ж. 30 наурыздағы N 2155 Қазақстан Республикасының Заңы
Ғылыми әдебиеттер:
3. Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: "Экономика" 2000ж.
4. С.Б. Мақыш, Оқу құралы "Ақша айналысы және несие" - Алматы, Қазақ университеті, 2004 ж. - 248 бет.
5. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
6. Көшенова Б.А. / Бағалы қағаздар нарығы : Оқу құралы - Алматы: Экономика- 1999г.
7. Ценные бумаги. / Колесникова В.И. Торканов B.C. Москва 1998г.
8. «Деньги, кредит, банки» Учебник Под. Ред. О.И Ловрушина, Изд. 2-е, Москва: 1999г.
9. Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы, денежные обращение и кредит. Учебние пособие - Москва , 1996г
Қосымша әдебиеттер:.
10.Вестник КазНУ. Серия экономическая. №3. - 2005 г. 33-35 стр.
Нормативтік-құқықтық актілер.
1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы 1997 ж. 28 сәуірдегі N 97-1 Қазақстан Республикасының Заңы.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы 1995 ж. 30 наурыздағы N 2155 Қазақстан Республикасының Заңы
Ғылыми әдебиеттер:
3. Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: "Экономика" 2000ж.
4. С.Б. Мақыш, Оқу құралы "Ақша айналысы және несие" - Алматы, Қазақ университеті, 2004 ж. - 248 бет.
5. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
6. Көшенова Б.А. / Бағалы қағаздар нарығы : Оқу құралы - Алматы: Экономика- 1999г.
7. Ценные бумаги. / Колесникова В.И. Торканов B.C. Москва 1998г.
8. «Деньги, кредит, банки» Учебник Под. Ред. О.И Ловрушина, Изд. 2-е, Москва: 1999г.
9. Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы, денежные обращение и кредит. Учебние пособие - Москва , 1996г
Қосымша әдебиеттер:.
10.Вестник КазНУ. Серия экономическая. №3. - 2005 г. 33-35 стр.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
II Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы
2.1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬДІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы
ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып табылады. осы
ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды
несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда
ұлттық ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері
қолданылуда: вексель, банкнота және чектер. Осылардың ішінде
вексельдік қатынастардың маңыздылығы ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген
төлем міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан
Республикасының ҚР-дағы вексель айналысы туралы (28,04,97 ж.) ҚР-
ның Заңына сәйкес вексель бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз
міндеттемесі деп көрсетілген. Вексельді борышқор, яғни вексель
беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель
иемденушіге береді. 1
Вексельдің экономикалық мәні - несиеге алған белгілі бір
соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар
сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге)
берген қарыз міндеттемесі болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша
қатынастарын және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып
табылады. сондықтан елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру
үшін вексельдік несие ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы
жоғары болып отыр. Сондай-ақ вексельмен операцияларды Ұлттық банктер
де және коммерциялық банктерде іске асырады. Ол туралы жұмыс
барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады.
Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп
айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және
аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету
ерекшеліктерінің маңызы мен мәні талқылауды қажет етеді.
Сонымен мен рефераттың тақырыбын бүгінгі тақдағы экономикалық
қатынастарда өзекті мәселе болып отырған Вексель айналысы және
оның Қазақстандағы даму болашағы деп алдым. Өйткені вексель қолма-
қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың артық
өсіміне шектеулер қояды.
Мен бұл тақырыпты оырндаудағы мақсатым мен міндеттеріме
келесілерді жатқызамын:
• Вексельдің қарыз міндеттемесі ретіндегі жалпы экономикалық
сипатын ашу;
• Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері мен жіктелу
құрылымын талдау;
• Қазақстандағы вексель және вексель айналысына қатысты
құқықтық заңдарға талдау жасау;
• Сонымен қатар қазақстандағы вексель айналысының және оның
қатынастарының қазіргі жағдайы мен даму болашағын анықтау болып
табылады.
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны
сату және басқа да коммерциялық қызмет көрсету кезінде өндіруші-
жабдықтаушы көбіне қаржы қорының жетіспеуі сияқты жағдайларға душар
болады. Сол кезде өнімді сатып алушы жабдықтаушымен есеп айырысуды
кейінге қалдырады. Демек өнім несиеге сатылады. Несиені қайтару
кезінде несие ақшаларының бір түрі - вексель пайда болады.
Қолма-қолсыз төлем құралы - вексель болып табылады. А.А.
Фелдманның айтуынша: вексель - мерзімі өткеннен кейін вексельде
көрсетілге нсоманы төлеудің талап етуге құқық беретін нақты қатаң
формада құрастырылған қарыздық міндеттемелерінің бірі. Д.М. Мажитов,
осы айтылған вексельге берген анықтамасын қолдай отырып вексель -
бұл белгіленген мерзім аяқталғаннан кейін иесінің вексельде
көрсетілген соманы қарыз алушыдан талап етуіне құқық беретін
жазбаша түрдегі қарыздық міндеттеме деп атады. 3, 45-46 б.
Вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Вексельді борышқор, яғни вексель
беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель
иемденушіге береді. Вексельдің мәні -несиеге алған белгілі бір
соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар
сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге)
берген қарыз міндеттемесі.
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие
қаржы қызметін көрсету нарығының басты бағыттарының бірі болып
келеді. Себебі, вексельдің мәні - тек қарызды қайтару кепілі ғана
емес, сонымен бірге саудалық қарым-қатынастардың тиімділігін арттыру
мақсатында осы төлем міндеттемесін белсенді пайдалану арқылы
ресурстардың айналымын жеделдету. Сондықтан вексель иемденуші
төлемнің түсуін күтпей ай вексель сатып алушына немесе оны тауар
сатып алу үшін, не болмаса қызмет көрсету үшін төлем қаржысы
ретінде қолданушыны іздестіреді. Бұл жадайларда вексельді банк сатып
алады.
Вексель - тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені
дамытуда ертеден келе жатқан ең бір бастылы қаржылық құрал. Қаржы
жүйесі дамыған елдердің ақша айналымында вексель елеулі орын алады.
Қазіргі кезде электронды несие жүйесінің кез-келген операцияның бар
болғаны 1 сағатың ішінде орындайтын мүмкіндігі бар (мысалы,
Германияда вексель ақша айналымының 20-25% құрайды). 6, 47 б.
Егер кәсіпорын өз ісін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған
айналым қаржысының уақытша жетіспегендігін вексельмен толтыру онша
қиын емес. Ол үшін саудадағы сенімді серігіне тауарды вексельге
айырбастап берсе тауар ақша айналымын жеделдетеді.
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа
түсуін жеделдетіп, кәсіпорындағы тауар-зат құндылықтарының қорын
азайтып және халық шаруашылығындағы есепті тездетеді. Вексель
айналымы экономикалық қатынастардың сан алуан жүйесін қамти алады.
Вексель нарығының қызметі - қысқа мерзімді несие беру арқылы
ақша қаражатын бөлу. Вексель айалымының негізі серіктестердің бірін-
бірі еркін таңдауымен және бірін-бірі бақылауы мен жасалатын
несиелік келісім. Вексельді шығару мен оны айналымға түсіруге
келісімнің мәні және оның маңызы зор.
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол
вексель берушіге шамалы болса да сенім болғасын төлем құралы
ретінде қабылданады. Егер вексель беруші тауардың сапасын, құнын,
уақытында жіберілуін және басқа да жағдайларын бақыласа, ол вексель
иемденуші серіктестің тек вексель алған уақытындағы төлем қабілетін
ғана емес, сонымен қатар ол өте маңызды, оның төлем уақыты
жеткенге дейінгі болашақтағы қаржы мүмкіншілігінде бақылайды. Вексель
келісіміне қатысушылардың бірін-бірі бақылауы және сонымен бірге
біріне-бірі сенуі, олардың қабылданған міндеттемені нақты орындауға
ұмтылуы нарықтық қарым-қатынастарды дамытуға жол ашады.
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы
бар:
• Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай
жағдайга, не мақсатқа алғандығы көрсетілмейді;
• Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға
алғандығына қарамастан міндетті түрде өтеу керек;
• Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші
оны басқа адамдарға беруіне болады. Бұл ерекшелігі вексельді
айналыс қаржысы ретінде қолма-қол ақшаның орнына пайдалануға
мүмкіндік береді. Сол себепті вексельді сауда ақшасы деп те
атайды. 4, 9-10 б.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
Классикалық вексель айналымының негізін коммерциялық вексель
құрайды. Қазақстан тәжірибесінде негізінен қолданылатын вексельдің
түрлеріне - жай және аудармалы вексель жатады. Дамыған Жапония
және Франция елдерінде аудармалы вексельді белсенді түрде
қолданылады.
ҚР-дағы вексель айналысы туралы (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына
сәйкес жай және аудармалы вексельді қарастырайық. 1
Жай вексель (соло) ~ вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген
соманы белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу
туралы вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген міндеттемесін
сипаттайтын вексель.
Сурет-1 - Жай вексельдің айналысы
1. Вексельді тауар сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші
- вексель иемденушіге);
2. Сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет
көрсетеді (вексель берушіге);
3. Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді
ұсынып отырады;
4. Сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы
төлейді, яғни вексельді өтейді;
Жай вексельді пайдаланғанда тек екі жақ (контрагенттер) өзара
әрекет жасайды, яғни вексель беруші өзі делдалды қатыстырмай ақ
белгіленген уақытта вексель иемденушіге қарызын өтейді. Егер
аудармалы вексель (яғни тратта) пайдаланылса, онда вексель айналысында
бірнеше заңды немесе жеке тұлғалар қатысады - әлбетте үш, төрт және одан да
көп контрагенттер қатысуы мүмкін.
Аудармалы вексель (тратта) - вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
уақытта алғашқы вексельді үстаушыға (ремитентке) төлеу туралы үшініыі бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) еш нәрсемен
негізделмеген ұсынысын сипаттайтын вексель.
Акцепт - есеп айырысуда төлеушінің (акцептанттың) өз қарызын төлеуге
жазбаша берген келісімі, демек акцепт есеп айырысудың бір түрі. 4, 46 6
Аудармалы вексельдің айналысын келесі суреттен көре көре аламыз:
Сурет-2 - Аударым вексельдің айналысы
2-ші суреттегі:
1. вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа) яғни қарызға
тауарды және траттаны (аудармалы вексельді) береді;
2. төлеуші (трассат) вексель бойынша акцепт беріп оны вексель
берушіге (трассанқа) қайтарады.
3. вексель беруші (трассант) акцепттелген вексеьді ремитентке -
аудармалы вексель бойынша ақша алушыға жібереді;
4. ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемдерді өтеуге
жіберіп отырады;
5. трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және сонымен
бірге вексельдің сырт жағына оның төленгені жөнінде белгі қояды;
6. ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
7. несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару үшін
трассаттың банкіне жібереді;
8. ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде түседі.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады.
Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп
айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және
аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары бар.
Бұл айырмашылықтарға келесілер жатады:
• Жай вексель - бұл қарапайым түрдегі борышқордың борыштық
қолхаты, яғни төлеуге берген сөзі. Аудармалы вексель - бұл
кредитордың қарыз алушыға төлеушіге тиісті ақшалай қаражатын
ремитентке төлеуі туралы ұсынысын білдіреді;
• Жай вексельде екі тұлға қатынасады: вексель беруші (қарыз
алушы) және вексель ұстаушы (кредитор). Аудармалы вексельде кемінде
үші немесе одан көп тұлға қатынасады: вексель беруші (кредитор) -
трассант, төлеуші (борышқор) - трассат, вексель ұстаушы - ремитент;
• Жай вексельде вексель беруші - бұл вексель ұстаушыға қатысы
бойынша төлеуші немесе вексель ұстаушының үкімі бойынша үшінші бір
тұлғаға қатысты алғанда ол әрдайым вексельдегі қарызды өзі
төлейді. Сондықтан да бұл жерде вексельді акцептеу қажет етілмейді.
• Аудармалы вексельде вексель беруші - бұл кредитор, бірақ та
ол, өзінің борышқорына қарызды өзіне емес, яғни өзі борышқор
болып табылатын үшінші бір тұлғаға (вексель ұстаушыға) төленуіне
ұсынысын жасайды. Бұл дегеніміз ол өзінің қарызын өзі төлемейді,
бірақта ол төлемді оның өтініші басқа бір тұлға жасайды. Аудармалы
вексель арқылы қарызды төлеу басқа тұлғаға өтеді.
Осыдан келіп, оның аудармалы деген аты туындайды. Вексель
берушінің міндеті мынадай бір өзіндік шартты көздейді Егер де
төлеуші төлемесе, мен төлеймін деген сипатқа ие. Соған сәйкес
аудармалы вексельдің бет жагында төлеушінің қолы түрінде акцептің
болуы талап етіледі. Лударым векселінде мыналар болуға тиіс:
1) құжат мәтінінің өзіне енгізілген және осы қркат жасалған
тілде айтылған "вексель" атауы;
2) белгілі бір ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған
бүйрық;
3) төлем төлеуге тиіс тұлғаның (төлеушінің) атауы;
4) төлем мерзімін көрсету;
5) төлем жасалуға тиіс орынды көрсету;
6) кімге немесе кімнің бұйрығымен төлем төленуге тиіс тұлғаның
атауы;
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретін тұлғаның (вексель берушінің) қолы.
II Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
Бұл Заң 1930 жылғы 7 маусымдағы Аударым және жай вексельдер
туралы бірыңғай заңды белгілейтін конвенцияға, Аударым және жай
вексельдер туралы заңдардың кейбір үйлеспеушіліктерін шешу мақсатын
көздейтін конвенция мен Аударым және жай вексельдерге қатысты
елтаңба алымы жөніндегі конвенцияға сәйкес Қазақстан
Республикасындағы вексель айналысын реттейді және төлем құралы мен
несие қаражаты ретінде вексельдің қызметін белгілейді.
Аударым векселі вексель берушінің бұйрығымен ақы төленуге тиіс
деп берілуі мүмкін.1
• Ол вексель берушінің өзіне берілуі мүмкін.
• Ол үшінші тұлғаның есебінен берілуі мүмкін.
Аударым векселі үшінші тұлғаның тұрғылықты жерінде немесе
төлеушінің түрғылықты жерінде немесе басқа бір жерде төленуге тиіс
болуы мүмкін. Ұсынылған мерзімде немесе ұсынылғаннан кейін белгілі
бір уақытта төленуге тиісті аударым векселінде вексель беруші
вексель сомасына процент есептеуге шарт қоя алады. Мүнан басқа
аударым вексельдерінде мұндай шарт жазылмаған деп есептеледі.
Вексельде проценттік ставка көрсетілуге тиіс; мүндай нұсқау
болмаған жағдайда, шарт жазылмаған деп есептеледі. Егер де басқа
күн көрсетілмесе, проценттер аударым векселі жасалған күннен бастап
есептеледі және векселіндегі сома жазбаша да, цифрмен де жазылса,
бұл жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель жазбаша
көрсетілген сомада күшінде болады. Егер аударым векселінде сома
жазбаша түрде не цифрмен бірнеше рет көрсетілсе, бұл жазбалардың
арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель тек аз сомаға ғана
күшінде болады.
Егер аударым векселінде аударым векселі бойынша міндетті бола
алмайтын тұлғаның қолы, жалған қолдар немесе ойдан шығарылған
адамдардың қолдары болса, немесе оған қол қойғандарды барлық басқа
негізде міндеттей алмайтын, немесе біреудің атынан қол қойылса,
басқалардың қойған қолдары дегенмен де күшін жоймайды. Вексельге
қойылмаған қолдың орыны аударым векселіне өз қолын қойып
куәландырушы адамның еркін білдіретін ресми түрде куәландырып жазған
өтініші арқылы ғана толтырылуы мүмкін.
Тұлға атынан іс-әрекет жасауға уәкілдік берілмеген, тұлғаның
өкілі ретінде аударма векселіне қол қойған әрбір адам вексель
бойынша тарап ретінде міндетті болады және, егер ол вексельді
төлеген болса, өкіл ретінде көрсетілген адамның құқығындай
құқықтарға ие болады. Өзінің өкілеттігін асыра пайдаланған өкіл де
дәл осындай жағдайда болады. Вексель беруші акцепт үшін де, төлем
үшін де жауап береді. Оның өзіне акцепт үшін жауапкершілік
алмауына болады; оның төлем үшін жауапкершілікті алмауының әрбір
жағдайы жазылмаған деп саналады. Әрбір аударым векселі, тіпті ол
бүйрық туралы нұсқаусыз берілсе де, индоссамент арқылы берілуі
мүмкін.
Егер вексель беруші аударым векселінде "бұйрыққа емес11 деген
сөзді немесе қандай да бір соған тең мағынадағы сөзді жазатын
болса, құжатты нысаны ғана сақталып және жай цессия нәтижелерімен
берілуі мүмкін. Төлемші вексельді акцептегеніне немесе
акцептемегеніне де қарамастан, тіпті соның пайдасына немесе вексель
берушінің пайдасына не вексель бойынша міндетті қандай да бір
басқа тұлғаның пайдасына индоссамент жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар
өз кезегінде вексельді индоссация жасай алады.
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиіс. Оны
шектейтін шарттың кез-келгені жазылмаған деп есептеледі. Ішінара
индоссамент жарамсыз болады. Индоссамент көрсетушіге бланктік
индоссамент күшінде болады. Индоссамент аударым векселіне немесе
соған қосымша параққа (аллонжға) жазылуға тиіс. Индоссамент өз
пайдасына индоссамент жазылған тұлғаның нұсқауы көрсетілмеуі мүмкін
немесе онда бір индоссанттың ғана қойған қолы болуы тиіс (бланктік
индоссамент). Бұл соңғы жағдайда индоссамент өз күшінде болуы үшін
ол аударым векселінің сырт жағына немесе аллонжға жазылуға тиіс.
Индоссаментке аударым векселінен туындайтын барлық құқық беріледі.
Егер индоссамент бланктік индоссамент болса, вексель ұстаушы:
1) бланкті не өзінің атынан немесе басқа бір тұлғаның атынан
толтыра алады;
2) өз кезегінде вексельді бланк арқылы немесе қандай да басқа
бір тұлғаның атына индоссациялай алады;
3) вексельді бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан
үшінші тұлғаға бере алады. 1
Аударым векселі кімнің қолында болса, тіпті соңғы индоссамент
бланкті индоссамент болғанның өзінде, егер ол өз құқығын
индоссаменттердің үздіксіз қатарына негіздей алса, сол тұлға заңды
вексель ұстаушы деп қарастырылады. Бұл орайда сызылып тасталған
индоссаменттер жазылмаған болып есептеледі. Бланктік индоссаменттен
кейін басқа индоссамент болған кезде, соңғысына қол қойған тұлға
бланктік индоссамент бойынша вексельді сатып алған деп есептеледі.
Егер индоссаменттің "валюта алуға", "инкассаға", "сенім
білдірілген ретінде" деген ескертпесі немесе жай тапсырманы
білдіретін қандай да бір өзге ескертпесі болса, вексель ұстаушы
аударым векселінен туындайтын барлық құқықтарды жүзеге асыра алады,
бірақ оны ол қайта тапсыру тәртібімен ғана индоссациялай алады.
Мұндай жағдайда міндетті тұлғалар вексель ұстаушыға қарсы тек
индоссантқа ғана қарсы қоятындай наразылық мәлімдей алады.
Индоссаментке берілген тапсырма қайта кепілдік берушінің қайтыс
болуы немесе оның іс-әрекетке қабілетсіздігіне үшырауы салдарынан
тоқтатылмайды. Егер индоссаментте "қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
II Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы
2.1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬДІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы
ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып табылады. осы
ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды
несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда
ұлттық ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері
қолданылуда: вексель, банкнота және чектер. Осылардың ішінде
вексельдік қатынастардың маңыздылығы ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген
төлем міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан
Республикасының ҚР-дағы вексель айналысы туралы (28,04,97 ж.) ҚР-
ның Заңына сәйкес вексель бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз
міндеттемесі деп көрсетілген. Вексельді борышқор, яғни вексель
беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель
иемденушіге береді. 1
Вексельдің экономикалық мәні - несиеге алған белгілі бір
соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар
сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге)
берген қарыз міндеттемесі болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша
қатынастарын және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып
табылады. сондықтан елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру
үшін вексельдік несие ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы
жоғары болып отыр. Сондай-ақ вексельмен операцияларды Ұлттық банктер
де және коммерциялық банктерде іске асырады. Ол туралы жұмыс
барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады.
Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп
айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және
аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету
ерекшеліктерінің маңызы мен мәні талқылауды қажет етеді.
Сонымен мен рефераттың тақырыбын бүгінгі тақдағы экономикалық
қатынастарда өзекті мәселе болып отырған Вексель айналысы және
оның Қазақстандағы даму болашағы деп алдым. Өйткені вексель қолма-
қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың артық
өсіміне шектеулер қояды.
Мен бұл тақырыпты оырндаудағы мақсатым мен міндеттеріме
келесілерді жатқызамын:
• Вексельдің қарыз міндеттемесі ретіндегі жалпы экономикалық
сипатын ашу;
• Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері мен жіктелу
құрылымын талдау;
• Қазақстандағы вексель және вексель айналысына қатысты
құқықтық заңдарға талдау жасау;
• Сонымен қатар қазақстандағы вексель айналысының және оның
қатынастарының қазіргі жағдайы мен даму болашағын анықтау болып
табылады.
I ВЕКСЕЛЬДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны
сату және басқа да коммерциялық қызмет көрсету кезінде өндіруші-
жабдықтаушы көбіне қаржы қорының жетіспеуі сияқты жағдайларға душар
болады. Сол кезде өнімді сатып алушы жабдықтаушымен есеп айырысуды
кейінге қалдырады. Демек өнім несиеге сатылады. Несиені қайтару
кезінде несие ақшаларының бір түрі - вексель пайда болады.
Қолма-қолсыз төлем құралы - вексель болып табылады. А.А.
Фелдманның айтуынша: вексель - мерзімі өткеннен кейін вексельде
көрсетілге нсоманы төлеудің талап етуге құқық беретін нақты қатаң
формада құрастырылған қарыздық міндеттемелерінің бірі. Д.М. Мажитов,
осы айтылған вексельге берген анықтамасын қолдай отырып вексель -
бұл белгіленген мерзім аяқталғаннан кейін иесінің вексельде
көрсетілген соманы қарыз алушыдан талап етуіне құқық беретін
жазбаша түрдегі қарыздық міндеттеме деп атады. 3, 45-46 б.
Вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
міндеттемесі. Ол - бағалы қағаз. Вексельді борышқор, яғни вексель
беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель
иемденушіге береді. Вексельдің мәні -несиеге алған белгілі бір
соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар
сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге)
берген қарыз міндеттемесі.
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие
қаржы қызметін көрсету нарығының басты бағыттарының бірі болып
келеді. Себебі, вексельдің мәні - тек қарызды қайтару кепілі ғана
емес, сонымен бірге саудалық қарым-қатынастардың тиімділігін арттыру
мақсатында осы төлем міндеттемесін белсенді пайдалану арқылы
ресурстардың айналымын жеделдету. Сондықтан вексель иемденуші
төлемнің түсуін күтпей ай вексель сатып алушына немесе оны тауар
сатып алу үшін, не болмаса қызмет көрсету үшін төлем қаржысы
ретінде қолданушыны іздестіреді. Бұл жадайларда вексельді банк сатып
алады.
Вексель - тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені
дамытуда ертеден келе жатқан ең бір бастылы қаржылық құрал. Қаржы
жүйесі дамыған елдердің ақша айналымында вексель елеулі орын алады.
Қазіргі кезде электронды несие жүйесінің кез-келген операцияның бар
болғаны 1 сағатың ішінде орындайтын мүмкіндігі бар (мысалы,
Германияда вексель ақша айналымының 20-25% құрайды). 6, 47 б.
Егер кәсіпорын өз ісін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған
айналым қаржысының уақытша жетіспегендігін вексельмен толтыру онша
қиын емес. Ол үшін саудадағы сенімді серігіне тауарды вексельге
айырбастап берсе тауар ақша айналымын жеделдетеді.
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа
түсуін жеделдетіп, кәсіпорындағы тауар-зат құндылықтарының қорын
азайтып және халық шаруашылығындағы есепті тездетеді. Вексель
айналымы экономикалық қатынастардың сан алуан жүйесін қамти алады.
Вексель нарығының қызметі - қысқа мерзімді несие беру арқылы
ақша қаражатын бөлу. Вексель айалымының негізі серіктестердің бірін-
бірі еркін таңдауымен және бірін-бірі бақылауы мен жасалатын
несиелік келісім. Вексельді шығару мен оны айналымға түсіруге
келісімнің мәні және оның маңызы зор.
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол
вексель берушіге шамалы болса да сенім болғасын төлем құралы
ретінде қабылданады. Егер вексель беруші тауардың сапасын, құнын,
уақытында жіберілуін және басқа да жағдайларын бақыласа, ол вексель
иемденуші серіктестің тек вексель алған уақытындағы төлем қабілетін
ғана емес, сонымен қатар ол өте маңызды, оның төлем уақыты
жеткенге дейінгі болашақтағы қаржы мүмкіншілігінде бақылайды. Вексель
келісіміне қатысушылардың бірін-бірі бақылауы және сонымен бірге
біріне-бірі сенуі, олардың қабылданған міндеттемені нақты орындауға
ұмтылуы нарықтық қарым-қатынастарды дамытуға жол ашады.
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы
бар:
• Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай
жағдайга, не мақсатқа алғандығы көрсетілмейді;
• Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға
алғандығына қарамастан міндетті түрде өтеу керек;
• Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші
оны басқа адамдарға беруіне болады. Бұл ерекшелігі вексельді
айналыс қаржысы ретінде қолма-қол ақшаның орнына пайдалануға
мүмкіндік береді. Сол себепті вексельді сауда ақшасы деп те
атайды. 4, 9-10 б.
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
Классикалық вексель айналымының негізін коммерциялық вексель
құрайды. Қазақстан тәжірибесінде негізінен қолданылатын вексельдің
түрлеріне - жай және аудармалы вексель жатады. Дамыған Жапония
және Франция елдерінде аудармалы вексельді белсенді түрде
қолданылады.
ҚР-дағы вексель айналысы туралы (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына
сәйкес жай және аудармалы вексельді қарастырайық. 1
Жай вексель (соло) ~ вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген
соманы белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу
туралы вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген міндеттемесін
сипаттайтын вексель.
Сурет-1 - Жай вексельдің айналысы
1. Вексельді тауар сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші
- вексель иемденушіге);
2. Сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет
көрсетеді (вексель берушіге);
3. Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді
ұсынып отырады;
4. Сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы
төлейді, яғни вексельді өтейді;
Жай вексельді пайдаланғанда тек екі жақ (контрагенттер) өзара
әрекет жасайды, яғни вексель беруші өзі делдалды қатыстырмай ақ
белгіленген уақытта вексель иемденушіге қарызын өтейді. Егер
аудармалы вексель (яғни тратта) пайдаланылса, онда вексель айналысында
бірнеше заңды немесе жеке тұлғалар қатысады - әлбетте үш, төрт және одан да
көп контрагенттер қатысуы мүмкін.
Аудармалы вексель (тратта) - вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
уақытта алғашқы вексельді үстаушыға (ремитентке) төлеу туралы үшініыі бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) еш нәрсемен
негізделмеген ұсынысын сипаттайтын вексель.
Акцепт - есеп айырысуда төлеушінің (акцептанттың) өз қарызын төлеуге
жазбаша берген келісімі, демек акцепт есеп айырысудың бір түрі. 4, 46 6
Аудармалы вексельдің айналысын келесі суреттен көре көре аламыз:
Сурет-2 - Аударым вексельдің айналысы
2-ші суреттегі:
1. вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа) яғни қарызға
тауарды және траттаны (аудармалы вексельді) береді;
2. төлеуші (трассат) вексель бойынша акцепт беріп оны вексель
берушіге (трассанқа) қайтарады.
3. вексель беруші (трассант) акцепттелген вексеьді ремитентке -
аудармалы вексель бойынша ақша алушыға жібереді;
4. ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемдерді өтеуге
жіберіп отырады;
5. трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және сонымен
бірге вексельдің сырт жағына оның төленгені жөнінде белгі қояды;
6. ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
7. несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару үшін
трассаттың банкіне жібереді;
8. ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде түседі.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады.
Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі - төлем құралы. Есеп
айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және
аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары бар.
Бұл айырмашылықтарға келесілер жатады:
• Жай вексель - бұл қарапайым түрдегі борышқордың борыштық
қолхаты, яғни төлеуге берген сөзі. Аудармалы вексель - бұл
кредитордың қарыз алушыға төлеушіге тиісті ақшалай қаражатын
ремитентке төлеуі туралы ұсынысын білдіреді;
• Жай вексельде екі тұлға қатынасады: вексель беруші (қарыз
алушы) және вексель ұстаушы (кредитор). Аудармалы вексельде кемінде
үші немесе одан көп тұлға қатынасады: вексель беруші (кредитор) -
трассант, төлеуші (борышқор) - трассат, вексель ұстаушы - ремитент;
• Жай вексельде вексель беруші - бұл вексель ұстаушыға қатысы
бойынша төлеуші немесе вексель ұстаушының үкімі бойынша үшінші бір
тұлғаға қатысты алғанда ол әрдайым вексельдегі қарызды өзі
төлейді. Сондықтан да бұл жерде вексельді акцептеу қажет етілмейді.
• Аудармалы вексельде вексель беруші - бұл кредитор, бірақ та
ол, өзінің борышқорына қарызды өзіне емес, яғни өзі борышқор
болып табылатын үшінші бір тұлғаға (вексель ұстаушыға) төленуіне
ұсынысын жасайды. Бұл дегеніміз ол өзінің қарызын өзі төлемейді,
бірақта ол төлемді оның өтініші басқа бір тұлға жасайды. Аудармалы
вексель арқылы қарызды төлеу басқа тұлғаға өтеді.
Осыдан келіп, оның аудармалы деген аты туындайды. Вексель
берушінің міндеті мынадай бір өзіндік шартты көздейді Егер де
төлеуші төлемесе, мен төлеймін деген сипатқа ие. Соған сәйкес
аудармалы вексельдің бет жагында төлеушінің қолы түрінде акцептің
болуы талап етіледі. Лударым векселінде мыналар болуға тиіс:
1) құжат мәтінінің өзіне енгізілген және осы қркат жасалған
тілде айтылған "вексель" атауы;
2) белгілі бір ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған
бүйрық;
3) төлем төлеуге тиіс тұлғаның (төлеушінің) атауы;
4) төлем мерзімін көрсету;
5) төлем жасалуға тиіс орынды көрсету;
6) кімге немесе кімнің бұйрығымен төлем төленуге тиіс тұлғаның
атауы;
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретін тұлғаның (вексель берушінің) қолы.
II Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы
Бұл Заң 1930 жылғы 7 маусымдағы Аударым және жай вексельдер
туралы бірыңғай заңды белгілейтін конвенцияға, Аударым және жай
вексельдер туралы заңдардың кейбір үйлеспеушіліктерін шешу мақсатын
көздейтін конвенция мен Аударым және жай вексельдерге қатысты
елтаңба алымы жөніндегі конвенцияға сәйкес Қазақстан
Республикасындағы вексель айналысын реттейді және төлем құралы мен
несие қаражаты ретінде вексельдің қызметін белгілейді.
Аударым векселі вексель берушінің бұйрығымен ақы төленуге тиіс
деп берілуі мүмкін.1
• Ол вексель берушінің өзіне берілуі мүмкін.
• Ол үшінші тұлғаның есебінен берілуі мүмкін.
Аударым векселі үшінші тұлғаның тұрғылықты жерінде немесе
төлеушінің түрғылықты жерінде немесе басқа бір жерде төленуге тиіс
болуы мүмкін. Ұсынылған мерзімде немесе ұсынылғаннан кейін белгілі
бір уақытта төленуге тиісті аударым векселінде вексель беруші
вексель сомасына процент есептеуге шарт қоя алады. Мүнан басқа
аударым вексельдерінде мұндай шарт жазылмаған деп есептеледі.
Вексельде проценттік ставка көрсетілуге тиіс; мүндай нұсқау
болмаған жағдайда, шарт жазылмаған деп есептеледі. Егер де басқа
күн көрсетілмесе, проценттер аударым векселі жасалған күннен бастап
есептеледі және векселіндегі сома жазбаша да, цифрмен де жазылса,
бұл жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель жазбаша
көрсетілген сомада күшінде болады. Егер аударым векселінде сома
жазбаша түрде не цифрмен бірнеше рет көрсетілсе, бұл жазбалардың
арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель тек аз сомаға ғана
күшінде болады.
Егер аударым векселінде аударым векселі бойынша міндетті бола
алмайтын тұлғаның қолы, жалған қолдар немесе ойдан шығарылған
адамдардың қолдары болса, немесе оған қол қойғандарды барлық басқа
негізде міндеттей алмайтын, немесе біреудің атынан қол қойылса,
басқалардың қойған қолдары дегенмен де күшін жоймайды. Вексельге
қойылмаған қолдың орыны аударым векселіне өз қолын қойып
куәландырушы адамның еркін білдіретін ресми түрде куәландырып жазған
өтініші арқылы ғана толтырылуы мүмкін.
Тұлға атынан іс-әрекет жасауға уәкілдік берілмеген, тұлғаның
өкілі ретінде аударма векселіне қол қойған әрбір адам вексель
бойынша тарап ретінде міндетті болады және, егер ол вексельді
төлеген болса, өкіл ретінде көрсетілген адамның құқығындай
құқықтарға ие болады. Өзінің өкілеттігін асыра пайдаланған өкіл де
дәл осындай жағдайда болады. Вексель беруші акцепт үшін де, төлем
үшін де жауап береді. Оның өзіне акцепт үшін жауапкершілік
алмауына болады; оның төлем үшін жауапкершілікті алмауының әрбір
жағдайы жазылмаған деп саналады. Әрбір аударым векселі, тіпті ол
бүйрық туралы нұсқаусыз берілсе де, индоссамент арқылы берілуі
мүмкін.
Егер вексель беруші аударым векселінде "бұйрыққа емес11 деген
сөзді немесе қандай да бір соған тең мағынадағы сөзді жазатын
болса, құжатты нысаны ғана сақталып және жай цессия нәтижелерімен
берілуі мүмкін. Төлемші вексельді акцептегеніне немесе
акцептемегеніне де қарамастан, тіпті соның пайдасына немесе вексель
берушінің пайдасына не вексель бойынша міндетті қандай да бір
басқа тұлғаның пайдасына индоссамент жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар
өз кезегінде вексельді индоссация жасай алады.
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиіс. Оны
шектейтін шарттың кез-келгені жазылмаған деп есептеледі. Ішінара
индоссамент жарамсыз болады. Индоссамент көрсетушіге бланктік
индоссамент күшінде болады. Индоссамент аударым векселіне немесе
соған қосымша параққа (аллонжға) жазылуға тиіс. Индоссамент өз
пайдасына индоссамент жазылған тұлғаның нұсқауы көрсетілмеуі мүмкін
немесе онда бір индоссанттың ғана қойған қолы болуы тиіс (бланктік
индоссамент). Бұл соңғы жағдайда индоссамент өз күшінде болуы үшін
ол аударым векселінің сырт жағына немесе аллонжға жазылуға тиіс.
Индоссаментке аударым векселінен туындайтын барлық құқық беріледі.
Егер индоссамент бланктік индоссамент болса, вексель ұстаушы:
1) бланкті не өзінің атынан немесе басқа бір тұлғаның атынан
толтыра алады;
2) өз кезегінде вексельді бланк арқылы немесе қандай да басқа
бір тұлғаның атына индоссациялай алады;
3) вексельді бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан
үшінші тұлғаға бере алады. 1
Аударым векселі кімнің қолында болса, тіпті соңғы индоссамент
бланкті индоссамент болғанның өзінде, егер ол өз құқығын
индоссаменттердің үздіксіз қатарына негіздей алса, сол тұлға заңды
вексель ұстаушы деп қарастырылады. Бұл орайда сызылып тасталған
индоссаменттер жазылмаған болып есептеледі. Бланктік индоссаменттен
кейін басқа индоссамент болған кезде, соңғысына қол қойған тұлға
бланктік индоссамент бойынша вексельді сатып алған деп есептеледі.
Егер индоссаменттің "валюта алуға", "инкассаға", "сенім
білдірілген ретінде" деген ескертпесі немесе жай тапсырманы
білдіретін қандай да бір өзге ескертпесі болса, вексель ұстаушы
аударым векселінен туындайтын барлық құқықтарды жүзеге асыра алады,
бірақ оны ол қайта тапсыру тәртібімен ғана индоссациялай алады.
Мұндай жағдайда міндетті тұлғалар вексель ұстаушыға қарсы тек
индоссантқа ғана қарсы қоятындай наразылық мәлімдей алады.
Индоссаментке берілген тапсырма қайта кепілдік берушінің қайтыс
болуы немесе оның іс-әрекетке қабілетсіздігіне үшырауы салдарынан
тоқтатылмайды. Егер индоссаментте "қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz