Орман шаруашылығы туралы
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
2. Орман шаруашылығы тарихына шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3. Алматы облысы орман шаруашылығына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.1 Алматы облысының табиғи.климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
3.1.2. Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3.1.3. Су . ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3.1.4 Фаунасы мен флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
4.1.2. Техникалық . қауіпсіздік ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
4.1.3. Орман шаруашалығындағы қауіпсіздік талаптары ... ... ... ... ... ... ... ...51
4.1.4. Орманды қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
4.1.5. Ормандағы өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
6. Қолданылғын әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
2. Орман шаруашылығы тарихына шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3. Алматы облысы орман шаруашылығына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.1 Алматы облысының табиғи.климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
3.1.2. Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3.1.3. Су . ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3.1.4 Фаунасы мен флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
4.1.2. Техникалық . қауіпсіздік ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
4.1.3. Орман шаруашалығындағы қауіпсіздік талаптары ... ... ... ... ... ... ... ...51
4.1.4. Орманды қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
4.1.5. Ормандағы өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
6. Қолданылғын әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Қазіргі кезде орманды пайдалану көлемдері өсті, оның сапалы өзгеруі өтіп жатыр ,бұл негізгінен жаңа машиналарды және технологияларды қолдануға байланысты.Ормандардың біршама аудандары шабылып жатыр . Алдын ала есептеулер бойынша, біздің ғаламшарда жыл сайын ауданы 10 млн га асатын орман шабылады.
Ал жыл сайынғы әлемнің маңызды аудандарындағы ормандардағы өрттер саны одан да көп, бірақ жалпы алғанда жану көлемі техникалық алға басуға байланысты төмендеу байқалады.
Осыдан орманы шабылған және жанған аудандарда орманды бұрынғы қалпына келтіру қажеттілігі туындайды. Бұл қазіргі заманның ғаламдық проблемасы .
Орман шаруашылықтарында орманды қалпына келтіру және ормандағы техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау¬ ерекше орын алады – себебі бұл мемлекетіміздің үлкен шаруашылық мақсаты және сонымен қоса оны орындау жұмыстардың масштабтылығына байланысты, ғаламдық проблеманы шешуге өз үлесімізді қосу, орман шаруашылығында техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау, табиғатты қорғау, қайта жаңарту өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Орманды қалпына келтіру мәселелерін дұрыс шешу,ағашпен және орманның басқа өнімдерімен үздіксіз қамтамасыз етумен, сонымен қоса орманның қорғағыштық, рекрециялық және басқа функцияларымен тікелей байланысты, бұл орманның биосфераның маңызды құрамдас бөлігі ұғымынан туындайды.
Орманды қайта жаңарту, оның басты компоненті –ағаш өсімдіктерінің қалпына келуін білдіреді. Ал ол болса, басқа компоненттердің –орманға тән топырақ жабындысы-ның, саңырауқұлақтар және бактериальды флораның және т.б пайда болуына әкеледі. Сондықтан «орманды қайта жаңарту» ұғымын кең мәнде биогеоценоздың немесе экожүйе тұрғысынан қарастыруға болады,яғни орман қоғамдастығының, орман биогеоценозының немесе орман экожүйесінің қайта жанаруы деп.Тәжірибе жүзінде орманның қайта жаңаруы ағаш өсімдіктерінің қалпына келуі және жас ағаш өсінділерінің болуы, оның сипаты (шығу,тап, өздігінен өскен, көшеттер, өсуі, олардың санын орналасуы, олардың тұқым бойынша таралуы,жағдайы) бойынша бағаланады.
Ал жыл сайынғы әлемнің маңызды аудандарындағы ормандардағы өрттер саны одан да көп, бірақ жалпы алғанда жану көлемі техникалық алға басуға байланысты төмендеу байқалады.
Осыдан орманы шабылған және жанған аудандарда орманды бұрынғы қалпына келтіру қажеттілігі туындайды. Бұл қазіргі заманның ғаламдық проблемасы .
Орман шаруашылықтарында орманды қалпына келтіру және ормандағы техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау¬ ерекше орын алады – себебі бұл мемлекетіміздің үлкен шаруашылық мақсаты және сонымен қоса оны орындау жұмыстардың масштабтылығына байланысты, ғаламдық проблеманы шешуге өз үлесімізді қосу, орман шаруашылығында техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау, табиғатты қорғау, қайта жаңарту өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Орманды қалпына келтіру мәселелерін дұрыс шешу,ағашпен және орманның басқа өнімдерімен үздіксіз қамтамасыз етумен, сонымен қоса орманның қорғағыштық, рекрециялық және басқа функцияларымен тікелей байланысты, бұл орманның биосфераның маңызды құрамдас бөлігі ұғымынан туындайды.
Орманды қайта жаңарту, оның басты компоненті –ағаш өсімдіктерінің қалпына келуін білдіреді. Ал ол болса, басқа компоненттердің –орманға тән топырақ жабындысы-ның, саңырауқұлақтар және бактериальды флораның және т.б пайда болуына әкеледі. Сондықтан «орманды қайта жаңарту» ұғымын кең мәнде биогеоценоздың немесе экожүйе тұрғысынан қарастыруға болады,яғни орман қоғамдастығының, орман биогеоценозының немесе орман экожүйесінің қайта жанаруы деп.Тәжірибе жүзінде орманның қайта жаңаруы ағаш өсімдіктерінің қалпына келуі және жас ағаш өсінділерінің болуы, оның сипаты (шығу,тап, өздігінен өскен, көшеттер, өсуі, олардың санын орналасуы, олардың тұқым бойынша таралуы,жағдайы) бойынша бағаланады.
1. Алексеев С. В. Молчанов А. Л. Сплошные рубки на Севере. Вологда, Изд-во «Севтранлес», ІУ38.
2. Анучин Н. П. и др. Лес в современном мире.— М.: Лесная промышленность, 1978
3. Анучин Н. П. Проблемы лесопользования.— М.: Лесная промышленность, 1980.
4. Воробьев Г. И., Анучин Н. П., Арцыбашев Е. С. и др. Лесное хозяйство СССР.— М.:Лесная промышленность, 1977.
вып. 2). Свердловск, 1934.
5. Гаель А. Г. и др. Ленточные боры Прииртышья. «Лаборатории лесоведения АН СССР», 1962, т.4.
6. Глушков Н. II, Венгеров В. И., Долбин им И. В. Тимашев Ф. С. Леса Урала. Свердловск, Изд-во УФАН СССР
7. Грибанов Л. П. Ленточные боры Алтайского края и Казахстана. М., 1954.
8. Грибанов Л. II. Влияние деревьев старшего поколения леса на рост и морфологические особенности соснового подроста в лен¬точных борах Обь-Иртышского междуречья. — «Труды по лесному хозяйству Западной Сибири». 1958, вып. 4.
9. Грибанов Л. II. Естественное возобновление и техника рубок ухода в сосновых насаждениях юго-западной части ленточм боров. М., 1949.
10. Грибанов Л. II. Степные боры Алтайского края и Казахста¬на. М—Л., 1960.
11. Грибанов Л. Н., Каменсцкая Н. В. К вопросу о возоб¬новлении сосны под покровом шелюги в южной части ленточных боров. — «Труды Казахского сельскохозяйственного института» 1959, т. 6.
12. Грибанов Л. П. Сосновые леса Казахстана и биологические основы хозяйства в них. Свердловск, 1965.
13. Декатов П. Е. Мероприятия мо возобновлению леса при механизированных лесозаготовках. М. — Л., Гослесбумиздат, 1961.
14. Декатов Н. Е. Простейшие мероприятия по возобновлений леса при концентрированных рубках. М. — Л., Гослесбумнздаи 1936. 112 стр.
15. Деревья и кустарники СССР. І.I—VI.—М„ Изд. АН СССР,1949- 1960 гг.
16. Дробиков А. А. Технология лесосечных работ и технико-экономические показатели при втором приеме постепенных рубок в буковых лесах. — «Труды Северо-Кавказской лесной опытной станции», 1967, выи. VIII.
17. Дьяченко А. К вопросу о восстановительных процессах в сосновых лесах Среднего Урала. — «Лесное хозяйство и лесоэк- сплуатация», 1932, № 5.
18. Европейской части СССР и лесовосстановление. М.Центральное бюро научно-технической информации,1972
19. Елагин И. Н., Зворыкина К. В. — Освещенность под по¬логом некоторых типов широколиственных лесов. — «Доклады АН СССР», 1949, т. , № 4.
20. Заборовский Е. П. Лесосеменное дело.— В кн.: Лесные культуры/Под ред. проф. В. В. Огиевского. М.—Л., Гослесбумиздат, 1949, с. 114.
21. Зинькевич М. П. Обоснование способов ухода за сосной смешанных молодняках Южной Карелии. — «Труды Петрозавод-ской ЛОС ЛенНИИЛХ», вып. I. Петрозаводск, «Карелия». 1971.
22. Иванова К.. Почвы и соленакопление в озерах ленточных боров. — В сб.: Кулундипская экспедиция АН СССР. М., 1935.
23. Ильин А. И. Способы рубок и восстановления в горных ле¬сах Северного Кавказа. - «Труды Тбилисского института леса» 1965, т. XIV.
24. Кайрюкштпс Л. А. Научные основы формирования вы-сокопродуктивных елово-лиственных насаждений. М., «Лесная про-мышленность», 1969. 208 стр.
25. Козубов Г. М. Репродуктивная деятельность сосны на се¬вере. Автореферат докт. диссертации, Красноярск, 1971.
26. Колданов В. Я. Смена пород н лесовосстановление, М., «Лесная промышленность», 1966.
27. Колесников Б. П. Леса Свердловской области — В сб.: Леса СССР. Т. IV. М„ «Наука», 1969.
28. Колесников Б. П. Основные итоги изучения естественного возобновления на концентрированных вырубках в лесах Свердловской области. — «Труды Ин-та биологии УФАН СССР», I960, выи, 14.
29. Колесников Б. П. Естественно-историческое районирование лесов (на примере Урала). — в сб.: Вопросы лесоведения и лесоводства (Доклады на V Всемирном лесном конгрессе). М., Ип-по АН СССР, I960.
30. Коновалов П. Л., Ионии В. М. Типы сосновых лесов Свердловской области, их возобновление и хозяйственное значения — В кн.: Сборник по обмену опытом на предприятиях лесного хозяйства Свердловской области. Свердловск, 1959.
31. Корчагин А. А. Влияние пожаров па лесную раститель¬ность и восстановление ее после пожара па европейском Севере— «Труды Ботан. ин-та АН СССР, сер. 3 геобот.), 1954, вып. 9.
32. Лебединский А. В. Сосна.— М.. Лесная промышленность, 1979. [28] Летягии Н. В. Аграрный цех лесного хозяйства //Ежегодник «Лес и человек».— М..Лесная промышленность, 1985.
33. Лосинкий К. Б. Хозяйственная оценка смены пород в лесу, ВНИИЛМ, 1962, вып. 45.
34. Максимов В. Е., Вячкилс В. В., Паянен А. П. Лесоводственная эффективность мер содействия естественному возоб¬новлению в лесхозах Псковской области. — В сб., Л., 1971,
35. Мелехов И. С. Лесоведение и лесоводство. М., МЛТИ,1971,
36. Мелехов П. И. Естественное возобновление на Выршовского и Новолядинского лесхозов. —«Труды института Уральского филиала АН СССР», 1960.
37. Мелехов И. С. Лесоведение и лесоводство. Изд. 2-е, М., 1972.
38. Мелехов И. С. Лесоводство. — М., 1989.
39. Мелехов И. С. Насущные вопросы лесного хозяйства на севере. — В сб.: Пути повышения продуктивности лесов Северо-Запада. Архангельск. 1966.
40. Мелехов И. С. Научные основы лесовосстановительных ме-роприятий в таежных лесах. — «Лесной журнал». 1959, № 2.
41. Мелехов И. С. Научные основы лесовосстановления. Все¬союзная научная конференция по проблемам лесовосстановления. Тезисы докладов. М, 1974.
42. Мелехов И. С. О возобновлении ели на гарях. — «Лесное хозяйство и л есная промышленность», 1933, № 10.
43. Мелехов И. С. О повреждениях еловых лесов северной тай¬ги ржавчинным грибом Chrysomyxa ledi. — В кн.: Сборник работ Архангельского лесотехнического института, №8. Архангельск, 1946.
44. Мелехов И. С. Основы типологии вырубок. — В кн.: Осно¬вы типологии вырубок и ее значение в лесном хозяйстве. Архан¬гельск, 1959.
45. Мелехов И. С. Основы типологии вырубок.—В книге «Основы типологии вырубок и ее значение в лесном хозяйстве. Архангельск, 1959.
46. Мелехов И. С. Рубки главного пользования. М.. Гослесбуш издат, 1962.
47. Мелехов И.С,3анин И. В.Лесовозобновление и связь с механизированной трелевкой. — «Лесная индустрия», 1935.
48. Моисенко Ф. П. Повышение продуктивности и качества лесов БССР путем регулирования породного состава: — Бюлле¬тень научно-техн. информации ин-та лесного хозяйства», 1960, № 5.
49. Морозов Г. В. Учение о лесе. М.—Л., Госиздат, 1928, 80 стр.
50. Морозов Г. Ф. Лес как явление географическое. - В сб.: Материалы по изучению русского леса. Вып. I. СПб., 1914.
51. Моторов Г., Потапов Ф. Эксперимент в Крестецком леспромхозе. «Лесная промышленность», 1964, № 2, 3.
52. Озорнин В. П. Водное обескрыливание семян сосны и ели.— Лесное
53. Опыт создания лесных культур в лесхозах Ленинградской области. — Реф. выпуск, «Лесохозяйственная информация», 1969, № 1 .
54. Орленко Е. Г. Лесное семеноводство за рубежом (обзор). М., 1975. 39 с
55. Орлов Ф. Б. К вопросу о влиянии травянистой растительно¬сти па возобновление сосны. — «Труды Архангельского лесотехни¬ческого института», т. XIII.
56. П о б с д и н с к и й А. В. Возобновление леса на концентриро-ванных вырубках. М. — Л.. Гослесбумиздат, 1955.
57. Писарснко А. И. Восстановление хвойных пород па выруб¬ках в европейской части РСФСР. М., 1973.
58. Побединекий А. В. О способах рубок в лесах Восточной Сибири. — «Лесная промышленность», 1962, №8.
59. Побединский А. В. Возобновление на вырубках в таеж¬ных лесах — «Лесное хозяйство». 1970, № 10.
60. Правдин Л. Ф. Сосна обыкновенная,—М., Наука, 1964. 196 с.
61. Прокопьев М. П. Некоторые особенности роста и строения культур сосны в Оханском и Сивннском лесхозах. — В кн.: Опыт; и пути улучшения ведения лесного хозяйства в Пермской области) Пермь. Пермское правление ПТО, 1971.
62. Симой Ф. Ф. Результаты изучения некоторых условий возоб-новления сосны с соображениями о рубках в сосняках (Урал, ле-сотехн. ни-т,
63. Синькевич М.С. О возобновлении вырубок хозяйственно-ценными породами. — «Лесное хозяйство», 1956, № 10.
64. Смирнов В. Е. Восстановление сосны в ленточных борах посевом под покровом н защитой посадок шелюги красной. Барна¬ул, 1953.
65. Смирнов В. И. Полувековой опыт лесовосстановленвя в ленточных борах Казахстана и Алтая. - «Труды Казахского научно-исследовательского института лесного хозяства», 1966.
66. Стратонович А. И. Лесные культуры таежной зоны. М., «Лесная промышленность», 1966.
67. Суворов В. И. Особенности почвенного питания сеянце» хвойных пород, посаженных в пласты и на дно борозд на суглгі нистых дерново-подзолистых почвах Предуралья. — «Труды института ботаники УФАМ СССР», 1963, вып. 36.
68. Сукачев В. П. Краткое руководство к исследованию типов
69. Сухих В. П. Современное состояние лесного фонда Пермской области. — В кн.: Состояние возобновления и пути формирования молодняков. Архангельск, Архангельский ип-т леса и лесохимия 1971.
70. Тарасенко В. П. Динамика лесистости и породного состава
71. Ткаченко М. Е. Леса Севера. — «Труды по лесному опыт¬ному делу в России», 1911, вып. 25.
72. Ткаченко М. Е. Общее лесоводство. Гослесбумиздат, М. — Л. 1955.
73. Ткаченко М. Е. Общее лесоводство. М., Гослесбумиздат, 74 стр.
74. Толокоиников В. Б. Оптимальный баланс хвойных и ли¬ственных пород и лесах Подмосковья. — «Лесное хозяйство», 1971, .
75. Хорев И. И. Возобновление сплошных вырубок на Урале. — «Лесное хозяйство и лесоэксплуатация», 1935, № 9.
76. Цветков В. Ф. Лесной биогеоценоз. — Архангельск, 2004.
77. Цветков В. Ф. О выживаемости молодняка сосны па вы¬рубках Кольского полуострова. — В кн.: Сборник работ по лесно¬му хозяйству и лесохимии. Архангельск, 1971.
78. Цветков В. Ф. О связи возобновления сосны с лесными пожарами в сосняках Кольского полуострова. — «Лесной жур¬нал», 1968, №6.
79. Цветков В. Ф. Роль предварительного возобновления сос¬ны при формировании древостоев в лишайниковых и брусничных борах Кольского полуострова. Автореферат диссертации на соис¬кание уч. степени канд. с.-х. наук., 1971.
80. Цветков В. Ф. Формирование сосновых молодняков на Кольском полуострове. — «Лесное хозяйство, 1971, № 3.
81. Цветков В. Ф. Шкала оценки естественного лесовозоб¬новления на Кольском полуострове. Тезисы докладов к Всссоюз. сов. но состоянию лесовозобновления на концентрированных вы¬рубках Северо-Запада европейской части СССР, Архангельск, 1971.
82. Чекризов Е. А. Содействие естественному возобновлению
83. Чекризов Е. А. О некоторых болезнях сосновых культур на Кольском полуострове. — В кн.: Сборник работ но лесному хозяйству и лесохимии. Архангельск, 1971.
84. Чекризов Е. А., Цветкова В. И. Механизация лесо-культурных работ на лишайниковых и черничио-багулышковых вырубках. — «Лесное хозяйство», 1965, № 4.
85. Чудников П. И. Влияние пожаров на возобновление лесов Урала. Свердловск, 1936.
86. Шиманюк А. П. Восстановительные процессы в сосновых лесах Северного Урала. — В сб.: Восстановительные процессы на концентрированых вырубках. М., Изд-во АН СССР, 1949.
87. Шумаков В. С, К у р а е в В. Н. Современные способы под¬готовки почвы под лесные культуры. М., «Лесная промышленность» 1973.
2. Анучин Н. П. и др. Лес в современном мире.— М.: Лесная промышленность, 1978
3. Анучин Н. П. Проблемы лесопользования.— М.: Лесная промышленность, 1980.
4. Воробьев Г. И., Анучин Н. П., Арцыбашев Е. С. и др. Лесное хозяйство СССР.— М.:Лесная промышленность, 1977.
вып. 2). Свердловск, 1934.
5. Гаель А. Г. и др. Ленточные боры Прииртышья. «Лаборатории лесоведения АН СССР», 1962, т.4.
6. Глушков Н. II, Венгеров В. И., Долбин им И. В. Тимашев Ф. С. Леса Урала. Свердловск, Изд-во УФАН СССР
7. Грибанов Л. П. Ленточные боры Алтайского края и Казахстана. М., 1954.
8. Грибанов Л. II. Влияние деревьев старшего поколения леса на рост и морфологические особенности соснового подроста в лен¬точных борах Обь-Иртышского междуречья. — «Труды по лесному хозяйству Западной Сибири». 1958, вып. 4.
9. Грибанов Л. II. Естественное возобновление и техника рубок ухода в сосновых насаждениях юго-западной части ленточм боров. М., 1949.
10. Грибанов Л. II. Степные боры Алтайского края и Казахста¬на. М—Л., 1960.
11. Грибанов Л. Н., Каменсцкая Н. В. К вопросу о возоб¬новлении сосны под покровом шелюги в южной части ленточных боров. — «Труды Казахского сельскохозяйственного института» 1959, т. 6.
12. Грибанов Л. П. Сосновые леса Казахстана и биологические основы хозяйства в них. Свердловск, 1965.
13. Декатов П. Е. Мероприятия мо возобновлению леса при механизированных лесозаготовках. М. — Л., Гослесбумиздат, 1961.
14. Декатов Н. Е. Простейшие мероприятия по возобновлений леса при концентрированных рубках. М. — Л., Гослесбумнздаи 1936. 112 стр.
15. Деревья и кустарники СССР. І.I—VI.—М„ Изд. АН СССР,1949- 1960 гг.
16. Дробиков А. А. Технология лесосечных работ и технико-экономические показатели при втором приеме постепенных рубок в буковых лесах. — «Труды Северо-Кавказской лесной опытной станции», 1967, выи. VIII.
17. Дьяченко А. К вопросу о восстановительных процессах в сосновых лесах Среднего Урала. — «Лесное хозяйство и лесоэк- сплуатация», 1932, № 5.
18. Европейской части СССР и лесовосстановление. М.Центральное бюро научно-технической информации,1972
19. Елагин И. Н., Зворыкина К. В. — Освещенность под по¬логом некоторых типов широколиственных лесов. — «Доклады АН СССР», 1949, т. , № 4.
20. Заборовский Е. П. Лесосеменное дело.— В кн.: Лесные культуры/Под ред. проф. В. В. Огиевского. М.—Л., Гослесбумиздат, 1949, с. 114.
21. Зинькевич М. П. Обоснование способов ухода за сосной смешанных молодняках Южной Карелии. — «Труды Петрозавод-ской ЛОС ЛенНИИЛХ», вып. I. Петрозаводск, «Карелия». 1971.
22. Иванова К.. Почвы и соленакопление в озерах ленточных боров. — В сб.: Кулундипская экспедиция АН СССР. М., 1935.
23. Ильин А. И. Способы рубок и восстановления в горных ле¬сах Северного Кавказа. - «Труды Тбилисского института леса» 1965, т. XIV.
24. Кайрюкштпс Л. А. Научные основы формирования вы-сокопродуктивных елово-лиственных насаждений. М., «Лесная про-мышленность», 1969. 208 стр.
25. Козубов Г. М. Репродуктивная деятельность сосны на се¬вере. Автореферат докт. диссертации, Красноярск, 1971.
26. Колданов В. Я. Смена пород н лесовосстановление, М., «Лесная промышленность», 1966.
27. Колесников Б. П. Леса Свердловской области — В сб.: Леса СССР. Т. IV. М„ «Наука», 1969.
28. Колесников Б. П. Основные итоги изучения естественного возобновления на концентрированных вырубках в лесах Свердловской области. — «Труды Ин-та биологии УФАН СССР», I960, выи, 14.
29. Колесников Б. П. Естественно-историческое районирование лесов (на примере Урала). — в сб.: Вопросы лесоведения и лесоводства (Доклады на V Всемирном лесном конгрессе). М., Ип-по АН СССР, I960.
30. Коновалов П. Л., Ионии В. М. Типы сосновых лесов Свердловской области, их возобновление и хозяйственное значения — В кн.: Сборник по обмену опытом на предприятиях лесного хозяйства Свердловской области. Свердловск, 1959.
31. Корчагин А. А. Влияние пожаров па лесную раститель¬ность и восстановление ее после пожара па европейском Севере— «Труды Ботан. ин-та АН СССР, сер. 3 геобот.), 1954, вып. 9.
32. Лебединский А. В. Сосна.— М.. Лесная промышленность, 1979. [28] Летягии Н. В. Аграрный цех лесного хозяйства //Ежегодник «Лес и человек».— М..Лесная промышленность, 1985.
33. Лосинкий К. Б. Хозяйственная оценка смены пород в лесу, ВНИИЛМ, 1962, вып. 45.
34. Максимов В. Е., Вячкилс В. В., Паянен А. П. Лесоводственная эффективность мер содействия естественному возоб¬новлению в лесхозах Псковской области. — В сб., Л., 1971,
35. Мелехов И. С. Лесоведение и лесоводство. М., МЛТИ,1971,
36. Мелехов П. И. Естественное возобновление на Выршовского и Новолядинского лесхозов. —«Труды института Уральского филиала АН СССР», 1960.
37. Мелехов И. С. Лесоведение и лесоводство. Изд. 2-е, М., 1972.
38. Мелехов И. С. Лесоводство. — М., 1989.
39. Мелехов И. С. Насущные вопросы лесного хозяйства на севере. — В сб.: Пути повышения продуктивности лесов Северо-Запада. Архангельск. 1966.
40. Мелехов И. С. Научные основы лесовосстановительных ме-роприятий в таежных лесах. — «Лесной журнал». 1959, № 2.
41. Мелехов И. С. Научные основы лесовосстановления. Все¬союзная научная конференция по проблемам лесовосстановления. Тезисы докладов. М, 1974.
42. Мелехов И. С. О возобновлении ели на гарях. — «Лесное хозяйство и л есная промышленность», 1933, № 10.
43. Мелехов И. С. О повреждениях еловых лесов северной тай¬ги ржавчинным грибом Chrysomyxa ledi. — В кн.: Сборник работ Архангельского лесотехнического института, №8. Архангельск, 1946.
44. Мелехов И. С. Основы типологии вырубок. — В кн.: Осно¬вы типологии вырубок и ее значение в лесном хозяйстве. Архан¬гельск, 1959.
45. Мелехов И. С. Основы типологии вырубок.—В книге «Основы типологии вырубок и ее значение в лесном хозяйстве. Архангельск, 1959.
46. Мелехов И. С. Рубки главного пользования. М.. Гослесбуш издат, 1962.
47. Мелехов И.С,3анин И. В.Лесовозобновление и связь с механизированной трелевкой. — «Лесная индустрия», 1935.
48. Моисенко Ф. П. Повышение продуктивности и качества лесов БССР путем регулирования породного состава: — Бюлле¬тень научно-техн. информации ин-та лесного хозяйства», 1960, № 5.
49. Морозов Г. В. Учение о лесе. М.—Л., Госиздат, 1928, 80 стр.
50. Морозов Г. Ф. Лес как явление географическое. - В сб.: Материалы по изучению русского леса. Вып. I. СПб., 1914.
51. Моторов Г., Потапов Ф. Эксперимент в Крестецком леспромхозе. «Лесная промышленность», 1964, № 2, 3.
52. Озорнин В. П. Водное обескрыливание семян сосны и ели.— Лесное
53. Опыт создания лесных культур в лесхозах Ленинградской области. — Реф. выпуск, «Лесохозяйственная информация», 1969, № 1 .
54. Орленко Е. Г. Лесное семеноводство за рубежом (обзор). М., 1975. 39 с
55. Орлов Ф. Б. К вопросу о влиянии травянистой растительно¬сти па возобновление сосны. — «Труды Архангельского лесотехни¬ческого института», т. XIII.
56. П о б с д и н с к и й А. В. Возобновление леса на концентриро-ванных вырубках. М. — Л.. Гослесбумиздат, 1955.
57. Писарснко А. И. Восстановление хвойных пород па выруб¬ках в европейской части РСФСР. М., 1973.
58. Побединекий А. В. О способах рубок в лесах Восточной Сибири. — «Лесная промышленность», 1962, №8.
59. Побединский А. В. Возобновление на вырубках в таеж¬ных лесах — «Лесное хозяйство». 1970, № 10.
60. Правдин Л. Ф. Сосна обыкновенная,—М., Наука, 1964. 196 с.
61. Прокопьев М. П. Некоторые особенности роста и строения культур сосны в Оханском и Сивннском лесхозах. — В кн.: Опыт; и пути улучшения ведения лесного хозяйства в Пермской области) Пермь. Пермское правление ПТО, 1971.
62. Симой Ф. Ф. Результаты изучения некоторых условий возоб-новления сосны с соображениями о рубках в сосняках (Урал, ле-сотехн. ни-т,
63. Синькевич М.С. О возобновлении вырубок хозяйственно-ценными породами. — «Лесное хозяйство», 1956, № 10.
64. Смирнов В. Е. Восстановление сосны в ленточных борах посевом под покровом н защитой посадок шелюги красной. Барна¬ул, 1953.
65. Смирнов В. И. Полувековой опыт лесовосстановленвя в ленточных борах Казахстана и Алтая. - «Труды Казахского научно-исследовательского института лесного хозяства», 1966.
66. Стратонович А. И. Лесные культуры таежной зоны. М., «Лесная промышленность», 1966.
67. Суворов В. И. Особенности почвенного питания сеянце» хвойных пород, посаженных в пласты и на дно борозд на суглгі нистых дерново-подзолистых почвах Предуралья. — «Труды института ботаники УФАМ СССР», 1963, вып. 36.
68. Сукачев В. П. Краткое руководство к исследованию типов
69. Сухих В. П. Современное состояние лесного фонда Пермской области. — В кн.: Состояние возобновления и пути формирования молодняков. Архангельск, Архангельский ип-т леса и лесохимия 1971.
70. Тарасенко В. П. Динамика лесистости и породного состава
71. Ткаченко М. Е. Леса Севера. — «Труды по лесному опыт¬ному делу в России», 1911, вып. 25.
72. Ткаченко М. Е. Общее лесоводство. Гослесбумиздат, М. — Л. 1955.
73. Ткаченко М. Е. Общее лесоводство. М., Гослесбумиздат, 74 стр.
74. Толокоиников В. Б. Оптимальный баланс хвойных и ли¬ственных пород и лесах Подмосковья. — «Лесное хозяйство», 1971, .
75. Хорев И. И. Возобновление сплошных вырубок на Урале. — «Лесное хозяйство и лесоэксплуатация», 1935, № 9.
76. Цветков В. Ф. Лесной биогеоценоз. — Архангельск, 2004.
77. Цветков В. Ф. О выживаемости молодняка сосны па вы¬рубках Кольского полуострова. — В кн.: Сборник работ по лесно¬му хозяйству и лесохимии. Архангельск, 1971.
78. Цветков В. Ф. О связи возобновления сосны с лесными пожарами в сосняках Кольского полуострова. — «Лесной жур¬нал», 1968, №6.
79. Цветков В. Ф. Роль предварительного возобновления сос¬ны при формировании древостоев в лишайниковых и брусничных борах Кольского полуострова. Автореферат диссертации на соис¬кание уч. степени канд. с.-х. наук., 1971.
80. Цветков В. Ф. Формирование сосновых молодняков на Кольском полуострове. — «Лесное хозяйство, 1971, № 3.
81. Цветков В. Ф. Шкала оценки естественного лесовозоб¬новления на Кольском полуострове. Тезисы докладов к Всссоюз. сов. но состоянию лесовозобновления на концентрированных вы¬рубках Северо-Запада европейской части СССР, Архангельск, 1971.
82. Чекризов Е. А. Содействие естественному возобновлению
83. Чекризов Е. А. О некоторых болезнях сосновых культур на Кольском полуострове. — В кн.: Сборник работ но лесному хозяйству и лесохимии. Архангельск, 1971.
84. Чекризов Е. А., Цветкова В. И. Механизация лесо-культурных работ на лишайниковых и черничио-багулышковых вырубках. — «Лесное хозяйство», 1965, № 4.
85. Чудников П. И. Влияние пожаров на возобновление лесов Урала. Свердловск, 1936.
86. Шиманюк А. П. Восстановительные процессы в сосновых лесах Северного Урала. — В сб.: Восстановительные процессы на концентрированых вырубках. М., Изд-во АН СССР, 1949.
87. Шумаков В. С, К у р а е в В. Н. Современные способы под¬готовки почвы под лесные культуры. М., «Лесная промышленность» 1973.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...2
2. Орман шаруашылығы тарихына
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..6
3. Алматы облысы орман шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.1 Алматы облысының табиғи-климаттық жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ...11
3.1.2.
Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3.1.3. Су – ресурстары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .16
3.1.4 Фаунасы мен
флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..19
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .22
4.1.2. Техникалық – қауіпсіздік
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.1.3. Орман шаруашалығындағы қауіпсіздік
талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... .51
4.1.4. Орманды
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...55
4.1.5. Ормандағы өрт
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..58
5. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
6. Қолданылғын әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 72
1 Кіріспе
Қазіргі кезде орманды пайдалану көлемдері өсті, оның сапалы
өзгеруі өтіп жатыр ,бұл негізгінен жаңа машиналарды және технологияларды
қолдануға байланысты.Ормандардың біршама аудандары шабылып жатыр . Алдын
ала есептеулер бойынша, біздің ғаламшарда жыл сайын ауданы 10 млн га
асатын орман шабылады.
Ал жыл сайынғы әлемнің маңызды аудандарындағы ормандардағы
өрттер саны одан да көп, бірақ жалпы алғанда жану көлемі техникалық алға
басуға байланысты төмендеу байқалады.
Осыдан орманы шабылған және жанған аудандарда орманды бұрынғы
қалпына келтіру қажеттілігі туындайды. Бұл қазіргі заманның ғаламдық
проблемасы .
Орман шаруашылықтарында орманды қалпына келтіру және ормандағы
техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау ерекше орын алады – себебі бұл
мемлекетіміздің үлкен шаруашылық мақсаты және сонымен қоса оны орындау
жұмыстардың масштабтылығына байланысты, ғаламдық проблеманы шешуге өз
үлесімізді қосу, орман шаруашылығында техникалық қауіпсіздік ережелерін
сақтау, табиғатты қорғау, қайта жаңарту өзекті мәселенің бірі болып
табылады.
Орманды қалпына келтіру мәселелерін дұрыс шешу,ағашпен және
орманның басқа өнімдерімен үздіксіз қамтамасыз етумен, сонымен қоса
орманның қорғағыштық, рекрециялық және басқа функцияларымен тікелей
байланысты, бұл орманның биосфераның маңызды құрамдас бөлігі ұғымынан
туындайды.
Орманды қайта жаңарту, оның басты компоненті –ағаш өсімдіктерінің
қалпына келуін білдіреді. Ал ол болса, басқа компоненттердің –орманға тән
топырақ жабындысы-ның, саңырауқұлақтар және бактериальды флораның және т.б
пайда болуына әкеледі. Сондықтан орманды қайта жаңарту ұғымын кең мәнде
биогеоценоздың немесе экожүйе тұрғысынан қарастыруға болады,яғни орман
қоғамдастығының, орман биогеоценозының немесе орман экожүйесінің қайта
жанаруы деп.Тәжірибе жүзінде орманның қайта жаңаруы ағаш өсімдіктерінің
қалпына келуі және жас ағаш өсінділерінің болуы, оның сипаты (шығу,тап,
өздігінен өскен, көшеттер, өсуі, олардың санын орналасуы, олардың тұқым
бойынша таралуы,жағдайы) бойынша бағаланады.
Орманды қалпына келтіру-көп жақты проблема,оның ішінде әсіресе
табиғи, техникалық, технологиялық, экономиялық және әлеуметтік жақтарды
бөліп көрсетуге болады.
Орманды қалпына келтіру табиғи,жасанды және аралас деп бөлінеді.
Орманды табиғи қалпына келтіруді екі мәнде түсінуге болады:
1) өздігінен қалпына келтіру процессі ретінде, ол орманда сұрапыл
(стихиялы) түрде,ағаш өсірушуінің әсерінсіз, бірақ ол белгілі
заңдылықтарға бағынады,оларды білу арқылы қайта жаңарту мәселелерінің кез
келген түрін шешуге болады;
2) реттелетін процесс ретінде, ағаш өсіруші бағыттайтын, яғни былай
айтқанда, табиғи жаңартудың бір әдісі ретінде қарастыруға болады, ағаш
өсіруші табиғи жаңартудың бағытын анықтайды және оны әдіс ретінде
қолданып, ағаш тұқымының өсуі үшін қолайлы күтімдік кесудің әдістерін
және тұқым беретін ағаштарды таңдайды, топырақ үстін және топырақты
дайындайды, орман кесу кезінде өсінділерді сақтау шараларын ойластырады.
Табиғи қайта жаңарту әдісінде ағаш тұқымдарының биологиясын және
экологиясын, табиғи және экономикалық жағдайларды, кесу тәсілдерін
ескеретін әдістерді қолдану қарастырылған. Сөйтіп,орманды табиғи қайта
жаңарту басқарылатын процесс және әдіс ретінде қайта жаңартудың активті
түріне жатады[11, 14 б.].
Ал жасанды қайта жаңарту кезінде қазіргі әлемдік ағаш өсіруде
ортақ тенденция байқалады,бұл біртіндеп көшет отырғызуды көбейту. Бірақ егу
және отырғызу қатынастары әр түрлі болуы мүмкін, бұл тұқымға, табиғи
жағдайларға, тұқыммен және отырғызылатын материалмен қамтамасыз етілуіне,
техниканың мүмкіндіктеріне байланысты.
Аралас қайта жаңарту бір учаскіде табиғи және жасанды қайта
жаңарту-ды бірдей қолдану болып табылады және әр түрлі нұсқада берілуі
мүмкін. Бұл әдістің бірталай жақсы жақтары бар, бірақ ол сұрапыл
жағдайлардың болуын ескеру керек, яғни қанағаттырылмайтын нәтижелерді алуды
(мысалға,қарағайдың өсуін табиғи қайта жаңарту нәтижесінде шыққан қайың
басып тастау мүмкін) сондықтан бұл процеске ағаш өсірушінің уақытында
кіріскені керек.[25, 36 б.].
Орманды қорғау және көбейту-жалпы халықтық іс. Орманды сақтау
және көбейту тек қана халық шаруашылын ағаш және басқа бағалы өнімдерімен
қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қоса жануар әлемінің, табиғи су
қоймаларында балықтың сақталуына және көбеюіне,климаттың жақсаруына
әкеледі. Осы арқылы адамдардың өмір сүру жағдайлары жақсарады.осы орайда
орманды қорғауға ертеден көп көңіл бөлінген. Петр І 1701 жылы өзендердің
бассейндеріндегі орманды кесуге тиым салды.Сонымен қоса ол қорғауға
алынған ағаш түрлерін, орман алаңдарын анықтады. Малды бақташысыз жаюға
тиым салынды. Қазан және Нижнегородтағы орманды кескен үшін қатаң жаза
тағайындады.1722 жылы Петр І орман шаруашылығында маңызды реформаны
жүргізді, бұл реформа орман шаруашылығын министр бастаған жеке бір сала
ретінде арнайы басқарманың қалыптасуына негіз болды.
Орман шаруашылығының жұмысшылары орманды қалпына келтіру, орман
қорын тиімді пайдалану,ағаш дайындау кезінде оның шығымын азайту,
тасымалдауға және өңдеуге, орман өнеркәсіптерін орман қорына жақын етіп
орналастыруға байланысты көптеген қиын мәселелердің сәтті шешімін тауып
жатыр.[5, 3 б.].
Орман өсірудің негізгі проблемасы-біздің орман байлығымызды
көбейту және оның өнімділігін арттыру-ғылыми негізде дайындалған арнайы
шаралар арқылы шешіліп жатыр. Бұл проблеманы шешудегі жетістіктер орман
шаруашылығын жүргізу ережелерін терең және мықты түсінуге тікелей
байланысты.
Ормандағы шаруашылық әдістер мен тәсілдер орман биологиясы
бойынша арнайы білімдерді-орман екпелерінің өмірі туралы білуді талап
етеді.
Ағаш өсірушілердің оңды ісін бағалауға келмейді. Ағаш өсірушінің ұлылығы
мынада жатыр,ол өзінің күнделікті жұмысында өзі көрмейтін және қолданыла
алмайтын затты өсіп шығарады, бірақ оны ұрпақтары алғыс айта отыра
бағалайды.
Ағаш өсірушінің қызметін чеховтың кейіпкері Астровтың
сөздерімен сомдауға болады: менің қолымен өсірілген жас орманның шуын
естігенде, мен климаттың кішкене болса да менің қолымда екенін сезем және
мың жыл өткен соң адамдар бақытты болса,оған мен кішкене кінәлі болуға
бақытты болам.Мен қайыңды салып, одан куейін оның өсіп келе жатқанын
көргенде, менің кеудем мақтанышқа толады .
Иә,орман тек қана ағаш және басқа өнімдердің көзі емес,тек адам
өмір сүретін ортаның компоненті ғана емес. Орман-бұл талай жазушыларды,
ақындарды, суретшілерді және композитерлерді толғандырған сұлулықтың көзі.
Алғашқы музыкалық әуендер құстардың әндеріне, жапырақтардың
қозғалуына,шегірткелердің зуылдауына,бұлақтардың гүрілдеуіне еліктеуден
пайда болған шығар. Әр қашан және әр жерде музыканың негізгі көзі табиғат,
оның ішінде орман болып келеді. Орманға өздерінің тамаша суреттерін
Васнецов,Саврасов,Попов және Левитан, т.б суретшілер арнаған. Шишкин да
орыс орманының әншісі болған [15, 211 б.].
2. Орман шаруашылығы тарихына шолу
Ғалымдар мен философтардың айтуы бойынша б.д.д Ү ғ жер өндеушілер
орманды өздерінің ағаш материалдарына қажеттілігін қамтамасыз ету үшін
өсірген. Өркениеттің дамуына байланысты орманды пайдалану бағытталған
түрде болды. Біздің дәуірімізге дейінгі ІҮғ. кітаптарында орманды пайдалану
және орман босаған жерді қалпына келтіру туралы шаралар сипатталған.
Орманды өсіру туралы ережелер әр түрлі энциклопедияларда (ІХ-Х
ғ.ғ) келтірілген. Мемлекет тарапынан орман ісіне деген қызығушылық ПетрІ
кезінде басталады. Ресми бұйрықтарында ПетрІ орманның мемлекет үшін
маңыздылығын көрсетіп кеткен.
Ормандар кеме флотын дамыту үшін керек болған.Бірақ ғылымдағы
адамдардың ойлары тек орманды адамдар қажеттілігі үшін қолданумен шектеледі
деген оймен тұрып қалған жоқ. Орманның суқорғауда, суреттеуде, топырақты
қорғауда, климатты жақсартуда маңызы зор екені туралы ойлар пайда болды
және олар дәлелденді .
Ағаш өсіру ғылымының негізін өздерінің еңбектерінде ұлы орыс
ғалымдары М.В.Ломоносов, А.Л.Нартов, А.Т.Болотов және т.б салды.
Орманды өсіру ғылымы тез қарқынмен дамыды.1804 жылы бірінші,орман
өсірудің негіздері жазылған кітап шықты, авторы Е.Ф.Забловский.
Орман өсірушілер баспадан шыққан А.В.Теплухов, А.Варгал,
П.Перелыгин, Д.И.Менделеев, В.В. Докучаевтың еңбектерімен танысты.
ХІХ ғ.ортасында және екінші жартысында орман ғылымында В.Шелгунов,
М.К.Турский, Ф. К. Арнольд, Д. М. Кравчинский, А. Ф. Рудзкий және т.б.
еңбектері белгілі болды.ХІХ ғ.соңы мен ХХғ.басында оларға Н. С. Нестеров,
Г. Н. Высоцкий, Л. И. Яшнов, М. Е. Ткаченко, В. Н. Сукачевтың және т.б
еңбектері қосылды.[12, 81 б.] .
Орыстың орман туралы ғылымының пайда болуына және дамуына үлкен
үлес қосқан профессор Г.Ф.Морозов, оның жүзжылдық мерейтойын 1967 ж
тойланылып кетті. Оның Орман туралы ілімі 1912 ж және 1949ж аралығында
жеті рет басылып шығарылды. Г.Морозовтың Орман туралы ілімі атты
кітабының бағалығы мынада жатыр, әлемде бірінші рет орман өмірінің
теориясы берілді. Өзі бақылаған нақты материалдар және орыс, шетел
зерттеушілерінің материалдары негізінде Г.Ф.Морозов орманның даму және оның
пайдалану барысында қалпына келтіру заңдылықтарын анықтап, зерттеді . Ол
орманды географиялық құбылыс ретінде қарастырды.
Орман өсіруде жиналған тәжірибе негізінде мынаны көруге
болады,қарағайды қайта жаңарту кезінде негізгі орынды орман дақылдары алу
керек. Бірақ оны өсіруге байланысты кейбір сұрақтар, мысалы құмды
топырақтарды дайындау, басқа тұқымдармен араластыру, орманның қалыңдығы
және егу орындарын орналастыру секілді,әлі күнге дейін орман өсірушілер
арасында қызу талқылануда.[32, 14 б.] .
Өміршенді және жоғары өнімді егінділерді салу кезінде маңызды
рөлді әр түрлі жағдайларда өсетін орман тұқымдарының дәнінің шығу тегі
алады.
(Вересин, 1946. Носков, 1959, Поджаров, 1971). Дәндерді таңдау кезіндегі
қателік дәл сол кезде емес, тек біраздан соң анықталады,сондықтан ағаш
өсірушілер кез келген дәнді қолдануынан болатын эффекті білу және болжау
керек. Орманды зонаның Орталық бөлігінде, Усман борында оңтүстік бөлігі),
жай қарағай дақылдарын сау технологиясы бойынша туындайтын сұрақтарға жауап
беруге арналған бірегей объектілер орналасқан. Олар жоғарыда айтылған
бағыттар бойынша зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Орман өсіру
тарихында бірінші рет организмдер мен ортаның бір тұтастығы туралы қағида
айтылды.
Орман сыртқы ортамен үздіксіз байланыстағы тірі организмдердің
күрделі тұрғылықты жері ретінде қарастырылды. Орман туралы түсінікке бір-
бірімен және қоршаған ортамен әрекеттесетін және үздіксіз өзгерісте болатын
жануарлар мен өсімдіктер қоғамдыстығы ретінде берілді. Г.Ф.Морозов бойынша
орман географиялық құбылыс.
Ч.Дарвинның көзқарастарына негізделе отырып Г.Ф.Морозов орман
өмірін тіршілік үшін күреспен байланыстырды, бұл табиғи сұрыпталуға
әкеледі деп ойлады. Ағаш өсімдіктерінде индивидуальды өзгергіштік түрі
қатты дамыған. Табиғи сұрыптау процессі ағаш тұқымдарына тән. Ортаның
жағдайына бейімделе алған организмдер тірі қалады, бейімделе алмағандар
өледі. Ағаш тұқымдарында аналық және аталық белгілер тұқым қуалайды, ал
ағаштардың қасиеттерінің өзгергіштігіне шек жоқ.
Қазіргі орман өсіру үшін Г.Ф.Морозов тұжырымдаған ереженің
маңызы зор, ағаш тұқымдарының орта жағдайларына сәйкестігі туралы ереже.
Тек ағаш тұқымдарының өсетін орын жағдайларына сәйкес болғанда ғана оң
нәтиже алуға болады, яғни жоғары өнімді орман.
Орманды қозғалмалы тепе-тең жүйе деп көрсете отырып, Г.Ф.Морозов
орман өміріне белсенді қатысып, табиғи сұрыпталуды жасанды жолмен реттеу
керек деп санаған. Ол орман өсіруде жаңа бір бөлім әдейі сұрыптаудың пайда
болуына сетігін тигізді, бұл сұрыптау табиғи сұрыпталуды шарттарға сай
және шаруашылыққа керек етіп реттеу туралы пән. Осыған орай орман табиғатын
терең зерттеу және оған орман дақылдарының селекциясы, күту мақсатында кесу
және басқа шаралар арқылы белсенді әсер ету,оның орман туралы ілімнің
негізі болды.
Профессор Г.Ф.Морозов ағаш тұқымдарының ауысуы туралы ілімнің
негізін қалаушы.Оның айтуы бойынша, табиғатта бәрі өзгереді, ауысады.
Орманда, кейбір формаларда тұрақты болуына қарамастан,осы заңға бағынады.
Орманның өмірге деген қабілеті ағаш бітімінің орта жағдайларына сәйкес болу
дәрежесіне байланысты[49,58б].
Г.Ф.Морозовтың дарындылығы әсіресе ол жасап шығарған орман
типтері туралы ілімде анық көрінді. Бұл ілімді жалпы біздің елде де және
шетелде де мойындады. Ол В. Н. Сукачев, П. С. Погребняк, В. Г. Нестеров,
И. С. Мелеховтар айналасқан типологиялық бағыттардың дамуына негіз болды.
Орыс орман өсірушілері ІҮ әлемдік орман конгрессінде орыстардың
типологиялық мектебін жоғары бағалануы Г.Ф.Морозовқа міндетті.[51, 75 б.].
Отандық орман өсіруде ең таңымал, А.Ф.Правдинің (1964) жай
қарағайдың түр ішілік классификациясы, ол қарағайдың 5
түртармағын(географиялық түр) бөліп көрсетті:жай ормандық,ілгекше
түрдегі,солтүстік лапландық, сібірлік және құлынды(немесе оңтүстік
далалық). Әр түр тармақтар өз ішінде климаттық экотиптерге және топырақтық
немесе эдафиялық экотиптерге бөлінеді.Мысалға, бордық қарағай (меловая)
және батпақты қарағай (болотный).
Климаттық тип (немесе географиялық бір түр) бұл ең үлкен
популяция,оның ішінде географиялық ендік пен теңіз деңгейінің биіктігі
арасында айырмашылықты анықтау мүмкін емес деп қарастыралады.
(Дж.Райт,1978).
Қазіргі түрлер концепциясы оны популяциялар жүйесі ретінде
көрсетеді
(Н.В. Тимофеев-Ресовский және т.б., 1973; Э. Майр, 1974). Негізгі орман-
түзушілерді зерттеу кезіндегі популяциялық көзқарас орман ғылымында жаңа
кезең. Орман өсіруде популяция пайдаланудың,қорғаудың және түрлі
жаңғыртудың негізгі бірлігі ретінде қарастырылады.Ағаш өсімдіктерінің
популяциялық құрылымының ерекшеліктері, олардың биоэкологиялық
өзгешіліктері-мен,өміршеңділігімен, ареал кеңдігімен анықталады.Ағаш
өсімдіктерінің популяциясы, әсіресе жай қарағайдың,дарақтардың саны бойынша
көп, ашық шекара жоқ, аралас зоналар бар. Ареал деңгейінде тұқымқуалаушылық
қасиеттер мен белгілері физ-географиялық жағдайлардың өзгеруіне байланысты
өзгереді. Жай қарағайдың географиялық өзгергіштігін ескере отырып, бұрынғы
Кеңес Одақ территориясында 85 орман аудандары құрылған еді.
3 Алматы облысы орман шаруашылығына сипаттама
3.1 Табиғи-климаттық жағдайы
Алматы облысы республикамыздың оңтүстік-шығыс бөлігін алып жатқан
Жетісу деп аталатын аймақта орналасқан, ауылшаруашылық аймақтардың бірі,
жалпы ауданы 224,0 мың га. Территориясы- Солтүстігінде ол Шығыс және
Орталық Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр әрі бұл шекаралық аймақты
ащы-тұщы сулы Балхаш көлі, суы ащы Алакөл, Жалаңаш көл және суы тұщы
Сасықкөл мен Ұялы көлдері бөліп жатыр. Шығысында Жоңғар Алатауы арқылы
Қытай мемлекетімен көршілес жатыр. Ал, оңтүстігінде Іле Алатауы, Күнгей
және Теріскей Алатау жоталары созылып жатыр. Бұл Солтүстік Және Орталық
Тянь-Шань таулары. Батысында Жамбыл облысымен шектеседі.
Облысты Жетісудағы ең ірі су көзі Іле өзені кесіп өтеді. Оның қайнар
көзі Алматы облысынан бастау алып, сосын Қытайға бет алады, ол жақтан
қайтадан Қазақстанға ағып келіп жасанды Қапшағай су қоймасын түзген соң
шөл арқылы өтеді де Балқаш өзеніне келіп құяды. Оның ұзындығы 1001 шақырым.
Қапшағайдан Іле Алатауының аңғарына дейін 1000 шақырымға жуық, бірақ
мұндай ара қашықтықта бір сағаттың ішінде қаңсыған шөл даладан бастап
арктикалық мұзға дейінгі 4 климаттық белдеуді жүріп өтуге болады. Облыс
аумағында 16 аудан және облыстық қалалары Қапшағай, Текелі бар. Әкімшілік
орталығы — Талдықорған қаласы.
Алматы облысы - ғаламшарымыздағы тропикалық және экваторлық зоналардан
басқа барлық ландштафты зоналарды бірнеше сағат ішінде жүріп өтуге болатын
жерлердің бірі. Орналасуына, жер бедеріне қарай облыс әр түрлі екі бөлікке
бөлінеді, олар: оңтүстік-таулы аймақ және солтүстік –жазық.Облыстың
оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Тянь-Шань тауының солтүстік сілемдері
созылып жатыр. Облыстың солтүстігі мен солтүстік-батысы Балхаш шөлімен
ұштасып жатыр. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай қозғалып келе
жатып жаттығып жүрген адам жол бойында шөлге, жартылай шөлді далаға (500-
ден 1000 м-ге дейін), орманды дала мен жапырақты ормандарға ( 1000-1400
м), тянь-шань шыршаларының орманына (1400-2700), альпілік және субальпілік
алқаптарға, қарлы шыңдар мен мәңгілік мұздықтара тап болады.
3.1.2. Климат
Табиғи ортаның екінші бір маңызды элементі климат болып табылады.
Оның жалпы сипаттамасы жайлы сөз етсек сол аймақтың рекреациялық
мақсаттарда жарамдылығын бағалауда топо-климаттық және микроклиматтық
ерекшеліктері анықталады. Ауаның тазалығы, инсоляцияның жағымды жағдайлары,
ауа температурасының аз мөлшерде ауытқуы және ауаның ылғалдылығы, тұманның
сиректігі, желден қорғану барынша үлкен мәнге ие.
Алматы облысының климаты
Облыста барынша суық ай қаңтар, ал ең ыстық ай шілде болып табылады.
Жазықтық жерде қаңтар айындағы ауа температурасы минус 12,0-тан минус
градустан 14,1градусқа дейін ауытқиды. Балхаш маңайындағы суық маусымның
ұзақтығы 5 айға жуық (қарашадан наурызға дейін). Тау етектерінде қаңтардағы
орташа температура минус 5,6-дан минус 6,6 градусқа дейін ауытқиды. Бұл
жерде қыс салыстырмалы түрде алғанда қысқа болып келеді.
Облыстың жазық және таулы жерлерінде өте ыстық. Шілде айындағы орташа
температура плюс 20 градустан плюс 25,1 градусқа дейін ауытқып отырады.
Алматы облысының климатына белсенді күн радияциясы тән. Мұнда вегетациялық
кезең 4000 градусқа дейінгі температура мөлшерінде 205 күннен 225 күнге
дейін созылады.
Биік таулы аудандардағы климат облыстың жазық жерлі аудандарындағы
климаттан ерекшеленіп тұрады. Жаз мезгілінде тауда ауаның температурасы
әрбір 1000 метр сайын орташа есеппен алғанда 0,6 градусқа төмендеп отырады.
4500 метрден жоғары биіктіктерде орташа температура барынша жылы ай
шілденің өзінде құбылып отырады.
Алматы облысының аймақтары бойынша жауын-шашынның түсуін бақылағанда
оның әр жерде біркелкі түсе бермейтіні байқалды. Облыстың жазық жерлі
аудандарына түсетін жауын-шашынның жылдық мөлшері 125 мм-ден 300 мм-ге
дейін ауытқиды, ал тау етегінде 400 мм-ден и500 мм-ге дейін өзгерсе, тауда
700 мм-ден 1000-ге дейін өзгеріп отырады. Облыстың ең құрғақ жері Балқаш
маңы болып табылады. Мұндағы климатқа тән шөл іспеттес. Облыста көктемгі
және жазғы кезеңдерде жауын-шашын көп мөлшерде түседі [9].
Облыстың тау жақ бөлігі демалыс үйлері мен санаторийлер, курорттар
салуға аса ыңғайлы болып келеді. Осылайша, Алматы облысы туризмнің қысқы
түрлермен қатар жазғы түрлерін де дамытуға жайлы жағдай туғызатын климаттық
ресурстарға ие. Қыс мезгілінде ауа-райы ыңғайлы және жауған қар шаңғышылар
мен коньки тебушілердің ғана емес қыс қызықтарын ұнататындардың да әр
түрлі қысқы ойындар ұйымдастыруына ықпал етеді. Ал, жаз кезінде шомылуға,
күн көзіне қыздырынуға, қаланы аралап қыдыруға керемет жағдай туады.
Балқаш және Алакөлге ұласатын солтүстігі көлбеуленген құмды жазық алқап.
Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен
түзілген. Оның басым бөлігін Сарыесікатыраудың, Тауқұмның, Лөкқұмның,
Қарақұмның, Қорғанқұмның қырқалы және төбешікті құмды алқаптары алып жатыр.
Балқаш маңы жазығының Іле аңғары өтетін атыраулық бөлігі көне құрғақ
арналармен тілімделген. Солтүстік шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауының
аралығында Жетісу (Жоңғар) қақпасы орналасқан. Облыстың шығысын Жетісу
Алатауының сілемдері толығымен қамтыған. Олар тауаралық ойпаңдар мен
қазаншұңқырлар арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік тауы —
Бесбақан (4442 м) орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар,
олардың жалпы ауданы 1,0 мың км2-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір
сілемдері (Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқан т.б.)
өзен маңындағы жазық өңірлерге сұғына еніп жатыр. Облыстың оңт. және
оңтүстік-шығысы Іле, Күнгей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Ұзынқара) жотасы
және Солтүстік Тянь-Шань сілемдерінің т.б. жоталарынан құралған. Жетісу
Алатауы мен Іле, Күнгей Алатаулары және Кетпен таулары аралығында Іле ойысы
(аңғары) жатыр. Алматы облысының оңтүстік-батысын және батысын Шу, Іле
таулы үстірттері мен далалары қамтыған (Жусандала, Бозой, Қараой
үстірттері). кедір-бұдырлы толқынды рельефпен ерекшеленеді (өзен
сағасындағы талдар және жыралармен,құмды қайрандармен және т.б
сипатталады).
Орталық бөлік топырақтың ауыр құрамымен және көл, бұлақтардың
көптігі-нен пайда болған ойыс-қиыс рельефпен сипатталады. Мезорельефтің
төменгі бөлігінде батпақты шалғындықтар кездеседі. Ағаш (терек, үйеңкі)
және талдар (итмұрын, шоқ тал,ырғай секілді және т.б) өсімдіктермен және
басқа жағалауында астық тұқымдастар және әр түрлі шөптер (арпабас, шын), ал
батпақты шалғындықтарда-қамыс, елекшөп және т.б. Филиал орналасқан ауданның
орман өсу үшін жағдайлары қатал. Жазда құрғақшылық, аңызақ, ол
өсімдіктердің су балансын бұзады.
Қысқы желдер ашық жерлерден қарды айдап алып кету
мүмкін,нәтижесінде топырақ үлкен тереңдікке қатып қалады, бұл тамыр
жүйесінің жағдайына жаман әсер етеді. Жаз кезінде найзағай түседі, әсіресе
ұзақ құрғақшылықтан соң, орман өрттерін тудырады. Қатаң климат орман өсіру
үшін қолайсыз және осы аймақта ормандандыруды қиындатады.
Қоршаған ортаны қорғауда орманның рөлі жоғары. Орманды пайдаланудың
бес түрін бөліп көрсетуге болады:
1) ағаш өсіру
2) орманның басқа керек өнімдерін алу
3) аң, құс аулау
4) адам демалатын орын ретінде
5) орманның санитарлық –гигиеналық, топырақты қорғау, суды қорғау және т.б
функцияларын пайдалану.
Орманның санитарлық-гигиеналық рөлі шаңды, желдің жылдамдығын
төмендету, климатты жұмсартуда, жүйке жүйесін тыныштандыруда көрінеді.
Ағаштардың залалсыздандырғыш қасиеттері көптеген қауіпті микробтарды жоюға
қабілеті бар. Сол себепті курорттар, санаториялық профилактикалар, мектеп
лагерлері ормандарға жақын жерлерде орналастырылады. Балқаш, Алакөл
маңындағы орман ландшафты әсемдеумен қатар жоғарғыда айтылған барлық
қорғағыш функцияларды атқарады, орман массивтері топырақты бекітіп, қатты
желдер болғанда құрылыстың, жолдардың жабылуын алдын алады.
Өзендердің жағаларында жапырақты ормандар су реттегіш функциямен
қатар, ауылшаруашылық дақылдарынының, шабындықтардың, жайлымдардың
өнімділгін арттырады. Балқаш және Алакөл жағасында он шақты шаруашылық,
мектеп лагерьлері, демалу зоналары, профилакториялар орналасқан.
Тұрғындардың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін ағаш дайындау да
маңызды рөль ойнайды. Ленталық бордың көлемінің шұғыл қысқаруы,орман
резерваты алдына негізігі мақсат ретінде ормандарды сақтау және көбейту
қойылды.
3.1.3. Су ресурстары
Іле өзені - Қазақстанның ірі өзендерінің бірі (1439 шақырым). Біздің
еліміздің территориясында бұл өзен Шарын, Шелек, Түрген, Есік, Қаскелең
өзендерінің арнасын өзіне құяды. Оның ағысы өте тез, судың орташа жылдық
ағыны секундына 460 куб метрді құрайды. Іле өзені қайық жүзуге ыңғайлы
болғанымен жүк тасымалдаушы кемелердің қозғалысына қиындау болады.
Өзендердің арнасы мен бастауларын еріген мұздықтар толықтыратындықтан тауда
еріген қар суының Ілеге келіп құйылуы сәуір айынан бастап тамыз айына дейін
созылады.
Іле өзені жайлы ертеден бір аңыз қалған. Бағзы заманда бұл өлкені
Балхаш есімді қатігез сиқыршы мекендеген екен. Оның Іле есімді сұлу қызы
болыпты. Сол сұлу Қаратал атты бір кедей жігітке ғашық болады. Бірақ оның
қатал әкесі қызына сүйгенімен кездесуге тыйым салады. Сол кезде Іле сұлу өз
жүрегінің қалауы Қараталмен қашып кетеді. Мұны біліп қойған әкесі Балхаш
қашқандардың жолын кесу үшін көлге айналып қос ғашық Қаратал мен Ілені екі
арнасы екі бөлек екі өзенге айналдырып жібереді. Қатал әке айырып жіберген
екі ғашықты тағдыр қосылуға жазбаса да екеуі Балхашқа келіп құйғанда
бәрібір табысады екен деседі. [11].
Іле өзені құмды жағалаулардың арасымен емін-еркін аққанымен өзеннен
200 м биіктікке көтеріліп жатқан Қапшағай қыраты мен Қапшағай ГЭС-і қысып
тастайды. Сонымен бірге мұнда Алматы қаласының демалыс зонасы болып
табылатын биіктігі 40 метрлік қолдан жасалған Қапшағай көлі бар.
Жабайы табиғаттың таң қалдырарлық сұлулығы жан тебірентеді. Қарлы
шыңдардан бастап құмды бархандарға дейінгі ғажап крініс көзді арбайды.
Өркениетті Европада мұндайды көру үшін мәңгілік мұз құрсанған Шпицбергеннан
Африканың шөліне дейінгі 4000 шақырымға жуық жерді саяхаттауды бастауға
тура келер еді.
Іле өзенінің атауы айнадай жалтыраған деген мағына беретін моңғол
сөзінен шыққан. Іле өзені бассейінін бір-бірімен өзара байланысты бірнеше
туристік зоналарға бөлуге болады[12]:
1. ҚХР-дың шекарасынан Қапшағай су қоймасына дейінгі Іле
өзенінің бастауы
2. Қапшағай су қоймасы
3. Қапшағай ГЭС су бөгетінен бастап Ақкөл
поселакасына дейінгі ортаңғы бөлігі.
4. Ақкөл поселкасынан басталатын төменгі бөлігі.
5. Балхаш көлі.
Іле өзенінің басы Алтын Емел Ұлттық табиғи саябағының, Әнші құмның,
Бесшатыр қорғанының сұлулығымен көз тартады. Бұл ауданның жарты бөлігі
шегаралық зонада орналасқандықтан атақты жа ажарлы Алтын Емелдің сұлулығын
тамашалау үшін арнайы рұхсат қағазы болу керек. Басында саябақтың басшылары
тек шетелдік туристерге ғана қызмет көрсететін. Алайда, бүкіл әлемде
қоршаған ортаны қорғау ең маңызды іс болып отыр [12].
Қапшағай су қоймасы орналасқан аймақ барынша игерілген, бірақ бұл
жерді ыстықкөл секілді жасау үшін біраз жұмыстар атқару қажет.
Өзеннің Қапшағай ГЭС су бөгетінен төменде орналасқан ортаңғы бөлігі
алматылық турфирмалардың талпыныстарының арқасында 1998-2000 жылдары
қайтадан жандана бастады. Өзенді жағалай 1-2 күндік маршруттар өткізіліп,
жартасқа жазылған таңбалы жазулар Тамғалы – Тас жазуларын көруге автобуспен
саяхаттар ұйымдастырылып отырады. Осының бәрі қалалықтардың арсында өзеннің
танымал болуына ықпал етті. Оның үстіне жеке жеңіл автокөліктердің көбеюі
өзен айналасына серуендеп, саяхаттап келушілердің санын көбейтті. Соған
байланысты өзеннің маңайын тез арада ретке келтіру жұмыстарын қолға алу
керек және жергілікті туристер мен вандалдар яғни мәдени ескерткіштерді
жоюшылар жойып жоқ қылуға айналған тастағы Тамғалы тас жазуларын қорғауға
алу керек.
Өзінің бастапқы жаралғандағы сұлулуығын сақтап қала алған өзеннің
төменгі ағысы болып табылады. Мұны сом балықтарды аулауға келетін шетелдік
туристерге қызмет көрсетуші турфирмалар жақсы біледі. Өзеннің сағасы жабайы
табиғаттағы құстарды, жан-жануарларды бақылауға және экзотиканы жақсы
көретіндерге арналған нағыз жұмақтың өзі. Табиғаттың аясында демалғанды
жаны сүйетін шетелдік туристердің арасында ең танымал әрі сүйікті істері
бердинг (ағылшын сөзінен алғанда берд - құс деген мағынаныф білдіреді)
болып саналады. Құстарды бақылау барысында оларды суретке түсіруден алдына
жан салмау басты нәрсе болғандықтан туризмнің бұл түрі өз алдына спорт
ретінде танылады. Туризмнің бұл түрі бүкіл әлемсде белгілі болғандықтан
шетелдік туристерді бізге де тартудың мүмкіншілігі туады деген сөз.
Туристік көзқарас тұрғысынан қарастырғанда азырақ игерілген
Балхаш көлі болып табылады. Бұл көл Іле өзеніне жасалған саяхаттың шешуші
тұсы ретінде өзінің көлемімен және қайталанбас сұлулығымен ерекшеленеді.
Онда жайланып демалуға болатын орманды аралдар өте көп [14].
Сонымен қатар тау суларын игеру су туризмін дамытуға мүмкіндік
береді. Су туризмі – туризм түрлерінің ішіндегі барынша экологиялық түрі
болып табылады. Тәжірибелі су-спортсмендері үшін шетелдік туристерге әлі
таныла қоймаған Шарын, Шелек, Коксу, Лепсі, Қаратал өзендері аса ыңғайлы.
Бұл өзекндердің жоғарғы сағасы табиғи ландштафтарға аса бай әріадам аяғы
баспаған зоналарда орналасқан.
Қазақстанның орман өсіруді аудандастыру сызбасына сай (Чупахин
, 1970) және ҚР Ғылым Академиясының географиялық бөлімінің мәліметтері
бойынша филиал территориясы далалық зонада орналасқан, бұл зона қара-қоңыр
топырақтағы жусан-бетегелі даламен сипатталады.
3.1.4 Фаунасы мен флорасы.
Алматы облысында әр түрлі өсімдіктер түрлері өседі, ол климаттық және
топырақ- гемографиялық жағдайына байланысты. Негізгі рөлді жота
беткейінің экспозициясы атқарады. Жеке жоталардың бөлігінің шекаралық
деңгейі көлденең белдеуде.
Оңтүстік беткейінде күннің қатты қызуынан олар бірнеше метрге
жоғарылайды, мұнда орман белдеуінің түсуі сирек емес; ал солтүстік
беткейде бұл шекаралар әрине төмендейді, көне жыныстар анағұрылым кең
тараған.
Облыстың солтүстік бөлігінде Оңтүстік Балқаштың шөлді тегістігі бар, бұл
жерде көбінесе құйылмалы құм сілемдері, тұзды, топырақты сор жерлер,
тақырлар дамыған. Мұнда сексеуіл өседі, үстіңгі қабаты сортаң топырақты.
Балқаш көлінің және Іле жағалауында қалың қамыс өскен, тоғай орман
алқаптары кездеседі. Құмды шетте жыңғыр мен шенгел өседі.
Тау алды тегістігінде теңіз деңгеінің биіктігі 500 м –ден 800м дейін,
дәнді- алқап дала белдеуі орналасқан. Дәнді-алқап даласының негізгі
сілемдері Іле Алатауында таралған, сонымен қатар Кеген, Текес және
Шалқұдұсу өңірлерінде тараған.
Тау бөктері биіктігінде 1200-ден 1800-1900 м дейін әр түрлі шөп пен дәнді
дақыл даласы (қарағай, терек, рауаш,атқонақ даласы және т.б) және
жапырақты орман өседі. Көлеңке беткейінде бұталар, итмұрындар,
бөріқарақаттар, долананлар өседі. Бұдан олар жабайы алма, өрік, көк
терек, үйеңкі ормандарына ауысады.
Бұл белдеудің жоғарғы бөлігінде жапырақты орман алқабы алып жатыр.
Оларға: алма, шетен, өрік, үйеңкі, көк терек және қара мойылдар жатады.
Субальпілік өсімдік белдеуі 2600-ден 3100 м биіктікте орналасқан. Ол
барлық жоталардағы биік таулы учаскілерін алып жатыр. Орман жайылымынан
альпілікке ауысады. Көне тұқымдастар өсімдіктер аз көлемде өседі.
Белдеудің жоғарғы шекарасынан көне аршалар кездеседі. Белдеудің төменгі
бөлігінде тянь-шань шыршаларынының жеке түрлері кездеседі. Альпілік
өсімдіктер Іле Алатауында, Жоңғар Алатауында, Күнгей және Терек
Алатауында, Кетмен жотасының биік таулы белдеуінде өседі. Альпілік пішен
жайылымы ең төменгісі – 30-20 см дейін.
Алматы облысының фаунасы әр түрлі және бай. Ол табиғат жағдайының
қалыптасуына байланысты. Аймақтағы шөл далалы және таулы бөлігінде
анағұрылым жануарлар әлеміне бай. Жабайы аңдардың ішінде көбінесе
қасқырлар мен түлкілер таралған. Басқа жабайы аңдардың ішінен таулы
жерлерде барыс, сілеусін, сирек кездесетін аюлар мекендейді. Іле өзенінің
төменгі пішенінде жабайы мысық – манул, кейде жолбарыстар мекендейді.
Солтүстік-батыс шөлді-дала бөлігінде сайгалар мекендейді. Қазақстан
аймағында сайганың мүйіздері, еттері және терілері үшін аулайды. Оның
кесірінен олардың саны күрт төмендейді. Тіпті кейбір жерлерде ол жойылып
кеткен. Қазіргі кезде сайгаға аңшылыққа шығуға тиым салынғандықтан
олардың саны анағұрылым өсті.
Кейбір облыс тегістігінде жайрандар кездеседі, олар спортты аң аулаушылық
болып табылады. Биік таулы аудандарда қос тұяқтылардан арқар мен тау
ешкілері мекендейді. Олар да бағалы жануарлар болып табылады. Іле
өзенінің өңірінде елік мекендейді. Оларды қорғау бойынша мерейтойлар
өткізіледі. Бұл жерлерде қабандар кездеседі, олардың етін, терісін және
қылтандарын алу үшін аңшылыққа шығады. Оңтүстік-шығыс таулы орманда
маралдар сирек кездеседі, оның мүйізінде бағалы ем дәрісін жасайтын
заттек бар, одан мүйіз дәрі жасап, медицинада қолданылады.
Балқаштың оңтүстігінде кеміргіштер мекендейді. Ол Іле Алатауында,
Кетменде, Жоңғар Аалатауында сирек кездеседі. Бұл жерде көбінесе
борсықтар, қояндар және т.б мекендейді. Таудың оңтүстік-шығыс бөлігінде
суыр кездеседі, оның терісі өте бағалы болып саналады.
1935-1936 ж.ж. Іле өзенінің атырауында акклимитизациясы мақсатында
андатрды шығарды. Қазіргі кезде бұл аңның саны анағұрылым өсті.
Кәсіпкерлік оған маңызды мән берді. Балқаш ауданында ондатр шаруашылығы
құрылды.
Алматы облысы үшін сондай-ақ күзен, аққалақ және ақкіс бейімді.
Құстар әлемі бай. Тоғайларда кәсіпкерлік түрі қырғаул болып табылады.
Далаларда жабайы құстар мекендейді: ергежейлі бүркіт, кезқұйрық, оба
бүркіті, ителкі және т.б. Сонымен бірге мұнда сексеуілді торғайлар,
дуадақтар, сұр тырналар, бөденелер, саджалар, сексеуілді сойкалар және
т.б. мекендейді. Су айдынында көптеген ұшпалы құстар түрлері кездеседі.
Олар: үйрек, қаз, аққу, ақ және сұр балшықшы түрлері. Тауларда
күркетауықтар, алпілік ұзақтар, таулы құрлар, түйетауықтар мекендейді.
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық-экономикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдедегі Аса қорғалатын
табиғи территориялар туралы заңына сәйкес ленталық орманды сақтау және
қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасы-ның Үкіметінің 2003
жылғы 22 қаңтардағы №73 қаулысымен территориялардың игерілуіне қарай,
соның ішінде табиғаттың алғашқы кейпінің кем дегенде бір бөлігінің
қорғанысын қамтамасыз ету проблема туғызады. Сонымен қатар бөлек қолдан
жасалған объектілерді, олар өз алдына берілген мемлекетте, қоғамда
немесе адамзат баласына мәдени тарихи құндылыққа ие болатын жерлерді
қорғау және сақтау көзделеді. Осы үшін әлемдегі әр мемлекетте
құрлыққа немесе су кеңестігінің бөлігі бір жерлерде адам шаруашылықты
қатаң шектеулі, немесе мүлдем тиым салынған. Солардың ішінде мысал
ретінде Алматы болысындағы келесі түрлерді ООПТ (16):
-Ғылыми қорық, қорғалатын территория, бұл жерлер тек ғылыми негізде
ғана қолданылады, мысалы Алматы қорығы, ол жерде жануар әлемінің
ерекше түрлері сақталған;
-Ұлттық парк, ол ерекше табиғи және ландшафты территория өз
кезегінде ұлттық немесе халықаралық мәні бар жерлердің сақатлуы үшін
құрылады, 300-ден артық ірі ұлттық парктер әлемде таралған. Алматы
облысында Іле-Алатау және Алтын-Емел (16 )деген екі табиғи парктер бар.
-Табиғат ескерткіші, табиғи немесе қолдан жасалған мәдени-тарихи
көрікті жерлер, ол қолдан жасалған жерлер мен объектілерді сақтау үшін
ұйымдастырлады. Оларға Шыңтүрген шыршалары және реликтовая-ясеневая
роща.
-Жабайы жануарлар қорығы, жекелеген жануарлардың популяциясын,
биологиялық қауымдастық таптарын сақтау үшін адамның жоспарлы
бағытталған араласуы қажет болады. Алматы облысында олар 8-Алматылық
(кешенді), жоғарғы Көксу зоологиялық, Кукан зоологиялық, Лепсі зоологиялық
Тоқты зоологиялық, Балхаш зоологиялық, Іле дельтасы зоологиялық, Қараой
зоологиялық арнаулы (17).
-Қорғалатын ландшафт, ол табиғи ландшафтың ерекше элементтері мен
ғажайып құбылыстарды сақтау үшін ұйымдастырылған. Бұл жердің
ландшафтында жол салумен, өндірістік объектілер мен ғимараттар, электро
тасымалдаушы линиялар салуға тиым салынған. Қоғамдық қолданысқа туризм
және дем алысқа әдеттегі өмір шеңберінде және сол район (аумақ)
экономикалық қызметі аясында ұсынылады. Мысалы, табиғи ескеркіш-
Шарын каньоны.
Одан басқа, адам қолымен жасалған жасанды жерлер, ерекше
немесе жоғалуға жақын жануралар мен өсімдіктер түрік табиғи
ландшафта сақтау үшін бөлінеді. Оларға Алматы қаласындағы басты
ботаникалық бақты жатқызуға болады. Және де Іле боаникалық бағым мен
Алматы зоологиялық паркі мысал болады (17).
Орман Қазақстанның шаруашылық қызметінің маңызды бөлігі болып
қалыптасып жатыр және ол белгілі бір қорғалатын территорияларда
жоспарлы және бақылау арқылы жүзеге асырылады. Көптеген әлем елдерінде
ұлттық паркте, басқа резервация және объектілерде өзін өзі қаражаттайтын
және табиғат қорғанысының құралы ретінде белгілі. Бірақ көбіне аталған
территориялар сол елдің бюджетінен, халықаралық ұйымдар көмегі арқылы
әсіресе егер олар ұлттық юрисдикция шеңберінде орналасқан жағдайда
қарастырылады. Бұл үшін туризмнің реттелуі және жоспарлығы және
территорияның немесе объектінің өткізу мүмкнідігінің деңгейін
қадағалау көзделеді.
Қазақстандағы парктер экожүйесі елеулі ықпалға берілмеген және
адам шаруашылығы нәтижесінде өзгеріске ұшырамаған, өсімдік пен
жануарлар әлемі алғашқы қалпында сақталып, геоморфология мен қоршаған
орта ерекше қызығушылық тудыратын соған қоса өте әдемі ландшафты
жерлер құрайды. Осындай практер мемлкеттің жоғарғы органдарының
шешімі немесе халықаралық ұйымдардың ақылдасқан шешімі арқылы
құрылады, мысалы ЮНЕСКО (19) (Қосымша А).
Жоғарыда аталған ерекше қорғалатын территорияларды қарастырайық.
Табиғи ескерткіштер.
Ясеневая роща. Сртоғай шатқалында орналасқан. Ясень- реликті
ағаш. Палеонтологиялық олжаларға қарағанда, бұл ағаш палеоген
дәуірінде өскен. Ясень мұздық қатаң дәуірден аман шығып төрттік
дәуірге дейін жеткен. Көптеген миллион жылдар өтті. Тау қыраттар,
климат, жер кедбеті, жануралар жаңа түрі пайда болып қайта жоғалып
жатты, өсімдіктер -барлығы өзгеруіне ұшырады, тек бұл ағаш қана
өзгермеді. Бұл территорияда негізінде солдат ясень өседі.
Ботаниктер оны өзен сүйкіш деп атаған, себебі сол тек өзен
жағасында ғана өседі. Ясеннің бұл түрі тек осы жерде сақталған,
Шарын өзенінің төменінде, каньонда Темірлік өзені боында. 1964 жылдан
бастап бұл жер табиғат ескеркіші атағына ие болды. Ағаш кесуге
тиым салынған. Бұл жерді көптеген күтушілер қарайылдайды. Аумағы
4855 га, бірақ ағаштың алатын жері тек 800 га. Бұл ағаштан бөлек
қара туранта, лох, үлкен жемісті терек кезедседі. Ясень жапырағы ең
қою жасылы, сұр жапырақты. Э.К. Бердин ботанигі ясеньді зерттеуші,
назар аударарлық тұжырым жасады; гидрологиялықрежим өзгергендіктен,
топырақ құрамы өзгері, осының нәтижесінде ясеневая рощаның табиғи
қалпына келуі кідіріп қалды. Осы ясеневая роща бойымен көптеген
километрге ежелгі қорғандар тізілін жатыр. Олар өте көп, жүздеген ірі
тастардан қаланған үлкен емес. Сартоғайдың үлкен қорғандары
Жетіөзен ауданының қорғандарынан өзгеше ерекшеленеді. Бәлкім, бұл
ерекше тайпаның тұрғындарының өзгешілігі шығар. Қорғандар ірі
шеңбермен немесе шаршы болып тастармен қоршалған. (22).
Шынтүрген шыршалары. Алматы облысының оңтүстігінде, Іле
Алатауының Бозгүл шатқалында Шынтүрген шыршалары бар. Бұл солтүстік
қара қылқан жапырақты тайга мұз дәуірінен сақталып қалған, үлкен
ғылыми құндылыққа ие. 1968 жылдан бастап Шынтүрген шыршалары
Қазақстанның табиғи ескеркіші болып жарияланды.
Болашағы бар табиғи ескеркіштері және көрікті
жерлер.
Ерекше қорғалатын территориялардан басқа да мемлекет көңіл
бөлуге тиіс табиғи объектілер көп. А.В. Чигаркин: . . . Қазақ ССР
территориясында ресми түрде 3 табиғи ескеркіш бар. Дегенмен мемлекет
қорғанысын күтіп отырған табиғи жерлер өте көп. Қоғамның қызметін
міндеті-табиғаттың жаратқан құндылықты анықтау және сақтау. (22).
Қазіргі кезде республикалық мәні бар 25 табиғи ескеркіші бар, бірақ
мемлекет қолдауысыз 65 объект бар. Олар ресми ақпартқа болашағы бар
табиғи ескеркіш болып танылды.
Алматы облысында алатауы орналасқан:
1) Шарын каньоны (ландшафты-палеонтология ескеркіші)
2) Жабартау (палеонтологиялық).
3) Құрты (палеонтологиялық)
4) Шыпталы (палеонтологиялық)
5) Қарағашты роща (ботаникалық)
6) Жаңғақ рощасы (ботаникалық).
Шарын өзені каньоны. Немесе Долина Замков. Шарын өзені
каньондары Алматы облысының шығысында, Алматыдан 193 км қашықтықта
орналасқан. Терең каньон ішімен өзен өтеді. Басында жан жаққа кең
тарап, тұнығында Ақтобай шатқалы құрайды. Тоғай орманы, бұл жерде
түрлі аң мен өсімдіктер кездседі. Кейін каньонның қатаң жағалауы
тарылып, жазықтықты кесіп өтеді де, биік тасты Торайғыр жотасының
қоршауынан өтеді. Жотадан өте сала, өзен терең каньоны суын апарады,
ол жерде адам тұрмайды және тасты шөл жер. Келесіде каньон
қабырғасы жан жаққа таралып, Шарын кең жазықтыққа, Сартоғай
шатқалына төгедіканьонның жалпы ұзақтығы 154 км.
Кезінде, 25 миллион жыл бұрын, бұл жерде үлкен көл болған,
түбіне ашық су мен ұсақ щебень. Кейін кқл суы тартылып, 200-300
метр болатын туб қалындығында, күшті сулар көптеген үңгір мен саңылаулар
кескіңдеді. Шарын өзені каньоны керемет тектоникалық және геологиялық
полиогн. Кайнозой таулы породасы сарғышыл ақтас-саз тунбасымен
магмалық және тұнбалық породасы Торайғыр жотасында білінеді.
Биіктігі 300 м-ге дейін жетеді, төменгі карбон (300 мың жыл
бұрын) дәуіріне сәйкес көптеген қазба фаунаны кездстіруге болады.
Көптеген миллиондаған жылдар бойы су, күннің көзі және жел
осы каньонға алуан түрлі бейне берді. Кейде олар үлкен қаланың
қираған бөліктері, немесе құбықтарға, не болмаса жануар, колонна,
мұнара, андарға ұқсатуға болады. Долина Замков, Ущелье ведьм
атты жерлер өзінің ерекшеліктерін белгісі, мысалы жол бір
шынтақтыққа дейін таралып кетуі, Чертово ущельесі жол тіптен жарға
тіреледі. әдемі, көрікті, ежелгі, кескіндеулі- бұл каньон қатаң
келбеті мен қатты әсер бероеді. (23). Каньон танында қоян, жылан,
келтіргімтерді, түрлі құстарды кездестіруге болады.
Алматы облысының қорықшалары.
Алматы кіші қорығы. Кіші қорық 1953 жылы табиғи ландшафтың,
сирек және жоғалып кетуге жақын жануралар түрлерін Іле Алатауы
зонасында қорғау үшін ұйымдастырылған. Теңіз деңгейімен 100-3400 метр
биіктікте орналасқан. Ауданы 427 мың гектар Кіші қорық
территориясында 590-нан астам жоғарғы және төменгі белгілі. Ал,
аркар, қар барсы, Тянь-Шань аюы, сияқты жануралар ССР Қызыл
Кітабына енген.
Қарағай мемлекеттік кіші қорық. Республикалық мәні бар осы
кіші ұорық 1979 жылы құрылды. Ауданы 509 мың га, Алматы облысы, Балхаш
районы Ақкөл, Көктал совхоздарының жерінде орналасқан. Кіші қорық
территориясы Оңтүстік Ақкөл ауылы, Батыстан- Жиделі өзенінің саласы,
Солтүстіктен Балхаш көлінің жағалауы, Шығыстан Бақанас-Қараой
автожолымен шектеледі. Шөлді жерлер сексеуіл, шенгел және Іле өзенінің
жайылым батпақты жерлеріне ұласады, уақытша суқоймалар кездеседі.
Жағатайында қабан, елік, ондатра, қырғауыл және басқа аңшылық-өнім
аңдары кездеседі. Шөлді жерлерде-жайрап, өтек, Қарабөкті шілдер,
саксаульная сойка, түлкі, қарсақ, құлақты кірпі, саршұнақ және
қосаяқтардың бірнеше түрлері.
Кіші қорықта аңшылыққа және өсімдік өртеуге тиым салынған,
өндірістік мақсатқа ондатр ұстауға болады, және оның дұшпандарына
(қасқыр, түлкі, қарсақ, ит) аңшылық Бақанас ондатрыверопромхоздың
штаттық аңшыларына рұқсат етілген. (30,35).
Қапшағай мемлекеттік аңшы-қорықшылық шаруашылық.
Бұл шаруашылық 1982 жылы архар, жайран, құлан, қарабок шіл
саның сақтау және ұлғайту, және эфедра хвощевой, Іле феруласы,
Закавказ каракасын қорғау үшін құрылған. Қапшағай су қоймасының
солтүстік жағында орналасқан. Жоңғар Алатауының оңтүстік бөлігін
қамтиды. Аумағы 521,6 мың га. өсімдік әлемі шөлдаладай: турата, лох
узколистый, шенгел, ақ және қара сексеуіл. Бұл территорияда 40 тан
астам жандар және 80 нен астам құсі түрі бар. (10).
Жоғары Көксу мемлекеттік зоологиялық кіші қорық.
Қорық КСРО министрлер одағы қаулысымен №1 16.03.1981ж., аумағы 240
мың га құрылды. Уақыты Совмин КСРО №69 17.02.1986 созылып, кіші қорық
Республикалық мәні бар уақыты шектеусіз болды. Бұл кіші қорық Жоңғар
Алатау оңтүстік-батыс жағында екі әкімшілік райондарында Панфилов
және Гвардейский орналасқан.
Лепсі мемлекеттік кіші қорық.
Талдықорған облысының исполкомының Халық депутаттар кеңесі
шешімімен 150 мың ға жерде құрылды. Кейін 27.07.1982ж. №263 жарғы,
территориясы 258 мың га-ға үлкейтіп және 10 жылға ұзартады шекарасы
шығыстан Глиновка ауылы Үйгентас (Андреевка) районы бойымен Тастау
өзеніне дейін. Оңтүстікке Тасату өзенінен Тентек өзеніне дейін,
батыстан Тентек өзенінен Герасимовка ауылына дейін, солтүстігінен
Держинск және Глиновка ауылы.
Қоқан мемлекеттік кіші қорық. Талдықорған облисполком №454 шешімі,
30.12.1971ж. аумағы 48600 га 1974ж. 28 маусым облисполком №232 шешімімен
аумағы 49100 га-ға дейін ұлғайтты. 27.07.1982ж. №264 облисполком шешімі
бойынша кішіқ орық мерзімі бұрыңғы шекарамен 10 жылға ұзартылды. Қоқан
кіші қорығы Балхаш көлі жағалауында, Бурлитобинкс районы
территориясында орналасқан.
Реликтовая чайка мемлекеттік кіші қорығы.
05.09.1978ж. КССР министр кеңсесінің №348 қаулысы бойынша кіші
қорық республикалық мәні бар жер болды. Ұзақтығы-тұрақты. Аумағы 3300
га. Алакөл районы жерінде орналасқан, оның ішінде Үлкен Аралтөбе,
Кішкене Аралтөбе, Орта, Бузымянный, Урочище, Шұбар түбек
аралдарында орналасқан.
Тоқты мемлекеттік кіші қорығы. 26.01.1981ж. КССР.
Министр кеңесінің №29 қаулы бойынша 10 жылға, аумағы 187 мың га,
шекараларына ст.Достықтан оңтүстікке қарай Сары қора шатқалына
дейін, мемлекеттік шекара бойымен батысқа қарай Көксуат өзенінің
бастауына дейінгі жер. Солтүстік шегі Көксуат өзен бастауынан
Қызылтал өзені бастауына дейін, солтүстік-батыс шегі Қызылтал өзеніне
Көктума ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...2
2. Орман шаруашылығы тарихына
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..6
3. Алматы облысы орман шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3.1 Алматы облысының табиғи-климаттық жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ...11
3.1.2.
Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3.1.3. Су – ресурстары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .16
3.1.4 Фаунасы мен
флорасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..19
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .22
4.1.2. Техникалық – қауіпсіздік
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.1.3. Орман шаруашалығындағы қауіпсіздік
талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... .51
4.1.4. Орманды
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...55
4.1.5. Ормандағы өрт
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..58
5. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
6. Қолданылғын әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 72
1 Кіріспе
Қазіргі кезде орманды пайдалану көлемдері өсті, оның сапалы
өзгеруі өтіп жатыр ,бұл негізгінен жаңа машиналарды және технологияларды
қолдануға байланысты.Ормандардың біршама аудандары шабылып жатыр . Алдын
ала есептеулер бойынша, біздің ғаламшарда жыл сайын ауданы 10 млн га
асатын орман шабылады.
Ал жыл сайынғы әлемнің маңызды аудандарындағы ормандардағы
өрттер саны одан да көп, бірақ жалпы алғанда жану көлемі техникалық алға
басуға байланысты төмендеу байқалады.
Осыдан орманы шабылған және жанған аудандарда орманды бұрынғы
қалпына келтіру қажеттілігі туындайды. Бұл қазіргі заманның ғаламдық
проблемасы .
Орман шаруашылықтарында орманды қалпына келтіру және ормандағы
техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау ерекше орын алады – себебі бұл
мемлекетіміздің үлкен шаруашылық мақсаты және сонымен қоса оны орындау
жұмыстардың масштабтылығына байланысты, ғаламдық проблеманы шешуге өз
үлесімізді қосу, орман шаруашылығында техникалық қауіпсіздік ережелерін
сақтау, табиғатты қорғау, қайта жаңарту өзекті мәселенің бірі болып
табылады.
Орманды қалпына келтіру мәселелерін дұрыс шешу,ағашпен және
орманның басқа өнімдерімен үздіксіз қамтамасыз етумен, сонымен қоса
орманның қорғағыштық, рекрециялық және басқа функцияларымен тікелей
байланысты, бұл орманның биосфераның маңызды құрамдас бөлігі ұғымынан
туындайды.
Орманды қайта жаңарту, оның басты компоненті –ағаш өсімдіктерінің
қалпына келуін білдіреді. Ал ол болса, басқа компоненттердің –орманға тән
топырақ жабындысы-ның, саңырауқұлақтар және бактериальды флораның және т.б
пайда болуына әкеледі. Сондықтан орманды қайта жаңарту ұғымын кең мәнде
биогеоценоздың немесе экожүйе тұрғысынан қарастыруға болады,яғни орман
қоғамдастығының, орман биогеоценозының немесе орман экожүйесінің қайта
жанаруы деп.Тәжірибе жүзінде орманның қайта жаңаруы ағаш өсімдіктерінің
қалпына келуі және жас ағаш өсінділерінің болуы, оның сипаты (шығу,тап,
өздігінен өскен, көшеттер, өсуі, олардың санын орналасуы, олардың тұқым
бойынша таралуы,жағдайы) бойынша бағаланады.
Орманды қалпына келтіру-көп жақты проблема,оның ішінде әсіресе
табиғи, техникалық, технологиялық, экономиялық және әлеуметтік жақтарды
бөліп көрсетуге болады.
Орманды қалпына келтіру табиғи,жасанды және аралас деп бөлінеді.
Орманды табиғи қалпына келтіруді екі мәнде түсінуге болады:
1) өздігінен қалпына келтіру процессі ретінде, ол орманда сұрапыл
(стихиялы) түрде,ағаш өсірушуінің әсерінсіз, бірақ ол белгілі
заңдылықтарға бағынады,оларды білу арқылы қайта жаңарту мәселелерінің кез
келген түрін шешуге болады;
2) реттелетін процесс ретінде, ағаш өсіруші бағыттайтын, яғни былай
айтқанда, табиғи жаңартудың бір әдісі ретінде қарастыруға болады, ағаш
өсіруші табиғи жаңартудың бағытын анықтайды және оны әдіс ретінде
қолданып, ағаш тұқымының өсуі үшін қолайлы күтімдік кесудің әдістерін
және тұқым беретін ағаштарды таңдайды, топырақ үстін және топырақты
дайындайды, орман кесу кезінде өсінділерді сақтау шараларын ойластырады.
Табиғи қайта жаңарту әдісінде ағаш тұқымдарының биологиясын және
экологиясын, табиғи және экономикалық жағдайларды, кесу тәсілдерін
ескеретін әдістерді қолдану қарастырылған. Сөйтіп,орманды табиғи қайта
жаңарту басқарылатын процесс және әдіс ретінде қайта жаңартудың активті
түріне жатады[11, 14 б.].
Ал жасанды қайта жаңарту кезінде қазіргі әлемдік ағаш өсіруде
ортақ тенденция байқалады,бұл біртіндеп көшет отырғызуды көбейту. Бірақ егу
және отырғызу қатынастары әр түрлі болуы мүмкін, бұл тұқымға, табиғи
жағдайларға, тұқыммен және отырғызылатын материалмен қамтамасыз етілуіне,
техниканың мүмкіндіктеріне байланысты.
Аралас қайта жаңарту бір учаскіде табиғи және жасанды қайта
жаңарту-ды бірдей қолдану болып табылады және әр түрлі нұсқада берілуі
мүмкін. Бұл әдістің бірталай жақсы жақтары бар, бірақ ол сұрапыл
жағдайлардың болуын ескеру керек, яғни қанағаттырылмайтын нәтижелерді алуды
(мысалға,қарағайдың өсуін табиғи қайта жаңарту нәтижесінде шыққан қайың
басып тастау мүмкін) сондықтан бұл процеске ағаш өсірушінің уақытында
кіріскені керек.[25, 36 б.].
Орманды қорғау және көбейту-жалпы халықтық іс. Орманды сақтау
және көбейту тек қана халық шаруашылын ағаш және басқа бағалы өнімдерімен
қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қоса жануар әлемінің, табиғи су
қоймаларында балықтың сақталуына және көбеюіне,климаттың жақсаруына
әкеледі. Осы арқылы адамдардың өмір сүру жағдайлары жақсарады.осы орайда
орманды қорғауға ертеден көп көңіл бөлінген. Петр І 1701 жылы өзендердің
бассейндеріндегі орманды кесуге тиым салды.Сонымен қоса ол қорғауға
алынған ағаш түрлерін, орман алаңдарын анықтады. Малды бақташысыз жаюға
тиым салынды. Қазан және Нижнегородтағы орманды кескен үшін қатаң жаза
тағайындады.1722 жылы Петр І орман шаруашылығында маңызды реформаны
жүргізді, бұл реформа орман шаруашылығын министр бастаған жеке бір сала
ретінде арнайы басқарманың қалыптасуына негіз болды.
Орман шаруашылығының жұмысшылары орманды қалпына келтіру, орман
қорын тиімді пайдалану,ағаш дайындау кезінде оның шығымын азайту,
тасымалдауға және өңдеуге, орман өнеркәсіптерін орман қорына жақын етіп
орналастыруға байланысты көптеген қиын мәселелердің сәтті шешімін тауып
жатыр.[5, 3 б.].
Орман өсірудің негізгі проблемасы-біздің орман байлығымызды
көбейту және оның өнімділігін арттыру-ғылыми негізде дайындалған арнайы
шаралар арқылы шешіліп жатыр. Бұл проблеманы шешудегі жетістіктер орман
шаруашылығын жүргізу ережелерін терең және мықты түсінуге тікелей
байланысты.
Ормандағы шаруашылық әдістер мен тәсілдер орман биологиясы
бойынша арнайы білімдерді-орман екпелерінің өмірі туралы білуді талап
етеді.
Ағаш өсірушілердің оңды ісін бағалауға келмейді. Ағаш өсірушінің ұлылығы
мынада жатыр,ол өзінің күнделікті жұмысында өзі көрмейтін және қолданыла
алмайтын затты өсіп шығарады, бірақ оны ұрпақтары алғыс айта отыра
бағалайды.
Ағаш өсірушінің қызметін чеховтың кейіпкері Астровтың
сөздерімен сомдауға болады: менің қолымен өсірілген жас орманның шуын
естігенде, мен климаттың кішкене болса да менің қолымда екенін сезем және
мың жыл өткен соң адамдар бақытты болса,оған мен кішкене кінәлі болуға
бақытты болам.Мен қайыңды салып, одан куейін оның өсіп келе жатқанын
көргенде, менің кеудем мақтанышқа толады .
Иә,орман тек қана ағаш және басқа өнімдердің көзі емес,тек адам
өмір сүретін ортаның компоненті ғана емес. Орман-бұл талай жазушыларды,
ақындарды, суретшілерді және композитерлерді толғандырған сұлулықтың көзі.
Алғашқы музыкалық әуендер құстардың әндеріне, жапырақтардың
қозғалуына,шегірткелердің зуылдауына,бұлақтардың гүрілдеуіне еліктеуден
пайда болған шығар. Әр қашан және әр жерде музыканың негізгі көзі табиғат,
оның ішінде орман болып келеді. Орманға өздерінің тамаша суреттерін
Васнецов,Саврасов,Попов және Левитан, т.б суретшілер арнаған. Шишкин да
орыс орманының әншісі болған [15, 211 б.].
2. Орман шаруашылығы тарихына шолу
Ғалымдар мен философтардың айтуы бойынша б.д.д Ү ғ жер өндеушілер
орманды өздерінің ағаш материалдарына қажеттілігін қамтамасыз ету үшін
өсірген. Өркениеттің дамуына байланысты орманды пайдалану бағытталған
түрде болды. Біздің дәуірімізге дейінгі ІҮғ. кітаптарында орманды пайдалану
және орман босаған жерді қалпына келтіру туралы шаралар сипатталған.
Орманды өсіру туралы ережелер әр түрлі энциклопедияларда (ІХ-Х
ғ.ғ) келтірілген. Мемлекет тарапынан орман ісіне деген қызығушылық ПетрІ
кезінде басталады. Ресми бұйрықтарында ПетрІ орманның мемлекет үшін
маңыздылығын көрсетіп кеткен.
Ормандар кеме флотын дамыту үшін керек болған.Бірақ ғылымдағы
адамдардың ойлары тек орманды адамдар қажеттілігі үшін қолданумен шектеледі
деген оймен тұрып қалған жоқ. Орманның суқорғауда, суреттеуде, топырақты
қорғауда, климатты жақсартуда маңызы зор екені туралы ойлар пайда болды
және олар дәлелденді .
Ағаш өсіру ғылымының негізін өздерінің еңбектерінде ұлы орыс
ғалымдары М.В.Ломоносов, А.Л.Нартов, А.Т.Болотов және т.б салды.
Орманды өсіру ғылымы тез қарқынмен дамыды.1804 жылы бірінші,орман
өсірудің негіздері жазылған кітап шықты, авторы Е.Ф.Забловский.
Орман өсірушілер баспадан шыққан А.В.Теплухов, А.Варгал,
П.Перелыгин, Д.И.Менделеев, В.В. Докучаевтың еңбектерімен танысты.
ХІХ ғ.ортасында және екінші жартысында орман ғылымында В.Шелгунов,
М.К.Турский, Ф. К. Арнольд, Д. М. Кравчинский, А. Ф. Рудзкий және т.б.
еңбектері белгілі болды.ХІХ ғ.соңы мен ХХғ.басында оларға Н. С. Нестеров,
Г. Н. Высоцкий, Л. И. Яшнов, М. Е. Ткаченко, В. Н. Сукачевтың және т.б
еңбектері қосылды.[12, 81 б.] .
Орыстың орман туралы ғылымының пайда болуына және дамуына үлкен
үлес қосқан профессор Г.Ф.Морозов, оның жүзжылдық мерейтойын 1967 ж
тойланылып кетті. Оның Орман туралы ілімі 1912 ж және 1949ж аралығында
жеті рет басылып шығарылды. Г.Морозовтың Орман туралы ілімі атты
кітабының бағалығы мынада жатыр, әлемде бірінші рет орман өмірінің
теориясы берілді. Өзі бақылаған нақты материалдар және орыс, шетел
зерттеушілерінің материалдары негізінде Г.Ф.Морозов орманның даму және оның
пайдалану барысында қалпына келтіру заңдылықтарын анықтап, зерттеді . Ол
орманды географиялық құбылыс ретінде қарастырды.
Орман өсіруде жиналған тәжірибе негізінде мынаны көруге
болады,қарағайды қайта жаңарту кезінде негізгі орынды орман дақылдары алу
керек. Бірақ оны өсіруге байланысты кейбір сұрақтар, мысалы құмды
топырақтарды дайындау, басқа тұқымдармен араластыру, орманның қалыңдығы
және егу орындарын орналастыру секілді,әлі күнге дейін орман өсірушілер
арасында қызу талқылануда.[32, 14 б.] .
Өміршенді және жоғары өнімді егінділерді салу кезінде маңызды
рөлді әр түрлі жағдайларда өсетін орман тұқымдарының дәнінің шығу тегі
алады.
(Вересин, 1946. Носков, 1959, Поджаров, 1971). Дәндерді таңдау кезіндегі
қателік дәл сол кезде емес, тек біраздан соң анықталады,сондықтан ағаш
өсірушілер кез келген дәнді қолдануынан болатын эффекті білу және болжау
керек. Орманды зонаның Орталық бөлігінде, Усман борында оңтүстік бөлігі),
жай қарағай дақылдарын сау технологиясы бойынша туындайтын сұрақтарға жауап
беруге арналған бірегей объектілер орналасқан. Олар жоғарыда айтылған
бағыттар бойынша зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Орман өсіру
тарихында бірінші рет организмдер мен ортаның бір тұтастығы туралы қағида
айтылды.
Орман сыртқы ортамен үздіксіз байланыстағы тірі организмдердің
күрделі тұрғылықты жері ретінде қарастырылды. Орман туралы түсінікке бір-
бірімен және қоршаған ортамен әрекеттесетін және үздіксіз өзгерісте болатын
жануарлар мен өсімдіктер қоғамдыстығы ретінде берілді. Г.Ф.Морозов бойынша
орман географиялық құбылыс.
Ч.Дарвинның көзқарастарына негізделе отырып Г.Ф.Морозов орман
өмірін тіршілік үшін күреспен байланыстырды, бұл табиғи сұрыпталуға
әкеледі деп ойлады. Ағаш өсімдіктерінде индивидуальды өзгергіштік түрі
қатты дамыған. Табиғи сұрыптау процессі ағаш тұқымдарына тән. Ортаның
жағдайына бейімделе алған организмдер тірі қалады, бейімделе алмағандар
өледі. Ағаш тұқымдарында аналық және аталық белгілер тұқым қуалайды, ал
ағаштардың қасиеттерінің өзгергіштігіне шек жоқ.
Қазіргі орман өсіру үшін Г.Ф.Морозов тұжырымдаған ереженің
маңызы зор, ағаш тұқымдарының орта жағдайларына сәйкестігі туралы ереже.
Тек ағаш тұқымдарының өсетін орын жағдайларына сәйкес болғанда ғана оң
нәтиже алуға болады, яғни жоғары өнімді орман.
Орманды қозғалмалы тепе-тең жүйе деп көрсете отырып, Г.Ф.Морозов
орман өміріне белсенді қатысып, табиғи сұрыпталуды жасанды жолмен реттеу
керек деп санаған. Ол орман өсіруде жаңа бір бөлім әдейі сұрыптаудың пайда
болуына сетігін тигізді, бұл сұрыптау табиғи сұрыпталуды шарттарға сай
және шаруашылыққа керек етіп реттеу туралы пән. Осыған орай орман табиғатын
терең зерттеу және оған орман дақылдарының селекциясы, күту мақсатында кесу
және басқа шаралар арқылы белсенді әсер ету,оның орман туралы ілімнің
негізі болды.
Профессор Г.Ф.Морозов ағаш тұқымдарының ауысуы туралы ілімнің
негізін қалаушы.Оның айтуы бойынша, табиғатта бәрі өзгереді, ауысады.
Орманда, кейбір формаларда тұрақты болуына қарамастан,осы заңға бағынады.
Орманның өмірге деген қабілеті ағаш бітімінің орта жағдайларына сәйкес болу
дәрежесіне байланысты[49,58б].
Г.Ф.Морозовтың дарындылығы әсіресе ол жасап шығарған орман
типтері туралы ілімде анық көрінді. Бұл ілімді жалпы біздің елде де және
шетелде де мойындады. Ол В. Н. Сукачев, П. С. Погребняк, В. Г. Нестеров,
И. С. Мелеховтар айналасқан типологиялық бағыттардың дамуына негіз болды.
Орыс орман өсірушілері ІҮ әлемдік орман конгрессінде орыстардың
типологиялық мектебін жоғары бағалануы Г.Ф.Морозовқа міндетті.[51, 75 б.].
Отандық орман өсіруде ең таңымал, А.Ф.Правдинің (1964) жай
қарағайдың түр ішілік классификациясы, ол қарағайдың 5
түртармағын(географиялық түр) бөліп көрсетті:жай ормандық,ілгекше
түрдегі,солтүстік лапландық, сібірлік және құлынды(немесе оңтүстік
далалық). Әр түр тармақтар өз ішінде климаттық экотиптерге және топырақтық
немесе эдафиялық экотиптерге бөлінеді.Мысалға, бордық қарағай (меловая)
және батпақты қарағай (болотный).
Климаттық тип (немесе географиялық бір түр) бұл ең үлкен
популяция,оның ішінде географиялық ендік пен теңіз деңгейінің биіктігі
арасында айырмашылықты анықтау мүмкін емес деп қарастыралады.
(Дж.Райт,1978).
Қазіргі түрлер концепциясы оны популяциялар жүйесі ретінде
көрсетеді
(Н.В. Тимофеев-Ресовский және т.б., 1973; Э. Майр, 1974). Негізгі орман-
түзушілерді зерттеу кезіндегі популяциялық көзқарас орман ғылымында жаңа
кезең. Орман өсіруде популяция пайдаланудың,қорғаудың және түрлі
жаңғыртудың негізгі бірлігі ретінде қарастырылады.Ағаш өсімдіктерінің
популяциялық құрылымының ерекшеліктері, олардың биоэкологиялық
өзгешіліктері-мен,өміршеңділігімен, ареал кеңдігімен анықталады.Ағаш
өсімдіктерінің популяциясы, әсіресе жай қарағайдың,дарақтардың саны бойынша
көп, ашық шекара жоқ, аралас зоналар бар. Ареал деңгейінде тұқымқуалаушылық
қасиеттер мен белгілері физ-географиялық жағдайлардың өзгеруіне байланысты
өзгереді. Жай қарағайдың географиялық өзгергіштігін ескере отырып, бұрынғы
Кеңес Одақ территориясында 85 орман аудандары құрылған еді.
3 Алматы облысы орман шаруашылығына сипаттама
3.1 Табиғи-климаттық жағдайы
Алматы облысы республикамыздың оңтүстік-шығыс бөлігін алып жатқан
Жетісу деп аталатын аймақта орналасқан, ауылшаруашылық аймақтардың бірі,
жалпы ауданы 224,0 мың га. Территориясы- Солтүстігінде ол Шығыс және
Орталық Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр әрі бұл шекаралық аймақты
ащы-тұщы сулы Балхаш көлі, суы ащы Алакөл, Жалаңаш көл және суы тұщы
Сасықкөл мен Ұялы көлдері бөліп жатыр. Шығысында Жоңғар Алатауы арқылы
Қытай мемлекетімен көршілес жатыр. Ал, оңтүстігінде Іле Алатауы, Күнгей
және Теріскей Алатау жоталары созылып жатыр. Бұл Солтүстік Және Орталық
Тянь-Шань таулары. Батысында Жамбыл облысымен шектеседі.
Облысты Жетісудағы ең ірі су көзі Іле өзені кесіп өтеді. Оның қайнар
көзі Алматы облысынан бастау алып, сосын Қытайға бет алады, ол жақтан
қайтадан Қазақстанға ағып келіп жасанды Қапшағай су қоймасын түзген соң
шөл арқылы өтеді де Балқаш өзеніне келіп құяды. Оның ұзындығы 1001 шақырым.
Қапшағайдан Іле Алатауының аңғарына дейін 1000 шақырымға жуық, бірақ
мұндай ара қашықтықта бір сағаттың ішінде қаңсыған шөл даладан бастап
арктикалық мұзға дейінгі 4 климаттық белдеуді жүріп өтуге болады. Облыс
аумағында 16 аудан және облыстық қалалары Қапшағай, Текелі бар. Әкімшілік
орталығы — Талдықорған қаласы.
Алматы облысы - ғаламшарымыздағы тропикалық және экваторлық зоналардан
басқа барлық ландштафты зоналарды бірнеше сағат ішінде жүріп өтуге болатын
жерлердің бірі. Орналасуына, жер бедеріне қарай облыс әр түрлі екі бөлікке
бөлінеді, олар: оңтүстік-таулы аймақ және солтүстік –жазық.Облыстың
оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Тянь-Шань тауының солтүстік сілемдері
созылып жатыр. Облыстың солтүстігі мен солтүстік-батысы Балхаш шөлімен
ұштасып жатыр. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай қозғалып келе
жатып жаттығып жүрген адам жол бойында шөлге, жартылай шөлді далаға (500-
ден 1000 м-ге дейін), орманды дала мен жапырақты ормандарға ( 1000-1400
м), тянь-шань шыршаларының орманына (1400-2700), альпілік және субальпілік
алқаптарға, қарлы шыңдар мен мәңгілік мұздықтара тап болады.
3.1.2. Климат
Табиғи ортаның екінші бір маңызды элементі климат болып табылады.
Оның жалпы сипаттамасы жайлы сөз етсек сол аймақтың рекреациялық
мақсаттарда жарамдылығын бағалауда топо-климаттық және микроклиматтық
ерекшеліктері анықталады. Ауаның тазалығы, инсоляцияның жағымды жағдайлары,
ауа температурасының аз мөлшерде ауытқуы және ауаның ылғалдылығы, тұманның
сиректігі, желден қорғану барынша үлкен мәнге ие.
Алматы облысының климаты
Облыста барынша суық ай қаңтар, ал ең ыстық ай шілде болып табылады.
Жазықтық жерде қаңтар айындағы ауа температурасы минус 12,0-тан минус
градустан 14,1градусқа дейін ауытқиды. Балхаш маңайындағы суық маусымның
ұзақтығы 5 айға жуық (қарашадан наурызға дейін). Тау етектерінде қаңтардағы
орташа температура минус 5,6-дан минус 6,6 градусқа дейін ауытқиды. Бұл
жерде қыс салыстырмалы түрде алғанда қысқа болып келеді.
Облыстың жазық және таулы жерлерінде өте ыстық. Шілде айындағы орташа
температура плюс 20 градустан плюс 25,1 градусқа дейін ауытқып отырады.
Алматы облысының климатына белсенді күн радияциясы тән. Мұнда вегетациялық
кезең 4000 градусқа дейінгі температура мөлшерінде 205 күннен 225 күнге
дейін созылады.
Биік таулы аудандардағы климат облыстың жазық жерлі аудандарындағы
климаттан ерекшеленіп тұрады. Жаз мезгілінде тауда ауаның температурасы
әрбір 1000 метр сайын орташа есеппен алғанда 0,6 градусқа төмендеп отырады.
4500 метрден жоғары биіктіктерде орташа температура барынша жылы ай
шілденің өзінде құбылып отырады.
Алматы облысының аймақтары бойынша жауын-шашынның түсуін бақылағанда
оның әр жерде біркелкі түсе бермейтіні байқалды. Облыстың жазық жерлі
аудандарына түсетін жауын-шашынның жылдық мөлшері 125 мм-ден 300 мм-ге
дейін ауытқиды, ал тау етегінде 400 мм-ден и500 мм-ге дейін өзгерсе, тауда
700 мм-ден 1000-ге дейін өзгеріп отырады. Облыстың ең құрғақ жері Балқаш
маңы болып табылады. Мұндағы климатқа тән шөл іспеттес. Облыста көктемгі
және жазғы кезеңдерде жауын-шашын көп мөлшерде түседі [9].
Облыстың тау жақ бөлігі демалыс үйлері мен санаторийлер, курорттар
салуға аса ыңғайлы болып келеді. Осылайша, Алматы облысы туризмнің қысқы
түрлермен қатар жазғы түрлерін де дамытуға жайлы жағдай туғызатын климаттық
ресурстарға ие. Қыс мезгілінде ауа-райы ыңғайлы және жауған қар шаңғышылар
мен коньки тебушілердің ғана емес қыс қызықтарын ұнататындардың да әр
түрлі қысқы ойындар ұйымдастыруына ықпал етеді. Ал, жаз кезінде шомылуға,
күн көзіне қыздырынуға, қаланы аралап қыдыруға керемет жағдай туады.
Балқаш және Алакөлге ұласатын солтүстігі көлбеуленген құмды жазық алқап.
Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен
түзілген. Оның басым бөлігін Сарыесікатыраудың, Тауқұмның, Лөкқұмның,
Қарақұмның, Қорғанқұмның қырқалы және төбешікті құмды алқаптары алып жатыр.
Балқаш маңы жазығының Іле аңғары өтетін атыраулық бөлігі көне құрғақ
арналармен тілімделген. Солтүстік шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауының
аралығында Жетісу (Жоңғар) қақпасы орналасқан. Облыстың шығысын Жетісу
Алатауының сілемдері толығымен қамтыған. Олар тауаралық ойпаңдар мен
қазаншұңқырлар арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік тауы —
Бесбақан (4442 м) орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар,
олардың жалпы ауданы 1,0 мың км2-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір
сілемдері (Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқан т.б.)
өзен маңындағы жазық өңірлерге сұғына еніп жатыр. Облыстың оңт. және
оңтүстік-шығысы Іле, Күнгей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Ұзынқара) жотасы
және Солтүстік Тянь-Шань сілемдерінің т.б. жоталарынан құралған. Жетісу
Алатауы мен Іле, Күнгей Алатаулары және Кетпен таулары аралығында Іле ойысы
(аңғары) жатыр. Алматы облысының оңтүстік-батысын және батысын Шу, Іле
таулы үстірттері мен далалары қамтыған (Жусандала, Бозой, Қараой
үстірттері). кедір-бұдырлы толқынды рельефпен ерекшеленеді (өзен
сағасындағы талдар және жыралармен,құмды қайрандармен және т.б
сипатталады).
Орталық бөлік топырақтың ауыр құрамымен және көл, бұлақтардың
көптігі-нен пайда болған ойыс-қиыс рельефпен сипатталады. Мезорельефтің
төменгі бөлігінде батпақты шалғындықтар кездеседі. Ағаш (терек, үйеңкі)
және талдар (итмұрын, шоқ тал,ырғай секілді және т.б) өсімдіктермен және
басқа жағалауында астық тұқымдастар және әр түрлі шөптер (арпабас, шын), ал
батпақты шалғындықтарда-қамыс, елекшөп және т.б. Филиал орналасқан ауданның
орман өсу үшін жағдайлары қатал. Жазда құрғақшылық, аңызақ, ол
өсімдіктердің су балансын бұзады.
Қысқы желдер ашық жерлерден қарды айдап алып кету
мүмкін,нәтижесінде топырақ үлкен тереңдікке қатып қалады, бұл тамыр
жүйесінің жағдайына жаман әсер етеді. Жаз кезінде найзағай түседі, әсіресе
ұзақ құрғақшылықтан соң, орман өрттерін тудырады. Қатаң климат орман өсіру
үшін қолайсыз және осы аймақта ормандандыруды қиындатады.
Қоршаған ортаны қорғауда орманның рөлі жоғары. Орманды пайдаланудың
бес түрін бөліп көрсетуге болады:
1) ағаш өсіру
2) орманның басқа керек өнімдерін алу
3) аң, құс аулау
4) адам демалатын орын ретінде
5) орманның санитарлық –гигиеналық, топырақты қорғау, суды қорғау және т.б
функцияларын пайдалану.
Орманның санитарлық-гигиеналық рөлі шаңды, желдің жылдамдығын
төмендету, климатты жұмсартуда, жүйке жүйесін тыныштандыруда көрінеді.
Ағаштардың залалсыздандырғыш қасиеттері көптеген қауіпті микробтарды жоюға
қабілеті бар. Сол себепті курорттар, санаториялық профилактикалар, мектеп
лагерлері ормандарға жақын жерлерде орналастырылады. Балқаш, Алакөл
маңындағы орман ландшафты әсемдеумен қатар жоғарғыда айтылған барлық
қорғағыш функцияларды атқарады, орман массивтері топырақты бекітіп, қатты
желдер болғанда құрылыстың, жолдардың жабылуын алдын алады.
Өзендердің жағаларында жапырақты ормандар су реттегіш функциямен
қатар, ауылшаруашылық дақылдарынының, шабындықтардың, жайлымдардың
өнімділгін арттырады. Балқаш және Алакөл жағасында он шақты шаруашылық,
мектеп лагерьлері, демалу зоналары, профилакториялар орналасқан.
Тұрғындардың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін ағаш дайындау да
маңызды рөль ойнайды. Ленталық бордың көлемінің шұғыл қысқаруы,орман
резерваты алдына негізігі мақсат ретінде ормандарды сақтау және көбейту
қойылды.
3.1.3. Су ресурстары
Іле өзені - Қазақстанның ірі өзендерінің бірі (1439 шақырым). Біздің
еліміздің территориясында бұл өзен Шарын, Шелек, Түрген, Есік, Қаскелең
өзендерінің арнасын өзіне құяды. Оның ағысы өте тез, судың орташа жылдық
ағыны секундына 460 куб метрді құрайды. Іле өзені қайық жүзуге ыңғайлы
болғанымен жүк тасымалдаушы кемелердің қозғалысына қиындау болады.
Өзендердің арнасы мен бастауларын еріген мұздықтар толықтыратындықтан тауда
еріген қар суының Ілеге келіп құйылуы сәуір айынан бастап тамыз айына дейін
созылады.
Іле өзені жайлы ертеден бір аңыз қалған. Бағзы заманда бұл өлкені
Балхаш есімді қатігез сиқыршы мекендеген екен. Оның Іле есімді сұлу қызы
болыпты. Сол сұлу Қаратал атты бір кедей жігітке ғашық болады. Бірақ оның
қатал әкесі қызына сүйгенімен кездесуге тыйым салады. Сол кезде Іле сұлу өз
жүрегінің қалауы Қараталмен қашып кетеді. Мұны біліп қойған әкесі Балхаш
қашқандардың жолын кесу үшін көлге айналып қос ғашық Қаратал мен Ілені екі
арнасы екі бөлек екі өзенге айналдырып жібереді. Қатал әке айырып жіберген
екі ғашықты тағдыр қосылуға жазбаса да екеуі Балхашқа келіп құйғанда
бәрібір табысады екен деседі. [11].
Іле өзені құмды жағалаулардың арасымен емін-еркін аққанымен өзеннен
200 м биіктікке көтеріліп жатқан Қапшағай қыраты мен Қапшағай ГЭС-і қысып
тастайды. Сонымен бірге мұнда Алматы қаласының демалыс зонасы болып
табылатын биіктігі 40 метрлік қолдан жасалған Қапшағай көлі бар.
Жабайы табиғаттың таң қалдырарлық сұлулығы жан тебірентеді. Қарлы
шыңдардан бастап құмды бархандарға дейінгі ғажап крініс көзді арбайды.
Өркениетті Европада мұндайды көру үшін мәңгілік мұз құрсанған Шпицбергеннан
Африканың шөліне дейінгі 4000 шақырымға жуық жерді саяхаттауды бастауға
тура келер еді.
Іле өзенінің атауы айнадай жалтыраған деген мағына беретін моңғол
сөзінен шыққан. Іле өзені бассейінін бір-бірімен өзара байланысты бірнеше
туристік зоналарға бөлуге болады[12]:
1. ҚХР-дың шекарасынан Қапшағай су қоймасына дейінгі Іле
өзенінің бастауы
2. Қапшағай су қоймасы
3. Қапшағай ГЭС су бөгетінен бастап Ақкөл
поселакасына дейінгі ортаңғы бөлігі.
4. Ақкөл поселкасынан басталатын төменгі бөлігі.
5. Балхаш көлі.
Іле өзенінің басы Алтын Емел Ұлттық табиғи саябағының, Әнші құмның,
Бесшатыр қорғанының сұлулығымен көз тартады. Бұл ауданның жарты бөлігі
шегаралық зонада орналасқандықтан атақты жа ажарлы Алтын Емелдің сұлулығын
тамашалау үшін арнайы рұхсат қағазы болу керек. Басында саябақтың басшылары
тек шетелдік туристерге ғана қызмет көрсететін. Алайда, бүкіл әлемде
қоршаған ортаны қорғау ең маңызды іс болып отыр [12].
Қапшағай су қоймасы орналасқан аймақ барынша игерілген, бірақ бұл
жерді ыстықкөл секілді жасау үшін біраз жұмыстар атқару қажет.
Өзеннің Қапшағай ГЭС су бөгетінен төменде орналасқан ортаңғы бөлігі
алматылық турфирмалардың талпыныстарының арқасында 1998-2000 жылдары
қайтадан жандана бастады. Өзенді жағалай 1-2 күндік маршруттар өткізіліп,
жартасқа жазылған таңбалы жазулар Тамғалы – Тас жазуларын көруге автобуспен
саяхаттар ұйымдастырылып отырады. Осының бәрі қалалықтардың арсында өзеннің
танымал болуына ықпал етті. Оның үстіне жеке жеңіл автокөліктердің көбеюі
өзен айналасына серуендеп, саяхаттап келушілердің санын көбейтті. Соған
байланысты өзеннің маңайын тез арада ретке келтіру жұмыстарын қолға алу
керек және жергілікті туристер мен вандалдар яғни мәдени ескерткіштерді
жоюшылар жойып жоқ қылуға айналған тастағы Тамғалы тас жазуларын қорғауға
алу керек.
Өзінің бастапқы жаралғандағы сұлулуығын сақтап қала алған өзеннің
төменгі ағысы болып табылады. Мұны сом балықтарды аулауға келетін шетелдік
туристерге қызмет көрсетуші турфирмалар жақсы біледі. Өзеннің сағасы жабайы
табиғаттағы құстарды, жан-жануарларды бақылауға және экзотиканы жақсы
көретіндерге арналған нағыз жұмақтың өзі. Табиғаттың аясында демалғанды
жаны сүйетін шетелдік туристердің арасында ең танымал әрі сүйікті істері
бердинг (ағылшын сөзінен алғанда берд - құс деген мағынаныф білдіреді)
болып саналады. Құстарды бақылау барысында оларды суретке түсіруден алдына
жан салмау басты нәрсе болғандықтан туризмнің бұл түрі өз алдына спорт
ретінде танылады. Туризмнің бұл түрі бүкіл әлемсде белгілі болғандықтан
шетелдік туристерді бізге де тартудың мүмкіншілігі туады деген сөз.
Туристік көзқарас тұрғысынан қарастырғанда азырақ игерілген
Балхаш көлі болып табылады. Бұл көл Іле өзеніне жасалған саяхаттың шешуші
тұсы ретінде өзінің көлемімен және қайталанбас сұлулығымен ерекшеленеді.
Онда жайланып демалуға болатын орманды аралдар өте көп [14].
Сонымен қатар тау суларын игеру су туризмін дамытуға мүмкіндік
береді. Су туризмі – туризм түрлерінің ішіндегі барынша экологиялық түрі
болып табылады. Тәжірибелі су-спортсмендері үшін шетелдік туристерге әлі
таныла қоймаған Шарын, Шелек, Коксу, Лепсі, Қаратал өзендері аса ыңғайлы.
Бұл өзекндердің жоғарғы сағасы табиғи ландштафтарға аса бай әріадам аяғы
баспаған зоналарда орналасқан.
Қазақстанның орман өсіруді аудандастыру сызбасына сай (Чупахин
, 1970) және ҚР Ғылым Академиясының географиялық бөлімінің мәліметтері
бойынша филиал территориясы далалық зонада орналасқан, бұл зона қара-қоңыр
топырақтағы жусан-бетегелі даламен сипатталады.
3.1.4 Фаунасы мен флорасы.
Алматы облысында әр түрлі өсімдіктер түрлері өседі, ол климаттық және
топырақ- гемографиялық жағдайына байланысты. Негізгі рөлді жота
беткейінің экспозициясы атқарады. Жеке жоталардың бөлігінің шекаралық
деңгейі көлденең белдеуде.
Оңтүстік беткейінде күннің қатты қызуынан олар бірнеше метрге
жоғарылайды, мұнда орман белдеуінің түсуі сирек емес; ал солтүстік
беткейде бұл шекаралар әрине төмендейді, көне жыныстар анағұрылым кең
тараған.
Облыстың солтүстік бөлігінде Оңтүстік Балқаштың шөлді тегістігі бар, бұл
жерде көбінесе құйылмалы құм сілемдері, тұзды, топырақты сор жерлер,
тақырлар дамыған. Мұнда сексеуіл өседі, үстіңгі қабаты сортаң топырақты.
Балқаш көлінің және Іле жағалауында қалың қамыс өскен, тоғай орман
алқаптары кездеседі. Құмды шетте жыңғыр мен шенгел өседі.
Тау алды тегістігінде теңіз деңгеінің биіктігі 500 м –ден 800м дейін,
дәнді- алқап дала белдеуі орналасқан. Дәнді-алқап даласының негізгі
сілемдері Іле Алатауында таралған, сонымен қатар Кеген, Текес және
Шалқұдұсу өңірлерінде тараған.
Тау бөктері биіктігінде 1200-ден 1800-1900 м дейін әр түрлі шөп пен дәнді
дақыл даласы (қарағай, терек, рауаш,атқонақ даласы және т.б) және
жапырақты орман өседі. Көлеңке беткейінде бұталар, итмұрындар,
бөріқарақаттар, долананлар өседі. Бұдан олар жабайы алма, өрік, көк
терек, үйеңкі ормандарына ауысады.
Бұл белдеудің жоғарғы бөлігінде жапырақты орман алқабы алып жатыр.
Оларға: алма, шетен, өрік, үйеңкі, көк терек және қара мойылдар жатады.
Субальпілік өсімдік белдеуі 2600-ден 3100 м биіктікте орналасқан. Ол
барлық жоталардағы биік таулы учаскілерін алып жатыр. Орман жайылымынан
альпілікке ауысады. Көне тұқымдастар өсімдіктер аз көлемде өседі.
Белдеудің жоғарғы шекарасынан көне аршалар кездеседі. Белдеудің төменгі
бөлігінде тянь-шань шыршаларынының жеке түрлері кездеседі. Альпілік
өсімдіктер Іле Алатауында, Жоңғар Алатауында, Күнгей және Терек
Алатауында, Кетмен жотасының биік таулы белдеуінде өседі. Альпілік пішен
жайылымы ең төменгісі – 30-20 см дейін.
Алматы облысының фаунасы әр түрлі және бай. Ол табиғат жағдайының
қалыптасуына байланысты. Аймақтағы шөл далалы және таулы бөлігінде
анағұрылым жануарлар әлеміне бай. Жабайы аңдардың ішінде көбінесе
қасқырлар мен түлкілер таралған. Басқа жабайы аңдардың ішінен таулы
жерлерде барыс, сілеусін, сирек кездесетін аюлар мекендейді. Іле өзенінің
төменгі пішенінде жабайы мысық – манул, кейде жолбарыстар мекендейді.
Солтүстік-батыс шөлді-дала бөлігінде сайгалар мекендейді. Қазақстан
аймағында сайганың мүйіздері, еттері және терілері үшін аулайды. Оның
кесірінен олардың саны күрт төмендейді. Тіпті кейбір жерлерде ол жойылып
кеткен. Қазіргі кезде сайгаға аңшылыққа шығуға тиым салынғандықтан
олардың саны анағұрылым өсті.
Кейбір облыс тегістігінде жайрандар кездеседі, олар спортты аң аулаушылық
болып табылады. Биік таулы аудандарда қос тұяқтылардан арқар мен тау
ешкілері мекендейді. Олар да бағалы жануарлар болып табылады. Іле
өзенінің өңірінде елік мекендейді. Оларды қорғау бойынша мерейтойлар
өткізіледі. Бұл жерлерде қабандар кездеседі, олардың етін, терісін және
қылтандарын алу үшін аңшылыққа шығады. Оңтүстік-шығыс таулы орманда
маралдар сирек кездеседі, оның мүйізінде бағалы ем дәрісін жасайтын
заттек бар, одан мүйіз дәрі жасап, медицинада қолданылады.
Балқаштың оңтүстігінде кеміргіштер мекендейді. Ол Іле Алатауында,
Кетменде, Жоңғар Аалатауында сирек кездеседі. Бұл жерде көбінесе
борсықтар, қояндар және т.б мекендейді. Таудың оңтүстік-шығыс бөлігінде
суыр кездеседі, оның терісі өте бағалы болып саналады.
1935-1936 ж.ж. Іле өзенінің атырауында акклимитизациясы мақсатында
андатрды шығарды. Қазіргі кезде бұл аңның саны анағұрылым өсті.
Кәсіпкерлік оған маңызды мән берді. Балқаш ауданында ондатр шаруашылығы
құрылды.
Алматы облысы үшін сондай-ақ күзен, аққалақ және ақкіс бейімді.
Құстар әлемі бай. Тоғайларда кәсіпкерлік түрі қырғаул болып табылады.
Далаларда жабайы құстар мекендейді: ергежейлі бүркіт, кезқұйрық, оба
бүркіті, ителкі және т.б. Сонымен бірге мұнда сексеуілді торғайлар,
дуадақтар, сұр тырналар, бөденелер, саджалар, сексеуілді сойкалар және
т.б. мекендейді. Су айдынында көптеген ұшпалы құстар түрлері кездеседі.
Олар: үйрек, қаз, аққу, ақ және сұр балшықшы түрлері. Тауларда
күркетауықтар, алпілік ұзақтар, таулы құрлар, түйетауықтар мекендейді.
4. Алматы облысы орман шаруашылығының шаруашылық-экономикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдедегі Аса қорғалатын
табиғи территориялар туралы заңына сәйкес ленталық орманды сақтау және
қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасы-ның Үкіметінің 2003
жылғы 22 қаңтардағы №73 қаулысымен территориялардың игерілуіне қарай,
соның ішінде табиғаттың алғашқы кейпінің кем дегенде бір бөлігінің
қорғанысын қамтамасыз ету проблема туғызады. Сонымен қатар бөлек қолдан
жасалған объектілерді, олар өз алдына берілген мемлекетте, қоғамда
немесе адамзат баласына мәдени тарихи құндылыққа ие болатын жерлерді
қорғау және сақтау көзделеді. Осы үшін әлемдегі әр мемлекетте
құрлыққа немесе су кеңестігінің бөлігі бір жерлерде адам шаруашылықты
қатаң шектеулі, немесе мүлдем тиым салынған. Солардың ішінде мысал
ретінде Алматы болысындағы келесі түрлерді ООПТ (16):
-Ғылыми қорық, қорғалатын территория, бұл жерлер тек ғылыми негізде
ғана қолданылады, мысалы Алматы қорығы, ол жерде жануар әлемінің
ерекше түрлері сақталған;
-Ұлттық парк, ол ерекше табиғи және ландшафты территория өз
кезегінде ұлттық немесе халықаралық мәні бар жерлердің сақатлуы үшін
құрылады, 300-ден артық ірі ұлттық парктер әлемде таралған. Алматы
облысында Іле-Алатау және Алтын-Емел (16 )деген екі табиғи парктер бар.
-Табиғат ескерткіші, табиғи немесе қолдан жасалған мәдени-тарихи
көрікті жерлер, ол қолдан жасалған жерлер мен объектілерді сақтау үшін
ұйымдастырлады. Оларға Шыңтүрген шыршалары және реликтовая-ясеневая
роща.
-Жабайы жануарлар қорығы, жекелеген жануарлардың популяциясын,
биологиялық қауымдастық таптарын сақтау үшін адамның жоспарлы
бағытталған араласуы қажет болады. Алматы облысында олар 8-Алматылық
(кешенді), жоғарғы Көксу зоологиялық, Кукан зоологиялық, Лепсі зоологиялық
Тоқты зоологиялық, Балхаш зоологиялық, Іле дельтасы зоологиялық, Қараой
зоологиялық арнаулы (17).
-Қорғалатын ландшафт, ол табиғи ландшафтың ерекше элементтері мен
ғажайып құбылыстарды сақтау үшін ұйымдастырылған. Бұл жердің
ландшафтында жол салумен, өндірістік объектілер мен ғимараттар, электро
тасымалдаушы линиялар салуға тиым салынған. Қоғамдық қолданысқа туризм
және дем алысқа әдеттегі өмір шеңберінде және сол район (аумақ)
экономикалық қызметі аясында ұсынылады. Мысалы, табиғи ескеркіш-
Шарын каньоны.
Одан басқа, адам қолымен жасалған жасанды жерлер, ерекше
немесе жоғалуға жақын жануралар мен өсімдіктер түрік табиғи
ландшафта сақтау үшін бөлінеді. Оларға Алматы қаласындағы басты
ботаникалық бақты жатқызуға болады. Және де Іле боаникалық бағым мен
Алматы зоологиялық паркі мысал болады (17).
Орман Қазақстанның шаруашылық қызметінің маңызды бөлігі болып
қалыптасып жатыр және ол белгілі бір қорғалатын территорияларда
жоспарлы және бақылау арқылы жүзеге асырылады. Көптеген әлем елдерінде
ұлттық паркте, басқа резервация және объектілерде өзін өзі қаражаттайтын
және табиғат қорғанысының құралы ретінде белгілі. Бірақ көбіне аталған
территориялар сол елдің бюджетінен, халықаралық ұйымдар көмегі арқылы
әсіресе егер олар ұлттық юрисдикция шеңберінде орналасқан жағдайда
қарастырылады. Бұл үшін туризмнің реттелуі және жоспарлығы және
территорияның немесе объектінің өткізу мүмкнідігінің деңгейін
қадағалау көзделеді.
Қазақстандағы парктер экожүйесі елеулі ықпалға берілмеген және
адам шаруашылығы нәтижесінде өзгеріске ұшырамаған, өсімдік пен
жануарлар әлемі алғашқы қалпында сақталып, геоморфология мен қоршаған
орта ерекше қызығушылық тудыратын соған қоса өте әдемі ландшафты
жерлер құрайды. Осындай практер мемлкеттің жоғарғы органдарының
шешімі немесе халықаралық ұйымдардың ақылдасқан шешімі арқылы
құрылады, мысалы ЮНЕСКО (19) (Қосымша А).
Жоғарыда аталған ерекше қорғалатын территорияларды қарастырайық.
Табиғи ескерткіштер.
Ясеневая роща. Сртоғай шатқалында орналасқан. Ясень- реликті
ағаш. Палеонтологиялық олжаларға қарағанда, бұл ағаш палеоген
дәуірінде өскен. Ясень мұздық қатаң дәуірден аман шығып төрттік
дәуірге дейін жеткен. Көптеген миллион жылдар өтті. Тау қыраттар,
климат, жер кедбеті, жануралар жаңа түрі пайда болып қайта жоғалып
жатты, өсімдіктер -барлығы өзгеруіне ұшырады, тек бұл ағаш қана
өзгермеді. Бұл территорияда негізінде солдат ясень өседі.
Ботаниктер оны өзен сүйкіш деп атаған, себебі сол тек өзен
жағасында ғана өседі. Ясеннің бұл түрі тек осы жерде сақталған,
Шарын өзенінің төменінде, каньонда Темірлік өзені боында. 1964 жылдан
бастап бұл жер табиғат ескеркіші атағына ие болды. Ағаш кесуге
тиым салынған. Бұл жерді көптеген күтушілер қарайылдайды. Аумағы
4855 га, бірақ ағаштың алатын жері тек 800 га. Бұл ағаштан бөлек
қара туранта, лох, үлкен жемісті терек кезедседі. Ясень жапырағы ең
қою жасылы, сұр жапырақты. Э.К. Бердин ботанигі ясеньді зерттеуші,
назар аударарлық тұжырым жасады; гидрологиялықрежим өзгергендіктен,
топырақ құрамы өзгері, осының нәтижесінде ясеневая рощаның табиғи
қалпына келуі кідіріп қалды. Осы ясеневая роща бойымен көптеген
километрге ежелгі қорғандар тізілін жатыр. Олар өте көп, жүздеген ірі
тастардан қаланған үлкен емес. Сартоғайдың үлкен қорғандары
Жетіөзен ауданының қорғандарынан өзгеше ерекшеленеді. Бәлкім, бұл
ерекше тайпаның тұрғындарының өзгешілігі шығар. Қорғандар ірі
шеңбермен немесе шаршы болып тастармен қоршалған. (22).
Шынтүрген шыршалары. Алматы облысының оңтүстігінде, Іле
Алатауының Бозгүл шатқалында Шынтүрген шыршалары бар. Бұл солтүстік
қара қылқан жапырақты тайга мұз дәуірінен сақталып қалған, үлкен
ғылыми құндылыққа ие. 1968 жылдан бастап Шынтүрген шыршалары
Қазақстанның табиғи ескеркіші болып жарияланды.
Болашағы бар табиғи ескеркіштері және көрікті
жерлер.
Ерекше қорғалатын территориялардан басқа да мемлекет көңіл
бөлуге тиіс табиғи объектілер көп. А.В. Чигаркин: . . . Қазақ ССР
территориясында ресми түрде 3 табиғи ескеркіш бар. Дегенмен мемлекет
қорғанысын күтіп отырған табиғи жерлер өте көп. Қоғамның қызметін
міндеті-табиғаттың жаратқан құндылықты анықтау және сақтау. (22).
Қазіргі кезде республикалық мәні бар 25 табиғи ескеркіші бар, бірақ
мемлекет қолдауысыз 65 объект бар. Олар ресми ақпартқа болашағы бар
табиғи ескеркіш болып танылды.
Алматы облысында алатауы орналасқан:
1) Шарын каньоны (ландшафты-палеонтология ескеркіші)
2) Жабартау (палеонтологиялық).
3) Құрты (палеонтологиялық)
4) Шыпталы (палеонтологиялық)
5) Қарағашты роща (ботаникалық)
6) Жаңғақ рощасы (ботаникалық).
Шарын өзені каньоны. Немесе Долина Замков. Шарын өзені
каньондары Алматы облысының шығысында, Алматыдан 193 км қашықтықта
орналасқан. Терең каньон ішімен өзен өтеді. Басында жан жаққа кең
тарап, тұнығында Ақтобай шатқалы құрайды. Тоғай орманы, бұл жерде
түрлі аң мен өсімдіктер кездседі. Кейін каньонның қатаң жағалауы
тарылып, жазықтықты кесіп өтеді де, биік тасты Торайғыр жотасының
қоршауынан өтеді. Жотадан өте сала, өзен терең каньоны суын апарады,
ол жерде адам тұрмайды және тасты шөл жер. Келесіде каньон
қабырғасы жан жаққа таралып, Шарын кең жазықтыққа, Сартоғай
шатқалына төгедіканьонның жалпы ұзақтығы 154 км.
Кезінде, 25 миллион жыл бұрын, бұл жерде үлкен көл болған,
түбіне ашық су мен ұсақ щебень. Кейін кқл суы тартылып, 200-300
метр болатын туб қалындығында, күшті сулар көптеген үңгір мен саңылаулар
кескіңдеді. Шарын өзені каньоны керемет тектоникалық және геологиялық
полиогн. Кайнозой таулы породасы сарғышыл ақтас-саз тунбасымен
магмалық және тұнбалық породасы Торайғыр жотасында білінеді.
Биіктігі 300 м-ге дейін жетеді, төменгі карбон (300 мың жыл
бұрын) дәуіріне сәйкес көптеген қазба фаунаны кездстіруге болады.
Көптеген миллиондаған жылдар бойы су, күннің көзі және жел
осы каньонға алуан түрлі бейне берді. Кейде олар үлкен қаланың
қираған бөліктері, немесе құбықтарға, не болмаса жануар, колонна,
мұнара, андарға ұқсатуға болады. Долина Замков, Ущелье ведьм
атты жерлер өзінің ерекшеліктерін белгісі, мысалы жол бір
шынтақтыққа дейін таралып кетуі, Чертово ущельесі жол тіптен жарға
тіреледі. әдемі, көрікті, ежелгі, кескіндеулі- бұл каньон қатаң
келбеті мен қатты әсер бероеді. (23). Каньон танында қоян, жылан,
келтіргімтерді, түрлі құстарды кездестіруге болады.
Алматы облысының қорықшалары.
Алматы кіші қорығы. Кіші қорық 1953 жылы табиғи ландшафтың,
сирек және жоғалып кетуге жақын жануралар түрлерін Іле Алатауы
зонасында қорғау үшін ұйымдастырылған. Теңіз деңгейімен 100-3400 метр
биіктікте орналасқан. Ауданы 427 мың гектар Кіші қорық
территориясында 590-нан астам жоғарғы және төменгі белгілі. Ал,
аркар, қар барсы, Тянь-Шань аюы, сияқты жануралар ССР Қызыл
Кітабына енген.
Қарағай мемлекеттік кіші қорық. Республикалық мәні бар осы
кіші ұорық 1979 жылы құрылды. Ауданы 509 мың га, Алматы облысы, Балхаш
районы Ақкөл, Көктал совхоздарының жерінде орналасқан. Кіші қорық
территориясы Оңтүстік Ақкөл ауылы, Батыстан- Жиделі өзенінің саласы,
Солтүстіктен Балхаш көлінің жағалауы, Шығыстан Бақанас-Қараой
автожолымен шектеледі. Шөлді жерлер сексеуіл, шенгел және Іле өзенінің
жайылым батпақты жерлеріне ұласады, уақытша суқоймалар кездеседі.
Жағатайында қабан, елік, ондатра, қырғауыл және басқа аңшылық-өнім
аңдары кездеседі. Шөлді жерлерде-жайрап, өтек, Қарабөкті шілдер,
саксаульная сойка, түлкі, қарсақ, құлақты кірпі, саршұнақ және
қосаяқтардың бірнеше түрлері.
Кіші қорықта аңшылыққа және өсімдік өртеуге тиым салынған,
өндірістік мақсатқа ондатр ұстауға болады, және оның дұшпандарына
(қасқыр, түлкі, қарсақ, ит) аңшылық Бақанас ондатрыверопромхоздың
штаттық аңшыларына рұқсат етілген. (30,35).
Қапшағай мемлекеттік аңшы-қорықшылық шаруашылық.
Бұл шаруашылық 1982 жылы архар, жайран, құлан, қарабок шіл
саның сақтау және ұлғайту, және эфедра хвощевой, Іле феруласы,
Закавказ каракасын қорғау үшін құрылған. Қапшағай су қоймасының
солтүстік жағында орналасқан. Жоңғар Алатауының оңтүстік бөлігін
қамтиды. Аумағы 521,6 мың га. өсімдік әлемі шөлдаладай: турата, лох
узколистый, шенгел, ақ және қара сексеуіл. Бұл территорияда 40 тан
астам жандар және 80 нен астам құсі түрі бар. (10).
Жоғары Көксу мемлекеттік зоологиялық кіші қорық.
Қорық КСРО министрлер одағы қаулысымен №1 16.03.1981ж., аумағы 240
мың га құрылды. Уақыты Совмин КСРО №69 17.02.1986 созылып, кіші қорық
Республикалық мәні бар уақыты шектеусіз болды. Бұл кіші қорық Жоңғар
Алатау оңтүстік-батыс жағында екі әкімшілік райондарында Панфилов
және Гвардейский орналасқан.
Лепсі мемлекеттік кіші қорық.
Талдықорған облысының исполкомының Халық депутаттар кеңесі
шешімімен 150 мың ға жерде құрылды. Кейін 27.07.1982ж. №263 жарғы,
территориясы 258 мың га-ға үлкейтіп және 10 жылға ұзартады шекарасы
шығыстан Глиновка ауылы Үйгентас (Андреевка) районы бойымен Тастау
өзеніне дейін. Оңтүстікке Тасату өзенінен Тентек өзеніне дейін,
батыстан Тентек өзенінен Герасимовка ауылына дейін, солтүстігінен
Держинск және Глиновка ауылы.
Қоқан мемлекеттік кіші қорық. Талдықорған облисполком №454 шешімі,
30.12.1971ж. аумағы 48600 га 1974ж. 28 маусым облисполком №232 шешімімен
аумағы 49100 га-ға дейін ұлғайтты. 27.07.1982ж. №264 облисполком шешімі
бойынша кішіқ орық мерзімі бұрыңғы шекарамен 10 жылға ұзартылды. Қоқан
кіші қорығы Балхаш көлі жағалауында, Бурлитобинкс районы
территориясында орналасқан.
Реликтовая чайка мемлекеттік кіші қорығы.
05.09.1978ж. КССР министр кеңсесінің №348 қаулысы бойынша кіші
қорық республикалық мәні бар жер болды. Ұзақтығы-тұрақты. Аумағы 3300
га. Алакөл районы жерінде орналасқан, оның ішінде Үлкен Аралтөбе,
Кішкене Аралтөбе, Орта, Бузымянный, Урочище, Шұбар түбек
аралдарында орналасқан.
Тоқты мемлекеттік кіші қорығы. 26.01.1981ж. КССР.
Министр кеңесінің №29 қаулы бойынша 10 жылға, аумағы 187 мың га,
шекараларына ст.Достықтан оңтүстікке қарай Сары қора шатқалына
дейін, мемлекеттік шекара бойымен батысқа қарай Көксуат өзенінің
бастауына дейінгі жер. Солтүстік шегі Көксуат өзен бастауынан
Қызылтал өзені бастауына дейін, солтүстік-батыс шегі Қызылтал өзеніне
Көктума ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz