Кәсіптік мамандарын даярлаудағы педагогикалық технологиялар
Кіріспе
I Педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудың теориялық негіздері.
1.1. Педагогикалық технологиялар мен анықтамалары ғылыми.философиялық негізі, қағидалары,міндеттері, белгілерідасиеттері және әдіснамалық негіздері.
1.2. Педагогикалық технологиялардың топталуы (жіктелуі)
1.3. Дәстүрлі оқытудың және инновациялық технологияларының ерекшіліктері.
1.4 Ақпараттық (информацияльщ) және коммунактивтік дидактикалық
технологиялардың мумкіндіктері.
II. Жаңа педагогикалық технологияның түрлері.
2.1.Педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде қолдану.
2.2.Саралап және дамыта оқыту.
2.3Деңгейлер және модульдік оқыту технологиясы.
2.4.Шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы.
2.5.Блок.модульдік және жобалап оқыту технологиясы
2.6.Конструктивтік бөлім.
ІІІ.Экономикалық бөлім.
IV.Еңбек қауіпсіздігі.
V. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер тізімі.
VII. Қосымша
I Педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудың теориялық негіздері.
1.1. Педагогикалық технологиялар мен анықтамалары ғылыми.философиялық негізі, қағидалары,міндеттері, белгілерідасиеттері және әдіснамалық негіздері.
1.2. Педагогикалық технологиялардың топталуы (жіктелуі)
1.3. Дәстүрлі оқытудың және инновациялық технологияларының ерекшіліктері.
1.4 Ақпараттық (информацияльщ) және коммунактивтік дидактикалық
технологиялардың мумкіндіктері.
II. Жаңа педагогикалық технологияның түрлері.
2.1.Педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде қолдану.
2.2.Саралап және дамыта оқыту.
2.3Деңгейлер және модульдік оқыту технологиясы.
2.4.Шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы.
2.5.Блок.модульдік және жобалап оқыту технологиясы
2.6.Конструктивтік бөлім.
ІІІ.Экономикалық бөлім.
IV.Еңбек қауіпсіздігі.
V. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер тізімі.
VII. Қосымша
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттык және жалпы адамзаттык құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді акпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру мекемедегі ұжымының, әрбір мұғалімнін күнделікті ізденісі арқылы, барлык жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлык жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оку-өндірістік кешендер құру; оқытуды және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; окытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап кою, жоғары оку орнында болашақ мұғалімдерді даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалык мұғалімдерді жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне карай әртүрлі деңгейде көрініс тапкан.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мек мәнінің өзгеруі «білім беру технологиясы» деп алатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл үғымның мәнін білім беру үдерісін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім. алушының субьектаралық өзара әрекетін карастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететің рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
мұғалімнің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалык іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оку-өндірістік кешендер құру; оқытуды және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; окытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап кою, жоғары оку орнында болашақ мұғалімдерді даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалык мұғалімдерді жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне карай әртүрлі деңгейде көрініс тапкан.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мек мәнінің өзгеруі «білім беру технологиясы» деп алатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл үғымның мәнін білім беру үдерісін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім. алушының субьектаралық өзара әрекетін карастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететің рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
мұғалімнің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалык іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық.
Кәсіптік мамандарын даярлаудағы педагогикалық технологиялар.
Жоспар
Кіріспе
I Педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ мұғалімдерді
кәсіби даярлаудың теориялық негіздері.
1.1. Педагогикалық технологиялар мен анықтамалары ғылыми-философиялық
негізі, қағидалары,міндеттері, белгілерідасиеттері және әдіснамалық
негіздері.
Педагогикалық технологиялардың топталуы (жіктелуі)
Дәстүрлі оқытудың және инновациялық технологияларының ерекшіліктері.
1.4 Ақпараттық (информацияльщ) және коммунактивтік дидактикалық
технологиялардың мумкіндіктері.
II. Жаңа педагогикалық технологияның түрлері.
2.1.Педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде қолдану.
2.2.Саралап және дамыта оқыту.
2.3Деңгейлер және модульдік оқыту технологиясы.
2.4.Шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы.
2.5.Блок-модульдік және жобалап оқыту технологиясы
2.6.Конструктивтік бөлім.
ІІІ.Экономикалық бөлім.
IV.Еңбек қауіпсіздігі.
V. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер тізімі.
VII. Қосымша
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттык және жалпы адамзаттык құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді акпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру
мекемедегі ұжымының, әрбір мұғалімнін күнделікті ізденісі арқылы, барлык
жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлык жаңа практикаға,
жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың
бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті
интеграциялау түрі ретінде ғылыми оку-өндірістік кешендер құру; оқытуды
және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; окытушылардың
кәсіби даярлығына жоғары талап кою, жоғары оку орнында болашақ мұғалімдерді
даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалык мұғалімдерді
жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде
өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру
жүйесінің дәстүрлеріне карай әртүрлі деңгейде көрініс тапкан.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мек
мәнінің өзгеруі білім беру технологиясы деп алатын жаңа ұғымның пайда
болуына ықпал етті. Бұл үғымның мәнін білім беру үдерісін өздігінше
дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші
фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім. алушының субьектаралық өзара
әрекетін карастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететің
рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
мұғалімнің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалык іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, болашақ мұғалімнің кәсіби мәнді
сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалык іс-әрекеттің
дидактикалық негіздерін айкындау, ЖОО-да оқу үдерісінін тиімділігін-
арттыру мәселелері қазакстандык ғалымдар - А.П.Сейтешов, Н.Д.Хмель,
С.А.Ұзақбаева, Л.К.Керимов, Б.Р.Айтмамбетова, Б.Әдікәрімұлы,
М.А.Құдайқұлов, А.Е.Әбілқасымова, Р.К.Ділімбетова, В.В.Егоров, М.Ж.Жадрина,
А.А.Калюжный, М.С.Молдабекова, З.А.Исаева, Б.К.Момынбаев, Г.Ж.Меңлібекова,
Г.К.Нұрғалиева, С.А.Жолдасбекова, М.Н.Сарыбеков, Қ.Сарбасова, Ә.Абуов,
Б.С.Имандосова және т.б. еңбектерінде карастырған.
Болашақ түрлі сала мамандарының кәсіби бағыттағы даярлығын екі қырынан
калыптастыру бойынша ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Олар: С.Ж.Пірәлиев,
Л.А.Шкутина, С.Ә.Әбдіманапов, К.М.Беркімбаев, Х.С.Оңалбек т.б. болашақ
мұғалімдерді кәсіби даярлау; Б.Кенжебеков, Б.А.Оспанова, болашақ
мүғалімдердің кәсіби қүзіреттілігі мен креативтілігі туралы еңбектері бар.
Оку-тәрбие үдерісін жетілдіру мақсатында педагогикалық технология-ларды
ұсынған Н.П.Гузиктің, В.М.Монаховтың, В.Ф.Шаталовтың, Т.Галиевтың,
Л.Бектұрғановалардың еңбектері және т.б. ғылыми тұрғыдан практикалық мәні
зор еңбектері біздің зерттеу жұмысымызда басшылыққа алынды.
Педагогикалық технологияларды білім беру саласында пайдаланудың әдіс-
тәсілдері, шарттары, дидактикалық-әдістемелік негіздері В.П.Беспалько, Ж.А.
Қараев, Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай, Д.М.Жүсібалиева, М.В.Кларин, Қ.Ө.Қариева,
С.А.Көшімбетова, Қ.Қабдықайырұлы, А.А.Саипов, Г.К.Селевко, Б.К.Төлбасова,
Л.А.Шкутина және т.б. ғалымдардың зерттеу еңбектерінің арқауы болды.
Біз жоғарыда аталған еңбектерге талдау жасай отырып бүгінгі таңда жаңа
педагогикалық технологияларды оқу - тәрбие үдерісінде пайдалану мәселесінің
ғылыми - теориялык тұрғыда әлі де болса шешімін таппай отырғандығын
анықтадық.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығына бүгінгі өркениетті қоғамының
сұранысы мен оларды жоғары оку орындарында даярлауда жаңа технологияларды
пайдаланып теориялық және практикалык білім беруді жетілдіруде әдістемелік
нүсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылыктар бар екені анық байқалады.
Осы кайшылықтардың шешімін іздестіру біздің зерттеу мәселемізді айқындауға
және тақырыпты Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру деп таңдауымызға негіз
болды.
жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану аркылы болашақ мұғалімдердің
кәсіби бағыттылығын қалыптастыру жүйесін құру.
ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте тексеру
және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыт-тылығын
қалыптастыруда жаңа технологияларды пайдалану қазіргі заман талабына сай
білікті мамандардың даярлығын жетілдіре түседі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Тұтас педагогикалык
үрдісінде технологиялар бойынша тұжырымдар, жеке тұлғаның әлеуметтік мәні
туралы философиялык, психологиялык қағидалар, жеке тұлғалык -бағдарлы білім
беру теориясы, ғылым мен практиканы кіріктіру теориясын құрайды.
Зерттеудің көздері. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңы
(1999), Қазақстанның-2030 даму стратегиялық бағдарламасы; Қазақстан
Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді. дамытудың тұжырымдамасы
(2004); Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың зерттеліп
отырған мәселе бағытындағы еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің
ресми құжаттары, заңдары, қаулы-қарарлары, оқу-әдістемелік құралдар,
бағдарламалар, автордың өзінің жеке басына тән" іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
психологиялық, педагогикалык ғылыми әдебиеттерге, жоғары және арнайы оқу
орындарының оқу-тәрбие үдерісінің құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озык тәжірибелерді зерделеу, эксперимент
жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық тұрғыдан өңдеу.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі
білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үдерістің тұлғалык бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оку орындарында оқу
үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың
тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің
теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымынын. дидактикалык
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалык
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтык оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі кұрылым болып табылады. Технологиялык тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бүл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
окытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің
даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оку үдерісін жобалау
аркылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалык даярлығын
қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей
алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа
мазмұнын, окытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді (Кесте 1).
Кесте 1. Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты және мазмұндық нобайы.
Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-
бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының
даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі
аңа парадигмаға өтудін жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа
мақсатының жетістіктерімен байланысты.
Жаңа парадигманың маңызды компоненті - тұлғаның өзіндік даму
жырымдамасы болып табылады. Өзіндік даму - бұл ішкі және сыртқы әлеммен
байланысу қабілетін қалпына келтіру. Тұлғаның әртүрлі саладағы семділіктері
мен қабілеттерін дамыту оның дербес ерекшеліктеріне, өзіндік талдау,
өзіндік баға беру қабілеттеріне байланысты, мұның өзі әрбір студентке
ерекше қатынас керек екендігін, оларға өзін көрсетуге, дамытуға мүмкіндік
асау қажеттігін дәлелдейді. Сондықтан біздің зерттеуіміз болашақ амандарды
дәстүрлі формада даярлаумен қатар жаңа педагогикалык технологиялар
негізінде жетілдіруді көздейді.
Әдістемелік тұрғыдан алып қарағанда, студенттерді тұлғалы-бағдарлы
оқытуды модельдеу білім беру жүйесінің үш функциясын көрсетеді:
орнын толтыру, яғни түлғаның базалық біліміндегі ақтаңдактарды жою;
бейімдеу, яғни пәндік және функциональдык жағынан неғұрлым жаңа білім,
талаптар ұсыну;
дамыту, яғни түлғаның шығармашылық түғыдан өсуіне ыкпал ету және оның әр
түрлі рухани қажеттіліктерін канағаттандыру.
Кәсіби тұлғаны дайындау үшін нағыз педагогикалык, білімді-педагогикалык
бір бүтін болу керек және педагогикалық квадраттың барлық мазмұнына ие болу
кажет. Яғни, білім беру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту болып саналады. Бұл тек
қана білім беру мекемесінің талабына тиісті емес, сонымен қатар әрбір оқу
тобының, циклының, факультеттің, кафедраның, оқытушыны, гуденттің,
тыңдаушының іс-әрекетіне катысты.
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесі психологиялық-педагогикалық
талаптарды үстанған жағдайда болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы
алапқа сай қалыптасады. Оларға:
Білім беру мекемесінің іс-әрекеті толығымен оның басты мақсатына жетуге
тәуелді. Ал басты мақсат кәсіби тұлға дайындау, олардың өздерін өмірде
қалыптастыра алу қабілетін мәдениетті, демократиялык, гуманды, құқықтық
және қарқынды дамушы азаматтық қоғамның құрылу қажеттігіне сәйкес
ұйымдастыру. Білім беру мекемесін басқару егер бірбүтін жұмыска және оның
нәтижесіне, нәтижеге жету кепілділігі қамтамасыз етілген болса, ол
эффективті болмақ. Керек бағытта жұмыс жасап, студенттерді керек болады
деген принциппен оқыту маңызды емес, әрбір түлектің барлык педагогикалық
және психологиялык құрамдар негізінде қажетті білімділікке кол жеткізу
маңызды. Бұл нәрсе бар болғанымен. жалпы практикада кажетті нақтылық сәне
қатаң тәртіппен аз жағдайда жасалады.
Білім беру үдерісінің студенттерге тұлға және болашақ маман ретінде
бағытталуы. Барлык білім беру мекемесі онда окитындар үшін болады. Білім
беру мекемесінің басты мақсаты- жоғары білімді тұлға мамандарды дайындау.
басты оптималды нәтиже- жоғары білімді тұлға маман. Әрбір педагогикалық
жүйе элементінің басшылықтың, оқытушының, студенттің, білім берудегі
жаңашыл тәсілдер студенттерді өз ісінің маманы етіп дайындаудағы беретін
білімдеріне байланысты болып келеді. Осыған жұмыс істемейтіндердің барлығы
аяусыз және жылдам шешіммен шектелуі қажет.
Бұлардың барлығы білім берудің модернизациясында, білім беруде,
оқытуды, педагогикалық ықпалдастықта, ортада жүзеге асуы қажет.
3.Кәсіби білімдендіру үдерісінде кәсіби тұлғаны даярлау мақсат қана
емес, сонымен бірге процестің тиімділігінің міндетті жағдайы. Білім
бағдарламасын меңгеру студенттің тұлға ретінде қандай екендігіне
байланысты. Егер адам пассивті, өздігінен оқымайтын болса оны бір нәрсеге
үйрету қиын. Жоғары оқу орнының бағдарламасын тек қан егер студент өзін
қызығушылығы бар, мәдениетті тұлға және нағыз маман, жауапкершілігі мол,
ерікті, талапты тұлға ретінде көрсетсе ғана сәтті меңгеруге болады.
Түсінуге және меңгеруге ұмтылмайтын адамнан артық соқыр және керең
болмайды. Егер мұғалім студенттердің тұлғасын қалыптастыруға мән бермесе,
онда мұғалімнің әрбір педагогикалық іс-әрекеті нәтижесіз болмақ. Мұның тек
қана максат емес, сонымен бірге олардың жеке кәсіби педагогикалық
сәттілігінің кепілі екенін түсінбесе ол тіпті өзінің оқу ережесін меңгерте
алмайды. Ол қаншалықты ғылыми және мамандық біліктілікке не болмаса тұлғаны
қалыптастыруға дайын болмаса, студенттерді көп нәрсеге үйрете алмайды. Бұл
тұрғыда ол өзінің орнында емес екендігінің белгісі, ал оны калап, бірақ
жасай алмаса - бұл кәсібисіздік, студенттермен 5 жыл бойы әр күні 6-8
сағатта жұмыс жасайтын педагогикалық ұжымның мүмкіндіктері, тұлға маман
қалыптастыру мақсатына жетуде жоғары потенциалды камтиды және ол бүтіндей
ұйымдастырылуы тиіс.
4.Студенттердің оқуының максималды интенсификациясы. Ешнәрсе адамның
ақылының және қасиетінің қазынасы бола алмайды, егер оның іс-әрекеті
белсенді болмаса. Профессионализмнің барлық компоненттері әр уақыттада
оқытушы және студенттің үзақ және тер төгіп атқарған еңбегінің
жемісі. Оку тек қана студент тұлғасының педагогикалық және психологиялық
толы іс-әрекетінде активтілік танытқан жағдайда нәтижелі болмақ. Білім
алушының оқып үйренудегі сәттілігі оның мотив қажеттілігінің (жеке максат,
жоспарлар, мамандықты таңдау мотиві, оқуға катынасының мотиві және т.с.с.)
моральді қарым-қатынасының (міндетті болу, жауапкершілік, акылдылық,
шыншылдық, еңбексүйгіштік, өзіне сын көзбен қарау және т.с.с), еркі
(мақсатқа бағыттылығы, белсенділігі, ұйымдастырушылығы,қабілеті) мен
пропорционал болып келеді.
Студентті оқытудағы максимальді интенсификация - оларды білім беру
мекемесіндегі жұмыстың әдістеріне оқытуды, олардың жеке өз бетінше жұмыс
жасауына жағдайды қалыптастыруды, осыған көбірек уақыт бөлуді талап етеді.
Оқумен қызықтыру, өзін болашақ маман және тұлға етіп калыптастыруға түрткі
жүйесін құру кажет. Білім беру мекемесінде білім алушыларды оқуға зорлап
емес, олардың өздігінше оқығысы келетіндей етіп жағдай жасау маңызды.
Қалаусыз оқу білім алушы үшін оған жүктелген, жұмысына жат бұл жауыздықтан
құтылу үшін әртүрлі әрекетгер жасап, бірақ диплом алу үшін уақытша шыдау
керек деген психологиялық сенімді қалыптастырған.
Білім беру үдерісін тиімді психологиялық-педагогикалық технология негізінде
құру. Соңғы жылдарда білім беруді ұйымдастыруда көп нәрсе өзгергенімен,
педагогикалық технологияларды айтарлықтай өзгерістер жоқ. Яғни, білім беру
және оқыту формалары, әдістері, сонымен қатар мемлекетімізде және дүниеде
жаратылған жаңалықтармен толықтыруды, оларды бүтіндей пайдаланудағы
өзгерістер көп емес. Әрбір мұғалімнен дәстүрлі педагогиканы меңгеруді талап
етеді. Мұны бағаламау және ескіріп калған деп санау дұрыс емес. Бірақ
біздегі және шет елдегі оқытушы- шешендердің тәжірбиесі жоғары оку орнының
және мұғалімдерінің әдіснамалық ниетанымын толықтыратын көптеген
педагогикалык технологиялар болғанымен дұрыс қолданылмай жатыр.
Білім беру үдерісін басқаруды оқытушы-мамандардың жоғары адами және
педагогикалық мәдениеттілікпен жүзеге асыруы. Олар арнайы педагогикалық,
материалды емес, рухани, жоғары гуманды, құнды мақсатқа ие болуы қажет
етеді. Педагогикалык ұжымның әрбір мүшесі білім беру процесінің белгілі
аймағында арнайы ұйымастырушы және қарапайым жұмысшы болып табылады. Білім
беру процесінің басты әрекет етуші фигурасы, яғни мұғалім, қажеттіліктерді
жүзеге асырмаса, өзінің тәжірибесі, білімі, кабілеттіліктерін көрсетпесе,
өзінің жүрегінің бөлшегін бермесе, бақтардың құрғак түрін инттелектісі және
кәсіби әрекеттерімен жандандырмаса барлығы қағазға жазылған жақсы тілек
болып қалмақ.
Студенттердің кәсіби тұлғасының қалыптасуы психология және
педагогиканың практикада өткізілуіне, теориялық жағдайларына сүйенбейтін
болса және жоғары оку орнының білім беру жүйесінің ұйымдастырылуы бойынша
негізгі құжаттарға айналмаса сол күйінде калып коюуы мүмкін.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, студенттерден де осы іс-
әрекеттің түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды талап етеді. Мұның өзі осы
реттеу аумағы бойынша нақтылы бағыт болуын айғактайды. Біз осынын барлығын
және модель құрудын ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу барысында жалпы
жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес жаңа педагогикалық
технологиялар болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын шыптастыру моделін
жасадық. Модельдің аясында компоненттер, өлшемдер, көрсеткіштері, деңгейлер
қарастырылады (Сурет 1). Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер
пайдаланылып психологиялык-педагогикалық, әдістемелік-тәжірибелік
зерттеулерге теориялык талдау; педагогикалық оку орындарындағы оку-тәрбие
үдерісінің барысын бакылау; мұғалімдер мен студенттер арасында сауалнамалар
жүргізу; болашақ мұғалімдер қызметінің нәтижелілігін талдау; мұғалімдер мен
студенттердің өзін-өзі бағалауы, сұрақ-жауап), сандык және сапалық жағынан
талдаудан өткен материалдар басшылыққа алынды. Бұл моделдің кұрамын
анықтауды, біз болашак мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейлерін бағалап,
Сурет 1 Жаңа педагогикалык технологиялар-болашак мүғалімдердің
кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделі сараптау туралы мәселені шешу және
оны қалыптастырудың эксперимент үйесін жасаудың маңызды алғышарты ретінде
қарастырдық.
Жаңа педагогикалцк, технологиялар - болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген маман
сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн.
Модель (Model, simulator) - ұғымы, біріншіден қасиеттері белгілі бір
мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе
процестер жүйесі; екіншіден, сериялы бұйымдарды жаппай ендіруге арналған
үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы. Модельге қойылатын негізгі
талап - оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйкес келуі, яғни
барабарлығы.
Жоғарыда біз ұсынған модельдің үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара
ықпал етеді, бірін-бірі толықтырып, дамыта түседі.
Осы модельдің өлшемдері мен көрсеткіштерінің аркатынасының әр түрлі
дәрежеде көрініс беруіне байланысты, жоғары оқу орындарында оқитын
студенттердің педагогика пәндерінің материалдарын меңгерудегі білім мен
практикалық біліктері және әлемнің біртұтас ғылыми бейнесінің қалыптасуының
мүмкін болатын төрт шартты деңгейі анықталды:
Жоғары деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімді жетік меңгерген, оларды кез-
келген білім беру мекеме практикасында еркін іске асыра алады, жаңашылдық
тұрғысынан шығармашылыққа және өзін-өзі жетілдіруге деген тұрақты
ынтасымен, жүйелі мүддесімен сипатталады. Болашақ мұғалімдер жаңа
педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесі бойынша қосымша
әдебиеттерді оқып-ұйреніп, білім беру саласының жұмыс жасауының шынайы
жағдайына сүйене келе, білім алушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне
бейімдей отырып, қызметтерінде ғылыми-практикалық ақпаратты іріктеп
пайдаланады. Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланып, ұйымдастырылуы оларда қанағат сезімін тудырады. Бұл деңгейдегі
болашак мұғалімдердің білімдері толыққандылығымен, жүйелілігімен
ерекшеленеді, олар бар білімдерін нақтылы іс жүзіндегі жағдаятпен оңай
байланыстыра алады. Олардың икемділіктеріне шығырмашылық сипат тән,
мақсатты-мәнді, психологиялық-педагогикалық қызметтің заңдылықтары
деңгейінде негізделген, жалпы білім беретін оку орындары жағдайында жаңа
педагогикалық технологияларды пайдаланып, жұмыс істеудің табиғаты мен
ерекшеліктеріне сай келеді. Болашақ мұғалімдер жеке іс-әрекеттерін өз
беттерімен қаркынды-түзетіп сараптау, жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланудың тиісті бағасы мен өзара бағасын беру. Олардың істері мен
мінездері ішкі серпіліс пен жауапкершілік негізінде жүзеге асады. Қиыншылық
туындай қалса, болашак мұғалімдер жағдайды тек түзетіп қана қоймайды,
сонымен бірге оның ықтимал өзгерістерін сараптайды, қияншылыктан шығудың
жаңа, тапқыр шешімдерін жасайды.
Жеткілікті деңгей, болашак мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімі жеткілікті, оларды іс жүзінде
асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін меңгерген,
теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
мүмкіндігінше пайдалануға тырысады. Кей жағдайда шығармашылық көзқарас
танытады. Олардың білімдері жеткілікті түрде берік, әрі жүйеленген, алайда
кейде нақты нақтылы жағдайда бұларды пайдалануында қиындықтар туындайды.
Икемділіктерін тек белгілі бір жағдайда ғана табыспен, жүйелі және саналы
түрде қодданады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдерде әрқашан жаңа
педагогикалық технологияларды колдануға деген рефлексиялық әрекеттің
басымдылығы бола бермейді.
Орташа деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялар туралы жалпы білім бар, бірақ оларды іс жүзінде
іске асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін толық
меңгермеген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
анық көрсете алмайды. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімі толымсыз.
Бүтіндей алғанда, білімдері жеткілікті түрде берік әрі жүйелі емес. Олардың
іс-әрекеттері толық көлемінде тұжырымдалмаған, психологиялық-педагогикалык
заңдылықтармен және жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
ерекшеліктерімен жеткілікті байланыстырылмаған, мәні мен мазмұнына сәйкес
келмей жатады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологиялардың
кәсіби қызметінің міндеттерін шешу тәжірибесін сирек талдайды.
Төмен деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялардың мәнін жете түсінбейді, олардың кұрылымдық
компоненттерін, мазмұнын жән ерекшеліктерін толық білмейді. Бұл деңгей
болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалык технологияларды оқу-тәрбие
үдерісінде ұйымдастыруға даяр еместігін сипаттайды.
Аталған модель бізге жаңа гедагогикалық технологиялар аркылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін зерттеп білуге,
принциптер жүйесін анықтауға және педагогикалық шарттарды айкындауға
мүмкіндік берді.
Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Алғашқы өлшем мамандығына кызығуы, яғни кәсіби қызығуы болып, төмендегі
көрсеткіштер арқылы анықталады: мұғалім мамандығы туралы білімі, жұмыс
істеуге қажеттілігі, мамандығына кызығуы, мамандығын таңдау мотиві; екінші
өлшем педагогикалық құзырлығы: қоғамның әрбір мүшесін оқыту және тәрбиелеу
туралы білімі, талдау, жобалау, құрастыру, ұйымдастыра білуі,
коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық қабілеті:
психология, педагогика, әдістемелерден білімі, өздігімен ізденуі,
зерттеушілік қабілетінің болуы.
Студенттердің педагогикалық практикасының педагогикалык мүмкіндіктеріне
негіздеме жасай отырып, біз оның сандық және сапалык сипатын көрсететін
теориялык нобайын ұсынамыз (Сурет 2).
Сонымен, эксперимент ретінде біз ерекшеліктерді, байланыстарды,
заңдылықтарды анықтау үшін арнайы жасалған жағдайлардағы педагогикалық
факторлар мен жағдайларды, фактілер мен кұбылыстарды, үдерістерді зерттеуге
байланысты танымдық операциялар жүйесін түсінеміз.
Педагогикалық экспериментке мына ерекшеліктер тән болады:
- педагогикалық үдеріске зерттеу және болжамның міндетіне сәйкес
Сурет 2. Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастыру нобайы.
маңызды өзгерістерді әдейі енгізу;
- оның біртүтас сипатын бүзбай, қүбылыстардың арасыңдағы байланыстарды
көруге мүмкіндік беретін педагогикалық үдерісті ұйымдастыру;
- терең сапалы талдау және мүмкіндігінше педагогикалық үдеріске
енгізілген жаңа компоненттерді және барлық үдеріс нәтижелерін
дәлірек сандық өлшеу.
Экспериментке мына мһщеттер қоііылды.
Педагогикалық пәндерді оқыту барысында оқу үдерісінің қүры-лымын
оңтайландыру;
Эксперименттік зерттеу барысында жасалған жұмыс
бағдарламаларын, арнайы курс бағдарламаларын педагогикалык дәндерді
окытуда тәжірибеден өткізу;
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру үшін жасалған
педагогикалық жүйені практикаға ендіру;
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру үдерісінің тиімділігін қамтамасыздандыратын
оңтайлы әдістемелік технологияларды және құралдарды айқындау;
Тәжірибелі-эксперимент жұмысы нәтижелерінің математикалық-статистикалык
өңдемесін көрсету.
Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Қ.А.Яссауи атындағы халыкаралық қазақ-
түрік университетінде, М.Ауезов атындағы ОҚМУ-да өткізілді. Экспериментке
педагогика және психология мамандығының 250 студенті қатысты, оның 130-ы
эксперимент тобында, 120-ы бақылау тобында.
Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қозғаған ғылыми болжамның
дұрыстығын тексеру максатында студенттермен экспериментттік жұмыс (анықтау,
қалыптастыру, бакылау) жүргізілді.
Анықтау экспериментінің негізгі мақсаты - болашак мұғалімдер мен
педагогика және психология мамандарының жаңа педагогиқалык технологиялар
туралы ойларын анықтау болды.
Анықтау эксперименті барысында үш компонент бойынша (мазмұндық,
мотивациялық, іс-әрекеттік) даярланған анкеталык сұрактар, сауалнама,
әнгімелесу, тест, бақылау әдістері, арнайы тапсырмалар жүйесі қолданып жаңа
педагогикалык технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби:
бағыттылығының калыптасу деңгейі анықталды. Эксперимент нәтижесі
студенттердің жаңа педагогикалык технологиялар туралы білімінің төмендігін,
педагогикалык технологиялар тек педагогика сабағында ғана
кысқаша меңгерілетінін, оны студенттердін кәсіби бағыттылығын қалыптастыру
мақсатында пайдаланылмайтынын көрсетті. Арнайы пән ретінде жүргізілмеуі
оқулықтардың, бағдарламаның, әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы да мәселенің
шешімін шектеп отырғанын айғақтады. Біз осының бәрін ескере отырып осы
кезеңде арнайы курс бағдарламасын жасап, қазіргі педагогикалық
технологиялар пәнінің мазмұнын анықтадық, нақты өлшемдер бойынша
бағдарламаға енетін жаңа педагогикалық технологияларды сұрыптадык (Кесте
2).
Бұл курсты жалпы кәсіби және арнайы пәндерден кейін оқыту көзделеді.
Себебі, ол, біріншіден, болашак мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке
даярлауға бағытталған жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісі ғылымында
негізгі пән болып табылады, екіншіден, Педагогика, Ғылыми педагогикалық
зерттеу негіздері. Педагогиканы оқыту әдістемесі курстарының өзіндік
жалғасы болады, студенттер арнайы курсты оқып-үйрену барысында педагогиканы
оқыту әдістемесінен алған білімдеріне сүйенеді, екіншіден арнайы курс
студенттердің өзіндік жұмысында және педагогикалық практикасында жалғасын
табуы керек.
Кесте 2 Қазіргі педагогикалық технологиялар атты арнайы курстың
жоспары (90 сағат)
Тақырыптары Сабақ түрлері бойынша сағат
саны
Лекция Пактика ОБСӨЖ
1 2 3 4
Кіріспе. Қазіргі педагогикалық технологиялар2 2 2
туралы жалпы түсінік.
Педагогикалық процестің тұлғалық жетілдіру 2 2 2
және қайта өңдеуге негізделген педагогикалық
технологиялар.
Материалды дидактикалық тұрғыдан жетілдіру 2 2 2
және қайта өңдейге негізделген педагогикалық
технологиялар.
Дербес пәндік педагогикалық технологиялар 2 2 2
Табиғатқа сәйкестік технологиялар 2 2 2
Дамыта оқыту технологиялары 4 4 4
Альтернативті технологиялар 2 2 2
Авторлық мектептердің педагогикалық 4 4 4
технологиялары
Білім алушылардың іс-әрекетін белсендіруге 4 4 4
және интенсификациялауға негізделген
педагогикалық технологиялар
Оқу процесін ұйымдастыру мен басқару 6 6 6
тиімділігі негізіндегі педагогикалық
технологиялар
Барлығы: 30 30 30
Ұсынылып отырған арнайы курстың мақсаты - болашақ мұғалімдердің
педагогиканы оқыту әдістемесіндегі жаңашылдықты меңгерту сол алған
білімдерін бүгінгі таңдағы оқу орындарына қойылып отырған талаптарға сай
педагогиканы оқыту үдерісінде нөтижелі пайдалана білулерін қамтамасыз ету.
Қалыптастыру экспериментінің мақсаты жаңа педагогикалық технологиялар
негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың
педагогикалык жүйесін сынақтан өткізу және оның тиімділігін тексеру болды.
Бұл мақсатқа жету төмендегідей міндеттердің шешімін табумен байланысты:
арнайы пәндердің мүмкіндіктерін пайдалану;
арнайы курс бағдарламасын жасап, сынақтан өткізу;
аудиториядан тыс әртүрлі жүмыс нысандарын жүргізу;
педагогикалык практика барысында студенттердің теориялык білімдерін бекіту,
олардың кәсіби біліктері мен дағдыларын қалыптастыру.
Қалыптастыру экспериметті бip-бipімен өзара тығыз байланысты екі
кезеңде өткізілді, олардың әрқайсысы студенттердің даярлықтарын сатылап
жетілдіру көзделді.
Қалыптастыру экспериментінің бірінші кезеңінде 050103 - педагогика және
психология мамандығының 4- курс студенттеріне 7- семестрге Қазіргі
педагогикалық технологиялар атты арнайы пән оқу жоспарына ендірілді.
Бағдарламада жоспарланған тапсырмалар жүзеге асырылды. Сабақ барысында жаңа
педагогикалық технологиялардың мәні мен мазмұнын, практикада қолдану
мақсаты мен ерекшеліктерін меңгертуге аса назар аударылды. Сонымен қатар
эксперименттік топқа Жоғарғы оқу орындарындағы оқыту процесінде оқытушы
мен студенттердің бірлескен іс-әрекеттерінің құрылымдық-мазмұндық тәсілі
атты арнайы жаңа тәсілмен сабақ жүргізілді, ал бақылау тобына үйреншікті
әдіс-тәсілдер жүргізілді (Сурет-1). Нәтижесінде жоғары көрсеткішті
көрсетті.
Студенттердің бағдарлама бойынша меңгерген білім деңгейі арнайы
сұрақтар, қосымша тапсырмалар, СӨЖ және ӨБСӨЖ жұмыстары бойынша айқындалды.
Бақылау тобы тек жалпы білімді қалыптастырғанын көрсетсе, Эксперименттік
топ жалпы білімдерін тәжірибе барысында жүзеге асырудағы педагогикалық
шеберлікті меңгергенін байқатты.
Қалыптастыру экспериментінің осы кезеңінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыруға арнап жасалған Муғалім іс-әрекетінің
психологиялық-педагогикалық негіздері атты арнайы курс психология және
педагогика пәндерінің типтік бағдарламасы негізінде жасалды. Бағдарлама 45
сағатқа жоспарланған (15 сағат лекция, 15 сағат практика, 15 сағат ОБСӨЖ).
Ол студенттерге болашақ мамандығының психологиялық - педагогикалык
құндылықтарын дәлелдейтін теориялық мәселелермен және шығармашылык іс-
әрекет тәсілдерімен таныстыруды көздейді. Бұл курс
бағдарламасының мазмұнында болашақ мұғалімдерге әдістемелік нұсқаулар
мен ұсыныстар кеңінен берілген. Мұндай құнды материалдар болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыруға ықпал ететіні сөзсіз.
Бағдарлама мынадай тақырыптарды қарастырады
Мұғалімінің іс-әрекетінің психологиялық құрылымы.
Мұғалімнің жеке басының кәсіби маңызды сапасы.
Педагогикалық міндеттер және мұғалімнің оны шешу әдістері.
4.Білім алушылардың іс-әрекетінің заттык мазмұнын ұйымдастыруға
қойылатын талаптар.
5.Мұғалімнің оқу іс-әрекеті формасын ұйымдастыру және жаңа
педагогикалық технологияларды қолдану.
6.Педагогикалық қарым-қатынас.
7.Мұғалімнің практикалық іс-әрекетінде психологиялық-педагогикалык
білімдерді қолдану, педагогикалык практикаларды үйымдастыру.
Қалыптастыру экспериментінің екінші кезеңінде 4 курс студентгерінің
меңгерген білімі Жада педагогикалык технологиялар негізінде болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын калыптастырудың педагогикалық жүйесін
пайдалану атты арнайы әдістемелік семинарларды өткізу арқылы тексерілді.
Ұсынылып отырған арнайы семинардың мақсаты - оқытушылардың аталған
педагогикалық жүйенің мазмұнымен және оны пайдаланудың әдістемесімен,
ерекшеліктерімен таныстыру. Бұл мақсатқа жету мынандай міндеттердің шешімін
табумен байланысты:
- оқытушылардың жаңа педагогикалық технологияларға шынайы
қатынасын қалыптастыру;
жаңа педагогикалық технологиялардың мәні және олардьщ болашақ мұғалімдердің
кәсіби бағыттылығын даярлау жүйесінде алатын орнын ашып көрсету;
оқытушыларды педагогикалық жүйенің құрылымдық компоненттері мен олардың
мазмұны туралы теориялық білімдермен қаруландыру, оларды іске асыру
жолдарын көрсету.
Әдістемелік свминар мынадай тақырыптарды қарастырады:
Педагогикалық жүйенің жалпы сипаттамасы.
Педагогика пәні туралы жалпы түсінік.
Психология пәні туралы жалпы түсінік.
Қазіргі педагогикалық технологиялар.
5. Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық- педагогикалық негіздері
6.Педагогикалык практика Әдістемелік семинардың негізін төмендегідей
басты идеялар құрайды:
педагогикалык технологияларға шығармашылықпен карау идеялары;
тұлғаны калыптастыруға әрекеттілік қатынас идеялары;
- жоғары оқу орнындағы оқу-тәрбие үдерісін ізгілендіру және
демократияландыру идеялары.
Арнайы семинарда әрбір такырыптың мазмұны аудиториядағы тыңдаушылардың
назарына ұсынылып, талқыға түседі. Мұның өзі ұсынылып отырған
педагогикалык жүйенің мазмұнымен және оны жоғары оқу орнының педагогикалық
үдеріснде пайдалану әдістемесімен әрбір оқытушыны таныстыруға мүмкіндік
беріп, оны келешекте өз тәжірибесінде колдануға зор ықпалын тигізеді.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлықты жетілдірудің белгілі бір
мақсатқа бағыттылығын қамтамасыз ету үшін студенттерде белгілі бір білім,
білік, дағды көлемінің қалыптасу қажеттігі анықталды:
- мұғалім іс-әрекетінің обьектісі ретінде тұтас педагогикалык үдерістің
теориясын білуі;
- мүғалім - білім алушы жүйесі бойынша әрекет ететін педагогикалык
үдерістің ерекшеліктерін білуі;
педагогикалық үдеріске катынасушылардың арасындағы қатынас пен өзара
әрекеттесу бірлігін қамтамасыз етудегі мұғалімнің негізгі ролін түсінуі;
әр баланың жас ерекшелегіне байланысты негізгі іс-әрекетінің түрлерін
білуі;
жаңа педагогикалык технологиялардьің мәні лсәне оларды пайдалану бағыттары
туралы білімі;
алған білімді білім окушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепқе ала
отырып, педагогикалық, оқу-тәрбиелік және ғылыми - әдістемелік міндеттерді
шешу үшін нақты педагогикалық жағдаяттарда қолдана білу;
жаңа педагогикалық технологиялар негізінде білім беру мекемелерінің
педагогикалық үдерісін құра білу;
білім алушылардың әртүрлі іс-әрекетін жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде үйымдастыру;
- шығармашылык жұмыс істей алу дағдыларын меңгеру;
- жаңа педагогикалық технологиялар негізінде оқу-тәрбие жобаларын
жасау және жүзеге асыру;
- инновациялық іс-әрекет түрлерімен шыңдалу дағдысы.
Біз зерттеу барысында сонымен бірге студенттердін, жаңа педагогикалык
технологияларынан білім деңгейін жетілдіру максатында, қалыптастыру
экспериментінің барлық кезеңдерінде алдын-ала бекітілген жоспар бойынша
сабақ түрлерін жаңа педагогикалык технологиялар негізінде жүргізудін
үлгілері келтірілді. Диссертацияда сабақ түрлерін жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде жүргізудің үлгілері мен әдістеріне сипаттама
беріледі.
Бақылау кезеңінде жаңа педагогикалық технологиялар аркылы болашак
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін байқау мақсатында
соңғы кесінді жүргізілді. Студенттерге анықтау эксперименті кезеңіндегі
тапсырма қайта ұсынылды. Орындалған тапсырмалар нәтижесі былайша ой
тұжырымдауға мүмкіндік береді: студенттердің жаңа: педагогикалық
технологиялар туралы жеке көзқарастары, оны олардың арнайы өткізген
әдістемелік семинарлары дәлелдейді; студенттердің жаңа педагогикалык
технологиялар туралы кұралдарға кызығушылығы артты; студенттердің жана
педгогикалык технологиялар аркылы сабақ жүргізуге деген ынта-ықыласы
айқындалып; студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар аркылы кәсіби
бағыттылығы кальштасты.
Алынған нәтижелерді талдау және оларды анықтау эксперименті барысындағы
және бақылау тобындағы көрсеткіштермен салыстыру эксперименттік жұмыстың
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлықтарын тиімді ықпал еткенін аңғартты
(Кесте 3).
Кесте 3 Болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалык технологиялар арқылы
кәсіби даярлығы компоненттерінің даму деңгейінің көрсеткіштері (%)
Эксперименттік топ (ЭК)-130, бақылау тобы (БТ)-120
Жұмыс жоғары жеткілікті орта төмен
кезеңі
Сциентизм - адамзат коғамының мәдениет жүйесінде ғылым мен техника
рөлін даралап бағалау.
Табиғатка тәнділік - адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді
уағыздаушы көзкарас, адам мен табиғаттын үйлесімділігін
басшылыкка алу.
Гуманизм ізгіліктік - әлеуметтік кұбылыстарды бағалау өлшемі,
адамның жағайды, коғам қағидасы - тендік, әділеттік, адамгершілік.
Теософия - діни бағыттағы мектептердін негізі. Ол ұлттык
педагогикадан терен тамыр алады, жастарды жаксылык пен жамандыктын
ара жігін ашуға тәрбиелейді.
Антропософия- адамнын рухани кұндылығын зерттеуші бағыт.
Прагматизм - тұлғанын интеллектуалды және адамгершілік сапалары,
оның табиғи жаратылысы. Онын көрінуі тек даралык ерекшеліктеріне
байланысты. Олар адамгершілік сапаларды калыптастыру емес, табиғи
берілген кабілетті дамытуды өзін-өзі реттеу жағдайының алғышарты деп
есептейді.
Экзистенциализм - адам өзін-өзі жасаушы деген ойды басшылықка алу.
Ғалымдардың пікірінде және сөздіктерде технология және педагогикалық
технология сөздеріне мынадай анықтамалар беріледі.
2-слайд
Технология - Теhnе - өнер, кәсіп, шеберлік, ғылым - деген мағынаны
грек сөзі. білдіреді.
Технология - өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен
тәсілдері жайлы білім жиынтығы, - деп шетел сөздерінің
кыскаша сөздігінде аныктама берілген.
Селевко Г. Педагогикалык жүйе дегеніміз - белгілі бір кабілеті бар
дара тұлғаны калыптастыруға бағытталған педагогикалық
әсерді ұйымдастыруға кажет кұралдар, әдістер мен
тәсілдердін өзара байланыскан бірлігі. Окыту технологиясы -
оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда окыту
процесінде колданылатын әдістер, тәсілдер мен кағидалар. Ол
оқыту процесінде накты жүйе кызметін атқарады.
Кларин М.В. Педагогикалык технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін
пайдаланылатын барлық дара және методологиялык кұралдардын
колданылу реті мен жиынтығынын жүйесін білдіреді.
Монахов В.М. Технология - окушы мен ұстазға бірдей колайлы жағдай
тудырушы оку үрдісін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен
педагогикалык әрекеті жобалаудың жан-жақты ойластырылған
үлгісі.
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Білім беру сапасы – бұл білім беру нәтижесінің тұлға, қоғам мен
мемлекет сұраныстарына сәйкестілік өлшемі.
Бізге қоғамның, мемлекеттің, жеке тұлғаның сұранысы белгілі ме?
Жаңа жағдайдағы білім сапасы білім беруде мынадай жетістіктерді бол-
жайды:
♦ қоршаған ортаға, әлеуметтік құбылыстарға, рухани
құндылықтарды қосқандағы мәдениеттің барлық негізгі салаларына бейімделу
қабілеті;
♦ іс-әрекеттің түрлі саласындағы ауқымды мәселелерді өздігімен шешу
мүмкіндігін қамтамасыз ететін шешуші білімдік құзыреті.
Қазіргі кездегі іс-шаралардың концептуалдық идеясы да осы - білім
берудің жаңа сапасына қол жеткізу үшін аймақта қолданылатын білім беру
технология-сының орны мен рөлін анықтау.
Білім сапасы туралы түсінікті жеткілікті деп санауға болады, ал
техноло-гия деген ұғым күрделірек.
Технология термині технократиялық ұғымдардан алшақтап, гумандық
ұғымға ие бола бастады. Егер бұрын белгіленген жетістіктерге жету, нақты
бел-гіленген кезеңдер туралы сөз етілген болса, қазір алгоритм белгілі
нәтижеге жететін бірізділікпен алмасты.
Қазіргі білім беру технологияларының қажеттілігі неден туындап отыр?
Қазіргі дәстүрлі білім беру әлеуметтік сұраныстарды қанағаттандыруға
қабілетсіз болып отыр, яғни қарама-қайшылықтар туындауда. Дәстүрлі білім
берудің негізгі қарама-қайшылығы педагогикалық әрекет оқу-тәрбие процесін
басқарудың жалпы құрылымында субъект-субъектілік қарым-қатынас қисынымен
анықтала отырып, субъект-объектілік қарым-қатынас типі бойынша жүзеге
асырылуда. Сондықтан педагогиканың мақсаты - баланың психологиялық әлеуетін
ашуды әрі дамытуды қамтамасыз ете алмайды, ендеше қазіргі қазақстандық
мектептің алдына қойылған жаңа міндеттерді қамтамасыз етпейді.
Міне, сондықтан да нақты нәтижеге қол жеткізу мақсатында білім беру
үрдісін жобалау, ұйымдастыру, бағдарлау және түзету бойынша оқушы мен
мұғалімнің біріккен іс-әрекеті процестік жүйесі болып табылатын білім беру
технологиясын оқыту жүйесіне енгізу қажет.
Кез-келген білім беру технологиясы мынадай әрекеттерден тұрады:
мақсатты бағытталған;
сүйенетін ғылыми идеялар;
мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің жүйесі;
нәтижені бағалау өлшемдері;
нәтижелер;
қолдану барысындағы шектеулер;
Күтілетін нәтиже: қазіргі білім беру технологияларын енгізудің басты
нәтижесі - тұлғаның қойылған мақсатқа жету үшін білім, білік, дағдылар,
қалыптасқан негізгі құзыреттіліктер, әлеуметтік дағдылар негізінде ішкі
және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыру дайындығынан көрінетін құзырлылық
болып табылады.
Жүргізіліп жатқан іс-әрекеттердің миссиясы да - Қарағанды облысы
педагогтері қауымдастығының білім беру сапасын жаңаша түсінуі.
Түрлі шаралардың мақсаты - қазіргі білім беру технологияларын облыстың
білім беру ұйымдарына енгізуге қажетті жағдайларды анықтау.
Негізіне қазіргі білім беру технологиялары жататын құзыреттілікке
бағытталған ықпалды жүзеге асыру механизмдері төмендегідей:
Оқыту әдістемесіндегі өзгерістер.
Мұғалім мен оқушының әрекетіндегі өзгерістер.
Мұғалім көзқарасының өзгеруі.
Оқушылар талаптарының өзгеруі.
Оқу әрекетінде ұйымдастырушылық формалардың өзгеруі.
Мұғалімнің микросценарийді қолдануы.
8. Құзыреттіліктерді бағалау жүйесі.
Оқытудың жаңа әдістерін талап ететін құзыреттілікке бағытталған
білім, жекелей саралау, субъективтілік қағидаларына байланысты мынадай
қазіргі білім беру технологияларын анықтауға болады:
Модульдік оқыту технологиясы;
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
Жобалау технологиясы;
Проблемалық оқыту технологиясы;
Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясы;
Дамыта оқыту технологиясы;
Кредиттік оқыту технологиясы;
Қашықтықтан оқыту технологиясы.
Жеке тұлғаға бағытталған технологиялар Т. Шамованың классификациясы
бойынша темендегідей 3 топқа бөлінеді:
Дәстүрлі мектеп технологиясы - ББД бағытталған технологиялар;
Дамыту мектебі технологиясы - құзыреттілікке бағытталған технологиялар;
Әлеуметтік мектеп технологиясы - әлеуметтік технологиялар.
Білім берудің түрлі нәтижесін қамтамасыз етуіне байланысты
технологияларды шартты түрде былайша жіктеуге болады:
оқушылардың әлеуметтенуі мен бағдарлар жүйесі түріндегі тұлғалық
нәтижелер;
метапәцдік нәтижелер - іс-әрекеттің әмбебап тәсілдері түріндегі негізгі
кұзыреттіліктердің қалыптасуы;
оқытудьщ пәндік нәтижелері - білім беру салалары бойынша алған білім,
білік, дағдылар және құзыреттіліктер.
Оқытудың ұжымдық тәсілі технологиясы бойынша педагогикалық үрдісті
ұйымдастыру моделі жүзеге асырылып келе жатқан мектептер де бар.
ОҰТ технологиясы оқушылардың мынадай қажетті қасиеттерін анықтауға
бағытталған:
Академиялық білімдер.
Өзін-өзі басқару дағдысы.
Топта жұмыс жасау дағдысы.
Даму, өзінің білімділік деңгейін өз бетімен көтеру дағдысы.
Өмірде және оның проблемасы, құндылығы, адамгершілігіне бағыт беру дағдысы.
Теориялық білімдерін практикада қолдану, міндеттерді әр түрлі өмірлік
әрекеттер саласында шешу дағдысы.
Осы аталған қасиеттер қазақстандық қоғамның дамуында толық құқылы
субъекті оқушылары болатындай негізгі функционалды сауаттылық пен
құзырлылық кілттері болып табылады.
Қазірдің өзінде Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі, Сын
тұрғысынан ойлау, Модульдік оқыту технологиясы бірқатар мектептерде
қолданысқа енгізілуде.
Қорытындылай айтқанда, ҚР-да білім берудің стратегиялық бағыттарына
сәйкес қазіргі білім беру технологиялары оқушының дербестігін, тұлғасын,
құзырлығын дамытуға бағытталуы керек.
1.2 Педагогикалық технологиялардың топталуы
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік
негізінде құру педагогикалық технологиясы:
ынтымақтастық педагогикасы;
ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту
технологиясы:
• ойын-сабақ технологиясы;
проблемалық оқыту;
модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова).
Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне
негізделген оқыту технологиясы:
бағдармалап (программалап) оқыту;
дифференциалдап оқыту;
даралап оқыту;
ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
компьютерлік технология.
4.Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
• ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
"Мәдениет диалогы", (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
"Экология және дидактика" жүйесі, (Л.В.Тарасов);
ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы
(М.Б.Волович).
5.Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
"Сауаттылыққа тәрбиелеу" Кушнир технологиясы;
М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
"Школа самоопределения" (А.Н.Тубельский);
"Школа для всех" (Е.А.Ямбург);
"Школа парк" (М.Балабин).
Біз алдымен "техника", "технология", "оқыту технологиясы", "білім беру
технологиясы", "педагогикалық технология", "жаңа педагогикалық технология",
"жаңаша педагогикалық технология" терминдерінің мағынасын түсініп,
тереңінде не жатыр, соны ажыратуымыз керек. Ол үшін әлемдік педагогикалық
тәжірибеде "технология" ұғымының тарихына көз жүгірткеніміз жөн."Техника"
терминінің екі мағынасы бар екені айқын:
біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған жоқ.
Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Шетел мамандары оқыту технологиясының үш кезеңде мұғалім бірде-бір
көмекші құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. "Бұл
кезде - оқыту технологиясының функциясын адамдар тәжірибесі атқарған" дейді
А.Талызина. Екінші кезеңде - кітап басып шығару игерілген соң оқыту
технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамдарға әр түрлі дидактикалық
материалдар көмекке келді.
Қазіргі кезеңде де оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары (ОТҚ) жәрдемге келді. Қазір және болашақта
білім беру саласына ғылыми-техникалық революция толық еніп, оқытудың
мазмұныныа және технологиясына зор ықпалын тигізетіні даусыз.
"Оқыту технологиясы" (ОТ) терминін алғаш рет АҚШ-та қолдана бастады.
Полынаның белгілі дидакторы У.Куписевич пен Ф.Янушкевич оқыту технологиясы
жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы жолын
анықтайтынын терең түсіну керектігін қолдады.
ОТ дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға кеңінен енгізіп,
таратады.
Оқу үрдісінің негізгі элементтері:
а) оқытудың мақсаты, жоспары және бағдарламасы;
ә) оқытудың мазмүны, әдістері мен тәсілдері;
б) оқушылардың формалары мен құралдары;
в) оқушылардың оқу және зерделеу (зерттеу) қызметі;
г) оқытушының педагогикалық және ғылыми қызметі.
Оқу үрдісінің осы басты бөліктері - оқу ақпаратының әр алуан легінің
толассыз қозғалысы арқылы өзара тығыз байланыста болады. (С.Архангельский).
Оқыту технологиясы формальды жағынан алғанда, оқу ақпаратын
қалыптастыру, өңдеу, тарату, қабылдау, жете түсіну, есте сақтау және
қайталап айтып беру (жаңғырту) сияқты мақсатты динамикалық үрдіс есебінде
түсіну керек. Бұл технологиялық үрдіс - білімсіздіктен білімділікке,
шорқақтықтан іскерлікке апаратын тура жол. Оқыту технологиясындағы оқыту
және оқу қызметтері, оқыту әдістері мен тәсілдері оқытудың формасы мен
техникалық құралдары арқылы байланысып жатады және бірігіп, тоғысып кетеді.
"Оқыту мен оқудың бірлігінің" заңдарын осылайша қарапайым түсіну, оқыту
технологиясын қолданбалы ғылым деп айтуға мүмкіндік береді. ОТ - қолданбалы
дидактика. Ол педагогикалық практиканың нақты жағдайларында оқытудың ең
маңызды үрдісін іс жүзіне асырады, оқыту мен оқудың нақты қызметін
бейнелейді.
Скиннер бойынша:
"Оқыту технологиясы - психология жетістіктерін педагогикалық практикада
қолдану" немесе "ОТ - бұл оқытудың тиімділігін арттыру мақсатымен білім
беру үрдісін зерттеу негізінде оқу үрдісін жүзеге асыру және бағалау,
бағдарламалаудың жүйелі тәсілі". Әрі қарай бағдарламалау идеясының
қалыптасуына, оқытудың арнайы техникалық құралдарын жасауға
байланысты,"оқыту технологиясы" терминінің орнына "білім
технологиясы" немесе "оқу үрдісінің технологиясы" деген термин пайда
болады. Оның мазмұны екі бөліктен тұрады.
1. Оқыту мақсатына сай арнайы жасалған техникалық
құралдардың екі типі:
а) проекторлар, магнитофондар, компьютерлер;
ә) слайдтер, кинофильмдер, кодопозитивтер, бағдарламалық құралдар, оқу
дискілері.
2. Жоспарланған нәтижеге жеткізетін педагогикалық үрдістердің
ғылыми суреттемесі.
Оқытудың технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 60-жылдарда
шетел зерттеушілері "педагогикалық технология" терминін енгізді.
"Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай
қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана" (В.Беспалько).
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында
орын алып отыр. Педагогикалық технология (ПТ) деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүгіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
I Педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ мұғалімдерді
кәсіби даярлаудың теориялық негіздері.
1.1. Педагогикалық технологиялар мен анықтамалары ғылыми-философиялық
негізі, қағидалары,міндеттері, белгілерідасиеттері және әдіснамалық
негіздері.
Педагогикалық технологиялардың топталуы (жіктелуі)
Дәстүрлі оқытудың және инновациялық технологияларының ерекшіліктері.
1.4 Ақпараттық (информацияльщ) және коммунактивтік дидактикалық
технологиялардың мумкіндіктері.
II. Жаңа педагогикалық технологияның түрлері.
2.1.Педагогикалық технологияларды оқу үрдісінде қолдану.
2.2.Саралап және дамыта оқыту.
2.3Деңгейлер және модульдік оқыту технологиясы.
2.4.Шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы.
2.5.Блок-модульдік және жобалап оқыту технологиясы
2.6.Конструктивтік бөлім.
ІІІ.Экономикалық бөлім.
IV.Еңбек қауіпсіздігі.
V. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер тізімі.
VII. Қосымша
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттык және жалпы адамзаттык құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді акпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру
мекемедегі ұжымының, әрбір мұғалімнін күнделікті ізденісі арқылы, барлык
жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлык жаңа практикаға,
жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазіргі кездегі жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың
бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті
интеграциялау түрі ретінде ғылыми оку-өндірістік кешендер құру; оқытуды
және студент еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; окытушылардың
кәсіби даярлығына жоғары талап кою, жоғары оку орнында болашақ мұғалімдерді
даярлау мен олардың кәсіби деңгейін көтеруде педагогикалык мұғалімдерді
жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде
өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру
жүйесінің дәстүрлеріне карай әртүрлі деңгейде көрініс тапкан.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің мақсаты мек
мәнінің өзгеруі білім беру технологиясы деп алатын жаңа ұғымның пайда
болуына ықпал етті. Бұл үғымның мәнін білім беру үдерісін өздігінше
дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметі жетекші
фактор болып табылып, оқыту мұғалім мен білім. алушының субьектаралық өзара
әрекетін карастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететің
рефлексиялық басқару ретінде көрінеді.
ЖОО-да білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігі болашақ
мұғалімнің кәсіби іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыра алуымен байланысты.
Педагогикалык іс-әрекеттің қыр-сырын әртүрлі салада қарастырған ауқымды
зерттеу еңбектері баршылық. Мәселен, болашақ мұғалімнің кәсіби мәнді
сапаларын қалыптастыру және тұлғасын дамыту, педагогикалык іс-әрекеттің
дидактикалық негіздерін айкындау, ЖОО-да оқу үдерісінін тиімділігін-
арттыру мәселелері қазакстандык ғалымдар - А.П.Сейтешов, Н.Д.Хмель,
С.А.Ұзақбаева, Л.К.Керимов, Б.Р.Айтмамбетова, Б.Әдікәрімұлы,
М.А.Құдайқұлов, А.Е.Әбілқасымова, Р.К.Ділімбетова, В.В.Егоров, М.Ж.Жадрина,
А.А.Калюжный, М.С.Молдабекова, З.А.Исаева, Б.К.Момынбаев, Г.Ж.Меңлібекова,
Г.К.Нұрғалиева, С.А.Жолдасбекова, М.Н.Сарыбеков, Қ.Сарбасова, Ә.Абуов,
Б.С.Имандосова және т.б. еңбектерінде карастырған.
Болашақ түрлі сала мамандарының кәсіби бағыттағы даярлығын екі қырынан
калыптастыру бойынша ғалымдар еңбектерінің маңызы зор. Олар: С.Ж.Пірәлиев,
Л.А.Шкутина, С.Ә.Әбдіманапов, К.М.Беркімбаев, Х.С.Оңалбек т.б. болашақ
мұғалімдерді кәсіби даярлау; Б.Кенжебеков, Б.А.Оспанова, болашақ
мүғалімдердің кәсіби қүзіреттілігі мен креативтілігі туралы еңбектері бар.
Оку-тәрбие үдерісін жетілдіру мақсатында педагогикалық технология-ларды
ұсынған Н.П.Гузиктің, В.М.Монаховтың, В.Ф.Шаталовтың, Т.Галиевтың,
Л.Бектұрғановалардың еңбектері және т.б. ғылыми тұрғыдан практикалық мәні
зор еңбектері біздің зерттеу жұмысымызда басшылыққа алынды.
Педагогикалық технологияларды білім беру саласында пайдаланудың әдіс-
тәсілдері, шарттары, дидактикалық-әдістемелік негіздері В.П.Беспалько, Ж.А.
Қараев, Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай, Д.М.Жүсібалиева, М.В.Кларин, Қ.Ө.Қариева,
С.А.Көшімбетова, Қ.Қабдықайырұлы, А.А.Саипов, Г.К.Селевко, Б.К.Төлбасова,
Л.А.Шкутина және т.б. ғалымдардың зерттеу еңбектерінің арқауы болды.
Біз жоғарыда аталған еңбектерге талдау жасай отырып бүгінгі таңда жаңа
педагогикалық технологияларды оқу - тәрбие үдерісінде пайдалану мәселесінің
ғылыми - теориялык тұрғыда әлі де болса шешімін таппай отырғандығын
анықтадық.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығына бүгінгі өркениетті қоғамының
сұранысы мен оларды жоғары оку орындарында даярлауда жаңа технологияларды
пайдаланып теориялық және практикалык білім беруді жетілдіруде әдістемелік
нүсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылыктар бар екені анық байқалады.
Осы кайшылықтардың шешімін іздестіру біздің зерттеу мәселемізді айқындауға
және тақырыпты Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру деп таңдауымызға негіз
болды.
жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану аркылы болашақ мұғалімдердің
кәсіби бағыттылығын қалыптастыру жүйесін құру.
ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесін тәжірибелік-экспериментте тексеру
және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыт-тылығын
қалыптастыруда жаңа технологияларды пайдалану қазіргі заман талабына сай
білікті мамандардың даярлығын жетілдіре түседі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Тұтас педагогикалык
үрдісінде технологиялар бойынша тұжырымдар, жеке тұлғаның әлеуметтік мәні
туралы философиялык, психологиялык қағидалар, жеке тұлғалык -бағдарлы білім
беру теориясы, ғылым мен практиканы кіріктіру теориясын құрайды.
Зерттеудің көздері. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңы
(1999), Қазақстанның-2030 даму стратегиялық бағдарламасы; Қазақстан
Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді. дамытудың тұжырымдамасы
(2004); Отандық және алыс-жақын шетелдік педагог ғалымдардың зерттеліп
отырған мәселе бағытындағы еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің
ресми құжаттары, заңдары, қаулы-қарарлары, оқу-әдістемелік құралдар,
бағдарламалар, автордың өзінің жеке басына тән" іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
психологиялық, педагогикалык ғылыми әдебиеттерге, жоғары және арнайы оқу
орындарының оқу-тәрбие үдерісінің құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу, сауалнамалар жүргізу; озык тәжірибелерді зерделеу, эксперимент
жүргізу, алынған нәтижелерді математикалық тұрғыдан өңдеу.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі
білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үдерістің тұлғалык бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оку орындарында оқу
үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың
тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің
теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымынын. дидактикалык
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалык
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтык оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі кұрылым болып табылады. Технологиялык тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бүл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
окытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің
даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оку үдерісін жобалау
аркылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалык даярлығын
қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей
алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа
мазмұнын, окытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді (Кесте 1).
Кесте 1. Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты және мазмұндық нобайы.
Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-
бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының
даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі
аңа парадигмаға өтудін жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа
мақсатының жетістіктерімен байланысты.
Жаңа парадигманың маңызды компоненті - тұлғаның өзіндік даму
жырымдамасы болып табылады. Өзіндік даму - бұл ішкі және сыртқы әлеммен
байланысу қабілетін қалпына келтіру. Тұлғаның әртүрлі саладағы семділіктері
мен қабілеттерін дамыту оның дербес ерекшеліктеріне, өзіндік талдау,
өзіндік баға беру қабілеттеріне байланысты, мұның өзі әрбір студентке
ерекше қатынас керек екендігін, оларға өзін көрсетуге, дамытуға мүмкіндік
асау қажеттігін дәлелдейді. Сондықтан біздің зерттеуіміз болашақ амандарды
дәстүрлі формада даярлаумен қатар жаңа педагогикалык технологиялар
негізінде жетілдіруді көздейді.
Әдістемелік тұрғыдан алып қарағанда, студенттерді тұлғалы-бағдарлы
оқытуды модельдеу білім беру жүйесінің үш функциясын көрсетеді:
орнын толтыру, яғни түлғаның базалық біліміндегі ақтаңдактарды жою;
бейімдеу, яғни пәндік және функциональдык жағынан неғұрлым жаңа білім,
талаптар ұсыну;
дамыту, яғни түлғаның шығармашылық түғыдан өсуіне ыкпал ету және оның әр
түрлі рухани қажеттіліктерін канағаттандыру.
Кәсіби тұлғаны дайындау үшін нағыз педагогикалык, білімді-педагогикалык
бір бүтін болу керек және педагогикалық квадраттың барлық мазмұнына ие болу
кажет. Яғни, білім беру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту болып саналады. Бұл тек
қана білім беру мекемесінің талабына тиісті емес, сонымен қатар әрбір оқу
тобының, циклының, факультеттің, кафедраның, оқытушыны, гуденттің,
тыңдаушының іс-әрекетіне катысты.
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесі психологиялық-педагогикалық
талаптарды үстанған жағдайда болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы
алапқа сай қалыптасады. Оларға:
Білім беру мекемесінің іс-әрекеті толығымен оның басты мақсатына жетуге
тәуелді. Ал басты мақсат кәсіби тұлға дайындау, олардың өздерін өмірде
қалыптастыра алу қабілетін мәдениетті, демократиялык, гуманды, құқықтық
және қарқынды дамушы азаматтық қоғамның құрылу қажеттігіне сәйкес
ұйымдастыру. Білім беру мекемесін басқару егер бірбүтін жұмыска және оның
нәтижесіне, нәтижеге жету кепілділігі қамтамасыз етілген болса, ол
эффективті болмақ. Керек бағытта жұмыс жасап, студенттерді керек болады
деген принциппен оқыту маңызды емес, әрбір түлектің барлык педагогикалық
және психологиялык құрамдар негізінде қажетті білімділікке кол жеткізу
маңызды. Бұл нәрсе бар болғанымен. жалпы практикада кажетті нақтылық сәне
қатаң тәртіппен аз жағдайда жасалады.
Білім беру үдерісінің студенттерге тұлға және болашақ маман ретінде
бағытталуы. Барлык білім беру мекемесі онда окитындар үшін болады. Білім
беру мекемесінің басты мақсаты- жоғары білімді тұлға мамандарды дайындау.
басты оптималды нәтиже- жоғары білімді тұлға маман. Әрбір педагогикалық
жүйе элементінің басшылықтың, оқытушының, студенттің, білім берудегі
жаңашыл тәсілдер студенттерді өз ісінің маманы етіп дайындаудағы беретін
білімдеріне байланысты болып келеді. Осыған жұмыс істемейтіндердің барлығы
аяусыз және жылдам шешіммен шектелуі қажет.
Бұлардың барлығы білім берудің модернизациясында, білім беруде,
оқытуды, педагогикалық ықпалдастықта, ортада жүзеге асуы қажет.
3.Кәсіби білімдендіру үдерісінде кәсіби тұлғаны даярлау мақсат қана
емес, сонымен бірге процестің тиімділігінің міндетті жағдайы. Білім
бағдарламасын меңгеру студенттің тұлға ретінде қандай екендігіне
байланысты. Егер адам пассивті, өздігінен оқымайтын болса оны бір нәрсеге
үйрету қиын. Жоғары оқу орнының бағдарламасын тек қан егер студент өзін
қызығушылығы бар, мәдениетті тұлға және нағыз маман, жауапкершілігі мол,
ерікті, талапты тұлға ретінде көрсетсе ғана сәтті меңгеруге болады.
Түсінуге және меңгеруге ұмтылмайтын адамнан артық соқыр және керең
болмайды. Егер мұғалім студенттердің тұлғасын қалыптастыруға мән бермесе,
онда мұғалімнің әрбір педагогикалық іс-әрекеті нәтижесіз болмақ. Мұның тек
қана максат емес, сонымен бірге олардың жеке кәсіби педагогикалық
сәттілігінің кепілі екенін түсінбесе ол тіпті өзінің оқу ережесін меңгерте
алмайды. Ол қаншалықты ғылыми және мамандық біліктілікке не болмаса тұлғаны
қалыптастыруға дайын болмаса, студенттерді көп нәрсеге үйрете алмайды. Бұл
тұрғыда ол өзінің орнында емес екендігінің белгісі, ал оны калап, бірақ
жасай алмаса - бұл кәсібисіздік, студенттермен 5 жыл бойы әр күні 6-8
сағатта жұмыс жасайтын педагогикалық ұжымның мүмкіндіктері, тұлға маман
қалыптастыру мақсатына жетуде жоғары потенциалды камтиды және ол бүтіндей
ұйымдастырылуы тиіс.
4.Студенттердің оқуының максималды интенсификациясы. Ешнәрсе адамның
ақылының және қасиетінің қазынасы бола алмайды, егер оның іс-әрекеті
белсенді болмаса. Профессионализмнің барлық компоненттері әр уақыттада
оқытушы және студенттің үзақ және тер төгіп атқарған еңбегінің
жемісі. Оку тек қана студент тұлғасының педагогикалық және психологиялық
толы іс-әрекетінде активтілік танытқан жағдайда нәтижелі болмақ. Білім
алушының оқып үйренудегі сәттілігі оның мотив қажеттілігінің (жеке максат,
жоспарлар, мамандықты таңдау мотиві, оқуға катынасының мотиві және т.с.с.)
моральді қарым-қатынасының (міндетті болу, жауапкершілік, акылдылық,
шыншылдық, еңбексүйгіштік, өзіне сын көзбен қарау және т.с.с), еркі
(мақсатқа бағыттылығы, белсенділігі, ұйымдастырушылығы,қабілеті) мен
пропорционал болып келеді.
Студентті оқытудағы максимальді интенсификация - оларды білім беру
мекемесіндегі жұмыстың әдістеріне оқытуды, олардың жеке өз бетінше жұмыс
жасауына жағдайды қалыптастыруды, осыған көбірек уақыт бөлуді талап етеді.
Оқумен қызықтыру, өзін болашақ маман және тұлға етіп калыптастыруға түрткі
жүйесін құру кажет. Білім беру мекемесінде білім алушыларды оқуға зорлап
емес, олардың өздігінше оқығысы келетіндей етіп жағдай жасау маңызды.
Қалаусыз оқу білім алушы үшін оған жүктелген, жұмысына жат бұл жауыздықтан
құтылу үшін әртүрлі әрекетгер жасап, бірақ диплом алу үшін уақытша шыдау
керек деген психологиялық сенімді қалыптастырған.
Білім беру үдерісін тиімді психологиялық-педагогикалық технология негізінде
құру. Соңғы жылдарда білім беруді ұйымдастыруда көп нәрсе өзгергенімен,
педагогикалық технологияларды айтарлықтай өзгерістер жоқ. Яғни, білім беру
және оқыту формалары, әдістері, сонымен қатар мемлекетімізде және дүниеде
жаратылған жаңалықтармен толықтыруды, оларды бүтіндей пайдаланудағы
өзгерістер көп емес. Әрбір мұғалімнен дәстүрлі педагогиканы меңгеруді талап
етеді. Мұны бағаламау және ескіріп калған деп санау дұрыс емес. Бірақ
біздегі және шет елдегі оқытушы- шешендердің тәжірбиесі жоғары оку орнының
және мұғалімдерінің әдіснамалық ниетанымын толықтыратын көптеген
педагогикалык технологиялар болғанымен дұрыс қолданылмай жатыр.
Білім беру үдерісін басқаруды оқытушы-мамандардың жоғары адами және
педагогикалық мәдениеттілікпен жүзеге асыруы. Олар арнайы педагогикалық,
материалды емес, рухани, жоғары гуманды, құнды мақсатқа ие болуы қажет
етеді. Педагогикалык ұжымның әрбір мүшесі білім беру процесінің белгілі
аймағында арнайы ұйымастырушы және қарапайым жұмысшы болып табылады. Білім
беру процесінің басты әрекет етуші фигурасы, яғни мұғалім, қажеттіліктерді
жүзеге асырмаса, өзінің тәжірибесі, білімі, кабілеттіліктерін көрсетпесе,
өзінің жүрегінің бөлшегін бермесе, бақтардың құрғак түрін инттелектісі және
кәсіби әрекеттерімен жандандырмаса барлығы қағазға жазылған жақсы тілек
болып қалмақ.
Студенттердің кәсіби тұлғасының қалыптасуы психология және
педагогиканың практикада өткізілуіне, теориялық жағдайларына сүйенбейтін
болса және жоғары оку орнының білім беру жүйесінің ұйымдастырылуы бойынша
негізгі құжаттарға айналмаса сол күйінде калып коюуы мүмкін.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, студенттерден де осы іс-
әрекеттің түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды талап етеді. Мұның өзі осы
реттеу аумағы бойынша нақтылы бағыт болуын айғактайды. Біз осынын барлығын
және модель құрудын ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу барысында жалпы
жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес жаңа педагогикалық
технологиялар болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын шыптастыру моделін
жасадық. Модельдің аясында компоненттер, өлшемдер, көрсеткіштері, деңгейлер
қарастырылады (Сурет 1). Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер
пайдаланылып психологиялык-педагогикалық, әдістемелік-тәжірибелік
зерттеулерге теориялык талдау; педагогикалық оку орындарындағы оку-тәрбие
үдерісінің барысын бакылау; мұғалімдер мен студенттер арасында сауалнамалар
жүргізу; болашақ мұғалімдер қызметінің нәтижелілігін талдау; мұғалімдер мен
студенттердің өзін-өзі бағалауы, сұрақ-жауап), сандык және сапалық жағынан
талдаудан өткен материалдар басшылыққа алынды. Бұл моделдің кұрамын
анықтауды, біз болашак мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейлерін бағалап,
Сурет 1 Жаңа педагогикалык технологиялар-болашак мүғалімдердің
кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделі сараптау туралы мәселені шешу және
оны қалыптастырудың эксперимент үйесін жасаудың маңызды алғышарты ретінде
қарастырдық.
Жаңа педагогикалцк, технологиялар - болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген маман
сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн.
Модель (Model, simulator) - ұғымы, біріншіден қасиеттері белгілі бір
мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе
процестер жүйесі; екіншіден, сериялы бұйымдарды жаппай ендіруге арналған
үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы. Модельге қойылатын негізгі
талап - оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйкес келуі, яғни
барабарлығы.
Жоғарыда біз ұсынған модельдің үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара
ықпал етеді, бірін-бірі толықтырып, дамыта түседі.
Осы модельдің өлшемдері мен көрсеткіштерінің аркатынасының әр түрлі
дәрежеде көрініс беруіне байланысты, жоғары оқу орындарында оқитын
студенттердің педагогика пәндерінің материалдарын меңгерудегі білім мен
практикалық біліктері және әлемнің біртұтас ғылыми бейнесінің қалыптасуының
мүмкін болатын төрт шартты деңгейі анықталды:
Жоғары деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімді жетік меңгерген, оларды кез-
келген білім беру мекеме практикасында еркін іске асыра алады, жаңашылдық
тұрғысынан шығармашылыққа және өзін-өзі жетілдіруге деген тұрақты
ынтасымен, жүйелі мүддесімен сипатталады. Болашақ мұғалімдер жаңа
педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесі бойынша қосымша
әдебиеттерді оқып-ұйреніп, білім беру саласының жұмыс жасауының шынайы
жағдайына сүйене келе, білім алушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне
бейімдей отырып, қызметтерінде ғылыми-практикалық ақпаратты іріктеп
пайдаланады. Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланып, ұйымдастырылуы оларда қанағат сезімін тудырады. Бұл деңгейдегі
болашак мұғалімдердің білімдері толыққандылығымен, жүйелілігімен
ерекшеленеді, олар бар білімдерін нақтылы іс жүзіндегі жағдаятпен оңай
байланыстыра алады. Олардың икемділіктеріне шығырмашылық сипат тән,
мақсатты-мәнді, психологиялық-педагогикалық қызметтің заңдылықтары
деңгейінде негізделген, жалпы білім беретін оку орындары жағдайында жаңа
педагогикалық технологияларды пайдаланып, жұмыс істеудің табиғаты мен
ерекшеліктеріне сай келеді. Болашақ мұғалімдер жеке іс-әрекеттерін өз
беттерімен қаркынды-түзетіп сараптау, жаңа педагогикалық технологияларды
пайдаланудың тиісті бағасы мен өзара бағасын беру. Олардың істері мен
мінездері ішкі серпіліс пен жауапкершілік негізінде жүзеге асады. Қиыншылық
туындай қалса, болашак мұғалімдер жағдайды тек түзетіп қана қоймайды,
сонымен бірге оның ықтимал өзгерістерін сараптайды, қияншылыктан шығудың
жаңа, тапқыр шешімдерін жасайды.
Жеткілікті деңгей, болашак мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа
педагогикалық технологиялар бойынша білімі жеткілікті, оларды іс жүзінде
асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін меңгерген,
теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
мүмкіндігінше пайдалануға тырысады. Кей жағдайда шығармашылық көзқарас
танытады. Олардың білімдері жеткілікті түрде берік, әрі жүйеленген, алайда
кейде нақты нақтылы жағдайда бұларды пайдалануында қиындықтар туындайды.
Икемділіктерін тек белгілі бір жағдайда ғана табыспен, жүйелі және саналы
түрде қодданады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдерде әрқашан жаңа
педагогикалық технологияларды колдануға деген рефлексиялық әрекеттің
басымдылығы бола бермейді.
Орташа деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялар туралы жалпы білім бар, бірақ оларды іс жүзінде
іске асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін толық
меңгермеген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада
анық көрсете алмайды. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімі толымсыз.
Бүтіндей алғанда, білімдері жеткілікті түрде берік әрі жүйелі емес. Олардың
іс-әрекеттері толық көлемінде тұжырымдалмаған, психологиялық-педагогикалык
заңдылықтармен және жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану
ерекшеліктерімен жеткілікті байланыстырылмаған, мәні мен мазмұнына сәйкес
келмей жатады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологиялардың
кәсіби қызметінің міндеттерін шешу тәжірибесін сирек талдайды.
Төмен деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа
педагогикалық технологиялардың мәнін жете түсінбейді, олардың кұрылымдық
компоненттерін, мазмұнын жән ерекшеліктерін толық білмейді. Бұл деңгей
болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалык технологияларды оқу-тәрбие
үдерісінде ұйымдастыруға даяр еместігін сипаттайды.
Аталған модель бізге жаңа гедагогикалық технологиялар аркылы болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін зерттеп білуге,
принциптер жүйесін анықтауға және педагогикалық шарттарды айкындауға
мүмкіндік берді.
Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Алғашқы өлшем мамандығына кызығуы, яғни кәсіби қызығуы болып, төмендегі
көрсеткіштер арқылы анықталады: мұғалім мамандығы туралы білімі, жұмыс
істеуге қажеттілігі, мамандығына кызығуы, мамандығын таңдау мотиві; екінші
өлшем педагогикалық құзырлығы: қоғамның әрбір мүшесін оқыту және тәрбиелеу
туралы білімі, талдау, жобалау, құрастыру, ұйымдастыра білуі,
коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық қабілеті:
психология, педагогика, әдістемелерден білімі, өздігімен ізденуі,
зерттеушілік қабілетінің болуы.
Студенттердің педагогикалық практикасының педагогикалык мүмкіндіктеріне
негіздеме жасай отырып, біз оның сандық және сапалык сипатын көрсететін
теориялык нобайын ұсынамыз (Сурет 2).
Сонымен, эксперимент ретінде біз ерекшеліктерді, байланыстарды,
заңдылықтарды анықтау үшін арнайы жасалған жағдайлардағы педагогикалық
факторлар мен жағдайларды, фактілер мен кұбылыстарды, үдерістерді зерттеуге
байланысты танымдық операциялар жүйесін түсінеміз.
Педагогикалық экспериментке мына ерекшеліктер тән болады:
- педагогикалық үдеріске зерттеу және болжамның міндетіне сәйкес
Сурет 2. Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын
қалыптастыру нобайы.
маңызды өзгерістерді әдейі енгізу;
- оның біртүтас сипатын бүзбай, қүбылыстардың арасыңдағы байланыстарды
көруге мүмкіндік беретін педагогикалық үдерісті ұйымдастыру;
- терең сапалы талдау және мүмкіндігінше педагогикалық үдеріске
енгізілген жаңа компоненттерді және барлық үдеріс нәтижелерін
дәлірек сандық өлшеу.
Экспериментке мына мһщеттер қоііылды.
Педагогикалық пәндерді оқыту барысында оқу үдерісінің қүры-лымын
оңтайландыру;
Эксперименттік зерттеу барысында жасалған жұмыс
бағдарламаларын, арнайы курс бағдарламаларын педагогикалык дәндерді
окытуда тәжірибеден өткізу;
Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру үшін жасалған
педагогикалық жүйені практикаға ендіру;
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру үдерісінің тиімділігін қамтамасыздандыратын
оңтайлы әдістемелік технологияларды және құралдарды айқындау;
Тәжірибелі-эксперимент жұмысы нәтижелерінің математикалық-статистикалык
өңдемесін көрсету.
Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Қ.А.Яссауи атындағы халыкаралық қазақ-
түрік университетінде, М.Ауезов атындағы ОҚМУ-да өткізілді. Экспериментке
педагогика және психология мамандығының 250 студенті қатысты, оның 130-ы
эксперимент тобында, 120-ы бақылау тобында.
Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қозғаған ғылыми болжамның
дұрыстығын тексеру максатында студенттермен экспериментттік жұмыс (анықтау,
қалыптастыру, бакылау) жүргізілді.
Анықтау экспериментінің негізгі мақсаты - болашак мұғалімдер мен
педагогика және психология мамандарының жаңа педагогиқалык технологиялар
туралы ойларын анықтау болды.
Анықтау эксперименті барысында үш компонент бойынша (мазмұндық,
мотивациялық, іс-әрекеттік) даярланған анкеталык сұрактар, сауалнама,
әнгімелесу, тест, бақылау әдістері, арнайы тапсырмалар жүйесі қолданып жаңа
педагогикалык технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби:
бағыттылығының калыптасу деңгейі анықталды. Эксперимент нәтижесі
студенттердің жаңа педагогикалык технологиялар туралы білімінің төмендігін,
педагогикалык технологиялар тек педагогика сабағында ғана
кысқаша меңгерілетінін, оны студенттердін кәсіби бағыттылығын қалыптастыру
мақсатында пайдаланылмайтынын көрсетті. Арнайы пән ретінде жүргізілмеуі
оқулықтардың, бағдарламаның, әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы да мәселенің
шешімін шектеп отырғанын айғақтады. Біз осының бәрін ескере отырып осы
кезеңде арнайы курс бағдарламасын жасап, қазіргі педагогикалық
технологиялар пәнінің мазмұнын анықтадық, нақты өлшемдер бойынша
бағдарламаға енетін жаңа педагогикалық технологияларды сұрыптадык (Кесте
2).
Бұл курсты жалпы кәсіби және арнайы пәндерден кейін оқыту көзделеді.
Себебі, ол, біріншіден, болашак мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке
даярлауға бағытталған жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісі ғылымында
негізгі пән болып табылады, екіншіден, Педагогика, Ғылыми педагогикалық
зерттеу негіздері. Педагогиканы оқыту әдістемесі курстарының өзіндік
жалғасы болады, студенттер арнайы курсты оқып-үйрену барысында педагогиканы
оқыту әдістемесінен алған білімдеріне сүйенеді, екіншіден арнайы курс
студенттердің өзіндік жұмысында және педагогикалық практикасында жалғасын
табуы керек.
Кесте 2 Қазіргі педагогикалық технологиялар атты арнайы курстың
жоспары (90 сағат)
Тақырыптары Сабақ түрлері бойынша сағат
саны
Лекция Пактика ОБСӨЖ
1 2 3 4
Кіріспе. Қазіргі педагогикалық технологиялар2 2 2
туралы жалпы түсінік.
Педагогикалық процестің тұлғалық жетілдіру 2 2 2
және қайта өңдеуге негізделген педагогикалық
технологиялар.
Материалды дидактикалық тұрғыдан жетілдіру 2 2 2
және қайта өңдейге негізделген педагогикалық
технологиялар.
Дербес пәндік педагогикалық технологиялар 2 2 2
Табиғатқа сәйкестік технологиялар 2 2 2
Дамыта оқыту технологиялары 4 4 4
Альтернативті технологиялар 2 2 2
Авторлық мектептердің педагогикалық 4 4 4
технологиялары
Білім алушылардың іс-әрекетін белсендіруге 4 4 4
және интенсификациялауға негізделген
педагогикалық технологиялар
Оқу процесін ұйымдастыру мен басқару 6 6 6
тиімділігі негізіндегі педагогикалық
технологиялар
Барлығы: 30 30 30
Ұсынылып отырған арнайы курстың мақсаты - болашақ мұғалімдердің
педагогиканы оқыту әдістемесіндегі жаңашылдықты меңгерту сол алған
білімдерін бүгінгі таңдағы оқу орындарына қойылып отырған талаптарға сай
педагогиканы оқыту үдерісінде нөтижелі пайдалана білулерін қамтамасыз ету.
Қалыптастыру экспериментінің мақсаты жаңа педагогикалық технологиялар
негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың
педагогикалык жүйесін сынақтан өткізу және оның тиімділігін тексеру болды.
Бұл мақсатқа жету төмендегідей міндеттердің шешімін табумен байланысты:
арнайы пәндердің мүмкіндіктерін пайдалану;
арнайы курс бағдарламасын жасап, сынақтан өткізу;
аудиториядан тыс әртүрлі жүмыс нысандарын жүргізу;
педагогикалык практика барысында студенттердің теориялык білімдерін бекіту,
олардың кәсіби біліктері мен дағдыларын қалыптастыру.
Қалыптастыру экспериметті бip-бipімен өзара тығыз байланысты екі
кезеңде өткізілді, олардың әрқайсысы студенттердің даярлықтарын сатылап
жетілдіру көзделді.
Қалыптастыру экспериментінің бірінші кезеңінде 050103 - педагогика және
психология мамандығының 4- курс студенттеріне 7- семестрге Қазіргі
педагогикалық технологиялар атты арнайы пән оқу жоспарына ендірілді.
Бағдарламада жоспарланған тапсырмалар жүзеге асырылды. Сабақ барысында жаңа
педагогикалық технологиялардың мәні мен мазмұнын, практикада қолдану
мақсаты мен ерекшеліктерін меңгертуге аса назар аударылды. Сонымен қатар
эксперименттік топқа Жоғарғы оқу орындарындағы оқыту процесінде оқытушы
мен студенттердің бірлескен іс-әрекеттерінің құрылымдық-мазмұндық тәсілі
атты арнайы жаңа тәсілмен сабақ жүргізілді, ал бақылау тобына үйреншікті
әдіс-тәсілдер жүргізілді (Сурет-1). Нәтижесінде жоғары көрсеткішті
көрсетті.
Студенттердің бағдарлама бойынша меңгерген білім деңгейі арнайы
сұрақтар, қосымша тапсырмалар, СӨЖ және ӨБСӨЖ жұмыстары бойынша айқындалды.
Бақылау тобы тек жалпы білімді қалыптастырғанын көрсетсе, Эксперименттік
топ жалпы білімдерін тәжірибе барысында жүзеге асырудағы педагогикалық
шеберлікті меңгергенін байқатты.
Қалыптастыру экспериментінің осы кезеңінде болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыруға арнап жасалған Муғалім іс-әрекетінің
психологиялық-педагогикалық негіздері атты арнайы курс психология және
педагогика пәндерінің типтік бағдарламасы негізінде жасалды. Бағдарлама 45
сағатқа жоспарланған (15 сағат лекция, 15 сағат практика, 15 сағат ОБСӨЖ).
Ол студенттерге болашақ мамандығының психологиялық - педагогикалык
құндылықтарын дәлелдейтін теориялық мәселелермен және шығармашылык іс-
әрекет тәсілдерімен таныстыруды көздейді. Бұл курс
бағдарламасының мазмұнында болашақ мұғалімдерге әдістемелік нұсқаулар
мен ұсыныстар кеңінен берілген. Мұндай құнды материалдар болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыруға ықпал ететіні сөзсіз.
Бағдарлама мынадай тақырыптарды қарастырады
Мұғалімінің іс-әрекетінің психологиялық құрылымы.
Мұғалімнің жеке басының кәсіби маңызды сапасы.
Педагогикалық міндеттер және мұғалімнің оны шешу әдістері.
4.Білім алушылардың іс-әрекетінің заттык мазмұнын ұйымдастыруға
қойылатын талаптар.
5.Мұғалімнің оқу іс-әрекеті формасын ұйымдастыру және жаңа
педагогикалық технологияларды қолдану.
6.Педагогикалық қарым-қатынас.
7.Мұғалімнің практикалық іс-әрекетінде психологиялық-педагогикалык
білімдерді қолдану, педагогикалык практикаларды үйымдастыру.
Қалыптастыру экспериментінің екінші кезеңінде 4 курс студентгерінің
меңгерген білімі Жада педагогикалык технологиялар негізінде болашақ
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын калыптастырудың педагогикалық жүйесін
пайдалану атты арнайы әдістемелік семинарларды өткізу арқылы тексерілді.
Ұсынылып отырған арнайы семинардың мақсаты - оқытушылардың аталған
педагогикалық жүйенің мазмұнымен және оны пайдаланудың әдістемесімен,
ерекшеліктерімен таныстыру. Бұл мақсатқа жету мынандай міндеттердің шешімін
табумен байланысты:
- оқытушылардың жаңа педагогикалық технологияларға шынайы
қатынасын қалыптастыру;
жаңа педагогикалық технологиялардың мәні және олардьщ болашақ мұғалімдердің
кәсіби бағыттылығын даярлау жүйесінде алатын орнын ашып көрсету;
оқытушыларды педагогикалық жүйенің құрылымдық компоненттері мен олардың
мазмұны туралы теориялық білімдермен қаруландыру, оларды іске асыру
жолдарын көрсету.
Әдістемелік свминар мынадай тақырыптарды қарастырады:
Педагогикалық жүйенің жалпы сипаттамасы.
Педагогика пәні туралы жалпы түсінік.
Психология пәні туралы жалпы түсінік.
Қазіргі педагогикалық технологиялар.
5. Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық- педагогикалық негіздері
6.Педагогикалык практика Әдістемелік семинардың негізін төмендегідей
басты идеялар құрайды:
педагогикалык технологияларға шығармашылықпен карау идеялары;
тұлғаны калыптастыруға әрекеттілік қатынас идеялары;
- жоғары оқу орнындағы оқу-тәрбие үдерісін ізгілендіру және
демократияландыру идеялары.
Арнайы семинарда әрбір такырыптың мазмұны аудиториядағы тыңдаушылардың
назарына ұсынылып, талқыға түседі. Мұның өзі ұсынылып отырған
педагогикалык жүйенің мазмұнымен және оны жоғары оқу орнының педагогикалық
үдеріснде пайдалану әдістемесімен әрбір оқытушыны таныстыруға мүмкіндік
беріп, оны келешекте өз тәжірибесінде колдануға зор ықпалын тигізеді.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлықты жетілдірудің белгілі бір
мақсатқа бағыттылығын қамтамасыз ету үшін студенттерде белгілі бір білім,
білік, дағды көлемінің қалыптасу қажеттігі анықталды:
- мұғалім іс-әрекетінің обьектісі ретінде тұтас педагогикалык үдерістің
теориясын білуі;
- мүғалім - білім алушы жүйесі бойынша әрекет ететін педагогикалык
үдерістің ерекшеліктерін білуі;
педагогикалық үдеріске катынасушылардың арасындағы қатынас пен өзара
әрекеттесу бірлігін қамтамасыз етудегі мұғалімнің негізгі ролін түсінуі;
әр баланың жас ерекшелегіне байланысты негізгі іс-әрекетінің түрлерін
білуі;
жаңа педагогикалык технологиялардьің мәні лсәне оларды пайдалану бағыттары
туралы білімі;
алған білімді білім окушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепқе ала
отырып, педагогикалық, оқу-тәрбиелік және ғылыми - әдістемелік міндеттерді
шешу үшін нақты педагогикалық жағдаяттарда қолдана білу;
жаңа педагогикалық технологиялар негізінде білім беру мекемелерінің
педагогикалық үдерісін құра білу;
білім алушылардың әртүрлі іс-әрекетін жаңа
педагогикалық технологиялар негізінде үйымдастыру;
- шығармашылык жұмыс істей алу дағдыларын меңгеру;
- жаңа педагогикалық технологиялар негізінде оқу-тәрбие жобаларын
жасау және жүзеге асыру;
- инновациялық іс-әрекет түрлерімен шыңдалу дағдысы.
Біз зерттеу барысында сонымен бірге студенттердін, жаңа педагогикалык
технологияларынан білім деңгейін жетілдіру максатында, қалыптастыру
экспериментінің барлық кезеңдерінде алдын-ала бекітілген жоспар бойынша
сабақ түрлерін жаңа педагогикалык технологиялар негізінде жүргізудін
үлгілері келтірілді. Диссертацияда сабақ түрлерін жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде жүргізудің үлгілері мен әдістеріне сипаттама
беріледі.
Бақылау кезеңінде жаңа педагогикалық технологиялар аркылы болашак
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін байқау мақсатында
соңғы кесінді жүргізілді. Студенттерге анықтау эксперименті кезеңіндегі
тапсырма қайта ұсынылды. Орындалған тапсырмалар нәтижесі былайша ой
тұжырымдауға мүмкіндік береді: студенттердің жаңа: педагогикалық
технологиялар туралы жеке көзқарастары, оны олардың арнайы өткізген
әдістемелік семинарлары дәлелдейді; студенттердің жаңа педагогикалык
технологиялар туралы кұралдарға кызығушылығы артты; студенттердің жана
педгогикалык технологиялар аркылы сабақ жүргізуге деген ынта-ықыласы
айқындалып; студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар аркылы кәсіби
бағыттылығы кальштасты.
Алынған нәтижелерді талдау және оларды анықтау эксперименті барысындағы
және бақылау тобындағы көрсеткіштермен салыстыру эксперименттік жұмыстың
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлықтарын тиімді ықпал еткенін аңғартты
(Кесте 3).
Кесте 3 Болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалык технологиялар арқылы
кәсіби даярлығы компоненттерінің даму деңгейінің көрсеткіштері (%)
Эксперименттік топ (ЭК)-130, бақылау тобы (БТ)-120
Жұмыс жоғары жеткілікті орта төмен
кезеңі
Сциентизм - адамзат коғамының мәдениет жүйесінде ғылым мен техника
рөлін даралап бағалау.
Табиғатка тәнділік - адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді
уағыздаушы көзкарас, адам мен табиғаттын үйлесімділігін
басшылыкка алу.
Гуманизм ізгіліктік - әлеуметтік кұбылыстарды бағалау өлшемі,
адамның жағайды, коғам қағидасы - тендік, әділеттік, адамгершілік.
Теософия - діни бағыттағы мектептердін негізі. Ол ұлттык
педагогикадан терен тамыр алады, жастарды жаксылык пен жамандыктын
ара жігін ашуға тәрбиелейді.
Антропософия- адамнын рухани кұндылығын зерттеуші бағыт.
Прагматизм - тұлғанын интеллектуалды және адамгершілік сапалары,
оның табиғи жаратылысы. Онын көрінуі тек даралык ерекшеліктеріне
байланысты. Олар адамгершілік сапаларды калыптастыру емес, табиғи
берілген кабілетті дамытуды өзін-өзі реттеу жағдайының алғышарты деп
есептейді.
Экзистенциализм - адам өзін-өзі жасаушы деген ойды басшылықка алу.
Ғалымдардың пікірінде және сөздіктерде технология және педагогикалық
технология сөздеріне мынадай анықтамалар беріледі.
2-слайд
Технология - Теhnе - өнер, кәсіп, шеберлік, ғылым - деген мағынаны
грек сөзі. білдіреді.
Технология - өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен
тәсілдері жайлы білім жиынтығы, - деп шетел сөздерінің
кыскаша сөздігінде аныктама берілген.
Селевко Г. Педагогикалык жүйе дегеніміз - белгілі бір кабілеті бар
дара тұлғаны калыптастыруға бағытталған педагогикалық
әсерді ұйымдастыруға кажет кұралдар, әдістер мен
тәсілдердін өзара байланыскан бірлігі. Окыту технологиясы -
оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда окыту
процесінде колданылатын әдістер, тәсілдер мен кағидалар. Ол
оқыту процесінде накты жүйе кызметін атқарады.
Кларин М.В. Педагогикалык технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін
пайдаланылатын барлық дара және методологиялык кұралдардын
колданылу реті мен жиынтығынын жүйесін білдіреді.
Монахов В.М. Технология - окушы мен ұстазға бірдей колайлы жағдай
тудырушы оку үрдісін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен
педагогикалык әрекеті жобалаудың жан-жақты ойластырылған
үлгісі.
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Білім беру сапасы – бұл білім беру нәтижесінің тұлға, қоғам мен
мемлекет сұраныстарына сәйкестілік өлшемі.
Бізге қоғамның, мемлекеттің, жеке тұлғаның сұранысы белгілі ме?
Жаңа жағдайдағы білім сапасы білім беруде мынадай жетістіктерді бол-
жайды:
♦ қоршаған ортаға, әлеуметтік құбылыстарға, рухани
құндылықтарды қосқандағы мәдениеттің барлық негізгі салаларына бейімделу
қабілеті;
♦ іс-әрекеттің түрлі саласындағы ауқымды мәселелерді өздігімен шешу
мүмкіндігін қамтамасыз ететін шешуші білімдік құзыреті.
Қазіргі кездегі іс-шаралардың концептуалдық идеясы да осы - білім
берудің жаңа сапасына қол жеткізу үшін аймақта қолданылатын білім беру
технология-сының орны мен рөлін анықтау.
Білім сапасы туралы түсінікті жеткілікті деп санауға болады, ал
техноло-гия деген ұғым күрделірек.
Технология термині технократиялық ұғымдардан алшақтап, гумандық
ұғымға ие бола бастады. Егер бұрын белгіленген жетістіктерге жету, нақты
бел-гіленген кезеңдер туралы сөз етілген болса, қазір алгоритм белгілі
нәтижеге жететін бірізділікпен алмасты.
Қазіргі білім беру технологияларының қажеттілігі неден туындап отыр?
Қазіргі дәстүрлі білім беру әлеуметтік сұраныстарды қанағаттандыруға
қабілетсіз болып отыр, яғни қарама-қайшылықтар туындауда. Дәстүрлі білім
берудің негізгі қарама-қайшылығы педагогикалық әрекет оқу-тәрбие процесін
басқарудың жалпы құрылымында субъект-субъектілік қарым-қатынас қисынымен
анықтала отырып, субъект-объектілік қарым-қатынас типі бойынша жүзеге
асырылуда. Сондықтан педагогиканың мақсаты - баланың психологиялық әлеуетін
ашуды әрі дамытуды қамтамасыз ете алмайды, ендеше қазіргі қазақстандық
мектептің алдына қойылған жаңа міндеттерді қамтамасыз етпейді.
Міне, сондықтан да нақты нәтижеге қол жеткізу мақсатында білім беру
үрдісін жобалау, ұйымдастыру, бағдарлау және түзету бойынша оқушы мен
мұғалімнің біріккен іс-әрекеті процестік жүйесі болып табылатын білім беру
технологиясын оқыту жүйесіне енгізу қажет.
Кез-келген білім беру технологиясы мынадай әрекеттерден тұрады:
мақсатты бағытталған;
сүйенетін ғылыми идеялар;
мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің жүйесі;
нәтижені бағалау өлшемдері;
нәтижелер;
қолдану барысындағы шектеулер;
Күтілетін нәтиже: қазіргі білім беру технологияларын енгізудің басты
нәтижесі - тұлғаның қойылған мақсатқа жету үшін білім, білік, дағдылар,
қалыптасқан негізгі құзыреттіліктер, әлеуметтік дағдылар негізінде ішкі
және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыру дайындығынан көрінетін құзырлылық
болып табылады.
Жүргізіліп жатқан іс-әрекеттердің миссиясы да - Қарағанды облысы
педагогтері қауымдастығының білім беру сапасын жаңаша түсінуі.
Түрлі шаралардың мақсаты - қазіргі білім беру технологияларын облыстың
білім беру ұйымдарына енгізуге қажетті жағдайларды анықтау.
Негізіне қазіргі білім беру технологиялары жататын құзыреттілікке
бағытталған ықпалды жүзеге асыру механизмдері төмендегідей:
Оқыту әдістемесіндегі өзгерістер.
Мұғалім мен оқушының әрекетіндегі өзгерістер.
Мұғалім көзқарасының өзгеруі.
Оқушылар талаптарының өзгеруі.
Оқу әрекетінде ұйымдастырушылық формалардың өзгеруі.
Мұғалімнің микросценарийді қолдануы.
8. Құзыреттіліктерді бағалау жүйесі.
Оқытудың жаңа әдістерін талап ететін құзыреттілікке бағытталған
білім, жекелей саралау, субъективтілік қағидаларына байланысты мынадай
қазіргі білім беру технологияларын анықтауға болады:
Модульдік оқыту технологиясы;
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
Жобалау технологиясы;
Проблемалық оқыту технологиясы;
Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясы;
Дамыта оқыту технологиясы;
Кредиттік оқыту технологиясы;
Қашықтықтан оқыту технологиясы.
Жеке тұлғаға бағытталған технологиялар Т. Шамованың классификациясы
бойынша темендегідей 3 топқа бөлінеді:
Дәстүрлі мектеп технологиясы - ББД бағытталған технологиялар;
Дамыту мектебі технологиясы - құзыреттілікке бағытталған технологиялар;
Әлеуметтік мектеп технологиясы - әлеуметтік технологиялар.
Білім берудің түрлі нәтижесін қамтамасыз етуіне байланысты
технологияларды шартты түрде былайша жіктеуге болады:
оқушылардың әлеуметтенуі мен бағдарлар жүйесі түріндегі тұлғалық
нәтижелер;
метапәцдік нәтижелер - іс-әрекеттің әмбебап тәсілдері түріндегі негізгі
кұзыреттіліктердің қалыптасуы;
оқытудьщ пәндік нәтижелері - білім беру салалары бойынша алған білім,
білік, дағдылар және құзыреттіліктер.
Оқытудың ұжымдық тәсілі технологиясы бойынша педагогикалық үрдісті
ұйымдастыру моделі жүзеге асырылып келе жатқан мектептер де бар.
ОҰТ технологиясы оқушылардың мынадай қажетті қасиеттерін анықтауға
бағытталған:
Академиялық білімдер.
Өзін-өзі басқару дағдысы.
Топта жұмыс жасау дағдысы.
Даму, өзінің білімділік деңгейін өз бетімен көтеру дағдысы.
Өмірде және оның проблемасы, құндылығы, адамгершілігіне бағыт беру дағдысы.
Теориялық білімдерін практикада қолдану, міндеттерді әр түрлі өмірлік
әрекеттер саласында шешу дағдысы.
Осы аталған қасиеттер қазақстандық қоғамның дамуында толық құқылы
субъекті оқушылары болатындай негізгі функционалды сауаттылық пен
құзырлылық кілттері болып табылады.
Қазірдің өзінде Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі, Сын
тұрғысынан ойлау, Модульдік оқыту технологиясы бірқатар мектептерде
қолданысқа енгізілуде.
Қорытындылай айтқанда, ҚР-да білім берудің стратегиялық бағыттарына
сәйкес қазіргі білім беру технологиялары оқушының дербестігін, тұлғасын,
құзырлығын дамытуға бағытталуы керек.
1.2 Педагогикалық технологиялардың топталуы
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік
негізінде құру педагогикалық технологиясы:
ынтымақтастық педагогикасы;
ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту
технологиясы:
• ойын-сабақ технологиясы;
проблемалық оқыту;
модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова).
Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне
негізделген оқыту технологиясы:
бағдармалап (программалап) оқыту;
дифференциалдап оқыту;
даралап оқыту;
ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
компьютерлік технология.
4.Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
• ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
"Мәдениет диалогы", (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
"Экология және дидактика" жүйесі, (Л.В.Тарасов);
ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы
(М.Б.Волович).
5.Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
"Сауаттылыққа тәрбиелеу" Кушнир технологиясы;
М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
"Школа самоопределения" (А.Н.Тубельский);
"Школа для всех" (Е.А.Ямбург);
"Школа парк" (М.Балабин).
Біз алдымен "техника", "технология", "оқыту технологиясы", "білім беру
технологиясы", "педагогикалық технология", "жаңа педагогикалық технология",
"жаңаша педагогикалық технология" терминдерінің мағынасын түсініп,
тереңінде не жатыр, соны ажыратуымыз керек. Ол үшін әлемдік педагогикалық
тәжірибеде "технология" ұғымының тарихына көз жүгірткеніміз жөн."Техника"
терминінің екі мағынасы бар екені айқын:
біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған жоқ.
Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Шетел мамандары оқыту технологиясының үш кезеңде мұғалім бірде-бір
көмекші құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. "Бұл
кезде - оқыту технологиясының функциясын адамдар тәжірибесі атқарған" дейді
А.Талызина. Екінші кезеңде - кітап басып шығару игерілген соң оқыту
технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамдарға әр түрлі дидактикалық
материалдар көмекке келді.
Қазіргі кезеңде де оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары (ОТҚ) жәрдемге келді. Қазір және болашақта
білім беру саласына ғылыми-техникалық революция толық еніп, оқытудың
мазмұныныа және технологиясына зор ықпалын тигізетіні даусыз.
"Оқыту технологиясы" (ОТ) терминін алғаш рет АҚШ-та қолдана бастады.
Полынаның белгілі дидакторы У.Куписевич пен Ф.Янушкевич оқыту технологиясы
жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы жолын
анықтайтынын терең түсіну керектігін қолдады.
ОТ дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға кеңінен енгізіп,
таратады.
Оқу үрдісінің негізгі элементтері:
а) оқытудың мақсаты, жоспары және бағдарламасы;
ә) оқытудың мазмүны, әдістері мен тәсілдері;
б) оқушылардың формалары мен құралдары;
в) оқушылардың оқу және зерделеу (зерттеу) қызметі;
г) оқытушының педагогикалық және ғылыми қызметі.
Оқу үрдісінің осы басты бөліктері - оқу ақпаратының әр алуан легінің
толассыз қозғалысы арқылы өзара тығыз байланыста болады. (С.Архангельский).
Оқыту технологиясы формальды жағынан алғанда, оқу ақпаратын
қалыптастыру, өңдеу, тарату, қабылдау, жете түсіну, есте сақтау және
қайталап айтып беру (жаңғырту) сияқты мақсатты динамикалық үрдіс есебінде
түсіну керек. Бұл технологиялық үрдіс - білімсіздіктен білімділікке,
шорқақтықтан іскерлікке апаратын тура жол. Оқыту технологиясындағы оқыту
және оқу қызметтері, оқыту әдістері мен тәсілдері оқытудың формасы мен
техникалық құралдары арқылы байланысып жатады және бірігіп, тоғысып кетеді.
"Оқыту мен оқудың бірлігінің" заңдарын осылайша қарапайым түсіну, оқыту
технологиясын қолданбалы ғылым деп айтуға мүмкіндік береді. ОТ - қолданбалы
дидактика. Ол педагогикалық практиканың нақты жағдайларында оқытудың ең
маңызды үрдісін іс жүзіне асырады, оқыту мен оқудың нақты қызметін
бейнелейді.
Скиннер бойынша:
"Оқыту технологиясы - психология жетістіктерін педагогикалық практикада
қолдану" немесе "ОТ - бұл оқытудың тиімділігін арттыру мақсатымен білім
беру үрдісін зерттеу негізінде оқу үрдісін жүзеге асыру және бағалау,
бағдарламалаудың жүйелі тәсілі". Әрі қарай бағдарламалау идеясының
қалыптасуына, оқытудың арнайы техникалық құралдарын жасауға
байланысты,"оқыту технологиясы" терминінің орнына "білім
технологиясы" немесе "оқу үрдісінің технологиясы" деген термин пайда
болады. Оның мазмұны екі бөліктен тұрады.
1. Оқыту мақсатына сай арнайы жасалған техникалық
құралдардың екі типі:
а) проекторлар, магнитофондар, компьютерлер;
ә) слайдтер, кинофильмдер, кодопозитивтер, бағдарламалық құралдар, оқу
дискілері.
2. Жоспарланған нәтижеге жеткізетін педагогикалық үрдістердің
ғылыми суреттемесі.
Оқытудың технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 60-жылдарда
шетел зерттеушілері "педагогикалық технология" терминін енгізді.
"Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай
қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана" (В.Беспалько).
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында
орын алып отыр. Педагогикалық технология (ПТ) деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүгіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz