Жоғары сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін зерттеу тарихы

1. Жоғарғы сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктері

2. Танымдық процестердің амалдарын меңгеру

3. Ақыл.ой әрекетінің дамуына тарихи сипаттама

4. Мінездің моральдық жағынан қалыптасуы

Қоғамдағы түрлі бағытта болып жатқан өзгерістер білім берудің қызметіне жаңаша қарауды, бағалауды, сонымен қатар оқушылардың танымдық әлеуетін дамытуды талап етеді.
Таным – объективтік шындықты адамның ойын бейнелейтін және қайта жаңғыртатын, қоғамдық іс-әрекет барысы. Ол заттардың мәніне дәлірек жетудегі күрделі және қарама-қайшылық ретінде қаралады. Ақиқатқа жетудің, объективті шындықты танудың диалектикалық жолы: нақты пайымдаудан абстрактілі ойлауға, одан тәжірибеге көшу болып табылады. Таным барысында ойлаудың түрлі тәсілдері пайдаланылады. Оқушылардың танымдық әрекет құрылымы: танымдық қызығушылықтан, танымдық белсенділік, танымдық дербестік және шығармашылық әрекеттен тұрады.
Танымдық іс-әрекет оқушының білімге деген өте белсенді ақыл-ой әрекеті. Ол танымдық қажеттіліктен, мақсаттан, таным қисындарынан және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық әрекеттің негізінде оқушыларда танымдық белсенділік қалыптасады.
А.Н.Леонтьев: «Менің өмірімдегі мен нені меңгере алдым, я болмаса соны ұғына алдым ба жоқ па, егер үғынсам, меңгерсем, қаншалықты, қандай дәрежеде үғындым, оның мен үшін, менің жеке тұлғам үшін, маңыздылығы қандай...» - деп, психология ғалымының «мән» мен «маңыз» деген ұғымдардың түсініктемелерін зерттеген [1].
Егер оқушылар өздерінің оқыту процесіндегі бағдарының мәнін, маңыздылығын үғынып, оның ерекшеліктері мен заңдылықтарын, компоненттерінің маңыздылығын менгеруге қажетті білім негіздерін игерсе, онда танымдық іс-әрекеттің тиімділігінің артқаны. Бұл оқушылардың өз мүмкіндіктерін пайдалана білуі, білімнің пайдасы мен маңызын саналы түрде ұғынып, түсінуге көмектеседі. Оқушы білімді жай уақытша қажеттілік деп санаса, онда білімнің маңыздылығы төмендейді. Ал егер оқу әрекетін басқа әрекеттермен (шығармашылық, танымдық, қарым-қатынас, бағалау) байланыстырса, онда «білсем», «маған керек», «маған қажет», деген сияқты мотивтерге білгім келеді», «үйренгім келеді» деген мотивтер ұласады.
Сонымен дамыта оқытудың негізгі принципінде проблемалық оқыту пайда болады. Проблемалық оқыту дегеніміз, меңгерілетін және білім мен білік, дағдының бастапқы кезеңнің қалыптасуы және мұғалімнің басшылығымен өтетін оқыту өз еркімен тапсырма мен мәселені шешу жүйесі.
Мұндай оқыту оқушының ақыл-ойының дамуына елеулі әсер етеді, адам үшін жаңа заңдылықтармен, танымдық және практикалық мәселелерді шешу жолдарына бағыттайды.
Оқыту арқылы балаға қоғам өзінің ғасырлар бойы жинаған асыл мұрасын, дағды тәжірибиесін береді. Сонымен бірге оқу арқылы өзінен бұрынғылардың практикалық әрекетін, ғылым-білім жүйелерін меңгереді, сөйтіп, өзін практикалық әрекетке даярлайды. Білім жүйесін меңгеру арқылы ғана адам ой мен дене еңбегінің тетіктерін жақсы түсінеді. Оларды жан-жақты білуге мүмкіндік алады. Білім меңгеру - ұзақ уақытты керек ететін күрделі процесс.

1 Аймауытов Ж. Психология. – Алматы: Рауан, 1995. – 312-б.
2 Жұмабаев М. Шығармалар. Т. 2,3. – Алматы: Білім, 1996. – 512-б.
3 Байтұрсынов А.Қ. Мектеп керектері //Қазақ газеті, 1914 ж.
4 Дулатов М. Қирағат. – Алматы, 1924.- 240б.
5 Жұмабаев. М. Педагогика. – Алматы, 1984. – 147-б.
6 Шамова Т.И. Проблемы активизации учения школьников. Дисс. … к.п.н. :- 15.02.77. - М., 1977. – 268 с.
7 Ястребова Е.Б. Развитие познавательной самостоятельности студентов младших курсов. Дисс. … к.п.н. – М., 1984. – 234 с.
8 Махмутов М.И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории. – М.: Педагогика, 1975. – 368 с.
9 Лернер И.Я. Поиск доказательств и познавательная самостоятельность учащихся //Советская педагогика, 1974. - №7., - с. 28-37.
10 Кулагина Г.Н. Формирование у студентов познавательной самостоятельности и активности. Автореф. дисс. … к.п.н. : 11. 01. 80. – М., 1980. – 16 с.
11 Есипов Б.П. Самотсоятельная работа учащихся в процессе обучения.-М., 1961. – 148 с.


12 Щукина Г.И. Роль деятельности в учебном процессе. – М., 1967.-175 с.
13 Половникова Н.А. Исследование процесса формирования познавательной самостоятельности школьников в обучении. Дисс. … д.п.н.: 05. 02. 80.– М., 1980. – 350 с.
14 Сабыров Т. Оқушы жастардың танымдық әрекетін арттырудағы оқытудың әдістері мен формаларының дидактикалық жүйесін тиімді қолдануға мұғалімді даярлаудың теориялық негіздері. Автореф. п.ғ.д.: 05.11.96. – Алматы, 1996. – 78-б.
15 Абылкасымова А.Е. Формирование познавательной самостоятельности слушателей подготовительных отделений в процессе изучения курса математики. Автореф. дисс. … к.п.н. : 15.01.91. – Алматы, 1991. – 29 с.
16 Смаилов С. Условия активизации познавательной деятельности студентов технического вуза. Монография. – Алматы: Рауан, 1997. – 196 с.
17 Омарова Р.С. Студенттердің танымдық ізденімпаздығын дамыту. – Ақтөбе, 2000. –55-б.