М.Әлімбаевтың тәлімдік көзқарастары

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 135 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 М. Әлімбаевтың тәлімдік көзқарастарының педагогикалық негіздері . . .

1. 1 М. Әлімбаевтың тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері және оның қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік жағдайлар . . . 9

1. 2 М. Әлімбаевтың халық педагогикасын зерттеп дамытуға қосқан үлесі . . . 40

Тұжырым . . . 61

2 М. Әлімбаевтың тәлімдік ой-пікірлерін мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдалану жолдары . . .

2. 1 М. Әлімбаевтың тәлімдік тағылымдарын оқу-тәрбие процесінде пайдалану жайы және оны жақсарту . . . 62

2. 2 М. Әлімбаевтың тәлімдік тағылымдарын қазақ тілі сабақтарында пайдалану . . . 79

2. 3 М. Әлімбаевтың тәлім-тәрбиелік идеяларын сабақтан тыс жұмыстарда пайдалану . . . 100

Тұжырым . . . 118

Қорытынды… . . . . 120

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 123

Қосымшалар . . . . ……… . . . 128

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Қазіргі кездегі Қазақстанда болып жатқан әлеуметтік-мәдени, экономикалық өзгерістер ұрпақ тәрбиесі жұмысы сапасын жетілдіру, оның тиімді шешілу жолдарын айқындау міндетін мемлекеттің басты саяси деңгейіне көтеруде. Бұл міндетті игілікті қызметке асыруда қоғамдық дамудағы жинақталған озық педагогикалық ой-пікірлер мен тәжірибелерді зерделеп, объективті түрде бағалап нәтижелерді шығармашылықпен игеру маңыздылығымен даралана түседі.

Жан-жақты қалыптасқан жеке тұлғаны дамытуға бағытталған іс-шаралардың тиімділігін арттыру үшін қажетті, әрі оңтайлы әдістерді іздестіруде және табуда қоғамдық даму барысында жинақталған озық педагогикалық ой-пікірлер мен идеяларды тірек ретінде пайдалану қажеттілігі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында да атап көрсетілген [1] . Осы орайдан алғанда қазақ халық педагогикасына терең үңіліп, оның тағылымдарын жинақтап, жүйелеп, зерделеп, оларды ұрпақ тәрбиесінің игілігіне айналдырудың тиімді жолдарын көрсете білгендердің бірі белгілі балалар ақыны, шебер аудармашы, көрнекті әдебиет зерттеушісі, эссеист ретінде кең танылған Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, мәдениетке еңбегі сіңген қызметкер, Ы. Алтынсарин медалінің иегері М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастары мен ой-пікірлерінің арнайы зерттеу нысанасына айналғандығы бүгінгі заман талабы екендігін көрсетіп отыр.

Қазақ елінің тарихи өмірінде өзіндік қайталанбас іздерін қалдырған, ұлт мәдениеті, әдебиеті, өнері және ғылымының дамуында елеулі орны бар тұлғалардың еңбектерінің тәрбие рөлінің жоғарылап тұрған қазіргі кезеңде жаңа көзқарас тұрғысында зерделеп, нәтижелерін оқу-тәрбие іс-әрекеттерінде пайдалану бәсекеге қабілетті тұлға даярлаудың басты шарты болмақ. Өйткені оқу-тәрбие іс-әрекеттеріндегі игі нәтижелерге жинақталған озық ой-пікірлер мен көзқарастарды шығармашылықпен игеру арқылы ғана қол жеткізуге болатындығын тарихи тәжірибелер дәлелдеуде. Бұл орайда М. Әлімбаевта кез-келген іс-шаралар қашанда «халық түйген тұжырымдардың, ғасырлар бойы зергерлік ұқыптылықпен сұрыпталған үрдістердің, даналық дәстүрлердің, ұстаздық ойлардың» бүгінгі міндеттермен сабақтасты жалғасқанында ғана игілікке асатынын айтып келеді [2] . Біз көтеріп отырған мәселе педагогика ғылымының қашанда да назарынан тыс қалмаған.

Қазіргі ұрпақ тәрбиесі іс-әрекеттерінің негізгі қайнар көзі болып табылатын, тәлім-тәрбие мәселесінде мәңгілік мәнге ие ой-пікірлер қалдырған ұлы шығыс ойшылдарының (Әл-Фараби [3], М. Қашқари [4], Ж. Баласағұн [5], Қ. А. Ясауи [6] т. б. ) еңбектері отандық педагогиканың дамуына негіз болып келеді. Сондықтан да біз ұлы ойшылдардың педагогикалық ой-пікірлерін өзіміздің зерттеу жұмысымызға пайдаландық.

Қазақтың тәлім-тәрбие саласындағы ой-пікірлерінің ғылыми негіздерін жасап құнды мұра қалдырған Ш. Құдайбердиев [7], А. Байтұрсынов [8], М. Дулатов [9], М. Жұмабаев [10], С. Торайғыров [11], Ж. Аймауытов [12], Т. Тәжібаев [13], М. Ғабдуллин [14] Тағы басқалар еңбектерінің біздің зерттеу жұмысымызға көп көмегі тиді. Қазақтың тәлім-тәрбие саласындағы ой-пікірлерінің психологиялық және педагогикалық негіздеулеріне арналған сүбелі зерттеулер жүргізген Қ. Б. Жарықбаев [15], Ә. Табылдиев [16], А. Алдамұратов [17], К. Қожахметова [18], С. Қалиев [19], Ж. Ж. Наурызбай [20], С. А. Ұзақбаева [21], Қ. Бөлеевтердің де [22] еңбектері зерттеу жұмысымызға тірек болды.

Ұрпақ тәрбиесі мәселесіне қоғам дамуының әр түрлі кезеңдерінде қоғам мұраты талаптануына сай құнды педагогикалық ой-пікірлерін ғалым-педагогтар еңбектерін белгілі-бір сараланған бағыт бойынша:

- ХІV-ХХ ғасырлардағы дала ойшылдарының педагогикалық мұралары, олардың қалыптасу, даму жолдарын жүйелеу (С. Қ. Қалиев [19], Т. М. Әлсатов [23], Қ. Б. Жарықбаев [15], А. Қалыбекова [24], К. Қожахметова [18], Ж. Ж. Наурызбай [20], К. К. Шалғынбаева [25] т. б. ) ;

- этнопсихология және тәрбие әлеуетін ашу (Ж. Аймауытов [12], Қ. Б. Жарықбаев [15], Н. Елікбаев [26], А. Алдамұратов [17] т. б. ) ;

- Қазақстандағы білім беру мен педагогика ғылымының даму жүйесі мен ондағы тәрбие жұмыстарының ғылыми негіздерін жасау Т. Тәжібаев [13], М. Ғабдуллин [14], Р. Ж. Ержанова [27], Б. Ы. Мұханова [28], К. Бержанов [29], Г. М. Храпченков [30], А. П. Сейтешов [31], К. Сейталиев [32], А. Ильясова [33] ) ;

- педагогикалық теория мен мектеп тәжірибесіндегі тәрбие жұмыстарының қалыптасуы мен ерекшеліктерін көрсету мен пайдалану (А. Г. Қазмағамбетов [34], Г. Т. Хайруллин [35], Л. К. Керімов [36], Г. К. Нұрғалиева [37], Р. К. Төлеубекова [38] ) ;

- музыкалық-эстетикалық тәрбие (С. А. Ұзақбаева [21], М. Балтабаев [39], Е. О. Омар [40] ) мен ойын әрекетіндегі тәрбие ерекшеліктері (Л. М. Иванова [41], С. И. Панченко [42] ) мәселелеріне арналған зерттеу жұмыстарына жан-жақты талдау жасап, олардағы алынған ғылыми нәтижелерді өзіміздің жұмысымызға негіз етіп отырдық.

М. Әлімбаевтың шығармашылық қызметі мен педагогикалық ой-пікірлеріне кезінде қаламгерлер мен ғалымдардың назар аударғаны белгілі. Айталық, М. Әлімбаевтың ақындығы және кейбір әдеби туындылары туралы М. Әуезов [43], А. Атымтаев [44], С. Бегалин [45], Б. Кенжебаев [46], З. Қабдолов [47], Б. Мұстафин [48], Ғ. Қайырбеков [49], Т. Кәкішев [50], Қ. Мырзалиев [51], Т. Молдағалиев [52], А. Сейдімбеков [53], С. Негімов [54] және тағы басқалар сын мақалалар жазған. Ал ақынның педагогикалық көзқарастарын Қ. Жарықбаев [55], С. Қалиев [56], Қ. Бөлеевтер [57] өз еңбектерінде атап өткен. Қаламгердің қыруар еңбегі жайлы осындай шағын көлемді зерттеу еңбектер мен сын мақалалардан басқа филология ғылымы саласы бойынша 1999 жылы Б. Т. Баткеева «М. Әлімбаевтың лирикасы» тақырыбына кандидаттық диссертациясын қорғаған.

Сонымен зерттеу тақырыбы саласына жақын ғылыми еңбектерге жасаған талдау М. Әлімбаевтың ғылыми-педагогикалық ой-пікірлері мен көзқарастарына жеке дара зерттеу саласы ретінде жеткілікті мән берілмегенін аңғартады. Ал бүгінгі таңдағы ұрпақ тәрбиесі іс-әрекеті рөлінің артуы қоғам дамуы барысында жинақталған озық педагогикалық ой-пікірлер мен тәжірибелерді зерттеп, зерделеуді, алынған нәтижелерді қоғам ұсынған тәрбие міндеттерін шешуде оңтайлы тірек ретінде пайдалануды міндетке қойып отыр. Ендеше мектептегі тәрбие жүйесін әлем талабы деңгейінде дамыту қажеттігі мен бүгінгі міндеттердің іске асуына алғы шарт озық педагогикалық ой-пікірлердің жеткілікті деңгейде зерттелмеуі және өткен ғасырдың алпысыншы-сексенінші жылдарындағы озық тәжірибелердің тәлімдік-тағылымдық әлеуеті мен олардың бүгінгі мектеп тәрбие іс-әрекетінде жүйелі пайдаланбауы арасында ұстаздардың кәсіби дайындығын арттыруда озық педагогикалық ой-пікірлерді меңгерту қажеттігі мен оны жүзеге асыруға керекті ғылыми-әдістемелік еңбектердің жоқтығы арасында қарама-қайшылықтың бар екені анық байқалып отыр. Осы мәселенің шешімін табу біздің зерттеу мәселемізді айқындап, тақырыпты «М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастары» деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеу нысаны:

М. Әлімбаевтың еңбектеріндегі педагогикалық ой-пікірлерді анықтау процесі.

Зерттеу мақсаты:

М. Әлімбаевтың тәлім-тәрбие тағылымдарына талдау жасау арқылы педагогикалық көзқарастарын ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу және жүйеге келтіру.

Зерттеу пәні:

М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастар жүйесі.

Зерттеудің міндеттері:

- М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастарын қалыптастыруға әсер еткен қоғамдық-әлеуметтік және мәдени жағдайларға сипаттама беру;

- М. Әлімбаевтың халықтық педагогикаға байланысты еңбектерін теориялық тұрғыдан жүйелеу;

- М. Әлімбаевтың педагогикалық идеяларын қазіргі мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың әдістемелік жолдарын анықтау, нұсқаулар беру.

Зерттеу көздері:

М. Әлімбаевтың әдеби шығармалары мен тәрбие тағылымына арнаған туындылары; М. Әлімбаев туралы жазылған ғылыми-зерттеу еңбектері мен мерзімді басылым материалдары; ҚР Ұлттық кітапханасы мен республикадағы өзге де кітапханалар қорларындағы М. Әлімбаевқа қатысты материалдар.

Жетекші идея:

М. Әлімбаев халқымыздың сан ғасырлық асыл мұраларын зерттеу негізінде халықтың түйген тұжырымдарын, ғасырлар бойы дамыған және қалыптасқан үрдістерін, даналық дәстүрлерін, ұстаздық ойларды айқындады. Оларды қазақ халқының педагогикалық жүйесіндегі басты тәрбие құралдары мен бағыттары ретінде оқу-тәрбие процесінде пайдалану оқушылардың ұлтжанды, саналы азамат болып тәрбиеленуіне ықпалын тигізеді.

Зерттеудің әдіснамалық-теориялық негіздері:

Педагогика, философия және психология ғылымдарының жеке адамды дамыту туралы ілімдері, жеке тұлғаны қалыптастыру теориясы, іс-әрекет теориясы, таным теориясы, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың тарихи сабақтастығы, жүйелік принципі, ғылыми-тарихнамалық принцип, теория мен тәжірибе арасындағы байланыстар туралы қағидалар жеке тұлғаны әлеуметтендіру теориясы болып табылады.

Зерттеудің ғылыми-педагогикалық әдістері:

Зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, этнопсихологиялық, этнопедагогикалық философиялық, әдеби еңбектерге теориялық талдау жасау; теориялық ұстанымдар мен тұжырымдардың тиімділігін салыстыру, бақылау, әңгімелесу, мектептерде жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыс оның нәтижелеріне сапалық және сандық өндеу т. б.

Зерттеудің ғылыми болжамы:

Егер М. Әлімбаевтың шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік көзқарастарына тарихи-педагогикалық тұрғыдан талдау жасалынып жүйеленілсе, олар мектептің оқу-тәрбие процесіне ендірілсе, онда жастардың тұлғалық деңгейі артады. Өйткені М. Әлімбаевтың тәрбие тағылымына толы туындылары оқушылардың ұлттық құндылықтарды бағалауына, өзін-өзі тәрбиелеуіне, намысын оятып, қиялын ұштауына, патриоттық сезімінің оянуына, елін, жерін, тарихын, ата-анасын, тілін сүйіп, рухани-адамгершілік қасиетін дамытуға ықпалын тигізіп, жеке тұлғалық болмысын қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.

Зерттеу жұмысының негізділігі мен дәйектілігі:

Диссертацияда тұжырымдалған қағидалардың, әдіснамалық түйіндердің негізділігі автордың педагогикалық зерттеулер жүргізуі және оның педагогтар тарапынан мақұлдануынан, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарын жүргізу арқылы зерттеу материалдарын мектептің оқу-тәрбие жұмысының қолданысына енгізуінің тиімділігі және нәтижелілігімен дәйектелінген.

Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі және мақұлдануы:

Зерттеу нәтижелері республикалық төрт ғылыми-практикалық конференцияларда, үш халықаралық ғылыми-теориялық конференцияларда баяндамалар жасалынып, көпшілік талқысына ұсынылған. Сондай-ақ зерттеу материалдары алты ғылыми мақалалар арқылы баспа бетінде жарияланды. Диссертация нәтижелері 2002 жылы мамыр айында Тараз қаласындағы Әулие-Ата университетінде өткізілген «Түп тамырдан қазіргі заманға Тараз - Әулие-Ата - Жамбыл: тарихи, құқықтық, экономикалық, мәдени және тілдік мәселелер» атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияда, 2005 жылы мамыр айында Тараз қаласындағы Тараз институтында өткізілген «Жоғары мектепте кәсіптік білім берудің тәжірибесі, өзекті мәселелері және даму үрдістері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияда, 2005 жылы сәуір айында Тараз қаласындағы Тараз мемлекеттік педагогикалық институтында өткізілген Ұлы Отан соғысы жеңісінің 60-жылдығына арналған «Жас ғалым - 2005» атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияда, 2006 жылы ақпан айында Алматы қаласындағы Қазақтың Ұлттық мемлекеттік университетінде өткізілген «Қазақстан мен Қырғыстан жас ғалымдарының этнопсихология және этнопедагогика саласындағы ізденістері» атты II мемлекетаралық ғылыми-теориялық конференцияларда баяндамалар жасалынды.

Зерттеу нәтижелері Тараз қаласындағы №45 Б. Момышұлы атындағы қазақ классикалық гимназиясы, №44 Ш. Смаханұлы және №26 Абай орта мектептерінде, Жамбыл облысы Шу ауданына қарасты Мойынқұм және Абай орта мектептерінің оқу-тәрбие процесіне енгізіліп, мектептердегі педагогикалық кеңестерде, педагогикалық семинарларда талқыланды. Зерттеу жұмысына 51 мұғалім, 1220 оқушы қатыстырылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:

- М. Әлімбаевтың тәлімдік көзқарастарының педагогикалық негіздері айқындалды;

- М. Әлімбаевтың шығармашылығындағы педагогикалық ой-пікірлерге этнопедагогикалық тұрғыдан талдау жасалынып, оның педагогикалық көзқарастары жүйеленді;

- М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастарын жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытуда пайдаланудың тиімді әдістері мен жолдары анықталды.

Зерттеудің практикалық мәнділігі:

- зерттеу нәтижелерін жалпы орта білім беретін мектептегі «Қазақ тілі» пәнін оқытуда пайдалануға болады;

- зерттеу материалдарын жоғары және арнаулы орта оқу орындарында педагогика, этнопедагогика, тәрбие жұмысының әдістемесі, педагогика тарихы курстарын оқыту кезінде, сондай-ақ мұғалімдердің біліктілігін арттыру ісінде пайдалануға болады;

- сыныптан және мектептен тыс тәрбие сағаттары, кеш, конференция, ата-аналармен жүргізілген жұмыстарда, үйірме жұмыстарында пайдалануға болады;

- мұғалімдер үшін «М. Әлімбаев туындыларын оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану әдістемесі» атты әдістемелік құрал дайындалды.

Қорғауға ұсынылған қағидалар:

- М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастарының ғылыми негіздері және жүйесі;

- М. Әлімбаевтың педагогикалық еңбектерінің этнопедагогика ғылымы үшін тоериялық және практикалық маңыздылығы;

- М. Әлімбаевтың педагогикалық көзқарастарын жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытуда пайдаланудың әдістемесіне негіздеме;

- М. Әлімбаевтың педагогикалық еңбектері негізінде тәлім-тәрбие тиімділігін арттырудың тәжірибелік тұрғыдан негізделуі.

Зерттеу базасы:

Тараз қаласындағы Б. Момышұлы атындағы № 45 классикалық гимназиясы, Ш. Смаханұлы атындағы № 44, Абай атындағы № 26 қазақ орта мектептері, Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Мойынқұм және Абай орта мектептері.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

1-кезеңде (2001-2002 жж. ) зерттеу тақырыбының өзектілігі анықталынып, осы мәселеге байланысты әдебиеттер мен ғылыми-зерттеу жұмыстарына талдау жүргізілді. М. Әлімбаев еңбектеріндегі педагогикалық ой-пікірлердің қаншалықты дәрежеде зерттелгендігі анықталынып, зерттеудің теориялық негізі жасалынды.

2-кезеңде (2002-2005 жж. ) мектеп мұғалімдеріне арнап «М. Әлімбаевтың тәлімгерлік тағылымдары» атты бағдарламамен дайындық курсы өткізілді. М. Әлімбаевтың еңбектеріндегі этнопедагогикалық құндылықтар арқылы жалпы орта білім беретін мектептердің қазақ тілі пәні мен сабақтан тыс жұмыстарында оқушыларға тәрбие берудің жолдары зерттеліп, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары жүргізілді.

3-кезеңде (2005-2006 жж. ) зерттеу жұмыстарының нәтижелері жинақталынып, қорытындыланды, тұжырымдар мен ұсыныстар жасалынды.

Диссертацияның құрылымы:

Зерттеу жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен, жалпы қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеу мақсаты, міндеттері, нысаны, пәні, әдіснамалық негізі, зерттеу әдісі, ғылыми болжамы, негізгі идеясы, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәні, теориялық маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары, зерттеу нәтижелерінің дәлдігі, оның мақұлдануы, тәжірибеге енгізу жолдары тұжырымдалды.

«М. Әлімбаевтың тәлімдік көзқарастарының педагогикалық негіздері» атты бірінші бөлімде М. Әлімбаевтың көзқарастарының қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік жағдайға жалпы сипаттама беріліп, ақынның өмірі мен шығармашылық өсу жолына, тәлім-тәрбие туралы ой-пікірлері және зерттелу жайы, оның этнопедагогиканы зерттеуге және дамытуға қосқан үлесі баяндалған.

«М. Әлімбаевтың тәлімдік ой-пікірлерін мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың жолдары» деп аталатын екінші бөлімде М. Әлімбаевтың тәлімдік мәні зор туындыларын оқу-тәрбие процесінде пайдаланудың қазіргі жағдайлары және оны жетілдірудің тиімді жолдары қарастырылған.

Қорытындыда зерттеу барысында алынған тұжырымдар мен эксперименттік іс-тәжірибелердің нәтижелері негізінде М. Әлімбаевтың тәлімдік мұраларын оқу-тәрбие процесінде пайдалану туралы ұсыныстар берілген.

1 М. Әлімбаевтың тәлімдік көзқарастарының педагогикалық негіздері

1. 1 М. Әлімбаевтың тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері және оның қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық-әлеуметтік, мәдени жағдайлар

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.