Педагогикалық шеберлік пен әдеп
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
1 Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні.
1.1.Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7.8
1.2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10.11
2 Педагогикалық шеберлік пен оның оқу . тәрбие процесіндегі
алатын орны.
2.1. Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері ... ... ... ... ...12.13
2.2. Педагог профессиограммасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14.16
ІІІ. Тарау. Болашақ мұғалімге педагогикалық әдеп пен шеберлікті
қалыптастырудың жолдарын ұйымдастыру.
3.1. Педогикалық әдептің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17.21
3.2. Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру жетілдіру ... ... ... ... ... ... ..22.26
3.3. Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен этикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27.30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31.32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
1 Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні.
1.1.Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7.8
1.2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10.11
2 Педагогикалық шеберлік пен оның оқу . тәрбие процесіндегі
алатын орны.
2.1. Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері ... ... ... ... ...12.13
2.2. Педагог профессиограммасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14.16
ІІІ. Тарау. Болашақ мұғалімге педагогикалық әдеп пен шеберлікті
қалыптастырудың жолдарын ұйымдастыру.
3.1. Педогикалық әдептің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17.21
3.2. Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру жетілдіру ... ... ... ... ... ... ..22.26
3.3. Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен этикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27.30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31.32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Курстық жұмыстың өзектілігі: Мұғалім – ең алдымен жоғары дәрежедегі тұрақты моральдық және психологиялық-педагогикалық даярлықты қажет ететін еңбектің бірі. Нағыз мамандық иесі деп оқушылардың ойы мен жүрегіне жол тапқан педагогтық шеберліктің қыр-сырын меңгерген ұстазды айтады. Бұл қасиет оның жеке басының ерекшеліктерінен көрінеді: 1) білім дәрежесі; 2) озық әдістемені меңгеруі; 3) мақсат-бағыттылығы; 4) ғылыми тілмен сөйлеу мәдениеттілігі.
Маманның мінсіз даярлығы сапалық бейнелеу моделі В.Сластенин, Ю.Васильева, Е.Белозорцев еңбектерінде көрініс тапқан. Олар профессиограмма арқылы маманның кәсіби даярлығының мазмұнын, тәсіл- құралдарын, түрі және басқа да тиімді тәсілдерін табуға болады деп есептейді. Келесі көзқарас иелері: К.Дурай-Нованова ынталық, танымдық – бағалау, қызметтік бөліктерін, ұсынса, У.Даясенко-Кандыбович ынталық, бағдарлық, сезімдік, еріктілік бөліктерін алға тартады.
Қай заманның тарихын, кезінде қателескен, бұрмалаған тұстарына әділ баға беретін, сөйтіп оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп жатқан ауқымды өзгерістердің мәнін әділ пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мұғалімдеріне қойылатын талаптар ауқымы үлкен.
1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай білетін тұлға болуы керек.
2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін жетілдіріп үйренумен қатар шебер қолдана білуі тиіс.
3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулу.
4. Ұстаздың ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамашылық қабілеттермен қатар болып жатқан педагогикалық жағдайларды, құбылыстарды талдай білуі шарт.
Ұстаздың педагогикалық білімінің мәні қоғамдық құбылыстың бір
бөлігі ретінде тәлім-тәрбие ғылымының маңызынан келіп шығады. Өмір құбылыстарын педагогикалық тұрғыда қабылдап бағалау, өсіп келе жатқан адам тұлғасына қарым-қатынастың педагогикалық бағытын қалыптастыру мынадай факторлардың өзара әрекеттесуінен туындайды: а) зерде, өй- санасы; ә) эмоция және ырық; б) тәжірибелік іс-әрекет.
Ұстаздың міндеті – осы үрдісті шебер басқара білу, тек ойлау іс-
әрекетінің нәтижелерін ғана емес, оның қалыптасу барысында бақылап отыру.
Мұғалім - өмір бойы оқып тынбай ізденетін мамандық мұғалімнің беделі-білімде.
Маманның мінсіз даярлығы сапалық бейнелеу моделі В.Сластенин, Ю.Васильева, Е.Белозорцев еңбектерінде көрініс тапқан. Олар профессиограмма арқылы маманның кәсіби даярлығының мазмұнын, тәсіл- құралдарын, түрі және басқа да тиімді тәсілдерін табуға болады деп есептейді. Келесі көзқарас иелері: К.Дурай-Нованова ынталық, танымдық – бағалау, қызметтік бөліктерін, ұсынса, У.Даясенко-Кандыбович ынталық, бағдарлық, сезімдік, еріктілік бөліктерін алға тартады.
Қай заманның тарихын, кезінде қателескен, бұрмалаған тұстарына әділ баға беретін, сөйтіп оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп жатқан ауқымды өзгерістердің мәнін әділ пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мұғалімдеріне қойылатын талаптар ауқымы үлкен.
1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай білетін тұлға болуы керек.
2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін жетілдіріп үйренумен қатар шебер қолдана білуі тиіс.
3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулу.
4. Ұстаздың ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамашылық қабілеттермен қатар болып жатқан педагогикалық жағдайларды, құбылыстарды талдай білуі шарт.
Ұстаздың педагогикалық білімінің мәні қоғамдық құбылыстың бір
бөлігі ретінде тәлім-тәрбие ғылымының маңызынан келіп шығады. Өмір құбылыстарын педагогикалық тұрғыда қабылдап бағалау, өсіп келе жатқан адам тұлғасына қарым-қатынастың педагогикалық бағытын қалыптастыру мынадай факторлардың өзара әрекеттесуінен туындайды: а) зерде, өй- санасы; ә) эмоция және ырық; б) тәжірибелік іс-әрекет.
Ұстаздың міндеті – осы үрдісті шебер басқара білу, тек ойлау іс-
әрекетінің нәтижелерін ғана емес, оның қалыптасу барысында бақылап отыру.
Мұғалім - өмір бойы оқып тынбай ізденетін мамандық мұғалімнің беделі-білімде.
1. 1.Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңы. Алматы 1999ж.
2. Ж.Б.Қоянбаев ., Р.М. Қоянбаев. “Педагогика” Алматы 1998ж.
3. М.Жұмабаев “Педагогика” Алматы 1992ж.
4. И.Л.Подласый “Педагогика” Москва 1999ж.
5. Қ.Қ.Жарықбаев., С.Қ.Қалиев. “Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірлер антологиясы” Алматы 1995ж.
6. З.Әбілова “Этнопедагогика” Алматы 1997ж.
7. Қ.Қ.Жарықбаев., С.Қ.Қалиев. “Қазақ тәлім-тәрбиесі” Алматы 1995ж.
8. С.Әбенбаев “Мектептегі тәрбие жұмысының әдістері” Алматы 1999ж.
9. И.Н.Баженова “Педагогикалық ізденіс” Алматы 1990ж.
10. Жаппаров А. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және мазмұндама жүргізудің әдістемесі. Шымкент, 2002 жыл.
11. Кәтенбаева Б. ІV -ІХ сыныптарда тіл ұстарту. А, 1978 жыл.
12. Айғабылов А. Лексиканы оқытудың кейбір мәселелері. А, 1980 жыл.
13. Арғынов Х. Қазақ тілі методикасы негіздері. А, 1969 жыл. 14. Исабаев А. Фонетиканы оқыту. 1965жыл
14. Оралбаева Н. Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін окыту әдістемесі. А, Ана тілі, 1996 жыл.
15. Байтұрсынов. Тіл тағлымы. А, Ана тілі, 1992 жыл.
16. Итемирова А.С. Қазақша тіл дамыту сөздігі. А, 2000 жыл.
17. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. А, 1993 жыл.
18. Құлмағамбетова, Исанова А, Исингарина М, Көккөзова М, Құрманғалиева М, Айтжанова П. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. А, Білім. 2000 жыл.
19. Кәтенбаева Б. Етістікті оқытуға байланысты грамматикалық таблица. А, 1980 жыл.
20. Ұлт тағлымы. // 2002, №1. Оқушының оқу мәдениетін ұйымдастыру жолдары. 58-бет.
21. Ұлт тағлымы. // 2003, №3. Жас маманның мәдени-әлеуметтік моделі. 39-бет.
22. Қазақстан мектебі. // 2002, №4. Мұғалімнің мәдениеті. 45-бет.
23. Мұғалім әдіскер. // 2004, № 4. ХХІ ғасыр мұғалімі қандай болу керек.
2. Ж.Б.Қоянбаев ., Р.М. Қоянбаев. “Педагогика” Алматы 1998ж.
3. М.Жұмабаев “Педагогика” Алматы 1992ж.
4. И.Л.Подласый “Педагогика” Москва 1999ж.
5. Қ.Қ.Жарықбаев., С.Қ.Қалиев. “Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірлер антологиясы” Алматы 1995ж.
6. З.Әбілова “Этнопедагогика” Алматы 1997ж.
7. Қ.Қ.Жарықбаев., С.Қ.Қалиев. “Қазақ тәлім-тәрбиесі” Алматы 1995ж.
8. С.Әбенбаев “Мектептегі тәрбие жұмысының әдістері” Алматы 1999ж.
9. И.Н.Баженова “Педагогикалық ізденіс” Алматы 1990ж.
10. Жаппаров А. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және мазмұндама жүргізудің әдістемесі. Шымкент, 2002 жыл.
11. Кәтенбаева Б. ІV -ІХ сыныптарда тіл ұстарту. А, 1978 жыл.
12. Айғабылов А. Лексиканы оқытудың кейбір мәселелері. А, 1980 жыл.
13. Арғынов Х. Қазақ тілі методикасы негіздері. А, 1969 жыл. 14. Исабаев А. Фонетиканы оқыту. 1965жыл
14. Оралбаева Н. Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін окыту әдістемесі. А, Ана тілі, 1996 жыл.
15. Байтұрсынов. Тіл тағлымы. А, Ана тілі, 1992 жыл.
16. Итемирова А.С. Қазақша тіл дамыту сөздігі. А, 2000 жыл.
17. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. А, 1993 жыл.
18. Құлмағамбетова, Исанова А, Исингарина М, Көккөзова М, Құрманғалиева М, Айтжанова П. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. А, Білім. 2000 жыл.
19. Кәтенбаева Б. Етістікті оқытуға байланысты грамматикалық таблица. А, 1980 жыл.
20. Ұлт тағлымы. // 2002, №1. Оқушының оқу мәдениетін ұйымдастыру жолдары. 58-бет.
21. Ұлт тағлымы. // 2003, №3. Жас маманның мәдени-әлеуметтік моделі. 39-бет.
22. Қазақстан мектебі. // 2002, №4. Мұғалімнің мәдениеті. 45-бет.
23. Мұғалім әдіскер. // 2004, № 4. ХХІ ғасыр мұғалімі қандай болу керек.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-6
1 Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні.
1.1.Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-8
1.2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Педагог еңбегінің әлеуметтік
құндылығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...10-11
2 Педагогикалық шеберлік пен оның оқу – тәрбие процесіндегі
алатын орны.
2.1. Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері
... ... ... ... ...12-13
2.2. Педагог
профессиограммасы ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 14-16
ІІІ. Тарау. Болашақ мұғалімге педагогикалық әдеп пен шеберлікті
қалыптастырудың жолдарын ұйымдастыру.
3.1. Педогикалық әдептің
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17-
21
3.2. Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. 22-26
3.3. Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен
этикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27-30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31-32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...33
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Мұғалім – ең алдымен жоғары дәрежедегі
тұрақты моральдық және психологиялық-педагогикалық даярлықты қажет ететін
еңбектің бірі. Нағыз мамандық иесі деп оқушылардың ойы мен жүрегіне жол
тапқан педагогтық шеберліктің қыр-сырын меңгерген ұстазды айтады. Бұл
қасиет оның жеке басының ерекшеліктерінен көрінеді: 1) білім дәрежесі; 2)
озық әдістемені меңгеруі; 3) мақсат-бағыттылығы; 4) ғылыми тілмен сөйлеу
мәдениеттілігі.
Маманның мінсіз даярлығы сапалық бейнелеу моделі В.Сластенин,
Ю.Васильева, Е.Белозорцев еңбектерінде көрініс тапқан. Олар профессиограмма
арқылы маманның кәсіби даярлығының мазмұнын, тәсіл- құралдарын, түрі және
басқа да тиімді тәсілдерін табуға болады деп есептейді. Келесі көзқарас
иелері: К.Дурай-Нованова ынталық, танымдық – бағалау, қызметтік бөліктерін,
ұсынса, У.Даясенко-Кандыбович ынталық, бағдарлық, сезімдік, еріктілік
бөліктерін алға тартады.
Қай заманның тарихын, кезінде қателескен, бұрмалаған тұстарына әділ
баға беретін, сөйтіп оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ.
Сондықтан да елімізде жүріп жатқан ауқымды өзгерістердің мәнін әділ
пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мұғалімдеріне қойылатын
талаптар ауқымы үлкен.
1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай білетін тұлға болуы керек.
2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін жетілдіріп үйренумен қатар
шебер қолдана білуі тиіс.
3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулу.
4. Ұстаздың ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамашылық
қабілеттермен қатар болып жатқан педагогикалық жағдайларды,
құбылыстарды талдай білуі шарт.
Ұстаздың педагогикалық білімінің мәні қоғамдық құбылыстың бір
бөлігі ретінде тәлім-тәрбие ғылымының маңызынан келіп шығады. Өмір
құбылыстарын педагогикалық тұрғыда қабылдап бағалау, өсіп келе жатқан адам
тұлғасына қарым-қатынастың педагогикалық бағытын қалыптастыру мынадай
факторлардың өзара әрекеттесуінен туындайды: а) зерде, өй- санасы; ә)
эмоция және ырық; б) тәжірибелік іс-әрекет.
Ұстаздың міндеті – осы үрдісті шебер басқара білу, тек ойлау іс-
әрекетінің нәтижелерін ғана емес, оның қалыптасу барысында бақылап отыру.
Мұғалім - өмір бойы оқып тынбай ізденетін мамандық мұғалімнің беделі-
білімде.
Бүгінгі таңда жаңаша жұмыс жасау, оқу мен тәрбие үрдісін жаңаша
ұйымдастыру қажеттілігі туындап отыр. Ал егемен еліміздің дамуы мектеп
жұмыс әдістерінің түбегейлі өзгеруінсіз, оның іс-әрекетінің жаңадан
құрылуынсыз мүмкін емес. Өйткені бүгінгі бала-ертеңгі дарынды білімді,
жастар тәуелсіздігімізді баянды етіп, қоғамдық әлеуметтік экономикалық
дамуына үлес қоса алады. Сондықтан жоғары сынып оқушылары мұғалім берген
білімді ғана игеріп қоймай, оны әрі қарай өзінің белсенді, нысаналы,
зерделі, дарындық іс-әрекеті мен сабақтастары білуі тиіс. Осыған орай,
жоғары сынып оқушыларының интелектуалдық мәдениетінің дамуын арнайы
ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты оқу табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мұғалімнің практикалық іс-әрекетіндегі
педагогикалық әдеп пен шеберлік мәселелері.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: Мұғалім іс-әрекетіндегі
педагогикалық әдеп пен шеберлік мазмұны мен міндетін жүзеге асыру жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Қазіргі қоғамдағы педагогикалық әдеп
пен шеберлік ұғымын сипаттау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны;
- Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік.;
- Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы;
- Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері;
- Педагог профессиограммасы.;
- Педогикалық әдептің негіздері;
- Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру жетілдіру;
- Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен этикасы.
Зерттеу көздері: Зерттеу мәселесі бойынша педагог –ғалымдардың
әлеуметтанушылардың, психологтардың еңбектері; ҚР Білім беру туралы
Заңы; Елбасшысының халыққа жолдаған Қазақстан - 2030 үндеуі; ҚР 2015
жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының педагогикалық және жас
ерекшелігі психологиясы теориялары, ұлттық тәлім-тәрбие туралы ғылыми
зерттеулер мен теориялық әдебиеттері негіздеріне сүйеніп жасалған.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған
педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға
ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью
әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе бөлімінде осы тақырыптың көкейкестілігі, оқу-тәрбие процесінің
бірізділігі, оны зерттеуге ат салысқан ғалымдардың еңбектерінің құндылығы
қарастырылды. Зерттеу жұмысының ғылыми аппараты, мақсаты, міндеттері
әдістері объектісі мен пәні көрсетілді.
Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні деп аталатын бөлімде
педагогикалық мамандықтың қоғамдағы алатын орны, педагогтың қызметтері мен
міндеттері қарастырылады.
Педагогикалық шеберлік пен оның оқу-тәрбие процесінде алатын орны
деп аталатын бөлімде педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компоненттер,
және педагог профессиограммасы қарастырылады.
1 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚ ПЕН ОНЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ МӘНІ.
1.1 Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны .
Болашақ мектеп мұғалімі қандай болуы тиіс екенін түсіну үшін, бүгінгі
күні орта білім беретін оқу орындарында жас ұрпақты оқытып және тәрбиелеп
жүрген педагог бейнесін қайта қарауымыз керек.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі мұғалімдердің атына ата-аналар тарапынан әр
түрлі өкпе, реніштер айтылып жатады. Көбіне педагогтардың біліктілігі
төмендігі, шәкірттермен арадағы қарым-қатынасы, оқыту әдістерінің көнерген
немесе дәстүрлі түрлерінің қолданылуы тілге тиек болады. Осындай
кемшіліктер қандай себептерге байланысты орын алып отыр деген заңды сауал
туындайды.
Республикадағы қазіргі педагогикалық құрамының ахуалын ой елегінен
өткізіп көрейік. Біріншіден, олардың басым бөлігін 40 жастан асқан
мұғалімдер құрайды. Бұл жоғары оқу орнын бітірген жастар мектептегі педагог
кадрлардың қатарын толықтыруға асықпайтынын білдіреді. Екіншіден, жоғары
оқу орындарындағы оқыту дәстүрлі түрде қалып отыр. Университеттер мен
институттардың білім беру бағдарламасы ондаған жылдар бойы өзгертілмей
келді. Бұдан шығатын қорытынды: тәжірибелі ұстаздар мен жас мұғалімдер өз
мамандығына қатысты жеке тұрғыдан да шамалары бірдей көрсеткішке ие болып
отыр.
“Мектепке балалар не үшін барады?” – деген дәстүрлі сұраққа бұрын ата-
аналар мен мұғалімдер былай жауап беретін: “Балалар мектепке математиканы,
физиканы, әдебиетті, басқа пәндерді оқуға барады”. Бүгін бұл сұраққа
басқаша жауап беруіміз керек: “Балалар мектепке математиканы, физиканы,
әдебиетті, басқа пәндерді оқу арқылы айнала қоршаған ортаны тануға, “адам-
табиғат-қоғам” дамуының заңдылықтарын білуге, сол арқылы тұлға ретінде
қалыптасуға барады”.
Алматы қаласында, осыған орай, бірнеше мектептерде оқушылармен
анкеталық сауалнама жүргізілді. Ол бойынша оқушылар мұғалімнің ең маңызды
қасиеттерін атауы тиіс еді. Нәтижесінде байқағанымыз: балалар ең алдымен
сабақтың қызықты өтуін, мұғалімнің мейірімді болуын, көңілді болуын қажет
етеді екен. Екінші орында оқушыға деген сый-құрмет пен әділдік орын алды.
Үшінші қатарға мұғалім тарапынан талап қоюшылық және оның өз пәнін жетік
білуі шықты. Мұнан кейін балаға деген сүйіспеншілік, сабырлылық, шыдамдылық
қасиеттері болуы айқындалды. Оқушылардың ойынша мұғалімнің ең жаман
қасиеттері – қатаңдық, түсінбеушілік, әділетсіздік, дөрекілік, “сүйікті”
және “сүйікті емес” оқушылардың болуы, шәкірттеріне деген сүйіспеншіліктің
жоқтығы, ұшқалақтық, өзін-өзі ұстай алмауы, тағы басқа жағымсыз әдеттердің
болуы.
Бұл талдау мұғалімдерге оқушылардың оларды қалай қабылдайтыны туралы
мәліметті біліп жүруі үшін аса тиімді екенін көрсетеді.
Осы жерде мынадай сұрақтар да туындайды: Қазіргі заманғы мұғалім
қандай жағдайда қызмет етеді? Оның кәсіби қасиеттерінің қолданылу аясы
қандай?
Мұндай сауалдарға жауап бере отырып, біз мынадай пікірге тоқталдық:
бүгінгі таңдағы мұғалім баршаға арналған біртұтас білім беру бағдарламасын,
яғни білім беру мен тәрбиенің барлық мақсаттары мен мазмұнын бағытқа алуы
қажет. Былайша атқанда, бұл оқушылардың академиялық білімінің көрсетілген
деңгейін және белгіленген бағдарламаларға сәйкес жеке тұлғаны
қалыптастыруға бағыттау; бұл мұғалім тарапынан оқу-тәрбие процесін
басқарудың қажетті көрінісі, оқушының іс-әрекеті мен өмірін реттейтін
талаптардың, шешімдердің болуы.
Біз ертеңгі мұғалім хақында, 12 жылдық мектеп туралы айтқанда, біршама
басқа пікірді меңзейміз: оқушының жеке тұлғасына, өзін-өзі көрсетуіне, өзін-
өзі дамытуына, “өзін іздеуге”, жеке даралыққа ұмтылдыру. Басқаша айтқанда,
оқыту процесі мазмұнына, ұйымдастыруына, оқыту әдістемесіне, мұғалімнің
сабақта және сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекет мен рөліне қарай ерікті сипат
алады. Алайда, ескертпе ретінде мынадай ой білдіреміз: әңгіме ешкімнің
бақылауынсыз өтетін оқыту процесі туралы болып тұрған жоқ. Барлық
инновациялар жалпыға міндетті орта білім берудің мемлекеттік стандарты,
базистік оқу жоспары мен мектеп пәндері бойынша оқу бағдарламалары
шеңберінде жүзеге асуы тиіс. Барлық көрсетілген құжаттар шығармашылықпен
жұмыс істейтін мұғалімдер үшін жеткілікті еркіндік береді, ал мұғалім
дәстүрлі педагогикадан бас тартып, “жаңа демократиялық дәуірдегі”
мұғалімнен қазіргі сапалы қасиеттерді талап ететін ізгілікті, жеке тұлғаға
бағытталған педагогикаға кең жол ашады.
Бұдан біз келесі проблемаларды шешуге мүмкіндік аламыз: біріншіден,
болашақта біздің елімізде педагогика қандай болуы тиіс? Екіншіден, студент-
педагогты қай бағытта даярлауымыз керек, мұғалім қандай болуы тиіс?
Күмәнсіз жауап, жаңа дәуірдегі болашақ мұғалімді қалыптастыру жоғары оқу
орнынан басталуы қажет.
Кезінде педагог-ғалымдар М.Скаткин, Э.Костяшкин, В.Сластениннің
бастамасымен жалпыодақтық “Мұғалім” бағдарламасы да (1986-1996 жж.)
жасалған болатын.Онда үш негізгі аспектіге назар аударылған – мазмұндық,
даралық және процессуалдық. Кәсіби даярлаудың бұл үрдісінде маман өз
міндеттеріне сәйкес тапсырмаларды шеше білуі тиіс. Сондай-ақ, алған
білімдерін кәсіби қызметінде қолданып, дара тұлғалық қасиеттерін танытуы,
білім мен біліктерінің түпкі нәтижесін көруі тиіс. Кәсіби даярлықтың осы үш
аспектісін өзара байланыстыра бірлікке жеткен мұғалімнің білік-дағдысы өте
жоғары болады. Бірақ, өмір көрсетіп отырғандай, әзірге ондай мұғалім жоққа
тән. Осыған байланысты, ғалымдар мұғалімдер даярлау мәселесіне айрықша
назар аударып отыр. Бұған дәлел – ондаған ғылыми жұмыстардың
(диссертациялар мен монографиялар) кәсіптік-педагогикалық іс-әрекеттердің
модельдерін жасауға арналуы. Қолдағы деректерге сүйенсек, мұғалімге 200-ден
астам жұмыс түрлерін орындауға тура келеді екен. Олар мектеп өміріндегі сан
алуан шараларға қатыса отырып, әртүрлі адамдармен қарым-қатынасқа түседі
және сонымен бірге көптеген педагогикалық құбылыстар мен жағдаяттарға тап
болады. Ол жағдаяттар әр қилы болуы мүмкін: стандартты, типті, жанжалды
және күтпеген.
2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік.
Қазіргі қоғам талабына сай баланың ой-өрісін дамыту, біліктері мен
шеберліктерін қалыптастыру, оны өз тәжірибесіне жаңа жағдайларға байланысты
қолдана алу, ой дербестігін кеңейту, заман сұранысына сай ізденімпаз
тұлғасын қалыптастырудың бірден-бір жолы – 12 жылдық білім беру жүйесіне
көшу екендігін әлемдегі өркениетті елдер мойындап отыр.
Қалыптасқан білім беру жүйесіндегі реформаның міндеті – тек қана
қосымша бір немесе 2 жыл қосу емес, қазіргі қоғамдағы түбегейлі
өзгерістерге сәйкес ХХІ ғасыр мектебін жаңарта отырып, алған білімі мен
біліктерін өмірде шығармашылық тұрғыда қолдана алатын, жан-жақты дамыған
жеке мектептердің алдындағы негізгі міндет- жоғары сапалы тұлға даярлау,
өйткені оқушы мен мұғалім арасында мүлде жаңа қатынас пайда болады.
Сондықтан оқушыларға білімділік пен қатар тәлім тәрбиенің құралдарын,
тәсілдерін педагогикалық іс-әрекет түрлерін меңгерту қажет. Оқушы даярлауды
жоғары жаңа сапалық деңгейге көтеру, оқу процесінде ынтымақтастық
педагогикасын іске асыру, тәрбие жұмыстарын тез игеріп, іскерлік қабілетін
дамытудың маңызы артуда. Сабақ барысында оқушыны ізденушілікке шығармашылық
қабілетін дамыту қазіргі білім беру саласының маңызды міндетінің бірі болып
саналады.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту асласы бойынша халық
комиссары А.В Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарында жарияланған
сөздерінен білеміз. 1928жылы тәрбиешілер мен қоғам қайраткерлерінің
мәжілісіндегі сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін
атап айтқан егер алтын құятын шебер оны бүлдіріп алса, оны қайта құйуға
болады, егер асыл тастар бүлінсе іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор
баға жетпес гауһар өмірге келген адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немес
күәсіздықтың үлкен кінәсі. Бұл материалмен алдын ала не істейтініңді
анықтап нақты, айқын жұмыс істеу керек дейді.
Н.К. Крупская 1932 жылы жарыққа шыққан мұғалім туралы деген
мақаласында үлгілі мұғалімнің мерейі ретінде төмендегі критерийлерді
анықтады. Мұғалім өз пәнін, әрбір оқушын.ы еңбекті ұйымдастырудың ғылыми
негіздерін білу керек, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу және тәрбие
жұмыстарын ұштастыра білуі, оқушының қабілетін оята білуі, беделді бола
білуі қажет.
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңында білім беру жүйесінің
жеке адамды қалыптастыруға, жетілдіруге және кәсіби шыңдауға бағытталған
рөлі атап көрсетілген. Демек, Қазақстандағы жоғары білім беру саласындағы
алға жылжу мен гүлденудің қозғаушы күші мыналар:
- педагогикалық дағдыларды жетілдіру;
- оқу жоспарында және пәндерді оқыту әдістемесінде тұрақты инновацияға
талпыну;
- жоғары білім беретін мекемелердің қажетті элементі ретінде педагогикалық
кадрлардың кәсіби деңгейінің өсуін қадағалау;
- Елбасының “Үкімет пен жергілікті өкіметті түпкілікті қалыптастыруға
мүмкіндік беретін 7 негізгі принциптерінің” бірінде кадрларды даярлау
және мамандығын арттыру жүйелерін жақсарту.
1.3 Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы.
Қазіргі кезде балалар мен оқушы жастар құқығы әлеуметтік жағынан
жеткілікті қорғамай отыр. Соның салдарынан кейбір отбасылар мен жастар
арасында қоғамға жат қылықтар саны өсіп, қылмыс белең алып барады.
Әрине, аяғынан қаз тұрып келе жатқан мемлекетіміздің келешегі жас
ұрпақтың рухани, мінез-құлық, мәдени, психологиялық жағынан тәрбиелі
болуына, ақыл-ойы мен бой қуатының кемелдігіне тікелей байланысты.
Мұғалім әрбір өскелең жас адамға ақылшы, ұстаз, ұйымдастырушы,
психолог, тәрбиеші, үлестіруші-әдіскер, олардың әлеуметтік құқықтарын
қорғаушы болуға тиіс. Әлеуметтік педагог кәсіби психологиялық жағынан
дербес жасампаз адамдарға, жоғары оқу орнында алған білімі мен машығы
негізінде оқушы жастар мен олардың отбасыларының құқықтарын әлеуметтік
жағынан қорғай алатын, жеке адамның әлеуметтік ортада, оқу барысында, еңбек
қызметінде және бос уақытында жан-жақты жарасымды дамуының мәселелерін
пайымдап, іске асыра алатын мамандарға ғана тиесілі. Бұл міндеттерді жүзеге
асыру үшін әлеуметтік педагогтар мемлекеттік, кооперативтік, мәдениет
мекемелері, спорт ұйымдары мен кітапханалар ұйымдарының, балаларды қорғаушы
және оларға қамқоршы ұйымдардың, бірлестіктердің т.б. көмегін пайдаланады.
Біліктілігі жоғары маман ретінде педагогтар, сондай-ақ баланы
әлеуметтікке бейімдеудің жалпы, ауқымды мәселелермен қатар тиісті
мекемелерде балалар тамағына бөлінген қаржының дұрыс жұмсалуын бақылау,
интернат типті тәрбие орындарында гуманитарлық көмекте әділ болу т.б.
сияқты жеке мәселелерді де шешеді.
Қазіргі педагогтың ең алдымен әлеуметтік педагогика, әлеуметтік
психология, педагогикалық социология, жас шамасының психологиясы мен
педагогикасы, акмеология, жастар мәдениеті, отбасын тану, құқықтану, ортаны
педагогикаландыру сияқты салалардан арнайы білімі болуы тиіс; мектеп
оқушысының ауқымды және шектелген ортасының шаруашылық, экономикалық,
демографиялық, ұлттық-тұрмыстық сипаттамаларын, баланың айналадағы өмірімен
өзара қарым-қатынас жолдарын, олардың жас адамды әлеуметтік тұрғыда
тәрбиелеуге тигізетін әсерін танып білуі тиіс. Білім беру мекемесінің
педагогикалық мүмкіндіктерін ата-аналардың ерекшеліктерін саралап, олармен
жұмыс істеуге дайын болуы; отбасы мен шағын ауданды зерттеп, олардың
әлеуметтік-педагогикалық паспортын, баланың мектепке (балалар үйіне, арнайы
балалар мектебіне) түскеннен бастап бітіріп шыққанға дейін әлеуметтік
дамуының бағдардаламасын жасай, жүзеге асыра білуі; отбасылық және қоғамдық
тәрбиені, өмірлік орталығы кездейсоқ және тәртіпке айналған факторлардың
оқушыға әсер ету ерекшеліктерін саралауы; қарым-қатынасқа, сендіре, қайыра
сендіруге қабілетті болуы; шығармашылық қызметін (сазгерлік, модельдеу,
техника, сурет салу, спорт т.б. белгілі бір түріне жетік болуы қажет.
Өзінің қызмет барысында әлеуметтік педагог оқушының жеке басына ықпал
ететін ортаның әр түрлі кездейсоқ және қалыптасқан әлеуметтік институттарда
тұратынын, олардың әрқайсысы жеке адамның әлеуметтік дамуына дербес ерекше
әсер беретінін ескеріп отыруы тиіс.
Педагог әлеуметтік өмірдің ажырамас бөлшегі ретінде көрінеді,
сондықтан да шәкіртін әлеуметтік жағдайда бейімдеу жолдарын да өзгертіп
отырады. Ол жас адамды өмірге, еңбекке т.с.с. дайындауға жәрдемдесіп қана
қоймайды, оның нақты еңбек қызметіне өз бетінше араласуға дайын болуын
қалыптастырады, қандай да бір тосын жағдайдан тайсалмай, тиісті білімі мен
машығын қолдана отырып шешім қабылдауға баулиды. Ол өз шәкіртін қандай да
бір құбылысты фактіні немесе оқиғаны талдай алатын, пайымдайтын, себеп-
салдар байланыстарын ажырата алатын, сол жағдайларды жалпы тұрғыда немесе
саралай отырып бағалайтын деңгейде ұстайды.
Әлеуметтік-құқықтық қызмет туралы құжатта отбасы мен балаларға
әлеуметтік көмек көрсетудің негізгі жолы – осы бағытта қоғамдық көзқарасты
өзгерту самарқау пиғылдан арылып, әлеуметтік педагогтың жұмысына дербестік,
жасампаздық ынта және әлеуметтік жауапкершілік туғызатын, және адамға
тікелей бағытталған өнімді қызмет етуге жағдай жасау болып табылатындығын
атап көрсету де дұрыс.
2 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКПЕН ОНЫҢОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ.
2.1 Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері .
Педагогикалық істегі шеберлік әрдайым кең мәдени ой-өріспен жалпы
эрудицияға байланысты болмақ, әрі іждағатты мұғалім әрбір оқушыдан өзінің
түр-тұрпатын, тілек –талаптары бар жеке адамды көреді.
Педагогикада кәсіби қызметінің сапасын анықтайтын бір тұтас әрі жүйелі
түсінік педогогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде
шеберлік белгілі бір саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз
ісінде жоғпры нәтижеге қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып
оның кәсіби қызметтік және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін
ескеру қажет.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгерумен шеберлікке қол
жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен
көрес аламыз ба? Жоқ себебі, педагог сағат сайын айналадағы өзгерістерді,
жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әкімшілік пен
тәрбиелікті обьективті заңдар туралы сөз болып отырғанын, яғни бір адамның
педагогтың өмірге көзқарасы, қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі
мен қазіргі отандық ғылыми әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педогогикалық шеберлік мәселесі туралы А.С. Макаренконың пікірлеріне
сүйенре болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік – бұл тәрбие процесін шын
мәнінде білу, тәрбие ісінде білікутің болуы. Бұл жөнінде ол: мен білік
пен дағдыға негізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз
тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік
туралы түсінікті нақтылайтын ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру
– өнер, көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілу, күлу
бәрі өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім,
тек мында кел деген сөзді 15-20 түрлі етіп айта алатын, дауысымды, бет
–әлпетімді 20 түрлі құбылта отырып, кімді болса да өзіме шақырғанда
келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей дәрежеге жеткенде
ғана дейді
.Кеңес педогогикасы педогогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез –
құлық білігінің кең ауқымында қарастырады.
В.А. Сухоминский (1981ж) бұл түсінікке нақты анықтама бермейді.
Дегенмен ол педагог тұлғасы тәрбиеленушіні тән ті ететін, өзіне тарта
білетін, рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол: идеалдар мен
қағидалардың, көзқарас пен талғамның, симпатия мен антипатияның, моральтдық
– әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гормональды
тұтастығы міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол
табатын шоқ жұлдыз болады дейді. Сондай-ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін
органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды әрі жан дүниесін, жеке бақытын,
ой-санысн онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А.М. Щербаков (1968ж) педогогикалық шеберлік – мұғалімнің ғылыми,
әдістемелік өнерінің білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп,
үйлесуі деп есептейді. Мұндай үйлесімді тұтас әдістемелік өнер тек
шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық.
Бұл өнердің басты атрибуты –өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау
дейді.
Ю.Азаров тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның
мәнін төмендегіше ашады: педогогикалық шеберліктің негізгі бала
тәрбиесінің заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті
құрайтын құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп,
шеберлікке берген анықтамасын дамыта түседі. Сезім мен техниканың өзара
әрекеті педагогтың жеке тұлғаға немес ұжымға жаппай эмоциональды образды
ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне, шеберліктің құдіреті – осындай тұтасқан үйлесімде. Ю.П. Азаров
қалың оқырман қауымына арналған публистикалық басылымында: мен шеберліктің
формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-
қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді.
Шеберлік ... істейтін ісіміздің материалдық жағында болуы керек, мен
технология деп атап отырған. Бұл технологияны кешіктірмей іске асырсақ,
соның арқасында қарыс-қатынас жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мені және мен
қатысатын балаларды қалыптастырады деген екен.
Күн тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде ауылдық
мектептерде жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеуді жаңа сатыға көтеріп, жан-
жақты жетілген жеке тұлға қалыптастыру өзектілігі артуда.
Педагогикалық шеберліктің компонеттері – педагогикалық техника,
педагогикалық әдеп, педагогикалық такт болып табылады.
Педагогикалық шеберлік – жоғары әрі үздіксіз жетілдудегі оқу және
тәрбие өнері.
Педагогикалық техника – таңдалған педагогикалық қызмет әдістерін
бірлікті, тиімді қолдануға қажет білім, ептілік, дағдылар жиынтығы.
Педагогикалық техниканың меңгеру үшін педагогика мен психология
бойынша ранайы білімдерді, ерекше тәжірибелік дайындықты қажет етеді. Ең
алдымен педагогтің игеретіні – балалармен қарым-қатынас, тілдесу
ортақтастығы: оқушылармен орынлы сөйлесу мәнері мен ортақсау мәнерін таңдай
білу. Балалармен қатынастың қарапайым да табиғи болғаны жөн.
Педагогикалық техниканың құрамды бөлілігі – тәрбиешінің өз зейіні мен
балалар зейінін басқара білуі. Шоғырлы топтарда көп санды да санқилы оқу
істерін орындауда ешбір нәрсе оның тыс қалмауы тиіс
2.2 Педагог профессиограммасы.
Профессиограмма – кәсіби маңызды сапалар жиынтығын қабілетін,
білім, дағды, икемділік құрайтын мамандық сипаттамасы. Мұғалімге мына
қасиеттер өте қажет:
А) Жоғары деңгей мәнділік, сенім, түсінушілік, төзімділік, қайырымдылық,
тілектілік, адамгершілік, шыншылдық.
Б) Мінезінің табандылығы және батылдығы өзіне сенушілігі, жігерлігі
қайсарлығы.
В) Эмоциялық өмірінің алуан түрлі болуы (жақсы эмоциялық, оптимистік
көңіл-күй )
Г) Барлық психикалық қасиеттерін: жоғары деңгейде дамуы, қабілет, қиял,
ес.
Негізінен әр мамандық білімдері үш компоненттерден тұрады:
1. Тұлғаның және балалар ұжымның даму ерекшеліктері туралы білім.
2. Психологиялық, педагогикалық білімдер.
3. Жалпы білімдер (адамның тұрмыс тіршілігінің әр саласына қатысты
білімдер).
Мұғалімнің педагогикалық қабілетіне жататындар:
1. Дидактикалық:
2. Перцептивтік;
3. Педагогикалық сезгіштік (интуиция);
4. Сугестивтік (сендіру қабілеті);
5. Коммуникативтік;
6. Жобалаушылық;
7. Креативтік;
8. Ғылыми танымдық;
Әр маманның іс-әрекетінің мақсаты болукерек. Ол дегеніміз жас
ұрпақты жан-жақты тәрбиелеу және жарасымды етіп тәрбиелеу.Жан-жақты
тәрбиелеу және жарасымды етіп тәрбиелеу, оқу-тәбиелеу жұмысын комплексті
түрде жүзеге асыруда қажет етеді.
Мұғалімге қойылатын талаптар:
- адамзаттық, әлеуметтік - дамыған интеллек;
Белсенділік - оқушылармен, ата-аналармен
- адамгершілік мәдениет; Қарым-қатынасы;
- жоғары деңгейдегі іскерлік; - өзіндік позициясы;
- шығармашылық жаңашылдық - педагогикалық тактісі;
әрекет; - ғылыми және көркемдік
- педагогикалық ұстанымдылық; Көзқарасы;
- психологиялық саулық; - қабілеті мен педагогикалық
- өзін-өзі дамыту қажеттілігі; Шеберлігі;
- сөйлеу мәдениеті;
Әрбір мұғалім өзіндік қасиеттер мен сапалар жиынтығының иесі
болғандықтан, жұмыс барысында өзіне ғана тән ерекше стиль қалыптастырады.
Ол сол бір қайталанбас ерекшеліктерді білгенде ғана өзінің ерекше
қасиетін танытуына болады. Ол үшін әр мұғалім өзінің кәсіби бағыттылығын
бағалау ретінде диагностикалық карта толтыру арқылы өзін-өзі бағалауы шарт.
Мұғалімнің диагностикалық картасы.
РсШарттары өзін-өзі бағалау
өте жақсы Жақсы орта
1. Тіл байлығы
2. Сөйлеуі
3. Сөйлеу әдебінің меңгерілуі
4. Сабақтың мақсатын қоя білуі
5. Оқу материалын таңдауы
6. Оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері
7. Сабақтың типтілігін меңгеруі
8. Оқушылармен қарым-қатынасы
9. Оқытудың түрлері (жеке топтық)
10.Оқушы білім дағдысын ескеруі
11.Техникалық құрал-жабдықты
пайдалануы
12.Сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыруы.
Мұғалім жұмысының моделін диагностика нәтижесінде түзелген мақсатқа
сәйкес анықтау керек.
Жаңа заманның жаңа адамын тәрбиелейтін – мұғалім. Ендеше, біздер,
мұғалімдер көп оқуымыз керек. Ең бастысы рухани тоқыраудан сақтануымыз
керек. Өйткені, елдің ертеңгі тірегі – кейінгі толқын жастар. Олар заман
талабына сай тәрбиеленуі тиіс. Жас ұрпақты рухани интеллектуалды тәрбиелеу
– бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Болашақ үрпақты тәрбиелеуде әрбір
педагогтың алдында үлкен жауапкершілік тұр. Сондықтан мектеп мұғалімдеріне
сатылы бағдарлама жасалуы шарт.
1. Базалық білім бағдарламасы бойынша жұмыс істейтіндер (жоғары
бағдарлама).
2. Авторлық бағдарлама бойынша жұмыс істейтіндер (өте жоғары).
3. Кешенді бағдарламалар бойынша (орта).
3 ӘДЕП ПЕН ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
3.1. Педогикалық әдептің негіздері.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және ең етене кәсіптік
белгісі. Қай мамандық болсын оның бір белгілі айырықша белгісі болады. Ол
белгі адамның үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті киім киісінен де
байқалады. Мұғалімнің кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтік
әдебінде жатады. Әнші үшін үн немесе музыкант үшін музыканы ұғыну қандай
қажет болса, мұғалім үшін педагогтік әдеп солай қажет.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикаға
кіріктіріп пайдаланудың өзі педагогтық әдеп болып табылады. Әдетте, әдепті
адамдарды олардың кішіпейілділік, басқаны түсіне білушілік, жылы
шырайлылық, тапқырлық, елгезектік, өзгенін пікіріне құлақ асушылық,
ұстамдылық, байсалдылық, әзілкештік сияқты мінез-құлық белгілеріне қарап
тануға болады.
Әдепті мұғалім ересек адамдармен қалай сыпайы және ілтипатпен
сөйлессе, оқушылармен де солай, тек ересектерден гөрі сақ және ықыласпен
сөйлесу керек.
Педагогикалық әдептің негізі оқушыға деген шын ықыласты және олардың
адамдық ар-ұятына деген көзқарасында жатыр. Педагогикалық әдеп баланы адам
ретінде сыйлау деп есептеуге болады.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және ең етене кәсіптік
белгісі. Қай мамандық болсын оның бір белгілі айырықша белгісі болады. Ол
белгі адамның үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті киім киісінен де
байқалады. Мұғалімнің кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтік
әдебінде жатады. Әнші үшін үн немесе музыкант үшін музыканы ұғыну қандай
қажет болса, мұғалім үшін педагогтік әдеп солай қажет.
Мұғалім жұмысында педагогтік әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл табысу
мүмкін емес, ал оқушылардың тілін таппайынша оқу-тәрбие үрдісінде ілгерілеу
жоқ. Белгілі психолог М.Д.Левитов атап көрсеткендей, педагог әдептен құр
болса, оқушылар тәрбиесіне залалы тиеді, олардың бойында кейін түзетуге
қиын соғатын неше түрлі жаман әдеп-қылықтардың пайда болуына себеп болады.
Левитовтың байқауынша, мұғалімнің әдеп әлемінен алыстығы оқушыны
тұйықтыққа, сенімсіздікке, жаман оқуға бастап, тәртіп бұзуға итермелейтін,
мұғалімге өшігіп, бәрін теріс істеуге бейім тұратын болып кетуі ықтимал.
Педагогтың әдебі ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен сабыр
сақтау деген сияқты қасиеттермен өлшенеді. Енді осы түсініктерге
тоқталайық.
Әдетте оқушылар өздері өте жақсы көретін мұғалімдер оларға дауыс
көтеріпсөйлесе де көңілдеріне ауыр алып қалады. Дауыс көтеру, жазықсыз
жазғыру, әділ қойылмаған баға ғана емес, мұғалімдер көзге ілмей,
өтініштерін құлықсыз, жүрдім-бардым тыңдаса да ең болмағанда қастарына
жақындап жап-жапсар білмесе де олардың көңілдеріне келеді. Өздеріне
мұғалімнің назарын аудару үшін тәртіп бұзатын бірді-екілі балалардың
болатыны да бар.
Мұғалім оқушыларға жаңа материалды түсіндірумен қатар оларға назар
аудара білуі керек. Өйткені мұғалімдер тарапынан оқушыларға ілтипат
болмаса, олардың араларына жарықшақ сызаты түседі.
Педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу қабілетін де
қамтиды. А.С.Макаренконың пайымдауынша, қателесу қаупі төніп тұрса да
мұғалім оқуда болсын, тәлім-тәрбие жұмысында болсын оқушыларға өзінің батыл-
батыл ойларымен ықпал жасауы қажет.
Балалар өздерінің күштері мен мүмкіндіктерін толық шамалай алмайды.
Олар ересектердің бағасына әсіресе өздерінен де артық сенетін мұғалімнің
бағасына сүйенеді. Сондықтан мұғалімдер олардың қабілеттерін бағалауда өте
сақ болғандары жөн. Оқушының қабілетін, әрине асыра бағалау дұрыс емес, ал
оларды құлдыратып бағалау одан да оғаш.
Мұғалімнің қандай қасиеттерін бағалайсыз деген сауалға оқушылар көбіне
көп: “әділдігін” деп жауап қайтарады. Егер мұғалім әділ болғанның үстіне
әдебі мол, көңілді, жайдары болса, мектепте одан беделді адам болматыны
түсінікті.
Мұғалімге “әділетсіз” деген ат оның тек әділетсіз болғандығын ғана
емес, сонымен қатар оқушылармен жұмыс барысында әдеп сақталмауынан да
таңылуы мүмкін. Мұғалім оқушыларға тек қана әділ қарап қоймай, соған қоса
өз ісінің дұрыстығына иландыра білуі керек. Мұғалімнің әдеп сақтамауы оның
айнымалы мінезінен немесе өзіне-өзінің ұдайы талап қоймауынан және
оқушылардың білімін бағалай білмейтінгігінен болуы да мүмкін.
Мұғалім ар-ұяты кіршіксіз болса, оқушылар оның кез келген қатесін
кешіреді. Керісінше, мұғалім әділетсіздік жасап, жалған мінез көрсетсе,
оқушылардың көңілдері қалып, араларының салқындауы осыдан басталады.
Мұғалімнің педагогтік әдеп әлемі үшін бұл қасиеттердің маңызы үлкен,
тіпті көп жағдайда шешуші мәні бар. Бұл, әрине, өртеніп жатсын, күйіп
жатсын, мұғалім еш нәрсеге ашуланбауы тиіс деген сөз емес. Ондай
жағдайларда оған өзін ақылға жеңдірмей болмайды.
Ашу үстінде ешқандай шешім қабылдамауы керек. Сабырлылық, өзін-өзі
ұстай білушілік сияқты қасиеттер ұстаздың белсенді құралы болуы тиіс.
Қай кезең, қай дәуірде болсын адамға білім мен тәрбие беруден асқан
мұрат жоқ. Ұстаз – ұрпақ тәрбиелеп өсіруші қоғам сенген адам. Ұстаздық
қызметтің қыры мен сыры мол. Сондықтан да болашақ ұстаздар өз ісінің әрбір
қыр-сырын жетік игеру жолында жоғарыда көрсетілген кәсіптік сапаларды толық
меңгерсе, бүгінгі қоғамымызды байытатын, дамытатын, жаңартатын адам
тәрбиелеуге мол мүмкіндік ашылатыны күмәнсіз.
Педагогикалық қарым-қатынас.
Педагогикалық еңбектің күрделі саласына – педагогикалық қарым-
қатынас жатады, өйткені тек сонда ғана педагогикалық үрдісті қамтамасыз
етіп балаларды тәрбиелей аламыз. Біздің педагогикалық даралылығымыз
адамдарға қызмет ететін болады. Сондықтан психологтар мен педагогтар
осыған ықпал етуі тиіс.
Жас педагогтар жаңадан үйреніп жүрген практикадағы студенттер
сыныппен қарым-қатынас жасаудың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-6
1 Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні.
1.1.Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-8
1.2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Педагог еңбегінің әлеуметтік
құндылығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...10-11
2 Педагогикалық шеберлік пен оның оқу – тәрбие процесіндегі
алатын орны.
2.1. Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері
... ... ... ... ...12-13
2.2. Педагог
профессиограммасы ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 14-16
ІІІ. Тарау. Болашақ мұғалімге педагогикалық әдеп пен шеберлікті
қалыптастырудың жолдарын ұйымдастыру.
3.1. Педогикалық әдептің
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17-
21
3.2. Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. 22-26
3.3. Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен
этикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27-30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31-32
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...33
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Мұғалім – ең алдымен жоғары дәрежедегі
тұрақты моральдық және психологиялық-педагогикалық даярлықты қажет ететін
еңбектің бірі. Нағыз мамандық иесі деп оқушылардың ойы мен жүрегіне жол
тапқан педагогтық шеберліктің қыр-сырын меңгерген ұстазды айтады. Бұл
қасиет оның жеке басының ерекшеліктерінен көрінеді: 1) білім дәрежесі; 2)
озық әдістемені меңгеруі; 3) мақсат-бағыттылығы; 4) ғылыми тілмен сөйлеу
мәдениеттілігі.
Маманның мінсіз даярлығы сапалық бейнелеу моделі В.Сластенин,
Ю.Васильева, Е.Белозорцев еңбектерінде көрініс тапқан. Олар профессиограмма
арқылы маманның кәсіби даярлығының мазмұнын, тәсіл- құралдарын, түрі және
басқа да тиімді тәсілдерін табуға болады деп есептейді. Келесі көзқарас
иелері: К.Дурай-Нованова ынталық, танымдық – бағалау, қызметтік бөліктерін,
ұсынса, У.Даясенко-Кандыбович ынталық, бағдарлық, сезімдік, еріктілік
бөліктерін алға тартады.
Қай заманның тарихын, кезінде қателескен, бұрмалаған тұстарына әділ
баға беретін, сөйтіп оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ.
Сондықтан да елімізде жүріп жатқан ауқымды өзгерістердің мәнін әділ
пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мұғалімдеріне қойылатын
талаптар ауқымы үлкен.
1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай білетін тұлға болуы керек.
2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін жетілдіріп үйренумен қатар
шебер қолдана білуі тиіс.
3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулу.
4. Ұстаздың ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамашылық
қабілеттермен қатар болып жатқан педагогикалық жағдайларды,
құбылыстарды талдай білуі шарт.
Ұстаздың педагогикалық білімінің мәні қоғамдық құбылыстың бір
бөлігі ретінде тәлім-тәрбие ғылымының маңызынан келіп шығады. Өмір
құбылыстарын педагогикалық тұрғыда қабылдап бағалау, өсіп келе жатқан адам
тұлғасына қарым-қатынастың педагогикалық бағытын қалыптастыру мынадай
факторлардың өзара әрекеттесуінен туындайды: а) зерде, өй- санасы; ә)
эмоция және ырық; б) тәжірибелік іс-әрекет.
Ұстаздың міндеті – осы үрдісті шебер басқара білу, тек ойлау іс-
әрекетінің нәтижелерін ғана емес, оның қалыптасу барысында бақылап отыру.
Мұғалім - өмір бойы оқып тынбай ізденетін мамандық мұғалімнің беделі-
білімде.
Бүгінгі таңда жаңаша жұмыс жасау, оқу мен тәрбие үрдісін жаңаша
ұйымдастыру қажеттілігі туындап отыр. Ал егемен еліміздің дамуы мектеп
жұмыс әдістерінің түбегейлі өзгеруінсіз, оның іс-әрекетінің жаңадан
құрылуынсыз мүмкін емес. Өйткені бүгінгі бала-ертеңгі дарынды білімді,
жастар тәуелсіздігімізді баянды етіп, қоғамдық әлеуметтік экономикалық
дамуына үлес қоса алады. Сондықтан жоғары сынып оқушылары мұғалім берген
білімді ғана игеріп қоймай, оны әрі қарай өзінің белсенді, нысаналы,
зерделі, дарындық іс-әрекеті мен сабақтастары білуі тиіс. Осыған орай,
жоғары сынып оқушыларының интелектуалдық мәдениетінің дамуын арнайы
ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты оқу табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мұғалімнің практикалық іс-әрекетіндегі
педагогикалық әдеп пен шеберлік мәселелері.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: Мұғалім іс-әрекетіндегі
педагогикалық әдеп пен шеберлік мазмұны мен міндетін жүзеге асыру жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Қазіргі қоғамдағы педагогикалық әдеп
пен шеберлік ұғымын сипаттау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны;
- Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік.;
- Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы;
- Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері;
- Педагог профессиограммасы.;
- Педогикалық әдептің негіздері;
- Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру жетілдіру;
- Мұғалімнің педагогикалық әдебі мен этикасы.
Зерттеу көздері: Зерттеу мәселесі бойынша педагог –ғалымдардың
әлеуметтанушылардың, психологтардың еңбектері; ҚР Білім беру туралы
Заңы; Елбасшысының халыққа жолдаған Қазақстан - 2030 үндеуі; ҚР 2015
жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының педагогикалық және жас
ерекшелігі психологиясы теориялары, ұлттық тәлім-тәрбие туралы ғылыми
зерттеулер мен теориялық әдебиеттері негіздеріне сүйеніп жасалған.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған
педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға
ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью
әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе бөлімінде осы тақырыптың көкейкестілігі, оқу-тәрбие процесінің
бірізділігі, оны зерттеуге ат салысқан ғалымдардың еңбектерінің құндылығы
қарастырылды. Зерттеу жұмысының ғылыми аппараты, мақсаты, міндеттері
әдістері объектісі мен пәні көрсетілді.
Педагогикалық мамандық және оның қоғамдағы мәні деп аталатын бөлімде
педагогикалық мамандықтың қоғамдағы алатын орны, педагогтың қызметтері мен
міндеттері қарастырылады.
Педагогикалық шеберлік пен оның оқу-тәрбие процесінде алатын орны
деп аталатын бөлімде педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компоненттер,
және педагог профессиограммасы қарастырылады.
1 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚ ПЕН ОНЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ МӘНІ.
1.1 Қазіргі қоғамдағы мұғалімнің алатын орны .
Болашақ мектеп мұғалімі қандай болуы тиіс екенін түсіну үшін, бүгінгі
күні орта білім беретін оқу орындарында жас ұрпақты оқытып және тәрбиелеп
жүрген педагог бейнесін қайта қарауымыз керек.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі мұғалімдердің атына ата-аналар тарапынан әр
түрлі өкпе, реніштер айтылып жатады. Көбіне педагогтардың біліктілігі
төмендігі, шәкірттермен арадағы қарым-қатынасы, оқыту әдістерінің көнерген
немесе дәстүрлі түрлерінің қолданылуы тілге тиек болады. Осындай
кемшіліктер қандай себептерге байланысты орын алып отыр деген заңды сауал
туындайды.
Республикадағы қазіргі педагогикалық құрамының ахуалын ой елегінен
өткізіп көрейік. Біріншіден, олардың басым бөлігін 40 жастан асқан
мұғалімдер құрайды. Бұл жоғары оқу орнын бітірген жастар мектептегі педагог
кадрлардың қатарын толықтыруға асықпайтынын білдіреді. Екіншіден, жоғары
оқу орындарындағы оқыту дәстүрлі түрде қалып отыр. Университеттер мен
институттардың білім беру бағдарламасы ондаған жылдар бойы өзгертілмей
келді. Бұдан шығатын қорытынды: тәжірибелі ұстаздар мен жас мұғалімдер өз
мамандығына қатысты жеке тұрғыдан да шамалары бірдей көрсеткішке ие болып
отыр.
“Мектепке балалар не үшін барады?” – деген дәстүрлі сұраққа бұрын ата-
аналар мен мұғалімдер былай жауап беретін: “Балалар мектепке математиканы,
физиканы, әдебиетті, басқа пәндерді оқуға барады”. Бүгін бұл сұраққа
басқаша жауап беруіміз керек: “Балалар мектепке математиканы, физиканы,
әдебиетті, басқа пәндерді оқу арқылы айнала қоршаған ортаны тануға, “адам-
табиғат-қоғам” дамуының заңдылықтарын білуге, сол арқылы тұлға ретінде
қалыптасуға барады”.
Алматы қаласында, осыған орай, бірнеше мектептерде оқушылармен
анкеталық сауалнама жүргізілді. Ол бойынша оқушылар мұғалімнің ең маңызды
қасиеттерін атауы тиіс еді. Нәтижесінде байқағанымыз: балалар ең алдымен
сабақтың қызықты өтуін, мұғалімнің мейірімді болуын, көңілді болуын қажет
етеді екен. Екінші орында оқушыға деген сый-құрмет пен әділдік орын алды.
Үшінші қатарға мұғалім тарапынан талап қоюшылық және оның өз пәнін жетік
білуі шықты. Мұнан кейін балаға деген сүйіспеншілік, сабырлылық, шыдамдылық
қасиеттері болуы айқындалды. Оқушылардың ойынша мұғалімнің ең жаман
қасиеттері – қатаңдық, түсінбеушілік, әділетсіздік, дөрекілік, “сүйікті”
және “сүйікті емес” оқушылардың болуы, шәкірттеріне деген сүйіспеншіліктің
жоқтығы, ұшқалақтық, өзін-өзі ұстай алмауы, тағы басқа жағымсыз әдеттердің
болуы.
Бұл талдау мұғалімдерге оқушылардың оларды қалай қабылдайтыны туралы
мәліметті біліп жүруі үшін аса тиімді екенін көрсетеді.
Осы жерде мынадай сұрақтар да туындайды: Қазіргі заманғы мұғалім
қандай жағдайда қызмет етеді? Оның кәсіби қасиеттерінің қолданылу аясы
қандай?
Мұндай сауалдарға жауап бере отырып, біз мынадай пікірге тоқталдық:
бүгінгі таңдағы мұғалім баршаға арналған біртұтас білім беру бағдарламасын,
яғни білім беру мен тәрбиенің барлық мақсаттары мен мазмұнын бағытқа алуы
қажет. Былайша атқанда, бұл оқушылардың академиялық білімінің көрсетілген
деңгейін және белгіленген бағдарламаларға сәйкес жеке тұлғаны
қалыптастыруға бағыттау; бұл мұғалім тарапынан оқу-тәрбие процесін
басқарудың қажетті көрінісі, оқушының іс-әрекеті мен өмірін реттейтін
талаптардың, шешімдердің болуы.
Біз ертеңгі мұғалім хақында, 12 жылдық мектеп туралы айтқанда, біршама
басқа пікірді меңзейміз: оқушының жеке тұлғасына, өзін-өзі көрсетуіне, өзін-
өзі дамытуына, “өзін іздеуге”, жеке даралыққа ұмтылдыру. Басқаша айтқанда,
оқыту процесі мазмұнына, ұйымдастыруына, оқыту әдістемесіне, мұғалімнің
сабақта және сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекет мен рөліне қарай ерікті сипат
алады. Алайда, ескертпе ретінде мынадай ой білдіреміз: әңгіме ешкімнің
бақылауынсыз өтетін оқыту процесі туралы болып тұрған жоқ. Барлық
инновациялар жалпыға міндетті орта білім берудің мемлекеттік стандарты,
базистік оқу жоспары мен мектеп пәндері бойынша оқу бағдарламалары
шеңберінде жүзеге асуы тиіс. Барлық көрсетілген құжаттар шығармашылықпен
жұмыс істейтін мұғалімдер үшін жеткілікті еркіндік береді, ал мұғалім
дәстүрлі педагогикадан бас тартып, “жаңа демократиялық дәуірдегі”
мұғалімнен қазіргі сапалы қасиеттерді талап ететін ізгілікті, жеке тұлғаға
бағытталған педагогикаға кең жол ашады.
Бұдан біз келесі проблемаларды шешуге мүмкіндік аламыз: біріншіден,
болашақта біздің елімізде педагогика қандай болуы тиіс? Екіншіден, студент-
педагогты қай бағытта даярлауымыз керек, мұғалім қандай болуы тиіс?
Күмәнсіз жауап, жаңа дәуірдегі болашақ мұғалімді қалыптастыру жоғары оқу
орнынан басталуы қажет.
Кезінде педагог-ғалымдар М.Скаткин, Э.Костяшкин, В.Сластениннің
бастамасымен жалпыодақтық “Мұғалім” бағдарламасы да (1986-1996 жж.)
жасалған болатын.Онда үш негізгі аспектіге назар аударылған – мазмұндық,
даралық және процессуалдық. Кәсіби даярлаудың бұл үрдісінде маман өз
міндеттеріне сәйкес тапсырмаларды шеше білуі тиіс. Сондай-ақ, алған
білімдерін кәсіби қызметінде қолданып, дара тұлғалық қасиеттерін танытуы,
білім мен біліктерінің түпкі нәтижесін көруі тиіс. Кәсіби даярлықтың осы үш
аспектісін өзара байланыстыра бірлікке жеткен мұғалімнің білік-дағдысы өте
жоғары болады. Бірақ, өмір көрсетіп отырғандай, әзірге ондай мұғалім жоққа
тән. Осыған байланысты, ғалымдар мұғалімдер даярлау мәселесіне айрықша
назар аударып отыр. Бұған дәлел – ондаған ғылыми жұмыстардың
(диссертациялар мен монографиялар) кәсіптік-педагогикалық іс-әрекеттердің
модельдерін жасауға арналуы. Қолдағы деректерге сүйенсек, мұғалімге 200-ден
астам жұмыс түрлерін орындауға тура келеді екен. Олар мектеп өміріндегі сан
алуан шараларға қатыса отырып, әртүрлі адамдармен қарым-қатынасқа түседі
және сонымен бірге көптеген педагогикалық құбылыстар мен жағдаяттарға тап
болады. Ол жағдаяттар әр қилы болуы мүмкін: стандартты, типті, жанжалды
және күтпеген.
2. Педагогтың қызметтері мен міндеттері туралы түсінік.
Қазіргі қоғам талабына сай баланың ой-өрісін дамыту, біліктері мен
шеберліктерін қалыптастыру, оны өз тәжірибесіне жаңа жағдайларға байланысты
қолдана алу, ой дербестігін кеңейту, заман сұранысына сай ізденімпаз
тұлғасын қалыптастырудың бірден-бір жолы – 12 жылдық білім беру жүйесіне
көшу екендігін әлемдегі өркениетті елдер мойындап отыр.
Қалыптасқан білім беру жүйесіндегі реформаның міндеті – тек қана
қосымша бір немесе 2 жыл қосу емес, қазіргі қоғамдағы түбегейлі
өзгерістерге сәйкес ХХІ ғасыр мектебін жаңарта отырып, алған білімі мен
біліктерін өмірде шығармашылық тұрғыда қолдана алатын, жан-жақты дамыған
жеке мектептердің алдындағы негізгі міндет- жоғары сапалы тұлға даярлау,
өйткені оқушы мен мұғалім арасында мүлде жаңа қатынас пайда болады.
Сондықтан оқушыларға білімділік пен қатар тәлім тәрбиенің құралдарын,
тәсілдерін педагогикалық іс-әрекет түрлерін меңгерту қажет. Оқушы даярлауды
жоғары жаңа сапалық деңгейге көтеру, оқу процесінде ынтымақтастық
педагогикасын іске асыру, тәрбие жұмыстарын тез игеріп, іскерлік қабілетін
дамытудың маңызы артуда. Сабақ барысында оқушыны ізденушілікке шығармашылық
қабілетін дамыту қазіргі білім беру саласының маңызды міндетінің бірі болып
саналады.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту асласы бойынша халық
комиссары А.В Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарында жарияланған
сөздерінен білеміз. 1928жылы тәрбиешілер мен қоғам қайраткерлерінің
мәжілісіндегі сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін
атап айтқан егер алтын құятын шебер оны бүлдіріп алса, оны қайта құйуға
болады, егер асыл тастар бүлінсе іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор
баға жетпес гауһар өмірге келген адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немес
күәсіздықтың үлкен кінәсі. Бұл материалмен алдын ала не істейтініңді
анықтап нақты, айқын жұмыс істеу керек дейді.
Н.К. Крупская 1932 жылы жарыққа шыққан мұғалім туралы деген
мақаласында үлгілі мұғалімнің мерейі ретінде төмендегі критерийлерді
анықтады. Мұғалім өз пәнін, әрбір оқушын.ы еңбекті ұйымдастырудың ғылыми
негіздерін білу керек, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу және тәрбие
жұмыстарын ұштастыра білуі, оқушының қабілетін оята білуі, беделді бола
білуі қажет.
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңында білім беру жүйесінің
жеке адамды қалыптастыруға, жетілдіруге және кәсіби шыңдауға бағытталған
рөлі атап көрсетілген. Демек, Қазақстандағы жоғары білім беру саласындағы
алға жылжу мен гүлденудің қозғаушы күші мыналар:
- педагогикалық дағдыларды жетілдіру;
- оқу жоспарында және пәндерді оқыту әдістемесінде тұрақты инновацияға
талпыну;
- жоғары білім беретін мекемелердің қажетті элементі ретінде педагогикалық
кадрлардың кәсіби деңгейінің өсуін қадағалау;
- Елбасының “Үкімет пен жергілікті өкіметті түпкілікті қалыптастыруға
мүмкіндік беретін 7 негізгі принциптерінің” бірінде кадрларды даярлау
және мамандығын арттыру жүйелерін жақсарту.
1.3 Педагог еңбегінің әлеуметтік құндылығы.
Қазіргі кезде балалар мен оқушы жастар құқығы әлеуметтік жағынан
жеткілікті қорғамай отыр. Соның салдарынан кейбір отбасылар мен жастар
арасында қоғамға жат қылықтар саны өсіп, қылмыс белең алып барады.
Әрине, аяғынан қаз тұрып келе жатқан мемлекетіміздің келешегі жас
ұрпақтың рухани, мінез-құлық, мәдени, психологиялық жағынан тәрбиелі
болуына, ақыл-ойы мен бой қуатының кемелдігіне тікелей байланысты.
Мұғалім әрбір өскелең жас адамға ақылшы, ұстаз, ұйымдастырушы,
психолог, тәрбиеші, үлестіруші-әдіскер, олардың әлеуметтік құқықтарын
қорғаушы болуға тиіс. Әлеуметтік педагог кәсіби психологиялық жағынан
дербес жасампаз адамдарға, жоғары оқу орнында алған білімі мен машығы
негізінде оқушы жастар мен олардың отбасыларының құқықтарын әлеуметтік
жағынан қорғай алатын, жеке адамның әлеуметтік ортада, оқу барысында, еңбек
қызметінде және бос уақытында жан-жақты жарасымды дамуының мәселелерін
пайымдап, іске асыра алатын мамандарға ғана тиесілі. Бұл міндеттерді жүзеге
асыру үшін әлеуметтік педагогтар мемлекеттік, кооперативтік, мәдениет
мекемелері, спорт ұйымдары мен кітапханалар ұйымдарының, балаларды қорғаушы
және оларға қамқоршы ұйымдардың, бірлестіктердің т.б. көмегін пайдаланады.
Біліктілігі жоғары маман ретінде педагогтар, сондай-ақ баланы
әлеуметтікке бейімдеудің жалпы, ауқымды мәселелермен қатар тиісті
мекемелерде балалар тамағына бөлінген қаржының дұрыс жұмсалуын бақылау,
интернат типті тәрбие орындарында гуманитарлық көмекте әділ болу т.б.
сияқты жеке мәселелерді де шешеді.
Қазіргі педагогтың ең алдымен әлеуметтік педагогика, әлеуметтік
психология, педагогикалық социология, жас шамасының психологиясы мен
педагогикасы, акмеология, жастар мәдениеті, отбасын тану, құқықтану, ортаны
педагогикаландыру сияқты салалардан арнайы білімі болуы тиіс; мектеп
оқушысының ауқымды және шектелген ортасының шаруашылық, экономикалық,
демографиялық, ұлттық-тұрмыстық сипаттамаларын, баланың айналадағы өмірімен
өзара қарым-қатынас жолдарын, олардың жас адамды әлеуметтік тұрғыда
тәрбиелеуге тигізетін әсерін танып білуі тиіс. Білім беру мекемесінің
педагогикалық мүмкіндіктерін ата-аналардың ерекшеліктерін саралап, олармен
жұмыс істеуге дайын болуы; отбасы мен шағын ауданды зерттеп, олардың
әлеуметтік-педагогикалық паспортын, баланың мектепке (балалар үйіне, арнайы
балалар мектебіне) түскеннен бастап бітіріп шыққанға дейін әлеуметтік
дамуының бағдардаламасын жасай, жүзеге асыра білуі; отбасылық және қоғамдық
тәрбиені, өмірлік орталығы кездейсоқ және тәртіпке айналған факторлардың
оқушыға әсер ету ерекшеліктерін саралауы; қарым-қатынасқа, сендіре, қайыра
сендіруге қабілетті болуы; шығармашылық қызметін (сазгерлік, модельдеу,
техника, сурет салу, спорт т.б. белгілі бір түріне жетік болуы қажет.
Өзінің қызмет барысында әлеуметтік педагог оқушының жеке басына ықпал
ететін ортаның әр түрлі кездейсоқ және қалыптасқан әлеуметтік институттарда
тұратынын, олардың әрқайсысы жеке адамның әлеуметтік дамуына дербес ерекше
әсер беретінін ескеріп отыруы тиіс.
Педагог әлеуметтік өмірдің ажырамас бөлшегі ретінде көрінеді,
сондықтан да шәкіртін әлеуметтік жағдайда бейімдеу жолдарын да өзгертіп
отырады. Ол жас адамды өмірге, еңбекке т.с.с. дайындауға жәрдемдесіп қана
қоймайды, оның нақты еңбек қызметіне өз бетінше араласуға дайын болуын
қалыптастырады, қандай да бір тосын жағдайдан тайсалмай, тиісті білімі мен
машығын қолдана отырып шешім қабылдауға баулиды. Ол өз шәкіртін қандай да
бір құбылысты фактіні немесе оқиғаны талдай алатын, пайымдайтын, себеп-
салдар байланыстарын ажырата алатын, сол жағдайларды жалпы тұрғыда немесе
саралай отырып бағалайтын деңгейде ұстайды.
Әлеуметтік-құқықтық қызмет туралы құжатта отбасы мен балаларға
әлеуметтік көмек көрсетудің негізгі жолы – осы бағытта қоғамдық көзқарасты
өзгерту самарқау пиғылдан арылып, әлеуметтік педагогтың жұмысына дербестік,
жасампаздық ынта және әлеуметтік жауапкершілік туғызатын, және адамға
тікелей бағытталған өнімді қызмет етуге жағдай жасау болып табылатындығын
атап көрсету де дұрыс.
2 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКПЕН ОНЫҢОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ.
2.1 Педагогикалық шеберліктің мазмұны мен компонеттері .
Педагогикалық істегі шеберлік әрдайым кең мәдени ой-өріспен жалпы
эрудицияға байланысты болмақ, әрі іждағатты мұғалім әрбір оқушыдан өзінің
түр-тұрпатын, тілек –талаптары бар жеке адамды көреді.
Педагогикада кәсіби қызметінің сапасын анықтайтын бір тұтас әрі жүйелі
түсінік педогогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде
шеберлік белгілі бір саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз
ісінде жоғпры нәтижеге қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып
оның кәсіби қызметтік және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін
ескеру қажет.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгерумен шеберлікке қол
жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен
көрес аламыз ба? Жоқ себебі, педагог сағат сайын айналадағы өзгерістерді,
жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әкімшілік пен
тәрбиелікті обьективті заңдар туралы сөз болып отырғанын, яғни бір адамның
педагогтың өмірге көзқарасы, қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі
мен қазіргі отандық ғылыми әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педогогикалық шеберлік мәселесі туралы А.С. Макаренконың пікірлеріне
сүйенре болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік – бұл тәрбие процесін шын
мәнінде білу, тәрбие ісінде білікутің болуы. Бұл жөнінде ол: мен білік
пен дағдыға негізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз
тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік
туралы түсінікті нақтылайтын ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру
– өнер, көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілу, күлу
бәрі өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім,
тек мында кел деген сөзді 15-20 түрлі етіп айта алатын, дауысымды, бет
–әлпетімді 20 түрлі құбылта отырып, кімді болса да өзіме шақырғанда
келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей дәрежеге жеткенде
ғана дейді
.Кеңес педогогикасы педогогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез –
құлық білігінің кең ауқымында қарастырады.
В.А. Сухоминский (1981ж) бұл түсінікке нақты анықтама бермейді.
Дегенмен ол педагог тұлғасы тәрбиеленушіні тән ті ететін, өзіне тарта
білетін, рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол: идеалдар мен
қағидалардың, көзқарас пен талғамның, симпатия мен антипатияның, моральтдық
– әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гормональды
тұтастығы міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол
табатын шоқ жұлдыз болады дейді. Сондай-ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін
органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды әрі жан дүниесін, жеке бақытын,
ой-санысн онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А.М. Щербаков (1968ж) педогогикалық шеберлік – мұғалімнің ғылыми,
әдістемелік өнерінің білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп,
үйлесуі деп есептейді. Мұндай үйлесімді тұтас әдістемелік өнер тек
шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық.
Бұл өнердің басты атрибуты –өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау
дейді.
Ю.Азаров тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның
мәнін төмендегіше ашады: педогогикалық шеберліктің негізгі бала
тәрбиесінің заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті
құрайтын құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп,
шеберлікке берген анықтамасын дамыта түседі. Сезім мен техниканың өзара
әрекеті педагогтың жеке тұлғаға немес ұжымға жаппай эмоциональды образды
ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне, шеберліктің құдіреті – осындай тұтасқан үйлесімде. Ю.П. Азаров
қалың оқырман қауымына арналған публистикалық басылымында: мен шеберліктің
формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-
қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді.
Шеберлік ... істейтін ісіміздің материалдық жағында болуы керек, мен
технология деп атап отырған. Бұл технологияны кешіктірмей іске асырсақ,
соның арқасында қарыс-қатынас жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мені және мен
қатысатын балаларды қалыптастырады деген екен.
Күн тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде ауылдық
мектептерде жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеуді жаңа сатыға көтеріп, жан-
жақты жетілген жеке тұлға қалыптастыру өзектілігі артуда.
Педагогикалық шеберліктің компонеттері – педагогикалық техника,
педагогикалық әдеп, педагогикалық такт болып табылады.
Педагогикалық шеберлік – жоғары әрі үздіксіз жетілдудегі оқу және
тәрбие өнері.
Педагогикалық техника – таңдалған педагогикалық қызмет әдістерін
бірлікті, тиімді қолдануға қажет білім, ептілік, дағдылар жиынтығы.
Педагогикалық техниканың меңгеру үшін педагогика мен психология
бойынша ранайы білімдерді, ерекше тәжірибелік дайындықты қажет етеді. Ең
алдымен педагогтің игеретіні – балалармен қарым-қатынас, тілдесу
ортақтастығы: оқушылармен орынлы сөйлесу мәнері мен ортақсау мәнерін таңдай
білу. Балалармен қатынастың қарапайым да табиғи болғаны жөн.
Педагогикалық техниканың құрамды бөлілігі – тәрбиешінің өз зейіні мен
балалар зейінін басқара білуі. Шоғырлы топтарда көп санды да санқилы оқу
істерін орындауда ешбір нәрсе оның тыс қалмауы тиіс
2.2 Педагог профессиограммасы.
Профессиограмма – кәсіби маңызды сапалар жиынтығын қабілетін,
білім, дағды, икемділік құрайтын мамандық сипаттамасы. Мұғалімге мына
қасиеттер өте қажет:
А) Жоғары деңгей мәнділік, сенім, түсінушілік, төзімділік, қайырымдылық,
тілектілік, адамгершілік, шыншылдық.
Б) Мінезінің табандылығы және батылдығы өзіне сенушілігі, жігерлігі
қайсарлығы.
В) Эмоциялық өмірінің алуан түрлі болуы (жақсы эмоциялық, оптимистік
көңіл-күй )
Г) Барлық психикалық қасиеттерін: жоғары деңгейде дамуы, қабілет, қиял,
ес.
Негізінен әр мамандық білімдері үш компоненттерден тұрады:
1. Тұлғаның және балалар ұжымның даму ерекшеліктері туралы білім.
2. Психологиялық, педагогикалық білімдер.
3. Жалпы білімдер (адамның тұрмыс тіршілігінің әр саласына қатысты
білімдер).
Мұғалімнің педагогикалық қабілетіне жататындар:
1. Дидактикалық:
2. Перцептивтік;
3. Педагогикалық сезгіштік (интуиция);
4. Сугестивтік (сендіру қабілеті);
5. Коммуникативтік;
6. Жобалаушылық;
7. Креативтік;
8. Ғылыми танымдық;
Әр маманның іс-әрекетінің мақсаты болукерек. Ол дегеніміз жас
ұрпақты жан-жақты тәрбиелеу және жарасымды етіп тәрбиелеу.Жан-жақты
тәрбиелеу және жарасымды етіп тәрбиелеу, оқу-тәбиелеу жұмысын комплексті
түрде жүзеге асыруда қажет етеді.
Мұғалімге қойылатын талаптар:
- адамзаттық, әлеуметтік - дамыған интеллек;
Белсенділік - оқушылармен, ата-аналармен
- адамгершілік мәдениет; Қарым-қатынасы;
- жоғары деңгейдегі іскерлік; - өзіндік позициясы;
- шығармашылық жаңашылдық - педагогикалық тактісі;
әрекет; - ғылыми және көркемдік
- педагогикалық ұстанымдылық; Көзқарасы;
- психологиялық саулық; - қабілеті мен педагогикалық
- өзін-өзі дамыту қажеттілігі; Шеберлігі;
- сөйлеу мәдениеті;
Әрбір мұғалім өзіндік қасиеттер мен сапалар жиынтығының иесі
болғандықтан, жұмыс барысында өзіне ғана тән ерекше стиль қалыптастырады.
Ол сол бір қайталанбас ерекшеліктерді білгенде ғана өзінің ерекше
қасиетін танытуына болады. Ол үшін әр мұғалім өзінің кәсіби бағыттылығын
бағалау ретінде диагностикалық карта толтыру арқылы өзін-өзі бағалауы шарт.
Мұғалімнің диагностикалық картасы.
РсШарттары өзін-өзі бағалау
өте жақсы Жақсы орта
1. Тіл байлығы
2. Сөйлеуі
3. Сөйлеу әдебінің меңгерілуі
4. Сабақтың мақсатын қоя білуі
5. Оқу материалын таңдауы
6. Оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері
7. Сабақтың типтілігін меңгеруі
8. Оқушылармен қарым-қатынасы
9. Оқытудың түрлері (жеке топтық)
10.Оқушы білім дағдысын ескеруі
11.Техникалық құрал-жабдықты
пайдалануы
12.Сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастыруы.
Мұғалім жұмысының моделін диагностика нәтижесінде түзелген мақсатқа
сәйкес анықтау керек.
Жаңа заманның жаңа адамын тәрбиелейтін – мұғалім. Ендеше, біздер,
мұғалімдер көп оқуымыз керек. Ең бастысы рухани тоқыраудан сақтануымыз
керек. Өйткені, елдің ертеңгі тірегі – кейінгі толқын жастар. Олар заман
талабына сай тәрбиеленуі тиіс. Жас ұрпақты рухани интеллектуалды тәрбиелеу
– бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Болашақ үрпақты тәрбиелеуде әрбір
педагогтың алдында үлкен жауапкершілік тұр. Сондықтан мектеп мұғалімдеріне
сатылы бағдарлама жасалуы шарт.
1. Базалық білім бағдарламасы бойынша жұмыс істейтіндер (жоғары
бағдарлама).
2. Авторлық бағдарлама бойынша жұмыс істейтіндер (өте жоғары).
3. Кешенді бағдарламалар бойынша (орта).
3 ӘДЕП ПЕН ШЕБЕРЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
3.1. Педогикалық әдептің негіздері.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және ең етене кәсіптік
белгісі. Қай мамандық болсын оның бір белгілі айырықша белгісі болады. Ол
белгі адамның үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті киім киісінен де
байқалады. Мұғалімнің кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтік
әдебінде жатады. Әнші үшін үн немесе музыкант үшін музыканы ұғыну қандай
қажет болса, мұғалім үшін педагогтік әдеп солай қажет.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикаға
кіріктіріп пайдаланудың өзі педагогтық әдеп болып табылады. Әдетте, әдепті
адамдарды олардың кішіпейілділік, басқаны түсіне білушілік, жылы
шырайлылық, тапқырлық, елгезектік, өзгенін пікіріне құлақ асушылық,
ұстамдылық, байсалдылық, әзілкештік сияқты мінез-құлық белгілеріне қарап
тануға болады.
Әдепті мұғалім ересек адамдармен қалай сыпайы және ілтипатпен
сөйлессе, оқушылармен де солай, тек ересектерден гөрі сақ және ықыласпен
сөйлесу керек.
Педагогикалық әдептің негізі оқушыға деген шын ықыласты және олардың
адамдық ар-ұятына деген көзқарасында жатыр. Педагогикалық әдеп баланы адам
ретінде сыйлау деп есептеуге болады.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және ең етене кәсіптік
белгісі. Қай мамандық болсын оның бір белгілі айырықша белгісі болады. Ол
белгі адамның үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті киім киісінен де
байқалады. Мұғалімнің кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтік
әдебінде жатады. Әнші үшін үн немесе музыкант үшін музыканы ұғыну қандай
қажет болса, мұғалім үшін педагогтік әдеп солай қажет.
Мұғалім жұмысында педагогтік әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл табысу
мүмкін емес, ал оқушылардың тілін таппайынша оқу-тәрбие үрдісінде ілгерілеу
жоқ. Белгілі психолог М.Д.Левитов атап көрсеткендей, педагог әдептен құр
болса, оқушылар тәрбиесіне залалы тиеді, олардың бойында кейін түзетуге
қиын соғатын неше түрлі жаман әдеп-қылықтардың пайда болуына себеп болады.
Левитовтың байқауынша, мұғалімнің әдеп әлемінен алыстығы оқушыны
тұйықтыққа, сенімсіздікке, жаман оқуға бастап, тәртіп бұзуға итермелейтін,
мұғалімге өшігіп, бәрін теріс істеуге бейім тұратын болып кетуі ықтимал.
Педагогтың әдебі ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен сабыр
сақтау деген сияқты қасиеттермен өлшенеді. Енді осы түсініктерге
тоқталайық.
Әдетте оқушылар өздері өте жақсы көретін мұғалімдер оларға дауыс
көтеріпсөйлесе де көңілдеріне ауыр алып қалады. Дауыс көтеру, жазықсыз
жазғыру, әділ қойылмаған баға ғана емес, мұғалімдер көзге ілмей,
өтініштерін құлықсыз, жүрдім-бардым тыңдаса да ең болмағанда қастарына
жақындап жап-жапсар білмесе де олардың көңілдеріне келеді. Өздеріне
мұғалімнің назарын аудару үшін тәртіп бұзатын бірді-екілі балалардың
болатыны да бар.
Мұғалім оқушыларға жаңа материалды түсіндірумен қатар оларға назар
аудара білуі керек. Өйткені мұғалімдер тарапынан оқушыларға ілтипат
болмаса, олардың араларына жарықшақ сызаты түседі.
Педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу қабілетін де
қамтиды. А.С.Макаренконың пайымдауынша, қателесу қаупі төніп тұрса да
мұғалім оқуда болсын, тәлім-тәрбие жұмысында болсын оқушыларға өзінің батыл-
батыл ойларымен ықпал жасауы қажет.
Балалар өздерінің күштері мен мүмкіндіктерін толық шамалай алмайды.
Олар ересектердің бағасына әсіресе өздерінен де артық сенетін мұғалімнің
бағасына сүйенеді. Сондықтан мұғалімдер олардың қабілеттерін бағалауда өте
сақ болғандары жөн. Оқушының қабілетін, әрине асыра бағалау дұрыс емес, ал
оларды құлдыратып бағалау одан да оғаш.
Мұғалімнің қандай қасиеттерін бағалайсыз деген сауалға оқушылар көбіне
көп: “әділдігін” деп жауап қайтарады. Егер мұғалім әділ болғанның үстіне
әдебі мол, көңілді, жайдары болса, мектепте одан беделді адам болматыны
түсінікті.
Мұғалімге “әділетсіз” деген ат оның тек әділетсіз болғандығын ғана
емес, сонымен қатар оқушылармен жұмыс барысында әдеп сақталмауынан да
таңылуы мүмкін. Мұғалім оқушыларға тек қана әділ қарап қоймай, соған қоса
өз ісінің дұрыстығына иландыра білуі керек. Мұғалімнің әдеп сақтамауы оның
айнымалы мінезінен немесе өзіне-өзінің ұдайы талап қоймауынан және
оқушылардың білімін бағалай білмейтінгігінен болуы да мүмкін.
Мұғалім ар-ұяты кіршіксіз болса, оқушылар оның кез келген қатесін
кешіреді. Керісінше, мұғалім әділетсіздік жасап, жалған мінез көрсетсе,
оқушылардың көңілдері қалып, араларының салқындауы осыдан басталады.
Мұғалімнің педагогтік әдеп әлемі үшін бұл қасиеттердің маңызы үлкен,
тіпті көп жағдайда шешуші мәні бар. Бұл, әрине, өртеніп жатсын, күйіп
жатсын, мұғалім еш нәрсеге ашуланбауы тиіс деген сөз емес. Ондай
жағдайларда оған өзін ақылға жеңдірмей болмайды.
Ашу үстінде ешқандай шешім қабылдамауы керек. Сабырлылық, өзін-өзі
ұстай білушілік сияқты қасиеттер ұстаздың белсенді құралы болуы тиіс.
Қай кезең, қай дәуірде болсын адамға білім мен тәрбие беруден асқан
мұрат жоқ. Ұстаз – ұрпақ тәрбиелеп өсіруші қоғам сенген адам. Ұстаздық
қызметтің қыры мен сыры мол. Сондықтан да болашақ ұстаздар өз ісінің әрбір
қыр-сырын жетік игеру жолында жоғарыда көрсетілген кәсіптік сапаларды толық
меңгерсе, бүгінгі қоғамымызды байытатын, дамытатын, жаңартатын адам
тәрбиелеуге мол мүмкіндік ашылатыны күмәнсіз.
Педагогикалық қарым-қатынас.
Педагогикалық еңбектің күрделі саласына – педагогикалық қарым-
қатынас жатады, өйткені тек сонда ғана педагогикалық үрдісті қамтамасыз
етіп балаларды тәрбиелей аламыз. Біздің педагогикалық даралылығымыз
адамдарға қызмет ететін болады. Сондықтан психологтар мен педагогтар
осыған ықпал етуі тиіс.
Жас педагогтар жаңадан үйреніп жүрген практикадағы студенттер
сыныппен қарым-қатынас жасаудың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz