Ұңғыманы бұрғылау

Жоспар
Кіріспе

Аннотация (реферат) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Геологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Жұмыс ауданының орогидрографиясы ... ... ... ... ... ...
1.3 Тау жыныстарының
литологиялық.стратиграфиялық сипаттамасы ... ... ... ... ..
1.4 Мұнайгазсуқабаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Техникалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кен орнындағы ұңғыны бұрғылаудың
техникасы мен технологиясының күйін талдау ... ... ... ... .
2.2 Қиындатылған аймақпен оның түрлерін айқындау ... ... ...
2.3 Ұңғының конструкциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Шаю сұйығының түрі мен қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5 Тау жынысы қимасының
физико.механикалық қасиеттерін талдау ... ... ... ... ... ... .
2.6 Бұрғылану бойынша ұңғының геологиялық
қимасын аралыққа бөлу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.7 Қашау түрін және оның шаю түйінін таңдау ... ... ... ... .
2.8 Бұрғылау тәсілін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.9 Бұрғылау тізбегін жинақтауды негіздеу ... ... ... ... ... . .
2.10 Бұрғылау режимін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.11 Бұрғылау сораптарының гидродинамикалық қуатын,
түрі мен санын, шаю сұйықтығының шығынын есептеу ... ... ...
2.12 Қашау саптамасының диаметрін есептеу ... ... ... ... ... ... ... .
2.13Бұрғылау бағанасын қатаңдыққа есептеу ... ... ... ... ... . ..
2.14 Ұңғының кескінін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.15 Ілмектегі жүктемені есептеу. Бұрғылау
қондырғысын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.16 Геологиялық.техникалық нарядты құрастыру ... ... ... ...
3 Жеке тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 Автоматика және БӨП ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.1 Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7 Жер қойнауындағы және табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Түйіндеме (қысқаша мәлімет қазақ тілінде,орыс тілінде,
ағылшын тілінде) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Спецификациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Алғаш рет Доссор кен орнында мұнай және газды іздеу жұмыстары 1911 жылдан бастап жүргізілген. Өлкеде кең көлемде геологиялық және геофизи-калық зерттеулер өткізілген. Олардың нәтижелері бойынша бұл аймақ қолай-лы геофизикалық, гидрогеологиялық және геохимиялық белгілерге ие болғандығы анықталады. Геологиялық барлау нәтижелері орта және төменгі юра жыныстарында генерцияға жиналған сұйық және газ күйіндегі көмір сутектердің ірі масштаба шоғырланғанын көрсетті. Мақат ауданында орналасқан ұңғыма да солардың қатарына жатады. доссор кен орнында негізінде геологиялық қабаттардың дощан және сазымбай свиталарында көмірсутектердің жиналған шоғырлары бар екендігі анықталған. Доссордің мұнай – газды қабаттары орта-жоғары юра шөгінділеріне жатады, ал олардың барлығы да 35-40% ашық кеуекті шамалы мөлшерде цементтелген құмтастар, құмдардан және саздардан тұрады. Жобаланған горизонт-синемюр.
Доссор кеніші негізінде Құлсары мұнайлы газды өлкесіне кіреді. Ауа-райы күрт континенталды. Климат өте құрғақ, жауын-шашын мөлшері аз, қысқы температура өте төмен, ал жазғы күндері өте ыстық әрі ылғалсыз болып келеді. Қысқы орташа температура -10°С, ал жазда +28°С шамасын құрайды. Доссор кенішінен оңтүстік - батысқа қарай тұзды с көлі орналасқан. Ең жақын ірі елді мекен – Атырау және Мақат қалалары, ауданның орталығы – Доссор қалашығы. Оңтүстікте және оңтүстік батыста бірнеше маңызды мұнай және газ құбыр желілері өтеді.
Ұңғыманы бұрғылау қондырғылары электр энергиясы мен дизельді электропривод арқылы қамтамасыз етіледі. Телефонның байланыс желілері жоқ. Байланыс рациялар, ұялы телефондар арқылы жүзеге асырылады. Жол тораптары негізінен графийлі – тасты болып келеді, асфальтпен жамылған жолдардың саны мүлдем аз. Бұрғылау бригадаларын вахтаға жеткізу үшін тасмалдау машиналары ретінде арнайы вахталық автокөліктер қолданылады.
Доссор кенішінде 25-30 дана шамасында ұңғымалар бұрғыланған. Доссор кен орнын барлап, игеруді толықтай ресейлік НК “Лукойл” ААҚ-мы жүргізіп жатыр. НК “Лукойл” компаниясының Доссор жобасындағы үлесі 100%-ды құрайды. 1978 жылы НК “Лукойл” компаниясы және Қазақстан үкіметінің арасында Доссор кенішін игеру жобасын жүзеге асыру жөнінде келісім – шарт жасалады. НК “Лукойл” компаниясы Доссор кенішін игеруді жүргізетін жалғыз операторы болып тағайындалады. Алғашқы барлау ұңғымасын компания 2001 жылы бұрғылады, ал қазіргі кезде барлау ұңғымаларының саны 30-ға дейін жетті. Компанияның кенішті игеруге жұмсайтын қаражаттың мөлшерін жылданжылға арттырып келеді. Мұнай және газға деген сұраныстың күннен күнге артып келуі өндірістің көптеген салаларында, химия саласында қолдану көлемінің өсуі бұрғылау жұмыстарын жүргізуге деген жауапкершілікті арттыруды талап етеді. Мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылауда қолданылатын бұрғылау қондырғысының түрлері, бұрғылау процесін тікелей қатысатын аспаптар мен механизмдер өте күрделі және алуан түрлі болып келеді.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

бет
Аннотация (реферат) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1 Геологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Жұмыс ауданының орогидрографиясы ... ... ... ... ... ...
3. Тау жыныстарының
литологиялық-стратиграфиялық сипаттамасы ... ... ... ... ..
1.4 Мұнайгазсуқабаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Техникалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кен орнындағы ұңғыны бұрғылаудың
техникасы мен технологиясының күйін талдау ... ... ... ... .
2.2 Қиындатылған аймақпен оның түрлерін айқындау ... ... ...
2.3 Ұңғының конструкциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Шаю сұйығының түрі мен
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5 Тау жынысы қимасының
физико-механикалық қасиеттерін талдау ... ... ... ... ... ... .
2.6 Бұрғылану бойынша ұңғының геологиялық
қимасын аралыққа бөлу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.7 Қашау түрін және оның шаю түйінін таңдау ... ... ... ... .
2.8 Бұрғылау тәсілін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.9 Бұрғылау тізбегін жинақтауды негіздеу ... ... ... ... ... . .
2.10 Бұрғылау режимін жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.11 Бұрғылау сораптарының гидродинамикалық қуатын,
түрі мен санын, шаю сұйықтығының шығынын есептеу ... ... ...
2.12 Қашау саптамасының диаметрін есептеу ... ... ... ... ... ... ... .

2.13Бұрғылау бағанасын қатаңдыққа есептеу ... ... ... ... ... . ..
2.14 Ұңғының кескінін
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.15 Ілмектегі жүктемені есептеу. Бұрғылау
қондырғысын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.16 Геологиялық-техникалық нарядты құрастыру ... ... ... ...
3 Жеке
тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
4 Автоматика және
БӨП ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

5 Тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

6.1 Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7 Жер қойнауындағы және табиғатты
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
Түйіндеме (қысқаша мәлімет қазақ тілінде,орыс тілінде,
ағылшын
тілінде) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Спецификациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...

Кіріспе.

Алғаш рет Доссор кен орнында мұнай және газды іздеу жұмыстары 1911
жылдан бастап жүргізілген. Өлкеде кең көлемде геологиялық және геофизи-
калық зерттеулер өткізілген. Олардың нәтижелері бойынша бұл аймақ қолай-лы
геофизикалық, гидрогеологиялық және геохимиялық белгілерге ие болғандығы
анықталады. Геологиялық барлау нәтижелері орта және төменгі юра
жыныстарында генерцияға жиналған сұйық және газ күйіндегі көмір сутектердің
ірі масштаба шоғырланғанын көрсетті. Мақат ауданында орналасқан ұңғыма да
солардың қатарына жатады. доссор кен орнында негізінде геологиялық
қабаттардың дощан және сазымбай свиталарында көмірсутектердің жиналған
шоғырлары бар екендігі анықталған. Доссордің мұнай – газды қабаттары орта-
жоғары юра шөгінділеріне жатады, ал олардың барлығы да 35-40% ашық кеуекті
шамалы мөлшерде цементтелген құмтастар, құмдардан және саздардан тұрады.
Жобаланған горизонт-синемюр.
Доссор кеніші негізінде Құлсары мұнайлы газды өлкесіне кіреді. Ауа-
райы күрт континенталды. Климат өте құрғақ, жауын-шашын мөлшері аз, қысқы
температура өте төмен, ал жазғы күндері өте ыстық әрі ылғалсыз болып
келеді. Қысқы орташа температура -10°С, ал жазда +28°С шамасын құрайды.
Доссор кенішінен оңтүстік - батысқа қарай тұзды с көлі орналасқан. Ең жақын
ірі елді мекен – Атырау және Мақат қалалары, ауданның орталығы – Доссор
қалашығы. Оңтүстікте және оңтүстік батыста бірнеше маңызды мұнай және газ
құбыр желілері өтеді.
Ұңғыманы бұрғылау қондырғылары электр энергиясы мен дизельді
электропривод арқылы қамтамасыз етіледі. Телефонның байланыс желілері жоқ.
Байланыс рациялар, ұялы телефондар арқылы жүзеге асырылады. Жол тораптары
негізінен графийлі – тасты болып келеді, асфальтпен жамылған жолдардың саны
мүлдем аз. Бұрғылау бригадаларын вахтаға жеткізу үшін тасмалдау машиналары
ретінде арнайы вахталық автокөліктер қолданылады.
Доссор кенішінде 25-30 дана шамасында ұңғымалар бұрғыланған. Доссор
кен орнын барлап, игеруді толықтай ресейлік НК “Лукойл” ААҚ-мы жүргізіп
жатыр. НК “Лукойл” компаниясының Доссор жобасындағы үлесі 100%-ды құрайды.
1978 жылы НК “Лукойл” компаниясы және Қазақстан үкіметінің арасында Доссор
кенішін игеру жобасын жүзеге асыру жөнінде келісім – шарт жасалады. НК
“Лукойл” компаниясы Доссор кенішін игеруді жүргізетін жалғыз операторы
болып тағайындалады. Алғашқы барлау ұңғымасын компания 2001 жылы бұрғылады,
ал қазіргі кезде барлау ұңғымаларының саны 30-ға дейін жетті. Компанияның
кенішті игеруге жұмсайтын қаражаттың мөлшерін жылданжылға арттырып келеді.
Мұнай және газға деген сұраныстың күннен күнге артып келуі өндірістің
көптеген салаларында, химия саласында қолдану көлемінің өсуі бұрғылау
жұмыстарын жүргізуге деген жауапкершілікті арттыруды талап етеді. Мұнай
және газ ұңғымаларын бұрғылауда қолданылатын бұрғылау қондырғысының
түрлері, бұрғылау процесін тікелей қатысатын аспаптар мен механизмдер өте
күрделі және алуан түрлі болып келеді.
1 Геологиялық бөлім.
1.1. Тектоника

Орталық және батыс Қазақстанда Доссор МГА-ы орналасқан, Тектоникалық
қатынас бойынша кенорыны Доссор күмбезінің оңтүстік-батыс беткейінің
оңтүстік бөлігін күрделендіруші тұз қабағының астында орналасқан антиклинді
құрылымға тураланған.Тұран ойпаты мен орталық Евразия платформалары бір-
бірімен техникалық байланысты. Оның іргетасы гетерогенді, калеодан және
герцин консоли-дацияларының белдемдерін қосып алады. Ойпаңның шөгінді
жыныстарының құрамында жоғарғы триас-төрттік жүйесінің түзлімдерінен
құралған 5 км дейінгі платформалық тыс және дефон-карбон жыныстарынан
түзілген квази платформалық тыс бөлініп шығады.Тұран платформаларының
денесінде басты түрде солтүстік-батыс бағдарларындағы ежелгі жарылымдарды
киммерлік тектоникалық белсендіру нәтижесінде қалыптасқан. Жекелеген
сызықты грабендер түзілуі басты ерекшелік болып табылады. Грабендер
ернеудің бұзылған өнімдерімен, сондай-ақ жиектердің қатпарлы құрылымының
(Ұлытау, Қаратау және т.б) ұнтақталған материалдарымен толтырылған. Алаптың
платформалық тысы 4 жікқабатқа бөлінеді: жоғарғы палеозойлық, триас-юралық,
бор-миоценді және плиоцен-төрттік. Бор-кайнозой кешенінің табаны бойынша
Мыңбұлақ ойпатымен бөлінген Жыланшық және Арысқұм ойыстары бөлініп шығады.
Триас-юра жікқабатының түзілімдері толық көлемде ойпаңның мезазойға дейінгі
тұғырға кесілген, сызықты грабен-синклиналында ғана таралған деп
есептеледі. Оларға түзілістердің рифтогенді табиғаты тән деп есептелген.
Торғай ойысының геологиялық құрылымы тұтқыштардың дәстүрлі антиклиналь
типтерімен қатар, юра өнімді қатқабаттарының грабенарлық (Ащысай
көтерілімі, Мыңбұлақ ойпаты және т.б) көтерілімдеріне сыналанумен
байланысты литологиялық және стратиграфиялық шектелген. Тұтастай алғанда
Оңтүстік Батыс Доссор алабы шөгінді жинау көлемдік жылдамдығы бойынша III-
типке жатады. Оңтүстік Доссор алабы мен бірқатар кенорындарының ашылуы
ондағы республиканың мұнай өндіруші өнеркәсібінің дамуындағы көптеген
геология - экономикалық мәселелерді шешеді.
Бұл аймақ Доссор депрессиясының Оңтүстік – Батыс бөлігін алып жа-
тыр. Мезозой – кайнозой құрама жыныстарының құрылысының ерекшеліете-ріне
байланысты оны өзіндік геоструктуралық бірлік ретінде оқшауланды-рады –
Оңтүстік Батыс алыбы. Ол екі негізгі ойпаттан тұрады: солтүстікте Жыланшы,
ал оңтүстікте Мақат, ойысымен ажыратылған. Доссор депрессиясы Еуразиның ең
алып екі геоструктуралық элементі – Доссор және батыс сібір плиталарын
байланыстырушы түйін қызметін атқа-рады.
Оңтүстік Доссор ойпатының кембрииге дейінгі фундаменті – бұл салыс-
тырмалы түрде батырылған жер қабатының жиыны. Оның бетіні гипсоме-триясы
ойпаттың шекарасында Мақат ойысында 700-800 м шамасында, Доссор ойысында
1200 м, ал батыс ойысында 4400 м шамасында ауыт-қиды. Зерттелініп жатқан
аймақты Ұлытау протерозой массивінің оңтүстік – батыс батырылған сатысы
ретінде көрсетуге болады.
Төменгі структуралық қабат палеозой шөгінділерінен құралған, оның
бұрыштық және стратиграфиялық сәйкессіздіктері бор, негіздің төменгі про-
терозой жыныстар жинағында жатады. Ойпаттың шекарасында оның тара-луы
шектеулі және үстінде терең және структуралық ұңғымалар бұрғылан-ған.
Стратиграфиялық тұрғыдан бұл қабат Доссор алабында кең тараған орта және
жоғарғы палеозой жыныстарынан, орта - жоғарғы девон мен орта – жоғары
карбонның континентальды қызыл түсті жыныстарынан, жоғарғы девон фамен
қатқабатының әр текті әктастардан, төменгі карбонның турне және визе
қатқабаттар жыныстарынан тұрады.
Бұл структуралық қабат негізінен Доссор ойпатының солтүстік – батыс
секторында және Мақат ойысының батыс жарты бөлігінде, соның ішінде Батыс
грабен – синклиналінің басым бөлігіде айқындалған.
Жоғарғы структуралық қабатқа мезозой – кайнозой шөгінділерінің ком-
плексті толығымен кіреді. Ол рифтті және платформалы кіші комплекстері-нен
жіктеледі де, оның астында жатқан жасы әр текті қабаттармен әсерлеу
жағдайлары күрделі.
Доссор ойпатының қазіргі структуралық жоспары сейсмикалық барлаумен
жақсы зерттелінген және оның шекарасында Мақат (солтүс-тікте) және Батыс
(оңтүстікте) ойпаттары ерекшелінеді және олар Мың-бұлақ ойысымен
ажыратылған.
Терең ойыстардың бойымен дамыған, солтүстік – батыс субмеридианды
бағытталған тар әрі сызықты грабен – синклиналдар негізінен Доссор
ойпатына, ал полигональды және изометриялы грабендер Жыланшы ойпаты-на тән.
Доссор ойпатының өлшемдері 300 x 150 – 200 км. Оның аумағында
іріДоссор, сонымен қатар кіші өлшемде-рі Дәуіт грабен – синклиналдар
орналасқан, олра Ақсай, Ащысай және Табақбұлақ горст – антиклинальдары
бөліп жатыр.
Доссор грабен – синклиналі Доссор ойпатының батыс шегінде, негіз-гі
Қаратау терең ойысының солтүстік – батыс жалғастырушы бөлігінің аума-ғында
қалыптасқан. Сейсмикалық барлау нәтижелері Доссор грабен – синклиналі 250
км-ге дейін созылатынын көрсетті, оның ені 30-35 км. Оның кембрийге дейінгі
негізгі жасы бойынша да, заттық құрамы бойынша да гете-рогенді, 5,0 – 7,0
км терңдікте жатады. Бұл Дощан және Қоныс алаңдарында-ғы бұрғыланған
ұңғымалармен анықталған. Доссор грабен – синклиналі Арысқұм ойпатының қиыр
шығысында қалыптасқан. Шығыстан ол Батыс – Ұлытау терең ойысымен шектеледі,
оны жазықтығы бойынша Ұлытау массивімен байланысқан және оңтүстіктегі
батырылған мезозой – кайнозой шөгінділерімен байланысты. Оның батыс
шекарасының қызметін бірінен соң кейін бірі болып жалғасқан Табақбұлақ және
Ащысай горст – синклинальдары атқарады. Доссор грабен – синклиналі олармен
тектоникалық байланыста тұр. Доссор грабен – синклиналі мерионды
бағытталуға жақын , оның өлшемдері шамамен 160x25 – 15 км. Ең кеңейген
бөлімінде ол екі депрессияға бөлінген: Доссордің өзі және Батыс – доссор
грабен – синклинальдары. Олардың соңғысы Батыс – Доссор және Шығыс – Мақат
ойыстардың түйіскен нүктесінде қалыптасқан. Доссор грабен
– синклиналінің орташа ені – 15 км, ал ұзындығы 160 км шамасында. Ойыстық
шектеулердің шекарасында оның негізгі 6 км-ге дейінгі тереңдікте
батырылған; солтүстікке және оңтүстікке қарай сәйкесін-ше 0,6 км және 3,2
км-ге тереңдікке дейін көтеріледі. Доссор грабен – синклиналінде 13-С, 42-С
және 1-П ұңғымалары бұрғыланған. Олардың бірінші жоғары юра жасындағы
жыныстардан аса алмады, ал соңғысы төменгі юраның сазымбай свитасының
шөгінділерінде 3722 м терңдікте тоқтатылған. Тек қана 42-С ұңғымасы
Бозінген грабен – синклиналінің сол-түстік орта синклиналінде бұрғыланған
және 695 м тереңдікте төменгі юра жыныстардың шөгінділерінде 25° бұрышпен
ауысып келетін күңгірт аргилиттер мен хемогенді әктастар қабаттарына енген.

1.2 Жұмыс ауданының орогидрографиясы

Доссор кен орны – Атырау облысының Мақат теміржол бекетінің солтүстік-
шығысна қарай 90 км жерде орналасқан. Газдың алғашқы өнеркәсіптік ағыны
1911 ж. алынды.Кенорыны 3x3,5 км өлшеммен 20 м амплитудамен
брахиантиклиналь қатпарға тураланған. Доссор кен орны аймағындағы елді
мекендер - Мақат темір жол станиясы және Атырау қаласы, облыстың орталығы
солтүстікте мұнайқұбырының желісі өтеді және батыста Батыс-
Доссормұнайқұбыры өтеді. Батыстан Доссор-мақат автотрассасы өтеді.
Жергілікті аудан рельефтің абсолют белгілері плюс 70 – 80 м болатын құм,
су жүйесі жоқ жазықтық.
Ауаның температурасының тәуліктік және мерзімдік тербелулер өте жиі.
Жазғы максималь температурасы +30-32°С, ал қысқы минималь темпера-турасы
-28-30°С. Жауын шашын сирек кездеседі, негізінен ол қысқы көктемгі мерзімде
(120 – 150 мм жыл) орын алады, қар қалыңдығы шамалы. Оңтүстік – шығыс
бағыттан тұрақты жел соғу тән құбылыс, қыс мерзімінде боран соғып қатты жел
тұрады. Ауданда су артелериялары жоқ, құдықтардың сирек тізбектері бар,
жұмыс аймағы шөлді аймаққа жатады. Жануарлар әлемі (ақбөкен, қоян және
т.б.) және өсімдіетері жартылай шөл үшін қалыпты (типті). Автономиялық
электростанцияларымен қамитамассыз етіледі, электрмен қамтамасыз ету
көздері жоқ, олар ДВС-ті пайдалынады. Осы станциялар жылумен қамтамассыз
ету көзі де болып табылады, сымтетік (телефон) желілерінің байланысы да
жоқ. Тұрақты байланыс рация бойынша қамтамассыз етіледі. Жол тораптары тек
беті тегістелген жолдар ретінде көрсетілген. Жолдар төменгі сапалы және
жылдың тек құрғақ кезеңінде жүріп – тұру үшін ғана жарамды. Вахтаны көшіру
вахталы машина автокөліктермен жүзеге асырылады. Ауданда құрылыс материалы
жоқ.

1.3 Тау жыныстарының литологиялық – стратиграфиялық

сипаттамасы.

Доссор кен орнындағы жыныстары петрографиялық зерттеулердің
нәтижесінде Мақат мегаантиклинорийдің архей, протерозой және рифей дәуірлік
метаморфты және гранитгрейсті комплекстерімен сәйкестендіруге болады.
Доссор ойпатында жоғарыға айтылғандарға қоса амфобилит – лептит гнейстері
үлкен роль атқарады. Орта және жоғарғы палеозой негізінен континентальды
қызыл түсті жыныс құрамаларынан тұрады, олардың жасы орта – жоғарғы
дефоннан орта – жоғарғы карбонға дейін ауытқиды. Кейбір аумақтарда төменгі
– орта девонның туф, туф құмдықтары типті жанартау шөгінді жыныстар
таралған. Оңтүстік Батыс ойпатының мезозой жыныстары бірнеше структуралық –
құрылымдық белгілер бойынша төменгі рифті және жоғарғы платформалы болып
жіктелген. Рифті топқа триас, төменгі – орта жастағы шөгінділер кіреді,
олар грабендерде жинақталған және негізінде рифтогенез процесі нәтижесінде
түзілген. Өзінің таралуы бойынша ритті топтар грабендер шекарасынан
шықпайды. Жоғарғы юра және неоком шөгінділері рифтогенездің соңғы кезеңіне
және рифт үсті депресиялардың құрылуының басталу кезеңіне сәйкес эпирифтті
комплексті түзейді. Салыстырмалы түрде жас болып келетін аит – жоғарғы бор
және палеоген – неоген шөгінділері тұйық жинақ болып эпирифті топтарды
жамайды және субгоризонталь бағытта таралады. Оңтүстік батыс алабында
оңтүстігінде триас дәуіріне жататын жыныстарды бар екендігі дәлелденген, ал
солтүстік грабендерде олардың бар екендігі нақты анықталған.
Юра дәуіріне сәйкес терең барлау ұңғымаларының қималары бойынша жақсы
зерттелген. Төменгі – орта юра шөгінділерінің дамуы грабен –
синклинальдардың шекараларымен шектелген (әсіресе рифтті литологиялық –
стратиграфиялық топ). Жоғарғы юраның жыныстары, олардың ішінде әсіресе
кейінгі юра дәірінің екінші жартсының шөгінділері кең тараған және негіздің
грабен аралық қыраттарының басым бөлігін жамып тұрады.Юра қимасында
сазымбай, айбалы, дощан, қарағансай, құмкөл, ақшабұлақ, свиталары таралған.
Доссор грабен - синклинальда негізінен айбалы және дощан свиталары-
ның жыныстары тараған. Доссор грабен – синклинальда дощан свитасының
анықталған қуаттылығы 285 м құрайды (1-П Доссор ұңғымасы). Қиманың типі
Доссор грабенге қарағанда үлкен қалың түйіршікті - әр түрлі тери-генді
жыныстардың бірқалыпсыз ауысып келуі байқалады: алевролиттер, алевро –
аргилиттер, құмдықтар, гравелиттер және конгломераттар. Жоғарғы секциясы әр
тектілігі және қалындығы жоғары құрамымен сипатталады.
Доссор ойпатының шығыс жартсына тән, Дощан свитасы қимасында ірі
түйіршікті терригенді жыныстар байқалады. Мұндағы құмдықтар күңгірт, қара –
күңгірт, кейде ақшыл – күңгірт түсті болып келеді, майда түйіршікті,
тығыздығы жоғары, берік, аймақтармен массивті, полимиктті, негізінен кварц
дала – дала шпатты, күлденген детриттердің қосылыстарымен.
Алевролиттер күңгірт, қара, полимиктті, слюдалы, пирит кристалдары
араласқан, көптеген органикалық қосылыстармен, карбонатты емес, қатпар-лы.
Ариллиттер күңгірт – қара, кейбір қабаттары қара, көмірлі қалыпқа дейін,
тығыздығы жоғары, құмды қатқабаттары бар, қалың әрі ірі бөлшекті көмірлі –
слюдалы материалдар.
Доссор кен орнында грабен – синклинальында айбалы свитасында ашылған
қуаттылықтың қалыңдығы 675 м. Бұл жерде қиманың типі ірі түйіршікті;
аргилиттер, алевролиттер және құмдықтар бірқалыпсыз, аралас таралған.
Свитаның түптік қабаттарында аталған минералдарымен қоса ірі түйіршікті
құмдықтар мен майда тасты гравелиттер де бар, ал жоғарғы қабатында
алевролиттер және аргилиттер қабаттасқан, кейде майда және орта түйіршіктер
құмдықтар таралған. Жыныстардың тығыздығы жоғары, берік, қара – күңгірт
түсті. Аригилиттер қара түсті, құмдықтардың кейбір қатқабаттары ақшыл –
жасыл түске боялған. Қимада горизенталды қабаттасу және көлденең қабаттасу
да кең тараған. Кейде линза тәріздес тарауларды байқауға болады.

Төрттік жүйе

Бұл жүйенің түзілімдерін эолдық, элювиал, делювий, пролювий, аллювий
және көлдік шөгінділер – брекчиялар, тасмалталар, құмдар, саздақтардың
тұтас дерлік тысы түзеді. Қалыдығы 90 м жетеді.

Неоген жүйесі

Түзілімдері свитаға бөлінген бірыңғай континентті түзілістерден
тұрады.
Жөншілік свитасы (жоғарғы плиоцен – төменгі плейстоцен) су бөліктері
кеңістіктерінде таралған, құрамы бойынша түрақты емес көлдік саздақтардан
құмдақтардан, саздардан, құмайттастардан және сары-сұр, қоңыр-қай түсті
құмдардың қатқабатынан құралған. Қалыңдығы 70 м дейін.
Қостанай (битекей) свитасы (орта – жоғарғы плиоцен) ерте заманғы
эрозиялық қабаттар толтырылған, аллювиалдық және көлдік саздардан,
құмайттардан, құмдардан, қиыршық тастардан түзілген. Қалыңдығы 30 м дейін.
Павлодар свитасы (төменгі - ортағы миоцен) әксаз қабатшықтарымен
бірге ашық-жасыл саздарадан, төменгі бөлігі (кушук қабаты) марганецтің
тотығының ірі бұршағымен бірге саздар мен құмайттастардан түзілген.
Түзілімдер омыртқалы жануарлардың сүйектері, жапырақ флоралары, шаң-тозаңды
кешендермен сипатталады. Қалыңдығы 50 м дейін.

Палеоген жүйесі

Бұл жүйенің түзілімдері континенттік олигоценді және теңіздік
палеоцен – эоценді жыныстармен өрінеді.
Олигоцен. Терсек, қайдағұл, шалқарнұр және үркімбай свиталарын қосып
алады.
Терсек свитасы (жоғарғы олигоцен) ақ және шұбар түсті каолинді,
каолин – гидрослюдалы саздардан түзілген, оның төменгі бөліктерінде кварцты
құмдар дамыған. Қайдағұл свитасы (жоғарғы олигоцен) жоғарғы жағы сұр және
қоңыр саздардан, төменгі жағы қоңыр көмір мен лигнит горизонт-тарымен бірге
құмдардан, құмайттардан, құмайттастардан, саздардан түзілген, қалыңдығы 100
м дейін. Шалқарнұр (сары індік) свита (төменгі – ортаңғы олигоцен) құм және
құмайттас қабатшықтарымен қатар шұбар түсті саздардан құралған, қалыдығы 60
м дейін. Үркімбай свитасы (төменгі – ортаңғы олигоцен) шайылумен эоцендік
теңіздік түзілімдерге жата отырып, Оңтүстік Торғай ойпаңның орталық және
батыс бөліктерінде кездейсоқ таралған, қалыңдығы 30 м дейін.
Эоцен. Жоғарғы эоцен (бодрак және альма жікқабаттары) қуаттылығы 250
м құмдар мен әксаз тасберіштерімен бірге жасыл-сұр жапырақты саз
қатқабаттарынан құралған. Ортаңғы эоцен симфрополь жікқабаты әксазды
кремнилі саздар қатқабатынан түзілген, қалыңдығы 80 м. Төменгі эоцен –
жоғарғы полеоцен (бақшасарай жікқабаты – кача) саз, құмайттас және
глауконитті құмдардан түзілген. Саздар көбнесе шым тәрізді, қалыңдығы 50 м
дейін.
Палеоцен Ойпаңның орталық бөліктерінде таралған, карбонатты
құмайттастар, құмтастар, карбонатты саздар мен әксаз қатқабаттарынан
түзілген, қалыңдығы 40 м.

Бор жүйесі

Маастрихті жікқабаты әксаз, сазды әктас, карбонатты құмайттар және
саздар қатқабатынан құралған, қалыңдығы 100 м. Кампан және сантон
жікқабаттары глауконит және жұтандаған өсімдік қалдықтары қосылған сұр саз,
құмайттастар және құмтастардың қатқабаттарынан тұрады, қалыңдығы 150 м.
Турон – коняк жікқабаттары қызыл және шұбар түсті құмтастар,
құмайттастар және контиенттік генезисті саздар қатқабатынан түзілген.
Қуаттылығы 130 м дейін.
Сеноман түзілімдерінде қызылқия свитасы бөлінеді, ол саздардан,
құмайттастардан, континенттік генезистік құмтастардан құралған, қалыңдығы
160 м.
Ант – альб жастағы қарашатау свитасы сүр құмтастар, құмдар,
құмайттастармен ірге саз қабатшықтардан тұрады, қалыңдығы 360 м.
Неокомда дауыл свитасы бөлініп шығады, оның жоғарғы жағы (200 – 220
м) қоңыр құмтастардың қабатшығымен бірге қоңыр-сұр және қызыл-қоңыр
құмтастардан құралған. Қиманың осы бөліктерінде Құмкөл кенорынында 23 –
25 % ашық кеуектілікпен екі мұнай қанығу қаттары бар. Майда бұл буда барлық
жерде байқалмайды.

Юра жүйесі

Жоғарғы юра түзілімдері үш будадан жоғарыдан төменге тұрады: шұбар
түсті саздар (40 – 100); әксаздар мен құмды әктастардың қабатшықтарымен
бірге карбонатты саздардан (25–40) , саздар мен құмайттастар
қабатшықтарымен бірге сұр құмтастардан (50 – 60) м. Жалпы қалыдығы 200 –
300 м. Доссор алаңында олар өнеркәсіпті мұнайлы. Кеуектілігі 26 – 30 % ,
өтімділігі 1,8мкм² (газ бойынша).
Төменгі – орта юра түзілімдері грабен – синклиналдарды түзуші,
қалыңдығы (25000 м) аса бірыңғай, литологиялық нашар мүшеленген қатқабаттар
құрайды. Оны табаны бұрғылаумен ашылған жоқ. Қатқабат басым түрде
құмайттастардан және қара-сұр және сұр құмайттардан, сұр құмтастар
қабатшықтарынан құралған. Оның жоғарғы бөліктерінде көмірлі құмайттар мен
көмірлер қабаттары кездеседі.

Триас жүйесі

Триас түзілімдері Доссор МГА-ң шегінде табылады. Екі қатқабаттан
тұрады: юра түбімен тығыз байланысты (қарашілік свитасы, 400 м дейін)
жоғарғы триасты сұр түсті көмірлі терригенді қатқабат және төменгі –
ортаңғы триасты шұбар түсті жанартау – терригенді (турин сериясы, 800 м
дейін) қатқабат.

Палеозой

Екіқабаттан тұрады: ортаңғы – жоғарғы девондық – қалыңдығы жүздеген
метрге дейінгі, қызылтүсті терригенді қатқабат және фамен-төменгі карбон –
қалыңдығы 1000 м аса сұр түсті терригенді – карбонатты қатқабат.
Оңтүстік Батыс ойпаңының құрылымдық планын зерттеуде жүзеге
асырылатын негізгі беттер: юра түзілімдерінің беті – III шағылысушы
горизонт және палеозой беті – V горизонт болйп табылады.

1.4 Мұнайгазсу қабаты

Оңтүстік Батыс Доссор алабы шеңберінде Юра және Бор комплекстері
аймақтық түрде өнімді. Оңтүстік Доссор алабының мұнай – газдылығы оның
Тұран плитасына қатыстылығымен айқындалады. Грабендермен шектелген аймақтық
таралуға қарамастан төменгі және орта юралық шөгінділер жақсы генерациялық
белгілерге ие, яғни оларды мұнай және газға қаныққан қабаттар ретінде
қарастыруға болады. Юра – бор шөгінділерде көптеген мұнай және газ
жинақтарының түзілуі геолого – құрылымдық, геохимиялық, термоборлық
жағдайлардың оптималды кезектілігімен айқындалған. Оңтүстік Батыс ойпатының
ауданы мен стратиграфиялық қима бойынша мұнай және газ кендерінің таралуын
реттейтін геологиялық – құрылымдық ерекшеліктеріне оның аумағында юра және
неоком көлемінде аймақтық мұнай – газ комплексін және мезозойға дейінгі
жыныстармен байланысты аймақтың мұнай – газ комплексін бөліп көрсетуге
болады.
Осы аймақтық мұнай – газ комплексі мұнай және газға қаныққан
қабаттардың жиналу шарттарына және көмірсутектердің генерациясына
байланысты екі кіші комплекске бөлінеді: төменгі юра сингенетикалы және
жоғарғы неоком эпигенетикалы.
Өлшемдері мен бағытталуы әр түрлі грабендермен шектелген юра дәуіріне
тиісті шөгінділер грабендердің тұрақты әрі ұзақ мерзімді түсіп отыруы
нәтижесінде жиналған. Мұнда юра кезеңінің аяқталуына қарай термобаралық
жағдайлар көмірсутектердің жинақты генерациясына қалыпты шарттар туғызды
және олардың миграциясына және өндірістік жинақтардың түзілуіне мүмкіндік
берді.
Юра шөгінділерінде кен орындық тәжірбиеде 6 өнімді қабаттарды бөліп
көрсетуге болады: Ю-0, Ю-Ι, Ю-ΙΙ, Ю-ΙΙΙ, Ю-ΙV, Ю-V; бұлар Доссор,Мақат және
тағы басқа кен орындар мен барлау аладарының пайдалану нысандары ретінде
қарастырылады. Олардың ішінде Доссор кен орны ең үлкен болып табылады. Ю-V
және Ю- ΙV горизонттары дощан свитасының колекторларымен байланысқан,
олардың өнімділігі Доссор кен орнында анықталған.
Мұнай және газ қабаттары кейбір геологиялық – құрылымдық
ерекшеліктеріне ие. Бұл ерекшеліктердің негізі - мұнай және газ жиналған
қабаттары өздерінің таралуына мұнай газ түзілуі ошақтарының оқшалығын,
мұнай және газдың жиналу аймақтар типтерінің әртектілігін белгілейтін тар
сызықтық грабен – синклинальдармен шектелген. Сонымен қатар мезозойға
дейінгі жыныстардың мұнай және газға қанығуы да бірнеше ерекшеліктерге ие.
Мұндағы өнімді жинақтар терең стратиграфиялық аралықпен сипатталған
дезинтеграцияланған жыныстармен айқындалатын жоғарғы желдетілген бөлігіне
тиісті. Мезозойға дейінгі жыныстарда жүргізілген іздеу – барлау жұмыстары
процесінде бірнеше алаңдарда Доссор грабен – синклинальдарында, Мақат
ойпаттар жүйесінде параметірлік ұңғымалар бұрғыланған. Мақат грабен –
синклинальда 3-Г, 1-Г және 5-Г ұңғымаларда фундамент 1900-3500 м интервалда
өтілген. Бұл жерде мұнайдың максимальды тәуліктік дебиті 17,0 м³тәу
шамасын құрайды.
Грабен – синклинальдардың түп жағындағы юра – бор жыныстардың жайылу
тередіктерінің гипсометриялық биіктіктерінің ауытқ шамалары үлкен, ал
қазіргі құрылымдық жоспарда олардың шамасы 2500 м-ден 4500 м-ге дейін
ауытқиды, бұл жағдай аумақтық көтерілу кезеінде көмірсутектердің
миграциясын жеңілдетті. Онымен бірге мұнайдың миграиясына жер асты
қабаттарға қалыпты гидродинамикалық жағдай ықпал жасады, мұнда қабаттың
флюттердің элизиялық жүйесі көмірсутектерді түзілу аймағынан жиналу
аймақтарына тасымалдау міндетін атқарады. Фундамент жыныстарының
гетерогенді құрамын дезинтеграциялық процестердің даму дәрежесімен және
олармен байланысты сыйымдлық – сүзгілік мүмкіндіктерімен сипатталады.
Колектор-лық қасиеттері жоғары дамыған аймақтырға негізінен интрузивті
жыныстар-дан құралған қабаттар (мысалы, амфиболиттенген габбро, граниттер,
гнейс-тер, яғни түйіршіктілігі әр текті жыныстар) ие.
Оңтүстік Доссор ойпатында мұнай және газ жиналының 4 аумағын бөліп
көрсетуге болады. Олардың барлығы Доссор мұнайлы – газды аймаққа жатады.
Мұнай және газ жинақтары ΙΙ ретті геоқұрылымдық элементтерге жатқызылады
және соларға сәйкес аталған. Олар батыстан шығысқа қарай: Доссор, оның
өнімділігі ішкі аймақтардың көтерілімдеріне және грабен – синклиналь
қабырғаларында тектоникалық экрандалуға тәуелді; Мақат фундаменттің
көтерілген қатпарлары; 1131 м тереңдікте ашылған қимада төменгі бордың
неоком түзілімдерінің төменгі бөліктерінің горизонтына байланысқан газ
конденсатты шоғыр анықталған. Өнімді горизонт құмтастар, құмайттастар,
гравелиттер және саздардың қабаттасуымен түзілген. Шоғыр қаттық,
дөнестенген биіктігі 20 м, Газ – су жансары 1059,5 м белгіде қабылданған.
Шоғырлардың жабқыштары – қалыңдығы 9,6 м, дейінгі саздар. Тиімді газ қанығу
қалыңдығы 9,6 м газқанығу коэффициенті 0,66. Жинаушы 23,8% ашық
кеуектілікпен саңылаулы, терригенді. Бос газды шығымы 10,5 м штперде
тәулігіне 134,5 мың. м құрайды. Қаттық қысым мен температура 11,32 және
49°С. Ауадағы газдың тығыздығы 0,864. Газдың құрамында метан 85,13% басым.
Ауыр көмірсутектердің үлесі 9,9%. Газда азот (2,32%) және болмашы мөлшерде
көмірқышқылдары бар. Конденсаттық шығымы тәулігіне 1,94 м³, тығыздығы 706
кгм³. Тұрақты конденсаттың мөлшері 26,2 гм³. Кенорыны барлау стадиясында.

2. Техникалық бөлім.
2.1. Доссор кен орындағы бұрғылау техникасы мен технологиясына талдау
жасау.

Бұрғылауды жаңа технологияларды қолдану және енгізу, бұрғылауға
кететін шығындарды азайтуға және еңбек өнімділігін арттыруға әсерін
тигізетіні сөзсіз. Қазіргі кезде кен орындарды игергенде келесі маңызды
шешімге келуге болады – бұрғылау операцияларын жүргізуді тездету және
жеңілдету үшін бір свеча сервистік клмпанияның жабдықтарын және қызметтерін
пайдалану тиімді. Бұған бірнеше себеп бар – жұмыс процесі толыық
интегрирленеді, делдалдық байланыстар мөлшері минимальды көрсеткішке дейін
азаяды, жабдықтарды жинақ бөлшектермен қамтамасыз ету проблемасы толық
шешіледі.
Бұрғылау кезінде аралық және пайдалану аймақтарында жұмсалатын
уақытты қысқарту үшін, яғни ұңғымаларды кондиционерлеу, сіңірулерді жою,
ұңғыға газдың өтуі, бұрғылау құбырының ұстасуы сияқты келеңсіз жағдайларды
азайту үшін тәжірибе ретінде бұрғылау құбырлары орнына шегендеу құбырларын
пайдалану көзделген. Тәжірбие нәтижелері бойынша бұрғылауға жұмсалатын
уақыт 33%-ға дейін үнемделетіні байқалды.
Шегендеу құбырлары мен бұрғылау кезінде көмекші операцияларды
қысқартуға мүмкіндік ашылды, яғни бұрғылау құбырын көтеріп-түсіру
операцияларын жүргізуді тоқтату есебінен уақыт үнемделеді, ұңғыны басқару
және ондағы жүретін процестерді басқару жұмыстары жеделдетіледі, себебі
шегендеу құбырлары бүкіл бұрғылау кезеңінде ұңғы оқпанының ішінде болады.
Шегендеу құбырларымен бұрғылау технолгоиясының артықшылығы мынада:
қарапайым кеніштік шегендеу құбырларын бұрғылау құбыры ретінде пайдаланады,
яғни ұңғыма бір мезетте бұрғыланып, шегенделеді. Бұл кезде көпшілік кезде
кеңейткіштер бағыттағыш қашаудан жоғары орналастырылады да, бұл ұңғы
диаметрін үлкейтуге мүмкіндік береді. Бұл жүйенің негізгі артықшылығы –
бұрғылаудың механикалық жылдамдығы өз қалпында қалып, сіңірілуі, құбырдың
ұстасуы сияқты апаттық жағдайлар жойылады.
Бұл жағдайларды іске асыру үшін толық гидрофицирленген бұрғылау
қондырғылары жасалады. Бұл қондырғылар шегендеу құбырларымен бұрғылау үшін
арнайы жасалған. Жаңа техника мен технологияларды ендіру жұмыстарды
жүргізуге жасалған уақытты екі үнемдеугеи мүмкіндік берді.
Қазіргі кезде барлығы түсінікті жайт – бұрғылауда жаңа технология мен
техниканы қолдану пайдалы қазбаларды өндіруді арттыруға және қаржы-қаражат
көлемін, яғни қаржылық шығындарды қысқартуға мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Қазіргі уақытта бұрғылау ерітіндісін дайындау технологясына да
жаңалықтар енгізілуде. Мысалы, аз ғана уақыт бұрын бұрғылау ерітіндісінің
жағдайын, біртектілігін процесс барысында қадағалауға мүмкіндік беретін
араластырғыш жабдықтар мен өлшеу құрылғылары жасалды. Оған қол жеткізу үшін
арнайы компьютерлік бағдарламалар шығарылады. Жақсы деңгейде жасалған
бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелері көмегімен құбырлардың ұстасуы, суық
қабатқа енуі, бұрғылау ерітіндісі сіңірілуі сияқты апаттық жағдайларды
алдын-алуға мүмкіндік туады. Жаңа арнайы рецептура бойынша жасалған
ауырлатылған бұрғылау ерітіндісін қолдану құбырына отырғызуды жеңілдетуге,
оны центрлеуге дәлдетуге, цементтеу кезінде ашық аймақтардың оқшауларын
жақсартуға, цементтеу уақытын қысқартуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде
осындай ерітінділердің құрамы негізделуде.
Тәжірбие көрсетілген жобалардың болашағы зар екені көрсетті. Барлық
бұрғылау алаңдарында бұрғылауға жұмсалатын уақыттың күрт төмендеуі
байқалады. Бір жағдайда шегендеу тізбегін бұрғылау құбыры ретінде пайдалану
арқылы үнемдеуге қол жеткізілсе, екніші жағдайда “үлкен диаметрлі ұңғыма”
конфигурациясын пайдаланудан бас тарту арқылы жақсы нәтижелерге қол
жеткізілді. Барлық кездегі соңғы кезеңінде ұңғыларды құрастыруға кететін
шығындар азайып, кәсіпорынның пайдасы артатынына анық көз жетті.

2.2. Қиындатылған аймақпен оның түрлерін айқындау.

1. Қабаттың флюидтер мен қабатаралық ортаның коррозиялық агрессивті-
лігіне байланысты бұрғылау құбырларының жегілуі, төзімділігін мен
беріктігінің кемуі байқалады. Сонымен қоса, коррозияға муфталар, ниппель-
дер, клапондар ұшыраған.
2. Ұңғыма сағасында 500-600 м тереңдікте тығыздығы 1,14-1,15 гсм³
бұрғылау ерітіндісінің пайдаланған кезде сальниктердің түзілу әрекеті
байқалған.
3. Юра және триас шөгінділеріндегі шағын мұнай және газ жинақтарынан
өту кезінде мұнай мен газдың шағын көлемде ұңғыға сіңірілуі байқалады.
4. Тығыздығы жоғары алевролитті және гравелитті қабаттарда ұңғы
бағытының регламентмен берілген 3 градустан жоғары шамада қисаюы
байқалаған.
5. қабаттық қысымдардың айырмашылығы үлкен болған аймақтарда бұрғылау
ерітіндісінің шағын көлемде сіңірілуі көрінді.

2.3 Ұңғының конструкциясы.

Ұңғының конструкциясы – бұрғыланатын жыныстардың сипаттамасына, мұнай
және газ қабаттарының тереңдігіне, қысымның мөлшеріне, бұрғылау барысында
туындайтын қиындықтар, жыныстардың сипатына, жөндеу жұмыстарына,пайдалану
ерекшеліктеріне байланысты таңдалады және т.б.
Ұңғының конструкциясын негіздеу барысында оның келесі бірнеше
шарттарға жауап беруі тиіс:
1.ұңғыманың конструкциясы ұңғыманың құрылысының ұзақ мерзім бойы
пайдаланатын күрделі кен орын нысаны ретінде жоғары сапалылығын қамтамассыз
етуі тиіс;
2.бұрғылау процесі барысында апаттарды және қиын жағдайларды болдырмау;
3.бұрғылауға жұмсалатын уақыт пен материалдық – техникалық шығындарды
азайту мүмкіндігі болуы қажет.
Аталған шарттар орындалуы үшін шегендеу бағаналары қолданылады.
Олардың саны ұңғымалардың кейбір интервалдарының бұрғылау шарттарына
сәйкессіздігіне байланысты таңдалады. Бұрғылау шарттарының сәйкессіздігі
деп ұңғыманың төменгі интервалындағы бұрғылаудың технологиялық
процестерінің параметрлері жоғары жатқан интервалда әр түрлі қиындықтарды
туғызуы мүмкіндігін атайды.
Жобаланған ұңғыманың тереңдігі 3000 м, яғни терең ұңғымаларға жата-
ды. Сондықтан бұл ұңғының констукциясын жобалау барысында шегендеу
құбырларының барлық бес түрі қолданылады, яғни:
1.бағыттаушы;
2.кондуктор;
3.аралық колонна;
4. пайдалану колоннасы;
5. хвостовик.
Бағыттауыш шегендеу құбыры – жұмсақ жыныстардан құралған ұңғыма-ның
жоғары интервалын бекітуге арналған. Оның түсіру тереңдігі 5 м-ге дейін.
Кондуктор – бұл қиманың жоғары қалыпсыз интервалдарын бекіту үшін, су
қабаттарын ластанудан қорғау үшін, сағада атқылауға қарсы жабдықтарды
орнату үшін, жалғасатын шегендеу тізбектерін ұстату үшін қолданатын
шегендеу құбырының түрі.
Аралық шегендеу колоннасы геологиялық қиманың бұрғылау шарттары
бойынша төмендегі аймақпен сәйкес келмейтін жоғарыда жатқан аймақтар-ды
бекіту және изоляциялау үшін қолданады. Сонымен қатар, келесі интер-валды
бұрғылау барысында ұңғымада апаттық жағдайлардың алдын алу үшін қолданады.
Қалыпты жағдайда аралық колоннаны пайдалану колоннасы ре-тінде қолдануға
болады. Алайда біздің жағдайда осылай жасауға мүмкіндік жоқ. Түсіру
тереңдігі 1800 – 5000 м.

Пайдалану құбыры өнімді қабаттарды бекіту және бөлу үшін, сонымен
қатар ұңғыманың теологиялық тілмесіндегі басқа горизонттар ажырату үшін
қолданылады. Мұнай мен газ барлық белгілі әдістермен жер бетіне көтеріп,
шығаруға арналған.
Хвостовик – бұл қысқартылған шегендеу құбыры, оның жоғарғы ұшы
алдыңғы колоннаға 30 м ұзындыққа енгізілген. Хвостовик аралық колоннаға
ілініп жалғанады.
Ұңғыманың конструкциясын жобалауды пайдалану колоннасының
диаметрін таңдаудан бастайды. Ұңғыма диаметрі мөлшерінің ұлғаюы ұңғыны
бұрғылаудың құнын жоғарлатады. Пайдалану колоннасының диа-метрі ұңғыманы
пайдаланудың фонтанды әдістен сораптық әдіске мүмкіндік беруі тиіс.
Пайдалану колоннасының қалыпты диаметрі 114 – 168 мм аралы-ғында. Ұңғыманың
конструкциясына кіретін құбырлардың санын есептегенде бағыттағыш шегендеу
құбыры мен кондукторды ескермейді.
Ұңғыма профилі бойынша тік вертикальды болып келеді, яғни шарт
бойынша вертикаль бағыттан әр 30 м үшін 3°-тан артық ауытқымайды.

2.3.2 кесте - Ұңғыма конструкциясы жөніндегі жалпы мәлімет.

Тізбектің аталуыДиаметрі, Түсіру интервалы, м
мм
Вертикаль бағыты Оқпан бойынша
басы аяғы басы аяғы
1 2 3 4 5 6
Бағыттаушы 426 0 5 0 5
Кондуктор 299 0 150 0 150
Аралық тізбек 219 0 1800 0 1800
Эксплатациялық 127 0 3000 0 3000
тізбек (хвостовик)

2.4 Шаю сұйықтығының түрі мен қасиеттрі.

Жуу сұйықтығы ретінде сазды ерітінділер қолданылады. Сазды
ерітінділерді таңдау барысында олардың құрамы мен дайындау тәсіліне қарай
ұңғыманы бұрғыланған жыныстардан тазалау, қашауды суыту, ұңғыма қабырғасын
қатайту, гидростатикалық қысымға қарсы тұру, циркуляция тоқтаған кезде
шламды тұмбаға түсірмеу, қысымы жоғары қабаттарды мұнай мен газдың
атқылауын болдырмау, қашауды майлау, құбырлардың ұңғыма қабырғасында
қажалуын болдырмау сияқты міндеттерді атқаруына көз жеткізу қажет.
Ұңғыманы бұрғылау кезінде негізінен бентонитті және тұздарға қарсы
тұрақты палыгорскитті саздар қолданады. Ұңғыма тереңдігінің ұлғаюына
байланысты тығыздығы 1,2 гсм³-тан 1,4 гсм³ шамасына дейін өседі.
Тұтқырлығы қалыпты. Статикалық кернеу күші 15-40 мг*ссм² шамасында.
Құрамындағы құмның мөлшері 2-2,5%-дан аспайды.
Ұңғыманы жуу сұйықтығын дайындау барысында қолданылатын жергілікті
сулардың кермектілігі және тұздылығы жоғары болғандықтан сазды ерітіндіне
электролиттермен, мысалы, кальцикирленген содамен (Na2CO3) өңдейді. Оның
әсерінен ерітіндіде бос иондардың концентрациясы азаяды, ерітіндінің
структуралық – механикалық қасиеттері жоғарлайды, кальций тұздарының зиянды
әсері азаяды және судың кермектілігі дәрежесі едәуір төмендейді. Аз
концентрациялы, шамамен 0,75-1,5%. Қысымы жоғары қабаттарда жуу
сұйықтығының қысымға қарсы өнімділігін жоғарлату үшін оның тұтқырлық
шамасын өсіру керек. Ол үшін қарапайым әкті (СаО)қосады. Сазды ерітіндінің
құрамы бөлшектерінде қорғау қабаттарын түзеу үшін және олардың бір –
бірімен жабысып, тұмбаға түсіп кетуін болдырмау үшін олардың құрамына
қорғау коллоидтары қосылады. Қорғау коллоидтары ретінде келесі химиялық
реагенттер қолданылады: тұрақтандырғыштар (ор-ганикалық, жоғары
молекулярлық, жоғары гидрофильді заттар), кальций иондарын байланыстыратын
тұрақтандырғыштар, кальций иондарымен қамтаассыз етуші реагенттер,
структура қалыптастырушы реагенттер ( мыса-лы, кальцинерленген сода, натрий
силикаты (сұйық шыны) жегіш натри), сілтілік дәрежесі қалыпты келтірітін
реагенттер (торфты – сілтілі немесе көмір сілтілі реагенттер), реагент –
эмульгаторлар, ыстыққа төзімділікті арттыратын реагенттер, беттік активті
заттар (ПАВ), реагент коогуляторлар ( бұл топқа бейтарап немесе қышқылды
тұздар, мысалы, натрий, кальций,магний сульфаттары жатады). Сазды
ерітіндіні дайныдау үшін механикалық саз араластырғыштар қолданылады.
Олардың сыйымдылығы 10-20 м³ шамасында. Ал ұңғымадан шыққан сазды
ерітінділерді бұрғыланған жыныстардан тазарту үшін вибрациялық електер
(вибросита) қолданылады. Олардың ішінде СВ – 2 виброелегі таңдалған. Ондағы
саңылаулардың өлшемдері 1x5 мм. Електі жұмысшы бөлігінің ұзындығы 1,2 м,
ені 0,9 м. Елек минутына 1600 – 2000 рет жиілік-пен дірілдейді. СВ – 2
виброелегі 60 лс шамасында ерітіндіні өткізе алады.
Жуу сұйықтығының сапасын қадағалау үшін оның негізгі параметрлерін
үзіліссіз тексеріп отыру қажет. Мұндай бақылау жұмысын арнайы зертхана
жүргізеді.
Зертхана келесі міндеттерді атқарады: қолданылатын саздардың, судың,
реагенттердің, ауырлатқыштардың, цеметтердің сапасын анықтап, бақылау;
ұңғымалардың қалыпты өнімділігін қамтамассыз ететін бұрғылау ерітіндісі-нің
қалыпты құрамын анықтау; бұрғылау ерітіндісінің сапасын бақылау, дер
кезінде оның құрамына өзгеріс енгізуге дайындау.
Бұрғылау сазды ерітіндінің сапасын анықтау үшін тәулігіне бір рет
үлгі-лер алынып, зерттеледі.

2.5 Тау жынысы қимасының физика – механиалық қасиеттерін
талдау.

Бозінген кен орны 1988 – 1991 жылдары барлау және іздеу жұмыстары
жүргізілген. Төменгі бор мен юра шөгінділерінде көлемі 11,8 – 34 км²
құрайтын үш мұнай жинағы бар екендігі анықталды. Кен орнында 25 ұңғыма
бұрғыланды, олардың екеуі пайдалану ұңғылары ретінде қолдануға болады.
Өнімді қабаттар 1610 – 1900 м тереңдікте жатыр. Мұнайдың дебиттері 40 – 100
ттәулік.Мұнайдың тығыздығы 0,82 гсм³, динамикалық тұтқырлығы 3,54 мПа*с.
Қоюлану температурасы 17,7°, күкірттің мөлшері 0,23%, параиннің мөлшері
14,38%, басқа қоспалар 8,44%.
Бозінген грабен – синклиналда қиманың түрі Арысқұмға қарағанда ірі
түйіршікті - әр түрлі терригенді жыныстардың бірқалыпсыз кезектесіп жатуы
байқалады:
1.Құмдықтар (саз, әктаспен және тағы басқа элементтермен
цементтелген, әр түрлі өлшемді минералдар түйіршектерінен құралған шөгінді
тау жыны-сы) күңгірт, қара – күңгірт түсті, жасылдау келген, майда әрі ірі
түйіршікті араласқан, аймақтық түрде массивті, полимиктті. Қабаттасуы
параллельді, кейде әлсіз толқынды. Сынықтарда оргилиттер мен
алевролиттердің түйір-шіктері кездеседі.
2.Алевролиттер (түйіршіктердің басым бөлігінің өлшемдері 0,01 – 0,1
мм болып келетін цементтелген кеуекті тау жынысы) күңгірт, қара – күңгірт,
полимиктті, слюдалы, пирит кристалдарымен араласқан, карбонатсыз, қабат-
тасқан.
3.Аргиллиттер (саздардың тығыздалуы, ылғалсыздануы және цементтелуі
нәтижесінде түзілген шөгінді тау жынысы; саздан айырмашылығы – қатты-лығы
жоғары және суда ерімейді) қара – күңгірт түсті, кейбір аймақтарда қа-ра,
тығыздығы жоғары, қабаттарда алевритті және құмды, сынықтары ірі, қалың әрі
жіішке плиталы, қабатасуы парплельді, жазықтықтарында көмірлі-слюдалы
материалдар кездеседі.
4.Конгломераттар, яғни құм, гравий мен тастар араласып цементтелген,
ірі сынықты шөгінді тау жыныстары көп мөлшерде таралған.
5.Гравелиттер – минералдар мен жыныстар сынықтарының өлшемдері 1 – 10
мм болып келетін ірі түйіршікті, цементтелген кеуекті тау жынысы.
Жыныстар берік, өте тығыз, негізінен қара – күңгірт түсті.
Аргилиттердің түсі қара. Құмдықтардың кейбір қабаттары жасыл түске боялған.
Шөгінді-лердің барлығында органикалық - өсімдіктік құрылымдық бар екендігі
анық-талған. Қимада горизонтальды қабаттасу түрімен қатар көлденең
қабаттасу да тараған. Бозінген грабенде негізінде айбалы свитасының
жыныстары дамыған. Бозінген грабенде олардың қалыңдығы, қуаттылығы 600 –
675 м құрайды. Бұл жерде геологиялық қиманың типі ірі түйіршікті,
агрилиттер, алевролиттер мен құмдықтар және гравелиттер араласып
қабаттасқан. Свитаның түп маңында ірі түйіршікті құмдықтар мен майда тасты
гравелиттер тараған. Ал жоғарғы жағында алевроаргиллиттерің, майда әрі орта
түйіршікті құмдықтардың араласып, қабаттасуы байқалады.

2.6 Бұрғылану бойынша ұңғының геологилық қимасын аралыққа бөлу.

Ұңғыма қимасында 14 қабат бөлінген, яғни табиғи қойманың ішкі құры-
лысы біртекті емес екендігін көрсетеді.
Жоғарғы үш қабат жоғарғы бор (К) шөгінділеріне жатады. Жеке
аралық қабатардың қалыңдығы 50-100 м аралығында. Жоғарыда үш қабаттың жалпы
қалыңдығы 250 м. Бұл қабаттарды негізінен келесі жыныстар құрайды: саздар,
агрилиттер және әк тастар. Ауданның көп бөлігінде жоғары бор қабаттарының
әр – қайсысының қалыдығы 50-70 м-ден аспайды.
Кейінгі төрт қабат төменгі бор (К) шөгінділерінің жинағына
жатады. Төменгі бор қабат аралықтарының жалпы қалыңдығы 500-600 м.
Әрбіреуінің қалыңдығы 70-120 м аралығында. Бұл аралықта негізінен әк
тастар, саздар, аргилиттер, мергельдер және құмдар мен құмдықтар кең
тараған. Төменгі бордың дауыл свитасының неоком қабаттарында М-О, М-I және
М-II мұнайлы газды горизонттары анықталған.
700-1700 м аралығындағы үш қабат жоғары юра (J) жыныстарынан
құралған. Оның қалыңдығы шамасы 500 м-ді құрайды. Кейінгі екі қабат кемерид
және оксфорд ярусына жатады. Мұнда негізінен саздар, құмдар, құмдықтар,
алевриттер, доломиттер және мергельдер кең тараған. Әр қабат аралықтарының
қалыдығы 300-500 м аралығында. Мұнда Ю-0 өнімді гори-зонты орналасады.
1700-2500 аралығында екі қабат орта юра (J) жыныстарынан,
шөгінділе-рінен құралған. Мұндағы бірінші қабаттың қалыңдығы 500-550 м, ал
екінші-сінің қалыңдығы 300-350 м-ді құрайды. Қабаттар негізінен саздар,
агрелиттер, доломиттер, әк тастар, гравелиттер, конгломераттардан тұрады.
Мұнда дощан свитасына жататын аралыққа Ю-IV, Ю-V өнімді горизонттары
бөлінген.
2500-3000 м аралығында синемюр ярусының толық қалыңдығында төмен-гі
юра (J) шөгінділерінен құралған қабат жатыр. Бұл қабат негізінен
орташа қалыңды 50-70 м құрайтын құмдар, құмдықтар, гравелиттер,
конгломератор-лар, саздар, аргилиттер және доломиттер қабатшаларынан
құралған.

2.7 Қашау түрін және шаю түйінін таңдау.

Тау жыныстарын бұзушы аспаптар негізгі атқаратын қызметіне қарай үш
топқа бөлінеді: ұңғы түбін тұтастай бұрғылауға арналған қашаулар; ұңғы
түбін айналдыра бұрғылап, тау жыныстарын үлгісін керн алу үшін қолданылатын
бұрғы ұштары, коронкалар; қосалқы аспаптар – найза тәрізді қашаулар,
фрезерлер, калибраторлар, кеңейткіштер.
Бірінші және екінші топ аспаптарына жасақтарының тау жыныстарына әсер
ету өзгешеліктеріне қарай төрт шағын топқа бөледі: кесіп – ұстаушы (РС),
қажап кесуші (ИР), үгіп ұстаушы және үгу арқылы әсер етуші. Кесіп –
ұстаушы (РС), қажап кесуші (ИР) аспаптар түрлерінің жасақтарғы тозуға
берік материалдардан кескіш немесе секторлар түрінде жасалады. Үгіп –
ұстау арқылы әсер етуші аспаптар жасақтары айнымалы шарошка-ларға иднтор
түрінде орналастырылған. Бірінші, екінші және үшінші топ аспапта-ры
мұнай және газ ұңғыларын бұрғылауда кеңінен қолданылады. Бұл алынған
аспаптар түрлерінің қолдану мүмкіндіктері, тау жыныстарының механикалық
қасиеттеріне, ең алдымен қаттылығына байланысты.
Бұрғы қашауларының жұмыс істеу ережесінің параметрлері мен
көрсеткіштері.
Айналмалы бұрғылау тәсілінде бұрғы қашауларының жұмыс істеу ережесі
төмендегі параметрлермен сипатталады: қашауға түсірілетін остік салмақ (G),
кН; қашаудың айналу жиілігі - (И) айнмин; бұрғылау сұйығының немесе
тұтыну мөлшері - (Q) м³с. Айналу жиілігі бойынша қашаулардың жұмыс істеу
ережесі үшке бөлінеді:
1.төмен айналымды роторлық бұрғылау - n≤ 100 айнмин; орташа
айна- лымда - n= 150-250 айнмин;
2.жоғары айналымды - n≥ 400 айнмин. Ұңғы түбіне айдалатын
бұрғылау сұйығының тұтыну мөлшері ұңғы түбінен қазылған тау жыныстары
бөлшектерін толық және мезгілінде көтеруді қамтамассыз етуі тиіс.
3.қашау жұмысының тиімділігі, оның толық тозуына дейінгі ұңғы ішінде
қазып өткен тереңдігімен сипатталады. Бұл көрсеткіш қашау өтімділігі (Н)
деп аталады да, м - өлшенеді.
4.бұрғы қашауларыны төзімділігін толық тозуға дейінгі механикалық
бұрғылау уақыты мен сипатталады да, сағатпен өлшенеді (Т).
Өтімділік пен механикалық бұрғылау уақыты – алғашқы көрсеткіштер,
олар бойынша едәуір күрделі көрсеткіш анықталады:
u= НТ
(2.7.1)
Бұл қатынас механиалық бұрғылау жылдамдығы деп аталады. Механика-лық
бұрғылау жылдамдығы тау жыныстарының орташа бұзылу жылдамды-ғын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.