Кәсіпорынның табысы. оның мәні мен маңызы

Жоспар
Кіріспе

1. Кәсіпорынның табысы. Оның мәні мен маңызы
2. Пайда . кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы.
3. Кәсіпорын пайдасының бөлінуі
4. және пайдалануы
5. Кәсіпорын қызметінің пайдалылығы
Қорытынды.

Кәсіпорынның табыс олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. «Табыс» ұғымы жалпы мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарындарында (жалпы табыс, таза табыс) ал жеке тұлғаларда (халықтық ақшалай табысы, жеке табыс) болып қолданылады.
Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықты сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.
Жиі қолданылатын «таза табыс» ұғымы жалпы табыс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады. Табыс алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару. Мына төмендегі табыстардың түрлерін айыруға болады:
- Жалпы табыс (ЖТ) – бұл тауарлардың ьелгілі мөлшерін сатудан түскен ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне тең.
- Орта табыс (ОТ) – жалпы табысты (ЖТ) өнім өлшемінің мөлшеріне бөлу (К)
ОТ =
- Шеткі табыс (ШТ) – бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқасында жалпы табыстың үстелуі.
Шеткі табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін бағалауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігінде құндық бағдарлар қызмет етеді.
Пайда – кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы.
Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда пайда эконмикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс саласының таза пайдасын қамтиды.
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады. Пайда дегеніміз – тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, пайда – бұл өндірістің айнымалының қаржылық қортындысын білдіретін кәсіпорын қызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші. Кез куелген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі – қосымша еңбек – қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, пайда құрайтыны осындан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанда бұйым тек жұмсалған шығынды ғана өтеп, ешқандай пайда келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?
Шынында да, кәсіпоырн қорлауының мөлшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезде ұжым қажет болып отырған өнім өндіруді арттырып, оның сапасын жақсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігін артып, өндіріс шығыны азайтылса, пайда мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндірісі тиімділігін арттырды деген сөз.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кәсіпорынның табысы. Оның мәні мен маңызы

Табыс – төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен қатар
түрліше маңызды қолданылып көп мағыналы ұғым. Сөздің кең мағынасында
ақшалай құнына ие болуды кез келген ақша қаражатының түсімі немесе
материалдық құндылықты алуды көрсетеді.

Кәсіпорынның табыстарын қалыптастыру.

= + -

= + + +

=

= + +

Кәсіпорынның табыс олардың активтерінің артуы немесе капитал
меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. Табыс ұғымы жалпы
мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарындарында (жалпы табыс, таза табыс)
ал жеке тұлғаларда (халықтық ақшалай табысы, жеке табыс) болып
қолданылады.
Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет
көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік
бағалылықты сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және
басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.
Жиі қолданылатын таза табыс ұғымы жалпы табыс және материалдық
ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің
қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады. Табыс алудың
шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын
тауарларды шығару. Мына төмендегі табыстардың түрлерін айыруға болады:
- Жалпы табыс (ЖТ) – бұл тауарлардың ьелгілі мөлшерін сатудан түскен
ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне тең.
- Орта табыс (ОТ) – жалпы табысты (ЖТ) өнім өлшемінің мөлшеріне бөлу (К)
ОТ =
- Шеткі табыс (ШТ) – бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқасында жалпы
табыстың үстелуі.

ШТ =
Шеткі табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін
бағалауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып,
кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігінде құндық бағдарлар қызмет етеді.

Пайда – кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы.

Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген
коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық
қатынастарда пайда эконмикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс
саласының таза пайдасын қамтиды.

Кәсіпорын пайдасын үлестіру және қалыптастыру

-

+ +

х =

-

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады.
Пайда дегеніміз – тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай
кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша
айтқанда, пайда – бұл өндірістің айнымалының қаржылық қортындысын
білдіретін кәсіпорын қызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші. Кез
куелген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір
бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі – қосымша еңбек –
қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, пайда құрайтыны осындан келіп
шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да,
сатқанда бұйым тек жұмсалған шығынды ғана өтеп, ешқандай пайда келтірмесе,
кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?
Шынында да, кәсіпоырн қорлауының мөлшері неге байланысты? Егер
белгілі бір кезде ұжым қажет болып отырған өнім өндіруді арттырып, оның
сапасын жақсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігін артып,
өндіріс шығыны азайтылса, пайда мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын
өндірісі тиімділігін арттырды деген сөз.
Пайда баланстық және есептеулік болып бөлінеді. Жалпы
баланстық пайда мынадан құралады.
• тауарлы өнімдерді сатудан түскен пайда;
• тауарды өнімнің құрамына жатпайтын басқа өнімдерден және қызмет
көрсетуден түскен пайда немесе зиян;
• сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе
зияндар. Оған жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар және т.б.
Есептеулік пайда - бұл негізгі өндірістік және айналымы нормативтік
қорларды және банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін
жалпы баланстық пайда
Пайда жоспары бағалар мен келісім - шарттар, сылстырмалы және қазіргі
қолданылып жүрген бағлар негізінде жасалады. Пайда көлемін анықтау тікелей
есептеу немесе талдау әдістерімен жүргізіледі. Пайданы тікелей есептеу
әдісімен анықтау - өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен
есептегендегі сатудан түсетін ақшалай түсім және оның өзіндік құнының
арасындағы айырмасы болып табылады.
Пайда белгілі бір нысандарды орындайды.
Біріншіден кәсіпоырн қызметінінің нәтижесінде жетуде экономикалық
тиімділікті сипаттайды.
Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болды. Оның мазмұны, ол бір
жолға қаржы нәтижесі және кәсіпоырнның қаржы ресірстарының негізгі
элементтері болып табылады.
Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірденөбір
көзі. Ол бюджетке салық түрінде түседі және басқа да табыс түсімдерімен
қатар қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға пайдаланады.

Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орысан зор. Оны алуға
ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін
шығындарды азайтуға бағыт көрсетеді.
Кәсіпорынынң пайдасы әр түрді қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық
пайданың жиынтық деңгейі – кәсіпорынның жалпы пайдасы. Жалпы пайданың
негізі жиынтық элементтері болатындар.
• өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетуден түсетін
пайда;
• негізгі қорларды сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін
сатудан түсетін пайда;
• өткізуден тыс операциялардың қаржы нәтиделері.
Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты: өнім бағасы
және оны өндіруге кететін шығындар. Нарықтағы өнім бағасы - сұраныс пен
ұсыныстың өзара іс-қимылының нәтижесі. Еркін бәсеке жағдайында нарықтық
баға құрылымы зыңының әсерінен өнім бағасы не жоғары, не төмен болуы
өндірушінің немесе сатып алушының қалауынша болуы мүмкін емес, ол авоматты
түрде теңеседі.

Пайданың түрлері және оны есептеудің әдісі
Жалпы пайда = жалпы табыс - өндіріс шығындары
Экономикалық пайда = жалпы табыс - барлық ресурстардың
экономикалық шығындары
Бухгалтерлік пайда = жалпы табыс - оның шығындары
Таза экономикалық пайда = бухгалтерлік пайда - өндірістің анық
шығындары
Қалыпты пайда = копитал нормативті қайтарым - кәсіпкерлік
табыстың мөлшері
Шаруашылық пайдасы = қалыпты пайда – экономикалық пайда
Шеткі пайда = шекті табыс - шекті шығындар

Пайда
өндірісті үлғайтудың көзі болып табылады
ресурстарды пайдалану деңгейін және оларды үлестірудің оңтайлығын
сипаттайды
инновациялық технологияларды инвестициялауды ынталандыру

Кәсіпорын пайдасының бөлінуі
және пайдалануы
Пайданы үлестіру объектісі кәсіпорынның баланстық пайдасы болып
табылады. Оны үлестіруді пайданың бірі бөлігін бюджетке жолдау деп
түсінуге болады. Пайданы үлестіру заңдылығы салық және басқада төлем
шарттары түрінде түрлі деңгейде бюджетке түсетін бөлігі. Пайданы
үлестірудің бағытын анықтау, кәсіпорынның қарауында қалатын, құрылым
сататьясын пайдалану кәсіпорынның құзіретіне жатады.
Пайданы ұлестірудің принциптері:
• кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметі
нәтиежсінен алынған пайданы шаруашылық субъектісі ретінде
мемлекет пен кәсіпорынның арасында бөлінеді;
• мемлекет алған пайданың бөлігі салық және алым ретінде бюджетке
түседі, мөлшерлеменің өзгеруі мүмкін емес. Салықтың құрамы және
алымы, оларды есептеудің және бюджет жарнама тәртібі заңды
түрде белгіленеді;
• салықтан кейінгі кәсіпорынның қарауында қалатын пайда мөлшері
өнім көлемінің артуы және өндірістік-шаруашылық және қаржы
қызметінің жақсаруына оның мүдделік кемімеуі керек;
• кәсіпорынның қарауында қалатын пайда әуелі кәсіпорынның одан
әрі дамуын қамтамасыз ететін қорланымға бағытталады, ал қалған
бөлігі тек тұтынуға келеді.
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді.
Біріншісі – кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады.
Екіншісі – тұтынуға пайдаланатын пайда үлесін сипаттайды. Сонымен ,
тұтынуға бағытталған барлық пайданы толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті
көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған пайда қалдығының үлкен маңызы бар
және алдағы жылдардағы мүмкін болатын залаладарды, түрлі шығындарды
қаржыландырудың орнын толықтыруға бағытталады.
Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде тұтынуға пайдаланылған
және өткен жылдардағы пайдаланбаған кәсіпорынның қаржы орнықтылығынын,
кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді.
Кәсіпорындарда пайданы үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында
тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді.

Кәсіпорын қызметінің пайдалылығы

Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық
көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:
• кәсіпоырнының тапқан пайдасының өндірістің негізгі және
айнымалы қорлырының құнына қатысы;
• кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына
қатысы.
Кәсіпорынының қызметінің тиімділік деңгейін бағлау үшін алынған
нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған
ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалықты
нремесе толығынан пайдалылық мөлшерін білдіреді.
Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл
пайданың ағындағы шығындарымен қатынасы (кәсіпорын шығындары, өзіндік құн)
немесе аванстық жұмсау (негізгі өндірістік қорлар және айналым қаражаты).
Бұл екі өлшеуіш аванстық жұмсау айнымалы жиынтығының көрсеткішіне өзара
байланысты. Кәсіпорынның пайдалалық мөлшерін мына формуламен есептеуге
болады:

Пм =

Мұнда Ө - өнім көлемі;
Б - өнім өлшемінің бағасы;
Қ - өзіндік құн;
Нк –негізгі өндірістік қорлардың құны;
Ақ – айнымалы қаражаттың көлемі.
Практикада кәсіпорын қызметінің бірінші пайдалық көрсеткіштері
қолданылады.
Өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің және оның түрлерін
есептегенде ғана мүмкін болады. Бірінші жағдайда ол өнімді сатқандағы
пайданың және оның өндіруге және сатуға кеткен шығындардың қатынасын
анықтайды. Барлық сатылған өнімнің пайдалылығын тауарлы өнімді сатудан
алынған пайданың өткізуден алынған түсімнің қатынасына есептеп шағарады;
балансытқ пайда жөнінде - өнімді сатудан алынған түсім; таза пайда жөнінде
- өнімді саиудан алынған түсім. Барлық өнімді сатудағы рпайдалылық
көрсеткіштері кәсіпорынның ағымдағы шығындарының тиімділігі және өнімді
сату табысы жөнінде түсінік білдіреді.
2. Өнліріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негізгі
өндірістік қорлардың және айналым қаржыларының жылдық орташа құнына
қатынасы. Бұл көрсеткішті таза пайда арқылы да есептеуге болады.
3. Кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы оның қарауындағы мүліктердің
құны арқылы есептелінеді. Есептегенде баланстық және таза пайданың
көрсеткіштерін пайдаланады.
Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылығы таза пайданың баланс арқылы
есептелінетін оның жеке қаржысының қатынасымен анықталады.
Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша процент
мөлшерлемесі:
• басқа кәсіпорындардың үлес қосуынан түскен табыстар;
• құнды қағаздардан түскен табыстар;
• алынған айыппұлдан асып түсу, өсімақы, төлемнің тұрақсыздығы.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету – шаруашылықты
жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып
отыр. Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оның өндіруге қанша
еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлай қойылуы мынаны
аңғартады: шикізат пен материалдарды жұмсай отырып, шикізаттаың әрбір
өлшеміне неғұрлым көп өнім алуға, шығарылған бұйымдардың өзіндік құнын
төмендетіп, кәсіпоырндардың пайдасын көбейтуге, өндірістің тиімділігін
арттыруға жету керек.
Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың
негізгі бағыттарын қорытындылауға талпыныс жасалса, онда оларды үш
топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі
өндірістік қорлардың пайдалануын жақсартудың, екіншіден, айналмалы
өндірістік қорларды неғұрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден,
қазіргі еңбек шығындарының нәтижелілігін жақсартудың есебінен
арттырылады.
Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты
шарты – еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды
арзандату. Басқа да біркелкі жағдайларда өнімнің өзіндік құны неғұрлым
арзан болған сайын тиімділік соғұрлым жоғары болатыны белгілі.
Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар, өнімнің немесе шығаратын
тауырлардың сапасы да едәуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы
өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен сата алады.

Қорытынды.
• Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып
табылады, яғни өндірістің және айнымалының қаржы қортындысын
білдіретін кәсіпорын жұмысының нәтижелі көрсеткіші. Сонымен
пайда дегеніміз - өнім сатудан және қызмет көрсетуден түскен
ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған
шығындардың айырмасы.
• Пайда өндіріс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру
қорын жасау және пайдалану үдерісі кезінде кәсіпорын ұжымдары
мен оның жеке мүшелерінің арасында, сонымен бірге мемлекеттік
кәсіпорындар мен жеке кәсіпорындар арасында қалыптасатын
экономикалық қатынастардың белгілі бағытн білдіреді.
• Өндірісті басқарудың жаңа жағдайында ішкі шаруашылықтың күрделі
қаржыны қаржыландырып, негізгі табыстарды құру және өзіндік
айналмалы құралдарды толықтыру ісінде бюджеттік қаржы емесе,
кәсіпорынның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.