Сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорлары
Кіріспе 3.10 бет
1. тарау. Сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларының негізінде қазақ тілін оқытуды ақпараттандырудың ғылыми.теориялық негіздері
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті
мәселелері 11.20 бет
1.2 Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытудың ғылыми.теориялық
негіздері 21.45 бет
1.3 Тілдерді оқыту үрдісінде сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолданудың
психологиялық, педагогикалық мәселелері 46.61 бет
2. тарау. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегі арқылы оқыту әдістемесі
2.1. Қазақстандық.сингапурлық жоба негізінде дайындалған мультимедиалық оқыту бағдарламасының өзіндік ерекшеліктері 62.80 бет
2.2. Коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлерін 81.103 бет
меңгертудің интерактивті әдістері мен формалары
2.3.Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында 104.137 бет
жүргізілген оқыту эксперименті және оның нәтижелері
Қорытынды 138.141 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 142.152 бет
Қосымшалар
1. тарау. Сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларының негізінде қазақ тілін оқытуды ақпараттандырудың ғылыми.теориялық негіздері
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті
мәселелері 11.20 бет
1.2 Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытудың ғылыми.теориялық
негіздері 21.45 бет
1.3 Тілдерді оқыту үрдісінде сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолданудың
психологиялық, педагогикалық мәселелері 46.61 бет
2. тарау. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегі арқылы оқыту әдістемесі
2.1. Қазақстандық.сингапурлық жоба негізінде дайындалған мультимедиалық оқыту бағдарламасының өзіндік ерекшеліктері 62.80 бет
2.2. Коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлерін 81.103 бет
меңгертудің интерактивті әдістері мен формалары
2.3.Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында 104.137 бет
жүргізілген оқыту эксперименті және оның нәтижелері
Қорытынды 138.141 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 142.152 бет
Қосымшалар
Өзгетілді аудиторияларда қазақ тілін шетел тілі ретінде, орыстілді аудиторияларда мемлекеттік тіл ретінде оқытуды оңтайландыру мен қарқынды ету қазіргі заманғы білім беруді ақпараттандыру мен модернизациялау жағдайындағы басым бағыттардың біріне айналып отыр. Бұл маңызды мәселені шешу мұғалімге, оның оқытудың мақсаттары мен шарттарына сай жаңа технологиялар мен әдістемелерді қолдана білуіне тікелей байланысты. Білім беру саласының нақты нәтижеге бағдарланған қазіргі заманғы талаптары оқытудың әдістері мен тәсілдерін, құралдарын үнемі жетілдіріп отыруды қажет етеді.
1997 жылы 22-қыркүйекте Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың №3645 жарлығымен Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасы бекітілді [1].
Қазақстанның білім беру жүйесін ақпараттандыруды жүзеге асырудың маңызды принциптері жүйелілік, жоспарлылық және осы бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының тұжырымдамалық негізделуі мен кезең-кезеңмен жүргізілуі болып табылады. Осы принциптерге сүйене отырып, республикамыздың көрнекті ғалымдары Е.К.Балафанов, Ж.С.Сарыпбеков, Е.Ы.Бидайбеков, Г.Қ.Нұрғалиева, М.З.Изотов, Е.У.Медеуов, Ж.А.Қараев, С.С.Құнанбаева, Д.М.Джусубалиева, А.М.Татенов, Б.А.Қойшыбаев және тағы басқалар оқу үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді қолданудың көкейтесті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізді [2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13].
Сонымен, бүгінгі таңда қазақ тілі пәні оқытушыларының кәсіби құзырлылығы құрылымынан оқытудың компьютерлік технологиялары ерекше орын алады. Бірақ бүгінгі күнге дейінгі шетелдік және отандық тәжірибелер көрсеткендей, компьютерлік технологиялар тым тар шеңберде (орфографияны оқыту, грамматиканы, лексиканы оқыту және т.б.) немесе дәстүрлі технологияларды оқытудың жаңа құралдарының көмегімен іске асыру ретінде ғана қарастырылып келеді. Дегенмен, соңғы уақыттарда жаңа ақпараттық технологиялардың, қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалық құралдардың оқушылардың жеке қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, тілдерді меңгерудің түрлі стратегияларын ескере алу, оқу материалын ұсынудың жолдарын деңгейлеу, жаттықтыру жұмыстарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай формаларын іздестіру, оқушыларды өзгетілдік сөйлеу қызметіне тартуға түрткі, қозғау салу, тілдік ортаны модельдеу мүмкіндіктерін зерттеуге арналған бірқатар ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Бұл зерттеу жұмысы үшін шетел тілі ретіндегі орыс тілі, шетел тілі ретіндегі ағылшын тілі оқытушыларының кәсіби құзырлылықтарын қалыптастырудың негізгі бағыттарын талдауға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстары [14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21; 22; 23] басшылыққа алынды. Бұл жұмыстарда педагогтардың кәсіби, әлеуметтік-мәдени құзырлылықтарын іске асырудың мазмұны мен формалары, шетел тілі мұғалімінің кәсіби қызметіне қойылатын негізгі талаптар, отандық және шетелдік озат тәжірибелерді қолдана білу қабілеттілігі, өзінің кәсіби қызметі аясында мәдениетаралық тілдік қарым-қатынасқа дайындығы мәселелері талданып, қосымша білім беру жүйесінің мазмұны мен ұйымдастыру формаларының тұжырымдамалық негіздері мен даму болашақтары ұсынылған.
1997 жылы 22-қыркүйекте Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың №3645 жарлығымен Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасы бекітілді [1].
Қазақстанның білім беру жүйесін ақпараттандыруды жүзеге асырудың маңызды принциптері жүйелілік, жоспарлылық және осы бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының тұжырымдамалық негізделуі мен кезең-кезеңмен жүргізілуі болып табылады. Осы принциптерге сүйене отырып, республикамыздың көрнекті ғалымдары Е.К.Балафанов, Ж.С.Сарыпбеков, Е.Ы.Бидайбеков, Г.Қ.Нұрғалиева, М.З.Изотов, Е.У.Медеуов, Ж.А.Қараев, С.С.Құнанбаева, Д.М.Джусубалиева, А.М.Татенов, Б.А.Қойшыбаев және тағы басқалар оқу үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді қолданудың көкейтесті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізді [2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13].
Сонымен, бүгінгі таңда қазақ тілі пәні оқытушыларының кәсіби құзырлылығы құрылымынан оқытудың компьютерлік технологиялары ерекше орын алады. Бірақ бүгінгі күнге дейінгі шетелдік және отандық тәжірибелер көрсеткендей, компьютерлік технологиялар тым тар шеңберде (орфографияны оқыту, грамматиканы, лексиканы оқыту және т.б.) немесе дәстүрлі технологияларды оқытудың жаңа құралдарының көмегімен іске асыру ретінде ғана қарастырылып келеді. Дегенмен, соңғы уақыттарда жаңа ақпараттық технологиялардың, қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалық құралдардың оқушылардың жеке қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, тілдерді меңгерудің түрлі стратегияларын ескере алу, оқу материалын ұсынудың жолдарын деңгейлеу, жаттықтыру жұмыстарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай формаларын іздестіру, оқушыларды өзгетілдік сөйлеу қызметіне тартуға түрткі, қозғау салу, тілдік ортаны модельдеу мүмкіндіктерін зерттеуге арналған бірқатар ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Бұл зерттеу жұмысы үшін шетел тілі ретіндегі орыс тілі, шетел тілі ретіндегі ағылшын тілі оқытушыларының кәсіби құзырлылықтарын қалыптастырудың негізгі бағыттарын талдауға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстары [14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21; 22; 23] басшылыққа алынды. Бұл жұмыстарда педагогтардың кәсіби, әлеуметтік-мәдени құзырлылықтарын іске асырудың мазмұны мен формалары, шетел тілі мұғалімінің кәсіби қызметіне қойылатын негізгі талаптар, отандық және шетелдік озат тәжірибелерді қолдана білу қабілеттілігі, өзінің кәсіби қызметі аясында мәдениетаралық тілдік қарым-қатынасқа дайындығы мәселелері талданып, қосымша білім беру жүйесінің мазмұны мен ұйымдастыру формаларының тұжырымдамалық негіздері мен даму болашақтары ұсынылған.
1.Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасы. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен 22. 09. 1997 ж. бекітілген.
2.Балафанов Е.К., Караев Ж.А. Анализ тенденций развития дистанционного обучения. Вестник; 1998; № 2; стр. 140-148
3. Бидайбеков Е.Ы. Информатизация образования в Казахстане. Алматы;
изд. АГУ; 1998; стр.26
4. Нургалиева Г.К. и др. Педагогические технологии информатизации образования. Алматы; РЦИО; 2002,; стр.269
5. Нургалиева Г.К. Ценностные ориентации личности: методология, теория и практика формирования. Алматы; АГУ им. Абая; 1993; стр. 380
6. Кунанбаева С.С. и др. Методическая подготовка студентов в условиях информатизации теории и методики обучения иностранным языкам. Алматы; 2000; стр.150
7. Кунанбаева С.С. Современное иноязычное образование: методология и теория. Алматы; 2005; стр.262
8. Нургалиева Г.К., Кунанбаева С.С., Ахметова Г.Б., Тажигулова А.И. Педагогическая технология создания электронных учебников для студентов переводческих специальностей. Алматы; РЦИО; 2000; 140- стр.
9.Кунанбаева С.С., Нургалиева Г.К., Абсеметова Ж.А., Тажигулова А.И. Обучение английскому языку в процессе информатизации социально-гуманитарного цикла профессионального образования. А.; 1999
10.Джусубалиева Д.М. Теоретические основы формирования информационной культуры студентов в условиях дистанционного обучения. Дисс. ... д.пед.наук; Алматы; 1997; 140-стр.
11.Нургалиева Г.К., Есполов Т.И., Момынбаев Б.К., Кунанбаева С.С., Сулеев Д.К., Тажигулова А.И. Педагогические технологии информатизации образования. Алматы; РЦИО; 2002; 246-стр.
12.Ж.А.Караев. Компьютерная технология обучения как условие модернизации школьного образования. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.127-131
13.Караев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной технологий обучения. Дисс. ...д.пед.наук. Алматы; 1995; 314-стр.
14.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения инностранным языкам. М.; Высшая школа; 1982
15.Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам. М.; 2003
16.Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. М.; «Просвещение»; 1985
17. Бердичевский А.Л. Оптимизация системы обучения иностранному языку в педагогическом вузе. М.; Высшая школа; 1989; 101-стр.
18. Бим И.Л. Подходы к проблеме упражнений с позиции иерархии целей и задач // Иностранные языки в школе ; 1985; № 1; стр. 30-37
19. Бим И.Л. Теория и практика обучения немецкому языку в средней школе: проблемы и перспективы. Учебное пособие для студентов пед. институтов. М.; Просвещение; 1988; 256-стр.
20.Бухбиндер В.А. Основные исходные положения для описания процесса устно-речевого общения и обучения устной речи // Очерки методики обучения устной речи на иностранных языках / Руковод. Кол. Авт. В.А.Бухбиндер. Киев; 1980; стр. 93-94
21.Верещагин Е.М., Костомарова В.Г. О предметах, объеме и функциях лингвострановедения // Лингвистический аспект в преподавании русского языка как иностранного. Сб. статей. / Под ред. А.И.Попова; Воронеж; изд. Воронеж. Гос универ. ; 1984; стр. 188
22. Гез Н.И. Формирование коммуникативной компетенции как объект зарубежных исследований // Иностранные языки в школе; 1985; № 2;
стр. 17-24
23. Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения инностранным языкам. Лингводидактика и методика. М.; 2004
24. Иванова Л.А. Формирование медиа-коммуникативной образованности школьников-подростков средствами видео (на материале уроков французского языка): дисс. ...канд.пед.наук; Иркутск; 1999; 244-стр.
25.Игнатовская Л.А. Аудиовизуальные технологии в интенсификации индивидуального обучения (на материале английского языка): авторереф. дисс. ...канд.пед.наук; М.; 2000; 16-стр.
26.Жоглина Г.Г. Развитие умений коммуникативной компетенции на основе использования аутентичных видеодокументов: дисс. ...канд.пед.наук; МГЛУ; 1998; 309-стр.
27.Кожевникова Т.В. Результаты эксперимента по внедрению компьютерных технологий в процесс иноязычной подготовки в неязыковом вузе. В жур. «Вестник МГУ»; №2/2006; сер. 19; стр. 115-126
28.Чусовская И.В. Компьютер в обучении иностранным языкам. В жур. «Дист. и вирт. обучение»; №7/2001; стр. 50
29.Дмитриева Е.И. Дидактические возможности компьютерных телекоммуникационных сетей для обучения иностранным языкам; ИЯШ; №4/1997; стр. 22
30.Евдокимова М.Г. Компьютерные технологии обучения иностранным языкам: методологические и педагогические аспекты. В жур. «Телекоммуникация и информатизация образования»; №4/2001; стр.47
31.Балыхина Т.М., Гарцов А.Д. Информатизация обучения языкам: становление компьютерной лингводидактики. В жур. «Высшее образование сегодня»; №4/2006; стр.32-38
32.Белая Т.Н.;Белый Ю.А. Компьютеризация обучения и преподавания английского языка. В жур. ИЯШ; №1/1988; стр.32-36
33.Н.А.Куратова. Интегративный подход в использовании информационных технологий в профессиональной подготовке специалистов при обучении иностранному языку. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций;
стр.131-135
34.Барменкова О.И. Видеозанятия в системе обучения иностранной речи. ИЯШ; №3; 1999; стр. 20
35. Кудрицкая М.Н. Методика работы с видеоматериалами на занятиях по практике речи английского языка: дисс. канд. пед. наук; 13. 00. 02.; Алматы; КазУМОиМЯ; 2001; 170- стр.
36.Нурова А.Б. Методика использования телекоммуникационных технологий в обучении английскому языку в общеобразовательной школе (основная ступень); дисс. канд. пед. наук; 13. 00. 02; Алматы; КазУМОиМЯ; 2007.; стр.140-150
37. Е.А.Власова, Г.Ф.Юдина, О.Г.Авраменко, А.В.Шилова. Компьютеры в обучении языку: проблемы и решения. М.; «Русский язык»; 1990
38. Ахметова Н.А. Самостоятельная работа по совершенствованию грамматических навыков по русскому языку студентов национальных групп с использованием ЭВМ. дисс. канд. пед. наук; 13.00.02.; М.; 1991
39. Мизанбеков С. Телекоммуникационные технологии изучения русского языка в старших классах школ с казахским языком обучения. канд. дисс.;
А.; 2007; стр. 114-154
40. А.А.Курышжанова. Лингвистическое обеспечение компьютерных программ по казахскому языку. Автореф. дисс.канд. пед. наук; А.; 1999
41. Бектурова Г.М. Обучение орфографии с помощью ЭВМ; дисс. канд.пед. наук; А.; 1994
42.Дүйсенова С.С. Жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін оқытуда техникалық оқу құралдарын қолдану; пед. ғыл. кандид. дисс.;
А.; 1999
43.Мухлис К.Ж. Өзгетілді мектептің 7- сыныбында қазақ тілі мәтіндерін компьютермен оқыту әдістемесі; пед. ғыл. кандид. дисс.; А.; 2006
44.Зинченко В.П. Эргономика и информатика. Вопросы философии; 1986; №7; стр. 53-54
45.О.И.Бахтина. Информатизация гуманитарного образования. Советская педагогика; №1/1990; стр.34-39
46.С.Гершунский Б. Компьютеризация в сфере образования: проблемы и перспективы. М.; «Педагогика»; 1987
47.Е.И.Машбиц. Психолого-педагогические проблемы компьютеризации обучения. М.; «Педагогика»; 1988
48. Е.И.Машбиц. Компьютерное обучение: проблемы и перспективы. М.; «Педагогика»; 1988
49.Балыхина Т.М., Гарцов А.Д. Информатизация обучения языкам: становление компьютерной лингводидактики. В жур. «Высшее образование сегодня»; №4/2006; стр.32-38
50.Савельев А.Я. Педагогические технологиии ВО в России; № 2; 1990;
стр. 6-11
51.Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения инностранным языкам. Лингводидактика и методика. М.; 2004
52. Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность; М.; Наука; 1987;
стр. 264
53. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас пен қатысым әдісінің ғылыми-теориялық негіздері; доктор.дисс; А.; 1996
54. Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.; "Просвещение"; 1965
55.Леонтьев А.А. Язык, речь и речевая деятельность; М.; Просвещение 1991: 56. Б.В.Беляев. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.; Просвещение; 1965
57 Леонтьев А.А. Некоторые проблемы обучения русскому языку как иностранному. М.; Изд. МГУ; 1970
58. Бибихин В.В. Общение без индивида //Загадка человеческого понимания // Под ред. А.А.Яковлева. М.; Политиздат; 1991; стр. 196-198
59.Каган М.С. Мир общения: Проблема межсубъектных отношений; М.; Политиздат; 1988; стр. 319
60. Канке В.А. Философия. Исторический и систематический курс. Учебник для вузов; М.; Логос; 2002; стр. 344
61. Бодалев А.А. Личность и общение. М., Педагогика., 1991, стр.144
62.Кретинина Н.А. Методика обучения студентов педагогических вузов общеамериканскому произношению на основе просодических характеристик; дис. канд. пед. наук; Тамбов; 2001
63.Зимняя И.А. Психология обучения инностранным языкам в школе;
М.; 1991
64. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению; М.; «Просвещение»; 1985
65. Колкер Я.М., Устинова Е.С., Еналиева Т.М. Практическая методика обучения иностранному языку. Учебное пособие; М.; Академия; 2000;
стр. 264
66.Булатбаева К.Н. Функционально-коммуникативный подход к обучению русскому языку в казахской школе (5-9 кл.); докторск.дисс.; А.; 2005
67.Жақсылықова К. Қазақ тілін орыстілді бөлімдерде модульмен оқытудың ғылыми-теориялық негіздері; доктор. дисс.; А.; 2001
68.Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: өзгетілді дәрісханалардағы қазақ тілі; доктор. дисс.; А.; 2001
69.Чингисова А.А. Коммуникативно-интегративная технология обучения русскому языку как иностранному в вузе; доктор. дисс.; А.; 2005
70.Бейсенбекова Г.Т. Қазақ тілін басқа ұлт өкілдеріне оқылым әрекеті арқылы үйрету әдістемесі; кадид. дисс.; А.; 2001
71.Камиева Г.К. Орыс топтарындағы студенттердің сөйлеу тілін мақал-мәтелдер арқылы дамыту; кандид. дисс.; А.; 2003
72.Мамаева Б.Б. Орыс бөлімі студенттерін тілдік жағдаят арқылы қазақша сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 2003
73.Мешимбаева Б.Ш. Гуманитарлық бөлім студенттерін қазақша пікірлесім арқылы (диалог) сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 1999
74.Мұқамбетқалиева М. Оқу мәтіндері арқылы қазақ тілін үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 2001
75.Серикбаева Г.Ж. Орыс бөлімдеріндегі студенттерді қазақша сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 1998
76.Кинжекова Р.С. Жоғары оқу орындарының орыстілді бөлімдерінде есімдіктерді оқытуда студенттердің қазақша сөйлеу дағдысын қалыптастырудың теориялық негіздері; кандид.дисс.; А.; 1998
77.Антипова А.М. Ритмико-мелодическая организация английской речи. Учебное пособие; М.; 1978; 113-стр
78.Горелов И.Н. Соотношение невербального и вербального в коммуникативной деятельности // Исследование речевого мышления в психолингвистике; М.; Наука; 1986; стр. 166
79.Каган М.С. К построению философской теории личности; Филос. наука.- 1971. № 6. стр. 11- 20
80.Каган М.С. Опыт системного анализа человеческой деятельности; Филос. наука; 1974; № 6. стр. 328
81.Каган М.С. Системный подход и гуманитарное знание; Изб.статьи. М.; Изд-во МГУ, 1991; стр. 383
82.Каган М.С. Человеческая деятельность. М.;Политиздат, 1974;стр. 328
83.Юдин Э.Г. Системный подход и принцип деятельности. Эргономика. Труды ВНИИТ. М.; 1976; № 10; стр. 194
84. Канке В.А. Философия. Исторический и систематический курс. Учебник для вузов; М.; Логос; 2002; стр. 344
85.Войскунский А.Е. Я говорю, мы говорим. Очерки о человеческом общении; М.; Знание; 1990; стр. 240
86.Бахтин М.М. Проблемы поэтики Достоевского. М.; Сов. Россия; 1979; 318-стр.
87. Тер-Минасова С.Г. Личность, язык, культура\\ Современные теории и методики обучения иностранным языкам: сб.науч. тр.Национальное общество прикладной лингвистики. М.; Экзамен; 2004; стр.318
88.Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранным языкам в средней школе. М.; 1991; стр. 285
89. Щерба Л.В. Преподавание иностранных языков в школе. Общие вопросы теории. М.; Академия; 2002
90.
91. Шубин Э.П. Языковая коммуникация и обучение иностранным языкам. Просвещение; М.; 1972
92. Ефимов Л.П. Об алогизмах и противоречиях английской грамматики и о новых подходах в ее изучении. ИЯШ; №2;2007; стр. 24-30
93. Сысоев П.В. Нужна ли нам грамматика, и если нужна, то какая? ИЯШ; №2;2007; стр. 31-35
94. Лапидус Б.А. Проблемы содержания обучения языку в языковом вузе; М.; Высш. школа; 1986; стр. 144
95.Рогова Г.В., Верещагина И.Н. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в средней школе. М.; 1986; стр. 224
96.
97. Дридзе Т.М. Коммуникативные основания лингводидактического процесса ; М.; 1995; стр. 77-84
98. Г.В.Захарова. Коммуникативный подход к обучению иностранным языкам в Германии. «Педагогика»; №3/2005
99.Леонтьев А.А. Психолого-педагогические основы обновления методики преподавания иностранных языков. М.; 1998; стр. 28
100. Леонтьев А.А. Основы психолингвистики. М.; Смысл; 1997; стр. 287
101.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Изд-во Питер;
2002; стр. 72
102.Мильруд Р.И., Гончаров А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного слова. ИЯШ; М.; 2003; № 1. стр. 12-18
103.Лернер И.Я. Современная дидактика: теория и практика. М.; Педагогика; 1981; стр. 186
104.Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М.; Педагогика; 1984; стр. 96
105.Болдырев Н.И. Нравственное воспитание школьников (вопросы теории).
М.; Просвещение; 1979
106.Данилов М.А. Педагогический процесс как объект педагогической теории. Вопросы обучения и воспитания. М.;1973
107.Ильина Т.А. Педагогика. стр. 212
108.Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения: Общедидактический аспект. М., 1977.
109.Махмутов М.И. Проблемное обучение: основные вопросы теории. М.; Педагогика; 1975
110.
111.Андреев А.А. Теория дистанционного обучения. Дис. д.п.н.; М.; 1999;
стр.250
112. Тусубаева Ж.М. Методика организации дистанционной формы обучения в системе высшего профессионального образования: автореферат дисс….канд.пед.наук: Алматы; КазУМОиМЯ; 2004;стр.189
113.Пидкасистый П.И. Самостоятельная познавательная деятельность школьников в обучении: теоретико-экспериментальное исследование.
М.; Педагогика; 1980
114.Лернер И.Я. Дидактические основы формирования познавательной самостоятельности при изучении гуманитарных дисциплин. Автореферат. Дисс…д-ра пед. наук; М.; 1971
115.Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигиене общения. Москва; Прогресс; 1987; стр. 429
116.Ананьев Б.Г. Психология педагогической оценки. Избранные психологические труды: в 2-х томах.|| Под ред. А.А.Бодалева и др.
М.; Педагогика; 1980; стр.230; стр.287
117.Монахов В.М. Проблемы внедрения новых технологий в образование|| Советская педагогика. М.; 1990;№ 7; стр. 17-23
118.Мизанбеков С.К. Телекоммуникационная технология изучения русского языка в старших классах школ с казахским языком обучения. дисс….канд. пед. наук: Алматы., 2007
119.Нургалиева Г.К. Ценностное ориентирование личности в условиях информатизации образования. А.; 2004; стр. 243-260
119.Дерешко Б.Ю. Информатизация образования: опыт и проблемы. В журнале «Телекоммуникация и информатизация образования»; №4/2001; стр.78
120.Дорофеева А.А. и др. Практика адаптации материала учебника – книги к компьютеризованным технологиям. В жур. «Дистанционное и виртуальное обучение»; №11/2001; стр. 18
121.Гмарь А.В. Применение современных информационных технологий для методического обеспечения процесса обучения. В жур. «Дист. и вирт. обучение»; №10/2001; стр. 16
122.Осипова Ю., Адилгазинов Т. К. определению понятия «интерактивные технологий обучения». В жур. «Высшая школа Казахстана»; №4-5/2001;
стр. 44
123.Тыщенко О. Диалог компьютера и студента. В жур. «Высшее образование в Росии»; №6/200; стр.120
124.Титова С.В. Некоторые теоретические проблемы использования компьютерных технологий в образований. В жур. «Вестник МГУ»; сер. №19;
№4/2005; стр.39-54
125.Бессмертная Н.В. К вопросу о типологии текста. В книге «Лингвистика текста и обучение инностранным языкам» (сбор. науч. статей); Киев; 1978; стр.48-55
126.Багрова А.П. Некоторые приемы обучения чтению текстов. В книге «Вопросы методики использования текстов в обучении инностранным языкам» (сбор. науч. статей); М.; 1971
127.Фоломкина. К проблеме отбора текстов для чтения на инностранном языке. В книге «Актуальные вопросы обучения инностранному языку в средней школе»; М.; 1973; стр.150
128.Газарх Р.С. Коммуникативно-смысловая структура текста. В книге «Проблемы вербальной коммуникации»; А.; 1987; стр.75-80
129.Бурлаков М.А. Какой должна быть система упражнений; ИЯШ №4/1987
130.Скалкин В.Л. Системность и типология упражнений для обучения говорению; ИЯШ №1; 2005; стр.19-25
131.Пассов Е.И. Требования к упражнениям для обучения говорению; ИЯШ №2; 5/1977
132.Пассов Е.И. Упражнения как средство обучения иноязычной речи. В книге «Основы методики обучения инностранным языкам»; М.; 1977;
стр.57-76
133.Канаева В.М. и др. Из опыта работы творческой группы учителей по проблеме компьютеризации учебного процесса в школе; ИЯШ №3-4/1992; стр.86-89
134.Вислогузов А. Информационные технологии в образовательном процессе; Высшее образование в России; №5/2006; стр.73-76
135.Садыкова А.К. О возможностях организации самостоятельной работы студентов технических вузов с использованием современных информационных технологий. В книге «Актуальные проблемы профессиональной подготовки личности будущих специалистов»; А.; 2001; стр.113
136.Информатизация профессионального образования (Материалы респуб. науч.-теор. конфер.); 20.02.2003.
137.Имангалиева Г.С. Типология диалога (На материале казахского и русского языков); кандид.дисс.; А.; 1999
138.Кулжабаева Л.С. Совместно-диалогическая продуктивная деятельность как основа продуктивного обучения; кандид.дисс.; А.; 2001
139.Гейхман Л.К. Интерактивное обучение общению как модель межкультурной коммуникации; Вестник МГУ; №3/2003; стр.138
140.Росина Н. Организация СРС в контексте инновационного обучения; Высшее образование в России; №7/2006; стр.109-114
141.Загрязкина Т.Ю. «Звуковая энциклопедия» и компьютерное обучение иностранным языкам; Вестник МГУ; №4/2002; стр.7
142.Шакарманова М.П., Жомартова А.Д. Қазақ тілі сабақтарында компьютерлік жүйені қолдану; Педагогический вестник Казахстана; №1/2006; стр.22-31
143.Степанова М. Замкнутый круг мотивации; Психология обучения; №11/2000; стр.51
144.Солнцева Н. Проблема мотивации: концептуальные основания; Высшее образование в России; №6/2003; стр.96
145.Александров Л.Ф. Мотивационная готовность к учебно-познавательной деятельности студентов; Психология обучения; №11/2000; стр.6
146. Л.А.Милованова. Языковая личность: факторы становления и развития. Вестник МГУ; сер.19; №4/20057; стр. 68-77
147.Т.В.Брекалова. Использование художественных видеофильмов в обучении идиоматичности диалогической речи. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.155-160
148.А.А.Андреев. Компьютерные и телекоммуникационные технологий в сфере образования. Школьные технологии; №3/2001; стр. 154-169
149.С.В.Леонова. Эффективность использования информационно-коммуникационных технологий в самостоятельной работе студентов. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.111-116
150.А.А.Курышжанова. О внедрении образовательных технологий в процесс обучения казахскому языку. Вестник КазГУ; сер. Востоковедения, №1(15)/2000
151. М.М.Раевская. Язык в ментальном пространстве: к проблеме постижения национальной логики мышления. Вестник МГУ;
сер.19; №1/2006; стр. 27-40
152. О.Я.Гойхман., Г.М.Надеина. Речевая коммуникация.
М.;»Инфра-М»; 2006
153. Экспертиза в современном мире: от знания к деятельности. Под. ред. Г.В.Иванченко, Д.А.Леонтьева. М.; «Смысл»; 2006; стр. 356-373; 420-427
154. И.М.Ибрагимов. Информационные технологии и средства дистанционного обучения. М.; «Академия»; 2005; стр. 9-10
155. А.И.Каптерев. Менеджмент знаний: от теории к технологиям.
стр. 68-110
156. А.Л.Тертель. Психология в вопросах и ответах. М.; «Проспект»; 2004; стр. 42-69; 86-108
157. Т.В.Габай. Педагогическая психология. М.; «Академия»; 2003;
стр. 112-210; 203-205
158. Педагогика. Под ред. П.И.Пидкасистого. М.; 2004
159. А.В.Морозов, Д.В.Чернилевский. Креативная педагогика и психология. М.; «Академический проект»; 2004
160. В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, Е.Н.Шиянов. Педагогика. «Академия»; 2006
161. Педагогика. Под ред. Л.П.Крившенко. М.; «Академия»; 2004
162. И.Г.Овчинникова. Подготовка учителей к использованию ИКТ в преподавании русского языка. «Информатика и образование»; №12/2004
163.Л.Н.Горбунова, А.М.Семибратов. Освоение информационных и коммуникационных технологий педагогами в контексте ориентации на профессионально-личностное развитие. «Информатика и образование»; №7/2004
164.М.Е.Бершадский. Когнитивная технология обучения: последовательность процедур проектирования учебного процесса. «Педагогические технологии»; №2/2006
165. Г.Г.Левитас, А.В.Рафаева. Технология учебных циклов: применение компьютера в двухурочном цикле. «Педагогические технологии»; №3/2005
166. В.А.Демченко. Индивидуализация дидактических материалов как средство формирования субъектных отношений участников педагогического процесса. «Педагогические технологии»; №2/2004
167. Е.В.Ермолович, А.М.Красниченко. Информационно-коммуникационные технологии в управлении самостоятельной учебной деятельностью студентов. «Информатика и образование»; №2/2005
168. Юрасов И.А., Юрасова О.Н. Социально-коммуникативный аспект педагогических технологий. «Школьные технологии»; №3/2006
169. Т.С.Юрьева. Применение образовательных электронных изданий в процессе обучения. «Школьные технологии»; №3/2006
170. Бибихин В.В. Общение без индивида //Загадка человеческого понимания // Под ред. А.А.Яковлева. М.; Политиздат; 1991; стр. 196-198
171. Брудный А.А. Понимание как текст // Загадка человеческого понимания. Под ред. А.А.Яковлева; М.; Политиздат; 1991; стр. 144
172. Винокур Т. Г. Говорящий и слушающий. Варианты речевого поведения; М.; 1993
173. Выготский Л.С. Мышление и речь ; М.; Лабиринт; 2001; стр. 368
174. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования; М.; Наука; 1981; стр. 137
175. Жинкин Н.И. Психологические основы развития речи. В кн. : В защиту живого слова. М.; 1966; стр. 180
176. Каменская О.А. Текст и коммуникация ; М.; Высш. школа; 1990; стр 151
177. Карасик В.И. Модельная личность как лингвокультурный концепт. Филология и культура. Матер. междунар. научной конфер.; 16-18 мая; 2001
178. Лаптева О.А. Соотношение спонтанной и телевизионной речи / Проблема спонтанной разговорной речи (МГИИЯ) ; вып. 332; М.; стр. 5-22
179. Леонтьев А.А. Принцип коммуникативности сегодня // ИЯШ; 1986;
№ 2; стр. 27-32
180. Демкин В.П. Реализация эксперимента по формированию системы дистанционного образования в республике Казахстан и созданию Казахстанско-Российского университета дистанционного образования в РК: анализ опыта и перспективы развития. Международная научно-практическая конференция . 15-16 марта 2001; Алматы; стр. 15-23
181. Соловова Е.Н. Современные концептуальные принципы коммуникативного обучения иностранным языкам . ИЯШ; №4; 2000;
стр. 9-15
182. Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам: теория и практика. Учебное пособие для преподавателей и студентов. М. ; Филоматис; 2004;
стр. 416
183. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе; Алматы; Мектеп; 1984; стр.194
184. Олейникова Н.А., Тараненко С.С. Информационные технологии в обучении иностранным языкам. http://www.google.ru
185. Байрамова Л., Ахмедова А. Будущее за интерактивным методом обучения. http://www.yandex.ru
186. Шулика Н.А. Использование цифровых образовательных ресурсов в образовательном процессе школы. http://www.google.ru
187. Культура мультимедиа: Потери и приобретения образовательной системы. http://www.rambler.ru
188. Методики применения цифровых образовательных ресурсов в информационно-телекоммуникационном сопровождении региональной системы образования. http://www.google.ru
189. Методические рекомендации по проведению занятия «Структура и содержание медиатеки» http://www.mail.ru
190. Компьютерные технологии в обучении иностранному языку http://www.google.ru
191. Скорина М.С. Интерактивные методы обучения иностранному языку http://www.yandex.ru
192. Назарова В.Д. Педагогическое обеспечение интерактивного взаимодействия преподавателей со студентами средних профессиональных образовательных учреждений. Афтореферат канд.пед.наук; Улан-Удэ; 2007 http://www.google.ru
193. Ильина Т.Ю. Интерактивные методы обучения как средство формирования предметных компетенций. http://www.rambler.ru
194. Методика апробации цифровых образовательных ресурсов. Федеральный центр экспертизы мультимедиа и телекоммуникаций в образовании; М.; 2005 http://www.google.ru
195. Алексеева Т.Е. Интерактивные мультимедийные обучающие программы по английскому языку и возможности их использования в техническом вузе http://www.infojournal.ru
196. Козлова В.А. Интерактивные и проектные методы в обучении информационно-коммуникационным технологиям http://www.google.ru
197. Гейхман Л.К. Интерактивное обучение общению как модель межкультурной коммуникации. Вестник МГУ; №3: 2003: стр. 138; серия лингвист
198. Карымсакова Р.Д. Инновации в обучении языкам: содержание, проблемы использования. Вестник КазНу; серия филология; №8 (59); 2002; стр.116
199. Егорова Ю.Н. Мультимедиа технология как средство повышения эффективности обучения в школе. Информатика и образование; №7; 2004; стр. 99-105
200. Голушкова Н.М. Структурная организация и предметное содержание речевой деятельности. ИЯШ; №8; 2006; стр.19-25
201. Петрова Л.П. Использование компьютеров на уроках иностранного языка. ИЯШ; №5;2005; стр. 57-60
202. Сысоева Е.Э. Формирование коммуникативной компетенции в письменной речи при обучении иностранным языкам. ИЯШ; №5;2007;
стр. 6-15
203. Сухова Л.В. Коммуникативно-ориентированное обучение иностранному языку и языковая парасреда как его системообразующий фактор. ИЯШ; №5;2007; стр. 15-18
204. Брыксина И.Е. Взаимосвязанное обучение различным видам речевой деятельности. ИЯШ; №5;2007; стр. 19-22
205. Пассов Е.И. Содержание иноязычного образования как методическая категория. ИЯШ; №6;2007; стр. 13-23
206. Сысоев П.В. Развитие умений учащихся воспринимать на слух текст на средней и старшей ступени общего среднего образования. ИЯШ; №4;2007; стр. 9-18
2.Балафанов Е.К., Караев Ж.А. Анализ тенденций развития дистанционного обучения. Вестник; 1998; № 2; стр. 140-148
3. Бидайбеков Е.Ы. Информатизация образования в Казахстане. Алматы;
изд. АГУ; 1998; стр.26
4. Нургалиева Г.К. и др. Педагогические технологии информатизации образования. Алматы; РЦИО; 2002,; стр.269
5. Нургалиева Г.К. Ценностные ориентации личности: методология, теория и практика формирования. Алматы; АГУ им. Абая; 1993; стр. 380
6. Кунанбаева С.С. и др. Методическая подготовка студентов в условиях информатизации теории и методики обучения иностранным языкам. Алматы; 2000; стр.150
7. Кунанбаева С.С. Современное иноязычное образование: методология и теория. Алматы; 2005; стр.262
8. Нургалиева Г.К., Кунанбаева С.С., Ахметова Г.Б., Тажигулова А.И. Педагогическая технология создания электронных учебников для студентов переводческих специальностей. Алматы; РЦИО; 2000; 140- стр.
9.Кунанбаева С.С., Нургалиева Г.К., Абсеметова Ж.А., Тажигулова А.И. Обучение английскому языку в процессе информатизации социально-гуманитарного цикла профессионального образования. А.; 1999
10.Джусубалиева Д.М. Теоретические основы формирования информационной культуры студентов в условиях дистанционного обучения. Дисс. ... д.пед.наук; Алматы; 1997; 140-стр.
11.Нургалиева Г.К., Есполов Т.И., Момынбаев Б.К., Кунанбаева С.С., Сулеев Д.К., Тажигулова А.И. Педагогические технологии информатизации образования. Алматы; РЦИО; 2002; 246-стр.
12.Ж.А.Караев. Компьютерная технология обучения как условие модернизации школьного образования. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.127-131
13.Караев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной технологий обучения. Дисс. ...д.пед.наук. Алматы; 1995; 314-стр.
14.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения инностранным языкам. М.; Высшая школа; 1982
15.Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам. М.; 2003
16.Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. М.; «Просвещение»; 1985
17. Бердичевский А.Л. Оптимизация системы обучения иностранному языку в педагогическом вузе. М.; Высшая школа; 1989; 101-стр.
18. Бим И.Л. Подходы к проблеме упражнений с позиции иерархии целей и задач // Иностранные языки в школе ; 1985; № 1; стр. 30-37
19. Бим И.Л. Теория и практика обучения немецкому языку в средней школе: проблемы и перспективы. Учебное пособие для студентов пед. институтов. М.; Просвещение; 1988; 256-стр.
20.Бухбиндер В.А. Основные исходные положения для описания процесса устно-речевого общения и обучения устной речи // Очерки методики обучения устной речи на иностранных языках / Руковод. Кол. Авт. В.А.Бухбиндер. Киев; 1980; стр. 93-94
21.Верещагин Е.М., Костомарова В.Г. О предметах, объеме и функциях лингвострановедения // Лингвистический аспект в преподавании русского языка как иностранного. Сб. статей. / Под ред. А.И.Попова; Воронеж; изд. Воронеж. Гос универ. ; 1984; стр. 188
22. Гез Н.И. Формирование коммуникативной компетенции как объект зарубежных исследований // Иностранные языки в школе; 1985; № 2;
стр. 17-24
23. Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения инностранным языкам. Лингводидактика и методика. М.; 2004
24. Иванова Л.А. Формирование медиа-коммуникативной образованности школьников-подростков средствами видео (на материале уроков французского языка): дисс. ...канд.пед.наук; Иркутск; 1999; 244-стр.
25.Игнатовская Л.А. Аудиовизуальные технологии в интенсификации индивидуального обучения (на материале английского языка): авторереф. дисс. ...канд.пед.наук; М.; 2000; 16-стр.
26.Жоглина Г.Г. Развитие умений коммуникативной компетенции на основе использования аутентичных видеодокументов: дисс. ...канд.пед.наук; МГЛУ; 1998; 309-стр.
27.Кожевникова Т.В. Результаты эксперимента по внедрению компьютерных технологий в процесс иноязычной подготовки в неязыковом вузе. В жур. «Вестник МГУ»; №2/2006; сер. 19; стр. 115-126
28.Чусовская И.В. Компьютер в обучении иностранным языкам. В жур. «Дист. и вирт. обучение»; №7/2001; стр. 50
29.Дмитриева Е.И. Дидактические возможности компьютерных телекоммуникационных сетей для обучения иностранным языкам; ИЯШ; №4/1997; стр. 22
30.Евдокимова М.Г. Компьютерные технологии обучения иностранным языкам: методологические и педагогические аспекты. В жур. «Телекоммуникация и информатизация образования»; №4/2001; стр.47
31.Балыхина Т.М., Гарцов А.Д. Информатизация обучения языкам: становление компьютерной лингводидактики. В жур. «Высшее образование сегодня»; №4/2006; стр.32-38
32.Белая Т.Н.;Белый Ю.А. Компьютеризация обучения и преподавания английского языка. В жур. ИЯШ; №1/1988; стр.32-36
33.Н.А.Куратова. Интегративный подход в использовании информационных технологий в профессиональной подготовке специалистов при обучении иностранному языку. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций;
стр.131-135
34.Барменкова О.И. Видеозанятия в системе обучения иностранной речи. ИЯШ; №3; 1999; стр. 20
35. Кудрицкая М.Н. Методика работы с видеоматериалами на занятиях по практике речи английского языка: дисс. канд. пед. наук; 13. 00. 02.; Алматы; КазУМОиМЯ; 2001; 170- стр.
36.Нурова А.Б. Методика использования телекоммуникационных технологий в обучении английскому языку в общеобразовательной школе (основная ступень); дисс. канд. пед. наук; 13. 00. 02; Алматы; КазУМОиМЯ; 2007.; стр.140-150
37. Е.А.Власова, Г.Ф.Юдина, О.Г.Авраменко, А.В.Шилова. Компьютеры в обучении языку: проблемы и решения. М.; «Русский язык»; 1990
38. Ахметова Н.А. Самостоятельная работа по совершенствованию грамматических навыков по русскому языку студентов национальных групп с использованием ЭВМ. дисс. канд. пед. наук; 13.00.02.; М.; 1991
39. Мизанбеков С. Телекоммуникационные технологии изучения русского языка в старших классах школ с казахским языком обучения. канд. дисс.;
А.; 2007; стр. 114-154
40. А.А.Курышжанова. Лингвистическое обеспечение компьютерных программ по казахскому языку. Автореф. дисс.канд. пед. наук; А.; 1999
41. Бектурова Г.М. Обучение орфографии с помощью ЭВМ; дисс. канд.пед. наук; А.; 1994
42.Дүйсенова С.С. Жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін оқытуда техникалық оқу құралдарын қолдану; пед. ғыл. кандид. дисс.;
А.; 1999
43.Мухлис К.Ж. Өзгетілді мектептің 7- сыныбында қазақ тілі мәтіндерін компьютермен оқыту әдістемесі; пед. ғыл. кандид. дисс.; А.; 2006
44.Зинченко В.П. Эргономика и информатика. Вопросы философии; 1986; №7; стр. 53-54
45.О.И.Бахтина. Информатизация гуманитарного образования. Советская педагогика; №1/1990; стр.34-39
46.С.Гершунский Б. Компьютеризация в сфере образования: проблемы и перспективы. М.; «Педагогика»; 1987
47.Е.И.Машбиц. Психолого-педагогические проблемы компьютеризации обучения. М.; «Педагогика»; 1988
48. Е.И.Машбиц. Компьютерное обучение: проблемы и перспективы. М.; «Педагогика»; 1988
49.Балыхина Т.М., Гарцов А.Д. Информатизация обучения языкам: становление компьютерной лингводидактики. В жур. «Высшее образование сегодня»; №4/2006; стр.32-38
50.Савельев А.Я. Педагогические технологиии ВО в России; № 2; 1990;
стр. 6-11
51.Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения инностранным языкам. Лингводидактика и методика. М.; 2004
52. Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность; М.; Наука; 1987;
стр. 264
53. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас пен қатысым әдісінің ғылыми-теориялық негіздері; доктор.дисс; А.; 1996
54. Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.; "Просвещение"; 1965
55.Леонтьев А.А. Язык, речь и речевая деятельность; М.; Просвещение 1991: 56. Б.В.Беляев. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.; Просвещение; 1965
57 Леонтьев А.А. Некоторые проблемы обучения русскому языку как иностранному. М.; Изд. МГУ; 1970
58. Бибихин В.В. Общение без индивида //Загадка человеческого понимания // Под ред. А.А.Яковлева. М.; Политиздат; 1991; стр. 196-198
59.Каган М.С. Мир общения: Проблема межсубъектных отношений; М.; Политиздат; 1988; стр. 319
60. Канке В.А. Философия. Исторический и систематический курс. Учебник для вузов; М.; Логос; 2002; стр. 344
61. Бодалев А.А. Личность и общение. М., Педагогика., 1991, стр.144
62.Кретинина Н.А. Методика обучения студентов педагогических вузов общеамериканскому произношению на основе просодических характеристик; дис. канд. пед. наук; Тамбов; 2001
63.Зимняя И.А. Психология обучения инностранным языкам в школе;
М.; 1991
64. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению; М.; «Просвещение»; 1985
65. Колкер Я.М., Устинова Е.С., Еналиева Т.М. Практическая методика обучения иностранному языку. Учебное пособие; М.; Академия; 2000;
стр. 264
66.Булатбаева К.Н. Функционально-коммуникативный подход к обучению русскому языку в казахской школе (5-9 кл.); докторск.дисс.; А.; 2005
67.Жақсылықова К. Қазақ тілін орыстілді бөлімдерде модульмен оқытудың ғылыми-теориялық негіздері; доктор. дисс.; А.; 2001
68.Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: өзгетілді дәрісханалардағы қазақ тілі; доктор. дисс.; А.; 2001
69.Чингисова А.А. Коммуникативно-интегративная технология обучения русскому языку как иностранному в вузе; доктор. дисс.; А.; 2005
70.Бейсенбекова Г.Т. Қазақ тілін басқа ұлт өкілдеріне оқылым әрекеті арқылы үйрету әдістемесі; кадид. дисс.; А.; 2001
71.Камиева Г.К. Орыс топтарындағы студенттердің сөйлеу тілін мақал-мәтелдер арқылы дамыту; кандид. дисс.; А.; 2003
72.Мамаева Б.Б. Орыс бөлімі студенттерін тілдік жағдаят арқылы қазақша сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 2003
73.Мешимбаева Б.Ш. Гуманитарлық бөлім студенттерін қазақша пікірлесім арқылы (диалог) сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 1999
74.Мұқамбетқалиева М. Оқу мәтіндері арқылы қазақ тілін үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 2001
75.Серикбаева Г.Ж. Орыс бөлімдеріндегі студенттерді қазақша сөйлеуге үйрету әдістемесі; кандид.дисс.; А.; 1998
76.Кинжекова Р.С. Жоғары оқу орындарының орыстілді бөлімдерінде есімдіктерді оқытуда студенттердің қазақша сөйлеу дағдысын қалыптастырудың теориялық негіздері; кандид.дисс.; А.; 1998
77.Антипова А.М. Ритмико-мелодическая организация английской речи. Учебное пособие; М.; 1978; 113-стр
78.Горелов И.Н. Соотношение невербального и вербального в коммуникативной деятельности // Исследование речевого мышления в психолингвистике; М.; Наука; 1986; стр. 166
79.Каган М.С. К построению философской теории личности; Филос. наука.- 1971. № 6. стр. 11- 20
80.Каган М.С. Опыт системного анализа человеческой деятельности; Филос. наука; 1974; № 6. стр. 328
81.Каган М.С. Системный подход и гуманитарное знание; Изб.статьи. М.; Изд-во МГУ, 1991; стр. 383
82.Каган М.С. Человеческая деятельность. М.;Политиздат, 1974;стр. 328
83.Юдин Э.Г. Системный подход и принцип деятельности. Эргономика. Труды ВНИИТ. М.; 1976; № 10; стр. 194
84. Канке В.А. Философия. Исторический и систематический курс. Учебник для вузов; М.; Логос; 2002; стр. 344
85.Войскунский А.Е. Я говорю, мы говорим. Очерки о человеческом общении; М.; Знание; 1990; стр. 240
86.Бахтин М.М. Проблемы поэтики Достоевского. М.; Сов. Россия; 1979; 318-стр.
87. Тер-Минасова С.Г. Личность, язык, культура\\ Современные теории и методики обучения иностранным языкам: сб.науч. тр.Национальное общество прикладной лингвистики. М.; Экзамен; 2004; стр.318
88.Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранным языкам в средней школе. М.; 1991; стр. 285
89. Щерба Л.В. Преподавание иностранных языков в школе. Общие вопросы теории. М.; Академия; 2002
90.
91. Шубин Э.П. Языковая коммуникация и обучение иностранным языкам. Просвещение; М.; 1972
92. Ефимов Л.П. Об алогизмах и противоречиях английской грамматики и о новых подходах в ее изучении. ИЯШ; №2;2007; стр. 24-30
93. Сысоев П.В. Нужна ли нам грамматика, и если нужна, то какая? ИЯШ; №2;2007; стр. 31-35
94. Лапидус Б.А. Проблемы содержания обучения языку в языковом вузе; М.; Высш. школа; 1986; стр. 144
95.Рогова Г.В., Верещагина И.Н. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в средней школе. М.; 1986; стр. 224
96.
97. Дридзе Т.М. Коммуникативные основания лингводидактического процесса ; М.; 1995; стр. 77-84
98. Г.В.Захарова. Коммуникативный подход к обучению иностранным языкам в Германии. «Педагогика»; №3/2005
99.Леонтьев А.А. Психолого-педагогические основы обновления методики преподавания иностранных языков. М.; 1998; стр. 28
100. Леонтьев А.А. Основы психолингвистики. М.; Смысл; 1997; стр. 287
101.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Изд-во Питер;
2002; стр. 72
102.Мильруд Р.И., Гончаров А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного слова. ИЯШ; М.; 2003; № 1. стр. 12-18
103.Лернер И.Я. Современная дидактика: теория и практика. М.; Педагогика; 1981; стр. 186
104.Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М.; Педагогика; 1984; стр. 96
105.Болдырев Н.И. Нравственное воспитание школьников (вопросы теории).
М.; Просвещение; 1979
106.Данилов М.А. Педагогический процесс как объект педагогической теории. Вопросы обучения и воспитания. М.;1973
107.Ильина Т.А. Педагогика. стр. 212
108.Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения: Общедидактический аспект. М., 1977.
109.Махмутов М.И. Проблемное обучение: основные вопросы теории. М.; Педагогика; 1975
110.
111.Андреев А.А. Теория дистанционного обучения. Дис. д.п.н.; М.; 1999;
стр.250
112. Тусубаева Ж.М. Методика организации дистанционной формы обучения в системе высшего профессионального образования: автореферат дисс….канд.пед.наук: Алматы; КазУМОиМЯ; 2004;стр.189
113.Пидкасистый П.И. Самостоятельная познавательная деятельность школьников в обучении: теоретико-экспериментальное исследование.
М.; Педагогика; 1980
114.Лернер И.Я. Дидактические основы формирования познавательной самостоятельности при изучении гуманитарных дисциплин. Автореферат. Дисс…д-ра пед. наук; М.; 1971
115.Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигиене общения. Москва; Прогресс; 1987; стр. 429
116.Ананьев Б.Г. Психология педагогической оценки. Избранные психологические труды: в 2-х томах.|| Под ред. А.А.Бодалева и др.
М.; Педагогика; 1980; стр.230; стр.287
117.Монахов В.М. Проблемы внедрения новых технологий в образование|| Советская педагогика. М.; 1990;№ 7; стр. 17-23
118.Мизанбеков С.К. Телекоммуникационная технология изучения русского языка в старших классах школ с казахским языком обучения. дисс….канд. пед. наук: Алматы., 2007
119.Нургалиева Г.К. Ценностное ориентирование личности в условиях информатизации образования. А.; 2004; стр. 243-260
119.Дерешко Б.Ю. Информатизация образования: опыт и проблемы. В журнале «Телекоммуникация и информатизация образования»; №4/2001; стр.78
120.Дорофеева А.А. и др. Практика адаптации материала учебника – книги к компьютеризованным технологиям. В жур. «Дистанционное и виртуальное обучение»; №11/2001; стр. 18
121.Гмарь А.В. Применение современных информационных технологий для методического обеспечения процесса обучения. В жур. «Дист. и вирт. обучение»; №10/2001; стр. 16
122.Осипова Ю., Адилгазинов Т. К. определению понятия «интерактивные технологий обучения». В жур. «Высшая школа Казахстана»; №4-5/2001;
стр. 44
123.Тыщенко О. Диалог компьютера и студента. В жур. «Высшее образование в Росии»; №6/200; стр.120
124.Титова С.В. Некоторые теоретические проблемы использования компьютерных технологий в образований. В жур. «Вестник МГУ»; сер. №19;
№4/2005; стр.39-54
125.Бессмертная Н.В. К вопросу о типологии текста. В книге «Лингвистика текста и обучение инностранным языкам» (сбор. науч. статей); Киев; 1978; стр.48-55
126.Багрова А.П. Некоторые приемы обучения чтению текстов. В книге «Вопросы методики использования текстов в обучении инностранным языкам» (сбор. науч. статей); М.; 1971
127.Фоломкина. К проблеме отбора текстов для чтения на инностранном языке. В книге «Актуальные вопросы обучения инностранному языку в средней школе»; М.; 1973; стр.150
128.Газарх Р.С. Коммуникативно-смысловая структура текста. В книге «Проблемы вербальной коммуникации»; А.; 1987; стр.75-80
129.Бурлаков М.А. Какой должна быть система упражнений; ИЯШ №4/1987
130.Скалкин В.Л. Системность и типология упражнений для обучения говорению; ИЯШ №1; 2005; стр.19-25
131.Пассов Е.И. Требования к упражнениям для обучения говорению; ИЯШ №2; 5/1977
132.Пассов Е.И. Упражнения как средство обучения иноязычной речи. В книге «Основы методики обучения инностранным языкам»; М.; 1977;
стр.57-76
133.Канаева В.М. и др. Из опыта работы творческой группы учителей по проблеме компьютеризации учебного процесса в школе; ИЯШ №3-4/1992; стр.86-89
134.Вислогузов А. Информационные технологии в образовательном процессе; Высшее образование в России; №5/2006; стр.73-76
135.Садыкова А.К. О возможностях организации самостоятельной работы студентов технических вузов с использованием современных информационных технологий. В книге «Актуальные проблемы профессиональной подготовки личности будущих специалистов»; А.; 2001; стр.113
136.Информатизация профессионального образования (Материалы респуб. науч.-теор. конфер.); 20.02.2003.
137.Имангалиева Г.С. Типология диалога (На материале казахского и русского языков); кандид.дисс.; А.; 1999
138.Кулжабаева Л.С. Совместно-диалогическая продуктивная деятельность как основа продуктивного обучения; кандид.дисс.; А.; 2001
139.Гейхман Л.К. Интерактивное обучение общению как модель межкультурной коммуникации; Вестник МГУ; №3/2003; стр.138
140.Росина Н. Организация СРС в контексте инновационного обучения; Высшее образование в России; №7/2006; стр.109-114
141.Загрязкина Т.Ю. «Звуковая энциклопедия» и компьютерное обучение иностранным языкам; Вестник МГУ; №4/2002; стр.7
142.Шакарманова М.П., Жомартова А.Д. Қазақ тілі сабақтарында компьютерлік жүйені қолдану; Педагогический вестник Казахстана; №1/2006; стр.22-31
143.Степанова М. Замкнутый круг мотивации; Психология обучения; №11/2000; стр.51
144.Солнцева Н. Проблема мотивации: концептуальные основания; Высшее образование в России; №6/2003; стр.96
145.Александров Л.Ф. Мотивационная готовность к учебно-познавательной деятельности студентов; Психология обучения; №11/2000; стр.6
146. Л.А.Милованова. Языковая личность: факторы становления и развития. Вестник МГУ; сер.19; №4/20057; стр. 68-77
147.Т.В.Брекалова. Использование художественных видеофильмов в обучении идиоматичности диалогической речи. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.155-160
148.А.А.Андреев. Компьютерные и телекоммуникационные технологий в сфере образования. Школьные технологии; №3/2001; стр. 154-169
149.С.В.Леонова. Эффективность использования информационно-коммуникационных технологий в самостоятельной работе студентов. Информатизация профессионального образования. Материалы республиканской научно-теоретической конференций; стр.111-116
150.А.А.Курышжанова. О внедрении образовательных технологий в процесс обучения казахскому языку. Вестник КазГУ; сер. Востоковедения, №1(15)/2000
151. М.М.Раевская. Язык в ментальном пространстве: к проблеме постижения национальной логики мышления. Вестник МГУ;
сер.19; №1/2006; стр. 27-40
152. О.Я.Гойхман., Г.М.Надеина. Речевая коммуникация.
М.;»Инфра-М»; 2006
153. Экспертиза в современном мире: от знания к деятельности. Под. ред. Г.В.Иванченко, Д.А.Леонтьева. М.; «Смысл»; 2006; стр. 356-373; 420-427
154. И.М.Ибрагимов. Информационные технологии и средства дистанционного обучения. М.; «Академия»; 2005; стр. 9-10
155. А.И.Каптерев. Менеджмент знаний: от теории к технологиям.
стр. 68-110
156. А.Л.Тертель. Психология в вопросах и ответах. М.; «Проспект»; 2004; стр. 42-69; 86-108
157. Т.В.Габай. Педагогическая психология. М.; «Академия»; 2003;
стр. 112-210; 203-205
158. Педагогика. Под ред. П.И.Пидкасистого. М.; 2004
159. А.В.Морозов, Д.В.Чернилевский. Креативная педагогика и психология. М.; «Академический проект»; 2004
160. В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, Е.Н.Шиянов. Педагогика. «Академия»; 2006
161. Педагогика. Под ред. Л.П.Крившенко. М.; «Академия»; 2004
162. И.Г.Овчинникова. Подготовка учителей к использованию ИКТ в преподавании русского языка. «Информатика и образование»; №12/2004
163.Л.Н.Горбунова, А.М.Семибратов. Освоение информационных и коммуникационных технологий педагогами в контексте ориентации на профессионально-личностное развитие. «Информатика и образование»; №7/2004
164.М.Е.Бершадский. Когнитивная технология обучения: последовательность процедур проектирования учебного процесса. «Педагогические технологии»; №2/2006
165. Г.Г.Левитас, А.В.Рафаева. Технология учебных циклов: применение компьютера в двухурочном цикле. «Педагогические технологии»; №3/2005
166. В.А.Демченко. Индивидуализация дидактических материалов как средство формирования субъектных отношений участников педагогического процесса. «Педагогические технологии»; №2/2004
167. Е.В.Ермолович, А.М.Красниченко. Информационно-коммуникационные технологии в управлении самостоятельной учебной деятельностью студентов. «Информатика и образование»; №2/2005
168. Юрасов И.А., Юрасова О.Н. Социально-коммуникативный аспект педагогических технологий. «Школьные технологии»; №3/2006
169. Т.С.Юрьева. Применение образовательных электронных изданий в процессе обучения. «Школьные технологии»; №3/2006
170. Бибихин В.В. Общение без индивида //Загадка человеческого понимания // Под ред. А.А.Яковлева. М.; Политиздат; 1991; стр. 196-198
171. Брудный А.А. Понимание как текст // Загадка человеческого понимания. Под ред. А.А.Яковлева; М.; Политиздат; 1991; стр. 144
172. Винокур Т. Г. Говорящий и слушающий. Варианты речевого поведения; М.; 1993
173. Выготский Л.С. Мышление и речь ; М.; Лабиринт; 2001; стр. 368
174. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования; М.; Наука; 1981; стр. 137
175. Жинкин Н.И. Психологические основы развития речи. В кн. : В защиту живого слова. М.; 1966; стр. 180
176. Каменская О.А. Текст и коммуникация ; М.; Высш. школа; 1990; стр 151
177. Карасик В.И. Модельная личность как лингвокультурный концепт. Филология и культура. Матер. междунар. научной конфер.; 16-18 мая; 2001
178. Лаптева О.А. Соотношение спонтанной и телевизионной речи / Проблема спонтанной разговорной речи (МГИИЯ) ; вып. 332; М.; стр. 5-22
179. Леонтьев А.А. Принцип коммуникативности сегодня // ИЯШ; 1986;
№ 2; стр. 27-32
180. Демкин В.П. Реализация эксперимента по формированию системы дистанционного образования в республике Казахстан и созданию Казахстанско-Российского университета дистанционного образования в РК: анализ опыта и перспективы развития. Международная научно-практическая конференция . 15-16 марта 2001; Алматы; стр. 15-23
181. Соловова Е.Н. Современные концептуальные принципы коммуникативного обучения иностранным языкам . ИЯШ; №4; 2000;
стр. 9-15
182. Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам: теория и практика. Учебное пособие для преподавателей и студентов. М. ; Филоматис; 2004;
стр. 416
183. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе; Алматы; Мектеп; 1984; стр.194
184. Олейникова Н.А., Тараненко С.С. Информационные технологии в обучении иностранным языкам. http://www.google.ru
185. Байрамова Л., Ахмедова А. Будущее за интерактивным методом обучения. http://www.yandex.ru
186. Шулика Н.А. Использование цифровых образовательных ресурсов в образовательном процессе школы. http://www.google.ru
187. Культура мультимедиа: Потери и приобретения образовательной системы. http://www.rambler.ru
188. Методики применения цифровых образовательных ресурсов в информационно-телекоммуникационном сопровождении региональной системы образования. http://www.google.ru
189. Методические рекомендации по проведению занятия «Структура и содержание медиатеки» http://www.mail.ru
190. Компьютерные технологии в обучении иностранному языку http://www.google.ru
191. Скорина М.С. Интерактивные методы обучения иностранному языку http://www.yandex.ru
192. Назарова В.Д. Педагогическое обеспечение интерактивного взаимодействия преподавателей со студентами средних профессиональных образовательных учреждений. Афтореферат канд.пед.наук; Улан-Удэ; 2007 http://www.google.ru
193. Ильина Т.Ю. Интерактивные методы обучения как средство формирования предметных компетенций. http://www.rambler.ru
194. Методика апробации цифровых образовательных ресурсов. Федеральный центр экспертизы мультимедиа и телекоммуникаций в образовании; М.; 2005 http://www.google.ru
195. Алексеева Т.Е. Интерактивные мультимедийные обучающие программы по английскому языку и возможности их использования в техническом вузе http://www.infojournal.ru
196. Козлова В.А. Интерактивные и проектные методы в обучении информационно-коммуникационным технологиям http://www.google.ru
197. Гейхман Л.К. Интерактивное обучение общению как модель межкультурной коммуникации. Вестник МГУ; №3: 2003: стр. 138; серия лингвист
198. Карымсакова Р.Д. Инновации в обучении языкам: содержание, проблемы использования. Вестник КазНу; серия филология; №8 (59); 2002; стр.116
199. Егорова Ю.Н. Мультимедиа технология как средство повышения эффективности обучения в школе. Информатика и образование; №7; 2004; стр. 99-105
200. Голушкова Н.М. Структурная организация и предметное содержание речевой деятельности. ИЯШ; №8; 2006; стр.19-25
201. Петрова Л.П. Использование компьютеров на уроках иностранного языка. ИЯШ; №5;2005; стр. 57-60
202. Сысоева Е.Э. Формирование коммуникативной компетенции в письменной речи при обучении иностранным языкам. ИЯШ; №5;2007;
стр. 6-15
203. Сухова Л.В. Коммуникативно-ориентированное обучение иностранному языку и языковая парасреда как его системообразующий фактор. ИЯШ; №5;2007; стр. 15-18
204. Брыксина И.Е. Взаимосвязанное обучение различным видам речевой деятельности. ИЯШ; №5;2007; стр. 19-22
205. Пассов Е.И. Содержание иноязычного образования как методическая категория. ИЯШ; №6;2007; стр. 13-23
206. Сысоев П.В. Развитие умений учащихся воспринимать на слух текст на средней и старшей ступени общего среднего образования. ИЯШ; №4;2007; стр. 9-18
Мазмұны
Кіріспе 3-10
бет
1- тарау. Сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларының
негізінде қазақ тілін оқытуды ақпараттандырудың ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті
мәселелері
11-20 бет
1.2 Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытудың ғылыми-теориялық
негіздері
21-45 бет
1.3 Тілдерді оқыту үрдісінде сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолданудың
психологиялық, педагогикалық мәселелері
46-61 бет
2- тарау. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегі арқылы оқыту әдістемесі
2.1. Қазақстандық-сингапурлық жоба негізінде дайындалған
мультимедиалық оқыту бағдарламасының өзіндік ерекшеліктері 62-80
бет
2.2. Коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлерін
81-103 бет
меңгертудің интерактивті әдістері мен формалары
2.3.Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
104-137 бет
жүргізілген оқыту эксперименті және оның нәтижелері
Қорытынды
138-141 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 142-152
бет
Қосымшалар
Кіріспе
Өзгетілді аудиторияларда қазақ тілін шетел тілі ретінде, орыстілді
аудиторияларда мемлекеттік тіл ретінде оқытуды оңтайландыру мен қарқынды
ету қазіргі заманғы білім беруді ақпараттандыру мен модернизациялау
жағдайындағы басым бағыттардың біріне айналып отыр. Бұл маңызды мәселені
шешу мұғалімге, оның оқытудың мақсаттары мен шарттарына сай жаңа
технологиялар мен әдістемелерді қолдана білуіне тікелей байланысты. Білім
беру саласының нақты нәтижеге бағдарланған қазіргі заманғы талаптары
оқытудың әдістері мен тәсілдерін, құралдарын үнемі жетілдіріп отыруды қажет
етеді.
1997 жылы 22-қыркүйекте Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың №3645 жарлығымен Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың
мемлекеттік бағдарламасы бекітілді [1].
Қазақстанның білім беру жүйесін ақпараттандыруды жүзеге асырудың
маңызды принциптері жүйелілік, жоспарлылық және осы бағыттағы ғылыми-
зерттеу жұмыстарының тұжырымдамалық негізделуі мен кезең-кезеңмен
жүргізілуі болып табылады. Осы принциптерге сүйене отырып, республикамыздың
көрнекті ғалымдары Е.К.Балафанов, Ж.С.Сарыпбеков, Е.Ы.Бидайбеков,
Г.Қ.Нұрғалиева, М.З.Изотов, Е.У.Медеуов, Ж.А.Қараев, С.С.Құнанбаева,
Д.М.Джусубалиева, А.М.Татенов, Б.А.Қойшыбаев және тағы басқалар оқу
үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді
қолданудың көкейтесті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізді [2;
3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13].
Сонымен, бүгінгі таңда қазақ тілі пәні оқытушыларының кәсіби
құзырлылығы құрылымынан оқытудың компьютерлік технологиялары ерекше орын
алады. Бірақ бүгінгі күнге дейінгі шетелдік және отандық тәжірибелер
көрсеткендей, компьютерлік технологиялар тым тар шеңберде (орфографияны
оқыту, грамматиканы, лексиканы оқыту және т.б.) немесе дәстүрлі
технологияларды оқытудың жаңа құралдарының көмегімен іске асыру ретінде
ғана қарастырылып келеді. Дегенмен, соңғы уақыттарда жаңа ақпараттық
технологиялардың, қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалық құралдардың
оқушылардың жеке қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, тілдерді меңгерудің
түрлі стратегияларын ескере алу, оқу материалын ұсынудың жолдарын
деңгейлеу, жаттықтыру жұмыстарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай
формаларын іздестіру, оқушыларды өзгетілдік сөйлеу қызметіне тартуға
түрткі, қозғау салу, тілдік ортаны модельдеу мүмкіндіктерін зерттеуге
арналған бірқатар ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Бұл зерттеу жұмысы үшін шетел тілі ретіндегі орыс тілі, шетел
тілі ретіндегі ағылшын тілі оқытушыларының кәсіби құзырлылықтарын
қалыптастырудың негізгі бағыттарын талдауға арналған ғылыми-зерттеу
жұмыстары [14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21; 22; 23] басшылыққа алынды. Бұл
жұмыстарда педагогтардың кәсіби, әлеуметтік-мәдени құзырлылықтарын іске
асырудың мазмұны мен формалары, шетел тілі мұғалімінің кәсіби қызметіне
қойылатын негізгі талаптар, отандық және шетелдік озат тәжірибелерді
қолдана білу қабілеттілігі, өзінің кәсіби қызметі аясында мәдениетаралық
тілдік қарым-қатынасқа дайындығы мәселелері талданып, қосымша білім беру
жүйесінің мазмұны мен ұйымдастыру формаларының тұжырымдамалық негіздері мен
даму болашақтары ұсынылған.
Соңғы жылдарда орыстілді аудиторияларда қазақ тілін оқытудың өзекті
мәселелерін қарастырған ғылыми-практикалық зерттеулер жасалып, озат
әдістемелік жүйелер мен тәжірибелер пайда бола бастады. Білім берудің
қазіргі заманғы талаптарына байланысты орыстілді аудиторияларда қазақ тілін
оқытуда жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану
мәселелеріне қатысты арнайы ғылыми зерттеулер жүргізіле бастады. Алайда
қазіргі таңда педагогикалық тәжірибелерде тілдерді оқытудың тиімділігін
арттыру мақсатында компьютерлік технологиялардың қолданылуы әлі де
жеткіліксіз дәрежеде. Компьютерлік технологиялардың оқыту үрдісінде
қолданылуы білім беру жүйесінің қазіргі талаптарына, жинақталған тәжірибеге
және қазіргі заманғы педагогикалық ғылымның даму деңгейіне сай еместігі
байқалады. Білім беруді ақпараттандыру үрдісінде қарама-қайшылықтар
баршылық: оқытушылардың ақпараттық-коммуникациялық-компьюте рлік даярлығының
мазмұны мен формалары арасында сабақтастық, бірізділік жоқ; бұл сала
бойынша оқытушылардың кәсіби құзырлылығы төмен деңгейде бола тұрса да,
оларды даярлау, осы сала бойынша кәсіби біліктіліктерін көтерудің
қалыптасқан бірізді жүйесі нақтыланбаған; оқытудың компьютерлік
технологияларының техникалық, дидактикалық мүмкіндіктері, оқушылардың бұл
технологияларға деген қажеттіліктері шексіз бола тұра, нақты педагогикалық
тәжірибеде ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың мүмкіндіктері өз
дәрежесінде толық пайдаланылмай отыр.
Қазақ тілін орыстілді аудиторияларда оқытудағы негізгі мәселенің бірі
оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін меңгерту мәселесі қазіргі заманғы
лингводидактикадағы өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Зерттеу
жұмысында тілді шетел тілі ретінде оқыту мәселелерін зерттеген ғалымдардың
(Е.И.Пассов, Н.Д.Гальскова, Н.И.Гез, Э.П.Шубин), орыстілді, өзгетілді
аудиторияларда қазақ тілін оқыту мәселелерін зерттеген ғалымдар мен
әдіскерлердің (Ф.Ш.Оразбаева, Қ,Қадашева, К.Жақсылықова, Г.М.Бектұрова,
Б.Ш.Мешімбаева, А.А.Құрышжанова, т.б.) ой-пікірлері мен тұжырымдары
басшылыққа алынды.
Жалпы, осы саладағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын саралай келе,
зерттеулердің барлығы дерлік жалпы орта білім беретін мектептердің орыс
сыныптары мен жоғары оқу орындарының орыстілді аудиторияларындағы қазақ
тілін оқытуды жетілдіру бағытында жүргізілгендігін байқадық.
Осы аталған мәселелерді есепке ала отырып, зерттеудің өзекті мәселесі
айқындалды: гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегімен оқытуда оқушыларға сөйлесім
әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста, кешенді меңгерту үрдісін
жетілдіру.
Зерттеудің өзекті мәселесі арқылы оның мақсаты да анықталды:
гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарындағы қазақ тілін оқыту
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолдану арқылы оқушылардың сөйлесім
әрекетін дамытудың әдістемесін ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу және
практикалық тұрғыда дайындау.
Зерттеу нысаны - гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегімен оқыту арқылы оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста меңгерту әдістемесі.
Зерттеудің жалпы ғылыми болжамы орыстілді топтарда қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайында оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста тиімді меңгертуге
болатындығын дәлелдеуге негізделіп, оқыту үрдісінің тиімділігін арттырудың
негізгі шарттары анықталды:
- мультимедиалық бағдарламамен жұмысты қазақ тілін оқыту үрдісіне
тиімді кіріктірудің жолдарын іздестіру; сабақта мультимедиалық
бағдарламаны қолданудың кезеңдерін анықтау; оқытудың мазмұны мен
формаларының мультимедиалық бағдарламаның мазмұнына бейімделуі;
- оқушылардың компьютерде мультимедиалық бағдарламамен жұмыс жасауға
даярлығы; мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың
нәтижелілігі мен сапасының оқытушылардың оқу үрдісінде ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдануға байланысты кәсіби және
ақпараттық-коммуникациялық құзырлылығымен қамтамасыз етілуі.
Зерттеудің мақсаты, пәні және ғылыми болжамына сәйкес негізгі
міндеттері де анықталды:
1. Қазақ тілін оқыту үрдісін ақпараттандырудың зерттелуіне талдау
жасау және оның өзекті мәселелерін анықтау.
2.Орыстілді топтарда қазақ тілін оқыту үрдісін сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорлары негізінде ұйымдастырудың
педагогикалық, психологиялық мәселелеріне талдау жасау.
3.Merits бағдарламасы бойынша жасалған мультимедиалық оқыту
бағдарламасының мектеп тәжірибесінде қолданылуын, жетістіктері мен
кемшіліктерін саралап, талдау.
4. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайында
оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста,
кешенді меңгертудің әдіс-тәсілдері мен формаларын іздестіру.
5. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемесін
жасау.
6. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту әдістемесін
эксперименттік сынақтан өткізу.
Зерттеудің теориялық негізін түрлі ғылымдар кешенінде қалыптасқан
қағидалар құрады: педагогикалық жүйелерді құрылымдау теориясы, білім беру
үрдісінің тұтастығы; мамандардың кәсіби даярлығының сапасын басқару
теориясы; оқыту және таным психологиясы; қазіргі заманғы компьютерлік
лингвистика мен информатика; қазақ тілін шетел тілі ретінде оқытудың
қазіргі заманғы әдістемелері; қазіргі заманғы шетел тілін оқыту мен
меңгертудің теориялары мен тұжырымдамалары; адамның компьютермен өзара
қарым-қатынасының психологиялық аспектілері; білім беруде компьютерлік
жүйелерді, сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларын
қолданудың түрлі әдістері мен тәсілдері.
Зерттеудің әдіснамалық базасына мына ғылыми жұмыстар негіз болды: жеке
тұлға теориясы және оның дамуы (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев,
С.Л.Рубинштейн), педагогикалық үрдістің тұтастығы теориясы (Ю.К.Бабанский,
В.С.Ильин,В.В.Краевский), жеке тұлғаны дамытуды іс-әрекеттік тұрғыда
қарастыру (А.Н.Леонтьев, В.Д.Шадриков), жеке тұлғаны оның дамуы процесінде
қалыптастыру мәселесі (А.В.Мудрик, А.В.Петровский), проблемалық-дамыта және
белсенді оқыту әдістері (В.В.Давыдов, М.И.Махмутов), психология мен
педагогикалық психологияның мәліметтері (И.А.Зимняя, А.А.Леонтьев,
Н.Ф.Талызина ), шетел тілін оқыту мен меңгертудің қазіргі заманғы теориясы
мен қағидалары (А.Р.Арутюнов, И.Л.Бим, Д.И.Изаренков, Е.И.Пассов,
Е.С.Полат, Н.Д.Гальскова, Э.П.Шубин, А.Н.Щукин), компьютерлік
технологияларды білім беруде қолдану процестері, әдістері мен жолдары
(Б.С.Гершунский, Е.И.Машбиц,
И.В.Роберт,Е.А.Власова,С.С.Кунанбае ва,Г.К.Нургалиева,Ж.А.Караев,
А.А.Курышжанова, т.б.); орыстілді аудиториялардағы қазақ тілін оқытудың
қазіргі заманғы теориялары мен озық әдістемелері (Ф.Ш.Оразбаева,
К.Жақсылықова, Қ.Қадашева, Г.М.Бектұрова, Г.Т.Бейсенбекова, С.С.Дүйсенова,
Б.Б.Мамаева, Б.Ш.Мешимбаева, М.Мұқамбетқалиева, Г.Ж.Серикбаева, К.Ж.Мухлис,
т.б.).
Ғылыми зерттеу барысында қолданылған әдістер: кәсіби педагогика мен
психология бойынша қазіргі заманғы ғылыми әдебиеттерге, шетел тілдерін
оқыту мен білімді меңгертуге, компьютерлік коммуникативтік лингвистикаға,
оқыту үрдісінде сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларын,
компьютерлік технологияларды қолдануға байланысты жазылған арнайы
әдебиеттерге теориялық талдау жасау; ғылыми болжам жасау және жобалау,
диагностикалық және монографиялық сипаттама; логикалық-гносеологиялық
әдістер (бақылау, тәжірибені зерттеу, педагогикалық эксперимент);
диагностикалық әдістер (тестілеу, сауалнама алу); қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайындағы оқушылардың
коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша дағдылары мен
біліктерін бақылау әдістері; оқушылардың оқу іс-әрекетіне психологиялық-
педагогикалық және диагностикалық-статистикалық талдау жасау, оқу
экспериментінің нәтижелеріне сандық және сапалық талдау жасау.
Зерттеудің ұйымдастырылуы. Зерттеу жұмысы М.Мәметова атындағы
Қызылорда гуманитарлық колледжінде және Ұлттық ақпараттандыру орталығында
кешенді ғылыми зерттеу ретінде жүргізілді. Зерттеу жұмысы сегіз жыл бойында
(1999-2007) үш кезеңмен жүргізілді.
Зерттеудің бірінші кезеңінде (1999-2002) шетелдердің және Қазақстанның
оқу орындарында оқытуда, оның ішінде, тілдерді оқытуда компьютерді қолдану
тәжірибелері, педагогикалық және әдістемелік ғылыми әдебиеттер зерттелді;
тәжірибелерді қорытындылау, жалпылау негізіндегі материалдар жинақталды;
тілдерді шетел тілі ретінде оқытудың отандық және шетелдік озық
тұжырымдамалары анықталды, оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша
дағдылары мен біліктерін қалыптастырудың қазіргі заманғы озық әдістемелері
мен әдіс-тәсілдері зерттеліп, талданды, компьютерлік оқыту жағдайындағы
педагогикалық жүйені жобалаудың теориялық және практикалық мәселелері
қарастырылып, зерттеудің ғылыми болжамы жасалды.
Екінші кезеңде (2002-2005) ғылыми зерттеудің, эксперименттің жоспары
жасалды; республика мектептерінде жүргізіліп жатқан қазақстандық-
сингапурлық жоба негізінде дайындалған мультимедиалық оқыту бағдарламасын
сынақтан өткізудің қорытындылары мен нәтижелері, оқу үрдісін
ұйымдастырудағы кемшіліктер мен жетістіктер талданды; талдау нәтижесіне
сүйене отырып, гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемесі жасалды; оқу
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолданудың кезеңдері анықталды;
сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін кезеңдеріндегі оқыту
мазмұны анықталды; осы кезеңдердегі оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері
бойынша дағдылары мен біліктерін дамытып, жетілдіруге арналған тапсырмалар
мен жұмыс түрлері, оқу жаттығуларының кешенді жүйесі дайындалды; жұмыс оқу
бағдарламасы жасалды. Осы жұмыс оқу бағдарламасының негізінде, дайындалған
әдістемелік үлгі бойынша байқау сабақтары өткізіліп, орыстілді
аудиторияларда қазақ тілін оқытуда мультимедиалық бағдарламаны қолданудың
психологиялық-педагогикалық қағидалары анықталып, қазақ тілін оқыту
үрдісінде компьютерді қолданудың кезеңдері мен ерекшеліктері нақтыланды.
Зерттеудің үшінші кезеңінде (2005-2007) республика мектептерінде
сынақтан өткізіліп жатқан Merits бағдарламасы бойынша жасалған
мультимедиалық оқыту бағдарламасын оқыту үрдісінде қолданудың нәтижелерін,
жетістіктері мен кемшіліктерін саралап, талдаудың негізінде гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның
көмегімен оқыту арқылы оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-
бірімен байланыста меңгертуде тиісті тілдік және коммуникативтік дағдылар
мен біліктерді қалыптастырып, дамытудың, жетілдірудің нәтижелері
қорытындыланды; орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолдануға, оқыту үрдісін әдістемелік
қамтамасыз етуге қойылатын дидактикалық талаптар анықталды; қазақ тілі
сабақтарында мультимедиалық бағдарламаны қолдану жағдайында оқу үрдісін
технологияландыруға байланысты оқытушыларға арналған әдістемелік нұсқаулар
әзірленді. Зерттеудің алғашқы екі кезеңіндегі міндеттерді шешуге байланысты
жұмыстар, педагогикалық эксперименттер жалғастырылды, эксперимент
барысындағы кемшіліктерге байланысты түзету жұмыстары жүргізілді.
Зерттеу базасы: М.Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжі
мен Ұлттық ақпараттандыру орталығы.
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми негіздемесі коммуникативті, когнитивті,
проблемалық, тұлғалық-бағдарлық оқыту мен жеке тұлғаның танымдық қызметін
дамытудың әдіснамалық базасы арқылы; зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне
сай жүйелі талдау әдістерін бірізді қолданумен, базистік ғылымдардың
(педагогика, лингвистика, психология, информатика) мәліметтерін кеңінен
қолданумен, эксперимент мәліметтеріне сандық және сапалық талдау жасау
жүйесін қолданумен, педагогикалық эксперименттің сынақтан өткен және оң
нәтижелеріне сүйенумен, сонымен қатар, зерттеу нәтижелерін гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында және орыстілді мектептердің жоғарғы
сыныптарында қазақ тілін оқытуда, сонымен қатар, қазақ тілі пәні
оқытушыларының және педагогтардың кәсіби, ақпараттық-коммуникациялық
құзырлылықтарын қалыптастыру мен дамытуда қолдануға болатындығымен
негізделеді.
Зерттеу жұмысының барысында анықталған маңызды нәтижелердің, олардың
ғылыми жаңалығы мен жұмыстың теориялық маңызы мынада: гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін оқытуда оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста, кешенді меңгертуде оқу
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолданудың ғылыми негіздері мен
теориялық-практикалық тұжырымдамасы жасалды; сабақта мультимедиалық
бағдарламаны қолданудың кезеңдері анықталды; оқушылардың тыңдалымдық,
айтылымдық, оқылымдық және жазылымдық дағдыларын қалыптастырып,
жетілдірудегі мультимедиалық бағдарламаның рөлі анықталды; сабақтың тілдік
дағдыларды жетілдіру кезеңінде мультимедиалық бағдарламамен жұмыс жасаудың
жолдары анықталды; сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін
кезеңіндегі (тілдік біліктерді дамыту кезеңі) оқыту мазмұны анықталып, осы
кезеңдегі тілдесімді жүзеге асырудың тиімді әдіс-тәсілдері мен формалары
нақтыланды; қажетті оқу материалдары іріктеліп, ол мультимедиалық
бағдарлама мазмұнына бейімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық құндылығы:
1) Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемелік моделі
жасалды.
2) Қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту
үрдісінде оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша (тыңдалым,
айтылым, оқылым, жазылым, тілдесім) тілдік және коммуникативтік дағдылары
мен біліктерін қалыптастырудың, дамытудың ерекшеліктері, жолдары, әдіс-
тәсілдері мен формалары ғылыми тұрғыда нақтыланды.
3) Қазақ тілін оқытуда мультимедиалық бағдарламаны қолданудың
кезеңдері мен жолдары тілдік материалдармен жұмыс жасаудың кезеңдеріне
(тілдік дағдыларды қалыптастыру кезеңі, тілдік дағдыларды жетілдіру кезеңі,
тілдік біліктерді дамыту кезеңі) қатысты анықталды; сабақтың мультимедиалық
бағдарламасыз өткізілетін кезеңдерінің мақсатына сай (тілдік дағдыларды
қалыптастыру кезеңі, тілдік дағдыларды жетілдіру кезеңі) қажетті оқу
материалдарын дайындаудың ғылыми негіздемесі жасалып, проблемалық және
жағдаяттық оқу жаттығулары мен тапсырмаларының жүйесі дайындалды.
4) Қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту
үрдісінде оқушылардың тіл үйренуге, сөйлеуге үйренуге деген
қызығушылықтарын тудырудың жолдары мен әдіс-тәсілдері анықталып; қазақ
тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда сабақтың
мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін кезеңдеріндегі оқыту мазмұнын
мультимедиалық бағдарлама мазмұнына бейімдеудің жолдары анықталды.
Зерттеудің практикалық маңызы: гуманитарлық колледждердің орыстілді
топтарында қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың
практикалық-бағдарлы моделі дайындалып, орыстілді топтардағы оқушыларға
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда өзіндік
жұмыс (мультимедиалық бағдарламамен) және тілдік ортадағы (интерактивті
тілдік орта; тілдік серіктестер тобы, жұбы, ұжымы) жұмыстар арқылы
сөйлесім әрекетінің түрлерін (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым, тілдесім)
меңгертудің тиімді әдіс-тәсілдері анықталды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
оқытуда оқушылардың сөйлесім әрекетінің тыңдалым, айтылым, оқылым,
жазылым түрлері бойынша тілдік және коммуникативтік дағдыларын
мультимедиалық бағдарламаны қолдану арқылы тиімді қалыптастырып,
дамытуға болады.
2. Сабақтың алғашқы тілдік дағдыларды қалыптастыру кезеңінде
оқушылардың танымдық қызметін олардың мультимедиалық бағдарламамен
өзіндік жұмысы ретінде ұйымдастыру арқылы сабақтың келесі
кезеңіндегі тілдесім, сөйлесім әрекетін жүзеге асыру және
нәтижесінде коммуникативтік құзырлылықты қалыптастыру үшін қажетті
алғышарт жасалады.
3. Оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста,
кешенді түрде тиімді меңгеруі қазақ тілін оқыту үрдісінде
мультимедиалық бағдарламаны қолданудың кезеңдерін дұрыс
анықтаумен, сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін
кезеңдеріндегі оқыту мазмұнының мультимедиалық бағдарламаның
мазмұнына бейімделуімен тікелей байланысты.
4. Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда оқушылардың сөйлесім
әрекетінің тілдесім түрі бойынша біліктерін, яғни, коммуникативтік
құзырлылықтарын дамытып, жетілдіру белгілі бір тілдік ортада ғана
тиімді жүзеге асырылады. Сондықтан, қазақ тілін мультимедиалық
бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда сабақтың мультимедиалық
бағдарламамен өзіндік жұмыстан кейінгі кезеңін оқушылардың тілдік
серіктестер тобындағы (ұжымындағы, жұбындағы) өзара интерактивті
іс-әрекеті ретінде ұйымдастырудың маңызы зор.
5. Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда оқушылардың
коммуникативтік, елтанушылық құзырлылықтарын қалыптастыру үрдісі
педагогикалық жүйе ретінде мультимедиалық бағдарламаның көмегі
арқылы өткізілетін сабақтардың когнитивті-дамытушылық,
коммуникативтік, әлеуметтік-мәдени модельдері түрлерінде
құрылымдалады.
6. Орыстілді топтардағы оқушылардың интерактивті және тілдік
серіктестер тобындағы (ұжымы, жұбы) тілдік орталарда
коммуникативтік құзырлылығын дамытудың негізгі құралы қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуға негізделген
интеллектуалды-дамытушы және тұлғалық-бағдарланған интерактивті
ақпараттық технологиялар болып табылады.
Жұмысты апробациядан өткізу.
Зерттеу жұмысының негізгі мәселелері мен қағидалары, нәтижелері
республикалық, халықаралық конференциялар мен форумдарда, атап айтқанда,
"Білім беру жүйесінде адам ресурстарын дамытуды басқарудың қазіргі
тенденциялары" халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында (Алматы,
2005), "Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе, проблемалары және келешегі"
халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында (Алматы, 2005),
"Біліктілікті арттыру жүйесі және ХХІ ғасыр білімі" халықаралық ғылыми-
практикалық конференциясында (Алматы, 2005), "Колледждерде оқытылатын
мемлекеттік тіл: тарихы, бүгіні және болашағы" республикалық ғылыми-
практикалық конференциясында (Семей, 2006), "Үздіксіз кәсіби білім беру:
проблемалары мен болашағы" республикалық ғылыми-практикалық
конференциясында (Қызылорда, 2006), "Ыбырай Алтынсарин - қазақ рухани
мәдениетінің көрнекті қайраткері" республикалық ғылыми- практикалық
конференциясында (Алматы, 2006), республикалық ғылыми-әдістемелік
басылымдарда талданып, талқыланды. Зерттеу нәтижелерін оқыту үрдісіне
енгізу М.Мәметова атындағы гуманитарлық колледжінде және "Славяне" ұлттық
қоғамдық-мәдени орталығы мүшелеріне ұйымдастырылған тіл үйрену курстарында
жүзеге асырылды. Зерттеудің және оқыту экспериментінің негізгі нәтижелері
бойынша өзгетілді аудиторияларда қазақ тілін оқытудың компьютерлік
бағдарламасы және өзгетілді аудиториялардағы қазақ тілі пәні оқытушыларының
кәсіби ақпараттық-коммуникациялық құзырлылықтарын, біліктіліктерін көтеру
жүйесі үшін "Оқытудың компьютерлік технологиялары" авторлық курсының
бағдарламасы жасалды.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті мәселелері
ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында қоғамның әрі қарайғы
дамуының объективті заңдылығы оның индустриалды қоғамнан ақпараттық
қоғамға өтуі болып табылатындығы айқын бола бастады. Соңғы жылдарда әлемнің
бірқатар елдерінің қоғамның әрбір мүшесінің жеке тұлға ретінде қалыптасуы
үшін қажетті шарттарды қамтамасыз ететін ақпараттық қоғам құруға жаппай
табанды ұмтылысы байқалуда. Қоғамда болып жатқан бұл ауқымды өзгерістердің
негізі компьютерлік және ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялардың
қарқынды дамуы мен дамыған ақпараттық-білімдік ортаның құрылуы болып
табылады.
Ақпараттық қоғам дегеніміз - қоғам мүшелерінің басым бөлігі үшін
еңбектің негізі ақпараттар мен білім (негізгі ресурстар мен прогрестің
қозғаушы күші), ал еңбектің негізгі құралы ақпараттық технологиялар болып
табылатын қоғам. Ақпараттық қоғамда әлеуметтік жіктеудің анықтаушы факторы
жеке меншік емес, білім болып табылады.
Ақпараттардың қазіргі заманғы жаңа рөліне байланысты қоғамды
ақпараттандыру үрдісі әлемдік ғылыми-техникалық прогрестің маңызды
бағыттарының біріне айналып отыр. Қазірдің өзінде ақпараттандыру саласы
бойынша артта қалудың кез-келген елдің, қоғамның даму қарқынына кері әсерін
тигізетіндігі байқалуда.
Ақпараттар компьютерлік жүйелердің қызмет етуін жүзеге асырады,
компьютерлік жүйелер арқылы өңделген ақпарат адамға қайта оралып, одан жаңа
білімнің алынуына ықпал жасайды. Адамзаттың жинақталған ғылыми білімін,
белгілі бір біліктер мен дағдыларды әрі қарай маңызды міндеттер мен
функцияларды атқару үшін меңгерту үрдісі білім беру ісі арқылы қамтамасыз
етіледі.
Білім беру - адамның өмір сүруінің объективті қажеттілігі. Адамзат
өркениетінің барлық тарихи эволюциялық даму кезеңдерінде білім беру
тұлғаны, оның шығармашылық қабілеттерін, эстетикалық дүниетанымын дамытуға,
адамдық рухани келбетін қалыптастыруға бағытталды.
Білім берудің әлеуметтік және экономикалық қызметтері қоғамның
әлеуметтік және кәсіби құрылымын қалыптастырудан тұрады. Қоғамдағы
әлеуметтік жағдай мен экономикалық сәттілік білім берудің жоғарыда аталған
қызметтерін іске асырудың жетістіктеріне байланысты. Қоғамды ақпараттандыру
үрдісінің даму жағдайында білім берудің рөлі де күшейе түседі. Сол себепті
әлемнің бірқатар дамыған елдерінде болып жатқан ақпараттық қоғамға көшу
үрдісі қазіргі заманғы күрделі де ауқымды мәселенің - елдердің дамуындағы
артта қалуды жою мәселесінің - күрделенуіне алып келеді.
Ақпараттық қоғамда білім беру қызметін мектептер мен оқу орындары
ғана емес, түрлі әлеуметтік құрылымдар мен әлеуметтік институттар да
атқарады. Білім беру қызметі, тіпті, кәсіпорындарда да іске асырылады.
Көптеген дамыған елдерде қазірдің өзінде ірі өнеркәсіптік мекемелердің
құрамында кадрларды даярлау және қайта даярлау ісімен айналысатын
бөлімшелер бар.
Дәстүрлі классикалық білім берудің нәтижесі " ғылым - білім беру
-тәжірибе" жүйесінің негізінде адамды өмірге және еңбекке даярлаудың
қажетті шарты ретіндегі жүйеленген білім, білік, дағдыларды меңгерту болып
саналды. Әлемдік қауымдастықтың бірқатар елдеріне тән білім берудің бұл
үлгісі өзінің міндетін атқарып болды. ХХ ғасырдың соңындағы білім беру
жүйесіндегі әлемдік тоқырау бүгінгі күні нақты факт ретінде танылып отыр.
Ұлттық білім беру жүйелеріндегі тоқыраудың дамуына негіз болған маңызды
жайттарға мыналарды жатқызуға болады: индустриалды қоғам жағдайындағы
тұлғаны әлеуметтендіру факторларының шектеулілігі мен әлсіздігі; білім беру
әрекетінің рационалды жағы мен тұлғаның тұтастығының сақталуы және оның
жеке тұлғалық табиғатының арасындағы бірліктің жоқтығы; қазіргі заманғы
коммуникативтік жүйелердің, қоғамдық өмірді ақпараттандыру мен
компьютерлендіру үрдістерінің білім беру саласына әсері.
Ақпараттық қоғамда болып жатқан іргелі өзгерістер, ғылыми-техникалық
прогрестің зор қарқынмен дамуы, ұлттық білім беру жүйесіндегі тоқырау
тілдерді оқыту мәселелерін де қайта қарастыруды талап етті. Осыған
байланысты тілдерді оқытуды ақпараттандыру мәселесі ғылыми зертеулерде
кеңінен қарастырыла бастады.
Осы уақытқа дейін шетелдік және отандық ғылымда ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды жалпы оқыту үрдісінде және тілдерді оқытуда
қолдануға қатысты бірнеше ғылыми зерттеулер жүргізілді. Атап айтар болсақ,
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды шетел тілдерін оқытуда қолдану
мәселелеріне қатысты ресейлік және қазақстандық ғалымдардың зерттеу
жұмыстарының [24; 25; 26; 27; 28; 29; 30; 31; 32; 33; 34; 35; 36]
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды орыс тілін оқытуда қолдануға
қатысты ресейлік және қазақстандық ғалымдардың зерттеулерінің [37; 38; 39]
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды орыстілді аудиториялардағы қазақ
тілін оқытуда қолдануға қатысты ғылыми зерттеулердің [40; 41; 42; 43]
барлығы сараланып, басшылыққа алынды.
Шетелдік ғылымда өткен ғасырдың соңында лингводидактиканың жаңа саласы –
компьютерлік технологиялардың тілдерді оқытуда қолданылу теориясы мен
тәжірибесін зерттеуге бағытталған компьютерлік лингводидактика пайда
болды.
Компьютерлік лингводидактика мәселелерін зерттеушілердің пікірлерін,
осы сала бойынша зерттеу еңбектерін талдай келе, бұл мәселе төңірегіндегі
зерттеулердің үш түрлі бағытта қалыптаса бастағандығын аңғардық.
1. Компьютерді тілдерді оқытуда қолданудың теориялық аспектілерінің
талдамасы: компьютерлік лингводидактиканың әдіснамалық мәселелері;
тілдерді оқытуды компьютерлендірудің психологиялық-педагогикалық
мәселелері; оқытуға арналған компьютерлік жүйелердің дизайны мәселесі;
компьютерлік оқу материалдарының типологиясы мәселесі; оқытудың
компьютерлік құралдарының сапасын бағалау мәселелері; оқыту үрдісінде
компьютерді қолдана отырып, оқушылардың коммуникативтік дағдыларын
дамыту мүмкіндіктері.
2. Түрлі мақсаттарға, оқытудың формалары мен профильдеріне арналған
компьютерлік материалдарды дайындау мен оны оқу үрдісінде қолдануға
байланысты эксперименттік жұмыстар.
3. Компьютерлік оқытуды жалпы тілдерді оқыту үрдісіне кіріктірудің
жолдары мен оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды қолданудың
тиімді әдістерінің талдамаларын жасау.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолданудың психологиялық, педагогикалық
аспектілерін көптеген зерттеушілер оқыту үрдісіндегі тілдесім мәселелеріне
қатысты қарастырады [44; 45; 46; 47; 48]. Компьютерлік сауаттылықтың, оқыту
үрдісін ақпараттандырудың білім алушылардың гуманитарлық мәдениетінің
төмендеуі есебінен жүзеге асуына қарсы болған В.П.Зинченконың пікірі құнды:
... Тілдесім мәдениеті гуманитарлық мәдениеттің маңызды құрамдас бөлігі
болып табылады. Ол (тілдесім мәдениеті) еңбек сияқты сананы дамыту құралы
ретінде қызмет атқарады және өзінің табиғаты мен жүзеге асу тәсілі жағынан
диалогтық сипатқа ие [44].
Зерттеушілер тілдесімің жалпы және әлеуметтік маңызды қызметі ретінде
оның тәрбиелік функциясын атап көрсетеді. Адамның басқа адамдармен өзара
әрекетке түсу процесінде жеке тұлға ретінде қалыптасатындығын айта келіп,
компьютерлік оқыту үрдісінде оқу әрекетін саралау мен даралау тілдесім
мәселелерін ушықтыратынын, тілдесімнің тапшылығын тудыратынын ескертеді. Ал
тілдесім тапшылығы оқытудың тәрбиелік функциясын әлсіретеді.
Қазақ тілін оқытудың тәрбиелік мақсаты білім алушылардың гуманитарлық
мәдениетін қалыптастыруға, ізгілікке, адамгершілікке баулуға тікелей
байланысты болғандықтан, гуманитарлық пәндерді оқытуды ақпараттандырудың
осы уақытқа дейінгі ғылыми зерттеулерде қарастырылған мәселелерін талдай
отырып, ақпараттандыру үрдісінің гуманитарлық пәндерді оқытудың дәстүрлі
әдістемесіне қалай әсер ететіндігін қарастырдық. Зерттеушілердің
бірсыпырасы гуманитарлық пәндерді оқытуды ақпараттандыру білім беруді
дегуманизациялауға алып келеді деп есептейді де, компьютерлерді қолдану
аясын жаратылыстану-математика циклындағы пәндерді ғана оқытумен шектеуді
ұсынады. Тіпті, кезінде гуманитарлық пәндер адамзатты ЭЕМ-нен қорғайтын
құрал қызметін атқаруы тиіс дегенге саятын пікірлер де айтылды. Кейбір
зерттеушілер гуманитарлық білім беруде компьютерді шамамен, орынды қолдану
оң нәтиже береді, кейде дәстүрлі оқыту әдістемесіне қарағанда, тиімдірек
деп есептейді [49].
Т.М.Балыхина мен А.Д.Гарцов жаңа ақпараттық технологиялар педагогтарға
ақпараттардың, коммуникациялардың, олардың технологиялық базаларының барлық
пәндерді оқытудағы жаңаша ролін сезінуге көмектесетіндігін айтады.
Компьютерді, Интернетті және желілік технологияларды білім, білік,
дағдыларды беру мен меңгерту үрдісінің тиімділігін арттыратын құрал ретінде
бағалай отырып, олар компьютерді тілдерді оқытуда қолдану жемісті нәтиже
беретінін көрсете отырып,: Ақпараттық технологиялар педагогтан білім беру
мен педагогиканың жаңа философиясын меңгеруді талап етеді десек, артық
айтқандық емес. Бұл тілдерді меңгерту мен оқытуға айрықша қатысты. Тілдің
өзінің табиғаты, оны меңгерудің коммуникативтік сипаты оқытуда ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдануды жемісті етеді, - деп
тұжырымдайды [49].
Осы саладағы зерттеулерге талдау жасай отырып, гуманитарлық білім
беруді ақпараттандыру үрдісінің мынадай әлеуметтік, әдіснамалық,
психологиялық, лингвистикалық, логикалық мәселелерді шешуді
қарастыратындығын анықтадық:
- гуманитарлық білім беруді ақпараттандырудың әлеуметтік және
әдіснамалық мәселелері; гуманитарлық танымның өзіндік ерекшелігі;
- гуманитарлық пәндерді оқытудағы компьютердің орны; гуманитарлық
пәндерді оқытудағы компьютердің мүмкіндіктері мен қызметі;
гуманитарлық пәндерді оқытудың әдістемелік жүйесін ақпараттық
технологиялардың нақты мүмкіндіктерін есепке ала отырып, қайта
құру;
- гуманитарлық пәндер үшін педагогикалық бағдарламалық өнімдерді
жасаудың тұжырымдамасын дайындау және оларды тәжірибеде тиімді
қолданудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Нәтижесінде – оқытудың негізгі құралы оқулықтың қызметінің ақпараттық
технологиялар жағдайындағы өзгерістерін зерттеу. Қарастырылған мәселелердің
шешімін табу бір ғана әдіскер-оқытушының немесе программистің қолынан
келмесі анық. Мәселенің шешімі білім беру саласы мамандарының кешенді
әрекетін қажет етеді.
Гуманитарлық білім беруді ақпараттандыру ісінің педагогикалық
стратегиясының мәні оқыту үрдісіне компьютердің енгізілуімен адамның
қызметі мен тілдесімнің сипатының түбегейлі өзгеретіндігімен байланысты.
Оқытудың дәстүрлі адам - адам коммуникативті жүйесі адам - компьютер -
адам жүйесімен ауыстырылады.
Зерттеуші О.И.Бахтина гуманитарлық пәндерді ақпараттандыруға қатысты
: Гуманитарлық білім берудегі формализация елеулі шығындарға алып келуі
мүмкін. Сол себепті тілдесімнің барлық түрлері мен формаларын – кітаптың
көмегі арқылы, компьютер мен телевизор дисплейі арқылы – біріктіру қажет,-
дейді[45]. Біз де осы пікірге толығымен қосыламыз. Себебі орыстілді
аудиторияларда қазақ тілін оқытудың түпкі мақсаты мен нәтижесі – тіл
үйренушілерді қазақша тілдесімге үйрету. Ал тілді оқытудың бұл негізгі
мақсатын жүзеге асыру коммуникативтік серіктессіз, коммуникативтік әрекетті
жүзеге асыратын тілдік ортасыз мүмкін емес. Демек, оқыту үрдісінде
мультимедиалық білім беру қорларымен қатар, тілдесімге үйретудің барлық
құралдары мен әдіс-тәсілдерін орынды, тиімді пайдалану жемісті нәтиже
бермек.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолдану арқылы тиімді оқыту жүйесін құра
отырып, компьютерлік жүйе мен білім алушының өзара әрекетінің дидактикалық
және психологиялық принциптерін кешенді түрде іске асырудың жолдарын
іздестіру қажет. Дәстүрлі оқыту жүйесі бойынша оқыту үрдісін басқару мен
оған әсер ету, ең алдымен, вербалды құралдардың көмегімен жүзеге асырылады,
мұнда тілдесімнің негізгі формасы диалог болып табылады. А.Я.Савельевтің
көрсеткеніндей, диалогтық өзара әрекет оқытудың мынадай жақтарын қамтамасыз
етеді: білім алушының іс-әрекетін үздіксіз бақылауды; диагностика жасауды;
жүйенің білім алушы жағынан да басқарылуын; жүйенің іске асыру кезінде
жетілдірілуін және бейімделуін [50].
Оқушылардың өз бетінше білім алуын ұйымдастыруда қолданылатын
компьютерлік жүйелердің дәстүрлі оқыту жүйесінен айрықша ерекшелігі –
оқытушы мен білім алушының арасындағы тікелей диалогтық өзара әрекеттің
жоқтығы. Сондықтан компьютерлік оқу бағдарламаларын дайындауда диалогтың
жалпы құрылымын, тапсырмалар мен сұрақтарды және диалогтың басқа да
элементтерін нақтылау мен толықтыруды жан-жақты, асықпай ойластыру қажет.
Алайда, компьютер – адам жүйесіндегі диалогтық өзара әрекеттің
мүмкіндігі шектеулі екендігі белгілі, сол себепті компьютер мен білім
алушының арасындағы нақты диалогтың барлық қырларын қарастыру, жүзеге асыру
мүмкін емес. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді оқу
үрдісіне енгізу барысында оқушының компьютермен ұзақ уақыт тілдесімге түсуі
шынайы тілдесім процесінің жойылуына алып келетіндігін ескеру қажет. Бұл
құбылысқа, тіпті, информатика саласындағы мамандардың компьютерді
тілдесімдегі серіктес ретінде сыпайы және ізгі етуге бағытталған еңбегі
де қарсы тұра алмайды.
Оқытудың техникалық құралдарының басқа түрлеріне қарағанда,
компьютерлік оқыту жүйелері өзінің интерактивтілігімен ерекшеленеді, яғни
компьютерлік оқыту жүйелері оқушының сұрағына немесе әрекетіне жылдам жауап
беруге, нақтылау үшін сұрақ беруге, хабарламалар жасауға, оқушы үшін
қажетті ақпаратты табан астында беруге қабілетті.
Білім алушы мен компьютердің арасындағы диалог тілдесімнің негізгі
психологиялық принциптерін есепке ала отырып құрылуы тиіс: уақытылы
жеткілікті көмек ала алу мүмкіндігі, қалаған уақытта диалогтан шыға алу
мүмкіндігі, ізгілікті қарым-қатынас, бағалауға қатысты пікірлердің
баламалылығы.
Шетелдік және отандық тәжірибелер компьютердің оқыту үрдісінде тиімді
құрал бола алатындығын көрсетіп отыр, алайда компьютердің оқыту үрдісін
оңтайлы етудегі барлық мүмкіндіктері зерттеліп және жүйеленіп болмаған. Бұл
мүмкіндіктерді О.И.Бахтина екі топқа бөледі [45]:
1) қосымша : оқу материалының меңгерілу нәтижесін тез арада тексеруге,
оқыту үрдісін деңгейлеп-саралауға және ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік
береді;
2) білім алушылардың түрткі, зер, назар, ес, т.б. психологиялық
қасиеттерінің қозғаушысы ретінде. Яғни, гуманитарлық сала үшін диалогтық
оқытудың мүмкіндіктерінің, ақпараттардың үлкен қорымен жұмыс жасаудың,
олардың ішінен қажетті ақпаратты іздеп, таба білудің, оқу әрекетінің
нәтижелерін көрнекі және есте жақсы сақталатындай түрде ұсына білудің
(графикалық көрнекіліктер - суреттер, сызбалар, таблицалар, диаграммалар,
т.б. түрінде), қоғамдық өмірдегі нақты процестер мен құбылыстарды
модельдеудің, жазба жұмыстарының мәтіндерін құрастырудың және
редакциялаудың маңызы зор. Компьютердің, сонымен қатар, танымдық міндеттің
іске асырылу барысына бақылау жасап, оның оңтайлылығын бақылап-бағалай
алатынына, білім алушыға қажетті қосымша деректерді ұсына алатындығына көз
жеткіздік.
Гуманитарлық білім беру үшін білім алушының танымдық қызметін
дұрыс басқара білу, ол үшін түрткі тудырып, белсенділікке жетелеу, жағымды
эмоционалды әсерді қамтамасыз ету, білім алушының оқу материалын меңгеру
қарқыны мен жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру өте маңызды.
Осы саладағы зерттеулерге[27;28;30;31;37;40;45;4 9] сүйене
отырып, педагогикалық бағдарламалық құралдардың дидактикалық қызметтерін
анықтау гуманитарлық пәндерді оқытудың ақпараттық технологиясының
тұжырымдамасының негізгі құрылымдық бөлігі болып табылатындығын және
орыстілді топтардағы қазақ тілін оқытудағы ақпараттық қорлардың негізгі
қызметтерін былайша жіктеуге болатындығын анықтадық:
1) оқу материалын қөрнекі түрде ұсыну; түрлі ақпараттарды алу және талдау,
оның ішінде, білім алушылардың білімдері мен біліктерін бақылауға қатысты
ақпараттарды да;
2) танымдық міндеттерді, түрлі тілдік оқу жағдаяттарын шешу арқылы ойлауды
дамыту; оқу материалын меңгеруге байланысты танымдық қызметті ұйымдастыру;
жасанды тілдік жағдаяттар арқылы оқушылардың тілдік және сөйлеу дағдыларын
қалыптастыру мен жетілдіру, сол арқылы табиғи тілдік жағдаяттардағы тілдік
және сөйлеу біліктерін қалыптастыру; оқушылардың сөйлесім әрекетінің
оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым түрлері бойынша және лексика-
грамматикалық дағдыларын қалыптастыру мен жетілдіру;
3) өз бетінше білім алу; қосымша құрал (түрлі мақсаттарға сәйкес мәтіндерді
құрастыру және жазу үшін). Яғни, тіл мұғалімдерін компьютердің шексіз
мүмкіндіктері мен қолданылу аясының ішінен мынадай ерекшеліктері
қызықтырады: компьютер оқыту құралы ретінде; компьютер оқытушы жұмысын
оңтайлы етудің құралы ретінде; компьютер оқушының өзіндік жұмысын тиімді
ұйымдастырудың құралы ретінде.
Компьютердің техникалық қуаты мен компьютерлік оқыту бағдарламаларының
өзіндік ерекшеліктері компьютердің оқу үрдісінде атқара алатын қызметтерін
анықтайды. Шетел тілдерін және орыс тілі мен қазақ тілін шетел тілі ретінде
оқыту саласы мамандарының жұмыстарын талдау барысында компьютердің тілдерді
оқыту үрдісіндегі төмендегідей жалпы қызметтері анықталды.
1. Компьютер оқытушы қызметінде (оқу материалын түсіндіру, оны жаттығу
жұмыстары арқылы бекіту, қателерді талдау және түзету, оқу
материалының меңгерілуін бақылау).
2. Компьютер диалогтағы немесе тілдік оқу ойындарындағы серіктес
ретінде; тіл үйренушінің үйреніп жатқан тілін экстралингвистикалық
мақсаттарда қолдана алуға мүмкіндік беретін функционалды ортаны
модельдеу құралы ретінде.
3. Тіл үйренушілердің өзге тілді үйренудегі аутенттік емес еңбегін
жоюдың құралы ретінде (бұл жағдайда компьютер оқыту құралы ғана
емес, тіл үйренушілердің қызметін қарқынды етудің де құралы бола
алады):
а) тіл үйренушіге мәтін материалын басқаруға және тудыруға көмектесетін
құрал ретінде (мәтіндік редактор типті бағдарламалар, мұндай
бағдарламалардың оларға лингвистикалық және әдістемелік деректер қоры –
анықтамалықтар, сөздіктер, тілдік әрекеттер каталогы, т.б. – жалғанған
жағдайда тиімділігі арта түседі );
ә) автоматтандырылған сөздіктер (оның ішінде екі тілді сөздіктер де),
сонымен қатар, оқу мәтіндеріндегі сөздерді талдауға арналған бағдарламалар;
б) әр түрлі электронды анықтамалықтар – грамматикалық, тілдік, т.б.; мұндай
анықтамалықтар тіл үйренушіге қажетті тілдік ақпаратты тез және оңай табуға
мүмкіндік береді.
Компьютердің қызметтерінің көпқырлылығы, нақты бір тілді
оқытудың мақсаттары мен міндеттері оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруды
қамтамасыз етуге бағдарланған компьютерлік бағдарламалардың да
көптүрлілігіне алып келеді. Зерттеушілер тілді меңгертуге арналған
компьютерлік бағдарламалардың төрт негізгі типін бөліп көрсетеді [37]:
1) компьютерлік оқу бағдарламалары;
2) компьютерлік оқу-зерттеу бағдарламалары;
3) қосымша компьютерлік бағдарламалар;
4) компьютерлік ғылыми-зерттеу бағдарламалары.
Компьютерлік оқу-зерттеу бағдарламалары - тіл үйренушілерге түрлі
тілдік фактілерді талдап, зерттеуге мүмкіндік беретін бағдарламалар. Мұндай
типті бағдарламалардың қолданылу аясы шектеулі: олар филолог-студенттердің
оқу-зерттеу жұмыстарын жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында қолданылады.
Қосымша компьютерлік бағдарламаларға, ең алдымен, мәтіндік редактор
типті бағдарламалар жатады, мұндай бағдарламалар түрлі мәтіндерді,
анықтамалықтарды, сөздіктерді, тілдік әрекеттер каталогын, жаттығулар мен
тапсырмалардың түрлерін құрастыруға және өңдеуге мүмкіндік береді.
Бағдарламалардың бұл түріне оқу үрдісін құжаттау бағдарламалары да жатады.
Ғылыми-зерттеу бағдарламалары оқытушыға немесе авторлар ұжымына
арналады және әдістемелік деректер қорын компьютерлік өңдеудің және арнайы
проблемалық-бағдарлы бағдарламаларды қолданудың негізінде оқытушының
еңбегін оңтайлы әрі қарқынды етуге бағытталады. Зерттеушілер жоғарыда
аталған бағдарламалардың үш типінің санаулы ғана екендігін, оларды оқу
үрдісінде қолдану әдістемесін талдау жұмыстары тек жекелеген оқу
орындарында ғана іске асырылып жатқандығын атап өтеді. Ал біздің
республикамызда мұндай типті бағдарламалар жоқтың қасы десе де болады,
себебі мұндай бағдарламаларды жасау мен қолдану мәселесі арнайы зерттеуді
қажет етеді.
Жоғарыда аталған зерттеуде орыс тілін шетел тілі ретінде оқытуда
қолданылып жүрген компьютерлік оқу бағдарламаларын үш типке бөліп
қарастырады: бақылауға арналған бағдарламалар, оқытуға арналған
бағдарламалар, бақылау-түзетуге арналған бағдарламалар [37]. Компьютерлік
оқу бағдарламаларын мұндай типтерге бөлуде зерттеушілер олардың құрамындағы
арнайы блоктардың кешеніне сүйенеді. Бұл блоктар мен олардың қызметтері
төмендегідей:
1) инструктаж – оқушыларды ақпараттық деректер қорымен таныстыру, оқу
материалын презентациялау;
2) жаттығу - түрлі жаттығулар мен тапсырмалар арқылы оқу материалын
бекіту;
3) түзету – кеңес беру, ақпараттық қорды толықтыру, оқу материалын
ұсыну мен бекітудің әдістерін түрлендіру;
4) тестілеу түріндегі бақылау (алғашқы бақылау, ағымдық бақылау,
қорытынды бақылау).
Бақылауға арналған компьютерлік оқу бағдарламаларына бір блокты
құрылым – тестілер жүйесімен байланысқан бақылау блогы - тән. Алайда мұндай
бағдарламалардың кейбірінде тіркелу және оқытушыға арналған нәтижелерді
өңдеу блогы да болады. Оқытуға арналған компьютерлік бағдарламалар
инструктаж – жаттығу – түзету - бақылау құрылымымен сипатталады. Бақылау-
түзетуге арналған компьютерлік бағдарламалардың құрылымы төмендегіше
болады: бақылау (тестілер топтамасы) – түзету - бақылау.
Әрі қарай тілді үйретуге арналған компьютерлік оқу бағдарламаларын
зерттеушілер құзырлылық деңгейлері бойынша бөледі: тілдік құзырлылықты
қалыптастыруға арналған, сөйлеу құзырлылығын қалыптастыруға арналған және
коммуникативтік құзырлылықты қалыптастыруға арналған бағдарламалар. Бұлайша
бөлудің шартты түрде екендігі айқын, оны зерттеушілердің өздері де ескерте
кетеді: Здесь следует оговориться: мы не проводим разделения программ на
типы в соответствии с видами речевой деятельности, так как в данном вопросе
многое зависит от конфигурации комплекса ТСО, созданного на базе ЭВМ. Так,
компьютер, не оснащенный устройствами соединения с магнитофоном,
видеомагнитофоном, синтезатором и анализатором речи (наиболее
распространенная ситуация), предполагает создание программ, нацеленных на
выработку различных навыков и умений в таких видах речевой деятельности,
как чтение и письмо, либо на решение задач, выдвигаемых в рамках теории
взаимосвязанного обучения видам речевой деятельности [37].
Сонымен қатар, зерттеулерде тіл сабақтарында қолданылатын компьютерлік
оқу ойындарына да ерекше көңіл бөлінеді. Алайда оқу үрдісінде осы уақытқа
дейін қолданылып жүрген дидактикалық ойындар, біріншіден, оқу үрдісі
құрылымының бір жағын ғана – оқытушының басқаруымен жүргізілетін
аудиториялық сабақты ғана қамтыса, екіншіден, оқушылардың іс-әрекетін
топтық немесе жұптық негізде ғана ұйымдастыруға негізделген.
Компьютердің оқу үрдісіне техникалық құралдың жаңа түрі ретінде ене
бастауымен байланысты оқу үрдісін қарқынды етудің зор мүмкіндіктері пайда
болды, компьютерлік тілдік оқу ойындарын аудиторияда және аудиториядан тыс
тиімді қолданудың талдамалары мен әдістемелері жасала бастады.
Компьютердің шексіз техникалық мүмкіндіктерінің арқасында оның
негізінде ұйымдастырылатын оқытудың белсенді формалары, мысалы, іскерлік
ойындар, дамытылуы мүмкін. Компьютердің көмегімен оқушылардың аудиториядағы
және аудиториядан тыс уақыттағы өзіндік шығармашылық жұмыстарын
ұйымдастырудың мүмкіндіктері ұлғайды.
Зерттеуші Ә.Құрышжанова тілді меңгертуге арналып жасалатын
компьютерлік оқу бағдарламалары меңгертілетін тілдің типіне, жүйесіне,
құрылымына және оқу курсының мақсаты мен қазақ тілін оқытудың озық
әдістемелеріне сай болуы керек деп есептейді. Ғалым өзінің зерттеу
жұмысында компьютерлік оқу бағдарламаларының тілді меңгертудегі оңтайлылығы
мен артықшылықтарын атап көрсетеді: ... тілдік мәліметтердің көлемді
қоры, әрқилы түрдегі және типтегі тілдік ақпарат, тілдік әрекет түрлерін
меңгертуді қарқынды ету – бұл технологиялар меңгертіліп жатқан тілде
вербалды және бейвербалды тілдесімге үйретуді, тілдік коммуникацияны
имитациялауды, ақпараттық мәліметтерді жан-жақты түсіндіру мен көрнекі
түрде ұсынуды толық және тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оқу
жағдаяттары арқылы қалыптастырылған дағдылар әрі қарай нақты тілдесімдік
жағдаяттарға ауыстырылады [40].
Шетелдік және отандық педагогикалық, әдістемелік тәжірибелер
көрсеткендей, компьютерді тілдерді оқытуда қолдану оқушылардың тілді
үйренуге деген қызығушылығын, құштарлығын арттыру үшін ерекше жағдай
туғызады. Бұл өзінен-өзі түсінікті: оқытуда компьютерді қолдану
дидактиканың негізгі қағидаларын кешенді түрде іске асыру үшін өте қолайлы.
Экрандағы сөздердің қимыл-қозғалысы, түрлі-түсті графикалық бейнелер,
оқушының белсенділігі, жоғары мотивациялық қызығушылығы, саналы түрде, өз
бетінше ешқандай қорқынышсыз еркін жұмыс істеуі – мұның барлығы оқу
үрдісінің тиімді ұйымдастырылуына жағымды әсер етеді. Өзге тілдерді оқытуда
үйреніп жатқан тілдің фонетикасын, интонациясы мен әуезділігін, ырғағын,
т.б. дыбыстық ерекшеліктерін меңгертуде мультимедиалық бағдарламалар өте
оңтайлы. Компьютердің техникалық, технологиялық мүмкіндіктерінің, әдіс-
тәсілдерінің көмегімен үйреніп жатқан тілде сөйлеуді меңгертуді тиімді
түрде жүзеге асыруға болады. Мысалы, мультимедиалық оқыту бағдарламасы
арқылы берілген эталондық үлгілерді бірнеше рет қайталап тыңдау мен
имитациялау арқылы тіл үйренуші сөйлеу дағдыларын еш қиындықсыз меңгере
алады.
Компьютерлік оқыту өзінің икемділігімен және вариативтілігімен де
тиімді: оқытуды әр түрлі формада (өз бетінше, мұғалімнің басшылығымен)
ұйымдастырудың, тіл үйренушінің тілді меңгеру деңгейі мен жеке
қызығушылықтарын, ерекшеліктерін ескере оқыту мүмкіндігі зор; компьютерлік
оқыту, сонымен қатар, тілді меңгертудегі мультимедиалық бағдарламалардың
тиімділігін де көрсетеді. Тіл үйренуші үшін ең жақсы жазылған оқулықтан
гөрі компьютерлік оқу бағдарламалары арқылы тілді меңгеру әрі қызықты, әрі
ыңғайлы. Әрине, бұл жерде компьютерлік оқу бағдарламаларының, электронды
оқулықтар мен мультимедиалық бағдарламалардың сапасы туралы мәселенің
маңызы өте зор. Сонымен бірге компьютерлік оқыту жағдайындағы оқытушының
ролін де жоққа шығаруға болмайды. Тілді компьютер арқылы оқытуда
компьютерлік оқу бағдарламаларының сапасы, олардың оқу мақсаттарына
сәйкестігі, оқу үрдісінде (аудиторияда, аудиториядан тыс), сабақта
компьютерді қолданудың кезеңдерін, оқытушының ролін анықтау мәселелері өте
маңызды. Сабақта тіл үйренушілердің коммуникативтік дағдылары мен
біліктерін қалыптастыру мен дамытуды компьютерге біржолата сеніп тапсыруға
болмайды, бұл жерде компьютерлік оқыту жағдайында оқыту үрдісін басқару мен
технологияландырудағы оқытушының жаңаша ролі мен қызметін анықтаудың
маңызы зор. Оқытушының көмегінсіз, кеңесінсіз, оқытушының оқу үрдісін
коммуникативтік тұрғыда ұйымдастыра және басқара алу құзырлылығынсыз
қажетті коммуникативтік дағдылар мен біліктерді қалыптастыру, дамыту мүмкін
емес. Сондай-ақ нақты коммуникативтік серіктессіз тілдік ортаны
қалыптастыру мүмкін емес, ал тілдік орта болмаған жағдайда коммуникативтік
дағдылар мен біліктер де қалыптаспайды. Бұл жерде компьютерлік оқыту
жағдайындағы компьютер мен білім алушының арасындағы диалогтық
серіктестік пен коммуникативтік серіктестік деген ұғымдардың арасын ашып
алуымыз керек. Диалогтық серіктестік – компьютерлік оқыту жағдайында барлық
пәнді оқытуға қатысты ұғым, ал коммуникативтік серіктестік – тілді
оқытудағы негізгі ұғымдардың бірі. Компьютерлер мен компьютерлік
бағдарламалардың қазіргі техникалық, дидактикалық мүмкіндіктері жағдайында
компьютер диалогтық серіктес бола алады, ал компьютер мен тіл үйренушінің
коммуникативтік серіктес болу мүмкіндігі шектеулі, сол себепті шынайы
коммуникативтік серіктес оқытушының өзі немесе оқытушының ұйымдастыруымен,
басқаруымен құрылған коммуникативтік серіктестер жұбы немесе тобы болуы
мүмкін. Тілді оқытуда тіл үйренуші мен оқытушының, оқушы мен оқушының
арасындағы шынайы тілдесімнің, коммуникативтік қарым-қатынастың маңызы өте
зор. Ал грамматикалық және тілдік дағдыларды қалыптастыруды, сөйлеудің
эталондық үлгілері арқылы сөйлеу дағдыларын қалыптастыруды белгілі дәрежеде
компьютерге сеніп тапсыруға болады. Сонымен бірге, тіл үйренушілердің
аудитивті (тыңдалымдық), оқылымдық және айтылымдық дағдылары мен
біліктерін қалыптастыру мен жетілдіруде, лексика-грамматикалық дағдылар мен
біліктерді сөйлесім әрекетінің жазбаша түрлері арқылы қалыптастыру мен
дамытуда, тіл үйренушінің ойлау қызметін қарқынды етуде компьютердің
атқарар қызметі зор.
Қарастырылған мәселелерден шығатын қорытынды: орыстілді топтарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3-10
бет
1- тарау. Сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларының
негізінде қазақ тілін оқытуды ақпараттандырудың ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті
мәселелері
11-20 бет
1.2 Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытудың ғылыми-теориялық
негіздері
21-45 бет
1.3 Тілдерді оқыту үрдісінде сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолданудың
психологиялық, педагогикалық мәселелері
46-61 бет
2- тарау. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегі арқылы оқыту әдістемесі
2.1. Қазақстандық-сингапурлық жоба негізінде дайындалған
мультимедиалық оқыту бағдарламасының өзіндік ерекшеліктері 62-80
бет
2.2. Коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлерін
81-103 бет
меңгертудің интерактивті әдістері мен формалары
2.3.Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
104-137 бет
жүргізілген оқыту эксперименті және оның нәтижелері
Қорытынды
138-141 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 142-152
бет
Қосымшалар
Кіріспе
Өзгетілді аудиторияларда қазақ тілін шетел тілі ретінде, орыстілді
аудиторияларда мемлекеттік тіл ретінде оқытуды оңтайландыру мен қарқынды
ету қазіргі заманғы білім беруді ақпараттандыру мен модернизациялау
жағдайындағы басым бағыттардың біріне айналып отыр. Бұл маңызды мәселені
шешу мұғалімге, оның оқытудың мақсаттары мен шарттарына сай жаңа
технологиялар мен әдістемелерді қолдана білуіне тікелей байланысты. Білім
беру саласының нақты нәтижеге бағдарланған қазіргі заманғы талаптары
оқытудың әдістері мен тәсілдерін, құралдарын үнемі жетілдіріп отыруды қажет
етеді.
1997 жылы 22-қыркүйекте Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың №3645 жарлығымен Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың
мемлекеттік бағдарламасы бекітілді [1].
Қазақстанның білім беру жүйесін ақпараттандыруды жүзеге асырудың
маңызды принциптері жүйелілік, жоспарлылық және осы бағыттағы ғылыми-
зерттеу жұмыстарының тұжырымдамалық негізделуі мен кезең-кезеңмен
жүргізілуі болып табылады. Осы принциптерге сүйене отырып, республикамыздың
көрнекті ғалымдары Е.К.Балафанов, Ж.С.Сарыпбеков, Е.Ы.Бидайбеков,
Г.Қ.Нұрғалиева, М.З.Изотов, Е.У.Медеуов, Ж.А.Қараев, С.С.Құнанбаева,
Д.М.Джусубалиева, А.М.Татенов, Б.А.Қойшыбаев және тағы басқалар оқу
үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді
қолданудың көкейтесті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізді [2;
3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13].
Сонымен, бүгінгі таңда қазақ тілі пәні оқытушыларының кәсіби
құзырлылығы құрылымынан оқытудың компьютерлік технологиялары ерекше орын
алады. Бірақ бүгінгі күнге дейінгі шетелдік және отандық тәжірибелер
көрсеткендей, компьютерлік технологиялар тым тар шеңберде (орфографияны
оқыту, грамматиканы, лексиканы оқыту және т.б.) немесе дәстүрлі
технологияларды оқытудың жаңа құралдарының көмегімен іске асыру ретінде
ғана қарастырылып келеді. Дегенмен, соңғы уақыттарда жаңа ақпараттық
технологиялардың, қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалық құралдардың
оқушылардың жеке қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, тілдерді меңгерудің
түрлі стратегияларын ескере алу, оқу материалын ұсынудың жолдарын
деңгейлеу, жаттықтыру жұмыстарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай
формаларын іздестіру, оқушыларды өзгетілдік сөйлеу қызметіне тартуға
түрткі, қозғау салу, тілдік ортаны модельдеу мүмкіндіктерін зерттеуге
арналған бірқатар ғылыми зерттеулер жүргізілді.
Бұл зерттеу жұмысы үшін шетел тілі ретіндегі орыс тілі, шетел
тілі ретіндегі ағылшын тілі оқытушыларының кәсіби құзырлылықтарын
қалыптастырудың негізгі бағыттарын талдауға арналған ғылыми-зерттеу
жұмыстары [14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21; 22; 23] басшылыққа алынды. Бұл
жұмыстарда педагогтардың кәсіби, әлеуметтік-мәдени құзырлылықтарын іске
асырудың мазмұны мен формалары, шетел тілі мұғалімінің кәсіби қызметіне
қойылатын негізгі талаптар, отандық және шетелдік озат тәжірибелерді
қолдана білу қабілеттілігі, өзінің кәсіби қызметі аясында мәдениетаралық
тілдік қарым-қатынасқа дайындығы мәселелері талданып, қосымша білім беру
жүйесінің мазмұны мен ұйымдастыру формаларының тұжырымдамалық негіздері мен
даму болашақтары ұсынылған.
Соңғы жылдарда орыстілді аудиторияларда қазақ тілін оқытудың өзекті
мәселелерін қарастырған ғылыми-практикалық зерттеулер жасалып, озат
әдістемелік жүйелер мен тәжірибелер пайда бола бастады. Білім берудің
қазіргі заманғы талаптарына байланысты орыстілді аудиторияларда қазақ тілін
оқытуда жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану
мәселелеріне қатысты арнайы ғылыми зерттеулер жүргізіле бастады. Алайда
қазіргі таңда педагогикалық тәжірибелерде тілдерді оқытудың тиімділігін
арттыру мақсатында компьютерлік технологиялардың қолданылуы әлі де
жеткіліксіз дәрежеде. Компьютерлік технологиялардың оқыту үрдісінде
қолданылуы білім беру жүйесінің қазіргі талаптарына, жинақталған тәжірибеге
және қазіргі заманғы педагогикалық ғылымның даму деңгейіне сай еместігі
байқалады. Білім беруді ақпараттандыру үрдісінде қарама-қайшылықтар
баршылық: оқытушылардың ақпараттық-коммуникациялық-компьюте рлік даярлығының
мазмұны мен формалары арасында сабақтастық, бірізділік жоқ; бұл сала
бойынша оқытушылардың кәсіби құзырлылығы төмен деңгейде бола тұрса да,
оларды даярлау, осы сала бойынша кәсіби біліктіліктерін көтерудің
қалыптасқан бірізді жүйесі нақтыланбаған; оқытудың компьютерлік
технологияларының техникалық, дидактикалық мүмкіндіктері, оқушылардың бұл
технологияларға деген қажеттіліктері шексіз бола тұра, нақты педагогикалық
тәжірибеде ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың мүмкіндіктері өз
дәрежесінде толық пайдаланылмай отыр.
Қазақ тілін орыстілді аудиторияларда оқытудағы негізгі мәселенің бірі
оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін меңгерту мәселесі қазіргі заманғы
лингводидактикадағы өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Зерттеу
жұмысында тілді шетел тілі ретінде оқыту мәселелерін зерттеген ғалымдардың
(Е.И.Пассов, Н.Д.Гальскова, Н.И.Гез, Э.П.Шубин), орыстілді, өзгетілді
аудиторияларда қазақ тілін оқыту мәселелерін зерттеген ғалымдар мен
әдіскерлердің (Ф.Ш.Оразбаева, Қ,Қадашева, К.Жақсылықова, Г.М.Бектұрова,
Б.Ш.Мешімбаева, А.А.Құрышжанова, т.б.) ой-пікірлері мен тұжырымдары
басшылыққа алынды.
Жалпы, осы саладағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын саралай келе,
зерттеулердің барлығы дерлік жалпы орта білім беретін мектептердің орыс
сыныптары мен жоғары оқу орындарының орыстілді аудиторияларындағы қазақ
тілін оқытуды жетілдіру бағытында жүргізілгендігін байқадық.
Осы аталған мәселелерді есепке ала отырып, зерттеудің өзекті мәселесі
айқындалды: гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық оқыту бағдарламасының көмегімен оқытуда оқушыларға сөйлесім
әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста, кешенді меңгерту үрдісін
жетілдіру.
Зерттеудің өзекті мәселесі арқылы оның мақсаты да анықталды:
гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарындағы қазақ тілін оқыту
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолдану арқылы оқушылардың сөйлесім
әрекетін дамытудың әдістемесін ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу және
практикалық тұрғыда дайындау.
Зерттеу нысаны - гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегімен оқыту арқылы оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста меңгерту әдістемесі.
Зерттеудің жалпы ғылыми болжамы орыстілді топтарда қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайында оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста тиімді меңгертуге
болатындығын дәлелдеуге негізделіп, оқыту үрдісінің тиімділігін арттырудың
негізгі шарттары анықталды:
- мультимедиалық бағдарламамен жұмысты қазақ тілін оқыту үрдісіне
тиімді кіріктірудің жолдарын іздестіру; сабақта мультимедиалық
бағдарламаны қолданудың кезеңдерін анықтау; оқытудың мазмұны мен
формаларының мультимедиалық бағдарламаның мазмұнына бейімделуі;
- оқушылардың компьютерде мультимедиалық бағдарламамен жұмыс жасауға
даярлығы; мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың
нәтижелілігі мен сапасының оқытушылардың оқу үрдісінде ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдануға байланысты кәсіби және
ақпараттық-коммуникациялық құзырлылығымен қамтамасыз етілуі.
Зерттеудің мақсаты, пәні және ғылыми болжамына сәйкес негізгі
міндеттері де анықталды:
1. Қазақ тілін оқыту үрдісін ақпараттандырудың зерттелуіне талдау
жасау және оның өзекті мәселелерін анықтау.
2.Орыстілді топтарда қазақ тілін оқыту үрдісін сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорлары негізінде ұйымдастырудың
педагогикалық, психологиялық мәселелеріне талдау жасау.
3.Merits бағдарламасы бойынша жасалған мультимедиалық оқыту
бағдарламасының мектеп тәжірибесінде қолданылуын, жетістіктері мен
кемшіліктерін саралап, талдау.
4. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайында
оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста,
кешенді меңгертудің әдіс-тәсілдері мен формаларын іздестіру.
5. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемесін
жасау.
6. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту әдістемесін
эксперименттік сынақтан өткізу.
Зерттеудің теориялық негізін түрлі ғылымдар кешенінде қалыптасқан
қағидалар құрады: педагогикалық жүйелерді құрылымдау теориясы, білім беру
үрдісінің тұтастығы; мамандардың кәсіби даярлығының сапасын басқару
теориясы; оқыту және таным психологиясы; қазіргі заманғы компьютерлік
лингвистика мен информатика; қазақ тілін шетел тілі ретінде оқытудың
қазіргі заманғы әдістемелері; қазіргі заманғы шетел тілін оқыту мен
меңгертудің теориялары мен тұжырымдамалары; адамның компьютермен өзара
қарым-қатынасының психологиялық аспектілері; білім беруде компьютерлік
жүйелерді, сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларын
қолданудың түрлі әдістері мен тәсілдері.
Зерттеудің әдіснамалық базасына мына ғылыми жұмыстар негіз болды: жеке
тұлға теориясы және оның дамуы (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев,
С.Л.Рубинштейн), педагогикалық үрдістің тұтастығы теориясы (Ю.К.Бабанский,
В.С.Ильин,В.В.Краевский), жеке тұлғаны дамытуды іс-әрекеттік тұрғыда
қарастыру (А.Н.Леонтьев, В.Д.Шадриков), жеке тұлғаны оның дамуы процесінде
қалыптастыру мәселесі (А.В.Мудрик, А.В.Петровский), проблемалық-дамыта және
белсенді оқыту әдістері (В.В.Давыдов, М.И.Махмутов), психология мен
педагогикалық психологияның мәліметтері (И.А.Зимняя, А.А.Леонтьев,
Н.Ф.Талызина ), шетел тілін оқыту мен меңгертудің қазіргі заманғы теориясы
мен қағидалары (А.Р.Арутюнов, И.Л.Бим, Д.И.Изаренков, Е.И.Пассов,
Е.С.Полат, Н.Д.Гальскова, Э.П.Шубин, А.Н.Щукин), компьютерлік
технологияларды білім беруде қолдану процестері, әдістері мен жолдары
(Б.С.Гершунский, Е.И.Машбиц,
И.В.Роберт,Е.А.Власова,С.С.Кунанбае ва,Г.К.Нургалиева,Ж.А.Караев,
А.А.Курышжанова, т.б.); орыстілді аудиториялардағы қазақ тілін оқытудың
қазіргі заманғы теориялары мен озық әдістемелері (Ф.Ш.Оразбаева,
К.Жақсылықова, Қ.Қадашева, Г.М.Бектұрова, Г.Т.Бейсенбекова, С.С.Дүйсенова,
Б.Б.Мамаева, Б.Ш.Мешимбаева, М.Мұқамбетқалиева, Г.Ж.Серикбаева, К.Ж.Мухлис,
т.б.).
Ғылыми зерттеу барысында қолданылған әдістер: кәсіби педагогика мен
психология бойынша қазіргі заманғы ғылыми әдебиеттерге, шетел тілдерін
оқыту мен білімді меңгертуге, компьютерлік коммуникативтік лингвистикаға,
оқыту үрдісінде сандық интерактивтік мультимедиалық білім беру қорларын,
компьютерлік технологияларды қолдануға байланысты жазылған арнайы
әдебиеттерге теориялық талдау жасау; ғылыми болжам жасау және жобалау,
диагностикалық және монографиялық сипаттама; логикалық-гносеологиялық
әдістер (бақылау, тәжірибені зерттеу, педагогикалық эксперимент);
диагностикалық әдістер (тестілеу, сауалнама алу); қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту жағдайындағы оқушылардың
коммуникативтік сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша дағдылары мен
біліктерін бақылау әдістері; оқушылардың оқу іс-әрекетіне психологиялық-
педагогикалық және диагностикалық-статистикалық талдау жасау, оқу
экспериментінің нәтижелеріне сандық және сапалық талдау жасау.
Зерттеудің ұйымдастырылуы. Зерттеу жұмысы М.Мәметова атындағы
Қызылорда гуманитарлық колледжінде және Ұлттық ақпараттандыру орталығында
кешенді ғылыми зерттеу ретінде жүргізілді. Зерттеу жұмысы сегіз жыл бойында
(1999-2007) үш кезеңмен жүргізілді.
Зерттеудің бірінші кезеңінде (1999-2002) шетелдердің және Қазақстанның
оқу орындарында оқытуда, оның ішінде, тілдерді оқытуда компьютерді қолдану
тәжірибелері, педагогикалық және әдістемелік ғылыми әдебиеттер зерттелді;
тәжірибелерді қорытындылау, жалпылау негізіндегі материалдар жинақталды;
тілдерді шетел тілі ретінде оқытудың отандық және шетелдік озық
тұжырымдамалары анықталды, оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша
дағдылары мен біліктерін қалыптастырудың қазіргі заманғы озық әдістемелері
мен әдіс-тәсілдері зерттеліп, талданды, компьютерлік оқыту жағдайындағы
педагогикалық жүйені жобалаудың теориялық және практикалық мәселелері
қарастырылып, зерттеудің ғылыми болжамы жасалды.
Екінші кезеңде (2002-2005) ғылыми зерттеудің, эксперименттің жоспары
жасалды; республика мектептерінде жүргізіліп жатқан қазақстандық-
сингапурлық жоба негізінде дайындалған мультимедиалық оқыту бағдарламасын
сынақтан өткізудің қорытындылары мен нәтижелері, оқу үрдісін
ұйымдастырудағы кемшіліктер мен жетістіктер талданды; талдау нәтижесіне
сүйене отырып, гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемесі жасалды; оқу
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолданудың кезеңдері анықталды;
сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін кезеңдеріндегі оқыту
мазмұны анықталды; осы кезеңдердегі оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері
бойынша дағдылары мен біліктерін дамытып, жетілдіруге арналған тапсырмалар
мен жұмыс түрлері, оқу жаттығуларының кешенді жүйесі дайындалды; жұмыс оқу
бағдарламасы жасалды. Осы жұмыс оқу бағдарламасының негізінде, дайындалған
әдістемелік үлгі бойынша байқау сабақтары өткізіліп, орыстілді
аудиторияларда қазақ тілін оқытуда мультимедиалық бағдарламаны қолданудың
психологиялық-педагогикалық қағидалары анықталып, қазақ тілін оқыту
үрдісінде компьютерді қолданудың кезеңдері мен ерекшеліктері нақтыланды.
Зерттеудің үшінші кезеңінде (2005-2007) республика мектептерінде
сынақтан өткізіліп жатқан Merits бағдарламасы бойынша жасалған
мультимедиалық оқыту бағдарламасын оқыту үрдісінде қолданудың нәтижелерін,
жетістіктері мен кемшіліктерін саралап, талдаудың негізінде гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның
көмегімен оқыту арқылы оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-
бірімен байланыста меңгертуде тиісті тілдік және коммуникативтік дағдылар
мен біліктерді қалыптастырып, дамытудың, жетілдірудің нәтижелері
қорытындыланды; орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда сандық интерактивтік
мультимедиалық білім беру қорларын қолдануға, оқыту үрдісін әдістемелік
қамтамасыз етуге қойылатын дидактикалық талаптар анықталды; қазақ тілі
сабақтарында мультимедиалық бағдарламаны қолдану жағдайында оқу үрдісін
технологияландыруға байланысты оқытушыларға арналған әдістемелік нұсқаулар
әзірленді. Зерттеудің алғашқы екі кезеңіндегі міндеттерді шешуге байланысты
жұмыстар, педагогикалық эксперименттер жалғастырылды, эксперимент
барысындағы кемшіліктерге байланысты түзету жұмыстары жүргізілді.
Зерттеу базасы: М.Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжі
мен Ұлттық ақпараттандыру орталығы.
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми негіздемесі коммуникативті, когнитивті,
проблемалық, тұлғалық-бағдарлық оқыту мен жеке тұлғаның танымдық қызметін
дамытудың әдіснамалық базасы арқылы; зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне
сай жүйелі талдау әдістерін бірізді қолданумен, базистік ғылымдардың
(педагогика, лингвистика, психология, информатика) мәліметтерін кеңінен
қолданумен, эксперимент мәліметтеріне сандық және сапалық талдау жасау
жүйесін қолданумен, педагогикалық эксперименттің сынақтан өткен және оң
нәтижелеріне сүйенумен, сонымен қатар, зерттеу нәтижелерін гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында және орыстілді мектептердің жоғарғы
сыныптарында қазақ тілін оқытуда, сонымен қатар, қазақ тілі пәні
оқытушыларының және педагогтардың кәсіби, ақпараттық-коммуникациялық
құзырлылықтарын қалыптастыру мен дамытуда қолдануға болатындығымен
негізделеді.
Зерттеу жұмысының барысында анықталған маңызды нәтижелердің, олардың
ғылыми жаңалығы мен жұмыстың теориялық маңызы мынада: гуманитарлық
колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін оқытуда оқушыларға
сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста, кешенді меңгертуде оқу
үрдісінде мультимедиалық бағдарламаны қолданудың ғылыми негіздері мен
теориялық-практикалық тұжырымдамасы жасалды; сабақта мультимедиалық
бағдарламаны қолданудың кезеңдері анықталды; оқушылардың тыңдалымдық,
айтылымдық, оқылымдық және жазылымдық дағдыларын қалыптастырып,
жетілдірудегі мультимедиалық бағдарламаның рөлі анықталды; сабақтың тілдік
дағдыларды жетілдіру кезеңінде мультимедиалық бағдарламамен жұмыс жасаудың
жолдары анықталды; сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін
кезеңіндегі (тілдік біліктерді дамыту кезеңі) оқыту мазмұны анықталып, осы
кезеңдегі тілдесімді жүзеге асырудың тиімді әдіс-тәсілдері мен формалары
нақтыланды; қажетті оқу материалдары іріктеліп, ол мультимедиалық
бағдарлама мазмұнына бейімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық құндылығы:
1) Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың әдістемелік моделі
жасалды.
2) Қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту
үрдісінде оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша (тыңдалым,
айтылым, оқылым, жазылым, тілдесім) тілдік және коммуникативтік дағдылары
мен біліктерін қалыптастырудың, дамытудың ерекшеліктері, жолдары, әдіс-
тәсілдері мен формалары ғылыми тұрғыда нақтыланды.
3) Қазақ тілін оқытуда мультимедиалық бағдарламаны қолданудың
кезеңдері мен жолдары тілдік материалдармен жұмыс жасаудың кезеңдеріне
(тілдік дағдыларды қалыптастыру кезеңі, тілдік дағдыларды жетілдіру кезеңі,
тілдік біліктерді дамыту кезеңі) қатысты анықталды; сабақтың мультимедиалық
бағдарламасыз өткізілетін кезеңдерінің мақсатына сай (тілдік дағдыларды
қалыптастыру кезеңі, тілдік дағдыларды жетілдіру кезеңі) қажетті оқу
материалдарын дайындаудың ғылыми негіздемесі жасалып, проблемалық және
жағдаяттық оқу жаттығулары мен тапсырмаларының жүйесі дайындалды.
4) Қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқыту
үрдісінде оқушылардың тіл үйренуге, сөйлеуге үйренуге деген
қызығушылықтарын тудырудың жолдары мен әдіс-тәсілдері анықталып; қазақ
тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда сабақтың
мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін кезеңдеріндегі оқыту мазмұнын
мультимедиалық бағдарлама мазмұнына бейімдеудің жолдары анықталды.
Зерттеудің практикалық маңызы: гуманитарлық колледждердің орыстілді
топтарында қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытудың
практикалық-бағдарлы моделі дайындалып, орыстілді топтардағы оқушыларға
қазақ тілін мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда өзіндік
жұмыс (мультимедиалық бағдарламамен) және тілдік ортадағы (интерактивті
тілдік орта; тілдік серіктестер тобы, жұбы, ұжымы) жұмыстар арқылы
сөйлесім әрекетінің түрлерін (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым, тілдесім)
меңгертудің тиімді әдіс-тәсілдері анықталды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Гуманитарлық колледждердің орыстілді топтарында қазақ тілін
оқытуда оқушылардың сөйлесім әрекетінің тыңдалым, айтылым, оқылым,
жазылым түрлері бойынша тілдік және коммуникативтік дағдыларын
мультимедиалық бағдарламаны қолдану арқылы тиімді қалыптастырып,
дамытуға болады.
2. Сабақтың алғашқы тілдік дағдыларды қалыптастыру кезеңінде
оқушылардың танымдық қызметін олардың мультимедиалық бағдарламамен
өзіндік жұмысы ретінде ұйымдастыру арқылы сабақтың келесі
кезеңіндегі тілдесім, сөйлесім әрекетін жүзеге асыру және
нәтижесінде коммуникативтік құзырлылықты қалыптастыру үшін қажетті
алғышарт жасалады.
3. Оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлерін бір-бірімен байланыста,
кешенді түрде тиімді меңгеруі қазақ тілін оқыту үрдісінде
мультимедиалық бағдарламаны қолданудың кезеңдерін дұрыс
анықтаумен, сабақтың мультимедиалық бағдарламасыз өткізілетін
кезеңдеріндегі оқыту мазмұнының мультимедиалық бағдарламаның
мазмұнына бейімделуімен тікелей байланысты.
4. Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда оқушылардың сөйлесім
әрекетінің тілдесім түрі бойынша біліктерін, яғни, коммуникативтік
құзырлылықтарын дамытып, жетілдіру белгілі бір тілдік ортада ғана
тиімді жүзеге асырылады. Сондықтан, қазақ тілін мультимедиалық
бағдарламаның көмегі арқылы оқытуда сабақтың мультимедиалық
бағдарламамен өзіндік жұмыстан кейінгі кезеңін оқушылардың тілдік
серіктестер тобындағы (ұжымындағы, жұбындағы) өзара интерактивті
іс-әрекеті ретінде ұйымдастырудың маңызы зор.
5. Орыстілді топтарда қазақ тілін оқытуда оқушылардың
коммуникативтік, елтанушылық құзырлылықтарын қалыптастыру үрдісі
педагогикалық жүйе ретінде мультимедиалық бағдарламаның көмегі
арқылы өткізілетін сабақтардың когнитивті-дамытушылық,
коммуникативтік, әлеуметтік-мәдени модельдері түрлерінде
құрылымдалады.
6. Орыстілді топтардағы оқушылардың интерактивті және тілдік
серіктестер тобындағы (ұжымы, жұбы) тілдік орталарда
коммуникативтік құзырлылығын дамытудың негізгі құралы қазақ тілін
мультимедиалық бағдарламаның көмегі арқылы оқытуға негізделген
интеллектуалды-дамытушы және тұлғалық-бағдарланған интерактивті
ақпараттық технологиялар болып табылады.
Жұмысты апробациядан өткізу.
Зерттеу жұмысының негізгі мәселелері мен қағидалары, нәтижелері
республикалық, халықаралық конференциялар мен форумдарда, атап айтқанда,
"Білім беру жүйесінде адам ресурстарын дамытуды басқарудың қазіргі
тенденциялары" халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында (Алматы,
2005), "Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе, проблемалары және келешегі"
халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында (Алматы, 2005),
"Біліктілікті арттыру жүйесі және ХХІ ғасыр білімі" халықаралық ғылыми-
практикалық конференциясында (Алматы, 2005), "Колледждерде оқытылатын
мемлекеттік тіл: тарихы, бүгіні және болашағы" республикалық ғылыми-
практикалық конференциясында (Семей, 2006), "Үздіксіз кәсіби білім беру:
проблемалары мен болашағы" республикалық ғылыми-практикалық
конференциясында (Қызылорда, 2006), "Ыбырай Алтынсарин - қазақ рухани
мәдениетінің көрнекті қайраткері" республикалық ғылыми- практикалық
конференциясында (Алматы, 2006), республикалық ғылыми-әдістемелік
басылымдарда талданып, талқыланды. Зерттеу нәтижелерін оқыту үрдісіне
енгізу М.Мәметова атындағы гуманитарлық колледжінде және "Славяне" ұлттық
қоғамдық-мәдени орталығы мүшелеріне ұйымдастырылған тіл үйрену курстарында
жүзеге асырылды. Зерттеудің және оқыту экспериментінің негізгі нәтижелері
бойынша өзгетілді аудиторияларда қазақ тілін оқытудың компьютерлік
бағдарламасы және өзгетілді аудиториялардағы қазақ тілі пәні оқытушыларының
кәсіби ақпараттық-коммуникациялық құзырлылықтарын, біліктіліктерін көтеру
жүйесі үшін "Оқытудың компьютерлік технологиялары" авторлық курсының
бағдарламасы жасалды.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1.1 Тілдерді оқытуды ақпараттандырудың зерттелуі мен өзекті мәселелері
ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында қоғамның әрі қарайғы
дамуының объективті заңдылығы оның индустриалды қоғамнан ақпараттық
қоғамға өтуі болып табылатындығы айқын бола бастады. Соңғы жылдарда әлемнің
бірқатар елдерінің қоғамның әрбір мүшесінің жеке тұлға ретінде қалыптасуы
үшін қажетті шарттарды қамтамасыз ететін ақпараттық қоғам құруға жаппай
табанды ұмтылысы байқалуда. Қоғамда болып жатқан бұл ауқымды өзгерістердің
негізі компьютерлік және ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялардың
қарқынды дамуы мен дамыған ақпараттық-білімдік ортаның құрылуы болып
табылады.
Ақпараттық қоғам дегеніміз - қоғам мүшелерінің басым бөлігі үшін
еңбектің негізі ақпараттар мен білім (негізгі ресурстар мен прогрестің
қозғаушы күші), ал еңбектің негізгі құралы ақпараттық технологиялар болып
табылатын қоғам. Ақпараттық қоғамда әлеуметтік жіктеудің анықтаушы факторы
жеке меншік емес, білім болып табылады.
Ақпараттардың қазіргі заманғы жаңа рөліне байланысты қоғамды
ақпараттандыру үрдісі әлемдік ғылыми-техникалық прогрестің маңызды
бағыттарының біріне айналып отыр. Қазірдің өзінде ақпараттандыру саласы
бойынша артта қалудың кез-келген елдің, қоғамның даму қарқынына кері әсерін
тигізетіндігі байқалуда.
Ақпараттар компьютерлік жүйелердің қызмет етуін жүзеге асырады,
компьютерлік жүйелер арқылы өңделген ақпарат адамға қайта оралып, одан жаңа
білімнің алынуына ықпал жасайды. Адамзаттың жинақталған ғылыми білімін,
белгілі бір біліктер мен дағдыларды әрі қарай маңызды міндеттер мен
функцияларды атқару үшін меңгерту үрдісі білім беру ісі арқылы қамтамасыз
етіледі.
Білім беру - адамның өмір сүруінің объективті қажеттілігі. Адамзат
өркениетінің барлық тарихи эволюциялық даму кезеңдерінде білім беру
тұлғаны, оның шығармашылық қабілеттерін, эстетикалық дүниетанымын дамытуға,
адамдық рухани келбетін қалыптастыруға бағытталды.
Білім берудің әлеуметтік және экономикалық қызметтері қоғамның
әлеуметтік және кәсіби құрылымын қалыптастырудан тұрады. Қоғамдағы
әлеуметтік жағдай мен экономикалық сәттілік білім берудің жоғарыда аталған
қызметтерін іске асырудың жетістіктеріне байланысты. Қоғамды ақпараттандыру
үрдісінің даму жағдайында білім берудің рөлі де күшейе түседі. Сол себепті
әлемнің бірқатар дамыған елдерінде болып жатқан ақпараттық қоғамға көшу
үрдісі қазіргі заманғы күрделі де ауқымды мәселенің - елдердің дамуындағы
артта қалуды жою мәселесінің - күрделенуіне алып келеді.
Ақпараттық қоғамда білім беру қызметін мектептер мен оқу орындары
ғана емес, түрлі әлеуметтік құрылымдар мен әлеуметтік институттар да
атқарады. Білім беру қызметі, тіпті, кәсіпорындарда да іске асырылады.
Көптеген дамыған елдерде қазірдің өзінде ірі өнеркәсіптік мекемелердің
құрамында кадрларды даярлау және қайта даярлау ісімен айналысатын
бөлімшелер бар.
Дәстүрлі классикалық білім берудің нәтижесі " ғылым - білім беру
-тәжірибе" жүйесінің негізінде адамды өмірге және еңбекке даярлаудың
қажетті шарты ретіндегі жүйеленген білім, білік, дағдыларды меңгерту болып
саналды. Әлемдік қауымдастықтың бірқатар елдеріне тән білім берудің бұл
үлгісі өзінің міндетін атқарып болды. ХХ ғасырдың соңындағы білім беру
жүйесіндегі әлемдік тоқырау бүгінгі күні нақты факт ретінде танылып отыр.
Ұлттық білім беру жүйелеріндегі тоқыраудың дамуына негіз болған маңызды
жайттарға мыналарды жатқызуға болады: индустриалды қоғам жағдайындағы
тұлғаны әлеуметтендіру факторларының шектеулілігі мен әлсіздігі; білім беру
әрекетінің рационалды жағы мен тұлғаның тұтастығының сақталуы және оның
жеке тұлғалық табиғатының арасындағы бірліктің жоқтығы; қазіргі заманғы
коммуникативтік жүйелердің, қоғамдық өмірді ақпараттандыру мен
компьютерлендіру үрдістерінің білім беру саласына әсері.
Ақпараттық қоғамда болып жатқан іргелі өзгерістер, ғылыми-техникалық
прогрестің зор қарқынмен дамуы, ұлттық білім беру жүйесіндегі тоқырау
тілдерді оқыту мәселелерін де қайта қарастыруды талап етті. Осыған
байланысты тілдерді оқытуды ақпараттандыру мәселесі ғылыми зертеулерде
кеңінен қарастырыла бастады.
Осы уақытқа дейін шетелдік және отандық ғылымда ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды жалпы оқыту үрдісінде және тілдерді оқытуда
қолдануға қатысты бірнеше ғылыми зерттеулер жүргізілді. Атап айтар болсақ,
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды шетел тілдерін оқытуда қолдану
мәселелеріне қатысты ресейлік және қазақстандық ғалымдардың зерттеу
жұмыстарының [24; 25; 26; 27; 28; 29; 30; 31; 32; 33; 34; 35; 36]
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды орыс тілін оқытуда қолдануға
қатысты ресейлік және қазақстандық ғалымдардың зерттеулерінің [37; 38; 39]
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды орыстілді аудиториялардағы қазақ
тілін оқытуда қолдануға қатысты ғылыми зерттеулердің [40; 41; 42; 43]
барлығы сараланып, басшылыққа алынды.
Шетелдік ғылымда өткен ғасырдың соңында лингводидактиканың жаңа саласы –
компьютерлік технологиялардың тілдерді оқытуда қолданылу теориясы мен
тәжірибесін зерттеуге бағытталған компьютерлік лингводидактика пайда
болды.
Компьютерлік лингводидактика мәселелерін зерттеушілердің пікірлерін,
осы сала бойынша зерттеу еңбектерін талдай келе, бұл мәселе төңірегіндегі
зерттеулердің үш түрлі бағытта қалыптаса бастағандығын аңғардық.
1. Компьютерді тілдерді оқытуда қолданудың теориялық аспектілерінің
талдамасы: компьютерлік лингводидактиканың әдіснамалық мәселелері;
тілдерді оқытуды компьютерлендірудің психологиялық-педагогикалық
мәселелері; оқытуға арналған компьютерлік жүйелердің дизайны мәселесі;
компьютерлік оқу материалдарының типологиясы мәселесі; оқытудың
компьютерлік құралдарының сапасын бағалау мәселелері; оқыту үрдісінде
компьютерді қолдана отырып, оқушылардың коммуникативтік дағдыларын
дамыту мүмкіндіктері.
2. Түрлі мақсаттарға, оқытудың формалары мен профильдеріне арналған
компьютерлік материалдарды дайындау мен оны оқу үрдісінде қолдануға
байланысты эксперименттік жұмыстар.
3. Компьютерлік оқытуды жалпы тілдерді оқыту үрдісіне кіріктірудің
жолдары мен оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды қолданудың
тиімді әдістерінің талдамаларын жасау.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолданудың психологиялық, педагогикалық
аспектілерін көптеген зерттеушілер оқыту үрдісіндегі тілдесім мәселелеріне
қатысты қарастырады [44; 45; 46; 47; 48]. Компьютерлік сауаттылықтың, оқыту
үрдісін ақпараттандырудың білім алушылардың гуманитарлық мәдениетінің
төмендеуі есебінен жүзеге асуына қарсы болған В.П.Зинченконың пікірі құнды:
... Тілдесім мәдениеті гуманитарлық мәдениеттің маңызды құрамдас бөлігі
болып табылады. Ол (тілдесім мәдениеті) еңбек сияқты сананы дамыту құралы
ретінде қызмет атқарады және өзінің табиғаты мен жүзеге асу тәсілі жағынан
диалогтық сипатқа ие [44].
Зерттеушілер тілдесімің жалпы және әлеуметтік маңызды қызметі ретінде
оның тәрбиелік функциясын атап көрсетеді. Адамның басқа адамдармен өзара
әрекетке түсу процесінде жеке тұлға ретінде қалыптасатындығын айта келіп,
компьютерлік оқыту үрдісінде оқу әрекетін саралау мен даралау тілдесім
мәселелерін ушықтыратынын, тілдесімнің тапшылығын тудыратынын ескертеді. Ал
тілдесім тапшылығы оқытудың тәрбиелік функциясын әлсіретеді.
Қазақ тілін оқытудың тәрбиелік мақсаты білім алушылардың гуманитарлық
мәдениетін қалыптастыруға, ізгілікке, адамгершілікке баулуға тікелей
байланысты болғандықтан, гуманитарлық пәндерді оқытуды ақпараттандырудың
осы уақытқа дейінгі ғылыми зерттеулерде қарастырылған мәселелерін талдай
отырып, ақпараттандыру үрдісінің гуманитарлық пәндерді оқытудың дәстүрлі
әдістемесіне қалай әсер ететіндігін қарастырдық. Зерттеушілердің
бірсыпырасы гуманитарлық пәндерді оқытуды ақпараттандыру білім беруді
дегуманизациялауға алып келеді деп есептейді де, компьютерлерді қолдану
аясын жаратылыстану-математика циклындағы пәндерді ғана оқытумен шектеуді
ұсынады. Тіпті, кезінде гуманитарлық пәндер адамзатты ЭЕМ-нен қорғайтын
құрал қызметін атқаруы тиіс дегенге саятын пікірлер де айтылды. Кейбір
зерттеушілер гуманитарлық білім беруде компьютерді шамамен, орынды қолдану
оң нәтиже береді, кейде дәстүрлі оқыту әдістемесіне қарағанда, тиімдірек
деп есептейді [49].
Т.М.Балыхина мен А.Д.Гарцов жаңа ақпараттық технологиялар педагогтарға
ақпараттардың, коммуникациялардың, олардың технологиялық базаларының барлық
пәндерді оқытудағы жаңаша ролін сезінуге көмектесетіндігін айтады.
Компьютерді, Интернетті және желілік технологияларды білім, білік,
дағдыларды беру мен меңгерту үрдісінің тиімділігін арттыратын құрал ретінде
бағалай отырып, олар компьютерді тілдерді оқытуда қолдану жемісті нәтиже
беретінін көрсете отырып,: Ақпараттық технологиялар педагогтан білім беру
мен педагогиканың жаңа философиясын меңгеруді талап етеді десек, артық
айтқандық емес. Бұл тілдерді меңгерту мен оқытуға айрықша қатысты. Тілдің
өзінің табиғаты, оны меңгерудің коммуникативтік сипаты оқытуда ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдануды жемісті етеді, - деп
тұжырымдайды [49].
Осы саладағы зерттеулерге талдау жасай отырып, гуманитарлық білім
беруді ақпараттандыру үрдісінің мынадай әлеуметтік, әдіснамалық,
психологиялық, лингвистикалық, логикалық мәселелерді шешуді
қарастыратындығын анықтадық:
- гуманитарлық білім беруді ақпараттандырудың әлеуметтік және
әдіснамалық мәселелері; гуманитарлық танымның өзіндік ерекшелігі;
- гуманитарлық пәндерді оқытудағы компьютердің орны; гуманитарлық
пәндерді оқытудағы компьютердің мүмкіндіктері мен қызметі;
гуманитарлық пәндерді оқытудың әдістемелік жүйесін ақпараттық
технологиялардың нақты мүмкіндіктерін есепке ала отырып, қайта
құру;
- гуманитарлық пәндер үшін педагогикалық бағдарламалық өнімдерді
жасаудың тұжырымдамасын дайындау және оларды тәжірибеде тиімді
қолданудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Нәтижесінде – оқытудың негізгі құралы оқулықтың қызметінің ақпараттық
технологиялар жағдайындағы өзгерістерін зерттеу. Қарастырылған мәселелердің
шешімін табу бір ғана әдіскер-оқытушының немесе программистің қолынан
келмесі анық. Мәселенің шешімі білім беру саласы мамандарының кешенді
әрекетін қажет етеді.
Гуманитарлық білім беруді ақпараттандыру ісінің педагогикалық
стратегиясының мәні оқыту үрдісіне компьютердің енгізілуімен адамның
қызметі мен тілдесімнің сипатының түбегейлі өзгеретіндігімен байланысты.
Оқытудың дәстүрлі адам - адам коммуникативті жүйесі адам - компьютер -
адам жүйесімен ауыстырылады.
Зерттеуші О.И.Бахтина гуманитарлық пәндерді ақпараттандыруға қатысты
: Гуманитарлық білім берудегі формализация елеулі шығындарға алып келуі
мүмкін. Сол себепті тілдесімнің барлық түрлері мен формаларын – кітаптың
көмегі арқылы, компьютер мен телевизор дисплейі арқылы – біріктіру қажет,-
дейді[45]. Біз де осы пікірге толығымен қосыламыз. Себебі орыстілді
аудиторияларда қазақ тілін оқытудың түпкі мақсаты мен нәтижесі – тіл
үйренушілерді қазақша тілдесімге үйрету. Ал тілді оқытудың бұл негізгі
мақсатын жүзеге асыру коммуникативтік серіктессіз, коммуникативтік әрекетті
жүзеге асыратын тілдік ортасыз мүмкін емес. Демек, оқыту үрдісінде
мультимедиалық білім беру қорларымен қатар, тілдесімге үйретудің барлық
құралдары мен әдіс-тәсілдерін орынды, тиімді пайдалану жемісті нәтиже
бермек.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолдану арқылы тиімді оқыту жүйесін құра
отырып, компьютерлік жүйе мен білім алушының өзара әрекетінің дидактикалық
және психологиялық принциптерін кешенді түрде іске асырудың жолдарын
іздестіру қажет. Дәстүрлі оқыту жүйесі бойынша оқыту үрдісін басқару мен
оған әсер ету, ең алдымен, вербалды құралдардың көмегімен жүзеге асырылады,
мұнда тілдесімнің негізгі формасы диалог болып табылады. А.Я.Савельевтің
көрсеткеніндей, диалогтық өзара әрекет оқытудың мынадай жақтарын қамтамасыз
етеді: білім алушының іс-әрекетін үздіксіз бақылауды; диагностика жасауды;
жүйенің білім алушы жағынан да басқарылуын; жүйенің іске асыру кезінде
жетілдірілуін және бейімделуін [50].
Оқушылардың өз бетінше білім алуын ұйымдастыруда қолданылатын
компьютерлік жүйелердің дәстүрлі оқыту жүйесінен айрықша ерекшелігі –
оқытушы мен білім алушының арасындағы тікелей диалогтық өзара әрекеттің
жоқтығы. Сондықтан компьютерлік оқу бағдарламаларын дайындауда диалогтың
жалпы құрылымын, тапсырмалар мен сұрақтарды және диалогтың басқа да
элементтерін нақтылау мен толықтыруды жан-жақты, асықпай ойластыру қажет.
Алайда, компьютер – адам жүйесіндегі диалогтық өзара әрекеттің
мүмкіндігі шектеулі екендігі белгілі, сол себепті компьютер мен білім
алушының арасындағы нақты диалогтың барлық қырларын қарастыру, жүзеге асыру
мүмкін емес. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, компьютерді оқу
үрдісіне енгізу барысында оқушының компьютермен ұзақ уақыт тілдесімге түсуі
шынайы тілдесім процесінің жойылуына алып келетіндігін ескеру қажет. Бұл
құбылысқа, тіпті, информатика саласындағы мамандардың компьютерді
тілдесімдегі серіктес ретінде сыпайы және ізгі етуге бағытталған еңбегі
де қарсы тұра алмайды.
Оқытудың техникалық құралдарының басқа түрлеріне қарағанда,
компьютерлік оқыту жүйелері өзінің интерактивтілігімен ерекшеленеді, яғни
компьютерлік оқыту жүйелері оқушының сұрағына немесе әрекетіне жылдам жауап
беруге, нақтылау үшін сұрақ беруге, хабарламалар жасауға, оқушы үшін
қажетті ақпаратты табан астында беруге қабілетті.
Білім алушы мен компьютердің арасындағы диалог тілдесімнің негізгі
психологиялық принциптерін есепке ала отырып құрылуы тиіс: уақытылы
жеткілікті көмек ала алу мүмкіндігі, қалаған уақытта диалогтан шыға алу
мүмкіндігі, ізгілікті қарым-қатынас, бағалауға қатысты пікірлердің
баламалылығы.
Шетелдік және отандық тәжірибелер компьютердің оқыту үрдісінде тиімді
құрал бола алатындығын көрсетіп отыр, алайда компьютердің оқыту үрдісін
оңтайлы етудегі барлық мүмкіндіктері зерттеліп және жүйеленіп болмаған. Бұл
мүмкіндіктерді О.И.Бахтина екі топқа бөледі [45]:
1) қосымша : оқу материалының меңгерілу нәтижесін тез арада тексеруге,
оқыту үрдісін деңгейлеп-саралауға және ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік
береді;
2) білім алушылардың түрткі, зер, назар, ес, т.б. психологиялық
қасиеттерінің қозғаушысы ретінде. Яғни, гуманитарлық сала үшін диалогтық
оқытудың мүмкіндіктерінің, ақпараттардың үлкен қорымен жұмыс жасаудың,
олардың ішінен қажетті ақпаратты іздеп, таба білудің, оқу әрекетінің
нәтижелерін көрнекі және есте жақсы сақталатындай түрде ұсына білудің
(графикалық көрнекіліктер - суреттер, сызбалар, таблицалар, диаграммалар,
т.б. түрінде), қоғамдық өмірдегі нақты процестер мен құбылыстарды
модельдеудің, жазба жұмыстарының мәтіндерін құрастырудың және
редакциялаудың маңызы зор. Компьютердің, сонымен қатар, танымдық міндеттің
іске асырылу барысына бақылау жасап, оның оңтайлылығын бақылап-бағалай
алатынына, білім алушыға қажетті қосымша деректерді ұсына алатындығына көз
жеткіздік.
Гуманитарлық білім беру үшін білім алушының танымдық қызметін
дұрыс басқара білу, ол үшін түрткі тудырып, белсенділікке жетелеу, жағымды
эмоционалды әсерді қамтамасыз ету, білім алушының оқу материалын меңгеру
қарқыны мен жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру өте маңызды.
Осы саладағы зерттеулерге[27;28;30;31;37;40;45;4 9] сүйене
отырып, педагогикалық бағдарламалық құралдардың дидактикалық қызметтерін
анықтау гуманитарлық пәндерді оқытудың ақпараттық технологиясының
тұжырымдамасының негізгі құрылымдық бөлігі болып табылатындығын және
орыстілді топтардағы қазақ тілін оқытудағы ақпараттық қорлардың негізгі
қызметтерін былайша жіктеуге болатындығын анықтадық:
1) оқу материалын қөрнекі түрде ұсыну; түрлі ақпараттарды алу және талдау,
оның ішінде, білім алушылардың білімдері мен біліктерін бақылауға қатысты
ақпараттарды да;
2) танымдық міндеттерді, түрлі тілдік оқу жағдаяттарын шешу арқылы ойлауды
дамыту; оқу материалын меңгеруге байланысты танымдық қызметті ұйымдастыру;
жасанды тілдік жағдаяттар арқылы оқушылардың тілдік және сөйлеу дағдыларын
қалыптастыру мен жетілдіру, сол арқылы табиғи тілдік жағдаяттардағы тілдік
және сөйлеу біліктерін қалыптастыру; оқушылардың сөйлесім әрекетінің
оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым түрлері бойынша және лексика-
грамматикалық дағдыларын қалыптастыру мен жетілдіру;
3) өз бетінше білім алу; қосымша құрал (түрлі мақсаттарға сәйкес мәтіндерді
құрастыру және жазу үшін). Яғни, тіл мұғалімдерін компьютердің шексіз
мүмкіндіктері мен қолданылу аясының ішінен мынадай ерекшеліктері
қызықтырады: компьютер оқыту құралы ретінде; компьютер оқытушы жұмысын
оңтайлы етудің құралы ретінде; компьютер оқушының өзіндік жұмысын тиімді
ұйымдастырудың құралы ретінде.
Компьютердің техникалық қуаты мен компьютерлік оқыту бағдарламаларының
өзіндік ерекшеліктері компьютердің оқу үрдісінде атқара алатын қызметтерін
анықтайды. Шетел тілдерін және орыс тілі мен қазақ тілін шетел тілі ретінде
оқыту саласы мамандарының жұмыстарын талдау барысында компьютердің тілдерді
оқыту үрдісіндегі төмендегідей жалпы қызметтері анықталды.
1. Компьютер оқытушы қызметінде (оқу материалын түсіндіру, оны жаттығу
жұмыстары арқылы бекіту, қателерді талдау және түзету, оқу
материалының меңгерілуін бақылау).
2. Компьютер диалогтағы немесе тілдік оқу ойындарындағы серіктес
ретінде; тіл үйренушінің үйреніп жатқан тілін экстралингвистикалық
мақсаттарда қолдана алуға мүмкіндік беретін функционалды ортаны
модельдеу құралы ретінде.
3. Тіл үйренушілердің өзге тілді үйренудегі аутенттік емес еңбегін
жоюдың құралы ретінде (бұл жағдайда компьютер оқыту құралы ғана
емес, тіл үйренушілердің қызметін қарқынды етудің де құралы бола
алады):
а) тіл үйренушіге мәтін материалын басқаруға және тудыруға көмектесетін
құрал ретінде (мәтіндік редактор типті бағдарламалар, мұндай
бағдарламалардың оларға лингвистикалық және әдістемелік деректер қоры –
анықтамалықтар, сөздіктер, тілдік әрекеттер каталогы, т.б. – жалғанған
жағдайда тиімділігі арта түседі );
ә) автоматтандырылған сөздіктер (оның ішінде екі тілді сөздіктер де),
сонымен қатар, оқу мәтіндеріндегі сөздерді талдауға арналған бағдарламалар;
б) әр түрлі электронды анықтамалықтар – грамматикалық, тілдік, т.б.; мұндай
анықтамалықтар тіл үйренушіге қажетті тілдік ақпаратты тез және оңай табуға
мүмкіндік береді.
Компьютердің қызметтерінің көпқырлылығы, нақты бір тілді
оқытудың мақсаттары мен міндеттері оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруды
қамтамасыз етуге бағдарланған компьютерлік бағдарламалардың да
көптүрлілігіне алып келеді. Зерттеушілер тілді меңгертуге арналған
компьютерлік бағдарламалардың төрт негізгі типін бөліп көрсетеді [37]:
1) компьютерлік оқу бағдарламалары;
2) компьютерлік оқу-зерттеу бағдарламалары;
3) қосымша компьютерлік бағдарламалар;
4) компьютерлік ғылыми-зерттеу бағдарламалары.
Компьютерлік оқу-зерттеу бағдарламалары - тіл үйренушілерге түрлі
тілдік фактілерді талдап, зерттеуге мүмкіндік беретін бағдарламалар. Мұндай
типті бағдарламалардың қолданылу аясы шектеулі: олар филолог-студенттердің
оқу-зерттеу жұмыстарын жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында қолданылады.
Қосымша компьютерлік бағдарламаларға, ең алдымен, мәтіндік редактор
типті бағдарламалар жатады, мұндай бағдарламалар түрлі мәтіндерді,
анықтамалықтарды, сөздіктерді, тілдік әрекеттер каталогын, жаттығулар мен
тапсырмалардың түрлерін құрастыруға және өңдеуге мүмкіндік береді.
Бағдарламалардың бұл түріне оқу үрдісін құжаттау бағдарламалары да жатады.
Ғылыми-зерттеу бағдарламалары оқытушыға немесе авторлар ұжымына
арналады және әдістемелік деректер қорын компьютерлік өңдеудің және арнайы
проблемалық-бағдарлы бағдарламаларды қолданудың негізінде оқытушының
еңбегін оңтайлы әрі қарқынды етуге бағытталады. Зерттеушілер жоғарыда
аталған бағдарламалардың үш типінің санаулы ғана екендігін, оларды оқу
үрдісінде қолдану әдістемесін талдау жұмыстары тек жекелеген оқу
орындарында ғана іске асырылып жатқандығын атап өтеді. Ал біздің
республикамызда мұндай типті бағдарламалар жоқтың қасы десе де болады,
себебі мұндай бағдарламаларды жасау мен қолдану мәселесі арнайы зерттеуді
қажет етеді.
Жоғарыда аталған зерттеуде орыс тілін шетел тілі ретінде оқытуда
қолданылып жүрген компьютерлік оқу бағдарламаларын үш типке бөліп
қарастырады: бақылауға арналған бағдарламалар, оқытуға арналған
бағдарламалар, бақылау-түзетуге арналған бағдарламалар [37]. Компьютерлік
оқу бағдарламаларын мұндай типтерге бөлуде зерттеушілер олардың құрамындағы
арнайы блоктардың кешеніне сүйенеді. Бұл блоктар мен олардың қызметтері
төмендегідей:
1) инструктаж – оқушыларды ақпараттық деректер қорымен таныстыру, оқу
материалын презентациялау;
2) жаттығу - түрлі жаттығулар мен тапсырмалар арқылы оқу материалын
бекіту;
3) түзету – кеңес беру, ақпараттық қорды толықтыру, оқу материалын
ұсыну мен бекітудің әдістерін түрлендіру;
4) тестілеу түріндегі бақылау (алғашқы бақылау, ағымдық бақылау,
қорытынды бақылау).
Бақылауға арналған компьютерлік оқу бағдарламаларына бір блокты
құрылым – тестілер жүйесімен байланысқан бақылау блогы - тән. Алайда мұндай
бағдарламалардың кейбірінде тіркелу және оқытушыға арналған нәтижелерді
өңдеу блогы да болады. Оқытуға арналған компьютерлік бағдарламалар
инструктаж – жаттығу – түзету - бақылау құрылымымен сипатталады. Бақылау-
түзетуге арналған компьютерлік бағдарламалардың құрылымы төмендегіше
болады: бақылау (тестілер топтамасы) – түзету - бақылау.
Әрі қарай тілді үйретуге арналған компьютерлік оқу бағдарламаларын
зерттеушілер құзырлылық деңгейлері бойынша бөледі: тілдік құзырлылықты
қалыптастыруға арналған, сөйлеу құзырлылығын қалыптастыруға арналған және
коммуникативтік құзырлылықты қалыптастыруға арналған бағдарламалар. Бұлайша
бөлудің шартты түрде екендігі айқын, оны зерттеушілердің өздері де ескерте
кетеді: Здесь следует оговориться: мы не проводим разделения программ на
типы в соответствии с видами речевой деятельности, так как в данном вопросе
многое зависит от конфигурации комплекса ТСО, созданного на базе ЭВМ. Так,
компьютер, не оснащенный устройствами соединения с магнитофоном,
видеомагнитофоном, синтезатором и анализатором речи (наиболее
распространенная ситуация), предполагает создание программ, нацеленных на
выработку различных навыков и умений в таких видах речевой деятельности,
как чтение и письмо, либо на решение задач, выдвигаемых в рамках теории
взаимосвязанного обучения видам речевой деятельности [37].
Сонымен қатар, зерттеулерде тіл сабақтарында қолданылатын компьютерлік
оқу ойындарына да ерекше көңіл бөлінеді. Алайда оқу үрдісінде осы уақытқа
дейін қолданылып жүрген дидактикалық ойындар, біріншіден, оқу үрдісі
құрылымының бір жағын ғана – оқытушының басқаруымен жүргізілетін
аудиториялық сабақты ғана қамтыса, екіншіден, оқушылардың іс-әрекетін
топтық немесе жұптық негізде ғана ұйымдастыруға негізделген.
Компьютердің оқу үрдісіне техникалық құралдың жаңа түрі ретінде ене
бастауымен байланысты оқу үрдісін қарқынды етудің зор мүмкіндіктері пайда
болды, компьютерлік тілдік оқу ойындарын аудиторияда және аудиториядан тыс
тиімді қолданудың талдамалары мен әдістемелері жасала бастады.
Компьютердің шексіз техникалық мүмкіндіктерінің арқасында оның
негізінде ұйымдастырылатын оқытудың белсенді формалары, мысалы, іскерлік
ойындар, дамытылуы мүмкін. Компьютердің көмегімен оқушылардың аудиториядағы
және аудиториядан тыс уақыттағы өзіндік шығармашылық жұмыстарын
ұйымдастырудың мүмкіндіктері ұлғайды.
Зерттеуші Ә.Құрышжанова тілді меңгертуге арналып жасалатын
компьютерлік оқу бағдарламалары меңгертілетін тілдің типіне, жүйесіне,
құрылымына және оқу курсының мақсаты мен қазақ тілін оқытудың озық
әдістемелеріне сай болуы керек деп есептейді. Ғалым өзінің зерттеу
жұмысында компьютерлік оқу бағдарламаларының тілді меңгертудегі оңтайлылығы
мен артықшылықтарын атап көрсетеді: ... тілдік мәліметтердің көлемді
қоры, әрқилы түрдегі және типтегі тілдік ақпарат, тілдік әрекет түрлерін
меңгертуді қарқынды ету – бұл технологиялар меңгертіліп жатқан тілде
вербалды және бейвербалды тілдесімге үйретуді, тілдік коммуникацияны
имитациялауды, ақпараттық мәліметтерді жан-жақты түсіндіру мен көрнекі
түрде ұсынуды толық және тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оқу
жағдаяттары арқылы қалыптастырылған дағдылар әрі қарай нақты тілдесімдік
жағдаяттарға ауыстырылады [40].
Шетелдік және отандық педагогикалық, әдістемелік тәжірибелер
көрсеткендей, компьютерді тілдерді оқытуда қолдану оқушылардың тілді
үйренуге деген қызығушылығын, құштарлығын арттыру үшін ерекше жағдай
туғызады. Бұл өзінен-өзі түсінікті: оқытуда компьютерді қолдану
дидактиканың негізгі қағидаларын кешенді түрде іске асыру үшін өте қолайлы.
Экрандағы сөздердің қимыл-қозғалысы, түрлі-түсті графикалық бейнелер,
оқушының белсенділігі, жоғары мотивациялық қызығушылығы, саналы түрде, өз
бетінше ешқандай қорқынышсыз еркін жұмыс істеуі – мұның барлығы оқу
үрдісінің тиімді ұйымдастырылуына жағымды әсер етеді. Өзге тілдерді оқытуда
үйреніп жатқан тілдің фонетикасын, интонациясы мен әуезділігін, ырғағын,
т.б. дыбыстық ерекшеліктерін меңгертуде мультимедиалық бағдарламалар өте
оңтайлы. Компьютердің техникалық, технологиялық мүмкіндіктерінің, әдіс-
тәсілдерінің көмегімен үйреніп жатқан тілде сөйлеуді меңгертуді тиімді
түрде жүзеге асыруға болады. Мысалы, мультимедиалық оқыту бағдарламасы
арқылы берілген эталондық үлгілерді бірнеше рет қайталап тыңдау мен
имитациялау арқылы тіл үйренуші сөйлеу дағдыларын еш қиындықсыз меңгере
алады.
Компьютерлік оқыту өзінің икемділігімен және вариативтілігімен де
тиімді: оқытуды әр түрлі формада (өз бетінше, мұғалімнің басшылығымен)
ұйымдастырудың, тіл үйренушінің тілді меңгеру деңгейі мен жеке
қызығушылықтарын, ерекшеліктерін ескере оқыту мүмкіндігі зор; компьютерлік
оқыту, сонымен қатар, тілді меңгертудегі мультимедиалық бағдарламалардың
тиімділігін де көрсетеді. Тіл үйренуші үшін ең жақсы жазылған оқулықтан
гөрі компьютерлік оқу бағдарламалары арқылы тілді меңгеру әрі қызықты, әрі
ыңғайлы. Әрине, бұл жерде компьютерлік оқу бағдарламаларының, электронды
оқулықтар мен мультимедиалық бағдарламалардың сапасы туралы мәселенің
маңызы өте зор. Сонымен бірге компьютерлік оқыту жағдайындағы оқытушының
ролін де жоққа шығаруға болмайды. Тілді компьютер арқылы оқытуда
компьютерлік оқу бағдарламаларының сапасы, олардың оқу мақсаттарына
сәйкестігі, оқу үрдісінде (аудиторияда, аудиториядан тыс), сабақта
компьютерді қолданудың кезеңдерін, оқытушының ролін анықтау мәселелері өте
маңызды. Сабақта тіл үйренушілердің коммуникативтік дағдылары мен
біліктерін қалыптастыру мен дамытуды компьютерге біржолата сеніп тапсыруға
болмайды, бұл жерде компьютерлік оқыту жағдайында оқыту үрдісін басқару мен
технологияландырудағы оқытушының жаңаша ролі мен қызметін анықтаудың
маңызы зор. Оқытушының көмегінсіз, кеңесінсіз, оқытушының оқу үрдісін
коммуникативтік тұрғыда ұйымдастыра және басқара алу құзырлылығынсыз
қажетті коммуникативтік дағдылар мен біліктерді қалыптастыру, дамыту мүмкін
емес. Сондай-ақ нақты коммуникативтік серіктессіз тілдік ортаны
қалыптастыру мүмкін емес, ал тілдік орта болмаған жағдайда коммуникативтік
дағдылар мен біліктер де қалыптаспайды. Бұл жерде компьютерлік оқыту
жағдайындағы компьютер мен білім алушының арасындағы диалогтық
серіктестік пен коммуникативтік серіктестік деген ұғымдардың арасын ашып
алуымыз керек. Диалогтық серіктестік – компьютерлік оқыту жағдайында барлық
пәнді оқытуға қатысты ұғым, ал коммуникативтік серіктестік – тілді
оқытудағы негізгі ұғымдардың бірі. Компьютерлер мен компьютерлік
бағдарламалардың қазіргі техникалық, дидактикалық мүмкіндіктері жағдайында
компьютер диалогтық серіктес бола алады, ал компьютер мен тіл үйренушінің
коммуникативтік серіктес болу мүмкіндігі шектеулі, сол себепті шынайы
коммуникативтік серіктес оқытушының өзі немесе оқытушының ұйымдастыруымен,
басқаруымен құрылған коммуникативтік серіктестер жұбы немесе тобы болуы
мүмкін. Тілді оқытуда тіл үйренуші мен оқытушының, оқушы мен оқушының
арасындағы шынайы тілдесімнің, коммуникативтік қарым-қатынастың маңызы өте
зор. Ал грамматикалық және тілдік дағдыларды қалыптастыруды, сөйлеудің
эталондық үлгілері арқылы сөйлеу дағдыларын қалыптастыруды белгілі дәрежеде
компьютерге сеніп тапсыруға болады. Сонымен бірге, тіл үйренушілердің
аудитивті (тыңдалымдық), оқылымдық және айтылымдық дағдылары мен
біліктерін қалыптастыру мен жетілдіруде, лексика-грамматикалық дағдылар мен
біліктерді сөйлесім әрекетінің жазбаша түрлері арқылы қалыптастыру мен
дамытуда, тіл үйренушінің ойлау қызметін қарқынды етуде компьютердің
атқарар қызметі зор.
Қарастырылған мәселелерден шығатын қорытынды: орыстілді топтарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz