Информациялық қоғам
1. Информациялық қоғам туралы түсінік
2. Информациялық технология
3.Дербес компьютерлер. Программалық жабдықтар. Операциялық жүйелер
4. MS Windows операциялық жүйесі
5. Компьютерлік жүйелер. Интернет
6. Электрондық кестелер, электрондық кестелерде жұмыс істеудің жалпы технологиясы, MS EXcel
7. MS DOS ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
8. Іс . хаттарын, фирмалық бланкілерді және заң құжаттарын құру және безендіру
9. MS Access мәліметтер қорын басқару жүйелерінде жұмыс істеу
10. Презентация дайындау құралдары. Power Point қосымшасының негізгі қасиеттері және мүмкіндіктері
11. Презентация құру
2. Информациялық технология
3.Дербес компьютерлер. Программалық жабдықтар. Операциялық жүйелер
4. MS Windows операциялық жүйесі
5. Компьютерлік жүйелер. Интернет
6. Электрондық кестелер, электрондық кестелерде жұмыс істеудің жалпы технологиясы, MS EXcel
7. MS DOS ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
8. Іс . хаттарын, фирмалық бланкілерді және заң құжаттарын құру және безендіру
9. MS Access мәліметтер қорын басқару жүйелерінде жұмыс істеу
10. Презентация дайындау құралдары. Power Point қосымшасының негізгі қасиеттері және мүмкіндіктері
11. Презентация құру
Информация туралы түсінік екі объектінің – информация «беруші» мен информация «қабылдаушы» арасындағы қарым-қатынастан туады. Информация сигнал (signum – белгі) түрінде берушіден қабылдаушыға жеткізіледі. Мысалы, электр, жарық, дыбыс және т.б. сигналдар. Сигналдардың пайда болуы энергия алмасудың әсерінен болады. Сигналдарға байланысты, информация үзіліссіз және үзілісті (дискретті) түрде болуы мүмкін.
Информациялық технологиялар (IT) саласында информация туралы әртүрлі түсініктер берілген; мысалы, әдебиетте «информация – дүниенің бейнесі» деген жалпы философиялық анықтамалардан бастап, «информация дегеніміз белгілі бір оқиға туралы ақпарат» дейтін жай қолданбалы түсініктемелерге дейін кездеседі. Бірақ қалыптасқан информацияның анықтамасы әзірше жоқ. Информатика пәніне арналған әдебиетте оның әртүрлі анықтамалары келтірілген. Солардың бірін келтіруге болады.
Информация дегеніміз қоршаған ортаны объективті түрде сипаттайтын сигналдардың жиыны күйінде, тек оларды «қабылдаушымен» қарым-қатынас орнатылғанда ғана пайда болатын табиғаттың ерекше атрибуты (қасиеті).
Қоғамды информацияландыру үрдісінің ғылыми негізі информатика деп есептелінеді. «Информатика» деген термин француз тіліндегі informatique деген сөздің аудармасы, ал informatique келесі екі сөздің information (информация) және automatique (автоматика) құрамасынан алынған; сонда информатика – информацияны автоматты түрде өңдеу туралы ғылым саласы болып есептеледі. Кейбір елдерде бұл ғылым саласын есептеу техникасы туралы ғылым (computer science) деп те атайды.
Информатика – информацияның құрылымы мен жалпы қасиеттерін, информациялық үрдістерді зерттейтін, осылардың негізінде информациялық технологиялар мен техниканы құрастыратын, ғылыми және инженерлік мәелелерді шешу, қоғамдағы барлық салаларда компьютерлік техника мен технологияны енгізу және тиімді пайдаланумен айналысатын кешендік ғылыми-техникалық пән.
Қазіргі кезде информатика пәні негізінен үш құрама бөліктен тұрады:
— теориялық информатика – информация мен информациялық үрдістердің құрылымы мен жалпы қасиеттерін зерттейтін, информациялық техника мен технологияны құрастырудың жалпы қағидаларын көрсететін информатика бөлігі; онда математикалық әдістер, алгоритмдер мен автоматтар теориясы, кодтар теориясы, операцияларды зерттеу, формальді тілдер мен грамматикалар теориясы және т.б. қарастырылады;
Информациялық технологиялар (IT) саласында информация туралы әртүрлі түсініктер берілген; мысалы, әдебиетте «информация – дүниенің бейнесі» деген жалпы философиялық анықтамалардан бастап, «информация дегеніміз белгілі бір оқиға туралы ақпарат» дейтін жай қолданбалы түсініктемелерге дейін кездеседі. Бірақ қалыптасқан информацияның анықтамасы әзірше жоқ. Информатика пәніне арналған әдебиетте оның әртүрлі анықтамалары келтірілген. Солардың бірін келтіруге болады.
Информация дегеніміз қоршаған ортаны объективті түрде сипаттайтын сигналдардың жиыны күйінде, тек оларды «қабылдаушымен» қарым-қатынас орнатылғанда ғана пайда болатын табиғаттың ерекше атрибуты (қасиеті).
Қоғамды информацияландыру үрдісінің ғылыми негізі информатика деп есептелінеді. «Информатика» деген термин француз тіліндегі informatique деген сөздің аудармасы, ал informatique келесі екі сөздің information (информация) және automatique (автоматика) құрамасынан алынған; сонда информатика – информацияны автоматты түрде өңдеу туралы ғылым саласы болып есептеледі. Кейбір елдерде бұл ғылым саласын есептеу техникасы туралы ғылым (computer science) деп те атайды.
Информатика – информацияның құрылымы мен жалпы қасиеттерін, информациялық үрдістерді зерттейтін, осылардың негізінде информациялық технологиялар мен техниканы құрастыратын, ғылыми және инженерлік мәелелерді шешу, қоғамдағы барлық салаларда компьютерлік техника мен технологияны енгізу және тиімді пайдаланумен айналысатын кешендік ғылыми-техникалық пән.
Қазіргі кезде информатика пәні негізінен үш құрама бөліктен тұрады:
— теориялық информатика – информация мен информациялық үрдістердің құрылымы мен жалпы қасиеттерін зерттейтін, информациялық техника мен технологияны құрастырудың жалпы қағидаларын көрсететін информатика бөлігі; онда математикалық әдістер, алгоритмдер мен автоматтар теориясы, кодтар теориясы, операцияларды зерттеу, формальді тілдер мен грамматикалар теориясы және т.б. қарастырылады;
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 94 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 94 бет
Таңдаулыға:
1. Информациялық қоғам туралы түсінік
Информация туралы түсінік екі объектінің – информация беруші мен
информация қабылдаушы арасындағы қарым-қатынастан туады. Информация
сигнал (signum – белгі) түрінде берушіден қабылдаушыға жеткізіледі. Мысалы,
электр, жарық, дыбыс және т.б. сигналдар. Сигналдардың пайда болуы
энергия алмасудың әсерінен болады. Сигналдарға байланысты, информация
үзіліссіз және үзілісті (дискретті) түрде болуы мүмкін.
Информациялық технологиялар (IT) саласында информация туралы әртүрлі
түсініктер берілген; мысалы, әдебиетте информация – дүниенің бейнесі
деген жалпы философиялық анықтамалардан бастап, информация дегеніміз
белгілі бір оқиға туралы ақпарат дейтін жай қолданбалы түсініктемелерге
дейін кездеседі. Бірақ қалыптасқан информацияның анықтамасы әзірше жоқ.
Информатика пәніне арналған әдебиетте оның әртүрлі анықтамалары
келтірілген. Солардың бірін келтіруге болады.
Информация дегеніміз қоршаған ортаны объективті түрде сипаттайтын
сигналдардың жиыны күйінде, тек оларды қабылдаушымен қарым-қатынас
орнатылғанда ғана пайда болатын табиғаттың ерекше атрибуты (қасиеті).
Қоғамды информацияландыру үрдісінің ғылыми негізі информатика деп
есептелінеді. Информатика деген термин француз тіліндегі informatique
деген сөздің аудармасы, ал informatique келесі екі сөздің information
(информация) және automatique (автоматика) құрамасынан алынған; сонда
информатика – информацияны автоматты түрде өңдеу туралы ғылым саласы болып
есептеледі. Кейбір елдерде бұл ғылым саласын есептеу техникасы туралы
ғылым (computer science) деп те атайды.
Информатика – информацияның құрылымы мен жалпы қасиеттерін, информациялық
үрдістерді зерттейтін, осылардың негізінде информациялық технологиялар мен
техниканы құрастыратын, ғылыми және инженерлік мәелелерді шешу, қоғамдағы
барлық салаларда компьютерлік техника мен технологияны енгізу және тиімді
пайдаланумен айналысатын кешендік ғылыми-техникалық пән.
Қазіргі кезде информатика пәні негізінен үш құрама бөліктен тұрады:
— теориялық информатика – информация мен информациялық үрдістердің
құрылымы мен жалпы қасиеттерін зерттейтін, информациялық техника мен
технологияны құрастырудың жалпы қағидаларын көрсететін информатика бөлігі;
онда математикалық әдістер, алгоритмдер мен автоматтар теориясы, кодтар
теориясы, операцияларды зерттеу, формальді тілдер мен грамматикалар
теориясы және т.б. қарастырылады;
— информатизация құралдары (hardware — техникалық және software —
программалық) – есептеуші құралдардың көмегімен деректерді өңдеу және
жеткізу жүйелері жөнінде, оларды программамен жабдықтауға байланысты
мәселелермен айналысатын бөлім;
— информациялық жүйелер мен технологиялар — информация ағымын талдау, оны
әртүрлі күрделі жүйелерде құрылымдау, ол жүйелерде информациялық
үрдістерді жүзеге асыруға байланысты мәселелерді шешуге арналған бөлім.
Технология (techne — өнер, шеберлік, іскерлік, logos – сөз, ілім деген
грек сөздерінен туған) дегеніміз өнім өндіру үрдісінде шикізаттың немесе
материалдың түрі мен қасиеттерін өзгертуге бағытталған оларды өңдеудің
және дайындаудың әдістерінің жиыны.
Егер материалдық өндірісте шикізат алғашқы материал болса, ал информациялық
технологияда алғашқы материал да, одан шығарылатын өнім де информация
болады. Информациялық технологияның даму тарихында келесі кезеңдер аталады:
— тасты қашап, қабыққа, жарғаққа (пергаментке, бұзау терісіне) жазу
технологиясы (көне дәуірде);
— қағаз технологиясы баспа станогын пайдаланумен байланысты (XV ғасыр);
— электрондық немесе қағазсыз технология ЭЕМ-ның пайда болуымен
байланысты (XX ғасырдың ортасы);
— жаңа информациялық технология дербес компьютерлер мен
телекоммуникациялық құралдардың пайда болуына байланысты (XX ғасырдың
соңынан бастап).
Қазіргі қоғамның дамуы информациялық қоғам немесе білімдер қоғамы деп
аталынатын өзінің жаңа формациясына өту жағдайында. XXI – ғасыр жаңа
информациялық технологиялардың (IT) адам қызметі мен өмірінде кеңінен
пайдалануымен сипатталынатыны көпшілікке мәлім. Осыған байланысты әрбір
қоғамның немесе мемлекеттің даму деңгейі олардың халқының жаңа
информациялық технологияларды игеруі мен пайдалануы дәрежесімен анықталады.
2. Информациялық технология
Кәдімгі информациялық технологиялар деп көбінесе қағаз жүзінде әртүрлі
информацияларды дайындау, жинау, өңдеу және жеткізу процестерін айтады.
Жаңа информациялық технологиялар деп ЭЕМ-дер мен олардың желілері арқылы
- әсіресе дербес компьютерлер көмегі арқылы – информацияны дайындау,
жинау, жеткізу және өндеу технологияларын айтады. Информациялық процестер
- адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық қүрылғыларда және
қоғамдық өмірде информацияны жеткізу, жинақтау жөне түрлендіру
процестері.
Дербес ЭЕМ-дер - жүмыста жөне үйде адамның пайдалануына арналған шағын
компьютерлер. Дербес ЭЕМ-дер журналдар, кітаптар және әртүрлі
қүжаттар дайындауда мәтін теріп, оны түзету үшін кеңінен қолданылады.
Мұндай жүмыста компьютерлердің баспа машинкаларынан артықшылығы талас
тудырмайды, олар: қателердің азаюы, материалдарды дайындау жылдамдағының
өсуі, оларды безендіру сапасының да артуы. Басып шығарылуға тиіс
әдебиеттің жоғарғы сапасын қамтамасыз ететін лазерлік принтері бар
компьютёрлер негізінде істейтін шағын баспа жүйелері одан да ыңғайлы жабдық
болып есептеледі. Сондай-ақ жаңа информациялық технологиялар дегеніміз -
ЭЕМ жадындағы сақталған картотекадағы, каталогтардағы, әртүрлі архивтер мен
кітапханалардағы информацияларды жинақтауға, біріктіріп сақтауға,
керектілерін жылдам іздеп табуға бо латын ә р т ү р л і мәліметтер базасы
мен информациялық жүйелер. Жаңа информацияльщ технологиялардың дамуын ЭЕМ
желілеріне негізделген электрондық почтасыз, байланыс желілері мен
информациялық коммуникацияларсыз көзге елестету мүмкін емес. Қоғамымызды
дербес компьютерлермен, ЭЕМ желілерімен, информациялық қорлармен толық
қамтамасыз етсек, информацияны пайдалану, алу және тарату істерін
ұйымдастыру жаңа сатыға көтеріледі. Олар бүған дейінгі қолданылған
"қағаздағы" информацияны алу мен таратуды толықтыра отырып, қоғамымызды
ақпараттандыру процестерін арттыра түседі. Жаңа информациялық
технологиялардың жан-жақтылығын дүрыс түсіну үшін "технология" үғымының
мәнін ашып алу қажет. Қоғамдық дамудың алғашқы кезеңдерінде "технология"
деп белгілі бір бұйымдарды жасау кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын еді.
Өндірістің күрделіленуі, оны механикаландыру мен автоматтандыру технология
үғымын машиналар, механизмдер, қүрал-саймандар және т.б. өндіруді
үйымдастыру тәсілдері мен оған керекті техникалық жабдықтар жиыны ретінде
қабылдауды қалыптастырды. Есептеу машиналарын басқару қүрылғылары ретінде
пайдалану мен автоматтандыруға негізделген осы кездегі жаңа өндіріс
технологиялары оны қайта қүру істері мен оған кететін жұмыс көлемін
әлдеқайда оңайлатып жіберді. Осыған орай қазіргі "технология" үғымына, аз
дегеннің өзінде үш компожнт - өндіріске керекті жабдықтар, оны құрастыру
тәсілдері мен оны ойдағыдай ұйымдастыру жолдары және оның ішіне мәліметтер
базасы мен білім базалары, ЭЕМ-да жобалау жабдықтары және т.б. компьютерлік
техникалар кіреді. Бірақ олардың бәрі де мәліметтер базасы мен информация
қорлары бар, ЭЕМ арқылы жобалау жабдықтары және т.с.с. мүмкіндіктері бар
компьютерлік техникаға негізделгеи болуы тиіс. Ал бұларды қарастыру үшін
ЭЕМ жұмысын қалай басқаруға болатынын анықтайтын программаларды білуіміз
керек. Кез келген жаңа жүмысқа ЭЕМ-ді пайдалану үшін оған жаңа қосымша
қүрылғылар алғаннан гөрі соған керекті жаңа программалар aлy қажет болады.
ЭЕМ жұмысында программалар оның іс-әрекетінің реттілігі ережелерін және
оған қосылған құрылғылардың да қызмет ету ерекшеліктерін анықтауға жол
ашады. Әрбір компьютердің программалар жиыны оны пайдаланудың бар
мүмкіндіктерін анықтап береді. Егер программалары болмаса, машина ешқандай
да жұмыс атқара алмайды. Кез келген ЭЕМ-мея жұмыс істеу оның
программаларын оқып үйренуден басталады. Ал әрбір үлкен, орташа, шағын
немесе дербес ЭЕМ түрлерінде көптегеы программалық жабдықтар бар, сондықтан
ЭЕМ-ді үйрену оның программаларымен танысудан басталады.
3.Дербес компьютерлер. Программалық жабдықтар. Операциялық жүйелер
Дербес компьютер (қысқаша ДК) — компьютердің қазіргі уақытта ең кең тараған
түрі болып табылады. Дербес компьютер бір мезгілде бір адамның пайдалануына
арналған. Дербес компьютерлердің негізгі екі санаты бар: стационарлық және
тасымалы компьютерлер. Стационарлық компьютерлер үстел басында
отырып жұмыс істеуге арналған. Тасымалы компьютерлерге қол компьютерлер,
қалта компьютерлері және планшетті ДК жатады. Алғашқы компьютерлер, Қазіргі
электронды есептеуіш машиналардың арғы тегі – есепшот. Тарихи деректерге
сүйенетін болсақ, есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал пайда
болған жері не Қытай, не Египет. Есепшотты гректер мен Батыс-Еуропалықтар
абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп атады. Осы
қарапайым құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын
жылжыту арқылы жүргізілген. Есепшоттағы тастар піл сүйегінен, шынылардан,
қола мен басқа металлдардан жасалған. Есепшоттың жетілдірілген түрі кейбір
жерлерде осы күнге дейін қолданылып келеді. Кейін келе XVII ғ басында
шотландиялық математик Джон Непер логарифм түсінігін енгізіп, халыққа
логарифм кестесін жария қылады. Осы бағыттағы зерттеу жұмыстарын
Д.Робертсон да жүргізген. Ол Исаак Ньютонның еңбектеріне негізделе отырып,
1761 жылы жүгіртпесі бар навигациялық есептеулерді жүргізетін логарифмдық
сызғыш жасаған болатын. Логарифмдік сызғыш инженерлердің басты есептеуіш
құралы болды. Кейін оларды электронды есептеуіш машиналары ығыстырды. Он
тоғызға енді толған француз математигі Блез Паскаль жетектер мен
дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу құрылғысын құрастырды. Бұл
құрылғының көмегімен көпорынды сандарды қосу мүмкін болды. 1694 жылы атақты
неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып, өзінің механикалық
есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің орнына мұнда
цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу мен алу
есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті квадрат
түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр бірнеше рет
жетілдірілді. Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп
еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген калькуляторлардың негізін
салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор есептеу жұмыстарын
механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда есептеуде адамның
өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Паскальдың идеясын дамытып,
өзінің механикалық есептеуіш машинасын – арифмометрді Лейбниц 1694 жылы
құрастырды. Лейбництің машинасы қосу, алу, көбейту, бөлу, тіпті квадрат
түбірді табу амалдарын орындай алатын. Кейін осы құрылғыны жетілдіру
мақсатымен орыс ғалымдары Чебышев пен Однер ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізіп, аянбай еңбек еткен. Солардың арқасында қазір біз калькуляторды
қолданып келеміз.Үстел компьютерлері
Үстел компьютерлерін әдетте үстел үстіне орналастырады, олардың атауы да
осыдан. Әдетте бұлар барлық ДК ішіндегі ең үлкенкомпьютерлер. Үстел
компьютерінің әр құраласы әдетте ауыстыруға болатын жеке модуль түрінде
жасалады. Әдетте үстел компьютеріне қосымша перифериялық құрылғыларды
жалғауға болады.
Тасымалы компьютерлер Лаптоптар Бұл салмағы небары бірнеше килограмм
болатын шағын тасымалы компьютерлер. Қазіргі заманғы тасымалы
компьютерлердің көлемі шағын болуына байланысты көбінесе ноутбуктар (ДК-
блокноттар) деп аталады. Ноутбуктың қалыңдығы әдетте 10 см-ден аспайды.
Тасымалы компьютерлер мен ноутбук шығаратын ең әйгілі
компаниялар IBM, Apple, Compaq, Del l, Toshiba және Hewlett-Packard бол ып
табылады. Тасымалы ДК-лер сұйық кристалды бейнебетпен жабдықталады және
батареялармен жұмыс істей алады, бұл пайдаланушы үшін шапшаңдықты
қамтамасыз етеді. Мұндай компьютерде жабдықтың барлық негізгі құраластары
бір модульге біріктірілген. Тасымалы ДК құрылымына алмалы дискілерге
арналған дискіенгізгі, ықшам дискілерге арналған дискіенгізгі, DVD-
дискілерге арналған дискіенгізгі кіруі мүмкін; бұл дискіенгізгілер
компьютердің салмағы мейлінше аз болу үшін сондай-ақ перифериялық
құрылғылар ретінде жалғануы мүмкін.
Қалта компьютерлер
Бұл қалтаға немесе сөмкеге сыйып кететін шағын тасымалы компьютерлер.
Мұндай компьютерлердің қуаты әдетте үстелдік немесе тасымалы компьютерлерге
қарағанда азырақ болады, бірақ олар белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін
өте ыңғайлы. Қалта компьютерлері, мысалы күнтізбені немесе мекен-жайлық
кітапты қолдануды қажет ететін күнделікті жұмыста пайдалы. Олардың
көмегімен ескерімдер мен ағымдағы істер тізімдерін жасауға, алдағы
басқосуларды жоспарлауға болады. Қалта компьютерлерін электрондық пошта
және күнтізбе бағдарламаларымен қадамдастыруға болады. Олармен жұмыс істеу
үшін әдетте электрондық қаламұш пайдаланылады.
Планшетті компьютерлер
Бұл тасымалы компьютердің бір түрі болып табылады. Пайдаланушы арнайы
қаламұштың көмегімен осындай компьютердің бейнебетінде ескерімдер жазып,
сурет сала алады. Енгізілген деректерді өңдеуге және одан кейін электрондық
пошта арқылы басқа пайдаланушыларға жіберуге болады.
Программалық жабдықтар
Программа — магниттік тасымалдаушыда (дискіде) файл түрінде сақталып, әрбір
адамның командасы бойынша компьютер жадына жуктеліп, орындауға арналған
машина тіліндегі нүсқаулар жиыны. Көптеген мәселелер өзара байланыстағы бір-
бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен
шешіледі .
Алдын ала келісім нақты программа арқылы орындалатын әрекеттер (функциялар)
жиынының және әр функцияның орындалу вариантын анықтайды.
Үнсіз келісім егер жұмыс істеп отырған адам айқын түрде нұсқамаса,
көрсетілген немесе басқа әрекеттің, яғни функцияның нақты атқарылу
параметрлерін (басқа да вариантгары болғанда) тағайындайды.
Интерфейс - программалық жабдық пен.жұмыс істейтін адам арасындағы сұқбат
жүргізу шарттары мен келісімдер жиыны.
Программалық жасақ - информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Программасыз кез келген аппаратура жәй элементгер жиыны болады да, ол
ешнәрсе істей алмайды.
ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді, олар:
1) жүйелі программалық жасақ;
2) қолданбалы (кәделі) программалық жасақ.
Жүйелі программалар ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып, жүмыс
істеп отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.
Жүйелі программалық жасақты бірнеше топқа жіктеуге болады:
1) операциялық жүйелер;
2) утилиттер;
3) сервистік программалар.
Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы
программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер үшін кең
тараган оиерациялық жүйелерге
МЗ (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIX жатады,
Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір
адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде
жұмыс істеуін елестету қиын ғой .
WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып саналады. Көп
мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару
мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз
мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл
жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс
жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді.
Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОS операциялық жүйесі мен
көп терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге
жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер
құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы
программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл жүйе ЭЕМ іске
қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді
программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті
программалар тобы утилиттер болып табылады. Оларға мысал ретінде
антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу
(кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика)
тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.
Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін
жеңілдететін программалар тобы.
Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай
программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы
программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі
есептерді шығара алатътн қуатгы мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік
продессор, графикалық редактор, баспаханалық жүйелер т.б.), ғылыми
мөселелерге арналған жоне жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де
жатқызуға болады.
Қолданбалы (кәделі) программалық жасақ - белгілі бір мамандық салалсында
нақты есептер шығара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта
пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.
Белгілі бір мақсатга пайдаланылатын программалық жасақ әр адамның нақты
есептерін шыгаруга арналган, сондықтан оны пайдалану аймаіы да шектеулі.
Мүндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе оньң талабы бойынша
маман программалаушылар жасап береді.
Операциялық жүйелер
Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы
программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер үшін кең
тараган оиерациялық жүйелерге
МЗ(РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIXжатады,
Дербескомпьютерлерлергеарналғанопер ациялықжүйелердіңбарлығыдатекбірада мдықбо
лыптабылады.
Расындадаекіадамныңбірмезетгебірком пьютердежұмысістеуінелестетуқиынғой .
WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көпмақсаттыжүйелерболыпсаналады. Көп
мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару
мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз
мәтін көшіріліпжатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл
жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс
жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді.
Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОSоперациялық жүйесі мен
көп терезелі WINDOWSграфикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге
жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер
құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы
программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл жүйе ЭЕМ іске
қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді
программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті
программалар тобы утилиттер болып табылады. Оларға мысал ретінде
антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу
(кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика)
тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.
Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін
жеңілдететін программалар тобы.
Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай
программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы
программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі
есептерді шығара алатътн қуатгы мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік
продессор, графикалық редактор, баспаханалықжүйелер т.б.), ғылыми
мөселелерге арналған жоне жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де
жатқызуға болады.
Қолданбалы (кәделі) программалық жасақ- белгілі бір мамандық салалсында
нақты есептер шығара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта
пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.
Белгілібірмақсатгапайдаланылатынпро граммалықжасақәрадамныңнақтыесептер іншыга
ругаарналган, сондықтаноныпайдалануаймаіыдашектеу лі.
Мүндайпрограммалардыжұмысиесіөзіжас айдынемесеоньңталабыбойыншамаманпро грамма
лаушыларжасапбереді.
Дербескомпьютерлердіңкеңтарауьшабас тысебепболғанолардыңалдыналадайында лғанәм
бебаппрограммалықжасақтарыңкеңтарал уыеді,
бүлпрограммалартекбіресептішығарыпқ анақоймай,
белгілібірмамандықсаласындаесепжұмы старынтүгелавтоматтандырудынемесеин формац
ияныңбелгілібіртүрлерінөндеудітүгел қамтиалатынболды.
Әртүрліинформациялардыөндеугемүмкін дікберетінәмбебаппрограммалык;
жасақтыңнегізгітүрлерімыналар:
- мәтін редакторлары;
- графикалық редакторлар;
- электрондык, кестелер;
- оқыту жоне ойнау программалары; информациялық жүйелер және т.б.
Мәтіндік информацияларды даярлау мен өңдеуге арналған программалар
мәтінредакторы депаталады. Өмірде кез келген ЭЕМ-де жүмыс істейтін адамдар
әртүрлі есеп-қисаптар мен құжаттар дайындау, мақала және басқа жазбалар
жазу сияқты мәтін дайындаумен айналысады. ДЭЕМ-дерді осы мақсатгарға
пайдаланса, басқа машинкасына қарағанда жұмыс өнімділігі күрт өсетіні талас
тудырмаса керек.Мәтін редакторлары экранда мәтіндерді түзетуге, қателерін
уақьттында табуға, абзацтардың сол жақ, оң жақ шеттерін туралауға,
мәтіндерді дискілерде ұзақ уақыт сақтап, қажет болғанда бірден тауып алуга,
бірнеше алфавитті (латьш, орыс, қазақ) қатар пайдалануға, құжаттарды
қағазға бірнеше дана етіп басыпшығаруға мүмкіндік береді. Дербес ЭЕМ-дер
кітап, журнал, газет, т.б. шығаруда кең пайда-ланылады. Компьютердің
машинкаға қарағанда көптеген артықшылығы бар: қате оңай түзетіледі,
материалдарды дайындау шапшандайды, оларды безендіру жолдары женілдейді.
Өте жоғары сапалы басылым шығара алатын лазерлік принтерлермен жабдықталған
шағын баспахана жүйелерінің одан да күшті мүмкіндіктері бар (осы оқулық та
компъютерлік баспа жүйесінде дайындалды).
Кең тараған мәтін редакторларына WordPerfekt, MikrosoftWord, MultiEdit,
WordStar, PageMakerт.б. жатады.
4. MS Windows операциялық жүйесі
WINDOWS6 UNIX6 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ Windows Операциялық жүйесі
Қазіргі кезде әлем бойынша көптеген компьютерлер Microsoft фирмасының
Windows жүйесінде жұмыс жасайды. Бірнеше көп қолданатын версияларын қарап
шығайық. Windows NT (NT — англ. New Technology) — бұл жай графикалық
қабықша емес, ол операциялық жүйе. Дербес компьютерлердің жаңа
модельдерінің мүмкіншілдіктерін қолдананады және DOS жүйесінсіз жұмыс істей
алады. Windows NT — 32-разрядты ОЖ. Ол қолданушыларға көп міндетті
атқаратын, көп процессорлық қолдау, құпиялық, деректерді қорғау және т.б.
қамтамасыз етеді. Windows 95 универсальды жоғарғы өнімді көп міндетті
атқаратың және көп үздіксіз 32-разрядты кең таралған желілік мүмкіншілігі
бар және графикалық интерфесі бар операциялық жүйе. Windows 95 — жеке
бағдарламалар арсындағы ақпараттармен алмасуды іске асыратың және мәтіндік,
графикалық, дыбыстық және видео ақпаратттарды өндеу, мультимедиямен жұмыс
жасау мүмкіндіктерін қолданушыға қамтамасыз ететін интеграцияланған орта.
Windows 95-тің қолданушы интерфейсі өте тиімді және қарапайым. Windows 3
қабықшасына қарағанда бұл операциялық жүйе компьютерде операциялық жүйе DOS-
ты қажет етпейді. Ол ДК немесе Pentium-ге арналған. Жедел жадының көлемі
32—128 Мбайт болу қажет. Компьютерді қосқаннаң кейін және BIOS мәтіндік
бағдарламаларды қолданған соң Windows 95 операциялық жүйесі автоматты түрде
қатты дисктан еңгізіледі. Windows 98 -бен Windows 95-тің айырмашылығы:
Windows 98 операциялық жүйесінде Internet Explorer браузерімен
біріктірілген және Web-браузер түрінде жасалған. Windows 2000 Professional
— әр түрлі компьютерлерде- портативтіден бастап серверліге дейін
қолданылатың жаңа ғасырдың операциялық жүйесі. Интернетте коммерциялық
әрекеттерді жасау үшін тиімді операциялық жүйе. Windows CE 3.0 —
операционная система для мобильды есептеуіш құрылғылар үшін қолданылатын
операциялық жүйе мысалы, қалталық компьютерлер, цифрлық ақпараттық
пейджерлар, мобильды телефондар, мультимедиялық және DVD құрылғылары
Windows CE операциялық жүйесі—ашық архитектурасы бар, көптеген құрылымдарды
қолдануға мүмкіндік беретін, 32-разрядты, көп міндетті атқаратың , көп
үздіксіз операциялық жүйе. Windows CE тұтас, бірақ жоғарғы өндірімді. Бұл
бірлеспроцессорлардың бірнеше маркаларымен және өндірушілермен жұмыс
жасайтың мобильдік жүйе. Unix операциялық жүйесі. Unix операциялық жүйесі
Bell Telephone Laboratories-та құрылған. Unix — өте көп қолданушылардың
жұмыстарын бір мезгілде қамтамасыз ете алатын көпміндетті операциялық жүйе.
Unix ОЖ ядросы биік деңгейдегі С тілінде жазылған, және ассамблерде тек
қана 10процент коды ғана бар. Бұл саналған айлар ішінде ОЖ Unix басқа
аппраттық платформаларға аударуға және байсалды өзгерістермен қосымшыларды
оңай еңгізуге болады. UNIX бірінші көшірмелі операциялық жүйе болып
аталады. Көп деген қолданып жүрген UNIX версияларында әр дайым өзгерістер
еңгізіліп отырады. Бір жағынаң бұл жүйенің мүмкіншілігін артырып отырады,
ал бір жағынаң – қолданып жұрген версиялар арсында айырмашылықтар пайда
болады.Осыған байланысты жүйелердің әртүрлі қасиеттеріне стандартизация
қажеттілігі туындайды UNIX атақтылық себебі: Код жүйесі биік деңгейдегі С
тілінде жазылған, өте түсінікті және тиімді. UNIX — көп міндеттік көп
қоланушылық жүйе. Стандарты бар.Бірінғай архитектурасы және интерфейс
стандарты бар. Қарапайым, бірақ алымды модульдық қолданушы интерфейс.
Бірлескен, иерархиялық файлдық жүйе қызметін көрметеді. Өте көп қосымшалар,
сонымен қатар оңай таратылатын, қарапайым мәтіндік редактордан бастап
деректер базасының басқару жүйесінең аяқтайды. Linux операциялық жүйе Linux
жүйесінің бастапқы құрылуы 1991 ж. финский студенті ЛинусТорвальдс (Linus
Torvalds) бастаған. 1991 жылдың қыркүйек айында ол e-mail арқылы өзінің
операциялық жүйесін бірінші қадамын таратты және оның жұмысына көніл
аударған адамдарға артықшылығымен кемшілігін көрсетуге көмек сұрады. Осы
уақыттан бастап көптеген программистер Linux-ті қолдай бастады. Қазіргі
ауқытта Linux — өте алымды жүйе, және тегін (free). Линус Торвальдс с
символом Linux —"пингвином" Линус Торвальдс операциялық жүйені емес, тек
оның ядросын өндеді. Ал басқа компаниялар операциялық жүйесін утилиттармен
және қолданбалы бағдарламалармен қамтамасыз етті. Мұның кемшілігі,
біріңғайлығы және ойластырған жүйені құру процедурасының жоқтығы. 5.
ТРАНСЛЯТОР, КОМПИЛЯТОР, ИНТЕРПРЕТТОР Транслятор (англ. translator —
переводчик) — бұл аударма-бағдарлама.Ол белгілі бір жоғарғы денгейде
жазылған тілді бағдарламаға, машиналық командалардан тұратың бағдарламаны
құрайды. Трансляторлар компиляторлар немесе интерпретаторлар түрінде іске
асырылады. Компилятор құрастырылған (англ. compiler —құрушы, жинаушы)
түтас бағдарламаны оқиды, оны аударады және машиналық тілде бағдарламаның
аяқтау вариантың құрады, сосын ол орындалады. Интерпретатор түсіндіріп
беру (англ. interpreter — жорушы, ауысша аудармашы) аударады және
бағдарламаны қатар қатарымен орындайды. Бағдарлама құрастырылған соң
негізгі бағдарлама мен компилятор қажет емес.Сонымен қатар
интерпрекаторлармен өнделген бағдарлама машиналық тілде қайта аударылуға
тиіс. Құрастырылған соңоткомпиляторная бағдарламалар жұмысы жылдамырақ
арқарылады, бірақ түсіндіріп берілетің Интерпретаторная бағдарламаларды
өзгерту және дұрыстау өте оңай. Белгілі бір тіл компиляцияға немесе
интерпретацияға бағытталады. Мысалы, Паскаль тілінде негізінде құрделі
есептерді шығару үшін қолданылады, сондықтан бұл тілді компиляторлар арқылы
жүзеге асырады. Басқа жағынаң, Бейсик бастаушы программистар үшін құрылған
тіл Кейбір жағдайларда бір тілде компиляторларда, және интерпретаторларда
қолданады.
5. Компьютерлік жүйелер. Интернет
Компьютерлік жүйелер IBM фирмасының анықтамасы бойынша компьютерлік
(есептеу) жүйелер төрт негізгі құрамнан түрады:
1) шығарылатын есепті, орындалатын жұмысты мәселе ретінде қойып, сонЬІй
нәтижесін алатын адам;
2) аппараттық жасақтама (Hardware);
3) мәліметтер файлы;
4) компьютерді программалық жасақтамасы (Software).
Компьютерлік жүйелер үғымын немесе мәліметтерді өңдеу жүйелерін осы төрт
комбинацияны – машиналарды, мәліметтерді, программаларды және адамды –
біріктіре қарастыру кезінде қолданады. Компьютерлік жүйелерді пайдалану
Жұмыс өнімділігі. Басқа құралдар мен машиналарды қолданғандағы сияқты,
компьютерді пайдаланудың ең алғашқы
себебі – жұмыс өнімділігін арттыру болып саналады.
Егер компьютерді есеп-қисап жасау, мәліметтерді өндеу
немесе құжаттарды қағазға басып алу істеріне пайдапансаңыз,
сіз бір сағатта көптеген істерді тындырасыз. Мысалы,
машинкада мәтін басатын шебер адам бір минутта 60-тан 80
сөзге дейін жмесе 6-8 жолға дейін мәтін басатын болса, орташа
мүмкіндікті компьютер минутына 1200 жол баса алады. Демек,
бір компьютер 150-200 адамды алмастыра алады деген сөз.
Мәліметтерді өңдеу жылдамдығы. Компьютерді
пайдаланудағы екінші себеп – мәліметтерді үлкен жылдамдықпен
өңдеу болып саналады. Дайындығы мол маман адам минутына
250 сөз оқып шыға алатын болса, компьютер 1000 000 сөз оқи
алады екен. Мысалы, Чикаго каласының телефон аньщтамалығы
788 000 адамдар атауынан, ал адрестер мен телефон нөмірлерін
коссақ, 32 000 000 жол информациядан тұрады екеа Минутына
250 сөз оқитын адам осы анықтамалықты оқып шығу үшін 250
сағат уақыт жібереді. Ал, орта мүмкіндікті компьютер оны 30
секундқа жетпейтін уақытта оқып шыға алады. Сол себепті
телефон станцияларында, анықтамалық іздеу қызметтерінде
ЭЕМ кеңінен қолданылады. Дәлдік пен ұкьштылық. Компьютерлік жүйелерді
пайдаланудағы үшінші себеп – олардың дәлдігі мен үқыптылығында жатыр. Егер
біз компьютерге нақты мәліметтер беріп, оларды өңдеудің дүрыс жолдарын
көрсетсек, ол
әрқашанда қатесіз дүрыс нәтижелер береді. Кейде компьютер
қате нәтиже берді деп айтылады. Мүндайда компьютердің
қателеспейтінін, қатенің себебі мәліметтердің оған дұрыс
берілмегендігінен, немесе осы мақсатқа арналған мәлімет-
терді өңдеу алгоритмінің қате болғанынан екенін ашып айту
кажет.
Интернет сөзі – Бүкіләлемдік компьютерлік желі дегенді білдіреді. Қазіргі
уақытта Интернет бірнеше қызметтерді атқарады: электрондық почта, WWW
(бүкіләлемдік өрмек), IRC (Internet Relay Chat- нақты уақыт режимінде
бірнеше адамдардың тікелей бір-бірімен араласуы), IRQ (берілген моментте
Интернетке қосылған адамның желідегі IP-адресін іздеуге арналған қызмет),
файлдарды тасымалдау қызметі (FTP), телеконференция қызметі (Usenet).
Интернетте жұмыс жасау үшін мыналар қажет:
• бүкіләлемдік желі түйіндерінің біреуіне компьютерді қосу;
• IP- адресті алу;
• Интернет қызметінің қолдануға болатын программа-клиент қызметінің
программалық қамтамасыздандыруын құру және қайтадан күйге келтіру.
Өз түйіндеріне қосуға мүмкіндік беретін және IP-адресін белгілейтін
мекемелер Интернет қызметін тасымалдаушылар (сервис-провайдер) деп аталады.
Интернетке қосылу белгіленген немесе коммутативті болуы мүмкін. Белгіленген
қосылу жаңа немесе дайын физикалық сызықтарының (кабельдік, оптоволоконды,
радиоканал, спутниктік канал және т.б.) орнын анықтайды. Оны көп көлемді
берілгендерді тасымалдауды қажет ететін мекемелер және кәсіпорындар
қолданады. Коммутативті біріктіру уақытша болады, арнайы байланыс сызығын
қажет етпейді және телефон желісі арқылы жүргізілуі мүмкін. Коммутацияны
телефон номерін теру кезінде шыққан сигнал бойынша АТС орындайды.
Интернетке телефон желісі арқылы қосылу үшін ақпараттарды цифрлық түрге
алмастыру үшін қолданылатын арнайы құрылғы – модем керек. Модемдер сыртқы
және ішкі болып екіге бөлінеді.
Бүгінде Интернет білім алудың әр түрлі салаларында әржақты ақпараттардың
түпнұсқасы ретінде қолданылады. Құжаттарды беруді басқаратын Интернет
қызметін World Wide Web деп атайды. WWW құжаттары Интернетке тұрақты түрде
қосылатын компьютерлерде – Web-серверлерде сақталады. Web-серверлерде бөлек
құжат емес, өзара байланысқан құжаттардың тобы орналасады. Мұндай топ Web-
түйінді (Web-сайт) береді. Дайын материалдардың Web-түйінде орналасуы Web-
басылым немесе Web-публикация деп аталады. WWW- дағы жеке құжат Web-парақ
деп аталады. Бұл тексттен, графикалық иллюстрациялардан, мультимедиялық
объектілерден тұратын құжаттардың жиынтығы. Web-парақты құру үшін HTML
(Hypertext Markup Language – гипертекстті бөлу тілі) тілі қолданылады, яғни
құжатқа қойылатын тегтердің көмегімен құжаттың логикалық құрылысын
сипаттайды, құжатты форматтауды және объектілерді қоюды басқарады. WWW
айырмашылығынан ерекшеліктері тақырыбы бойынша байланысты, адресі анық
түрде көрсетілмеген бір құжаттан басқа құжатқа ауысу жабдығының бар болуы
болып табылады. Құжаттар арасындағы байланыс гипертексттік сілтеменің
көмегімен жүргізіледі. Гиперсілтеме – бұл басқа да Web-құжаттың адресін
ассоциялайтын құжаттың белгіленген фрагменті (текст немесе иллюстрация).
Гиперсілтемені қолдану WWW бойынша нақты беттердің адресін қолданбай
тақырыбы бойынша табуды ұйымдастырады. Интернеттегі құжаттар электрондық
формада бейнелеуге арналған. Нақты компьютерде құжатты форматтау және
бейнелеу броузер деп аталатын арнайы программаның көмегімен жүргізіледі.
Интернет жағынан WWW қызметінің жұмысын серверлік программалық жабдық – Web-
серверлер қамтамасыз етеді. Клиент жағынан жұмыс клиент программалары Web-
броузерлермен қамтамасыз етіледі. Ең көп қолданылатын броузерлер – Internet
Explorer, Netscape Navigator және Opera. Броузерлердің қасиеттері
программадан Сервис-Настройка командасымен немесе Басқару панелі арқылы
орындалады
6. Электрондық кестелер, электрондық кестелерде жұмыс істеудің жалпы
технологиясы, MS EXcel
Excel электрондық кесте құралдарымен мәліметтерді өңдеу
Кестелік құрылымдықұжаттармен жұмыс істеуге арналған кең таралған
құралдардың бірі Microsoft Excel болып табылады. Ол сандық мәліметтермен
жұмыс істеу үшін негізделген. Бұл тарауда біз Microsoft Office 2000
программасының құрамына кіретін Microsoft Excel 2000 электрондық кестенің
алғашқы ұғымдарымен және жұмыс істеу тәсілдерімен танысамыз. Excel жай ғана
программа емес, оны көптеген математкалық амалдрды, күрделі есептерді
жеңілдету үшін пайдалануға болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде
түрлі-түсті диаграмммалар тұрғызып, жүргізуді қамтамасыз ете алады. Excel
мүмкіндігінің көпжақтылығы тек экономика саласында ғана емес, ғылыми
зерттеу, әкімшілік жұмыстарында да кеңінен қолданылады.
Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы жұмыс
парағынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол
бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында
орналасқан таңбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның көмегімен кітапты
парақтауға болады. Таңбашаны тышқаннның батырмасын екі рет басу арқылы
өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолар мен бағандардан тұрады.
Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс
парағы 256-ға дейін баған санын қамти алады. Бағандар А-дан Z әріптерінің
комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін
нөмірленеді.
Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды береді. Ол электрондық кестенің
мәлімет енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Әрбір ұяшықтың жол мен
бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады.
Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.
Әрқашанда ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық болып есептеледі және жақтаумен
ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау кестелік меңзердің рөлін атқарады және
тышқанның немесе басқару пернелердің көмегімен экранда жылжыта аламыз.
Мәліметтерді енгізу, пішіндеу және басқада іс-әрекеттер осы ағымдағы осы
ұяшықта жүзеге асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын ұяшықтар ауқымы деп
атаймыз. Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты болады. Оларды былай белгілейді:
A7: E25. Мұндағы А7 – тік төртбұрыштың сол жақ жоғарағы, ал Е25 – оң жақ
төменгі бұрыштары.
Мәліметтер типі. Кестенің ұяшықтарына мәліметтердің келесі үш типінің
біреуін ғана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер:
• Сан
• Формула
• Мәтін
Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына
қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны
сандық типке жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп
қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесе апостроф болса, мәтін деп
қабылдайды.
Мәліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жүзеге асырылады. Енгізілген
мәліметтерді енгізбей алып тастау үшін немесе ұяшықтың бастапқы мәндерін
қалпына келтіру үшін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындағы
Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз.
Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң
жақшетіне орналасады.
Сандық пішімде. Экономикалық есептерде санның үш түрлі пішімде жазылуы
қолдананылады: кәдімгі сандық пішім, қаржылық және мерзімдік. Кәдімгі
сандық пішім әр түрлі сандқ шамаларды жазуға арналған. Мысалы: қайсыбір
тауардың санын, пайзын жас мөлшерін және т.б. Ақша сомасын енгізу қаржылық
пішімде жүзеге асырылады. Уақыт мезгілін жазу үшін мерзімдік пішім
пайдалынылады.
Мәтіндік пішім. Мәтіндік пішім мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген
сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданады. Бұларға жататындар:
регистрациялық нөмірлер, поштаның индексі, телефонның нөмірі.
Ағымдағы ұяшықтың немесе ерекшеленген ауқымдығы мәлдіметтердің пішімін
өзгерту үшін Пішім Ұяшықтар(Формат Ячейки) командасын пайдаланады.
Ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесіндегі
қыстырмалардан мәліметтердің жазылу пішімін таңдап алады. Сол терезеде
мәтіннің бағытын көрсетіп, оны түзеу, қарпін өзгерту, символдардың жазлуын,
фонның түсін, жақтаудың түрін анықтайтын параметірлерді енгізуге болады.
Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың көмегімен жүзеге
асырылады. Формулалар тұрақты сандардан, ұяшықтарға сілтеме мен Excel
функцияларынан тұрады. Егер ұяшықтарға формулалар енгізілген болса, онда
жұмыс парағында осы формуланың есептеу нәтижесі белгіленіп тұрады.
Ұяшықтағы сандық нәтижені емес, оған енгізілген формуланы көру үшін сол
ұяшықты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуға көзсалу керек.
Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу
нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді
ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп
тұрады.
Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады:
• біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;
• екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге
болады.
Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде
нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі
жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл
формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі
автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға
қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы
формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады.
Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.
Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің
адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақтыы болып қалады.
Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың
сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұяшықтың
нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соңғы екі
жағдайда ұяшық нөмірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып
есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.
Әдетте кестелер қайталатын, біртектес мәліметтен тұратындықтан, Excel
программасының енгізуді автоматтандыратын құралдары бар. Оларға жататындар
автотолтыру, формулалармен автотолтыру.
Автотолтыру. Мәтіндік мәліметтерді автоматтандыру үшін авто толтыру әдісін
қолданады. Оны жұмыс парағының бір бағанына бірнеше рет қайталанатын
мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланады. Мәтінді енгізу кезінде программа
оны жоғарғы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты
түрде толтырады.
Сандарды автолтыру. Сандармен жұмыс істеген кезде автолтыру әдісі
пайдаланады. Ағымдығы ұяшықтың қоршауының төменгі бұрышында кішкентай қара
түсті шаршы орналасқан. Оны толтыру маркері деп атайды. Тышқанның
нұсқағышын сол маркерге алып барса, оның пішіні кішкентай крест тәрізді
болып өзгереді. Сол кезде маркерді тік немесе көлденең тасымалдау арқылы
автолтыру жүзеге асырылады.
Прогресия бойынша толтыру. Ол үшін Түзету Толтыру Прогрессия (Правка
Заполнить Прогрессия) орындау керек. Ашылған прогрессия сұхбат
терезесінде прогрессияның тегі, қадам мөлшері, шектік мәні таңдап алынады.
ОК батырмасын басқаннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша
ұяшықтарды автоматты түрде толтырып береді.
Формулаларды автолтыру. Бұл амал сандарды автотолтыру сияқты жүзеге
асырылады. Автоттолтыру кезінде формулалардың басқа ұяшықтарға сілтеменің
ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің
салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді. Ал абсолют сілтемелер
өзгермей сол қалпында қалады. Мысалы: үшінші С Бағанында мәні А және В
бағандарының сәйкес ұяшықтардағы мәндерінің қосындысына тең формула
есептелсін. С1 ұяшығында =A1+B1 формуласын енгіземіз, осы формаланы
автотолтыру әдісімен үшінші бағанның барллық ұяшықтарына көшіреміз.
Автотолтыру кезіндегі сілтемелердің жаңару ережелері келесі кестеде
көрсетілген:
Бастапқы ұяшықтардағы сілтеме Келесі ұяшықтағы сілтеме
Оңға толтыру кезінде Төмен толтыру кезінде
А1 (салыстырмалы) В1 А2
$А1 (бағана бойынша абсоллют) $А1 $А2
А$1 (жол бойынша абсолют) В$1 А$1
$А$1 (абсолют) $А$1 $А$1
Excel программасында стандарт функциялар тек формулаларда ғана қолданылады.
Функцияны шақыру ішін формулада функцияның атын көрсету қажет. Функция
егізілгеннен кейін жақшада оның параметрлері көрсетіледі. Параметр ретінде
сан, ұяшықтар немесе басқа да бір өрнектер алынады.
Формулалар. Егер формулаларды Функцияларды өзгерту (Изменить функций)
батырмасын басу арқылы немесе Кірістіру Функция командасын жүзеге
асыратын болса, онда формулалар жолының астында Функцялар шебері (Мастер
функций) аты сұхбат терезе ашылады. Ал оның анелінде функциялар тізімі
ашылады. Оның Категория бөлімінде ең соңғы пайдалынылған он функция және
төменірек басқа функциялар бөлімі бейнеленеді.
Функция шеберін қолдану. Функция шеберінің Категория тізімінен қажетті
функцияны категориясы бойынша таңдап алуға болады. Функциялар тізімінен
берілген категория бойынша нақты функция алынады. ОК пернесін шерткеннен
кейін, қажеттіфункцияның аты формулалар жолына енгізіледі. Ал мәтіндік
меңзер сол функцияның параметрлері көрсетілген жақшалардың арасына
орналасады.
Функцияның парамерлерін енгізу. Функияның параметрлерін енгізі кезінде
формулалар терезесінің түрі өзгереді. Мұнда параметрлерді енгізуге арналған
өріс бейнеленеді. Егер параметрдің аты жартылай майлы қаріппен көрсетілсе,
онда бұл параметрді мүндетті түрде енгізу қажет. Ал егер параметрдің аты
жәй қаріппен көрсетілетін болса, ол параметрді тастап кетуге болады.
Формулалар терезесінің төменгі жағында функцияның қысқаша көшірмесі
сиппатамасы мен параметірлерінің өзгеру аралықтары беріледі.
Қорытынды есептеулер. Шебердің көмегімен алынатын көптеген функциялардың
көп бөлігі ғылыми есптеулерге арналған. Қаржымен байланысты есептерді
орындауға арналған қаржы функциясы өз алдына бір категорияны құрайды.
Экономикалық және бухгалтерлік есептеулерде негізінен қорытындылау
функциялары қолданылады. Бұл функцияларға ортақ қасиет, олардың
параметрлерінің тізіміне енетін параметрлер саны алдын-ала белгісіз болуы
мүмкін, өйткені олар әр жағдайда әр қалай, ал нәтижесінде барлық
параметрлерді сипаттайтын ортақбір сан алынады. Осы типтес нақты функциялар
әр түрлі категорияларда орналасқан, соның ішінде көп бөлігі Математикалық
және Статистикалық категорияларында орналасқан.
Қосындылау функциясы. Қортындылау функцияларының ішіндегі ең көп
қолданылатыны қосындылау функциясы – СУММ. Стандартты аспаптар панелінде
осы функцияда ғана жеке батырма бар – Автоқосынды (Автосумма) батырмасы.
Автоматты түрде қосындылау ағымдағы ұяшықтың немесе сол жағындағы ауқымды
қамтиды. Автоматты түрде таңдалынып алынған ауқымды қайтадан өзгертіп,
функцияның қосымша параметрлерін беруге болады.
Қортындылау есептеулеріне арналған басқа функциялар Функцияларды өзгерту
батырмасы немесе Функциялар шеңбері арқылы алынады. Бұл функциялардың
қатарына ДИСП (дисперсия), МАКС (ауқымдағы ең үлкен сан), МИН (ауқымдағы ең
кіші сан), СРЗНАЧ (ауқымдағы сандардың арифметикалық ортасы), СЧЕТ
(ауқымдағы мәндері бар ұяшықтар саны) және т.б. жатады.
Көптеген экономикалық есптерді жеңілдету үшін функциялар қолданылады.
Функциялар y = f(x) түрінде жазылады, мұндағы х – функцияның аргументі, ал
у – функцияның мәні, f – функция.
Функцияларды қолдануға мысалы қарастырайық: С7 ұяшығында АВС(А7) + LOG(В7(
формуласын есептейік). Мұндағы А7, В7 – ұяшықтарға салыстырмалы сілтемелер;
АВС(А7) – А7 ұяшығындағы мәннің абсалютті шамасын есептейтін функция;
LOG(В7) – В7ұяшығындағы мәннің логарифімін есептейтін функция.
Excel програмысында қолданылатын стандарт функциялар тізімі:
• SIN, COS, TAN – тригонометриялық функциялар;
• ASIN, ACOS, ATAN – кері тригонометриялық функциялар;
• МАКС, МИН, СРЗНАЧ – массивтерге қолданылатын функция;
• LN, LOG, LOG10 – натурал, жай ондық логарифмдер;
• КОРЕНЬ – кватрад он түбірді анықтайтын функция;
• ЕСЛИ, И, НЕ, ИЛИ, ЛОЖЬ – логикалық функциялар;
• ЗАМЕНИТЬ, НАЙТИ, КОДСИМВ, ЛЕВСИМВ, ПОВТОР- мәтіндік функциялар.
Бұл тізімді әрі қарай жалғастыра беруге болады, өйткені олардың саны өте
көп.
Ұяшықтағы мәліметтерді қорғау. Excel програмасында бүкіл жұмысы кітабын кез-
келген парақты немесе ұяшықты қайсыбір көлденең жағдайлардан, сақтап қоюға
болады. Мәліметтерді қорғап қою оны өзгерістерден қорғау қасиетін алып
тастағанға дейін сақталады. Әдетте жиі өзгермейтін мәліметтер ( есептеу
формалары, кестенің тақырыптары, ұяшықтың аттары) ғана өзгертуден қорғалуы
тиіс
Мәліметтерді қорғау екі бөліктен тұрады:
• өзгертілуге тиіс ұяшықтардың бұрынғы қорғау қасиеттері алынады;
• ағымдағы парақа немесе оның кейбір ауқымдарына қорғалу қасиеті
енгізіледі.
Бұдан кейін тек қорғалу енгізілген ұяшықтар мен ауқымдарға ғана мәліметтер
енгіземіз.
Ұяшықтардың қорғалу қасиетін енгізу. Қажетті ауқымды ерекшелеп алып, содан
кейін Пішім Ұяшықтар Қорғау (Формат Ячеики Защита) командасын
орындап, ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесінің
Қорғау (Защита) қсытырмасындағы жалаушыларды орнатамыз немесе алып
тастаймыз.
Excel- де диаграммаларды тұрғызу
Excel программасындағы диаграмма термині сандық мәліметердің графиктік
түрде бейнеленуінің барлық жағын қамтиды. Графиктік бейнелеу берілген
мәліметтер қатары негізінде құрылады. Берілген мәліметтері бар жеке алынған
жол немесе бағаннан тұратын ұяшықтар тобы мәліметер тобын құрайды. Бір
диаграммада бірнеше мәліметтер қатарын бейнелеуге болады. Диаграмма деп
жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік обьектіні айтады. Ол
мәліметтер тұрған парқта немесе кез-келген басқа парақта орналасуы мүмкін.
Диагамма өзі тұрғызылған мәліметтермен әрқашан тығыз байланыста болады.
Егер мәліметтер жаңартылатын болса, диаграмма да автоматты түрде соған
сәйкес өзгереді.
Диаграмманы тұрғызу үшін Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) қолданылады. Ол
стандарты аспаптар панелінде орналасқан диаграмма шебері батырмасының
көмегімен іске қосылады. Әдетте диаграмма тұрғызар алдында мәліметтер
орналасқан аймақты ерекшелеп алады немесе бұл мәліметерді Диаграмма
шеберінің барысында енізуге болады.
Диаграмманың түрін таңдап алу. Диаграмма шеберінің алғашқы сатысында
диаграмманың түрін таңдап алуымыз қажет. Стандартты қыстырмасындағы Түр
(Вид) тізімінде диаграмманың қолда бар түрлері көрсетілген. Таңдап алынған
түр үшін терезенің оң жағында мәліметтердің көрсетілуінің түрлі нұсқаулары
көрсетілген. Сонын ішінен ең қолайысын таңдауымыз қажет. Стандарты емес
қыстырмасында пішімделген, толығымен қалыптасқан диаграмма түрлері
бейнеленген. Диаграмманың түрін таңдап алынғанна кейін Ары қарай ( Далее )
батырмасын басамыз.
Мәліметтерді таңдап алу. Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) жұмысының
екінші сатысы диаграмма тұрғызылатын мәліметтердің таңдап алудан басталады.
Егер мәліметтер ауқымы алдын- ала берілген болса, Диаграмма шебері
терезесінің үстінгі жоғарғы бөлігінде орналасқан адын-ала қарап шығу
аймағында тұрғызылатын диаграмманың жуық бейнесі пайда болады. Егер
мәліметтер бірдей ауқымды тік төртбұрышты қамтитын болса, онда оны
мәліметтер ауқымы (Диапазон данных) қыстырмасы бойынша таңдап алған
қолайлы. Егер мәліметер бірегей топтан емес, жеке қатарладан тұрса, онда
оны Қатар (Ряд) қыстырмасы бойынша енгізген дұрыс.
Диаграмманы безендіру. Диаграма шеберінің үшінші сатысы ( Ары қарай
батырмасын шерту арқылы алынады ) диаграмманы безендіруден тұрады.
Диаграмма шебері терезесінің қыстырмларына төмендегі параметрлер
енгізіледі:
• диаграмманың аты, осьтерінің атаулары (Тақырыптары қыстырмасында);
• коордиаттық осьтердің кескінделуі мен белгіленуі (Осьтер қыстырмасында);
• координата осьтеріне параллель тор сызықтардың кескінделуі (Тор сызықтар
қыстырмасында);
• тұрғызылған осьтердің сипаттамасы (Атаунама қыстырмасында);
• графиктің элементердің жеке мәліметтеріне сәйкес келетін атауларды
бейнелеу ( Мәліметтер қолтаңбасы қыстырмасында );
• графикті тұрғызуда пайдалынылған мәліметтерді кесте түрінде көрсету (
Мәліметтер кестесі қыстырмасында);
Диаграмманы орналастыру. Ары қарай (Далее) батырмасын басу арқылы
Диаграмма шеберінің соңғы сатысына көшеміз. Бұл терезеде диаграмманы жаңа
параққа немесе бұрынғы жұмыс парақтарынң біреуіне орналастыратынымыз жайлы
сәйкес өрістердің біреуіне жауап бреміз. Дайын (готово) батырмасын шертіп,
өзіміз көрсеткен парақта орналасқан дайын диаграмманы аламыз.
Диаграмманы редакциялау. Дайын болған диаграмманы түзетуге болады. Ол
келесідей элементердің жиынтығынан тұрады: тақырыбы, тақырыптық осьтер, тор
сызықтары, тұрғызу аймағы, маркерлер, сандық мәліметер және т.б.
Диаграмманың кез-келген элементін тышқанның көмегімен ерекшелеп алып,
параметрлерін өзгертуге болады. Пішім (Формат) командасының көмегімен
ашылған терезеде диаграман пішімдеуге болады. Диаграманы өшіру үшін Delete
пернесін басамыз немесе диаграмма орналасқан парағын алып тастау керек
(Түзету (Правка) Тазарту (Очистка)).
Кестені баспаға шығару. Excel-де қазға шығармас бұрмын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Информация туралы түсінік екі объектінің – информация беруші мен
информация қабылдаушы арасындағы қарым-қатынастан туады. Информация
сигнал (signum – белгі) түрінде берушіден қабылдаушыға жеткізіледі. Мысалы,
электр, жарық, дыбыс және т.б. сигналдар. Сигналдардың пайда болуы
энергия алмасудың әсерінен болады. Сигналдарға байланысты, информация
үзіліссіз және үзілісті (дискретті) түрде болуы мүмкін.
Информациялық технологиялар (IT) саласында информация туралы әртүрлі
түсініктер берілген; мысалы, әдебиетте информация – дүниенің бейнесі
деген жалпы философиялық анықтамалардан бастап, информация дегеніміз
белгілі бір оқиға туралы ақпарат дейтін жай қолданбалы түсініктемелерге
дейін кездеседі. Бірақ қалыптасқан информацияның анықтамасы әзірше жоқ.
Информатика пәніне арналған әдебиетте оның әртүрлі анықтамалары
келтірілген. Солардың бірін келтіруге болады.
Информация дегеніміз қоршаған ортаны объективті түрде сипаттайтын
сигналдардың жиыны күйінде, тек оларды қабылдаушымен қарым-қатынас
орнатылғанда ғана пайда болатын табиғаттың ерекше атрибуты (қасиеті).
Қоғамды информацияландыру үрдісінің ғылыми негізі информатика деп
есептелінеді. Информатика деген термин француз тіліндегі informatique
деген сөздің аудармасы, ал informatique келесі екі сөздің information
(информация) және automatique (автоматика) құрамасынан алынған; сонда
информатика – информацияны автоматты түрде өңдеу туралы ғылым саласы болып
есептеледі. Кейбір елдерде бұл ғылым саласын есептеу техникасы туралы
ғылым (computer science) деп те атайды.
Информатика – информацияның құрылымы мен жалпы қасиеттерін, информациялық
үрдістерді зерттейтін, осылардың негізінде информациялық технологиялар мен
техниканы құрастыратын, ғылыми және инженерлік мәелелерді шешу, қоғамдағы
барлық салаларда компьютерлік техника мен технологияны енгізу және тиімді
пайдаланумен айналысатын кешендік ғылыми-техникалық пән.
Қазіргі кезде информатика пәні негізінен үш құрама бөліктен тұрады:
— теориялық информатика – информация мен информациялық үрдістердің
құрылымы мен жалпы қасиеттерін зерттейтін, информациялық техника мен
технологияны құрастырудың жалпы қағидаларын көрсететін информатика бөлігі;
онда математикалық әдістер, алгоритмдер мен автоматтар теориясы, кодтар
теориясы, операцияларды зерттеу, формальді тілдер мен грамматикалар
теориясы және т.б. қарастырылады;
— информатизация құралдары (hardware — техникалық және software —
программалық) – есептеуші құралдардың көмегімен деректерді өңдеу және
жеткізу жүйелері жөнінде, оларды программамен жабдықтауға байланысты
мәселелермен айналысатын бөлім;
— информациялық жүйелер мен технологиялар — информация ағымын талдау, оны
әртүрлі күрделі жүйелерде құрылымдау, ол жүйелерде информациялық
үрдістерді жүзеге асыруға байланысты мәселелерді шешуге арналған бөлім.
Технология (techne — өнер, шеберлік, іскерлік, logos – сөз, ілім деген
грек сөздерінен туған) дегеніміз өнім өндіру үрдісінде шикізаттың немесе
материалдың түрі мен қасиеттерін өзгертуге бағытталған оларды өңдеудің
және дайындаудың әдістерінің жиыны.
Егер материалдық өндірісте шикізат алғашқы материал болса, ал информациялық
технологияда алғашқы материал да, одан шығарылатын өнім де информация
болады. Информациялық технологияның даму тарихында келесі кезеңдер аталады:
— тасты қашап, қабыққа, жарғаққа (пергаментке, бұзау терісіне) жазу
технологиясы (көне дәуірде);
— қағаз технологиясы баспа станогын пайдаланумен байланысты (XV ғасыр);
— электрондық немесе қағазсыз технология ЭЕМ-ның пайда болуымен
байланысты (XX ғасырдың ортасы);
— жаңа информациялық технология дербес компьютерлер мен
телекоммуникациялық құралдардың пайда болуына байланысты (XX ғасырдың
соңынан бастап).
Қазіргі қоғамның дамуы информациялық қоғам немесе білімдер қоғамы деп
аталынатын өзінің жаңа формациясына өту жағдайында. XXI – ғасыр жаңа
информациялық технологиялардың (IT) адам қызметі мен өмірінде кеңінен
пайдалануымен сипатталынатыны көпшілікке мәлім. Осыған байланысты әрбір
қоғамның немесе мемлекеттің даму деңгейі олардың халқының жаңа
информациялық технологияларды игеруі мен пайдалануы дәрежесімен анықталады.
2. Информациялық технология
Кәдімгі информациялық технологиялар деп көбінесе қағаз жүзінде әртүрлі
информацияларды дайындау, жинау, өңдеу және жеткізу процестерін айтады.
Жаңа информациялық технологиялар деп ЭЕМ-дер мен олардың желілері арқылы
- әсіресе дербес компьютерлер көмегі арқылы – информацияны дайындау,
жинау, жеткізу және өндеу технологияларын айтады. Информациялық процестер
- адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық қүрылғыларда және
қоғамдық өмірде информацияны жеткізу, жинақтау жөне түрлендіру
процестері.
Дербес ЭЕМ-дер - жүмыста жөне үйде адамның пайдалануына арналған шағын
компьютерлер. Дербес ЭЕМ-дер журналдар, кітаптар және әртүрлі
қүжаттар дайындауда мәтін теріп, оны түзету үшін кеңінен қолданылады.
Мұндай жүмыста компьютерлердің баспа машинкаларынан артықшылығы талас
тудырмайды, олар: қателердің азаюы, материалдарды дайындау жылдамдағының
өсуі, оларды безендіру сапасының да артуы. Басып шығарылуға тиіс
әдебиеттің жоғарғы сапасын қамтамасыз ететін лазерлік принтері бар
компьютёрлер негізінде істейтін шағын баспа жүйелері одан да ыңғайлы жабдық
болып есептеледі. Сондай-ақ жаңа информациялық технологиялар дегеніміз -
ЭЕМ жадындағы сақталған картотекадағы, каталогтардағы, әртүрлі архивтер мен
кітапханалардағы информацияларды жинақтауға, біріктіріп сақтауға,
керектілерін жылдам іздеп табуға бо латын ә р т ү р л і мәліметтер базасы
мен информациялық жүйелер. Жаңа информацияльщ технологиялардың дамуын ЭЕМ
желілеріне негізделген электрондық почтасыз, байланыс желілері мен
информациялық коммуникацияларсыз көзге елестету мүмкін емес. Қоғамымызды
дербес компьютерлермен, ЭЕМ желілерімен, информациялық қорлармен толық
қамтамасыз етсек, информацияны пайдалану, алу және тарату істерін
ұйымдастыру жаңа сатыға көтеріледі. Олар бүған дейінгі қолданылған
"қағаздағы" информацияны алу мен таратуды толықтыра отырып, қоғамымызды
ақпараттандыру процестерін арттыра түседі. Жаңа информациялық
технологиялардың жан-жақтылығын дүрыс түсіну үшін "технология" үғымының
мәнін ашып алу қажет. Қоғамдық дамудың алғашқы кезеңдерінде "технология"
деп белгілі бір бұйымдарды жасау кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын еді.
Өндірістің күрделіленуі, оны механикаландыру мен автоматтандыру технология
үғымын машиналар, механизмдер, қүрал-саймандар және т.б. өндіруді
үйымдастыру тәсілдері мен оған керекті техникалық жабдықтар жиыны ретінде
қабылдауды қалыптастырды. Есептеу машиналарын басқару қүрылғылары ретінде
пайдалану мен автоматтандыруға негізделген осы кездегі жаңа өндіріс
технологиялары оны қайта қүру істері мен оған кететін жұмыс көлемін
әлдеқайда оңайлатып жіберді. Осыған орай қазіргі "технология" үғымына, аз
дегеннің өзінде үш компожнт - өндіріске керекті жабдықтар, оны құрастыру
тәсілдері мен оны ойдағыдай ұйымдастыру жолдары және оның ішіне мәліметтер
базасы мен білім базалары, ЭЕМ-да жобалау жабдықтары және т.б. компьютерлік
техникалар кіреді. Бірақ олардың бәрі де мәліметтер базасы мен информация
қорлары бар, ЭЕМ арқылы жобалау жабдықтары және т.с.с. мүмкіндіктері бар
компьютерлік техникаға негізделгеи болуы тиіс. Ал бұларды қарастыру үшін
ЭЕМ жұмысын қалай басқаруға болатынын анықтайтын программаларды білуіміз
керек. Кез келген жаңа жүмысқа ЭЕМ-ді пайдалану үшін оған жаңа қосымша
қүрылғылар алғаннан гөрі соған керекті жаңа программалар aлy қажет болады.
ЭЕМ жұмысында программалар оның іс-әрекетінің реттілігі ережелерін және
оған қосылған құрылғылардың да қызмет ету ерекшеліктерін анықтауға жол
ашады. Әрбір компьютердің программалар жиыны оны пайдаланудың бар
мүмкіндіктерін анықтап береді. Егер программалары болмаса, машина ешқандай
да жұмыс атқара алмайды. Кез келген ЭЕМ-мея жұмыс істеу оның
программаларын оқып үйренуден басталады. Ал әрбір үлкен, орташа, шағын
немесе дербес ЭЕМ түрлерінде көптегеы программалық жабдықтар бар, сондықтан
ЭЕМ-ді үйрену оның программаларымен танысудан басталады.
3.Дербес компьютерлер. Программалық жабдықтар. Операциялық жүйелер
Дербес компьютер (қысқаша ДК) — компьютердің қазіргі уақытта ең кең тараған
түрі болып табылады. Дербес компьютер бір мезгілде бір адамның пайдалануына
арналған. Дербес компьютерлердің негізгі екі санаты бар: стационарлық және
тасымалы компьютерлер. Стационарлық компьютерлер үстел басында
отырып жұмыс істеуге арналған. Тасымалы компьютерлерге қол компьютерлер,
қалта компьютерлері және планшетті ДК жатады. Алғашқы компьютерлер, Қазіргі
электронды есептеуіш машиналардың арғы тегі – есепшот. Тарихи деректерге
сүйенетін болсақ, есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал пайда
болған жері не Қытай, не Египет. Есепшотты гректер мен Батыс-Еуропалықтар
абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп атады. Осы
қарапайым құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын
жылжыту арқылы жүргізілген. Есепшоттағы тастар піл сүйегінен, шынылардан,
қола мен басқа металлдардан жасалған. Есепшоттың жетілдірілген түрі кейбір
жерлерде осы күнге дейін қолданылып келеді. Кейін келе XVII ғ басында
шотландиялық математик Джон Непер логарифм түсінігін енгізіп, халыққа
логарифм кестесін жария қылады. Осы бағыттағы зерттеу жұмыстарын
Д.Робертсон да жүргізген. Ол Исаак Ньютонның еңбектеріне негізделе отырып,
1761 жылы жүгіртпесі бар навигациялық есептеулерді жүргізетін логарифмдық
сызғыш жасаған болатын. Логарифмдік сызғыш инженерлердің басты есептеуіш
құралы болды. Кейін оларды электронды есептеуіш машиналары ығыстырды. Он
тоғызға енді толған француз математигі Блез Паскаль жетектер мен
дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу құрылғысын құрастырды. Бұл
құрылғының көмегімен көпорынды сандарды қосу мүмкін болды. 1694 жылы атақты
неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып, өзінің механикалық
есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің орнына мұнда
цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу мен алу
есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті квадрат
түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр бірнеше рет
жетілдірілді. Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп
еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген калькуляторлардың негізін
салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор есептеу жұмыстарын
механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда есептеуде адамның
өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Паскальдың идеясын дамытып,
өзінің механикалық есептеуіш машинасын – арифмометрді Лейбниц 1694 жылы
құрастырды. Лейбництің машинасы қосу, алу, көбейту, бөлу, тіпті квадрат
түбірді табу амалдарын орындай алатын. Кейін осы құрылғыны жетілдіру
мақсатымен орыс ғалымдары Чебышев пен Однер ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізіп, аянбай еңбек еткен. Солардың арқасында қазір біз калькуляторды
қолданып келеміз.Үстел компьютерлері
Үстел компьютерлерін әдетте үстел үстіне орналастырады, олардың атауы да
осыдан. Әдетте бұлар барлық ДК ішіндегі ең үлкенкомпьютерлер. Үстел
компьютерінің әр құраласы әдетте ауыстыруға болатын жеке модуль түрінде
жасалады. Әдетте үстел компьютеріне қосымша перифериялық құрылғыларды
жалғауға болады.
Тасымалы компьютерлер Лаптоптар Бұл салмағы небары бірнеше килограмм
болатын шағын тасымалы компьютерлер. Қазіргі заманғы тасымалы
компьютерлердің көлемі шағын болуына байланысты көбінесе ноутбуктар (ДК-
блокноттар) деп аталады. Ноутбуктың қалыңдығы әдетте 10 см-ден аспайды.
Тасымалы компьютерлер мен ноутбук шығаратын ең әйгілі
компаниялар IBM, Apple, Compaq, Del l, Toshiba және Hewlett-Packard бол ып
табылады. Тасымалы ДК-лер сұйық кристалды бейнебетпен жабдықталады және
батареялармен жұмыс істей алады, бұл пайдаланушы үшін шапшаңдықты
қамтамасыз етеді. Мұндай компьютерде жабдықтың барлық негізгі құраластары
бір модульге біріктірілген. Тасымалы ДК құрылымына алмалы дискілерге
арналған дискіенгізгі, ықшам дискілерге арналған дискіенгізгі, DVD-
дискілерге арналған дискіенгізгі кіруі мүмкін; бұл дискіенгізгілер
компьютердің салмағы мейлінше аз болу үшін сондай-ақ перифериялық
құрылғылар ретінде жалғануы мүмкін.
Қалта компьютерлер
Бұл қалтаға немесе сөмкеге сыйып кететін шағын тасымалы компьютерлер.
Мұндай компьютерлердің қуаты әдетте үстелдік немесе тасымалы компьютерлерге
қарағанда азырақ болады, бірақ олар белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін
өте ыңғайлы. Қалта компьютерлері, мысалы күнтізбені немесе мекен-жайлық
кітапты қолдануды қажет ететін күнделікті жұмыста пайдалы. Олардың
көмегімен ескерімдер мен ағымдағы істер тізімдерін жасауға, алдағы
басқосуларды жоспарлауға болады. Қалта компьютерлерін электрондық пошта
және күнтізбе бағдарламаларымен қадамдастыруға болады. Олармен жұмыс істеу
үшін әдетте электрондық қаламұш пайдаланылады.
Планшетті компьютерлер
Бұл тасымалы компьютердің бір түрі болып табылады. Пайдаланушы арнайы
қаламұштың көмегімен осындай компьютердің бейнебетінде ескерімдер жазып,
сурет сала алады. Енгізілген деректерді өңдеуге және одан кейін электрондық
пошта арқылы басқа пайдаланушыларға жіберуге болады.
Программалық жабдықтар
Программа — магниттік тасымалдаушыда (дискіде) файл түрінде сақталып, әрбір
адамның командасы бойынша компьютер жадына жуктеліп, орындауға арналған
машина тіліндегі нүсқаулар жиыны. Көптеген мәселелер өзара байланыстағы бір-
бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен
шешіледі .
Алдын ала келісім нақты программа арқылы орындалатын әрекеттер (функциялар)
жиынының және әр функцияның орындалу вариантын анықтайды.
Үнсіз келісім егер жұмыс істеп отырған адам айқын түрде нұсқамаса,
көрсетілген немесе басқа әрекеттің, яғни функцияның нақты атқарылу
параметрлерін (басқа да вариантгары болғанда) тағайындайды.
Интерфейс - программалық жабдық пен.жұмыс істейтін адам арасындағы сұқбат
жүргізу шарттары мен келісімдер жиыны.
Программалық жасақ - информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Программасыз кез келген аппаратура жәй элементгер жиыны болады да, ол
ешнәрсе істей алмайды.
ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді, олар:
1) жүйелі программалық жасақ;
2) қолданбалы (кәделі) программалық жасақ.
Жүйелі программалар ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып, жүмыс
істеп отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.
Жүйелі программалық жасақты бірнеше топқа жіктеуге болады:
1) операциялық жүйелер;
2) утилиттер;
3) сервистік программалар.
Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы
программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер үшін кең
тараган оиерациялық жүйелерге
МЗ (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIX жатады,
Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір
адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде
жұмыс істеуін елестету қиын ғой .
WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып саналады. Көп
мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару
мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз
мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл
жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс
жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді.
Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОS операциялық жүйесі мен
көп терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге
жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер
құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы
программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл жүйе ЭЕМ іске
қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді
программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті
программалар тобы утилиттер болып табылады. Оларға мысал ретінде
антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу
(кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика)
тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.
Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін
жеңілдететін программалар тобы.
Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай
программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы
программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі
есептерді шығара алатътн қуатгы мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік
продессор, графикалық редактор, баспаханалық жүйелер т.б.), ғылыми
мөселелерге арналған жоне жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де
жатқызуға болады.
Қолданбалы (кәделі) программалық жасақ - белгілі бір мамандық салалсында
нақты есептер шығара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта
пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.
Белгілі бір мақсатга пайдаланылатын программалық жасақ әр адамның нақты
есептерін шыгаруга арналган, сондықтан оны пайдалану аймаіы да шектеулі.
Мүндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе оньң талабы бойынша
маман программалаушылар жасап береді.
Операциялық жүйелер
Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы
программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер үшін кең
тараган оиерациялық жүйелерге
МЗ(РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS2, UNIXжатады,
Дербескомпьютерлерлергеарналғанопер ациялықжүйелердіңбарлығыдатекбірада мдықбо
лыптабылады.
Расындадаекіадамныңбірмезетгебірком пьютердежұмысістеуінелестетуқиынғой .
WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS2, UNIX көпмақсаттыжүйелерболыпсаналады. Көп
мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару
мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз
мәтін көшіріліпжатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл
жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс
жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді.
Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОSоперациялық жүйесі мен
көп терезелі WINDOWSграфикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге
жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер
құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы
программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл жүйе ЭЕМ іске
қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді
программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті
программалар тобы утилиттер болып табылады. Оларға мысал ретінде
антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу
(кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика)
тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.
Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін
жеңілдететін программалар тобы.
Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай
программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы
программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі
есептерді шығара алатътн қуатгы мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік
продессор, графикалық редактор, баспаханалықжүйелер т.б.), ғылыми
мөселелерге арналған жоне жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де
жатқызуға болады.
Қолданбалы (кәделі) программалық жасақ- белгілі бір мамандық салалсында
нақты есептер шығара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта
пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.
Белгілібірмақсатгапайдаланылатынпро граммалықжасақәрадамныңнақтыесептер іншыга
ругаарналган, сондықтаноныпайдалануаймаіыдашектеу лі.
Мүндайпрограммалардыжұмысиесіөзіжас айдынемесеоньңталабыбойыншамаманпро грамма
лаушыларжасапбереді.
Дербескомпьютерлердіңкеңтарауьшабас тысебепболғанолардыңалдыналадайында лғанәм
бебаппрограммалықжасақтарыңкеңтарал уыеді,
бүлпрограммалартекбіресептішығарыпқ анақоймай,
белгілібірмамандықсаласындаесепжұмы старынтүгелавтоматтандырудынемесеин формац
ияныңбелгілібіртүрлерінөндеудітүгел қамтиалатынболды.
Әртүрліинформациялардыөндеугемүмкін дікберетінәмбебаппрограммалык;
жасақтыңнегізгітүрлерімыналар:
- мәтін редакторлары;
- графикалық редакторлар;
- электрондык, кестелер;
- оқыту жоне ойнау программалары; информациялық жүйелер және т.б.
Мәтіндік информацияларды даярлау мен өңдеуге арналған программалар
мәтінредакторы депаталады. Өмірде кез келген ЭЕМ-де жүмыс істейтін адамдар
әртүрлі есеп-қисаптар мен құжаттар дайындау, мақала және басқа жазбалар
жазу сияқты мәтін дайындаумен айналысады. ДЭЕМ-дерді осы мақсатгарға
пайдаланса, басқа машинкасына қарағанда жұмыс өнімділігі күрт өсетіні талас
тудырмаса керек.Мәтін редакторлары экранда мәтіндерді түзетуге, қателерін
уақьттында табуға, абзацтардың сол жақ, оң жақ шеттерін туралауға,
мәтіндерді дискілерде ұзақ уақыт сақтап, қажет болғанда бірден тауып алуга,
бірнеше алфавитті (латьш, орыс, қазақ) қатар пайдалануға, құжаттарды
қағазға бірнеше дана етіп басыпшығаруға мүмкіндік береді. Дербес ЭЕМ-дер
кітап, журнал, газет, т.б. шығаруда кең пайда-ланылады. Компьютердің
машинкаға қарағанда көптеген артықшылығы бар: қате оңай түзетіледі,
материалдарды дайындау шапшандайды, оларды безендіру жолдары женілдейді.
Өте жоғары сапалы басылым шығара алатын лазерлік принтерлермен жабдықталған
шағын баспахана жүйелерінің одан да күшті мүмкіндіктері бар (осы оқулық та
компъютерлік баспа жүйесінде дайындалды).
Кең тараған мәтін редакторларына WordPerfekt, MikrosoftWord, MultiEdit,
WordStar, PageMakerт.б. жатады.
4. MS Windows операциялық жүйесі
WINDOWS6 UNIX6 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ Windows Операциялық жүйесі
Қазіргі кезде әлем бойынша көптеген компьютерлер Microsoft фирмасының
Windows жүйесінде жұмыс жасайды. Бірнеше көп қолданатын версияларын қарап
шығайық. Windows NT (NT — англ. New Technology) — бұл жай графикалық
қабықша емес, ол операциялық жүйе. Дербес компьютерлердің жаңа
модельдерінің мүмкіншілдіктерін қолдананады және DOS жүйесінсіз жұмыс істей
алады. Windows NT — 32-разрядты ОЖ. Ол қолданушыларға көп міндетті
атқаратын, көп процессорлық қолдау, құпиялық, деректерді қорғау және т.б.
қамтамасыз етеді. Windows 95 универсальды жоғарғы өнімді көп міндетті
атқаратың және көп үздіксіз 32-разрядты кең таралған желілік мүмкіншілігі
бар және графикалық интерфесі бар операциялық жүйе. Windows 95 — жеке
бағдарламалар арсындағы ақпараттармен алмасуды іске асыратың және мәтіндік,
графикалық, дыбыстық және видео ақпаратттарды өндеу, мультимедиямен жұмыс
жасау мүмкіндіктерін қолданушыға қамтамасыз ететін интеграцияланған орта.
Windows 95-тің қолданушы интерфейсі өте тиімді және қарапайым. Windows 3
қабықшасына қарағанда бұл операциялық жүйе компьютерде операциялық жүйе DOS-
ты қажет етпейді. Ол ДК немесе Pentium-ге арналған. Жедел жадының көлемі
32—128 Мбайт болу қажет. Компьютерді қосқаннаң кейін және BIOS мәтіндік
бағдарламаларды қолданған соң Windows 95 операциялық жүйесі автоматты түрде
қатты дисктан еңгізіледі. Windows 98 -бен Windows 95-тің айырмашылығы:
Windows 98 операциялық жүйесінде Internet Explorer браузерімен
біріктірілген және Web-браузер түрінде жасалған. Windows 2000 Professional
— әр түрлі компьютерлерде- портативтіден бастап серверліге дейін
қолданылатың жаңа ғасырдың операциялық жүйесі. Интернетте коммерциялық
әрекеттерді жасау үшін тиімді операциялық жүйе. Windows CE 3.0 —
операционная система для мобильды есептеуіш құрылғылар үшін қолданылатын
операциялық жүйе мысалы, қалталық компьютерлер, цифрлық ақпараттық
пейджерлар, мобильды телефондар, мультимедиялық және DVD құрылғылары
Windows CE операциялық жүйесі—ашық архитектурасы бар, көптеген құрылымдарды
қолдануға мүмкіндік беретін, 32-разрядты, көп міндетті атқаратың , көп
үздіксіз операциялық жүйе. Windows CE тұтас, бірақ жоғарғы өндірімді. Бұл
бірлеспроцессорлардың бірнеше маркаларымен және өндірушілермен жұмыс
жасайтың мобильдік жүйе. Unix операциялық жүйесі. Unix операциялық жүйесі
Bell Telephone Laboratories-та құрылған. Unix — өте көп қолданушылардың
жұмыстарын бір мезгілде қамтамасыз ете алатын көпміндетті операциялық жүйе.
Unix ОЖ ядросы биік деңгейдегі С тілінде жазылған, және ассамблерде тек
қана 10процент коды ғана бар. Бұл саналған айлар ішінде ОЖ Unix басқа
аппраттық платформаларға аударуға және байсалды өзгерістермен қосымшыларды
оңай еңгізуге болады. UNIX бірінші көшірмелі операциялық жүйе болып
аталады. Көп деген қолданып жүрген UNIX версияларында әр дайым өзгерістер
еңгізіліп отырады. Бір жағынаң бұл жүйенің мүмкіншілігін артырып отырады,
ал бір жағынаң – қолданып жұрген версиялар арсында айырмашылықтар пайда
болады.Осыған байланысты жүйелердің әртүрлі қасиеттеріне стандартизация
қажеттілігі туындайды UNIX атақтылық себебі: Код жүйесі биік деңгейдегі С
тілінде жазылған, өте түсінікті және тиімді. UNIX — көп міндеттік көп
қоланушылық жүйе. Стандарты бар.Бірінғай архитектурасы және интерфейс
стандарты бар. Қарапайым, бірақ алымды модульдық қолданушы интерфейс.
Бірлескен, иерархиялық файлдық жүйе қызметін көрметеді. Өте көп қосымшалар,
сонымен қатар оңай таратылатын, қарапайым мәтіндік редактордан бастап
деректер базасының басқару жүйесінең аяқтайды. Linux операциялық жүйе Linux
жүйесінің бастапқы құрылуы 1991 ж. финский студенті ЛинусТорвальдс (Linus
Torvalds) бастаған. 1991 жылдың қыркүйек айында ол e-mail арқылы өзінің
операциялық жүйесін бірінші қадамын таратты және оның жұмысына көніл
аударған адамдарға артықшылығымен кемшілігін көрсетуге көмек сұрады. Осы
уақыттан бастап көптеген программистер Linux-ті қолдай бастады. Қазіргі
ауқытта Linux — өте алымды жүйе, және тегін (free). Линус Торвальдс с
символом Linux —"пингвином" Линус Торвальдс операциялық жүйені емес, тек
оның ядросын өндеді. Ал басқа компаниялар операциялық жүйесін утилиттармен
және қолданбалы бағдарламалармен қамтамасыз етті. Мұның кемшілігі,
біріңғайлығы және ойластырған жүйені құру процедурасының жоқтығы. 5.
ТРАНСЛЯТОР, КОМПИЛЯТОР, ИНТЕРПРЕТТОР Транслятор (англ. translator —
переводчик) — бұл аударма-бағдарлама.Ол белгілі бір жоғарғы денгейде
жазылған тілді бағдарламаға, машиналық командалардан тұратың бағдарламаны
құрайды. Трансляторлар компиляторлар немесе интерпретаторлар түрінде іске
асырылады. Компилятор құрастырылған (англ. compiler —құрушы, жинаушы)
түтас бағдарламаны оқиды, оны аударады және машиналық тілде бағдарламаның
аяқтау вариантың құрады, сосын ол орындалады. Интерпретатор түсіндіріп
беру (англ. interpreter — жорушы, ауысша аудармашы) аударады және
бағдарламаны қатар қатарымен орындайды. Бағдарлама құрастырылған соң
негізгі бағдарлама мен компилятор қажет емес.Сонымен қатар
интерпрекаторлармен өнделген бағдарлама машиналық тілде қайта аударылуға
тиіс. Құрастырылған соңоткомпиляторная бағдарламалар жұмысы жылдамырақ
арқарылады, бірақ түсіндіріп берілетің Интерпретаторная бағдарламаларды
өзгерту және дұрыстау өте оңай. Белгілі бір тіл компиляцияға немесе
интерпретацияға бағытталады. Мысалы, Паскаль тілінде негізінде құрделі
есептерді шығару үшін қолданылады, сондықтан бұл тілді компиляторлар арқылы
жүзеге асырады. Басқа жағынаң, Бейсик бастаушы программистар үшін құрылған
тіл Кейбір жағдайларда бір тілде компиляторларда, және интерпретаторларда
қолданады.
5. Компьютерлік жүйелер. Интернет
Компьютерлік жүйелер IBM фирмасының анықтамасы бойынша компьютерлік
(есептеу) жүйелер төрт негізгі құрамнан түрады:
1) шығарылатын есепті, орындалатын жұмысты мәселе ретінде қойып, сонЬІй
нәтижесін алатын адам;
2) аппараттық жасақтама (Hardware);
3) мәліметтер файлы;
4) компьютерді программалық жасақтамасы (Software).
Компьютерлік жүйелер үғымын немесе мәліметтерді өңдеу жүйелерін осы төрт
комбинацияны – машиналарды, мәліметтерді, программаларды және адамды –
біріктіре қарастыру кезінде қолданады. Компьютерлік жүйелерді пайдалану
Жұмыс өнімділігі. Басқа құралдар мен машиналарды қолданғандағы сияқты,
компьютерді пайдаланудың ең алғашқы
себебі – жұмыс өнімділігін арттыру болып саналады.
Егер компьютерді есеп-қисап жасау, мәліметтерді өндеу
немесе құжаттарды қағазға басып алу істеріне пайдапансаңыз,
сіз бір сағатта көптеген істерді тындырасыз. Мысалы,
машинкада мәтін басатын шебер адам бір минутта 60-тан 80
сөзге дейін жмесе 6-8 жолға дейін мәтін басатын болса, орташа
мүмкіндікті компьютер минутына 1200 жол баса алады. Демек,
бір компьютер 150-200 адамды алмастыра алады деген сөз.
Мәліметтерді өңдеу жылдамдығы. Компьютерді
пайдаланудағы екінші себеп – мәліметтерді үлкен жылдамдықпен
өңдеу болып саналады. Дайындығы мол маман адам минутына
250 сөз оқып шыға алатын болса, компьютер 1000 000 сөз оқи
алады екен. Мысалы, Чикаго каласының телефон аньщтамалығы
788 000 адамдар атауынан, ал адрестер мен телефон нөмірлерін
коссақ, 32 000 000 жол информациядан тұрады екеа Минутына
250 сөз оқитын адам осы анықтамалықты оқып шығу үшін 250
сағат уақыт жібереді. Ал, орта мүмкіндікті компьютер оны 30
секундқа жетпейтін уақытта оқып шыға алады. Сол себепті
телефон станцияларында, анықтамалық іздеу қызметтерінде
ЭЕМ кеңінен қолданылады. Дәлдік пен ұкьштылық. Компьютерлік жүйелерді
пайдаланудағы үшінші себеп – олардың дәлдігі мен үқыптылығында жатыр. Егер
біз компьютерге нақты мәліметтер беріп, оларды өңдеудің дүрыс жолдарын
көрсетсек, ол
әрқашанда қатесіз дүрыс нәтижелер береді. Кейде компьютер
қате нәтиже берді деп айтылады. Мүндайда компьютердің
қателеспейтінін, қатенің себебі мәліметтердің оған дұрыс
берілмегендігінен, немесе осы мақсатқа арналған мәлімет-
терді өңдеу алгоритмінің қате болғанынан екенін ашып айту
кажет.
Интернет сөзі – Бүкіләлемдік компьютерлік желі дегенді білдіреді. Қазіргі
уақытта Интернет бірнеше қызметтерді атқарады: электрондық почта, WWW
(бүкіләлемдік өрмек), IRC (Internet Relay Chat- нақты уақыт режимінде
бірнеше адамдардың тікелей бір-бірімен араласуы), IRQ (берілген моментте
Интернетке қосылған адамның желідегі IP-адресін іздеуге арналған қызмет),
файлдарды тасымалдау қызметі (FTP), телеконференция қызметі (Usenet).
Интернетте жұмыс жасау үшін мыналар қажет:
• бүкіләлемдік желі түйіндерінің біреуіне компьютерді қосу;
• IP- адресті алу;
• Интернет қызметінің қолдануға болатын программа-клиент қызметінің
программалық қамтамасыздандыруын құру және қайтадан күйге келтіру.
Өз түйіндеріне қосуға мүмкіндік беретін және IP-адресін белгілейтін
мекемелер Интернет қызметін тасымалдаушылар (сервис-провайдер) деп аталады.
Интернетке қосылу белгіленген немесе коммутативті болуы мүмкін. Белгіленген
қосылу жаңа немесе дайын физикалық сызықтарының (кабельдік, оптоволоконды,
радиоканал, спутниктік канал және т.б.) орнын анықтайды. Оны көп көлемді
берілгендерді тасымалдауды қажет ететін мекемелер және кәсіпорындар
қолданады. Коммутативті біріктіру уақытша болады, арнайы байланыс сызығын
қажет етпейді және телефон желісі арқылы жүргізілуі мүмкін. Коммутацияны
телефон номерін теру кезінде шыққан сигнал бойынша АТС орындайды.
Интернетке телефон желісі арқылы қосылу үшін ақпараттарды цифрлық түрге
алмастыру үшін қолданылатын арнайы құрылғы – модем керек. Модемдер сыртқы
және ішкі болып екіге бөлінеді.
Бүгінде Интернет білім алудың әр түрлі салаларында әржақты ақпараттардың
түпнұсқасы ретінде қолданылады. Құжаттарды беруді басқаратын Интернет
қызметін World Wide Web деп атайды. WWW құжаттары Интернетке тұрақты түрде
қосылатын компьютерлерде – Web-серверлерде сақталады. Web-серверлерде бөлек
құжат емес, өзара байланысқан құжаттардың тобы орналасады. Мұндай топ Web-
түйінді (Web-сайт) береді. Дайын материалдардың Web-түйінде орналасуы Web-
басылым немесе Web-публикация деп аталады. WWW- дағы жеке құжат Web-парақ
деп аталады. Бұл тексттен, графикалық иллюстрациялардан, мультимедиялық
объектілерден тұратын құжаттардың жиынтығы. Web-парақты құру үшін HTML
(Hypertext Markup Language – гипертекстті бөлу тілі) тілі қолданылады, яғни
құжатқа қойылатын тегтердің көмегімен құжаттың логикалық құрылысын
сипаттайды, құжатты форматтауды және объектілерді қоюды басқарады. WWW
айырмашылығынан ерекшеліктері тақырыбы бойынша байланысты, адресі анық
түрде көрсетілмеген бір құжаттан басқа құжатқа ауысу жабдығының бар болуы
болып табылады. Құжаттар арасындағы байланыс гипертексттік сілтеменің
көмегімен жүргізіледі. Гиперсілтеме – бұл басқа да Web-құжаттың адресін
ассоциялайтын құжаттың белгіленген фрагменті (текст немесе иллюстрация).
Гиперсілтемені қолдану WWW бойынша нақты беттердің адресін қолданбай
тақырыбы бойынша табуды ұйымдастырады. Интернеттегі құжаттар электрондық
формада бейнелеуге арналған. Нақты компьютерде құжатты форматтау және
бейнелеу броузер деп аталатын арнайы программаның көмегімен жүргізіледі.
Интернет жағынан WWW қызметінің жұмысын серверлік программалық жабдық – Web-
серверлер қамтамасыз етеді. Клиент жағынан жұмыс клиент программалары Web-
броузерлермен қамтамасыз етіледі. Ең көп қолданылатын броузерлер – Internet
Explorer, Netscape Navigator және Opera. Броузерлердің қасиеттері
программадан Сервис-Настройка командасымен немесе Басқару панелі арқылы
орындалады
6. Электрондық кестелер, электрондық кестелерде жұмыс істеудің жалпы
технологиясы, MS EXcel
Excel электрондық кесте құралдарымен мәліметтерді өңдеу
Кестелік құрылымдықұжаттармен жұмыс істеуге арналған кең таралған
құралдардың бірі Microsoft Excel болып табылады. Ол сандық мәліметтермен
жұмыс істеу үшін негізделген. Бұл тарауда біз Microsoft Office 2000
программасының құрамына кіретін Microsoft Excel 2000 электрондық кестенің
алғашқы ұғымдарымен және жұмыс істеу тәсілдерімен танысамыз. Excel жай ғана
программа емес, оны көптеген математкалық амалдрды, күрделі есептерді
жеңілдету үшін пайдалануға болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде
түрлі-түсті диаграмммалар тұрғызып, жүргізуді қамтамасыз ете алады. Excel
мүмкіндігінің көпжақтылығы тек экономика саласында ғана емес, ғылыми
зерттеу, әкімшілік жұмыстарында да кеңінен қолданылады.
Excel даярлайтын құжат Жұмыс кітабы деп аталады. Жұмыс кітабы жұмыс
парағынан тұрады. Жұмыс парағының құрылымы кестенің құрылымындай және ол
бір немесе бірнеше кестені қамтиды. Әрбір парақтың аты төменгі жағында
орналасқан таңбашада көрініп тұрады. Осы таңбашаның көмегімен кітапты
парақтауға болады. Таңбашаны тышқаннның батырмасын екі рет басу арқылы
өзгертуге болады. Әрбір жұмыс парағы жолар мен бағандардан тұрады.
Бағандардың аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс
парағы 256-ға дейін баған санын қамти алады. Бағандар А-дан Z әріптерінің
комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-ға дейін
нөмірленеді.
Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтарды береді. Ол электрондық кестенің
мәлімет енгізетін ең кіші элементі болып табылады. Әрбір ұяшықтың жол мен
бағандардың белгіленуінен тұратын адресі болады.
Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.
Әрқашанда ұяшықтардың біреуі ағымдық ұяшық болып есептеледі және жақтаумен
ерекшеленіп тұрады. Осы жақтау кестелік меңзердің рөлін атқарады және
тышқанның немесе басқару пернелердің көмегімен экранда жылжыта аламыз.
Мәліметтерді енгізу, пішіндеу және басқада іс-әрекеттер осы ағымдағы осы
ұяшықта жүзеге асырылады. Бірнеше ұяшықтар тобын ұяшықтар ауқымы деп
атаймыз. Ауқымдар тік төртбұрыш қалыпты болады. Оларды былай белгілейді:
A7: E25. Мұндағы А7 – тік төртбұрыштың сол жақ жоғарағы, ал Е25 – оң жақ
төменгі бұрыштары.
Мәліметтер типі. Кестенің ұяшықтарына мәліметтердің келесі үш типінің
біреуін ғана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер:
• Сан
• Формула
• Мәтін
Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына
қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны
сандық типке жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп
қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесе апостроф болса, мәтін деп
қабылдайды.
Мәліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жүзеге асырылады. Енгізілген
мәліметтерді енгізбей алып тастау үшін немесе ұяшықтың бастапқы мәндерін
қалпына келтіру үшін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындағы
Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз.
Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң
жақшетіне орналасады.
Сандық пішімде. Экономикалық есептерде санның үш түрлі пішімде жазылуы
қолдананылады: кәдімгі сандық пішім, қаржылық және мерзімдік. Кәдімгі
сандық пішім әр түрлі сандқ шамаларды жазуға арналған. Мысалы: қайсыбір
тауардың санын, пайзын жас мөлшерін және т.б. Ақша сомасын енгізу қаржылық
пішімде жүзеге асырылады. Уақыт мезгілін жазу үшін мерзімдік пішім
пайдалынылады.
Мәтіндік пішім. Мәтіндік пішім мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген
сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданады. Бұларға жататындар:
регистрациялық нөмірлер, поштаның индексі, телефонның нөмірі.
Ағымдағы ұяшықтың немесе ерекшеленген ауқымдығы мәлдіметтердің пішімін
өзгерту үшін Пішім Ұяшықтар(Формат Ячейки) командасын пайдаланады.
Ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесіндегі
қыстырмалардан мәліметтердің жазылу пішімін таңдап алады. Сол терезеде
мәтіннің бағытын көрсетіп, оны түзеу, қарпін өзгерту, символдардың жазлуын,
фонның түсін, жақтаудың түрін анықтайтын параметірлерді енгізуге болады.
Excel програмысының кестесіндегі есептеулер формулалардың көмегімен жүзеге
асырылады. Формулалар тұрақты сандардан, ұяшықтарға сілтеме мен Excel
функцияларынан тұрады. Егер ұяшықтарға формулалар енгізілген болса, онда
жұмыс парағында осы формуланың есептеу нәтижесі белгіленіп тұрады.
Ұяшықтағы сандық нәтижені емес, оған енгізілген формуланы көру үшін сол
ұяшықты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуға көзсалу керек.
Ұяшықтарда адрес көрсетіледі оны ұяшықтарға сілтеме деп атаймыз. Есептеу
нәтижесі формуладағы пайдалынылған ұяшықтарға тәуелді болады. Тәуелді
ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп
тұрады.
Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады:
• біріншіден, ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;
• екінші тәсілі қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге
болады.
Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде
нәтиже қандай болатыны сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Кәдімгі
жағдайда формуладағы ұяшықтарға сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бұл
формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі
автоматты түрде өзгереді деген сөз. Мысалы: В2 ұяшығында одан бір жол солға
қарай және төмен орналасқан А3 ұяшығына сілтеме орналассын. Егер осы
формула көшірлсе, онда сілтеменің салыстырмалы көрсеткіші сақталады.
Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.
Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула көшірілгенде сілтеменің
адресі өзгермейді, сілтеме көрсетіп тұрған ұяшық тұрақтыы болып қалады.
Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың
сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген ұяшықтың
нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соңғы екі
жағдайда ұяшық нөмірлерінің бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып
есептеледі, бұл аралас сілтеменің мысалдары.
Әдетте кестелер қайталатын, біртектес мәліметтен тұратындықтан, Excel
программасының енгізуді автоматтандыратын құралдары бар. Оларға жататындар
автотолтыру, формулалармен автотолтыру.
Автотолтыру. Мәтіндік мәліметтерді автоматтандыру үшін авто толтыру әдісін
қолданады. Оны жұмыс парағының бір бағанына бірнеше рет қайталанатын
мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланады. Мәтінді енгізу кезінде программа
оны жоғарғы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты
түрде толтырады.
Сандарды автолтыру. Сандармен жұмыс істеген кезде автолтыру әдісі
пайдаланады. Ағымдығы ұяшықтың қоршауының төменгі бұрышында кішкентай қара
түсті шаршы орналасқан. Оны толтыру маркері деп атайды. Тышқанның
нұсқағышын сол маркерге алып барса, оның пішіні кішкентай крест тәрізді
болып өзгереді. Сол кезде маркерді тік немесе көлденең тасымалдау арқылы
автолтыру жүзеге асырылады.
Прогресия бойынша толтыру. Ол үшін Түзету Толтыру Прогрессия (Правка
Заполнить Прогрессия) орындау керек. Ашылған прогрессия сұхбат
терезесінде прогрессияның тегі, қадам мөлшері, шектік мәні таңдап алынады.
ОК батырмасын басқаннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша
ұяшықтарды автоматты түрде толтырып береді.
Формулаларды автолтыру. Бұл амал сандарды автотолтыру сияқты жүзеге
асырылады. Автоттолтыру кезінде формулалардың басқа ұяшықтарға сілтеменің
ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің
салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді. Ал абсолют сілтемелер
өзгермей сол қалпында қалады. Мысалы: үшінші С Бағанында мәні А және В
бағандарының сәйкес ұяшықтардағы мәндерінің қосындысына тең формула
есептелсін. С1 ұяшығында =A1+B1 формуласын енгіземіз, осы формаланы
автотолтыру әдісімен үшінші бағанның барллық ұяшықтарына көшіреміз.
Автотолтыру кезіндегі сілтемелердің жаңару ережелері келесі кестеде
көрсетілген:
Бастапқы ұяшықтардағы сілтеме Келесі ұяшықтағы сілтеме
Оңға толтыру кезінде Төмен толтыру кезінде
А1 (салыстырмалы) В1 А2
$А1 (бағана бойынша абсоллют) $А1 $А2
А$1 (жол бойынша абсолют) В$1 А$1
$А$1 (абсолют) $А$1 $А$1
Excel программасында стандарт функциялар тек формулаларда ғана қолданылады.
Функцияны шақыру ішін формулада функцияның атын көрсету қажет. Функция
егізілгеннен кейін жақшада оның параметрлері көрсетіледі. Параметр ретінде
сан, ұяшықтар немесе басқа да бір өрнектер алынады.
Формулалар. Егер формулаларды Функцияларды өзгерту (Изменить функций)
батырмасын басу арқылы немесе Кірістіру Функция командасын жүзеге
асыратын болса, онда формулалар жолының астында Функцялар шебері (Мастер
функций) аты сұхбат терезе ашылады. Ал оның анелінде функциялар тізімі
ашылады. Оның Категория бөлімінде ең соңғы пайдалынылған он функция және
төменірек басқа функциялар бөлімі бейнеленеді.
Функция шеберін қолдану. Функция шеберінің Категория тізімінен қажетті
функцияны категориясы бойынша таңдап алуға болады. Функциялар тізімінен
берілген категория бойынша нақты функция алынады. ОК пернесін шерткеннен
кейін, қажеттіфункцияның аты формулалар жолына енгізіледі. Ал мәтіндік
меңзер сол функцияның параметрлері көрсетілген жақшалардың арасына
орналасады.
Функцияның парамерлерін енгізу. Функияның параметрлерін енгізі кезінде
формулалар терезесінің түрі өзгереді. Мұнда параметрлерді енгізуге арналған
өріс бейнеленеді. Егер параметрдің аты жартылай майлы қаріппен көрсетілсе,
онда бұл параметрді мүндетті түрде енгізу қажет. Ал егер параметрдің аты
жәй қаріппен көрсетілетін болса, ол параметрді тастап кетуге болады.
Формулалар терезесінің төменгі жағында функцияның қысқаша көшірмесі
сиппатамасы мен параметірлерінің өзгеру аралықтары беріледі.
Қорытынды есептеулер. Шебердің көмегімен алынатын көптеген функциялардың
көп бөлігі ғылыми есптеулерге арналған. Қаржымен байланысты есептерді
орындауға арналған қаржы функциясы өз алдына бір категорияны құрайды.
Экономикалық және бухгалтерлік есептеулерде негізінен қорытындылау
функциялары қолданылады. Бұл функцияларға ортақ қасиет, олардың
параметрлерінің тізіміне енетін параметрлер саны алдын-ала белгісіз болуы
мүмкін, өйткені олар әр жағдайда әр қалай, ал нәтижесінде барлық
параметрлерді сипаттайтын ортақбір сан алынады. Осы типтес нақты функциялар
әр түрлі категорияларда орналасқан, соның ішінде көп бөлігі Математикалық
және Статистикалық категорияларында орналасқан.
Қосындылау функциясы. Қортындылау функцияларының ішіндегі ең көп
қолданылатыны қосындылау функциясы – СУММ. Стандартты аспаптар панелінде
осы функцияда ғана жеке батырма бар – Автоқосынды (Автосумма) батырмасы.
Автоматты түрде қосындылау ағымдағы ұяшықтың немесе сол жағындағы ауқымды
қамтиды. Автоматты түрде таңдалынып алынған ауқымды қайтадан өзгертіп,
функцияның қосымша параметрлерін беруге болады.
Қортындылау есептеулеріне арналған басқа функциялар Функцияларды өзгерту
батырмасы немесе Функциялар шеңбері арқылы алынады. Бұл функциялардың
қатарына ДИСП (дисперсия), МАКС (ауқымдағы ең үлкен сан), МИН (ауқымдағы ең
кіші сан), СРЗНАЧ (ауқымдағы сандардың арифметикалық ортасы), СЧЕТ
(ауқымдағы мәндері бар ұяшықтар саны) және т.б. жатады.
Көптеген экономикалық есптерді жеңілдету үшін функциялар қолданылады.
Функциялар y = f(x) түрінде жазылады, мұндағы х – функцияның аргументі, ал
у – функцияның мәні, f – функция.
Функцияларды қолдануға мысалы қарастырайық: С7 ұяшығында АВС(А7) + LOG(В7(
формуласын есептейік). Мұндағы А7, В7 – ұяшықтарға салыстырмалы сілтемелер;
АВС(А7) – А7 ұяшығындағы мәннің абсалютті шамасын есептейтін функция;
LOG(В7) – В7ұяшығындағы мәннің логарифімін есептейтін функция.
Excel програмысында қолданылатын стандарт функциялар тізімі:
• SIN, COS, TAN – тригонометриялық функциялар;
• ASIN, ACOS, ATAN – кері тригонометриялық функциялар;
• МАКС, МИН, СРЗНАЧ – массивтерге қолданылатын функция;
• LN, LOG, LOG10 – натурал, жай ондық логарифмдер;
• КОРЕНЬ – кватрад он түбірді анықтайтын функция;
• ЕСЛИ, И, НЕ, ИЛИ, ЛОЖЬ – логикалық функциялар;
• ЗАМЕНИТЬ, НАЙТИ, КОДСИМВ, ЛЕВСИМВ, ПОВТОР- мәтіндік функциялар.
Бұл тізімді әрі қарай жалғастыра беруге болады, өйткені олардың саны өте
көп.
Ұяшықтағы мәліметтерді қорғау. Excel програмасында бүкіл жұмысы кітабын кез-
келген парақты немесе ұяшықты қайсыбір көлденең жағдайлардан, сақтап қоюға
болады. Мәліметтерді қорғап қою оны өзгерістерден қорғау қасиетін алып
тастағанға дейін сақталады. Әдетте жиі өзгермейтін мәліметтер ( есептеу
формалары, кестенің тақырыптары, ұяшықтың аттары) ғана өзгертуден қорғалуы
тиіс
Мәліметтерді қорғау екі бөліктен тұрады:
• өзгертілуге тиіс ұяшықтардың бұрынғы қорғау қасиеттері алынады;
• ағымдағы парақа немесе оның кейбір ауқымдарына қорғалу қасиеті
енгізіледі.
Бұдан кейін тек қорғалу енгізілген ұяшықтар мен ауқымдарға ғана мәліметтер
енгіземіз.
Ұяшықтардың қорғалу қасиетін енгізу. Қажетті ауқымды ерекшелеп алып, содан
кейін Пішім Ұяшықтар Қорғау (Формат Ячеики Защита) командасын
орындап, ашылған Ұяшықтарды пішімдеу (Формат ячеек) сұхбат терезесінің
Қорғау (Защита) қсытырмасындағы жалаушыларды орнатамыз немесе алып
тастаймыз.
Excel- де диаграммаларды тұрғызу
Excel программасындағы диаграмма термині сандық мәліметердің графиктік
түрде бейнеленуінің барлық жағын қамтиды. Графиктік бейнелеу берілген
мәліметтер қатары негізінде құрылады. Берілген мәліметтері бар жеке алынған
жол немесе бағаннан тұратын ұяшықтар тобы мәліметер тобын құрайды. Бір
диаграммада бірнеше мәліметтер қатарын бейнелеуге болады. Диаграмма деп
жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік обьектіні айтады. Ол
мәліметтер тұрған парқта немесе кез-келген басқа парақта орналасуы мүмкін.
Диагамма өзі тұрғызылған мәліметтермен әрқашан тығыз байланыста болады.
Егер мәліметтер жаңартылатын болса, диаграмма да автоматты түрде соған
сәйкес өзгереді.
Диаграмманы тұрғызу үшін Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) қолданылады. Ол
стандарты аспаптар панелінде орналасқан диаграмма шебері батырмасының
көмегімен іске қосылады. Әдетте диаграмма тұрғызар алдында мәліметтер
орналасқан аймақты ерекшелеп алады немесе бұл мәліметерді Диаграмма
шеберінің барысында енізуге болады.
Диаграмманың түрін таңдап алу. Диаграмма шеберінің алғашқы сатысында
диаграмманың түрін таңдап алуымыз қажет. Стандартты қыстырмасындағы Түр
(Вид) тізімінде диаграмманың қолда бар түрлері көрсетілген. Таңдап алынған
түр үшін терезенің оң жағында мәліметтердің көрсетілуінің түрлі нұсқаулары
көрсетілген. Сонын ішінен ең қолайысын таңдауымыз қажет. Стандарты емес
қыстырмасында пішімделген, толығымен қалыптасқан диаграмма түрлері
бейнеленген. Диаграмманың түрін таңдап алынғанна кейін Ары қарай ( Далее )
батырмасын басамыз.
Мәліметтерді таңдап алу. Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) жұмысының
екінші сатысы диаграмма тұрғызылатын мәліметтердің таңдап алудан басталады.
Егер мәліметтер ауқымы алдын- ала берілген болса, Диаграмма шебері
терезесінің үстінгі жоғарғы бөлігінде орналасқан адын-ала қарап шығу
аймағында тұрғызылатын диаграмманың жуық бейнесі пайда болады. Егер
мәліметтер бірдей ауқымды тік төртбұрышты қамтитын болса, онда оны
мәліметтер ауқымы (Диапазон данных) қыстырмасы бойынша таңдап алған
қолайлы. Егер мәліметер бірегей топтан емес, жеке қатарладан тұрса, онда
оны Қатар (Ряд) қыстырмасы бойынша енгізген дұрыс.
Диаграмманы безендіру. Диаграма шеберінің үшінші сатысы ( Ары қарай
батырмасын шерту арқылы алынады ) диаграмманы безендіруден тұрады.
Диаграмма шебері терезесінің қыстырмларына төмендегі параметрлер
енгізіледі:
• диаграмманың аты, осьтерінің атаулары (Тақырыптары қыстырмасында);
• коордиаттық осьтердің кескінделуі мен белгіленуі (Осьтер қыстырмасында);
• координата осьтеріне параллель тор сызықтардың кескінделуі (Тор сызықтар
қыстырмасында);
• тұрғызылған осьтердің сипаттамасы (Атаунама қыстырмасында);
• графиктің элементердің жеке мәліметтеріне сәйкес келетін атауларды
бейнелеу ( Мәліметтер қолтаңбасы қыстырмасында );
• графикті тұрғызуда пайдалынылған мәліметтерді кесте түрінде көрсету (
Мәліметтер кестесі қыстырмасында);
Диаграмманы орналастыру. Ары қарай (Далее) батырмасын басу арқылы
Диаграмма шеберінің соңғы сатысына көшеміз. Бұл терезеде диаграмманы жаңа
параққа немесе бұрынғы жұмыс парақтарынң біреуіне орналастыратынымыз жайлы
сәйкес өрістердің біреуіне жауап бреміз. Дайын (готово) батырмасын шертіп,
өзіміз көрсеткен парақта орналасқан дайын диаграмманы аламыз.
Диаграмманы редакциялау. Дайын болған диаграмманы түзетуге болады. Ол
келесідей элементердің жиынтығынан тұрады: тақырыбы, тақырыптық осьтер, тор
сызықтары, тұрғызу аймағы, маркерлер, сандық мәліметер және т.б.
Диаграмманың кез-келген элементін тышқанның көмегімен ерекшелеп алып,
параметрлерін өзгертуге болады. Пішім (Формат) командасының көмегімен
ашылған терезеде диаграман пішімдеуге болады. Диаграманы өшіру үшін Delete
пернесін басамыз немесе диаграмма орналасқан парағын алып тастау керек
(Түзету (Правка) Тазарту (Очистка)).
Кестені баспаға шығару. Excel-де қазға шығармас бұрмын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz