Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ...
1.3. Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ...
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6. Көмекші өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.7. Үстеме шығыстарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.8.Өндіріс шығындар есептеу тәсілі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 . ЖШС «Бест.стройкомплект».тегі өндірістік есеп шоттарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1. Ұйыммен танысу
2.2. «Бест.стройкомплект» ЖШС.нің есебі
3.Өндірістік есеп шоттарының пәнаралық байланысы ... ... ... ... ...
3.1. Өндірістік есеп шоттарындағы кірістер мен шығыстар аудиті
3.2. Өндірістік есеп шоттарының шығындар аудиті
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ...
1.3. Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ...
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6. Көмекші өндіріс шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.7. Үстеме шығыстарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.8.Өндіріс шығындар есептеу тәсілі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 . ЖШС «Бест.стройкомплект».тегі өндірістік есеп шоттарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1. Ұйыммен танысу
2.2. «Бест.стройкомплект» ЖШС.нің есебі
3.Өндірістік есеп шоттарының пәнаралық байланысы ... ... ... ... ...
3.1. Өндірістік есеп шоттарындағы кірістер мен шығыстар аудиті
3.2. Өндірістік есеп шоттарының шығындар аудиті
Өндіріс ұйымның шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі.Осы үрдіс ұйымның қаржылық жағдайына ,яғни пайда немесе залалына әсер етеді.Осыған байланысты өндіріс үрдісін,яғни олардың шығындарын,өнімдерді шығару көлемін,олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т.б басқару қажеттілігі туындайды.Жалпы өндіріс дегеніміз-қоғамының өмір сүруі және дамуы үшін қажетті материалдарды ,өнімдерді шығаратын процесс.Қазіргі заманғы өндіріс ғылыми техникалық прогресстің нәтижелерін қолдану,соның ішінде автомизатцияландырылған жүйе ретінде дамиды.Әрбір өндірістік кәсіпорындар цехтардан,учаскелерден ,қослқы шаруашылықтардан басқару және ұйымдастыру шаруашылықтардан тұрадыф.Осы аталғандардың барлығы кәсіпорынның өндірстік құрылымын құрайды.
Курстық жұмыстың негізгі бөлім 3 бөлімшеден тұрады:
Теория
Талдау
Пәнаралық байланыс
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда ҚР дамыған нарықтық экономикаға көшуде.Көп жағдайда коммерциялық кәсіпорындар тиімді ,әрі неғұрлым жоғары пайда табу мақсатын көздейді және ол мақсатқа жету өндіріс саласымен айналысу рентабьлдігі болып табылады.
Өндіріс саласында қызмет көрсету басқа салалармен салыстырғанда көп қаржы ,ұзақ уақытты талап ететін болса да ,оның жемісі табысты болады.
Бірақ бұл табыстарға жету үшін кәсіпорын көп қиыншылықтардан өтуі ықтимал.Себебі:кәсіпорынның есеп саясаты,әкімшілік шешімдер ,өндіріс шығындардың есебі,экономикалық тұрақтылығы өндіріспен тікелей байланысты болады,яғни кәсіпорынның табысты болуы кәсіпорын саясатының ұйымдастырылуымен тікелей байланысты. Өндіріс- бұл кәсіпорынның пайда болғаннан бастап,ликвидицияға ұшырағанға дейін басты,негізгі күші болып табылады.Белгілі бір өнімді өндіруші ұйымның өндіріс цехтары болмаса,кәсіпорынның алға жылжуы ,ғылыми техникалық прогресске сай ,иновациялық дамуы мүмкін емес.Өндіріс шығындарын дұрыс ұйымдастыру бұл кәсіпорынның алдағы кезеңдегі тиімділіктің негізгі кепілі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты : Курстық жұмыс тақырыбының мазмұнын ашу ,тәжірбие барысын өндірістік есепшоттармен ұштастыра білу.Өндірістік есепшоттарының пәнаралық байланыссын анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті:Курстық жұмысты жазу барысында қойылған мақсаттарға жету.Жоспар бойынша барлық міндеттерді орындау.
Курстық жұмыстың негізгі бөлім 3 бөлімшеден тұрады:
Теория
Талдау
Пәнаралық байланыс
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда ҚР дамыған нарықтық экономикаға көшуде.Көп жағдайда коммерциялық кәсіпорындар тиімді ,әрі неғұрлым жоғары пайда табу мақсатын көздейді және ол мақсатқа жету өндіріс саласымен айналысу рентабьлдігі болып табылады.
Өндіріс саласында қызмет көрсету басқа салалармен салыстырғанда көп қаржы ,ұзақ уақытты талап ететін болса да ,оның жемісі табысты болады.
Бірақ бұл табыстарға жету үшін кәсіпорын көп қиыншылықтардан өтуі ықтимал.Себебі:кәсіпорынның есеп саясаты,әкімшілік шешімдер ,өндіріс шығындардың есебі,экономикалық тұрақтылығы өндіріспен тікелей байланысты болады,яғни кәсіпорынның табысты болуы кәсіпорын саясатының ұйымдастырылуымен тікелей байланысты. Өндіріс- бұл кәсіпорынның пайда болғаннан бастап,ликвидицияға ұшырағанға дейін басты,негізгі күші болып табылады.Белгілі бір өнімді өндіруші ұйымның өндіріс цехтары болмаса,кәсіпорынның алға жылжуы ,ғылыми техникалық прогресске сай ,иновациялық дамуы мүмкін емес.Өндіріс шығындарын дұрыс ұйымдастыру бұл кәсіпорынның алдағы кезеңдегі тиімділіктің негізгі кепілі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты : Курстық жұмыс тақырыбының мазмұнын ашу ,тәжірбие барысын өндірістік есепшоттармен ұштастыра білу.Өндірістік есепшоттарының пәнаралық байланыссын анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті:Курстық жұмысты жазу барысында қойылған мақсаттарға жету.Жоспар бойынша барлық міндеттерді орындау.
1. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы – 2001, Родостовец
2. Бухгалтерлік есеп және аудит, Алматы – 2005
3. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері // 2004
4. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп // Алматы – 2005
5. Басқару есебі, 2005
6. Төлгенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері// Алматы – 2001
7. Инвестициялық институттардағы бухгалтерлік есеп// Алматы - 2002
8. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы – 2005 ж.
9. Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004.
10. Н.Қ., Есенғалиева Қ.С. «Микроэкономика». Алматы – 2005 ж.
11. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-3 заңы.
12. «Бухгалтерлік есепшоттарының жаңа үлгі жоспары» ҚР Қаржы министрлігінің 23.05.2007 ж №185 бұйрығымен бекітілген.
13. «Еуразийский вестник аудитора» -кәсіби бухгалтерлер мен аудиторларға арналған халықаралық журнал.
14. «Бухгалтер бюллетені» -бухгалтерлерге арналған арнайы басылым.
15. Интернет желісі
2. Бухгалтерлік есеп және аудит, Алматы – 2005
3. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері // 2004
4. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп // Алматы – 2005
5. Басқару есебі, 2005
6. Төлгенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері// Алматы – 2001
7. Инвестициялық институттардағы бухгалтерлік есеп// Алматы - 2002
8. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы – 2005 ж.
9. Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004.
10. Н.Қ., Есенғалиева Қ.С. «Микроэкономика». Алматы – 2005 ж.
11. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-3 заңы.
12. «Бухгалтерлік есепшоттарының жаңа үлгі жоспары» ҚР Қаржы министрлігінің 23.05.2007 ж №185 бұйрығымен бекітілген.
13. «Еуразийский вестник аудитора» -кәсіби бухгалтерлер мен аудиторларға арналған халықаралық журнал.
14. «Бухгалтер бюллетені» -бухгалтерлерге арналған арнайы басылым.
15. Интернет желісі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
1.1. Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
1.2. Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ...
1.3. Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ...
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.6. Көмекші өндіріс шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.7. Үстеме шығыстарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.8.Өндіріс шығындар есептеу тәсілі және өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
2 . ЖШС Бест-стройкомплект-тегі өндірістік есеп шоттарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Ұйыммен танысу
2.2. Бест-стройкомплект ЖШС-нің есебі
3.Өндірістік есеп шоттарының пәнаралық байланысы ... ... ... ... ...
3.1. Өндірістік есеп шоттарындағы кірістер мен шығыстар аудиті
3.2. Өндірістік есеп шоттарының шығындар аудиті
Кіріспе.
Өндіріс ұйымның шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі.Осы үрдіс ұйымның
қаржылық жағдайына ,яғни пайда немесе залалына әсер етеді.Осыған
байланысты өндіріс үрдісін,яғни олардың шығындарын,өнімдерді шығару
көлемін,олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т.б басқару
қажеттілігі туындайды.Жалпы өндіріс дегеніміз-қоғамының өмір сүруі және
дамуы үшін қажетті материалдарды ,өнімдерді шығаратын процесс.Қазіргі
заманғы өндіріс ғылыми техникалық прогресстің нәтижелерін
қолдану,соның ішінде автомизатцияландырылған жүйе ретінде дамиды.Әрбір
өндірістік кәсіпорындар цехтардан,учаскелерден ,қослқы шаруашылықтардан
басқару және ұйымдастыру шаруашылықтардан тұрадыф.Осы аталғандардың
барлығы кәсіпорынның өндірстік құрылымын құрайды.
Курстық жұмыстың негізгі бөлім 3 бөлімшеден тұрады:
➢ Теория
➢ Талдау
➢ Пәнаралық байланыс
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда ҚР дамыған нарықтық
экономикаға көшуде.Көп жағдайда коммерциялық кәсіпорындар тиімді ,әрі
неғұрлым жоғары пайда табу мақсатын көздейді және ол мақсатқа жету
өндіріс саласымен айналысу рентабьлдігі болып табылады.
Өндіріс саласында қызмет көрсету басқа салалармен салыстырғанда көп қаржы
,ұзақ уақытты талап ететін болса да ,оның жемісі табысты болады.
Бірақ бұл табыстарға жету үшін кәсіпорын көп қиыншылықтардан өтуі
ықтимал.Себебі:кәсіпорынның есеп саясаты,әкімшілік шешімдер ,өндіріс
шығындардың есебі,экономикалық тұрақтылығы өндіріспен тікелей байланысты
болады,яғни кәсіпорынның табысты болуы кәсіпорын саясатының
ұйымдастырылуымен тікелей байланысты. Өндіріс- бұл кәсіпорынның пайда
болғаннан бастап,ликвидицияға ұшырағанға дейін басты,негізгі күші болып
табылады.Белгілі бір өнімді өндіруші ұйымның өндіріс цехтары
болмаса,кәсіпорынның алға жылжуы ,ғылыми техникалық прогресске сай
,иновациялық дамуы мүмкін емес.Өндіріс шығындарын дұрыс ұйымдастыру бұл
кәсіпорынның алдағы кезеңдегі тиімділіктің негізгі кепілі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты : Курстық жұмыс тақырыбының мазмұнын ашу
,тәжірбие барысын өндірістік есепшоттармен ұштастыра білу.Өндірістік
есепшоттарының пәнаралық байланыссын анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті:Курстық жұмысты жазу барысында қойылған
мақсаттарға жету.Жоспар бойынша барлық міндеттерді орындау.
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы.
1.1.Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен
классификациясы.
Өндіріс – қоғамның өмір сүруі және дамуы үшін қажетті материалды
өнімдерді шығаратын процесс. Өндірістің дамуын еңбек кұралдарынан, еңбек
заттарынан және белгілі бір мақсатпен жасалынатын жұмыс процесінен тұратын
еңбек ету жағдайы анықтайды.
Қазіргі заманғы өндіріс, ғылыми-техникалық процестің нәтижелерін
қолдану, соның ішівде автоматизацияландыру арқылы дамиды. Әрбір өндірістік
кәсіпорын – цехтардан, учаскелерден, бригадалардан, қосалқы
шаруашылықтардан, басқару және ұйымдастыру шаруашылығы ұйымдарынан тұрады.
Өндірістік бөлімдердің жиынтығы, олардың саны мен өзара қарым-
қатынастары және өндірістің көлемі мен жұмысшылардың саны кәсіпорынның
жалпы құрылымын құрайды.
Кәсіпорынның өндіріске байланысты бөлімдері: цех, участок, бригада,
қызмет көрсететін шаруашылықтар бірігіп, кәсіпорынның өндірістік құрылымын
құрайды. Өндірістік құрылым еңбек өнімділігінің деңгейін, өндіріс
шығындарын, табиғи байлық пен техниканы қолданудың экономикалық тиімділігін
анықтауға ықпал жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құрылымының бөлігі болып цех саналады.
Цех - әкімшілік жағынан оқшауланған, жай өндіріс процесінде белгілі бір
жұмысты атқаратын буын.
Өнеркәсіптік кәсіпорындағы өндірістік құрылымның 3 түрі
(типі) бар:
• заттай;
• технологиялық;
• аралас.
Заттай құрылымды қолданған кезде кәсіпорынның негізгі цехтары мен
учаскелерінің әрқайсысы белгілі бір өнімді, не болмаса белгілі бір
бөлшектерді өндіруге маманданады. Заттай құрылымның көптеген пайдалы
көрсеткіштері болады. Өйткені ол цехтардың арасындағы байланысты дамытады,
өндіріс циклын азайтады, жұмысшылардың өнім сапасын кө-теруге деген
көзқарасын жақсартады. Соның арқасында өнім өндіру ұлғаяды, өндіріс
шығындары азаяды.
Технологиялық құрылым қолданылғанда технологиялық процестің ретіне
байланысты жұмыс орындалады. Өндірістік құрылымның бұл типі цехты не
болмаса учаскені басқаруды оңайлатады және өндірістің бір номенклатуралы
өнім шығарудан келесі номенклатуралы өнім шығаруына ықпал жасайды.
Кемшіліктері: цехтардың арасындағы өндірістік қарым-катынастардың
қүрделенуі, жоғарғы өнімді құрал-жабдықтар мен құралдар қолданудың
мүмкіншілігінің жоқтығы жатады. Бұлардың бәрі еңбек өнімділігінің
төмендеуіне, шығындар көлемінің өсуіне әсерін тигізеді.
Ал өндірістік құрылымның аралас түрі болса, заттай кұрылымның да,
технологиялық құрылымның да элементтерінен тұрады және бұл тип цехаралық
тасымалдардың көлемінің азаюына, өнім өндірудің өндірістік циклының
қысқаруына, еңбек жағдайын жақсартуға еңбек өнімділігін артты-руға, өнімнің
өзіндік құнын азайтуға әсерін тигізеді.
Өндіріс құрылымына мынадай факторлар әсер етеді:
• кәсіпорынның халық шаруашылығының қай саласына жататындығы;
• шығарылған өнімнің номенклатурасы;
• оның конструкциялық ерекшеліктері;
• қолданылған материалдар;
• шикізаттар және оларды өңдеу түрлері;
• өнімнің конструкциялық қарапайымдылығы және технологиялық
төзімділігі;
• өнім сапасына қойылатын талаптар;
• өндіріс тұрпаты, оның мамандандырылуы және кооперацияландыруы;
• технологиялық құралдар мен жабдықтардың құрамы;
• өндірістің өзгертілген номенклатуралы жаңа өнім шығаруға қалыптаса
алуы;
• өндіріс процесінің негізгі, көмекші және қосалқы цехтардағы
ерекшеліктері.
Әрбір сала кәсіпорындарының өндірістік құрылымдары негізгі өндірістің
жағдайына байланысты өзіндік ерекшеліктерімен оқшауланады. Тек, көмекші
және қызмет етуші шаруашылықтар ғана барлық кәсіпорындарда бірдей болып
келеді.
Өндіріс кұрылымын әрі қарай дамытудың жолдары:
• кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру;
• негізгі, көмекші және қосалқы цехтардың арасындағы тиімді байланысты
сақтау;
• кәсіпорынды жоспарлаудың тиімділігін арттыру жолында тұрақгы
жұмыс жүргізу;
• өндірісті ірілендіру арқылы (тұрақты) қуатты, ғылыми-өндірістік
ұйымдар ұйымдастыру;
• техника мен жоғары сапалы технологаяны тұрақты түрде дамыту,
өңдірісті ұйымдастыруды жетілдіру;
• өндірістің тиімділігін арттыру.
Кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру арқылы жаңа жо-ғарғьі өнімді
техниканы кең көлемде ёнгізуге жағдай туады, технологияны дамыту, өндірісті
ұйымдастыру жақсарады.
Өндіріс шығындарының түрлері мен классификациясы
Өндіріс шығындарын басқару мен оның есебін бақылау мақстындағы жұмыстар
бірнеше бағытта жүргізіледі.
1. Шығынның пайда болған жерде:жауапты орталықтарды (өндірісте
,цехтарда,учакелерде және т.б) және өндіріс түріне қарай
(негізгі,көмекші өндіріс)
Шығындардың құрамын бақылау мақсатында ,олардың қай жерде ,өндіріске
қанша мөлшерде жұмсалғанын біліп қана қоймай, олардың не үшін ,қай
бағытта жұмсалғанын ,яғни олардың технологиялық үрдіске қатысы бар ма
,жоқ па оны да біліп отыру қажет.Осы аталған сипаттарына орай шығындар
өндіріс түрлеріне қарай топтастырылады.
Негізгі өндіріс –ол жерде өнім өндіруге қатысты және оны сатуға
байланысты үрдістер мен жұмыстар орындалып,қызметтер көрсетіледі.
Көмекші өндіріс-ол жерде негізгі өндіріске тікелей қатысы жоқ,өнділетін
өндірістік өнімдерді өз өнімдерімен ,жұмыстарымен ,қызметтерімен
қамтамасыз ететін жұмыс түрлері жатадлы.Мысалы:таза ауа айдайтын
станцияны,өндірісті жылумен ,тоқпен ,бумен ,сумен қамтамасыз ететін жылу
орталықтарын соларға жатқызуға болады.Басқа көмекші өндірістер негізгі
өндірісті құралдармен ,жабдықтарды жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектермен
қамтамасыз етіп ,жүк тасымалдау қызметтерін және т.б қызмет түрлерін
көрсетеді.
2. Экономикалық элементтер бойынша (элементтер,шығын баптары) шығындар
элементтік және кешендік болып бөлінеді.Элементтік шығындарға бір
тектес шығындар түрі жатады (еңбеккерлердің еңбекақысы ,жұмсалған
материалды құндылықтардың құны ,негізгі құралдар мен материалды емес
активтерге есептелген амортизация).
Осылай жіктеу арқылы құндылықтарды дайындау үрдісін жоспарлауға
,штаттық кестені сараптауға ,тарифтік стафкалар мен жалақы көлемін
реттеуге болады және т.б.
Кешендік шғындар элементтік шығындардың бірнеше тобынан құралады (жалпы
өндірістік шығындар ,жалпы шаруашылық шығындары,алдағы кезеңдер шығындары
және т.б) Олардың жұмсалу көлемі сметалар мен нормативтер бойынша
бақыланады.
3. Өнімнің ,жұмыстың ,қызметтің өзіндік құнына қосылу түріне орай
,шығындар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей шығындар -өнімнің жекелеген бір түріне жатқызылатын шығындар
(материалдар ,еңбекерлердің еңбекақысы және т.б)
Жанама шығындар-бір мезетте бірнеше өнімдерге ,жұмыс пен қызмет
түрлеріне бөлінетін шығындар (жарық беру,жылыту,машиналар мен жабдықтардың
жұмысы және басқалары).Бұл шығындар жекелеген өнім түрлеріне есеп
саясатында көрсетілген тәртіппен жалпы шығындарды пропорционалды түрде
бөлу арқылы тартылады.
Шығындардың есебін осылай жүргізу,өнімнің өзіндік құнына өнім түрлері
мен құрамдас бөліктері бойынша сараптау жүргізуге мүмкіндік
береді.Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы тікелей шығындар
,әдетте,элементтерге бөлініп ,ал жанама шығындар кешенді баптарды құрайды.
4. Технологиялық үрдіске қатысты өндіріс шығындар негізгі және қосымша
болып бөлінеді (өндіріске қызмет көрсету,ұйымды басқару) .Қосымша
шығындар есебінде үлгілік баптар бойынша цехтарды басқару
шығындары ескеріледі (жалпы өндірістік шығындар) және ұйымды тұтастай
басқару шығындары (жалпы шаруашылық шығындар) кіреді.
5. Техникалық-экономикалық факторларға қатысты және негізінен өнім
көлеміне қатысты ,ол шығындарды шартты айналымы және шартты –тұрақты
деп қарастыруға болады.
Шартты айнымалы шығындар шартты бір көлемдегі өнімге сай
нормаланады.Шартты-айнымалы шығындар мөлшері өнім көлемінің өсуіне ,немесе
азаюына қарай пропорционалды түрде өзгеріп тұрады,мысалы ,соған сәйкес
Олардың қатарына өндірістегі еңбекерлердің еңбекақысын және негізгі
материалдарды және т.б жатқызуға болады.
Шартты-тұрақты шығындарға құрылымдар немесе ұйым бойынша толықтай шектеулі
түрде жұмсалатын шығындар жатады.Және олар өнім өндірудің өндірістік
бағдарламасына тікелей қатысты емес (мысалы,ғимаратқа жарық,жылу беру
немесе әкімшілік басқару аппаратының шығындары).
6 Өнімді өндіру және өткізу,жұмыстарды атқарып ,қызмет көрсетуге
байланысты шығындарды жоспарлау мақсатында олар калькуляция баптары
бойынша топтастырылады,соның нәтижесінде өнімнің өндірістік және
тұтастай өзіндік құны және өнәімнің сату бағасы есептеліп шығарлады.
Калькуляция баптары бойынша шығындар құрамы элементтік шығындар құрамынан
көбірек болады,себебі ол өндірістің құрылымын ,қажеттіліктерін толық
қамтып ,дайындалған өнімнің бағасын анықтауға және өндіріске экономикалық
сараптау жасауға мүмкіндік береді.
Өзіндік құнды дұрыс есептеп шығару үшін ,шығындарды ағымдағы (ағымдағы
айға қатысты) және бір мезеттік (кейінгі бірнеше айға қатысты) деп бөлудің
маңызы зор.
Аталған классификация бойынша ,шығындарды шаруашылық үрдістеріне
,өндіріске,өнім түрлеріне қарай біліп отыру үшін бухгалтерлік есеп
счеттарының жүйесі құрылған.Әрбір ұйым өзінің қаржылық-шаруашылық
ерекшеліктеріне қарай есеп жүргізу үшін ,қажетті счеттар топтамасын таңдап
алуға тиіс.
Одан әрі ,шығындардың классификациясына байланысты,бухгалтерлік есепті
шоттардың жұмыс жоспарына қарай ,ұйымның есеп саясатына сай шығындарды
есептеудің негізгі элементтерін бекіту керек.Осыған байланысты ,өнімнің
өзіндік құнын анықтау үшін қолданылатын,өндірістің түрін ,қызмет түрлерін
,калькуляция түрлерін бухгалтерлік счеттардың мәліметтері бойынша
қалыптастыратын негізгі счеттар анықталады.
1.2.Өндірістің бухгалтерлік есебін жүргізу.
Өндіріс ұйымдарының шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі .Осы
үрдіс ұйымның қаржылық жағдайына ,яғни пайда немесе залалына әсер етед
і.Осыған байланысты өндіріс үрдісін ,яғни олардың шығындарын ,өнімдерді
шығару көлемін ,олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т.б басқару
қажеттілігі туындайды.
Бұл үрдісті ,барлық шаруашылық операциялармен тығыз байланысты
құжаттар негізінде ақпараттардың деркезділігі мен дәлдігін қамтамасыз
ететін бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше.
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін жүргізудегі негізгі мақсаттар:
• өнімді өндіру мен өткізуге байланысты жұмсалған нақты шығындардың
дер кезінде , толық және дәлме дәл көрсетілуін қамтамаыз ету.
• Барлық тауарлық өнімнің және өнімдердің жеке түрлері бойынша нақты
өзіндік құнын есептеп шығару.
• Басқару құрылымдарына өндірістік үрдістерді басқарып және тиісті
шешімдерді қабылдау үшін қажетті ақпараттарды беру.
• Материалдық ,еңбек және қаржылық ресурстарын үнемдеп және ұқыпты
пайдалануды бақылау.
Өткізілген өнімдердің ,орындалған жұмыс пен атқарылған қызметтің
өзіндік құны ,есептегі кезеңдегі шығындардың ,сонымен қатар өткен
кезеңдегі және қазіргі есепті кезеңде алынатын табысқа қатысы
бар,келешекте жұмсалтын шығындардың есебінен құралады.
Құндлықтардың есебін жүргізу тәртібі ХҚЕС 2 Құндылықтар және ҚЕҰС
12 бөлімдері арқылы реттеледі.
Қаржылық қорытындының қалыптасуына әдеттегі шығындар түрінен басқа
,операциялық ,өткізуден тыс және төтенше шығындар да қосылады ,бірақ олар
өндірістік өзіндік құнының санатына қосылмайды.
Әдеттегі түрдегі шығындардың қатарына төмендегілер жатады:
• Шикізат,тауарлар және басқа да құндылықтарды сатып алуға кеткен
шығындар
• өнім өндіру үшін құндылықтарды өдеуге (қажетті түріне жеткізуге)
тікеле жұмсалатын шығындар ,оларды өткізу ,сонымен қатар тауарларды
сату (қайта сату) үшін орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтер шығыны (негізгі құралдар мен айналымнан тыс активтерді
қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануға жұмсалатын шығындар)
• коммерциялық шығындар
• әкімшілік және т.б шығындар
Бухгалтерлік есеп жүйесінде бұл шығындар ақшалай түрде көрсетіледі.
ҚЕҰС 2 және ХҚЕС 2 сәйкес түсім түсіруге ,операциялық немесе басқа да
түрдегі табыстарды табу мақсатында және есептесу формасына
(ақшалай,айырбас,есепке алу( байланыссыз ,шығындардың барлығы бухгалтерлік
есепте көрсетілуі тиісті.Ақы төлеудің ақшалай немесе есептесудің басқа да
формасының қай уақытта қолданылғанына қарамастан ,шығындар жасалған
есептегі кезеңге сәйкес танылады.
Ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінде төмендегі шарттар орындалған болса
,жұмсалған шығындар заңды болып табылады.:
➢ заң талаптары мен нормативтік актілерге ,іскерлік айналым дәстүрлері
мен тиісті келісім шартқа сай жасалған шығындар
➢ шығын соммасының көлемін анықтау мүмкіндігі бар болса
Тиісті операциялардың атқарылу нәтижесінде ұйымның экономикалық
пайдасының азаятынына көз жетіп тұрса.Ондай жағжай ұйымның активтерін басқа
мекемеге берілетіні белгілі болған жағдайға байланысты туындайды.Егер
аталған шарттардың бірі орындалмаса бухгалтерлік есеп бойынша дебиторлық
қарыз пайда болады.
Ескере кететін жәйт ,стандарттарға сай негізгі құралдар мен материалды
активтердің амортизациясын есептеу ,амортизацияланатын активтердің құнына
,пайдалы қолдану мерзіміне және мекеменің амортизация есептеудің қай
тәсілін таңдауына орай жүргізіледі.
Әдеттегі жұмсалатын шығындардың түрлерін төмендегі элементтер бойынша
топтастыруға болады:
➢ материалдар
➢ еңбекақы
➢ әлеуметтік сақтандыру аударымдары
➢ амортизация
➢ басқа да шығындар
Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын және ұйымның қаржылық
қорытындысына тікелей әсер ететін ,шығындардың құрамы мен көлемін анықтау
құқысы ұйымдардың өзіне берілген.
Өнімнің ,жұмыс пен өзіндік құнына ұйым өнім өндіру кезінде
қолданылатын шикізатты,материалдарды , жанармайларды ,энергия қуатын
,негізгі құралдарды ,еңбек және қаржылық ресурстарды және өнім өндіру мен
өткізуге жұмсалған басқа да шығындарды қосады,оның ішінде:
• технология мен өндірісті ұйымдастыруға ,өндірістік үрдістер мен
шығарылған өнімнің сапасын бақылауға кеткен тікелей шығындар;
• өнімнің жаңа түрлерін дайындап және игүеруге жұмсалған шығындар;
• өндіріске байланысты өнертапқыштық және рационализаторлық ұсыныстар
шығындары:тәжірбиелік-экспериминтал дық жұмыстарды жүргізу
,раионализаторлық ұсыныстарға орай өнімдердің жаңа үлгілерін
дайындап ,сынақтан өткізу ,өнертапқыштық және рационизаторлық іс
шараларына байланысты көрмелер ,байқаулар ұйымдастыру;
• өндірістік үрдістерге қызметжасау шығындары;
• еңбек етудің қалыпты жағдайы мен техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету шығындары;
• өндірісті тасқаруға байланысты шығындар;
• еңбек туралы заңдарға байланысты жұмыссыз тұрған кездегі ақы төлеу
,кезекті және қосымша ақылы еңбек демалыстарының төлемдері және т.б
• әлеуметтік салықтың есептелген соммасы;
• амортизация есебінде өнімнің өзіндік құнына қосылатын негізгі
өндірістік қорларды қалпына келтіру шығындары;
• материалды емес активтердің амортизациясы;
• басқа да шығындар.
Өнімнің өзіндік құнына сонымен қатар ,ішкі өндірістік себептерге
байланысты жұмыссыз тұру және жарамсыз өнімдерді шығару шығындары да
қосылады.
Шығарылатын өнімнің құрамы мен түрлеріне ,орындалатын жұмыстар мен
қызметтерге байланысты шығындар туралы бухгалтерлік ақпаратты,олардың
түрлерін анықтаудан бұрын ,ұйым соған сәйкес тиіті жоспарын жасап алған
жөн.Ол жоспарда өнімнің өзіндік құны ,сату бағасының есебі ,пайда сияқты
көрсеткіштер бухгалтерлік синтетикалық және аналитикалық және қаржылық
есептер түрінде бөлек көрсетіледі.Осы ақпараттардың негізінде бухгалтерия
ұйымның есеп саясатын қалыптастырып ,жасайды.
1.3.Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
Өндіріс үрдісі және өндірістегі шығындардың әртүрлі болуы,шоттардың
үлгілік жоспарындағы мына счеттар тобын пайдалануды талап етеді:8100
Негізгі өндіріс ,8200 Жеке өндірістегі жартылай фабрикаттар ,8300
Көмекші өндірістер ,8400 Жүкқұжат шығындары.
Өндірістік шығындарды элементтерімен және калькуляция баптары бойынша
есебін жүргізуді қамтамасыз ету үшін ,негізгі өндірістің барлық шығындарын
дайындалған өнімнің түрлеріне қарай 8100 Негізгі өндіріс счетында
топтастырады.Счет пайдалану мақсаты бойынша калькуляциялық болғанымен
,экономикалық мазмұны бойынша шаруашылық жағдайын сипаттай алады.
8300 Көмекші өндірістер счетында ұйымның құрылымдары қолданатын
көмекші өндірістер өнімдері мен қызметтерінің өзіндік құнын анықтайды
(мысалы,жылу өндіретін цех шығарған бу,цехтар мен зауыт басқармасын жылыту
үшін қолданылады).Осыған байланысты көмекші өндірістер өнімдері мен
қызметтерінің өзіндік құны өндірісті басқаруға кететін шығындардың да
құрамына қосылады.
Өндірістік шығындар классификациясының жалпы сүлбеі
Технологиялық Экономикалық өзіндік құнға Калькуляциялау
процесске қатысты элементтер қосу тәсілі статьялары бойынша
бойынша бойынша
1. Негізгі 1. Элементтіктер 1. Тікелей 1. Материалдар
айнымалылар.Ма-терМатериалдар Материалдар 2. Сатып алынатын
иалдар Еңбекерлер Еңбекерлер жартылай фабрикаттар
Еңбекерлер еңбекақысы еңбекақысы 3. Қайтарылатын
еңбекақысы Еңбеккерлер Еңбеккерлер қалдықтар(-)
Еңбеккерлер еңбекақысының еңбекақысының 4.Тасымалдау,дайындау
еңбекақысының қосымшалары қосымшалары шығындары
қосымшалары Негізгі қорлар Игеру шығындар материалдар жиыны.
Игеру шығындар мен материалды Кепілдік жөндеу 5. Еңбекерлер
Кепілдік жөндеу емес активтердіңрезерві еңбекақысы
резерві амортизациясы 6. Еңбеккерлер
Жарамсыздық Басқа да шығындар еңбекақысының
шығындары ж.т.б 2. Жанама қосымшалары
2. Кешенді Жалпы өндірістік 7. Игеру шығындар
2. Қосымша шартты Алдағы кезеңдегі шығындар 8. Кепілдік жөндеу
тұрақтылар шығындар Жалпы шаруашылық резерві
Жалпы өндірістік Алдағы кезеңдегі шығындары 9. Жарамсыздық
шығындар шығындар мен шығындары
Жалпы шаруашылық төлемдердің 10. Жалпы өндірістік
шығындары резервтері шығындар
Жалпы өндірістік 11. Жалпы шаруашылық
шығындар шығындары
Жалпы шаруашылық Жиынтық-өндірістік
шығындары өзіндік құн
Жарамсыздық 12. Коммерциялық
шығындары шығындар
Барлығы-толық өзіндік
құн
Счеттарды корреспонденциялаудың мысалы
Дт-Кт Мазмұны Мазмұұны Дт-Кт
Сальдо-ай басындағы
аяқталмаған құрылыстың
нақты өзіндік құны
Дт 8100,8200 Дт 1350
Кт 1310 Өнім дайындауға босатылған Үнемделген материалдарКт 8300
шикізат пен материал мен қоймаға қайта
өткізілген
қалдықтардың құны
Дт 1310 Өнімнің өзіндік құнына
Кт 3310, кіретін тасымалдау,дайындауІске жармайтын өнімнің(Дт 8400
3350,3390 шығынлдарының соммасы өзіндік құны Кт 830)
ж.т.б
Өнім өндірумен айналысатын
Дт 8100, еңбеккерлердің еңбекақысы Қоймаға тапсырылған Дт 1340
8200 шығындарының соммасы дайын өнімнің өзіндік Кт 8100
Кт 3150 құны
Өнім өндірумен ,жұмыстарды Орындалған жұмыс пен
Дт 8100, орындап,қызметкөрсетумен көрсетілген қызметтің Дт 7010
8200 айналысатын еңбекерлердің нақты өзіндік құны Кт 8100
Кт3150 еңбекақысына есептелген
әлеуметтік салық сомасы.
Өндірістегі еңбеккерлердің
Дт 8100, ақылы демалысы үшін
8200 жасалған резевтік сома
Кт 3430
Негізгі құралдардың
амортизациясы
Дт 8400 Есепті кезеңдегі нақты
Кт 2420 шығындардың жиынтығы
Ай соңындағы
сальдо:аяқталмаған
өндірістің нақты өзіндік
құны
Дт 8400 Материалды емес активтердің
Кт 2740 амортизациясы
Дт 8100, Есептен шығарылған қосымша
8200 шығындар
Кт 8400
Өндірістің счеттардың жүйесі шығындары топтастырып және олардың есебін
төмендегі ретпен жүргізуге мүмкіндік береді:
a) Ай ішінде жұмсалған шығындардың элементтері өндірістік счеттардың
дебитінде көрсетіледі ( материалдар,еңбек ақы,амортизация )
b) Алдағы кезеңдердің шығыстары есептен шығарылып және осы айдың келешек
шығындары резервтеледі.
c) Шығындар есептен шығарылып немесе көмекші өндірістің жұмыстары
арасында бөлінеді.
d) Негізгі цехтардың шығындары қосылып және таратылады
e) Жарамсыз өнімдерге кеткен шығындар анықталып ,өнімнің өзіндік құнына
қосылады
f) Аяқталмаған негізгі өндіріс пен шығарылған өнімнің өзіндік құны
анықталады.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін ұйымдастыру
Ұйымның қызметі негізінен үш шаруашылық үрдісінен
құралады:дайындау,өндіру және өнімді өткізу.Ұйымдар технологиялық
процесстерге ,құрылымдарына арасындағы қарым қатынастарға қарай бір-біріне
ұқсамауы мүмкін.Өндіріске кеткен шығындарды анықтауға кеткен ақпараттарды
анықтауда ,олардың мазмұнын ,көлемін ,түрін және формасын
анықтауды,басқару мақсаттарына сай әрбір мекеменің өздеріне
қалыптастыруға рұқсат етілген.Өнімнің ,жұмыстың ,қызметтің түрлеріне қарай
,аналитикалық есепті дұрыс ұйымдастырып және уақытында жүргізіп отырудың
маңызы зор.
Аналитикалық есептің көрсеткіштері ішкі қаржылық есепті жасаған кезде
қолданылады,соның нәтижесінде өнім түрлері ,көлемі,өлшем бірліктері
,құрылымдар ,дайындалған өнімнің шығындарының баптары туралы толық ақпарат
алуға болады.
Аналитикалық есеп өндіріске жұмсалған шығындардың барлық счеттардағы
есебі бойынша көрсеткіштерін жіктеу үшін қолданылады.Аналитикалық есептің
деңгейі ұйымды басқару мен бақылауға қажетті көрсеткіштерді айқындаумен
анықталады.Мысалы: 8100 Негізгі өндіріс счетындағы мәліметтер
менеджерлерді нақты ақпартпен қамтамасыз ету үшін,әрбір тапсырыс
,орындалған жұмыс ,өндірілген өнім ,олардың қай жерде орындалып ,қандай
шығындар түрі кеткені жайлы егжей –тегжейлі түсіндіріп беруге мүмкіндік
береді.Аналитикалық есеп сонымен қатар ,аяқталмаған өндіріс жайлы ай
басындағы және ай соңындағы ақпараттар топтамасымен қамтамасыз етіп
,олардың ішінде есепті айдағы жарамсыз өнімге кеткен шығындардың сомасы
,үнемделген материалдардың сомасы және өндірілген өнімнің орындалған жұмыс
пен атқарылған қызметтің өзіндік құны туралы ақпараттармен қамтамасыз
етуге тиіс.
8200 Көмекші өндіріс счетында өндіріс түрлері бойынша аналитикалық
счет ашылады,ал олардың ішінде -8100 счетындағы сияқы жұмыс түрлері
,калькуляция баптарына сай аналитикалық счеттар ашылады.
Ескерте кететін жайт ,көмекші өндірістердің қызметттері негізінен
ұйымның өз ішінде пайдаланып,сыртқы мекемелерге аз мөлшерде ғана қызмет
көрсетеді.
Шаруашылық операциялары бухгалтерлік есептің регистрлерінде
тіркеліп,олар туралы ақпараттар сол жерде жинақталып және
топтастырылады.Регистрлерді тағайындау мен оларды жүргізу тәртібі ҚР
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңы бойынша анықталған.
Қабылданған бастапқы құжаттардағы ақпараттар бухгалтерлік
регистрлерде жинақталады және реттеледі,олардың формасы немесе оларға
байланысты талаптарды уәкілетті орган және Қазақстан Республикасындағы
Ұлттық банкісі Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес бекітеді.
Бухгалтерлік есеп регистрлеріндегі мәліметтер топталған күйінде
қаржылық есептілікке көшіріледі.Бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік есеп
регистрлері электрондық ақпарат түрінде жасалатын болса,ұйым олардың
көшірмелерін жеткілікті түрде қоса жасап ,операцияға қатысушы басқа
тұлғаларға,сонымен қатар Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес
,ондай ақпараттарды талап ете алатын мемлекеттік органдарға тапсыруға
тиісті.
ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп тіркелімдерінің мазмұны
коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады,оларға қол жеткізуге
басшылықтың немесе дара кәсіпкердің рұқсаты бар адамдарға ,сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік органдардың
лауазымды адамдарына ғана рұқсат етіледі.
Аталған құжаттармен танысуға құқығы бар тұлғалар ,ақпарат иесінің
рұқсатынсыз,ол ақпараттарды жариялуға ,жеке басы үшін пайдалануға құқылы
емес.Коммерциялық құпия болып табылатын ақпараттарды заңсыз түрде жария
еткен тұлғалар ,Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жауапты
болады.
Әртүрлі регистрдің жиынтығы,оладағы жазу тәртібі мен бір-бірімен
байланысы,бухгалтерлік есептің формасын құрайды.Қазіргі кезеңде ,негізінен
журнал-ордерлік және бухгалтерлік есептің автоматтандырылған формасы
қолданылады.
Журнал-ордерлік форма есебін қолданған кезде аналитикалық есеп
регистрін ұйымдастырудың мысалын көрсетейік.Осындай ормадағы регистрлер
басқа түрдегі есеп жүйелерін қолдану кезінде пайдаланылады,себебі
регистрдің осындай құрылымы басқару үрдістеріне қажетті ақпараттарды алуға
мүмкіндік береді.
Аналитикалық есеп талаптарына жауап бере алатын регистр ретінде өндіріс
есебінің карточкасын атауға болады.
Өндіріс есебінің карточкасы.
№
ррҰйым Жыл Ай Өнімнің Кальку-ляциШығарылған
аты ялық бірлікмөлшері
Ремонт ЖШС 2008 наурыз Компрес- дана 20
сор
Кальку-лНЗП ай Есептен шығарылған
яция басында Есепті шығындар НЗП ай соңында
баптары кезеңдегі
шығындар
Жармсыз Шығарылған
өнімге өнімге
Өндіріске кеткен шығындарды көрсететін бастапқы құжаттар(талап
құжаты,лимиттік-алу картасы ,орындалған жұмыстардың наряды ,есептесу
төлемдік ведомсвалары және басқалары),жұмсалған материалдарды және
тасымалдау,дайындау шығындарын ,қайтарымды қалдықтарды ,есептелген еңбек
ақыны ж.т.б тарату үшін қолданылатын арнайы таблицаны жасау үшін қолдануға
негіз болады.Аталған таблицада есептелген мліметтер ,өндіріс есебінің
карточкасына түсіріледі.
Цехтық басқару құрылымына байланысты карточкадағы калькуляция баптары
цехтар бойынша бөлінеді,мысалы:цех №01,02,03 ж.т.б.
Өндірістік счеттардың аналитикалық құрылымы ,бақылауға сай келетін
бағалауға жататын баптар бойынша шығындарды топтастыруға мүмкіндік
береді:
Жабдықтарды ұстау мен пайдалану шығындары;
Цехтарды басқару шығыны;
Ғимараттарды,құрылғыларды ұстау шығындары;
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік шығындары;
Пайдасыз шығындар және т.б.
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының есебі.
Өндіріс поцесі есебінде бірқатар арнайы шоттар-өндірістік есепшоттары
қолданылады.Олардың ішінде маңыздысы Негізгі өндіріс -кәсіпорынның өнім
өндірісіне шығындары туралы ақпараттар жинақталатын активті шот,оның
дебетінде негізгі өндірістің өнімін өндіруге барлық шығындары, ал кредиті
бойынша дайын өнімнің шығуы көрсетіледі.
Негізгі өндіріс
Дт
Кт
Материалдар
Дт Кт
1
Жұмысшылармен жалақы
бойынша есеп айырысу
Дт Кт
2 Дайын өнім
Әлеуметтік салық бойынша Дт
Кт
бюджетпен есеп айырысу
Дт Кт
5
3
Үстеме шығындар
Дт Кт
Өндіріс процесінің есебі:
1-нақты өнім түрлері өндірісіне материалдар шығыны жатқызылды.
2-негізгі өндіріс жұмысшыларына жалақы есептелді.
3-жалақыдан әлеуметтік салыққа аударымдар жасалды.
4-үстеме шығындар бөлінді және жатқызылады
8310-Көмекші өндіріс,негізгі өндірісте тұтынылатын өнім
шығарады.Оларға жөндеу шеберханалары,автокөлік ,электрмен жабдықтау,сумен
жабдықтау шеберханалары және т.б жатады.
Өндіріс процессі кезінде өнім өндіру үшін жұмыс күшін ,еңбек заттары
мен еңбек құралдарын пайдаланды.Өндіріс процессінде осы екі негіздің
қатысуы кәсіпорынды тиісті шығындарға душар етеді.Өндіріс процессінде
шығындалған ресурстар ақшалай бағалауда өндіріс шығындары деп
аталады.Барлық шығындардың жалпы соммасы өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Өндіріс шығындарының нәтижесі дайын өнімді шығару болып
табылады.Өндірс шығындары мен өнім шығару өндірістік процесстің
бухгалтерлік есепте көрсетілетін екі жағы болып саналады.
Осыған өндіріс процесін бухгалтерлік есепке алудың негізгі мақсаттары
болып мыналар табылады:
• өнімнің өзіндік құнын есептеу.
• аяқталмаған өндірістің көлемін анықтау.
Негізгі өндірістегі материалдық шығындар (8111) .Шикізаттар мен материалдар-
өнімді әзірлеу негізінде пайда болатын немесе осы әзірлеу кезінде қажетті
компаненттер болып табылатын шикізат пен негізгі материалдарға жұмсалған
шығындар.Осы жерде табиғи шикізаттардың құны ,арнайы мамандандырылған
ұйымдардың жүргізетін жер құнарлығын арт тырудағы шаралары көрсетіледі.
Лимиттік алу карталары және талап накладнойы жұмсалған шикізат пен
негізгі материалдары ,сондай-ақ сатып алынған материалдарды өндірісте
есептен шығару үшін негіз болып табылады.Осы құжаттардың деректері цехтар
,калькуляция немесе есеп объектілері бойынша Материалдардың шығыстарын
тарату деп аталатын талдамалық кестеге топтастырылады және Цехтар
бойынша шығындарының ведомосы немесе осыған ұқсас есеп регисторларына
(ведомоствалар,машинограммалар,карт очкалар) жазылады.
Көмекші материалдар-тұрақты технологиялық процестерді қамтамасыз ету
үшін негізгі материалдарды шығару кезінде пайдаланғанкөмекші материалдардың
шығыны (технологиялық мақсаттарға пайдаланған көмекші материалдар).Бұндай
көмекші материалдардың құны белгіленген шығыс нормасы бойынша өнімнің
өзіндік құнына енеді,ол үшін өнім бірлігіне есептелген сметалық
мөлшерлемесі пайдаланылады.Шығыс нормасы мен бағасы өзгеретін болса
,аталған мөлшерлеме қайта қаралуы мүмкін.
Көмекші материалдардың нақты шығысы әрбір өнімнің өзіндік құнына
,тауарлы өнімге және аяқталмаған өндіріске сметалық мөлшерлеме бойынша
пропорционалды түрде таратылады.
Қайтарылған қалдықтар-бұл негізгі ,көмекші және қосалқы өндірістердің
қалдығы.
Негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы (8112).Еңбекақы бабына
өндіріс нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілердің сыйлықақыларын қоса
алғанда,кәсіпорынның негізгі өндірістік қызметкерлерінің жалақысын
төлеуге жұмсалған шығындар,ынталндырушы және өтемділік төлемдері ,сондай-
ақ кәсіпорыннң штатында тұратын,негізгі қызметке жататын қызметкерлердің
жалақысынан жұмсалатын шығындарының құрамына мыналар енгізіледі:
➢ кәсіпорында қабылданған еңбекақы төлеу жүйесімен және нысанымен
,сондай-ақ жеке еңбек келісімшартына сәйкес лауазымды айлық
ақысы және тарифтік мөлшерлемесі,еңбекке кесімді ақы төлеу бағсы
арқылы нақты орындалған жұмысқа есептелінген жалқысы.
➢ Ынталандыру сипатындағы төлемелер:өндірістік нәтижелер үшін
берілетін сыйақылар,кәсіптік шеберлігі,еңбектегі жоғары табыстары
және т.б көрсеткіштері үшін төленетін тарифтік стафкалары мен
айлықақыларға қосылатын үстемақылары;
➢ Жұмыс режимімен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік
сипаттағы төлемдер,оның ішінде:түнгі уақыттағы жұмыс,мерзімнен тыс
жұмыс,көп ауысымды режимдегі жұмыс,демалыс және мереке күндердегі
жұмыс үшін,мамандықты қосып атқарғаны,қызмет көрсету аймақтарын
кеңейткені үшін,ауыр зиянды,ерекше зияндыеңбек жағдайларындағы
және т.б жұмыстары үшін заңдарда белгіленген жағдайлары үшін
тарифтік стафкалары мен айлықақыларға қосылатын үстемақылар мен
қосымша ақылар;
➢ Қолданып жүрген заңдарға сәйкес жекелеген салалардағы
қызметкерлеріне тегін көрсетілетін комуналдық қызметтердің
,тамақтың,азық-түліктің құны,қолданып жүрген заңдарға сәйкес
қызметкерлерге берілетін тегін тұрғын үйге ақы төлеу жөніндегі
шығындар;
➢ Заңдарда белгіленген жағдайларда кәсіпорындар мен ұйымдардың
қайта құрылуына ,қызметкерлер мен штаттағылардың қысқаруына
байланысты жұмыстан босаған қызметкерлерге төлемдер төлеу;
➢ Кәсіптік-техникалық училищені бітірген түлектерге және жоғары
немесе арнаулы орта оқу орындарын бітірген жас мамандарға жұмыс
басталар алдында демалысқа ақы төлеу;
➢ Кешкі және сырттай жоғары және арнаулы орта оқу
орныдарында,сырттай аспирантура ,кешкі оқу орныдарында,кешкі
кәсіптік-техникалық және сырттай жалпы білім беретін мектептерде
ойдағыдай білім алып жүрген ,сондай-ақ аспирантураға түскен
жұмысшылар мен қызметшілерге берілетін оқу демалыстарына
қолданып жүрген заңдарға сәйкес ақы төлеу;
➢ Жұмысшы донорға тексеруден өткен,қан тапсырған және әрбір қан
тапсырған күннен кейін демалыс алған күндері үшін ақы төлеу;
Еңбекақыдан аударымдар (8113).Қазақстан Республикасының әрекет етіп
тұрған заңына сәйкес еңбекақыдан аударылатын аударым бабында есептелген
әлеуметтік салығы (11% мөлшерлемесі бойынша ) көрініс табады.Әлеуметтік
салықтың салық салу объекті болып жұмыс берушілердің еңбеккерлерге
ақшалай немесе заттай нысанында төленген шығысы жатады.,оған салық салуға
жатпайтын төлемдерден басқасы түгел кіреді.
Негізгі үстеме шығындары (8114) . Үстеме шығыстар-бұл өндірістегі
басқарумен және қызметк өрсетумен байланысты шығыстар,олар кешендік
сипатқа ие болады ,олардың құрамында экономикалық элементтердің барлық
шығындары көрініс табады.Бұл шығындар ай бойында белгіленген
номенклатуралық шығыс баптары бойынша 8114 Үстеме шығын шотында көрініс
табады.Әрбір цехтың өзінде дайындалған өнімге үстеме шығыстар қосылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер өзінің есептік саясатында өндіріс
ерекшіліктерін ескере отырып шығын баптарының номенклатурасына өзгерістер
енгізуі мүмкін.
Мысалға,үстеме шығысының құрамында Өндірісті дайындау және игеру
шығыстары деген бабы жеке бөінуі мүмкін.
Өндірісті дайындау және игеру шығыстары алғашқыда шығыстың жалпы
сомасынан алған өнім бірлігіне белгіленген норма бойынша өтеледі.
Егер де кәсіпорында бірнеше өнім түрі өндірілетін болса ,онда жаңа
өндірісті игеру шығындары олардың арасына таратылады,ал тарату процесі
,әдетте,негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысының сомасына және құрал-
жабдықтарды пайдалану мен күтіп ұстау шығыстарына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
1.1. Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
1.2. Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ...
1.3. Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ...
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.6. Көмекші өндіріс шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.7. Үстеме шығыстарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.8.Өндіріс шығындар есептеу тәсілі және өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
2 . ЖШС Бест-стройкомплект-тегі өндірістік есеп шоттарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Ұйыммен танысу
2.2. Бест-стройкомплект ЖШС-нің есебі
3.Өндірістік есеп шоттарының пәнаралық байланысы ... ... ... ... ...
3.1. Өндірістік есеп шоттарындағы кірістер мен шығыстар аудиті
3.2. Өндірістік есеп шоттарының шығындар аудиті
Кіріспе.
Өндіріс ұйымның шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі.Осы үрдіс ұйымның
қаржылық жағдайына ,яғни пайда немесе залалына әсер етеді.Осыған
байланысты өндіріс үрдісін,яғни олардың шығындарын,өнімдерді шығару
көлемін,олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т.б басқару
қажеттілігі туындайды.Жалпы өндіріс дегеніміз-қоғамының өмір сүруі және
дамуы үшін қажетті материалдарды ,өнімдерді шығаратын процесс.Қазіргі
заманғы өндіріс ғылыми техникалық прогресстің нәтижелерін
қолдану,соның ішінде автомизатцияландырылған жүйе ретінде дамиды.Әрбір
өндірістік кәсіпорындар цехтардан,учаскелерден ,қослқы шаруашылықтардан
басқару және ұйымдастыру шаруашылықтардан тұрадыф.Осы аталғандардың
барлығы кәсіпорынның өндірстік құрылымын құрайды.
Курстық жұмыстың негізгі бөлім 3 бөлімшеден тұрады:
➢ Теория
➢ Талдау
➢ Пәнаралық байланыс
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда ҚР дамыған нарықтық
экономикаға көшуде.Көп жағдайда коммерциялық кәсіпорындар тиімді ,әрі
неғұрлым жоғары пайда табу мақсатын көздейді және ол мақсатқа жету
өндіріс саласымен айналысу рентабьлдігі болып табылады.
Өндіріс саласында қызмет көрсету басқа салалармен салыстырғанда көп қаржы
,ұзақ уақытты талап ететін болса да ,оның жемісі табысты болады.
Бірақ бұл табыстарға жету үшін кәсіпорын көп қиыншылықтардан өтуі
ықтимал.Себебі:кәсіпорынның есеп саясаты,әкімшілік шешімдер ,өндіріс
шығындардың есебі,экономикалық тұрақтылығы өндіріспен тікелей байланысты
болады,яғни кәсіпорынның табысты болуы кәсіпорын саясатының
ұйымдастырылуымен тікелей байланысты. Өндіріс- бұл кәсіпорынның пайда
болғаннан бастап,ликвидицияға ұшырағанға дейін басты,негізгі күші болып
табылады.Белгілі бір өнімді өндіруші ұйымның өндіріс цехтары
болмаса,кәсіпорынның алға жылжуы ,ғылыми техникалық прогресске сай
,иновациялық дамуы мүмкін емес.Өндіріс шығындарын дұрыс ұйымдастыру бұл
кәсіпорынның алдағы кезеңдегі тиімділіктің негізгі кепілі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты : Курстық жұмыс тақырыбының мазмұнын ашу
,тәжірбие барысын өндірістік есепшоттармен ұштастыра білу.Өндірістік
есепшоттарының пәнаралық байланыссын анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеті:Курстық жұмысты жазу барысында қойылған
мақсаттарға жету.Жоспар бойынша барлық міндеттерді орындау.
1.Өндірістің жалпы сипаттамасы және классификациясы.
1.1.Өндіріс ұғымы.Өндіріс шығындарының түрлері мен
классификациясы.
Өндіріс – қоғамның өмір сүруі және дамуы үшін қажетті материалды
өнімдерді шығаратын процесс. Өндірістің дамуын еңбек кұралдарынан, еңбек
заттарынан және белгілі бір мақсатпен жасалынатын жұмыс процесінен тұратын
еңбек ету жағдайы анықтайды.
Қазіргі заманғы өндіріс, ғылыми-техникалық процестің нәтижелерін
қолдану, соның ішівде автоматизацияландыру арқылы дамиды. Әрбір өндірістік
кәсіпорын – цехтардан, учаскелерден, бригадалардан, қосалқы
шаруашылықтардан, басқару және ұйымдастыру шаруашылығы ұйымдарынан тұрады.
Өндірістік бөлімдердің жиынтығы, олардың саны мен өзара қарым-
қатынастары және өндірістің көлемі мен жұмысшылардың саны кәсіпорынның
жалпы құрылымын құрайды.
Кәсіпорынның өндіріске байланысты бөлімдері: цех, участок, бригада,
қызмет көрсететін шаруашылықтар бірігіп, кәсіпорынның өндірістік құрылымын
құрайды. Өндірістік құрылым еңбек өнімділігінің деңгейін, өндіріс
шығындарын, табиғи байлық пен техниканы қолданудың экономикалық тиімділігін
анықтауға ықпал жасайды.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құрылымының бөлігі болып цех саналады.
Цех - әкімшілік жағынан оқшауланған, жай өндіріс процесінде белгілі бір
жұмысты атқаратын буын.
Өнеркәсіптік кәсіпорындағы өндірістік құрылымның 3 түрі
(типі) бар:
• заттай;
• технологиялық;
• аралас.
Заттай құрылымды қолданған кезде кәсіпорынның негізгі цехтары мен
учаскелерінің әрқайсысы белгілі бір өнімді, не болмаса белгілі бір
бөлшектерді өндіруге маманданады. Заттай құрылымның көптеген пайдалы
көрсеткіштері болады. Өйткені ол цехтардың арасындағы байланысты дамытады,
өндіріс циклын азайтады, жұмысшылардың өнім сапасын кө-теруге деген
көзқарасын жақсартады. Соның арқасында өнім өндіру ұлғаяды, өндіріс
шығындары азаяды.
Технологиялық құрылым қолданылғанда технологиялық процестің ретіне
байланысты жұмыс орындалады. Өндірістік құрылымның бұл типі цехты не
болмаса учаскені басқаруды оңайлатады және өндірістің бір номенклатуралы
өнім шығарудан келесі номенклатуралы өнім шығаруына ықпал жасайды.
Кемшіліктері: цехтардың арасындағы өндірістік қарым-катынастардың
қүрделенуі, жоғарғы өнімді құрал-жабдықтар мен құралдар қолданудың
мүмкіншілігінің жоқтығы жатады. Бұлардың бәрі еңбек өнімділігінің
төмендеуіне, шығындар көлемінің өсуіне әсерін тигізеді.
Ал өндірістік құрылымның аралас түрі болса, заттай кұрылымның да,
технологиялық құрылымның да элементтерінен тұрады және бұл тип цехаралық
тасымалдардың көлемінің азаюына, өнім өндірудің өндірістік циклының
қысқаруына, еңбек жағдайын жақсартуға еңбек өнімділігін артты-руға, өнімнің
өзіндік құнын азайтуға әсерін тигізеді.
Өндіріс құрылымына мынадай факторлар әсер етеді:
• кәсіпорынның халық шаруашылығының қай саласына жататындығы;
• шығарылған өнімнің номенклатурасы;
• оның конструкциялық ерекшеліктері;
• қолданылған материалдар;
• шикізаттар және оларды өңдеу түрлері;
• өнімнің конструкциялық қарапайымдылығы және технологиялық
төзімділігі;
• өнім сапасына қойылатын талаптар;
• өндіріс тұрпаты, оның мамандандырылуы және кооперацияландыруы;
• технологиялық құралдар мен жабдықтардың құрамы;
• өндірістің өзгертілген номенклатуралы жаңа өнім шығаруға қалыптаса
алуы;
• өндіріс процесінің негізгі, көмекші және қосалқы цехтардағы
ерекшеліктері.
Әрбір сала кәсіпорындарының өндірістік құрылымдары негізгі өндірістің
жағдайына байланысты өзіндік ерекшеліктерімен оқшауланады. Тек, көмекші
және қызмет етуші шаруашылықтар ғана барлық кәсіпорындарда бірдей болып
келеді.
Өндіріс кұрылымын әрі қарай дамытудың жолдары:
• кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру;
• негізгі, көмекші және қосалқы цехтардың арасындағы тиімді байланысты
сақтау;
• кәсіпорынды жоспарлаудың тиімділігін арттыру жолында тұрақгы
жұмыс жүргізу;
• өндірісті ірілендіру арқылы (тұрақты) қуатты, ғылыми-өндірістік
ұйымдар ұйымдастыру;
• техника мен жоғары сапалы технологаяны тұрақты түрде дамыту,
өңдірісті ұйымдастыруды жетілдіру;
• өндірістің тиімділігін арттыру.
Кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру арқылы жаңа жо-ғарғьі өнімді
техниканы кең көлемде ёнгізуге жағдай туады, технологияны дамыту, өндірісті
ұйымдастыру жақсарады.
Өндіріс шығындарының түрлері мен классификациясы
Өндіріс шығындарын басқару мен оның есебін бақылау мақстындағы жұмыстар
бірнеше бағытта жүргізіледі.
1. Шығынның пайда болған жерде:жауапты орталықтарды (өндірісте
,цехтарда,учакелерде және т.б) және өндіріс түріне қарай
(негізгі,көмекші өндіріс)
Шығындардың құрамын бақылау мақсатында ,олардың қай жерде ,өндіріске
қанша мөлшерде жұмсалғанын біліп қана қоймай, олардың не үшін ,қай
бағытта жұмсалғанын ,яғни олардың технологиялық үрдіске қатысы бар ма
,жоқ па оны да біліп отыру қажет.Осы аталған сипаттарына орай шығындар
өндіріс түрлеріне қарай топтастырылады.
Негізгі өндіріс –ол жерде өнім өндіруге қатысты және оны сатуға
байланысты үрдістер мен жұмыстар орындалып,қызметтер көрсетіледі.
Көмекші өндіріс-ол жерде негізгі өндіріске тікелей қатысы жоқ,өнділетін
өндірістік өнімдерді өз өнімдерімен ,жұмыстарымен ,қызметтерімен
қамтамасыз ететін жұмыс түрлері жатадлы.Мысалы:таза ауа айдайтын
станцияны,өндірісті жылумен ,тоқпен ,бумен ,сумен қамтамасыз ететін жылу
орталықтарын соларға жатқызуға болады.Басқа көмекші өндірістер негізгі
өндірісті құралдармен ,жабдықтарды жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектермен
қамтамасыз етіп ,жүк тасымалдау қызметтерін және т.б қызмет түрлерін
көрсетеді.
2. Экономикалық элементтер бойынша (элементтер,шығын баптары) шығындар
элементтік және кешендік болып бөлінеді.Элементтік шығындарға бір
тектес шығындар түрі жатады (еңбеккерлердің еңбекақысы ,жұмсалған
материалды құндылықтардың құны ,негізгі құралдар мен материалды емес
активтерге есептелген амортизация).
Осылай жіктеу арқылы құндылықтарды дайындау үрдісін жоспарлауға
,штаттық кестені сараптауға ,тарифтік стафкалар мен жалақы көлемін
реттеуге болады және т.б.
Кешендік шғындар элементтік шығындардың бірнеше тобынан құралады (жалпы
өндірістік шығындар ,жалпы шаруашылық шығындары,алдағы кезеңдер шығындары
және т.б) Олардың жұмсалу көлемі сметалар мен нормативтер бойынша
бақыланады.
3. Өнімнің ,жұмыстың ,қызметтің өзіндік құнына қосылу түріне орай
,шығындар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей шығындар -өнімнің жекелеген бір түріне жатқызылатын шығындар
(материалдар ,еңбекерлердің еңбекақысы және т.б)
Жанама шығындар-бір мезетте бірнеше өнімдерге ,жұмыс пен қызмет
түрлеріне бөлінетін шығындар (жарық беру,жылыту,машиналар мен жабдықтардың
жұмысы және басқалары).Бұл шығындар жекелеген өнім түрлеріне есеп
саясатында көрсетілген тәртіппен жалпы шығындарды пропорционалды түрде
бөлу арқылы тартылады.
Шығындардың есебін осылай жүргізу,өнімнің өзіндік құнына өнім түрлері
мен құрамдас бөліктері бойынша сараптау жүргізуге мүмкіндік
береді.Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы тікелей шығындар
,әдетте,элементтерге бөлініп ,ал жанама шығындар кешенді баптарды құрайды.
4. Технологиялық үрдіске қатысты өндіріс шығындар негізгі және қосымша
болып бөлінеді (өндіріске қызмет көрсету,ұйымды басқару) .Қосымша
шығындар есебінде үлгілік баптар бойынша цехтарды басқару
шығындары ескеріледі (жалпы өндірістік шығындар) және ұйымды тұтастай
басқару шығындары (жалпы шаруашылық шығындар) кіреді.
5. Техникалық-экономикалық факторларға қатысты және негізінен өнім
көлеміне қатысты ,ол шығындарды шартты айналымы және шартты –тұрақты
деп қарастыруға болады.
Шартты айнымалы шығындар шартты бір көлемдегі өнімге сай
нормаланады.Шартты-айнымалы шығындар мөлшері өнім көлемінің өсуіне ,немесе
азаюына қарай пропорционалды түрде өзгеріп тұрады,мысалы ,соған сәйкес
Олардың қатарына өндірістегі еңбекерлердің еңбекақысын және негізгі
материалдарды және т.б жатқызуға болады.
Шартты-тұрақты шығындарға құрылымдар немесе ұйым бойынша толықтай шектеулі
түрде жұмсалатын шығындар жатады.Және олар өнім өндірудің өндірістік
бағдарламасына тікелей қатысты емес (мысалы,ғимаратқа жарық,жылу беру
немесе әкімшілік басқару аппаратының шығындары).
6 Өнімді өндіру және өткізу,жұмыстарды атқарып ,қызмет көрсетуге
байланысты шығындарды жоспарлау мақсатында олар калькуляция баптары
бойынша топтастырылады,соның нәтижесінде өнімнің өндірістік және
тұтастай өзіндік құны және өнәімнің сату бағасы есептеліп шығарлады.
Калькуляция баптары бойынша шығындар құрамы элементтік шығындар құрамынан
көбірек болады,себебі ол өндірістің құрылымын ,қажеттіліктерін толық
қамтып ,дайындалған өнімнің бағасын анықтауға және өндіріске экономикалық
сараптау жасауға мүмкіндік береді.
Өзіндік құнды дұрыс есептеп шығару үшін ,шығындарды ағымдағы (ағымдағы
айға қатысты) және бір мезеттік (кейінгі бірнеше айға қатысты) деп бөлудің
маңызы зор.
Аталған классификация бойынша ,шығындарды шаруашылық үрдістеріне
,өндіріске,өнім түрлеріне қарай біліп отыру үшін бухгалтерлік есеп
счеттарының жүйесі құрылған.Әрбір ұйым өзінің қаржылық-шаруашылық
ерекшеліктеріне қарай есеп жүргізу үшін ,қажетті счеттар топтамасын таңдап
алуға тиіс.
Одан әрі ,шығындардың классификациясына байланысты,бухгалтерлік есепті
шоттардың жұмыс жоспарына қарай ,ұйымның есеп саясатына сай шығындарды
есептеудің негізгі элементтерін бекіту керек.Осыған байланысты ,өнімнің
өзіндік құнын анықтау үшін қолданылатын,өндірістің түрін ,қызмет түрлерін
,калькуляция түрлерін бухгалтерлік счеттардың мәліметтері бойынша
қалыптастыратын негізгі счеттар анықталады.
1.2.Өндірістің бухгалтерлік есебін жүргізу.
Өндіріс ұйымдарының шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі .Осы
үрдіс ұйымның қаржылық жағдайына ,яғни пайда немесе залалына әсер етед
і.Осыған байланысты өндіріс үрдісін ,яғни олардың шығындарын ,өнімдерді
шығару көлемін ,олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т.б басқару
қажеттілігі туындайды.
Бұл үрдісті ,барлық шаруашылық операциялармен тығыз байланысты
құжаттар негізінде ақпараттардың деркезділігі мен дәлдігін қамтамасыз
ететін бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше.
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін жүргізудегі негізгі мақсаттар:
• өнімді өндіру мен өткізуге байланысты жұмсалған нақты шығындардың
дер кезінде , толық және дәлме дәл көрсетілуін қамтамаыз ету.
• Барлық тауарлық өнімнің және өнімдердің жеке түрлері бойынша нақты
өзіндік құнын есептеп шығару.
• Басқару құрылымдарына өндірістік үрдістерді басқарып және тиісті
шешімдерді қабылдау үшін қажетті ақпараттарды беру.
• Материалдық ,еңбек және қаржылық ресурстарын үнемдеп және ұқыпты
пайдалануды бақылау.
Өткізілген өнімдердің ,орындалған жұмыс пен атқарылған қызметтің
өзіндік құны ,есептегі кезеңдегі шығындардың ,сонымен қатар өткен
кезеңдегі және қазіргі есепті кезеңде алынатын табысқа қатысы
бар,келешекте жұмсалтын шығындардың есебінен құралады.
Құндлықтардың есебін жүргізу тәртібі ХҚЕС 2 Құндылықтар және ҚЕҰС
12 бөлімдері арқылы реттеледі.
Қаржылық қорытындының қалыптасуына әдеттегі шығындар түрінен басқа
,операциялық ,өткізуден тыс және төтенше шығындар да қосылады ,бірақ олар
өндірістік өзіндік құнының санатына қосылмайды.
Әдеттегі түрдегі шығындардың қатарына төмендегілер жатады:
• Шикізат,тауарлар және басқа да құндылықтарды сатып алуға кеткен
шығындар
• өнім өндіру үшін құндылықтарды өдеуге (қажетті түріне жеткізуге)
тікеле жұмсалатын шығындар ,оларды өткізу ,сонымен қатар тауарларды
сату (қайта сату) үшін орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтер шығыны (негізгі құралдар мен айналымнан тыс активтерді
қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануға жұмсалатын шығындар)
• коммерциялық шығындар
• әкімшілік және т.б шығындар
Бухгалтерлік есеп жүйесінде бұл шығындар ақшалай түрде көрсетіледі.
ҚЕҰС 2 және ХҚЕС 2 сәйкес түсім түсіруге ,операциялық немесе басқа да
түрдегі табыстарды табу мақсатында және есептесу формасына
(ақшалай,айырбас,есепке алу( байланыссыз ,шығындардың барлығы бухгалтерлік
есепте көрсетілуі тиісті.Ақы төлеудің ақшалай немесе есептесудің басқа да
формасының қай уақытта қолданылғанына қарамастан ,шығындар жасалған
есептегі кезеңге сәйкес танылады.
Ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінде төмендегі шарттар орындалған болса
,жұмсалған шығындар заңды болып табылады.:
➢ заң талаптары мен нормативтік актілерге ,іскерлік айналым дәстүрлері
мен тиісті келісім шартқа сай жасалған шығындар
➢ шығын соммасының көлемін анықтау мүмкіндігі бар болса
Тиісті операциялардың атқарылу нәтижесінде ұйымның экономикалық
пайдасының азаятынына көз жетіп тұрса.Ондай жағжай ұйымның активтерін басқа
мекемеге берілетіні белгілі болған жағдайға байланысты туындайды.Егер
аталған шарттардың бірі орындалмаса бухгалтерлік есеп бойынша дебиторлық
қарыз пайда болады.
Ескере кететін жәйт ,стандарттарға сай негізгі құралдар мен материалды
активтердің амортизациясын есептеу ,амортизацияланатын активтердің құнына
,пайдалы қолдану мерзіміне және мекеменің амортизация есептеудің қай
тәсілін таңдауына орай жүргізіледі.
Әдеттегі жұмсалатын шығындардың түрлерін төмендегі элементтер бойынша
топтастыруға болады:
➢ материалдар
➢ еңбекақы
➢ әлеуметтік сақтандыру аударымдары
➢ амортизация
➢ басқа да шығындар
Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын және ұйымның қаржылық
қорытындысына тікелей әсер ететін ,шығындардың құрамы мен көлемін анықтау
құқысы ұйымдардың өзіне берілген.
Өнімнің ,жұмыс пен өзіндік құнына ұйым өнім өндіру кезінде
қолданылатын шикізатты,материалдарды , жанармайларды ,энергия қуатын
,негізгі құралдарды ,еңбек және қаржылық ресурстарды және өнім өндіру мен
өткізуге жұмсалған басқа да шығындарды қосады,оның ішінде:
• технология мен өндірісті ұйымдастыруға ,өндірістік үрдістер мен
шығарылған өнімнің сапасын бақылауға кеткен тікелей шығындар;
• өнімнің жаңа түрлерін дайындап және игүеруге жұмсалған шығындар;
• өндіріске байланысты өнертапқыштық және рационализаторлық ұсыныстар
шығындары:тәжірбиелік-экспериминтал дық жұмыстарды жүргізу
,раионализаторлық ұсыныстарға орай өнімдердің жаңа үлгілерін
дайындап ,сынақтан өткізу ,өнертапқыштық және рационизаторлық іс
шараларына байланысты көрмелер ,байқаулар ұйымдастыру;
• өндірістік үрдістерге қызметжасау шығындары;
• еңбек етудің қалыпты жағдайы мен техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету шығындары;
• өндірісті тасқаруға байланысты шығындар;
• еңбек туралы заңдарға байланысты жұмыссыз тұрған кездегі ақы төлеу
,кезекті және қосымша ақылы еңбек демалыстарының төлемдері және т.б
• әлеуметтік салықтың есептелген соммасы;
• амортизация есебінде өнімнің өзіндік құнына қосылатын негізгі
өндірістік қорларды қалпына келтіру шығындары;
• материалды емес активтердің амортизациясы;
• басқа да шығындар.
Өнімнің өзіндік құнына сонымен қатар ,ішкі өндірістік себептерге
байланысты жұмыссыз тұру және жарамсыз өнімдерді шығару шығындары да
қосылады.
Шығарылатын өнімнің құрамы мен түрлеріне ,орындалатын жұмыстар мен
қызметтерге байланысты шығындар туралы бухгалтерлік ақпаратты,олардың
түрлерін анықтаудан бұрын ,ұйым соған сәйкес тиіті жоспарын жасап алған
жөн.Ол жоспарда өнімнің өзіндік құны ,сату бағасының есебі ,пайда сияқты
көрсеткіштер бухгалтерлік синтетикалық және аналитикалық және қаржылық
есептер түрінде бөлек көрсетіледі.Осы ақпараттардың негізінде бухгалтерия
ұйымның есеп саясатын қалыптастырып ,жасайды.
1.3.Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.
Өндіріс үрдісі және өндірістегі шығындардың әртүрлі болуы,шоттардың
үлгілік жоспарындағы мына счеттар тобын пайдалануды талап етеді:8100
Негізгі өндіріс ,8200 Жеке өндірістегі жартылай фабрикаттар ,8300
Көмекші өндірістер ,8400 Жүкқұжат шығындары.
Өндірістік шығындарды элементтерімен және калькуляция баптары бойынша
есебін жүргізуді қамтамасыз ету үшін ,негізгі өндірістің барлық шығындарын
дайындалған өнімнің түрлеріне қарай 8100 Негізгі өндіріс счетында
топтастырады.Счет пайдалану мақсаты бойынша калькуляциялық болғанымен
,экономикалық мазмұны бойынша шаруашылық жағдайын сипаттай алады.
8300 Көмекші өндірістер счетында ұйымның құрылымдары қолданатын
көмекші өндірістер өнімдері мен қызметтерінің өзіндік құнын анықтайды
(мысалы,жылу өндіретін цех шығарған бу,цехтар мен зауыт басқармасын жылыту
үшін қолданылады).Осыған байланысты көмекші өндірістер өнімдері мен
қызметтерінің өзіндік құны өндірісті басқаруға кететін шығындардың да
құрамына қосылады.
Өндірістік шығындар классификациясының жалпы сүлбеі
Технологиялық Экономикалық өзіндік құнға Калькуляциялау
процесске қатысты элементтер қосу тәсілі статьялары бойынша
бойынша бойынша
1. Негізгі 1. Элементтіктер 1. Тікелей 1. Материалдар
айнымалылар.Ма-терМатериалдар Материалдар 2. Сатып алынатын
иалдар Еңбекерлер Еңбекерлер жартылай фабрикаттар
Еңбекерлер еңбекақысы еңбекақысы 3. Қайтарылатын
еңбекақысы Еңбеккерлер Еңбеккерлер қалдықтар(-)
Еңбеккерлер еңбекақысының еңбекақысының 4.Тасымалдау,дайындау
еңбекақысының қосымшалары қосымшалары шығындары
қосымшалары Негізгі қорлар Игеру шығындар материалдар жиыны.
Игеру шығындар мен материалды Кепілдік жөндеу 5. Еңбекерлер
Кепілдік жөндеу емес активтердіңрезерві еңбекақысы
резерві амортизациясы 6. Еңбеккерлер
Жарамсыздық Басқа да шығындар еңбекақысының
шығындары ж.т.б 2. Жанама қосымшалары
2. Кешенді Жалпы өндірістік 7. Игеру шығындар
2. Қосымша шартты Алдағы кезеңдегі шығындар 8. Кепілдік жөндеу
тұрақтылар шығындар Жалпы шаруашылық резерві
Жалпы өндірістік Алдағы кезеңдегі шығындары 9. Жарамсыздық
шығындар шығындар мен шығындары
Жалпы шаруашылық төлемдердің 10. Жалпы өндірістік
шығындары резервтері шығындар
Жалпы өндірістік 11. Жалпы шаруашылық
шығындар шығындары
Жалпы шаруашылық Жиынтық-өндірістік
шығындары өзіндік құн
Жарамсыздық 12. Коммерциялық
шығындары шығындар
Барлығы-толық өзіндік
құн
Счеттарды корреспонденциялаудың мысалы
Дт-Кт Мазмұны Мазмұұны Дт-Кт
Сальдо-ай басындағы
аяқталмаған құрылыстың
нақты өзіндік құны
Дт 8100,8200 Дт 1350
Кт 1310 Өнім дайындауға босатылған Үнемделген материалдарКт 8300
шикізат пен материал мен қоймаға қайта
өткізілген
қалдықтардың құны
Дт 1310 Өнімнің өзіндік құнына
Кт 3310, кіретін тасымалдау,дайындауІске жармайтын өнімнің(Дт 8400
3350,3390 шығынлдарының соммасы өзіндік құны Кт 830)
ж.т.б
Өнім өндірумен айналысатын
Дт 8100, еңбеккерлердің еңбекақысы Қоймаға тапсырылған Дт 1340
8200 шығындарының соммасы дайын өнімнің өзіндік Кт 8100
Кт 3150 құны
Өнім өндірумен ,жұмыстарды Орындалған жұмыс пен
Дт 8100, орындап,қызметкөрсетумен көрсетілген қызметтің Дт 7010
8200 айналысатын еңбекерлердің нақты өзіндік құны Кт 8100
Кт3150 еңбекақысына есептелген
әлеуметтік салық сомасы.
Өндірістегі еңбеккерлердің
Дт 8100, ақылы демалысы үшін
8200 жасалған резевтік сома
Кт 3430
Негізгі құралдардың
амортизациясы
Дт 8400 Есепті кезеңдегі нақты
Кт 2420 шығындардың жиынтығы
Ай соңындағы
сальдо:аяқталмаған
өндірістің нақты өзіндік
құны
Дт 8400 Материалды емес активтердің
Кт 2740 амортизациясы
Дт 8100, Есептен шығарылған қосымша
8200 шығындар
Кт 8400
Өндірістің счеттардың жүйесі шығындары топтастырып және олардың есебін
төмендегі ретпен жүргізуге мүмкіндік береді:
a) Ай ішінде жұмсалған шығындардың элементтері өндірістік счеттардың
дебитінде көрсетіледі ( материалдар,еңбек ақы,амортизация )
b) Алдағы кезеңдердің шығыстары есептен шығарылып және осы айдың келешек
шығындары резервтеледі.
c) Шығындар есептен шығарылып немесе көмекші өндірістің жұмыстары
арасында бөлінеді.
d) Негізгі цехтардың шығындары қосылып және таратылады
e) Жарамсыз өнімдерге кеткен шығындар анықталып ,өнімнің өзіндік құнына
қосылады
f) Аяқталмаған негізгі өндіріс пен шығарылған өнімнің өзіндік құны
анықталады.
1.4.Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін ұйымдастыру
Ұйымның қызметі негізінен үш шаруашылық үрдісінен
құралады:дайындау,өндіру және өнімді өткізу.Ұйымдар технологиялық
процесстерге ,құрылымдарына арасындағы қарым қатынастарға қарай бір-біріне
ұқсамауы мүмкін.Өндіріске кеткен шығындарды анықтауға кеткен ақпараттарды
анықтауда ,олардың мазмұнын ,көлемін ,түрін және формасын
анықтауды,басқару мақсаттарына сай әрбір мекеменің өздеріне
қалыптастыруға рұқсат етілген.Өнімнің ,жұмыстың ,қызметтің түрлеріне қарай
,аналитикалық есепті дұрыс ұйымдастырып және уақытында жүргізіп отырудың
маңызы зор.
Аналитикалық есептің көрсеткіштері ішкі қаржылық есепті жасаған кезде
қолданылады,соның нәтижесінде өнім түрлері ,көлемі,өлшем бірліктері
,құрылымдар ,дайындалған өнімнің шығындарының баптары туралы толық ақпарат
алуға болады.
Аналитикалық есеп өндіріске жұмсалған шығындардың барлық счеттардағы
есебі бойынша көрсеткіштерін жіктеу үшін қолданылады.Аналитикалық есептің
деңгейі ұйымды басқару мен бақылауға қажетті көрсеткіштерді айқындаумен
анықталады.Мысалы: 8100 Негізгі өндіріс счетындағы мәліметтер
менеджерлерді нақты ақпартпен қамтамасыз ету үшін,әрбір тапсырыс
,орындалған жұмыс ,өндірілген өнім ,олардың қай жерде орындалып ,қандай
шығындар түрі кеткені жайлы егжей –тегжейлі түсіндіріп беруге мүмкіндік
береді.Аналитикалық есеп сонымен қатар ,аяқталмаған өндіріс жайлы ай
басындағы және ай соңындағы ақпараттар топтамасымен қамтамасыз етіп
,олардың ішінде есепті айдағы жарамсыз өнімге кеткен шығындардың сомасы
,үнемделген материалдардың сомасы және өндірілген өнімнің орындалған жұмыс
пен атқарылған қызметтің өзіндік құны туралы ақпараттармен қамтамасыз
етуге тиіс.
8200 Көмекші өндіріс счетында өндіріс түрлері бойынша аналитикалық
счет ашылады,ал олардың ішінде -8100 счетындағы сияқы жұмыс түрлері
,калькуляция баптарына сай аналитикалық счеттар ашылады.
Ескерте кететін жайт ,көмекші өндірістердің қызметттері негізінен
ұйымның өз ішінде пайдаланып,сыртқы мекемелерге аз мөлшерде ғана қызмет
көрсетеді.
Шаруашылық операциялары бухгалтерлік есептің регистрлерінде
тіркеліп,олар туралы ақпараттар сол жерде жинақталып және
топтастырылады.Регистрлерді тағайындау мен оларды жүргізу тәртібі ҚР
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңы бойынша анықталған.
Қабылданған бастапқы құжаттардағы ақпараттар бухгалтерлік
регистрлерде жинақталады және реттеледі,олардың формасы немесе оларға
байланысты талаптарды уәкілетті орган және Қазақстан Республикасындағы
Ұлттық банкісі Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес бекітеді.
Бухгалтерлік есеп регистрлеріндегі мәліметтер топталған күйінде
қаржылық есептілікке көшіріледі.Бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік есеп
регистрлері электрондық ақпарат түрінде жасалатын болса,ұйым олардың
көшірмелерін жеткілікті түрде қоса жасап ,операцияға қатысушы басқа
тұлғаларға,сонымен қатар Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес
,ондай ақпараттарды талап ете алатын мемлекеттік органдарға тапсыруға
тиісті.
ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп тіркелімдерінің мазмұны
коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады,оларға қол жеткізуге
басшылықтың немесе дара кәсіпкердің рұқсаты бар адамдарға ,сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік органдардың
лауазымды адамдарына ғана рұқсат етіледі.
Аталған құжаттармен танысуға құқығы бар тұлғалар ,ақпарат иесінің
рұқсатынсыз,ол ақпараттарды жариялуға ,жеке басы үшін пайдалануға құқылы
емес.Коммерциялық құпия болып табылатын ақпараттарды заңсыз түрде жария
еткен тұлғалар ,Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жауапты
болады.
Әртүрлі регистрдің жиынтығы,оладағы жазу тәртібі мен бір-бірімен
байланысы,бухгалтерлік есептің формасын құрайды.Қазіргі кезеңде ,негізінен
журнал-ордерлік және бухгалтерлік есептің автоматтандырылған формасы
қолданылады.
Журнал-ордерлік форма есебін қолданған кезде аналитикалық есеп
регистрін ұйымдастырудың мысалын көрсетейік.Осындай ормадағы регистрлер
басқа түрдегі есеп жүйелерін қолдану кезінде пайдаланылады,себебі
регистрдің осындай құрылымы басқару үрдістеріне қажетті ақпараттарды алуға
мүмкіндік береді.
Аналитикалық есеп талаптарына жауап бере алатын регистр ретінде өндіріс
есебінің карточкасын атауға болады.
Өндіріс есебінің карточкасы.
№
ррҰйым Жыл Ай Өнімнің Кальку-ляциШығарылған
аты ялық бірлікмөлшері
Ремонт ЖШС 2008 наурыз Компрес- дана 20
сор
Кальку-лНЗП ай Есептен шығарылған
яция басында Есепті шығындар НЗП ай соңында
баптары кезеңдегі
шығындар
Жармсыз Шығарылған
өнімге өнімге
Өндіріске кеткен шығындарды көрсететін бастапқы құжаттар(талап
құжаты,лимиттік-алу картасы ,орындалған жұмыстардың наряды ,есептесу
төлемдік ведомсвалары және басқалары),жұмсалған материалдарды және
тасымалдау,дайындау шығындарын ,қайтарымды қалдықтарды ,есептелген еңбек
ақыны ж.т.б тарату үшін қолданылатын арнайы таблицаны жасау үшін қолдануға
негіз болады.Аталған таблицада есептелген мліметтер ,өндіріс есебінің
карточкасына түсіріледі.
Цехтық басқару құрылымына байланысты карточкадағы калькуляция баптары
цехтар бойынша бөлінеді,мысалы:цех №01,02,03 ж.т.б.
Өндірістік счеттардың аналитикалық құрылымы ,бақылауға сай келетін
бағалауға жататын баптар бойынша шығындарды топтастыруға мүмкіндік
береді:
Жабдықтарды ұстау мен пайдалану шығындары;
Цехтарды басқару шығыны;
Ғимараттарды,құрылғыларды ұстау шығындары;
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік шығындары;
Пайдасыз шығындар және т.б.
1.5. Негізгі өндіріс шығындарының есебі.
Өндіріс поцесі есебінде бірқатар арнайы шоттар-өндірістік есепшоттары
қолданылады.Олардың ішінде маңыздысы Негізгі өндіріс -кәсіпорынның өнім
өндірісіне шығындары туралы ақпараттар жинақталатын активті шот,оның
дебетінде негізгі өндірістің өнімін өндіруге барлық шығындары, ал кредиті
бойынша дайын өнімнің шығуы көрсетіледі.
Негізгі өндіріс
Дт
Кт
Материалдар
Дт Кт
1
Жұмысшылармен жалақы
бойынша есеп айырысу
Дт Кт
2 Дайын өнім
Әлеуметтік салық бойынша Дт
Кт
бюджетпен есеп айырысу
Дт Кт
5
3
Үстеме шығындар
Дт Кт
Өндіріс процесінің есебі:
1-нақты өнім түрлері өндірісіне материалдар шығыны жатқызылды.
2-негізгі өндіріс жұмысшыларына жалақы есептелді.
3-жалақыдан әлеуметтік салыққа аударымдар жасалды.
4-үстеме шығындар бөлінді және жатқызылады
8310-Көмекші өндіріс,негізгі өндірісте тұтынылатын өнім
шығарады.Оларға жөндеу шеберханалары,автокөлік ,электрмен жабдықтау,сумен
жабдықтау шеберханалары және т.б жатады.
Өндіріс процессі кезінде өнім өндіру үшін жұмыс күшін ,еңбек заттары
мен еңбек құралдарын пайдаланды.Өндіріс процессінде осы екі негіздің
қатысуы кәсіпорынды тиісті шығындарға душар етеді.Өндіріс процессінде
шығындалған ресурстар ақшалай бағалауда өндіріс шығындары деп
аталады.Барлық шығындардың жалпы соммасы өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Өндіріс шығындарының нәтижесі дайын өнімді шығару болып
табылады.Өндірс шығындары мен өнім шығару өндірістік процесстің
бухгалтерлік есепте көрсетілетін екі жағы болып саналады.
Осыған өндіріс процесін бухгалтерлік есепке алудың негізгі мақсаттары
болып мыналар табылады:
• өнімнің өзіндік құнын есептеу.
• аяқталмаған өндірістің көлемін анықтау.
Негізгі өндірістегі материалдық шығындар (8111) .Шикізаттар мен материалдар-
өнімді әзірлеу негізінде пайда болатын немесе осы әзірлеу кезінде қажетті
компаненттер болып табылатын шикізат пен негізгі материалдарға жұмсалған
шығындар.Осы жерде табиғи шикізаттардың құны ,арнайы мамандандырылған
ұйымдардың жүргізетін жер құнарлығын арт тырудағы шаралары көрсетіледі.
Лимиттік алу карталары және талап накладнойы жұмсалған шикізат пен
негізгі материалдары ,сондай-ақ сатып алынған материалдарды өндірісте
есептен шығару үшін негіз болып табылады.Осы құжаттардың деректері цехтар
,калькуляция немесе есеп объектілері бойынша Материалдардың шығыстарын
тарату деп аталатын талдамалық кестеге топтастырылады және Цехтар
бойынша шығындарының ведомосы немесе осыған ұқсас есеп регисторларына
(ведомоствалар,машинограммалар,карт очкалар) жазылады.
Көмекші материалдар-тұрақты технологиялық процестерді қамтамасыз ету
үшін негізгі материалдарды шығару кезінде пайдаланғанкөмекші материалдардың
шығыны (технологиялық мақсаттарға пайдаланған көмекші материалдар).Бұндай
көмекші материалдардың құны белгіленген шығыс нормасы бойынша өнімнің
өзіндік құнына енеді,ол үшін өнім бірлігіне есептелген сметалық
мөлшерлемесі пайдаланылады.Шығыс нормасы мен бағасы өзгеретін болса
,аталған мөлшерлеме қайта қаралуы мүмкін.
Көмекші материалдардың нақты шығысы әрбір өнімнің өзіндік құнына
,тауарлы өнімге және аяқталмаған өндіріске сметалық мөлшерлеме бойынша
пропорционалды түрде таратылады.
Қайтарылған қалдықтар-бұл негізгі ,көмекші және қосалқы өндірістердің
қалдығы.
Негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы (8112).Еңбекақы бабына
өндіріс нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілердің сыйлықақыларын қоса
алғанда,кәсіпорынның негізгі өндірістік қызметкерлерінің жалақысын
төлеуге жұмсалған шығындар,ынталндырушы және өтемділік төлемдері ,сондай-
ақ кәсіпорыннң штатында тұратын,негізгі қызметке жататын қызметкерлердің
жалақысынан жұмсалатын шығындарының құрамына мыналар енгізіледі:
➢ кәсіпорында қабылданған еңбекақы төлеу жүйесімен және нысанымен
,сондай-ақ жеке еңбек келісімшартына сәйкес лауазымды айлық
ақысы және тарифтік мөлшерлемесі,еңбекке кесімді ақы төлеу бағсы
арқылы нақты орындалған жұмысқа есептелінген жалқысы.
➢ Ынталандыру сипатындағы төлемелер:өндірістік нәтижелер үшін
берілетін сыйақылар,кәсіптік шеберлігі,еңбектегі жоғары табыстары
және т.б көрсеткіштері үшін төленетін тарифтік стафкалары мен
айлықақыларға қосылатын үстемақылары;
➢ Жұмыс режимімен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік
сипаттағы төлемдер,оның ішінде:түнгі уақыттағы жұмыс,мерзімнен тыс
жұмыс,көп ауысымды режимдегі жұмыс,демалыс және мереке күндердегі
жұмыс үшін,мамандықты қосып атқарғаны,қызмет көрсету аймақтарын
кеңейткені үшін,ауыр зиянды,ерекше зияндыеңбек жағдайларындағы
және т.б жұмыстары үшін заңдарда белгіленген жағдайлары үшін
тарифтік стафкалары мен айлықақыларға қосылатын үстемақылар мен
қосымша ақылар;
➢ Қолданып жүрген заңдарға сәйкес жекелеген салалардағы
қызметкерлеріне тегін көрсетілетін комуналдық қызметтердің
,тамақтың,азық-түліктің құны,қолданып жүрген заңдарға сәйкес
қызметкерлерге берілетін тегін тұрғын үйге ақы төлеу жөніндегі
шығындар;
➢ Заңдарда белгіленген жағдайларда кәсіпорындар мен ұйымдардың
қайта құрылуына ,қызметкерлер мен штаттағылардың қысқаруына
байланысты жұмыстан босаған қызметкерлерге төлемдер төлеу;
➢ Кәсіптік-техникалық училищені бітірген түлектерге және жоғары
немесе арнаулы орта оқу орындарын бітірген жас мамандарға жұмыс
басталар алдында демалысқа ақы төлеу;
➢ Кешкі және сырттай жоғары және арнаулы орта оқу
орныдарында,сырттай аспирантура ,кешкі оқу орныдарында,кешкі
кәсіптік-техникалық және сырттай жалпы білім беретін мектептерде
ойдағыдай білім алып жүрген ,сондай-ақ аспирантураға түскен
жұмысшылар мен қызметшілерге берілетін оқу демалыстарына
қолданып жүрген заңдарға сәйкес ақы төлеу;
➢ Жұмысшы донорға тексеруден өткен,қан тапсырған және әрбір қан
тапсырған күннен кейін демалыс алған күндері үшін ақы төлеу;
Еңбекақыдан аударымдар (8113).Қазақстан Республикасының әрекет етіп
тұрған заңына сәйкес еңбекақыдан аударылатын аударым бабында есептелген
әлеуметтік салығы (11% мөлшерлемесі бойынша ) көрініс табады.Әлеуметтік
салықтың салық салу объекті болып жұмыс берушілердің еңбеккерлерге
ақшалай немесе заттай нысанында төленген шығысы жатады.,оған салық салуға
жатпайтын төлемдерден басқасы түгел кіреді.
Негізгі үстеме шығындары (8114) . Үстеме шығыстар-бұл өндірістегі
басқарумен және қызметк өрсетумен байланысты шығыстар,олар кешендік
сипатқа ие болады ,олардың құрамында экономикалық элементтердің барлық
шығындары көрініс табады.Бұл шығындар ай бойында белгіленген
номенклатуралық шығыс баптары бойынша 8114 Үстеме шығын шотында көрініс
табады.Әрбір цехтың өзінде дайындалған өнімге үстеме шығыстар қосылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер өзінің есептік саясатында өндіріс
ерекшіліктерін ескере отырып шығын баптарының номенклатурасына өзгерістер
енгізуі мүмкін.
Мысалға,үстеме шығысының құрамында Өндірісті дайындау және игеру
шығыстары деген бабы жеке бөінуі мүмкін.
Өндірісті дайындау және игеру шығыстары алғашқыда шығыстың жалпы
сомасынан алған өнім бірлігіне белгіленген норма бойынша өтеледі.
Егер де кәсіпорында бірнеше өнім түрі өндірілетін болса ,онда жаңа
өндірісті игеру шығындары олардың арасына таратылады,ал тарату процесі
,әдетте,негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысының сомасына және құрал-
жабдықтарды пайдалану мен күтіп ұстау шығыстарына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz