Орта ғасырда Орталық Азиядағы тәрбие туралы ой-пiкiрлердiң қалыптасуының теориялық негіздері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 143 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

бет

Кiрiспе … . . . 4 - 11

Орта ғасырда Орталық Азиядағы тәрбие туралы

ой-пiкiрлердiң қалыптасуының теориялық негіздері

Қазақ даласындағы халық тәлімінің тарихи кезеңдері

мен Орта ғасырдағы даму ерекшеліктері . . . 12-24

1. 2 Халық тәлiм-тәрбиесi мен түркі жазбалар

арасындағы сабақтастық . . . 25-42

Ойшыл-ғұлама Жүсіп Баласағұн шығармашылығының

тәлім-тәрбиелік мәні мен халықтық педагогика

тұрғысынан зерттелуі . . . 43-56

Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы халық

педагогикасының құрылымдық жүйесі мен мазмұны

2. 1 Халықтық педагогика - «Құтты білік» дастанындағы

төрт діңгектің негізгі бастауы . . . 57-83

2. 2. Салт-дәстүрлердің халықтық педагогикада алатын

орны мен «Құтты біліктегі» көрiнiстерi . . . 84-103

2. 3. Жүсіп Баласағұнның тәлімдік ой-пікірлерін халықтық

педагогика тұрғысынан оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану

жолдары . . . 104-114

Қорытынды . . . 115-117

Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi . . . 118-124

Қосымша . . . 125-133

Нормативтік сілтемелер

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы-Қазақстан, 1995 ж.

2. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңы. Алматы, 1992 ж.

3. Қазақстан - 2030

4. «Мәдени мұра бағдарламасы». Егемен Қазақстан, 29 қараша 2003 ж.

5. 2005-2010 жылдарға Қазақстан Республикасы білім беруін дамытудың мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2004

6. Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарында тәрбие берудің кешенді бағдарламасы. Астана, 2001 ж.

7. Қазақстан Республикасының жоғары педагогикалық білім беру тұжырымдамасы. Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогика университеті, Алматы, 2004 ж.

Кiрiспе

Зерттеудiң көкейкестiлiгi: Бүгiнгi күнi жеке тұлғаны Қазақстандық патриотизм мен отансүйгiштiк рухта тәрбиелеу барысында Елбасымыз: “Қазақстанның отаншылдық сезiмiн тәрбиелеу бiлiм берудiң мектепке дейiнгi жүйесiнен жоғары оқу орындарына дейiнгi орталықтарда, барлық ұйымдарда көкейкестi болып табылады. Балаларды Отанды, туған жердi, өзiнiң халқын сүюге тәрбиелеу - аса маңызды, аса жауапты да қадiрмендi парыз” - деген сөзiне үңiлсек, онда Қазақстан мемлекетiнiң егемен ел болып қалыптасып, дербес мемлекет болуы және өркендеп гүлденуi ұлттық бiртектiлiктi сақтаудан басталады. Оның басты құндылықтары - ана тiлi, ұлттық рух, дiни наным-сенiмдермен тығыз байланысты. Қазақ халқы - рухани зор байлықтың мұрагерi. [1, 29] .

Елiмiз егемендiк алғалы берi халқымыздың ғасырлар бойы бiртiндеп қорланып қалыптасқан рухани қазынасы қайта жаңғыра түстi. Жас ұрпақтың ата-баба мұраларынан қол үзiп қалмауы, жалпы адамзаттық құндылыққа, әсiресе, ғылыми дүниетанымға жаңаша көзқараспен қарау қазiргi педагогика iлiмiнiң назар аударып отырған мәселелерiнiң бiрi.

Жастарға рухани тәрбие берудiң бағдарлы идеялары мемлекетіміздің басты «Қазақстан-2030» тұжырымдамасында: « . . . бiздiң балаларымыз бен немерелерiмiз… бабаларының игi дәстүрiн сақтай отырып, қазiргi заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстеуге даяр болады. Олар бейбiт, абат, жылдам өркендеу үстiндегi күллi әлемге әйгiлi әрi сыйлы өз елiнiң патриоттары болады», - деп көрсетілген [2, 12] .

2004-2006 жж. мәдени-тарихи мұраларды сақтау, жинау, қорландыру жылдары деп аталып, зиялы қауымға мемлекеттік тілде әлемдік ғылыми ойдың мәдениет пен әділеттің үздік жетістіктері негізінде гуманитарлық білім берудің толымды қорын жасау міндеттелді.

«Мәдени мұра» бағдарламасы бізде ғана емес, ЮНЕСКО тарапынан да бұл - дүниеде сирек кездесетін жоба, басқа елдерге де өнеге болатын құжат.

Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгі - мәдениеті. Мәдениет - ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, парасаты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мәдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы тұлғалармен, әлемдік мәдениеттің алтын қорына қосқан үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп тек өзінің ұлттық төл мәдениеті арқылы ғана басқаға танылады [3] .

Бүгінгі күні ұлттың рухани түлеуіне негіз салып отырған «Мәдени мұра» бағдарламасы ресми түрде аяқталғанымен, оның жұмысы жалғасын тауып отыр. Осыған Елордадағы Бейбітшілік және келісім сарайында үш жылға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі қоғамдық кеңестің өткен қорытынды отырысы дәлел. Мұнда мемлекет басшысының баяндамасы еліміздің мәдени, рухани дамуының әрі қарай бағыт-бағдарын айқындап берді [4] . Ежелден келе жатқан ата-бабалардың өлшеусіз, рухани құндылығы артқан шығармашылығын тереңдете зерттеу соның бірі болып табылады.

Ұлттық тәлім-тәрбиелік ұғым-түсініктерінің, ілім-білімдерінің даму тарихы он төрт ғасыр бойы ұрпақтан-ұрпаққа ұласып, мирас болып келе жатыр. Мұның өте әрідегі ілкі бастаулары, түп-төркіндері б. з. б. бір мың жылдықта Орта Азия, Қазақстан, Шығыс Түркістан жерін мекендеген, тарих тұрғысынан «Азиялық скифтер» атанған сақтар тағлымы мен тәрбие тәлімі, ғұндар наным-сенімдері мен ғұрыптарынан бастау алып, кейін Орхон-Енисей ежелгі жазба түркі ескерткіштері, Қорқыт ата тағлымдарымен жалғасып, сол орта ғасырларда Шығыс Аристотелі атанған қазақ жерінің ұлы ғалымы Әбу Насыр әл-Фараби еңбектерінде, сондай-ақ ХІ-ХІҮ ғасырларда өмір сүрген белгілі ойшыл-ғұламалар Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Ахмет Иүгінеки, Реванди Хорезми, Қадырғали Жалайыри, Мұхаммед Хайдар Дулати ілімдерімен сәтті жалғасып, қазақ хандығы құрылған кезден былай қарай қазіргі заманымызға дейін бір-біріне сабақтасып, дамып, енді ғана болса да қолымызға тиіп отырғаны - аса қуантарлық жағдай. Сан ғасырлар бойы жас ұрпақты ізгілікке, имандылыққа, әділдікке, мейірбандылыққа, ақылдылыққа шақырған ғұлама тұлғалардың болғаны тарихта белгілі. Ғұлама-ойшылдардың мұрасы ғасырлар бойы атадан балаға айна қатесіз жетіп отыр.

Қазақ елi тәуелсiздiк алғаннан берi тарихи тұлғалардың, ғұлама-ойшылдардың, ақын-жыраулардың, педагог-ағартушылардың қайталанбас тәлiми мұралары туған халқына үлкен құндылық. Сондықтан оларды бүгінгі таңда зерттеп, болашақ ұрпаққа жеткізу ұлттық тәрбие үрдісінің басты міндеті болып отыр.

Табиғат, қоғам, адам дамуының заңдылығын, өзара байланыстылығын өздерiнiң дүниетанымына арқау етiп, ежелден ұлы ғұламалардың ұрпақ тәрбиесiнiң қайнар көздерiне үлкен мән бергенi анық.

Орта ғасырдағы түркі халқының ұлы ғұламалары өмір сүрген кезең (840-1212 жж. ) тарихта қарахандар дәуірі деген атпен белгілі. Осы уақыт түркі даласындағы өркениеттің түйінді биігі іспетті, мемлекет гүлденіп, өркениет шалқиды. Сонымен бірге ислам діні тұран жұртына дендеп ене бастаған. Қарахан мәдениетіндегі елдік түзу, мемлекеттік, қоғамдық ойды идеология деңгейінде өрістету секілді айқын бағыттар таланттылықпен көрінеді. Бұл кезеңнің тарихы мен даму ерекшеліктері бүгінгі таңда көптеген зерттеулердің және деректі құжаттардың арнайы мәселесі болып келеді [5; 6; 7; т. б. ] .

Көне дәуірдің бір белгісі әлемнің асыл қазыналарының қатарындағы өшпес мұра - Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу билиг» атты дастаны. ХІ ғасырда жарық көрген энциклопедиялық шығарманың даналық сөзі, өсиет-ғибраттарының жас ұрпақ тәрбиесіне берері мол.

Осыдан он ғасырдан астам бұрын жазылған көне мұра бiз үшiн ең алдымен, тәлім-тәрбиелік, ақлиқаттық-этикалық, эстетикалық көзқарастарымен бағалы. ХI ғасырдағы көне түркi поэзиясының тұңғыш кiтабының басты қасиетi, мұрат-мақсаты - адамның бақыты, адам баласының парасатты өмір сүру жолын көрсету.

Дастан авторы - аты әлемге әйгілі ақын, философ, қоғам қайраткері Жүсіп Хас Хаджиб Баласағұн музыкант отбасында дүниеге келген. Тарихи деректерге сүйенсек, Баласағұн жыл қайыру дәстүрі бойынша санағанда 1021 жыл шамасында туған. Ақын туралы жазба деректер көзін ақынның өз шығармасы «Құтты біліктен» ғана алуға болады. Жүсіп өз заманындағы ғылым негіздерімен толық танысқанының арқасында, кемелденген жасында «Құтты білік» тәрізді классикалық шығармасын жаза бастайды. Бұдан байқайтынымыз түркі ойшылының тұлғалық қасиетінің ең негізгісі -араб, парсы тілдерін жақсы білуімен бірге өз ана тілін терең меңгеріп, оның аса көркемдік қуатын әлемге таныту бағытын ұстанғандығында. Бар байлығын бойына дарытқан Баласағұн құнды мұрасында адамгершілікті, адалдықты, адам сүюді тебірене жырлайды. Ол үшiн оқу-бiлiмге, инабаттылыққа, адалдыққа меңзейдi. Өзi өмiр сүрген заманның қоғамдық, саяси-әлеуметтiк ахуалын, кемшiлігiн тамыршыдай тап басып суреттейді.

“Құтты бiлiк” дастанында түркi ойшылдарының елдiк түзу, мемлекеттiлiк құру, өркениеттi, дәулеттi түркi мемлекетiнiң құрылысын нығайту мақсаты жолбасшы жұлдыздай жарқырап көрiнедi. Дегенмен ХХI ғасыр табалдырығында жаңа бiр даму белесiне маңдайы ашылған қырықтан астам ұлттың түп нәсiлi түркi дүниесiнiң мемлекеттiлiк құрылыс түзу тәжiрибесi мен iлiмi әлi де толық ғылыми жүйесiн тапқан жоқ деп айтуға болады. Жүсiп Баласағұнның құнды мұрасы, мәні мен мазмұны зор «Құтты білік» дастаны әуелi тарихи санамыздағы осы ақтаңдақтардың орнын толтыратын шығарма.

Түркі дастанының әр тарауындағы тәлім-тәрбиелік, философиялық, әлеуметтік, этикалық толғамдар бүгiн де өмiршең, бүгiн де терең мәнiн жоғалтпаған. Оның таным-бiлiгiнiң түпкi тамырына ой жүгiртiп, тәлім-тәрбиелік заңдылықтарын ашу - педагогика тарихын байытып, теориялық-практикалық қуатын арттыра түспек.

Жүсіп Баласағұнның энциклопедиялық мұрасы көптеген ғалымдардың назарын аударып, жан-жақты зерттелуде. Ең алдымен, «Құтты білікті» зерттеу негізінен Қазыбек би Тауасарұлы (1692-1776) [8], Абай Құнанбаев (1845-1904) [9], еңбектерінен басталады. Кейіннен С. Е. Малов (1880-1957) [10], В. И. Асланов [11], т. б. ғалымдардың еңбектерiнде тереңдетіліп, оны орыс ғалымдары В. В. Бартольд [12], В. В. Радлов [13], А. А. Валитова [14], М. Фомкин [15], шет ел шығыс зерттеушiлерi А. Бомбачи [16] А. Көроглы [17], А. Каримов [18], ал қазақ ғалымдарынан А. Егеубаев [19], М. Мырзахметов [20], Ә. Қоңыратбаев [21], М. Орынбеков [22], Р. Бердiбаев [23], Х. Сүйiнiшәлиев [24], Қ. Өмiрәлиев [25], Ә. Дербiсалиев [26], Ә. Мақсат [27] әдебиет тұрғысынан зерттеген. Сонымен бiрге Жүсiп Баласағұнның “Құтты бiлiк” дастанының жазылу тарихынан гөрi стилiн көбiрек зерттеген И. В. Стеблева [28], шығармашылық мазмұнын толық зерттеген А. Егеубаев [29] болды. “Құтты бiлiк” дастаны туралы Ө. Сегізбаев [30], К. М. Байпақов [31], т. б. ғалымдардың еңбектерiнде де егжей-тегжейлi айтылады.

Философиялық, психологиялық, тарихи, педагогикалық әдебиеттерге жасалған талдау көрсеткендей Жүсiп Баласағұнның шығармаларындағы тәлiм-тәрбиелiк, iзгiлiк идеяларын А. Қасымжанов [32], Д. Мажиденова [33], С. Мукасов [34], Қ. Жарықбаев [35], С. Қалиев [36], А. Кубесов [37], Ә. Көшербаева [38], Т. Ахметов [39], Э. Мамбетахунов [40] т. б. арнайы зерттеген.

Сонымен бiрге аталған зерттеулердiң бағыттарына қарамастан, бүгiнгi таңда Жүсiп Баласағұнның шығармашылығындағы тәлiм-тәрбиеге қатысты жақтары әлi де толық ашылмаған. Бұл жерде ерекше көңiл аударатын мәселе ғұлама идеяларының халық педагогикасымен ұштасуы. Аталған зерттеулердiң бiразы осы мәселенi көтерген. Мәселен, М. Мырзахметов, А. Егеубаев, А. Валитовалар өз еңбектерiнде “Құтты бiлiктегi” мақал-мәтелдердiң тәрбиелiк мәнiн айта отырып, олардың әдебиеттегi рөлiн ашады. Ал А. Көшербаева Жүсiп Баласағұнның iзгiлiк тұжырымдамасына арналған зерттеуiнде халық педагогикасына тоқталып өтедi. Т. Ахметовтың зерттеу жұмысы Жүсiп Баласағұнның тәлiм-тәрбиелiк идеяларын ашуға бағытталған [39] . Дегенмен көздеп отырған мәселені толық ашуда бұл зерттеулердің жеткіліксіз екендігі анық. Жүсіп Баласағұнның мұрасындағы халықтық педагогика негіздері арнайы зерттеудің пәні болатындығы еш күмән келтірмейді. Ғұламаның шығармашылығындағы ежелгі рухани танымдармен астарласып жатқан халық тәлім-тәрбиесінің көріністері, ең алдымен, бас кейіпкерлердің аттарынан, кеңінен орын алатын мақал-мәтелдерден, аңыз-әңгімелерден, салт-дәстүрлерден басталып, жан-жақты қарастырғанды талап етеді. Осы төңіректегі мәселелердің қай-қайсысын алсақ та өз алдына мәні мен маңызы зор жеке ізденіс тақырыбы бола алады. Мұндай ізденістерді ғылыми тұрғыдан пайымдауда педагогикалық ой-пікірдің даму тарихы мен Қазақстанда білім беру ісіне арналған еңбектердің де үлесі бар. Олар: Т. Т. Тәжібаев [41], А. И. Сембаев [42], Г. М. Храпченков [43], К. К. Құнантаева [44], Қ. Б. Жарықбаев [45], С. К. Қалиев [46], А. К. Кубесов [47], А. М. Құдиярова [48], Т. М. Әлсатов [49], К. Ш. Шәймерденова [50], З. Калмыкова [51], т. б.

Кеңес дәуіріндегі Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірдің дамуына арналған А. Г. Ильясова [52], Б. И. Муканова [53], Э. А. Урунбасарова [54], С. А. Ұзақбаева [55], Г. Т. Хайруллин [56], Р. К. Төлеубекова [57], К. Б. Сейталиев [58], А. Б. Тұрсыновалардың [59] зерттеу еңбектерін атаған жөн.

Ғалымдардың зерттеулеріне сүйене отырып, Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанының тәлім-тәрбиелік мұрасын халықтық педагогика аясында жіктеп, ғылыми арнаға түсіруді басты міндет етіп отырмыз. Мұндағы құндылық - ғұлама-ойшыл мұрасы арқылы түркі халықтарының, соның ішінде қазақ халқы әдет-ғұрыптарының, салт-дәстүрлерінің шыққан түп-төркінін кеңінен, жан-жақты зерттеу. Дастанда өсиет, нақыл сөздер, кісілік, тектік, жәуанмәртлік, парасат ұғымдары, жас ұрпақты қалай тәрбиелеу керектігі, үлкенді сыйлау, қоғамның заңдары мен рәсімдері туралы, жар таңдау, т. б. мәселелер толық қамтылған.

Жүсіп Баласағұнның мұрасындағы халықтық педагогика негіздері арнайы зерттеудің пәні болатындығы еш күмән келтірмейді. Ғұламаның шығармашылығындағы ежелгі рухани танымдармен астарласып жатқан халық тәлім-тәрбиесінің көріністері, ең алдымен, бас кейіпкерлердің аттарынан, кеңінен орын алатын мақал-мәтелдерден, аңыз-әңгімелерден, салт-дәстүрлерден басталып, жан-жақты қарастырғанды талап етеді. Осы төңіректегі мәселелердің қай-қайсысын алсақ та өз алдына мәні мен маңызы зор жеке ізденіс тақырыбы бола алады. Демек, осынау қайшылықты ғылыми-теориялық тұрғыдан шешу, Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы халықтық педагогика негіздерін қарастыру зерттеуіміздің көкейкестілігі деп есептейміз. Қорыта келгенде, осының бәрі зерттеу тақырыбын «Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы халықтық педагогика негіздері» деп алуымызға себепші боды.

Зерттеудiң нысаны: Жүсiп Баласағұнның тәлiм-тәрбиелiк мұрасы.

Зерттеудiң пәнi: Жүсiп Баласағұнның мұрасындағы халықтық педагогика негіздері.

Зерттеудiң мақсаты: Жүсiп Баласағұнның мұрасындағы халықтық педагогика мәселелерiн ғылыми-теориялық тұрғыдан негiздеу және олардың тәрбиелiк мәнiн ашып, жүйелеу.

Зерттеудiң мiндеттерi:

Орта Азияда Х-ХII ғасырдағы тәлім-тәрбие туралы ой-пікірлердің қалыптасуының тарихи ерекшеліктерін айқындау;
Жүсiп Баласағұнның “Құтты бiлiк” дастанындағы халықтық педагогиканың алатын орны мен негiзгi бағыттарын анықтау және құрылымдық жүйесін жасау;
“Құтты бiлiктегi” халықтық педагогиканың жүйесiн құрайтын ауыз әдебиетiнiң көрiнiстерiне, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріне талдау жасап, олардың тәлім-тәрбиелік мәнін ашу;
Жүсiп Баласағұнның тәлімдік ой-пікірлерін халықтық педагогика тұрғысынан оқу-тәрбие үрдiсiнде пайдалану жолдарын анықтап, әдістемелік ұсыныстар беру.

Жетекшi идея: Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы халықтық педагогиканың негіздерін айқындау - жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беру үрдісінде, тарихи тұлғалық санасын қалыптастыруда маңызды факторы болып саналады.

Зерттеудiң әдiснамалық және теориялық негiздері болып тәрбиеге тұлғалық, іс-әрекеттік көзқарас; халықтық педагогика тұжырымдамасы; жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың диалектикалық өзара бірлікте болуы туралы тарихи, философиялық, әлеуметтік, мәдени ілім, мәдени мұраларды зерттеудегі жүйелілік, тұтастық, тарихи-салыстырмалы тұжырымдар саналады.

Зерттеу әдiстерi: зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерге (философиялық, фольклорлық, мәдени, тарихи-педагогикалық, этнопедагогикалық) тарихи-салыстырмалы, жүйелі-құрылымдық, логикалық талдау; мұрағат деректерін сирек қолжазба қорларын жүйелі талдап қорыту.

Зерттеу кезеңдерi: Зерттеу жұмысы (1999-2006 жж. ) жылдар аумағында жүргізіліп, үш кезеңді қамтыды.

Бiрiншi кезеңде - (1999-2000 жж. ) белгіленген тақырып аясында зерттеудің ғылыми негіздемесі анықталып, ғылыми-педагогикалық және арнаулы тарихи, философиялық, психологиялық әдебиеттердегі бұл проблеманың зерттелу жолы қарастырылды. Әдебиеттерге талдау жасалынды, қажетті мұрағат материалдары жинақталды. Өзбекстан, Қырғызстан кiтапханаларынан дерек көздері iздестірілді. Зерттеу жұмысының объектісі, пәні, мақсаты мен міндеттері, әдіснамалық негіздері мен әдістері нақтыланды.

Екiншi кезеңде - (2001-2004 жж. ) теориялық, тарихи, әдеби, педагогикалық материалдарға жүйелiк-құрылымдық талдау жасалынып, жинақталған материалдар сұрыпталды. Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастаны жан-жақты талданып, олардың мазмұны ашылды.

Үшiншi кезеңде - (2004-2006 жж. ) жүргізілген тарихи-педагогикалық зерттеу жұмысының нәтижелері бір жүйеге келтіріліп, қорытындыланды және нақты тұжырымдар мен ұсыныстар әзірленді. Сонымен қатар «Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері» атты арнайы дәріс бағдарламасы жасалынып, әдістемелік ұсыныстар берілді.

Зерттеудiң жаңалығы:

Орта ғасырда Орталық Азиядағы тәрбие туралы ой-пікірлердің қалыптасуының теориялық негіздері айқындалды.
Жүсiп Баласағұнның “Құтты бiлiк” дастанындағы халықтық педагогиканың алатын орны, теориялық негіздері, тәрбие бағыттары анықталды.
«Құтты білік» дастанындағы халық педагогикасының құрылымдық жүйесі жасалынып, тәлім-тәрбиелік мәні мен мазмұны ашылды.
Жүсiп Баласағұн мұрасының бүгінгі таңда ұлттық тәрбиедегі алатын орны мен оқу-тәрбие үрдiсiнде пайдаланудың жолдары анықталып, әдiстемелiк ұсыныстар берiлді.

Зерттеудiң практикалық мәнi:

зерттеу материалдары бойынша Жүсіп Баласағұнның «Құтты біліктегі» төрт діңгек және оның көріністері» атты жүйені қолданудың педагогикалық-әдістемелік ұсыныстары әзірленді;
Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері» атты арнайы курс бағдарламасы дайындалды.

Зерттеу нәтижелерін жоғары және орта педагогикалық оқу орындарында, оқушылар мен мұғалімдердің ұлттық рухани мәдениетін көтеру мақсатында пайдалануға болады.

Зерттеудiң нәтижелерiн сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу:

Зерттеудiң нәтижелерi баяндама түрiнде Алматы облысының “Ұлттық тәлiм-тәрбие ассоциациясы” мен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Т. Тәжiбаев атындағы этнопсихология және этнопедагогика Орталығының бiрiккен отырыстарында (1996-2000 жж. ) ; Тараз қаласының М. Х. Дулати атындағы ТарМУ-iнде өткен халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында; Тараз қаласы Педагогикалық Институтының “Орталық Азия және Қазақстан - түркi өркениетiнiң бастауы” атты ғылыми-практикалық конференциясында; М. Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттiк университетiнiң жалпы педагогика кафедрасының отырысында, Республикалық ғылыми «Ұлт тағлымы», «Ізденіс» журналдарында жарияланды. Сонымен қатар Тараз қаласындағы қазақ орта мектептерiнiң тәрбие жұмыстарында пайдаланылды.

Диссертацияның негiзгi мазмұны Республикалық ғылыми баспасөзде жарияланған бiрнеше мақалаларда жарық көрдi (Iзденiс (2003), “Ұлт тағлымы” (2004), Вестник КазНПУ (2006) .

Зерттеу жұмысының нәтижелері халықаралық, республикалық ғылыми-теориялық, практикалық конференцияларда (Алматы 2001, Тараз 2001, 2006, Шымкент 2001, 2003), М. Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің жалпы педагогика кафедрасының семинарлары мен конференцияларында және педагогика факультетінің және Тараз қаласындағы орта мектептердің оқу-тәрбие процесінде жүзеге асырылды.

Қорғауға ұсынылатын негiзгi жағдайлар:

Қарахандар дәуiрi - түркі халықтарының тарихында оқу-бiлiмнiң, тәлiм-тәрбиенiң жаңа сапада дамыған, өркендеген кезеңi;
Жүсiп Баласағұнның «Құтты бiлiк» дастанындағы халық педагогикасының негіздері, олардың құрылымдық жүйесі, тәрбиелік бағыттары мен мазмұны;
Жүсіп Баласағұн мұрасының ұлттық тәрбиедегі алатын орны, «Құтты білік» дастанындағы халық педагогикасының негіздерін тәжірибе жүзінде пайдалану жөніндегі әдістемелік ұсыныстар.

Диссертация құрылымы:

Диссертация кiрiспеден, екi тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен және қосымшадан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі; ғылыми аппараттары: нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық негіздері, зерттеу көздері мен әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық мәні, нәтижелердің дәлелдігі мен негізділігі ашып көрсетіледі.

“Орта ғасырда Орталық Азиядағы тәрбие туралы ой-пiкiрлердiң қалыптасуының теориялық негіздері” атты бiрiншi тарауда тарихи-әлеуметтiк, мәдени және тәрбие ой-пiкiрлерiнiң дамуына талдау жасалынып, халық педагогикасының негіздері айқындалып, оларға сипаттама беріледі. Тарихи кезеңдердегі халықтың тәлім-тәрбиесі мен түркі жазбалар арасындағы сабақтастықтың, Жүсіп Баласағұнның мұрасының тәлім-тәрбиелік мәні ашып көрсетіледі.

«Жүсiп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы халықтық педагогика негіздерінің құрылымдық жүйесі мен мазмұны» атты екiншi тарауда аңыз-әңгімелерге, мақал-мәтелдерге, әдет-ғұрыптарға сипаттама берiлiп, олардың бағыттары, мазмұны, тәрбиелік мәні анықталады. Халықтық педагогиканың «Құтты білік» дастанындағы төрт діңгектің негізгі бастауы екендігі айқындалады. «Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанындағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері» атты арнайы курс бағдарламасы дайындалып, халық педагогикасының құрылымдық жүйесін мектептің оқу-тәрбие үрдісіне қолданудың әдістемелік ұсыныстары беріледі. Әр тараудың соңында зерттеу мәселелері дәлелденіп, ғылыми-педагогикалық тұрғыдан айқындалған. Сонымен қатар Жүсіп Баласағұнның тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері тұжырым ретінде баяндалған.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижесiне негiзделген тұжырымдар мен Жүсiп Баласағұнның халықтық педагогика тұрғысындағы мұраларын пайдалануға байланысты ұсыныстар берiлдi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.