Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САПАЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ТИІМДІЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Инвестиция туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Бағалы қағаздардың эмиссиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Бағалы қағаздар нарығы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша операциялар ... ... ... ... ... ... ...31
ІІІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.1 Полипропиленді қап өндіруші ЖШС ИТЕКО ПЛЮС ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
I ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САПАЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ТИІМДІЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Инвестиция туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Бағалы қағаздардың эмиссиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Бағалы қағаздар нарығы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша операциялар ... ... ... ... ... ... ...31
ІІІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.1 Полипропиленді қап өндіруші ЖШС ИТЕКО ПЛЮС ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын болды.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.Елбасымыз В.А.Назарбаев "Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін тұрақты дамыту үшін алдымен инвестициялық белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.
Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал қалыптастыру басты міндет болды. Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы "Инвестициялар туралы" қабылданған заңының қоғамдағы саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында қабылданған бұл заң Қазақстан халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың бірі деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс береді Сондықтанда инвестициялар тарту қоғам үшін өте қажет.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.Елбасымыз В.А.Назарбаев "Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін тұрақты дамыту үшін алдымен инвестициялық белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.
Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал қалыптастыру басты міндет болды. Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы "Инвестициялар туралы" қабылданған заңының қоғамдағы саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында қабылданған бұл заң Қазақстан халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың бірі деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс береді Сондықтанда инвестициялар тарту қоғам үшін өте қажет.
1) Қазақстан Республикасының “Инвестиция туралы” заңы. 2003 жыл және 2005, 2006 жылдардағы енгізілген өзгертулер
2) Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республмкиа Казахстан. // Рынок ценных бумаг Казахстана. N° 1. 2006 г,
3) Журнал “Хабаршы” 2012-2014 жылдар
4) Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
5) Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2007 г,
6) Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
7) Ковалев В.В. Финансовый анализ Алматы Финансы и статистика. 2004 год.
8) Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2010-2012 жылдар
9) Маулимбердина С.Т. “Рынок ценных бумаг” вводенме в проблему. //Саясат, 10-11,2010 г.
10) Методические рекомендации по оценке эффективности иевестиционных проектов: Официальное издание. – Москва Экономика 2008г
11) Нәдірбек Әпсәләмов, Қазиқан Исабеков, Өмірзақ Сұлтанов “Экономикалық теория негіздері” Алматы ғылым 1999 жыл. 479-492б
12) Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2008 г,
13) Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары//Қоғам және дәуір. №7-2007
14) Бағалы қағаздар және олардың экономикадағы орны.-Алматы, 2012
15) Бағалы қағаздар рыногы туралы //Егемен Қазақстан.-2013-16 шілде
16) Бағалы қағаздар рыногында маркетингтік зерттеуді ұйымдастыру // Ізденіс.-2013
2) Аналитическая информация о состоянии рынка ценных бумаг Республмкиа Казахстан. // Рынок ценных бумаг Казахстана. N° 1. 2006 г,
3) Журнал “Хабаршы” 2012-2014 жылдар
4) Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
5) Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2007 г,
6) Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
7) Ковалев В.В. Финансовый анализ Алматы Финансы и статистика. 2004 год.
8) Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2010-2012 жылдар
9) Маулимбердина С.Т. “Рынок ценных бумаг” вводенме в проблему. //Саясат, 10-11,2010 г.
10) Методические рекомендации по оценке эффективности иевестиционных проектов: Официальное издание. – Москва Экономика 2008г
11) Нәдірбек Әпсәләмов, Қазиқан Исабеков, Өмірзақ Сұлтанов “Экономикалық теория негіздері” Алматы ғылым 1999 жыл. 479-492б
12) Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2008 г,
13) Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары//Қоғам және дәуір. №7-2007
14) Бағалы қағаздар және олардың экономикадағы орны.-Алматы, 2012
15) Бағалы қағаздар рыногы туралы //Егемен Қазақстан.-2013-16 шілде
16) Бағалы қағаздар рыногында маркетингтік зерттеуді ұйымдастыру // Ізденіс.-2013
ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ
ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
БАНК ІСІ КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Инвестицияларды қаржыландыру мен несиелендіру пәні бойынша
Тақырыбы: Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі
Орындаған: Ф-32К топ студенті
Кендебаева С.М.
Тексерген: _________________
ҚАРАҒАНДЫ 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САПАЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ТИІМДІЛІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..5
1.1 Инвестиция туралы жалпы
түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестицияның қызметі мен
операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Бағалы қағаздардың
эмиссиясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..24
2.2 Бағалы қағаздар нарығы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша
операциялар ... ... ... ... ... ... ...31
ІІІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...33
3.1 Полипропиленді қап өндіруші ЖШС ИТЕКО
ПЛЮС ... ... ... ... ... ... ... ... .33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 44
КІРІСПЕ
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі
қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық
белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері
жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны
болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және
әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі
дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас,
акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және
қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың
барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару
механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі
олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке
қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы
сөзсіз.Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық
кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да
кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп
ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары,
кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша
қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын
болды.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық
экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет етеді.
Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық
жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап
ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды
қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды,
нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз
етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы
көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.Елбасымыз В.А.Назарбаев "Қазақстан-
2030" стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті
басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды
жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін тұрақты дамыту үшін алдымен
инвестициялық белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.
Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын
арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал қалыптастыру басты міндет болды.
Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы "Инвестициялар туралы"
қабылданған заңының қоғамдағы саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру
халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында
қабылданған бұл заң Қазақстан халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың бірі
деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын
тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс
береді Сондықтанда инвестициялар тарту қоғам үшін өте қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты экономикалық өсудің инвестициялық тәуелділігін
зерттеу арқылы кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып оның
тиімділігіне негіздеме беру, жобаларды бағалаудыңхалықаралық әдістемесін
Қазақстандық кәсіпорын жағдайына сәйкестендіру болып табылады.
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері,
зерттеу объектісі мен зерттеу заты, жұмысың тәжірибелік маңызы берілген.
1-тарауда – инвестицияның нарықтық экономикадағы қызмет етуінуң теориялық-
әдістемелік негізде,рі зерттеледі.Инвестицияның талаптары көрсетіледі.
2-тарауда – инвестициялық жобалардың тиімділігін, олардың табыстылығын,
өзектілігін баяндайды.Сонымен қатар кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде
қарастырып , оның инвестициялық саясаты сипатталады.
3-тарауда- Қазақстан мысалындағы полипропиленді қап өндіріетін ЖШС
‘ИТЕКОПЛЮС’ компаниясын инвестициялық жоба ретінде қарастырып оған талдау
жасадым.
Қорытынды бөлімінде курстық жұмыстың түйіні көрініс табалады.
I.Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі
1.1 Инвестиция туралы жалпы түсiнiк
Инвестициялар – мүлiктiк қазыналардың және оларға құқықтардың,
сондай-ақ пайда мақсатында инвесторлар кәсiпкерлiк қызмет обьектiлерiне
салатын интелектуалдық меншiкке құқықтардың барлық тұрлерi. Инвестиция
(ағылшынның invistor - салымшы) бұл өндiрiстiк, кәсiпкерлiк және басқа да
қызметтерге өнiм өндiрудi, жұмысты және қызметтi Ұйымдастыру және пайданы
алу немесе басқа да түпкi нәтижелерге (табиғатты қорғау, тұрмыстық өмiрдiң
сапасын арттыруы және таға басқаларға) жету мақсатында ұзақ мерзiмдi
қаржылық салымдар. Олар материалдық және интелектуалдық бағалықтар болуы
мүмкiн. Сонымен қатар инвестиция өндiрiстi дамытуға немесе өнiдiрiстiк емес
сфераға күрделi қаржыны жұмсауды да айтамыз. Инвестицияның деңгейi
қоғамның Ұлттық табысының көлемiне маңызды әсер етедi.Ұлттық экономикада
көптеген макро пропорциялар оның динамикасына байланысты болады.
Инвестициялар елдiң масштабында кеңейтiлген қайта өндiрiстiк процесiн
анықтайды. Жаңа мекемелердiң құрылысы, тұрғын үйлердiң салынуы инвесторлау
процесiне байланысты болып келедi. Инвестицияны заңды және жеке тұлғалар
жүзеге асырады. Инвестициялар: венчурлiк, тiкелей, портфельдiк, аннуитет
болып бөлiнедi. Венчурлiк инвестиция – шаруашылықты қаржыландыруда шешушi
рол атқаратын жаңа акциялар шығару формасындағы инвестициялар. Венчурлiк
инвестиция орташа және ұзақ кәсiпорындардың өмiр сұруiнiң маңызды
шарттарының бiрi болып табылады: әдетте тәуекелмен байланысты.Тiкелей
инвестициялар – шаруашылық субьектiнi басқаруға қатысуға құқық алу мен
табыс алу мақсатымен экономикалық субьектiнiң жарғылық қорына құйылым
жасау.Портфельдiк инвестиция – пайда алу мақсатымен акцияға, облигацияға
және басқа ұзақ мерзiмдi сипаттағы бағалы қағаздарға қаражат жұмсау.
Аннуитет – кредитордан алынған қарызды, пайыздарын қоса, өтеу үшін оған
төленетiн (әдетте ұзақ уақыт бойы) белгiлi бiр мөлшерден жыл сайынғы ақша
сомасы (рента).Қазақстан экономикасының өзектi проблемаларының бiрi ең
алдымен материалды өндiрiс сферасында инвестициялық iс-әрекеттi ынталандыру
болып табылады. Қазақстан экономикасының құрылымды қайта құруының негiзгi
проблемасы қаржыландыру көздерi болып табылады. Қазақстанда инвестициялық
iс-әрекеттiң қаржыландыру көздерi болып:
1. Кәсiпорынның өз акцияларын сатудан кен қаражаттары: акционерлiк
компаниялародың өнеркәсiптiк қаржы топтарының қайтарымсыз негiзгi
бөлiцнетiн қаражаттары;
2. Федералды, аймақтық, жергiлiктi бюджеттi ассигнациялау қайтарымсыз
негiзiнде iскерлiктi қолдау;
3. Шетел инвестициялары;
4. Қайтарымды негiзде мемлекет ұсынған несие тұрiндегi қарыз
құралдары. Шетел несиелерi, облигациялық займдар, коммерциялық
банктер несиелерi, векселдер және компанияның инвестициялық
қорларының, сақтандыру компанияларының, зейнеткерлер және өзара
қорлардың қаражаттары.
Инвестицияның қайнар көзi болып жинақ (сбережения) табылады. Бiрақ
жинақ тек бiр шаруашылықпен айналысатын субьектiлердi iске асыра алады.
Инвестиция келесiдей факторларға байланысты болады:
- пайда нормасының күтiмiне немесе капиталды қаржы бөлудiң
рентабельдiгiне байланысты. Егер бұл рентабельдiк, инвесторлардың пiкiрi
бойынша, тым төмен болса, онда қаржы бөлу iске аспайды.
- Капиталды қаржы бөлудiң альтернатвтi мүмкiндiгiне байланысты.
Инвестор өзiнiң ақшасын жаңа зауыттың немесе фабриканың құрылысына сала
алады, яғни ол сонымен қатар ресурстарын банкке де жайғастыра алады. Егер
пайыз нормасы пайда нормасының күтiмiнен жоғары болса онда инвестициялар
iске асырылмайды, және керiсiнше, егер пайыз нормасы пайда нормасының
күтiмiнен төмен болса, онда кәсiпкерлер капиталды қаржы бөлудiң жобасын
iске асырады. Графикте, инвестиция мен жинақты пайыз нормасының арасындағы
өзара байланыс келесiдей сипаттан көрiнедi.
S1=J
Сурет –1
Графикте, инвестиция мен жинақтың арасындағы тепе-теңдiк көрсетiлген:
JJ – қисығы инвестиция;
SS – жинақ;
Ордината өсiнде – пайыз нормасының мағынасы (r); Абцисса өсiнде – жинақ
және инвестиция;
Инвестиция пайыз нормасын J=J (r) бұл келушi функция: пайыз ставкасының
деңгейi жоғары болғанда инвестиция деңгейi төмен болады. Жинақта пайыз
нормасының функциясы: S=S(r). Бiрақ ол артушы функция r-ге пайыз деңгейi
экономиканың барлық масштабында жинақ пен инвестицияның теңдiгiн қамтамасыз
етедi,
r1 және r2 деңгейi осы күйден ауытқуы. Яғни инвестиция пайыз ставкасының
функциясы болып, ал жинақ табыстың функциясы болып табылады.
Салық салу деңгейiне және жалпы берiлген елдер мен аймақтың салық климатына
байланысты. Салық салудың тым жоғары деңгейi инвестицияға жағдай жасамайды.
Инвестициялық процесс ақшаның инфляциялық құнсыздануының қарқынына септiгiн
тигiзедi.
Инвестицияның, табыстың жинақтың өзара әсерiн шағылыстыратын маңызды
макроэкономикалық пропорциясын келесiдей сипатта көрсетуге болады:
Y = C+S, яғни Ұлттық табыс өзiнiң пайдалануында тұтыну шығыны (C) мен
инвестиция (J) сомасына тең. Тұтыну – табыс функциясы болып табылады, яғни
C =C(Y).
Басқа жағынан, туындалған Ұлттық табыс Y= C+S –ке тең. S – (жинақ) ол да
табыс функциясы, S=S(Y). Ендеше егер C+J=C+S онда J=S бұл жердле
инвестиция - r:J=J(r) функциясы, ал жинақ - Y:S=S(Y) болып табылады. Ендi
жинақ пен инвестицияның тең болуындағы Ұлттық табыстың деңгейiн анықтаймыз.
Ол үшін график қолданамыз. Абцисса өсiнде – Ұлттық табыс деңгейi (ҰТ).
Ордината өсiнде – жинақ және инвестиция (SJ). JJ сызығы – инвестицияның µТ-
ның кез-келген деңгейiндегi айнымас көлемi. Графикте Ұлттық табыс өскен
сайын жинақ арттатыны көрiнiп тұр.
Е- нүктесiнде JJ және SS қисығы қиылысады. N нүктесi J және S нүктесi
арасындағы кеңдiктiң бұзылуы кезiнде елдiң экономикасының барлық уақытта
Ұлттық табыс теңдiгiне ұмтылғандағы жағдайын бiлдiредi.
S N F ЅТ
Сурет – 2.
Егер SS қисығы JJ қисығынан үлкен болса, онда жинақ масштабы қоғамда
инвесторлау масштабын арттырады. Ал егер SS қисығы JJ қисығынан төмен
болса, керiсiнше болады.
Мемлекеттiң инвестиция процестердi реттеушi ретiндегi инвестициялық
саясаттың приоритеттерiн таңдауда әртұрлi типтi инвесторлар үшін бiрдей
жағдай жасауда салық жеңiлдiктерi арқылы инвестициялық iс-әрекеттер
стимулдауда пайдалы инвестициялық несиенi қамтамасыз етуде жалпы қолайлы
инвестициялық ауа-райын қалыптастыруда болып табылады. Инвестицияларға
байланысты қызмет: бiрлескен және шетелдiк кәсiпорындарды сондай-ақ
шетелдiк заңды тұлғалар филиалдарын құру, бақылау олардың жұмыс iстеуi,
ұсталуы және таратылуы. Шартты жасасу мен орындау. Интелектуалдық меншiк
құқығын қоса алғанда, алуан тұрлi мүлiктi сатып алу, пайдалану және билiк
ету. Акцияларды, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу,
шығару және сату. Инвестицияларға байлагысты Қазақстан Республикасының
заңдарында тиiм салынбаған. Жердi және өзгеде табиғи ресурстарды сатып алу,
кепiлге салу, оларды иесiздендiру және пайдалану құқықтарын қолданудың
басқа да нысандары.
Сонымен “Инвстициялар” түсiнiгi көп қырлы құбылыс, оның бiрнеше
мағыналы анықтамасы бар:
✓ ең алдымен, инвестициялар жөнiнде сөз еткенде, құрал-жабдық,
технологиялар жөнiнде айтылады. Оларды енгiзу арқылы өндiрiстiк процесс
жүзеге асырылады;
✓ соңғы кездерi бағалы қағаздарды, акцияларды сатып алу жөнiнде сөз
болады;
✓ мүндай анықтама бiрнеше шектеушi сипатта болады, өйткенi кең мағынада
алғанда, ол әр алуан тектi операциялардың тiзбектеп орындалуы бар белгiлi
бiр процесс болып табылады;
✓ осы процестiң әлеуметтiк-экономикалық салдары бойынша оны экономиканың
дамуын қамтамасыз ететiн белгiлi бiр механизм ретiнде бағалауға болады.
Экономистер үшін инвестиция - әрқашан күрделi қаржының нақтылы заттай тұрi,
ал халық тұрғындар инвестицияның өздерiнi ң есептерiндегi өзгерiстер,
акцияны сатып алу сақтық кассаларындағы есеп ашу деп түсiнедi. Егер адамдар
қоғамдық, өндiрiстiк мүмкiндiктерiнiң бiр бөлiгiн тұтынуға қатысты күрделi
қаржы ретiнде пайдаланса, экономикалық есеп оны өндiрiс көлемi деп бағалап,
жалпы Ұлттық өнiмге қосады. Сондықтан анықтамаларымызды толықтыруымыз
керек. Жалпы Ұлттық өнiм – түпкi, соңғы өнiмнiң сомасы, бұған тұтыну
тауарларымен қызметтерiн қоса жалпы инвестицияда кiредi. Таза және жалпы
инвестиция жыл бойы жасалған машиналарды, фабрикалар мен үйлердi,
құрылыстарды қамтиды, олар ескi капиталды ауыстыру үшін сатып алынса да
таза инвестиция капиталдың өмiрге келуiмен тең (жалпы инвестиция шығып
қалған капиталға – аммортизациялық төлемдерге тең). Жалпы инвестицияны
аммортизациялық төлемдердi есепке алмай-ақ дәл анықтауға болады. АҚШ-тың
ашық экономикасы бар. Олар тауарды, қызметтi және капиталды шеттен алып
келедi және шетке шығарады. Бұл Ұлттық есепке таза шеттен шығаруды экспорт
инвестицияның бiр бөлiгi ретiнде шартты турде енгiземiз. Егер Ұлттық шетке
шығару саудасы оңды болса, шеттен сатып алуға қарағанда көп сатады, сөйтiп
ол шет елге инвестиция шығарады. Шығындардың басты компонентi – инвестиция.
Бұл макроэкономикада екi тұрлi атқарады. Бiрiншiден, шығындардың компонентi
болғандықтан инвестициядағы күрт өзгерiстер жиынтық сұранысқа, сөйтiп
өндiрiстiң көлемiне, жұмыспен қамтуға шешушi әсер етедi. Екiншiден,
инвестиция капиталдық қорлануына алып келедi. ґндiрiстiк қуаттардың көп
болмауы өндiрiстiң көлемiн ұлғайтуды және экономикалық ұзақ мерзiмдiк
дамуын қамтамасыз етедi. Соңғы жылдары жалпы инвестицияның 70 пайызы
өнеркәсiп кәсiпорындары мен құрал жабдықтарға жұмсалады. Инвестицияның
мәнiн ашуға мына үш элемент қажет: табыс, шығындар, нәтиже күту.
Инвестицияның өндiрiс көлемiнiң жалпы дәрежесiне не болмаса жалпы
Ұлттық өнiмге, яғни табыстың деңгейiне байланысты. Олар жалпы экономикалық
белсендiлiктiң қайнар көзi.
Шығындар. Кәсiпкерлер мен үй сатып алушылар, әдетте инвестиция үшін
заемдық қорлар тұрiнде төлейдi. Оның бағасы заемдық қаржылардың пайыздық
ставкасына қатысты. Экономикада пайыз ставкасы ерекше орын алады,
инвестиция шығынына әсер етедi, сондықтан ол жиынтық ұсынысты анықтайды.
Инвестицияның құрылымына белсендi ықпал етушi тағы бiр нәрсе – салықтар.
Федералды үкiмет инвестицияға салық арқылы бақылау жасайды. үкiмет, мысалы,
Президент Кеннеди түсында енгiзiлген салық, неше арқылы инвестициялық
компанияларды қуаттап отырды, олар жаңа құралдар алу үшін 10 пайыздық салық
қарызын бередi. Инвестициялық мақсат –
мұраттың қорытындысынан жасайық. Кәсiпкерлер инвестицияны табыс алу
мақсатынмен жасайды, сондықтан инвестиция шешiмi мыналарға байланысты:
а) жаңа инвестиция арқылы өндiрiлген өнiмдерге сұраныс болу керек;
б) инвестицияға әсер ететiн пайыз ставкасымен салық және экономистер
бағалануына негiзделген өнер кәсiпшiлдердiң үмiтi. Нақты және номиналды
пайыз ставкасы. Нақты пайыз ставкасы – тауарлар мен қызметтерге төленген
заем иелерiнiң ақша сомы. Болашақ пайда бастапқы кездегiнiң жоғары, сосын
инфляцияның күшейуiнен инвестицияның долларлық курсы өседi. Сондықтан
инвестиция бағалағанда ңнақты инвестицияң деген термин шығады. Яғни ол
инвестицияны тұрақты бағамен алу дегендi бiлдiредi. Жинақ пен инвестиция
ниетiндегi алашақтар. Тұтыну мен инвестиция туралы қазiргi теорияларға
қарап, бiр мынаны атап көрсетуiмiз керек: қазiргi комплекстi экономикадан
жинақ пен инвестицияның бiз қалайтын дәрежесiн автоматты тұрде теңестiруге
болмайды. ґйткенi оларды жүзеге асырушылар - әртұрлi адамдар, себептерi де
әртұрлi, сондықтан нарық жинақ пен инвестицияны тез сәйкестiре алмайды.
Еркiн бәсеке экономикасында инвестицияның қажеттi саны болуына кепiлдiк
берiлмейдi, толық жұмыспен қамтамасыз ете алмайды. Жылдар бойы, ондаған
жылдар бойы инвестицияның төмендеуi, шығындарда болады, олар дефляцияға,
банкротқа әкелiп соғады, не болмаса басқаша болады. Банктер мен басқа да
қаржылық ресурстар мен берiлетiн несиелердi келесiдей үлгiде топтастыруға
болады:
1. Ағымдағы қызметтiң iске асырылуы;
2. Инвестиция қызметтiк iске асырылуы;
Ағымдағы қызмет:
▪ айнымалы қаржылрдың толықтырылуы. Шикiзат, материал және тауар сатып
алу;
▪ қызмет және сату Ұйымдарына шығындар;
▪ операциялық қызметке сбасқа да шығындардың тұрлерi.
Инвестициялық қызмет:
□ құрал – жабдықтарды, технологияны сатып алуға үзақ мерзiмдi қаржы бөлу;
□ материалды емес активтерге және тағы басқаларына шығындар.
Қаржылық инвестиция дегенiмiз – жарғылық капиталдағы инвестициялар,
кәсiпорын және Ұйымдардың құнды қағаздары, мемлекеттiк және жергiлiктi
заемдарды пайыздық облигациялары. Іаржылық қаржы бөлу. ұзақ мерзiмдi
инвестиция дегенiмiз, ол яғни тiкелей инвестиция. Жоспарлау және есептеу
практикасында ұзақ мерзiмдi инвестиция келесiдей белгiлерi бойынша
топтастырылады: жұмысты орындау әдiсi бойынша (өндiрiстiк, өндiрiстiк емес
тағайындалу); негiзгi құралдарды қайта өңдеу бейнесi бойынша (жаңа құрылыс,
өрiстету, реконструкция, қайта қарулану); техникалық құрылым бойынша
(құрылыс жұмыстарына шығын, монтаж жұмыстарына шығын, басқа да шығындар).
Инвестициялық саясат экономиканың тауарларында және салаларында капиталды
қаржы бөлiду пайдаланудың негiзгi бағыттарын суреттейтiн халық
шаруашылығының әдiстемелер мен шешiмдерiнiң жиынтығын бiлдiредi.
Инвестициялық саясаттың рыноктық қатынасқа өту кезеңiнiң негiзгi мақсаты
тұтынушы, қайта өңдеу салалары арасындағы байланыс оптимизациясында
қорытындылануы. Экономикалық құрылымдарын реформалау.
Қазақстанның қазiргi және болашақтағы есептерiнiң этаптары бойынша
мемлекеттiк инвестициялық саясат негiзiнде iске асырылады. Бiрiншi этаптың
мiндетi макроэкономикалық тұрақтылықтың жетiстiгi және өндiрiстiң
қолдануының қайнар көзiн кеңейту үшін шарт құру болып табылады (1996-1998
жж). Екiншi этаптың мiндетi өндiрiстiң жандануы және экономикалық өсудiң
бастамасы үшін шарт құру болып табылады. Мемлекеттiк инвестициялық саясат
бәрiнен бұрын құрылымды саясаттың басты бағыттары мен басымдылықтарын
өткiзуге көзделген. 1996-2000 жыл мерзiмiнде инвестициялық саясаттың
ерекшелiктерi мен сипаты өндiрiстiң құлдырауының бiрте-бiрте тенденциясын
жеңуi шартымен iске асырумен анықталады және бiр мезгiлде келесiдей
мәселелердi шеше алады:
• экономиканың құлдырауын ұстап тұратын шаруашылықтандырудың өмiрге
қабiлеттi жүйелерiнiң дамуы және оны сүйемелдеу;
• iшкi және сыртқы нарық үшін перспективтi өндiрiстiң дамуы;
• жеке инвесторларды ынталандыру, шетел инвесторларын қоса.
Жақын арада, экспорт мамандырудың капиталдық салаларының дамуының
қамтамасыз ету және сақтау мақсатында инвестицияны бюджеттiк
қаржыландырудың толығымен бас тарту мүмкiн емес. Осы бағыттар бойынша
республиканың бюджетiнде сәйкес шығындар қаралуы тиiс. Бiздiң бағалауымыз
бойынша ол бюджет шығындарының 8-9 пайызын құрау мүмкiн. Қаржыландырудың
ерекше мақаласы ретiнде мемлекеттiк және мемлекеттiк емес кәсiпорындардың,
Ұйымдардың қаржылары қаралады. Олар өндiрiстiк белгiлердiң капиталды қаржы
бөлуiнiң жалпы көлемiнiң 80-81 пайызын құрайды. Оның iшiнде 40-45
пайызы кәсiпорынның жеке қаржысын құрайды, ал қалғандары несиелiк
ресурстарын құрайды. Есеп айырысу, жақын жылдардағы қаржылық жағдайда,
акция сатып алуға, дивидендтерге төлеуге, өндiрiстiк емес салаларға
шығындардың өсуiне байланысты кәсiпорындар жеке қаржыларының тапшылығының
қадағалауын көсетедi. Осыған байланысты несиелiк ресурстардың салалардағы
қажеттiлiгi. қайтымсыз қаржыландырудың кепiлдемесiнiң болмауы өндiрiстiк
күштiлiктi кеңейту бойынша бұрынырақ қабылдаған жобаларды қайта қарауға,
кәсiпорынға, мәжбұр етедi. Кәсiпорындар жұмыс iстеп тұрған өндiрiстерге
капиталды қаржы бөлудi, өздерi жоспарлайды. Яғни олар өздерiнiң жеке
қаржыларының қамтамасыз етедi. Сонымен қатар, әр салада iшкi басымдылықтың
блiнуi ескерiлген. Электр энергетикада Экiбастұз ГРЭС – 2, Оңтүстiк
Қазақстан ГРЭС құрылысының жалғасуы, Экiбастұз – Агадырь, Алматы ТЭЦ –2
және басқаларының электр беру жолдарының жалғасуы бойынша Қазақстанның бiр
ыңғай энергия жүйесiнiң құрылуы. Мүнай және газ iздестiру жұмыстарының
жалғасы ескерiлiп отыр. Металургиялық комплексте бұл:
▪ түстi метеллургияның кең базасының ары қарай дамуы;
▪ Қызылорда облысының ңШалқияң кеңi, Жезқазған болысынан – вольфрам
рудасының табылуы;
▪ Қарметкомбинаты, Шымкент қорғасын зауыты, ґскемен қорғасын – мырыш
комбинатының әрекеттегi өндiрiстi жаңарту және кеңейту;
▪ Васильков, Ақбасай алтындарын, кәсiпорын және шетел инвестицияларын
қаржыларын есептеу және меңгеру бойынша жұмыстарын тездету;
▪ Жезқазған және Торғай облыстарында мал өсiру комплексi, Семейде
холодильниктiң, Повладар және Ақмола ет комбинаты құрылсының жалғасы және
аяқталуы қаралып отырады.
1997 жылға қаржыландырудың қайнар көзi бойынша капиталды қаржы
бөлудiң құрылымы келесiдей мәлiметтербойынша суреттеледi. Капиталды қаржы
бөлудiң жалпы көлемiнен кәсiпорындар мен Ұйымдардың қаржыларының есебiнен –
2193,6 млн. теңге игерiлген. Ол жалпы көлемiнiң – 78,4 пайызын құрайды.
Бюджет қаржылар есебiнен 596,7 милллион теңге игерiлген. Олардың өндiрiстiң
барлық элементтерiнiң әр уақыты жаңаруы және өрiстеу болып табылады. Барлық
осы жағдайлар нарықтың корньюктураларын өркейту, болашақта қандай құрылым
керек екенiдiгi сияқты, әртұрлi проблемалар қатысып тұрады. Шет ел
практикасында кез-келген өзгерiс жобаларымен байланысты болып келедi.9
Инвестор - салым иесi, инвестицияларды жүзеге асыратын жеке адам Ұйым
немесе мемлекет.
Сурет – 3. Инвесторлар және инвестициялық капиталдың қайнар көзi.
Сурет – 3-те инвестицияны жүзеге асырушы инвесторлар, ал инвесторларды
жүзеге асырушы қандай Ұйымдар, яғни олар қандай органдармен, жүйелермен
байланысты екенi туралы көрсетiлген.
Сонымен қорыта айтқанда, инвестиция дегенiмiз – ақша қорын сатып қалу және
оны өсiру үшін қажет шығын:
-шетелдiк инвнстиция дегенiмiз-қабылдаушы елдегi компанияның қызметiн
бақылап, басқару үшін капиталдың мақсатты тұрде ауысуы;
- тiкелей инвестиция деп- капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндiрiстi Ұйымдастыруын айтамыз.
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және
инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс - әрекетті екі
құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым мынадай
элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды:
экономикалық, яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта
өндіріске жұмсайды – реинвестирование және әлеуметтік,
тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың әлеуметтік
қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс
тауып, соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік
қажеттілігін өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға
жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді
қабылдап алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті
енді оған бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не
жалға алуға немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін
қанша кредит аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде
алуға шешім жасауға еріктісіз. Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан
кейін, қайтадан қайту оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп
жыл бойына пайдалану керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу
керек болады. Сөйтіп, сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да
қаласың, өйткені иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-
әрекеттерге баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды деуге
болмайды.
Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де болады
немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін
шығындар түгелімен кәсіпорын қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан
шығу өте қиын болады. Ал, егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4
инвестициялық жоба бойынша болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы
үлкен болып қалғанда, іскерлік серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені
түзеу үшін көп шығынға бататының анық болады. Міне, осыдан барып,
инвестициялық жобаны іске қоспас бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп
алған жөн. Тіпті 100 беделді фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін
деп ойлауға болмайды. Нарықтың аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз
болғаны дұрыс. Кәсіпорын басшылары тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы
керек, олар өздерінің жоспарларын жөндеуде өте икемді болулары қажет,
конъюнктураның уақытша өзгеруіне және басқадай фактордарды көре біліп,
тиімді істерді бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы, яғни
тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің ақшалай
бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай тәсілдік
инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем батырады.
Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі. Бұл
тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3)Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл бизнестегі
нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы: әзірше
Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4) Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға
үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және
кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа
жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп,
құрастыру керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары
болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға
қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы,
жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай
құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.Өндірістік инвестицияаудағы
үйренушілік шығындары одан да асып кетеді. Жабдықтарды орнаттық делік,
технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық конъюнктура өзгерді де, енді
технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай жабдықтарды да қайтадан жаңғырту
керектігі туады.Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да
белгілі үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.Мұнан туындайтын қорытынды
: үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген өнімдерді сататын бағаға қосып
жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат, материалдар, технологиялар,
жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда ғана, бұл вариант бойынша
капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді. Сіздің өнімге сұраным көбейген
сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай тұра
берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл инвестицияларыңыздың
тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.Мультипликаторлық принцип
салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді. Бұл дегенің, мәселен,
автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның технологиялық істеріне
керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар, пластмасса, резина және
тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы өзара қатынастық
коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады. Мысалы, егер
биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні белгілі болса,
машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі болғандықтан
(басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың мультипликациялық
күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина жасауға пластмаса
шығарады делік.Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз.
Мультипликатор арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны
сан жағынан да білдіреді.Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі
әр түрлі және әр түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл
шаруашылық техникасы болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы
білуіңіз арқылы толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере
немесе азайта ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да
есептеу қажет болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының
басқа саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай
беруіне қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен
сайын әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз қалпына
келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш - қатынасы
:
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың (сатып
алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді болғаны
(үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің рыноктық
(биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда, артық болуына
қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен ауыстыруға
кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының өз ара
қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы) сатып
алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін орнына
келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу әдістері
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады. Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі
қаржыны салуды білдіруде қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен
тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа
акцияларды шығару түрінде. Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ
жобаларға салынады да, салынатын қаржының тез арада орнына келуіне
есептеледі.Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің
акцияларының бір бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның
ішінде ол қарыздарын акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды
тәуекелділікпен салу жаңа технологияны енгізген ұсақ инновациялық
фирмаларды қаржыландыру қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға
әртүрлі капитал түрлерін үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік,
кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп
аталатын құрылуына деддалдық жасайды.Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық
субъектісіне табыс алу үшін және осы шаруашылық субъектісінің басқару
органдарына қатынасуға құқыққа ие болу үшін, жарғылық капиталға өзінің
салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты және
бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бұл
әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жыйнақталғаны болады да, салым
иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы.
Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық
бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жыйнақ және депозиттік сертификаттар,
аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып кеткеннен
кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын салымы.
Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер шығарады
да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын жабуға
пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі
мүмкін.[2;184]
Инвестицияның орны толу мерзімі, тәуекелділік жағдайы, алдағы инфляция
қарқыны, салық төлемдерінің жағдайына қарай келіп, оның тиімділігін қалай
анықтауға болады? Сұрақтан сұрақ туып, басқадай тиімді тәсілдің болмағаны
ма?
Ең тиімді, оңай тәсіл болып, ақшаны дұрыс пайдалану тек оны банкке салып,
процент алу ғана. Осыдан келіп, ең бірінші ережеге айналғаны: ақшаны банкте
сақтаудан гөрі қаржыны өндіріске жұмсап, бағалы қағаздарға және тағы
басқаға беру арқылы, егер бұлардан таза пайданы (салықты шығарып
тастағанда) көбірек алғанда.
Инвестициялық шешімге барғанда, онымен бірге инфляцияны да есепке алу
қажет. Егер, біз жыл аяғында пайданы 100.000 теңге көлемінде аламыз деп
есептесек, алдағы болатын инфляция қарқынын 10% деп есептесек, онда нағыз
пайда 90 мың теңге ғана болады.Егер инвестор 100 мың теңгені 15% жылдық
өсіммен салғанда, инфляция болмаса, жыл аяғында 15000 кіріс алады.
Сондықтан, 10% инфляция болғанда, инвестор жылдық процентті (15% +
10% = 25%) 15% кем салуына болмайды.Тағы бір мысал келтірейік. Сіз бір
шаруашылық объектісін салуға 500 мың теңге салатын болдыңыз. Егер инфляция
деңгейінің болжамы жылына 8% болады делінгенде, онда сізді салған
инвестицияңыздың тиімді болуы мына жағдайларға байланысты болады. Егер
жылына алатын пайдаңыз 40 теңгеден асқанда, яғни 500 мың теңгеден 8% -
түскен. Онда мұндай әдіспен баруыңыз сіздің инвсетицияны сақтауды және
ұлғайтуды қамтамасыз етеді.Мұнан кейінгі - екінші ереже: егер инвестициялау
тиімділі инфляция қарқынынан асып жатса, қаржыны инвестициялау, мәні арта
түседі.Қайта орнына келуге мерзімі - бұл қаржы салымының басындағы көлемін
жобадан түскен пайда есебінен орнына келтіруге қажетті кезең.Мұндағы пайда
деп отырғанымыз таза пайда яғни, салықты алып тастағаннан кейінгі, оған
қаржылық шығынды, проценттерді және амортизацияны қосқандағы.Пайданың жай
нормасына негіз болатыны пайдалану жөніндегі есептесулер. Бұл бойынша бір
жыл бойына пайдаланылған пайданың ең соңғы инвестициялық шығынға қатынасын
есептеп шығаруға мүмкіндік туады. Сөйтіп, пайданың жай нормасының көлемі,
пайда мен капиталдың қалай анықталғанына байланысты болады. Есептеп шығару
варианттары:
1) Жалпы пайда немесе салық алынатын, жалпы инвестициялық шығынға
жатқызылған пайда;
2) Таза пайда + жалпы инвестициялық шығынға жатқызылған амортизация.
Пайданың жай нормасының кемшіліктері болады:
а) негізге алатын белгілі бір жылды табу қыйын болады;
б) пайданың жай нормасы салықтық жеңілдік болған жылдарды есепке алмайды.
Компаундинг: бұл әдістің мәні мынада - жыл сайынғы кірістің өсуіне қарай,
капиталдың базалық сомасының қалай өсетінін есептеп шығамыз.
Мұндай есептің тәжірибелік мәні: егер өсу процентін өзгерте алмасаңыз, онда
келешек кірістің көлеміне қажетті болатын базалық соманы өзгерте аласыз.
Егер алғашқы салынған салым сомасы сізге оңай болмаса, онда сіз жылма-жылға
кірістің процентін көбейтуге тырысыңыз, сонан кейін бірнеше нақтылы
жылдардан соң өзіңіз тілеген, өскен мөлшердегі сомаға жетесіз.Үшінші
варианттың мүмкіндігі бар: базалық сома да, процент те сізге байланысты
емес. Онда сіз бәрібір, бірнеше жылдардан кейін барып, өзіңізге қажетті
сомаға қолыңыз жетеді. Егер де, қандай да болмасын вариант бойынша,
өзіңізге қажетті сомаға өзіңізге керекті уақытта жете алмасаңыз, онда бұл
варианттан алдын-ала бас тарту керек те, инвестицияны басқа біреуіне салу
керек болады.Мына мысалды қарап көрейік. Сіздің старттық сомаңыз 10000
теңге. Әр жұма сайын, бизнестің кірісі - 23%. Базалық сома 1250 теңгеге өсу
үшін неше күн керек болады? Мұнда қажетті өсуге жеткенше инвестициялауды
жүргізе береміз. Осындай есуге қол жеткізу үшін қанша уақыт керек болады,
егер осы соманы басқа бір бизнесменге әр жұма төлемін 15% кредитке
берсек?Инвестициялық процесс әр уақытта да тәуекелділікпен байланысты
болады, өйткені уақыт анықтауды күшейте түседі, шығындардың орнын толтыру
мерзімі ұзақ болған 1 жобаның тәуекелділігі қиындай түседі.Сондықтан, шешім
қабылдағанда уақыт факторын есепке алу қажет яғни, шығындарды бағалау,
түсімді, пайданы қандай да болмасын жобаның іске асуындағы экономикалық
тиімділікті уақытша өзгерістерді есептей отырып, бағалау керек.
Бұл операция шығындарды дисконттау деп атайды да, мұны әдетте
бірнеше бара-бар варианттарға жасайды, яғни мезгілдегі шығындарды белгілі
бір уақытқа келтіру процесі.
Дисконттаудың негізі болатыны қандай да болмасын сома келешекте алына ма,
бүгінгі күнінде де объективті пайдалылығы төмен болады, егер осы соманы
айналысқа салып кіріс әкелуге жұмсасақ, онда ол бір жылдан соң, екі, үш
жылдан кейінде де сақталып қана қоймай, ол өсе береді.
Дисконттау арқылы қазіргі соманың ақшалық эквивалентін келешектегі алынатын
сомадан анықтауға мүмкіндік болады. Ол үшін, келешектегі күткен соманы,
күрделі процент ережесі бойынша, белгілі мерзімдегі өсетін табысқа азайту
керек. Егер, біз бүгін 100000 теңгені 10% жылдықпен инвестицияласақ, онда
бір жылдан кейін біздің алатынымыз -100.000 теңге х (100%+ 10%), немесе,
сондай - 100.000 теңгені х (1+0,1) = 110.000 теңге. Екі жылдан кейін: 100
000 теңге х (1 + 0,1) х (1 + 0,1) = 121.000 теңге және тағы әрі қарай
осылай. Мұндай капиталды инвестициялауды, одан алынған табыспен қоса, тағы
да келесі кезеңдерде көп табыс алу үшін жүргізілген процесті "проценттерді
қосу" деп айтады да, оны мына формуламен көрсетеді:
КС = БСх(п + г), мұндағы -
КС - келешектегі ақша сомасы (келешек құн);
БС - бастапқы (қазіргі, күнделікті) құны;
г - процент төлемі немесе табыс нормасы;
п - табысты қосып есептейтін жылдар саны.
Келешек ақша сомасы мен проценттік төлемді білу арқылы, осы формула
бойынша, осы ақша сомасының қазіргі кездегі құнын анықтауға болады,
алдыңғыдан шығатын.
Шетел инвестициясы Қазақстанға не үшін керек және қандай пайда
келтіреді? Ірі инвестициядан алғашқы табысты ең кем дегенде үш-бес жылда
ғана алуға болады. Қайтарым кезеңі бірнеше жылға созылған Қазақстандағы
инвестиция инвесторлар үшін ешқандай қызықты емес, өйткені олар қысқа
мерзімді инвестицияларға мүдделі. Әлемнің бұл ауданында өз нарығын
кеңейткісі келетін компанияларға Қазақстан керек. Алайда Қазақстанның өзі
де шетел инвестицияларын қажет.
Бірінші кезекте, шетел инвестициялары бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар үшін
берік валюта әкеледі.Екіншісі және шетел инвестициясымен ере келетіндерің
ең маңыздысы - технология мен кәсіпорын қызметкерлерін оқыту. Оқытылған
жұмысшылар жақсы жұмыс істейді де, жоғары жалақы алады. Оның үстіне,
оқытылған жұмысшылардың бизнесін ашу үшін жақсы мүмкіндігі бар. Оқыту -
кәсіпкерлер қатарынан көбеюіне және шағын бизнестің қанат жаюына өріс
ашады. Ақырында, қаншалықты қисыны байқалмаса да, инвестициясы елдің
тәуелсіздігін нығайтуға қызмет етеді, Дербес жекешелендірудің жобасындағы
бірінші оқиға болған темекі комбинатын Филип Морис компаниясының қолға алуы
елге 300 млн. доллардың қолма-қол әрі инвестиция түрінде келуіне жол ашты.
Сөйтіп, инвестициялар - Қазақстан экономикасының қозғаушы күші екенін
ұғынуымыз керек.
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
Қазіргі дүниежүзілік практикада өмір сүретін бағалы қағаздар
негізігі және туынды болып бөлінеді."Бағалы қағаздар рыногы туралы" заңда
туынды бағалы қағаздар осы қағаздардың барлық активке қатынасы бойынша
қүқықтарды куәландыратын бағалы қағаздар делінген. Туынды бағалы қағаздарға
фьючерстер, опциондар, форвардтар, варранттар, своптар, споттар,
депозитарийлік куөліктер, жазылыс қүқықтыры және басқалары жатады. Негізгі
бағалы қагаздарга акциялар мен облигациялар жатады.Туынды бағалы қағаздар
рынокта айналыста жүрген корпорациялық бағалы қағаздардың тізбесін
аяқтайды.
Туынды бағалы қағаздарды пайдалану белгілі бір қажеттіліктерге: қаржы және
баға тәуекелдіктерін сақтандыруға (хеджерлеуге), өтімділіктің артуына,
қарыз алу құнының төмендеуіне, қажетті рынокқа шығу мүмкіндігін алуға
байланысты.
Сөйтіп, бағалы қағаздар — бұл шаруашылық қызметте пайдалануға арналған
құжаттардың үлкен саналуандығы. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында
айналыста мемлекеттік, корпорациялық және басқа (фьючерстер, опциондар,
варранттар, коносаменттер және т.б.) бағалы қағаздар жүр.
Бағалы қағаздардың арасында ақшаға да, мүлікке де құқықтар беретін акциялар
ерекше орын алады.Акция — акционерлік қоғам шығаратын және бағалы қағаздың
түрі мен санатына байланысты дивиденд алуға, қоғамды баскаруға катысуға
және қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүлкінің бір бөлігін
акционерлердің алу құқығын куәландыратын бағалы қағаз.Еңбек ұжымының
акциялары тек өз кәсіпорнының қызметкерлері арасында таратылды және оның
дамуы үшін ақша салуы туралы куәліктер болып табылды. Мемлекет иелігінен
алу және жекешелендіру бағдарламасын іске асыру барысында қызметкерлердің
акционерлік кәсіпорындардың мүлкіндегі үлесін анықтайтын еңбек ұжымдары
мүшелерінің акциялары шығарылды. Мұндай акциялар айналысқа түспейді:
мұрағаттан басқа
қызметкердің оларды сатуға, беруге немесе қандай болса да сатуға құқығы
болмады. Қызметкердің жұмыстан босанған жағдайында оған тиесілі акцияларды
кәсіпорын белгіленген мерзім ішінде сатып ала алмайды.Кәсіпорындардың
акцияларын кәсіпорындар мен ұйымдар шығарады. Бұл акциялар 1988 жылдан
бастап басқа кәсіпорындар мен ұйымдардың, ерікті қоғамдардың, банктердің,
кооперативтердің арасында таратыла бастады. Бұл тәрізді акциялар іс
жүзінде облигациялар болып табылады және меншіктің акционерлік нысанының
дамуына қарай акционерлік қоғамдардың акцияларымен ауыстырылуы мүмкін.
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен тұлғаға тиеселі болса,
олардың бәрі бір акционер деп
және өзінің жалпы өкілі арқылы акция куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен кезде
акционерге дауыс беру құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу
құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам
таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.Артықшылықты
акциялардың меншік иелері — акционерлердің жай акциялардың меншік иелері
акционерлеріне қарағанда қоғамның жарғысында белгіленіп, алдын ала
айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және қоғам
таратылған кезде белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы
бар.
Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның жарияланған
акцияларының жалпы санының 25 пайызынан аспауға тиіс
Акциялар атаулы, сондай - ақ ұсынбалы түрде де шығарылуы мүмкін. Атаулы
акциялар алыс - берісі акционерлік қоғамның акцияларын тіркеу кітабында
тіркелетін акциялар. Ұсынушыға арналған акция — оны нақтылы иелену оның
иесінің компания акционері ретіндегі заңды құқықтарын қуаттайтын акция
түрі. Атаулы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
БАНК ІСІ КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Инвестицияларды қаржыландыру мен несиелендіру пәні бойынша
Тақырыбы: Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі
Орындаған: Ф-32К топ студенті
Кендебаева С.М.
Тексерген: _________________
ҚАРАҒАНДЫ 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САПАЛАРДЫ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ТИІМДІЛІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..5
1.1 Инвестиция туралы жалпы
түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестицияның қызметі мен
операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1 Бағалы қағаздардың
эмиссиясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..24
2.2 Бағалы қағаздар нарығы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша
операциялар ... ... ... ... ... ... ...31
ІІІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ МЫСАЛЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...33
3.1 Полипропиленді қап өндіруші ЖШС ИТЕКО
ПЛЮС ... ... ... ... ... ... ... ... .33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 44
КІРІСПЕ
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі
қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық
белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері
жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны
болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және
әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі
дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас,
акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және
қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың
барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару
механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі
олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке
қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы
сөзсіз.Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық
кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да
кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп
ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары,
кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша
қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын
болды.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық
экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет етеді.
Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық
жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап
ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды
қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды,
нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз
етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы
көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.Елбасымыз В.А.Назарбаев "Қазақстан-
2030" стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті
басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды
жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін тұрақты дамыту үшін алдымен
инвестициялық белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.
Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын
арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал қалыптастыру басты міндет болды.
Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы "Инвестициялар туралы"
қабылданған заңының қоғамдағы саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру
халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында
қабылданған бұл заң Қазақстан халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың бірі
деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын
тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс
береді Сондықтанда инвестициялар тарту қоғам үшін өте қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты экономикалық өсудің инвестициялық тәуелділігін
зерттеу арқылы кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып оның
тиімділігіне негіздеме беру, жобаларды бағалаудыңхалықаралық әдістемесін
Қазақстандық кәсіпорын жағдайына сәйкестендіру болып табылады.
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері,
зерттеу объектісі мен зерттеу заты, жұмысың тәжірибелік маңызы берілген.
1-тарауда – инвестицияның нарықтық экономикадағы қызмет етуінуң теориялық-
әдістемелік негізде,рі зерттеледі.Инвестицияның талаптары көрсетіледі.
2-тарауда – инвестициялық жобалардың тиімділігін, олардың табыстылығын,
өзектілігін баяндайды.Сонымен қатар кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде
қарастырып , оның инвестициялық саясаты сипатталады.
3-тарауда- Қазақстан мысалындағы полипропиленді қап өндіріетін ЖШС
‘ИТЕКОПЛЮС’ компаниясын инвестициялық жоба ретінде қарастырып оған талдау
жасадым.
Қорытынды бөлімінде курстық жұмыстың түйіні көрініс табалады.
I.Инвестициялық сапаларды бағалау және бағалы қағаздар тиімділігі
1.1 Инвестиция туралы жалпы түсiнiк
Инвестициялар – мүлiктiк қазыналардың және оларға құқықтардың,
сондай-ақ пайда мақсатында инвесторлар кәсiпкерлiк қызмет обьектiлерiне
салатын интелектуалдық меншiкке құқықтардың барлық тұрлерi. Инвестиция
(ағылшынның invistor - салымшы) бұл өндiрiстiк, кәсiпкерлiк және басқа да
қызметтерге өнiм өндiрудi, жұмысты және қызметтi Ұйымдастыру және пайданы
алу немесе басқа да түпкi нәтижелерге (табиғатты қорғау, тұрмыстық өмiрдiң
сапасын арттыруы және таға басқаларға) жету мақсатында ұзақ мерзiмдi
қаржылық салымдар. Олар материалдық және интелектуалдық бағалықтар болуы
мүмкiн. Сонымен қатар инвестиция өндiрiстi дамытуға немесе өнiдiрiстiк емес
сфераға күрделi қаржыны жұмсауды да айтамыз. Инвестицияның деңгейi
қоғамның Ұлттық табысының көлемiне маңызды әсер етедi.Ұлттық экономикада
көптеген макро пропорциялар оның динамикасына байланысты болады.
Инвестициялар елдiң масштабында кеңейтiлген қайта өндiрiстiк процесiн
анықтайды. Жаңа мекемелердiң құрылысы, тұрғын үйлердiң салынуы инвесторлау
процесiне байланысты болып келедi. Инвестицияны заңды және жеке тұлғалар
жүзеге асырады. Инвестициялар: венчурлiк, тiкелей, портфельдiк, аннуитет
болып бөлiнедi. Венчурлiк инвестиция – шаруашылықты қаржыландыруда шешушi
рол атқаратын жаңа акциялар шығару формасындағы инвестициялар. Венчурлiк
инвестиция орташа және ұзақ кәсiпорындардың өмiр сұруiнiң маңызды
шарттарының бiрi болып табылады: әдетте тәуекелмен байланысты.Тiкелей
инвестициялар – шаруашылық субьектiнi басқаруға қатысуға құқық алу мен
табыс алу мақсатымен экономикалық субьектiнiң жарғылық қорына құйылым
жасау.Портфельдiк инвестиция – пайда алу мақсатымен акцияға, облигацияға
және басқа ұзақ мерзiмдi сипаттағы бағалы қағаздарға қаражат жұмсау.
Аннуитет – кредитордан алынған қарызды, пайыздарын қоса, өтеу үшін оған
төленетiн (әдетте ұзақ уақыт бойы) белгiлi бiр мөлшерден жыл сайынғы ақша
сомасы (рента).Қазақстан экономикасының өзектi проблемаларының бiрi ең
алдымен материалды өндiрiс сферасында инвестициялық iс-әрекеттi ынталандыру
болып табылады. Қазақстан экономикасының құрылымды қайта құруының негiзгi
проблемасы қаржыландыру көздерi болып табылады. Қазақстанда инвестициялық
iс-әрекеттiң қаржыландыру көздерi болып:
1. Кәсiпорынның өз акцияларын сатудан кен қаражаттары: акционерлiк
компаниялародың өнеркәсiптiк қаржы топтарының қайтарымсыз негiзгi
бөлiцнетiн қаражаттары;
2. Федералды, аймақтық, жергiлiктi бюджеттi ассигнациялау қайтарымсыз
негiзiнде iскерлiктi қолдау;
3. Шетел инвестициялары;
4. Қайтарымды негiзде мемлекет ұсынған несие тұрiндегi қарыз
құралдары. Шетел несиелерi, облигациялық займдар, коммерциялық
банктер несиелерi, векселдер және компанияның инвестициялық
қорларының, сақтандыру компанияларының, зейнеткерлер және өзара
қорлардың қаражаттары.
Инвестицияның қайнар көзi болып жинақ (сбережения) табылады. Бiрақ
жинақ тек бiр шаруашылықпен айналысатын субьектiлердi iске асыра алады.
Инвестиция келесiдей факторларға байланысты болады:
- пайда нормасының күтiмiне немесе капиталды қаржы бөлудiң
рентабельдiгiне байланысты. Егер бұл рентабельдiк, инвесторлардың пiкiрi
бойынша, тым төмен болса, онда қаржы бөлу iске аспайды.
- Капиталды қаржы бөлудiң альтернатвтi мүмкiндiгiне байланысты.
Инвестор өзiнiң ақшасын жаңа зауыттың немесе фабриканың құрылысына сала
алады, яғни ол сонымен қатар ресурстарын банкке де жайғастыра алады. Егер
пайыз нормасы пайда нормасының күтiмiнен жоғары болса онда инвестициялар
iске асырылмайды, және керiсiнше, егер пайыз нормасы пайда нормасының
күтiмiнен төмен болса, онда кәсiпкерлер капиталды қаржы бөлудiң жобасын
iске асырады. Графикте, инвестиция мен жинақты пайыз нормасының арасындағы
өзара байланыс келесiдей сипаттан көрiнедi.
S1=J
Сурет –1
Графикте, инвестиция мен жинақтың арасындағы тепе-теңдiк көрсетiлген:
JJ – қисығы инвестиция;
SS – жинақ;
Ордината өсiнде – пайыз нормасының мағынасы (r); Абцисса өсiнде – жинақ
және инвестиция;
Инвестиция пайыз нормасын J=J (r) бұл келушi функция: пайыз ставкасының
деңгейi жоғары болғанда инвестиция деңгейi төмен болады. Жинақта пайыз
нормасының функциясы: S=S(r). Бiрақ ол артушы функция r-ге пайыз деңгейi
экономиканың барлық масштабында жинақ пен инвестицияның теңдiгiн қамтамасыз
етедi,
r1 және r2 деңгейi осы күйден ауытқуы. Яғни инвестиция пайыз ставкасының
функциясы болып, ал жинақ табыстың функциясы болып табылады.
Салық салу деңгейiне және жалпы берiлген елдер мен аймақтың салық климатына
байланысты. Салық салудың тым жоғары деңгейi инвестицияға жағдай жасамайды.
Инвестициялық процесс ақшаның инфляциялық құнсыздануының қарқынына септiгiн
тигiзедi.
Инвестицияның, табыстың жинақтың өзара әсерiн шағылыстыратын маңызды
макроэкономикалық пропорциясын келесiдей сипатта көрсетуге болады:
Y = C+S, яғни Ұлттық табыс өзiнiң пайдалануында тұтыну шығыны (C) мен
инвестиция (J) сомасына тең. Тұтыну – табыс функциясы болып табылады, яғни
C =C(Y).
Басқа жағынан, туындалған Ұлттық табыс Y= C+S –ке тең. S – (жинақ) ол да
табыс функциясы, S=S(Y). Ендеше егер C+J=C+S онда J=S бұл жердле
инвестиция - r:J=J(r) функциясы, ал жинақ - Y:S=S(Y) болып табылады. Ендi
жинақ пен инвестицияның тең болуындағы Ұлттық табыстың деңгейiн анықтаймыз.
Ол үшін график қолданамыз. Абцисса өсiнде – Ұлттық табыс деңгейi (ҰТ).
Ордината өсiнде – жинақ және инвестиция (SJ). JJ сызығы – инвестицияның µТ-
ның кез-келген деңгейiндегi айнымас көлемi. Графикте Ұлттық табыс өскен
сайын жинақ арттатыны көрiнiп тұр.
Е- нүктесiнде JJ және SS қисығы қиылысады. N нүктесi J және S нүктесi
арасындағы кеңдiктiң бұзылуы кезiнде елдiң экономикасының барлық уақытта
Ұлттық табыс теңдiгiне ұмтылғандағы жағдайын бiлдiредi.
S N F ЅТ
Сурет – 2.
Егер SS қисығы JJ қисығынан үлкен болса, онда жинақ масштабы қоғамда
инвесторлау масштабын арттырады. Ал егер SS қисығы JJ қисығынан төмен
болса, керiсiнше болады.
Мемлекеттiң инвестиция процестердi реттеушi ретiндегi инвестициялық
саясаттың приоритеттерiн таңдауда әртұрлi типтi инвесторлар үшін бiрдей
жағдай жасауда салық жеңiлдiктерi арқылы инвестициялық iс-әрекеттер
стимулдауда пайдалы инвестициялық несиенi қамтамасыз етуде жалпы қолайлы
инвестициялық ауа-райын қалыптастыруда болып табылады. Инвестицияларға
байланысты қызмет: бiрлескен және шетелдiк кәсiпорындарды сондай-ақ
шетелдiк заңды тұлғалар филиалдарын құру, бақылау олардың жұмыс iстеуi,
ұсталуы және таратылуы. Шартты жасасу мен орындау. Интелектуалдық меншiк
құқығын қоса алғанда, алуан тұрлi мүлiктi сатып алу, пайдалану және билiк
ету. Акцияларды, облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу,
шығару және сату. Инвестицияларға байлагысты Қазақстан Республикасының
заңдарында тиiм салынбаған. Жердi және өзгеде табиғи ресурстарды сатып алу,
кепiлге салу, оларды иесiздендiру және пайдалану құқықтарын қолданудың
басқа да нысандары.
Сонымен “Инвстициялар” түсiнiгi көп қырлы құбылыс, оның бiрнеше
мағыналы анықтамасы бар:
✓ ең алдымен, инвестициялар жөнiнде сөз еткенде, құрал-жабдық,
технологиялар жөнiнде айтылады. Оларды енгiзу арқылы өндiрiстiк процесс
жүзеге асырылады;
✓ соңғы кездерi бағалы қағаздарды, акцияларды сатып алу жөнiнде сөз
болады;
✓ мүндай анықтама бiрнеше шектеушi сипатта болады, өйткенi кең мағынада
алғанда, ол әр алуан тектi операциялардың тiзбектеп орындалуы бар белгiлi
бiр процесс болып табылады;
✓ осы процестiң әлеуметтiк-экономикалық салдары бойынша оны экономиканың
дамуын қамтамасыз ететiн белгiлi бiр механизм ретiнде бағалауға болады.
Экономистер үшін инвестиция - әрқашан күрделi қаржының нақтылы заттай тұрi,
ал халық тұрғындар инвестицияның өздерiнi ң есептерiндегi өзгерiстер,
акцияны сатып алу сақтық кассаларындағы есеп ашу деп түсiнедi. Егер адамдар
қоғамдық, өндiрiстiк мүмкiндiктерiнiң бiр бөлiгiн тұтынуға қатысты күрделi
қаржы ретiнде пайдаланса, экономикалық есеп оны өндiрiс көлемi деп бағалап,
жалпы Ұлттық өнiмге қосады. Сондықтан анықтамаларымызды толықтыруымыз
керек. Жалпы Ұлттық өнiм – түпкi, соңғы өнiмнiң сомасы, бұған тұтыну
тауарларымен қызметтерiн қоса жалпы инвестицияда кiредi. Таза және жалпы
инвестиция жыл бойы жасалған машиналарды, фабрикалар мен үйлердi,
құрылыстарды қамтиды, олар ескi капиталды ауыстыру үшін сатып алынса да
таза инвестиция капиталдың өмiрге келуiмен тең (жалпы инвестиция шығып
қалған капиталға – аммортизациялық төлемдерге тең). Жалпы инвестицияны
аммортизациялық төлемдердi есепке алмай-ақ дәл анықтауға болады. АҚШ-тың
ашық экономикасы бар. Олар тауарды, қызметтi және капиталды шеттен алып
келедi және шетке шығарады. Бұл Ұлттық есепке таза шеттен шығаруды экспорт
инвестицияның бiр бөлiгi ретiнде шартты турде енгiземiз. Егер Ұлттық шетке
шығару саудасы оңды болса, шеттен сатып алуға қарағанда көп сатады, сөйтiп
ол шет елге инвестиция шығарады. Шығындардың басты компонентi – инвестиция.
Бұл макроэкономикада екi тұрлi атқарады. Бiрiншiден, шығындардың компонентi
болғандықтан инвестициядағы күрт өзгерiстер жиынтық сұранысқа, сөйтiп
өндiрiстiң көлемiне, жұмыспен қамтуға шешушi әсер етедi. Екiншiден,
инвестиция капиталдық қорлануына алып келедi. ґндiрiстiк қуаттардың көп
болмауы өндiрiстiң көлемiн ұлғайтуды және экономикалық ұзақ мерзiмдiк
дамуын қамтамасыз етедi. Соңғы жылдары жалпы инвестицияның 70 пайызы
өнеркәсiп кәсiпорындары мен құрал жабдықтарға жұмсалады. Инвестицияның
мәнiн ашуға мына үш элемент қажет: табыс, шығындар, нәтиже күту.
Инвестицияның өндiрiс көлемiнiң жалпы дәрежесiне не болмаса жалпы
Ұлттық өнiмге, яғни табыстың деңгейiне байланысты. Олар жалпы экономикалық
белсендiлiктiң қайнар көзi.
Шығындар. Кәсiпкерлер мен үй сатып алушылар, әдетте инвестиция үшін
заемдық қорлар тұрiнде төлейдi. Оның бағасы заемдық қаржылардың пайыздық
ставкасына қатысты. Экономикада пайыз ставкасы ерекше орын алады,
инвестиция шығынына әсер етедi, сондықтан ол жиынтық ұсынысты анықтайды.
Инвестицияның құрылымына белсендi ықпал етушi тағы бiр нәрсе – салықтар.
Федералды үкiмет инвестицияға салық арқылы бақылау жасайды. үкiмет, мысалы,
Президент Кеннеди түсында енгiзiлген салық, неше арқылы инвестициялық
компанияларды қуаттап отырды, олар жаңа құралдар алу үшін 10 пайыздық салық
қарызын бередi. Инвестициялық мақсат –
мұраттың қорытындысынан жасайық. Кәсiпкерлер инвестицияны табыс алу
мақсатынмен жасайды, сондықтан инвестиция шешiмi мыналарға байланысты:
а) жаңа инвестиция арқылы өндiрiлген өнiмдерге сұраныс болу керек;
б) инвестицияға әсер ететiн пайыз ставкасымен салық және экономистер
бағалануына негiзделген өнер кәсiпшiлдердiң үмiтi. Нақты және номиналды
пайыз ставкасы. Нақты пайыз ставкасы – тауарлар мен қызметтерге төленген
заем иелерiнiң ақша сомы. Болашақ пайда бастапқы кездегiнiң жоғары, сосын
инфляцияның күшейуiнен инвестицияның долларлық курсы өседi. Сондықтан
инвестиция бағалағанда ңнақты инвестицияң деген термин шығады. Яғни ол
инвестицияны тұрақты бағамен алу дегендi бiлдiредi. Жинақ пен инвестиция
ниетiндегi алашақтар. Тұтыну мен инвестиция туралы қазiргi теорияларға
қарап, бiр мынаны атап көрсетуiмiз керек: қазiргi комплекстi экономикадан
жинақ пен инвестицияның бiз қалайтын дәрежесiн автоматты тұрде теңестiруге
болмайды. ґйткенi оларды жүзеге асырушылар - әртұрлi адамдар, себептерi де
әртұрлi, сондықтан нарық жинақ пен инвестицияны тез сәйкестiре алмайды.
Еркiн бәсеке экономикасында инвестицияның қажеттi саны болуына кепiлдiк
берiлмейдi, толық жұмыспен қамтамасыз ете алмайды. Жылдар бойы, ондаған
жылдар бойы инвестицияның төмендеуi, шығындарда болады, олар дефляцияға,
банкротқа әкелiп соғады, не болмаса басқаша болады. Банктер мен басқа да
қаржылық ресурстар мен берiлетiн несиелердi келесiдей үлгiде топтастыруға
болады:
1. Ағымдағы қызметтiң iске асырылуы;
2. Инвестиция қызметтiк iске асырылуы;
Ағымдағы қызмет:
▪ айнымалы қаржылрдың толықтырылуы. Шикiзат, материал және тауар сатып
алу;
▪ қызмет және сату Ұйымдарына шығындар;
▪ операциялық қызметке сбасқа да шығындардың тұрлерi.
Инвестициялық қызмет:
□ құрал – жабдықтарды, технологияны сатып алуға үзақ мерзiмдi қаржы бөлу;
□ материалды емес активтерге және тағы басқаларына шығындар.
Қаржылық инвестиция дегенiмiз – жарғылық капиталдағы инвестициялар,
кәсiпорын және Ұйымдардың құнды қағаздары, мемлекеттiк және жергiлiктi
заемдарды пайыздық облигациялары. Іаржылық қаржы бөлу. ұзақ мерзiмдi
инвестиция дегенiмiз, ол яғни тiкелей инвестиция. Жоспарлау және есептеу
практикасында ұзақ мерзiмдi инвестиция келесiдей белгiлерi бойынша
топтастырылады: жұмысты орындау әдiсi бойынша (өндiрiстiк, өндiрiстiк емес
тағайындалу); негiзгi құралдарды қайта өңдеу бейнесi бойынша (жаңа құрылыс,
өрiстету, реконструкция, қайта қарулану); техникалық құрылым бойынша
(құрылыс жұмыстарына шығын, монтаж жұмыстарына шығын, басқа да шығындар).
Инвестициялық саясат экономиканың тауарларында және салаларында капиталды
қаржы бөлiду пайдаланудың негiзгi бағыттарын суреттейтiн халық
шаруашылығының әдiстемелер мен шешiмдерiнiң жиынтығын бiлдiредi.
Инвестициялық саясаттың рыноктық қатынасқа өту кезеңiнiң негiзгi мақсаты
тұтынушы, қайта өңдеу салалары арасындағы байланыс оптимизациясында
қорытындылануы. Экономикалық құрылымдарын реформалау.
Қазақстанның қазiргi және болашақтағы есептерiнiң этаптары бойынша
мемлекеттiк инвестициялық саясат негiзiнде iске асырылады. Бiрiншi этаптың
мiндетi макроэкономикалық тұрақтылықтың жетiстiгi және өндiрiстiң
қолдануының қайнар көзiн кеңейту үшін шарт құру болып табылады (1996-1998
жж). Екiншi этаптың мiндетi өндiрiстiң жандануы және экономикалық өсудiң
бастамасы үшін шарт құру болып табылады. Мемлекеттiк инвестициялық саясат
бәрiнен бұрын құрылымды саясаттың басты бағыттары мен басымдылықтарын
өткiзуге көзделген. 1996-2000 жыл мерзiмiнде инвестициялық саясаттың
ерекшелiктерi мен сипаты өндiрiстiң құлдырауының бiрте-бiрте тенденциясын
жеңуi шартымен iске асырумен анықталады және бiр мезгiлде келесiдей
мәселелердi шеше алады:
• экономиканың құлдырауын ұстап тұратын шаруашылықтандырудың өмiрге
қабiлеттi жүйелерiнiң дамуы және оны сүйемелдеу;
• iшкi және сыртқы нарық үшін перспективтi өндiрiстiң дамуы;
• жеке инвесторларды ынталандыру, шетел инвесторларын қоса.
Жақын арада, экспорт мамандырудың капиталдық салаларының дамуының
қамтамасыз ету және сақтау мақсатында инвестицияны бюджеттiк
қаржыландырудың толығымен бас тарту мүмкiн емес. Осы бағыттар бойынша
республиканың бюджетiнде сәйкес шығындар қаралуы тиiс. Бiздiң бағалауымыз
бойынша ол бюджет шығындарының 8-9 пайызын құрау мүмкiн. Қаржыландырудың
ерекше мақаласы ретiнде мемлекеттiк және мемлекеттiк емес кәсiпорындардың,
Ұйымдардың қаржылары қаралады. Олар өндiрiстiк белгiлердiң капиталды қаржы
бөлуiнiң жалпы көлемiнiң 80-81 пайызын құрайды. Оның iшiнде 40-45
пайызы кәсiпорынның жеке қаржысын құрайды, ал қалғандары несиелiк
ресурстарын құрайды. Есеп айырысу, жақын жылдардағы қаржылық жағдайда,
акция сатып алуға, дивидендтерге төлеуге, өндiрiстiк емес салаларға
шығындардың өсуiне байланысты кәсiпорындар жеке қаржыларының тапшылығының
қадағалауын көсетедi. Осыған байланысты несиелiк ресурстардың салалардағы
қажеттiлiгi. қайтымсыз қаржыландырудың кепiлдемесiнiң болмауы өндiрiстiк
күштiлiктi кеңейту бойынша бұрынырақ қабылдаған жобаларды қайта қарауға,
кәсiпорынға, мәжбұр етедi. Кәсiпорындар жұмыс iстеп тұрған өндiрiстерге
капиталды қаржы бөлудi, өздерi жоспарлайды. Яғни олар өздерiнiң жеке
қаржыларының қамтамасыз етедi. Сонымен қатар, әр салада iшкi басымдылықтың
блiнуi ескерiлген. Электр энергетикада Экiбастұз ГРЭС – 2, Оңтүстiк
Қазақстан ГРЭС құрылысының жалғасуы, Экiбастұз – Агадырь, Алматы ТЭЦ –2
және басқаларының электр беру жолдарының жалғасуы бойынша Қазақстанның бiр
ыңғай энергия жүйесiнiң құрылуы. Мүнай және газ iздестiру жұмыстарының
жалғасы ескерiлiп отыр. Металургиялық комплексте бұл:
▪ түстi метеллургияның кең базасының ары қарай дамуы;
▪ Қызылорда облысының ңШалқияң кеңi, Жезқазған болысынан – вольфрам
рудасының табылуы;
▪ Қарметкомбинаты, Шымкент қорғасын зауыты, ґскемен қорғасын – мырыш
комбинатының әрекеттегi өндiрiстi жаңарту және кеңейту;
▪ Васильков, Ақбасай алтындарын, кәсiпорын және шетел инвестицияларын
қаржыларын есептеу және меңгеру бойынша жұмыстарын тездету;
▪ Жезқазған және Торғай облыстарында мал өсiру комплексi, Семейде
холодильниктiң, Повладар және Ақмола ет комбинаты құрылсының жалғасы және
аяқталуы қаралып отырады.
1997 жылға қаржыландырудың қайнар көзi бойынша капиталды қаржы
бөлудiң құрылымы келесiдей мәлiметтербойынша суреттеледi. Капиталды қаржы
бөлудiң жалпы көлемiнен кәсiпорындар мен Ұйымдардың қаржыларының есебiнен –
2193,6 млн. теңге игерiлген. Ол жалпы көлемiнiң – 78,4 пайызын құрайды.
Бюджет қаржылар есебiнен 596,7 милллион теңге игерiлген. Олардың өндiрiстiң
барлық элементтерiнiң әр уақыты жаңаруы және өрiстеу болып табылады. Барлық
осы жағдайлар нарықтың корньюктураларын өркейту, болашақта қандай құрылым
керек екенiдiгi сияқты, әртұрлi проблемалар қатысып тұрады. Шет ел
практикасында кез-келген өзгерiс жобаларымен байланысты болып келедi.9
Инвестор - салым иесi, инвестицияларды жүзеге асыратын жеке адам Ұйым
немесе мемлекет.
Сурет – 3. Инвесторлар және инвестициялық капиталдың қайнар көзi.
Сурет – 3-те инвестицияны жүзеге асырушы инвесторлар, ал инвесторларды
жүзеге асырушы қандай Ұйымдар, яғни олар қандай органдармен, жүйелермен
байланысты екенi туралы көрсетiлген.
Сонымен қорыта айтқанда, инвестиция дегенiмiз – ақша қорын сатып қалу және
оны өсiру үшін қажет шығын:
-шетелдiк инвнстиция дегенiмiз-қабылдаушы елдегi компанияның қызметiн
бақылап, басқару үшін капиталдың мақсатты тұрде ауысуы;
- тiкелей инвестиция деп- капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндiрiстi Ұйымдастыруын айтамыз.
1.2 Инвестицияның қызметі мен операциялары
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және
инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс - әрекетті екі
құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым мынадай
элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды:
экономикалық, яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта
өндіріске жұмсайды – реинвестирование және әлеуметтік,
тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың әлеуметтік
қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс
тауып, соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік
қажеттілігін өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға
жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді
қабылдап алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті
енді оған бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не
жалға алуға немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін
қанша кредит аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде
алуға шешім жасауға еріктісіз. Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан
кейін, қайтадан қайту оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп
жыл бойына пайдалану керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу
керек болады. Сөйтіп, сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да
қаласың, өйткені иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-
әрекеттерге баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды деуге
болмайды.
Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де болады
немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін
шығындар түгелімен кәсіпорын қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан
шығу өте қиын болады. Ал, егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4
инвестициялық жоба бойынша болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы
үлкен болып қалғанда, іскерлік серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені
түзеу үшін көп шығынға бататының анық болады. Міне, осыдан барып,
инвестициялық жобаны іске қоспас бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп
алған жөн. Тіпті 100 беделді фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін
деп ойлауға болмайды. Нарықтың аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз
болғаны дұрыс. Кәсіпорын басшылары тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы
керек, олар өздерінің жоспарларын жөндеуде өте икемді болулары қажет,
конъюнктураның уақытша өзгеруіне және басқадай фактордарды көре біліп,
тиімді істерді бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы, яғни
тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің ақшалай
бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай тәсілдік
инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем батырады.
Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі. Бұл
тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3)Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл бизнестегі
нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы: әзірше
Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4) Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға
үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және
кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа
жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп,
құрастыру керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары
болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға
қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы,
жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай
құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.Өндірістік инвестицияаудағы
үйренушілік шығындары одан да асып кетеді. Жабдықтарды орнаттық делік,
технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық конъюнктура өзгерді де, енді
технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай жабдықтарды да қайтадан жаңғырту
керектігі туады.Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да
белгілі үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.Мұнан туындайтын қорытынды
: үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген өнімдерді сататын бағаға қосып
жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат, материалдар, технологиялар,
жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда ғана, бұл вариант бойынша
капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді. Сіздің өнімге сұраным көбейген
сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай тұра
берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл инвестицияларыңыздың
тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.Мультипликаторлық принцип
салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді. Бұл дегенің, мәселен,
автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның технологиялық істеріне
керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар, пластмасса, резина және
тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы өзара қатынастық
коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады. Мысалы, егер
биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні белгілі болса,
машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі болғандықтан
(басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың мультипликациялық
күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина жасауға пластмаса
шығарады делік.Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз.
Мультипликатор арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны
сан жағынан да білдіреді.Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі
әр түрлі және әр түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл
шаруашылық техникасы болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы
білуіңіз арқылы толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере
немесе азайта ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да
есептеу қажет болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының
басқа саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай
беруіне қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен
сайын әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз қалпына
келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш - қатынасы
:
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың (сатып
алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді болғаны
(үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің рыноктық
(биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда, артық болуына
қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен ауыстыруға
кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының өз ара
қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы) сатып
алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін орнына
келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.
1.3 Инвестицияның түрлері мен есептеу әдістері
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады. Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі
қаржыны салуды білдіруде қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен
тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа
акцияларды шығару түрінде. Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ
жобаларға салынады да, салынатын қаржының тез арада орнына келуіне
есептеледі.Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің
акцияларының бір бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның
ішінде ол қарыздарын акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды
тәуекелділікпен салу жаңа технологияны енгізген ұсақ инновациялық
фирмаларды қаржыландыру қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға
әртүрлі капитал түрлерін үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік,
кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп
аталатын құрылуына деддалдық жасайды.Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық
субъектісіне табыс алу үшін және осы шаруашылық субъектісінің басқару
органдарына қатынасуға құқыққа ие болу үшін, жарғылық капиталға өзінің
салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты және
бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бұл
әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жыйнақталғаны болады да, салым
иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы.
Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық
бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жыйнақ және депозиттік сертификаттар,
аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып кеткеннен
кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын салымы.
Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер шығарады
да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын жабуға
пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған
жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін
зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді.
Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі
бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі
мүмкін.[2;184]
Инвестицияның орны толу мерзімі, тәуекелділік жағдайы, алдағы инфляция
қарқыны, салық төлемдерінің жағдайына қарай келіп, оның тиімділігін қалай
анықтауға болады? Сұрақтан сұрақ туып, басқадай тиімді тәсілдің болмағаны
ма?
Ең тиімді, оңай тәсіл болып, ақшаны дұрыс пайдалану тек оны банкке салып,
процент алу ғана. Осыдан келіп, ең бірінші ережеге айналғаны: ақшаны банкте
сақтаудан гөрі қаржыны өндіріске жұмсап, бағалы қағаздарға және тағы
басқаға беру арқылы, егер бұлардан таза пайданы (салықты шығарып
тастағанда) көбірек алғанда.
Инвестициялық шешімге барғанда, онымен бірге инфляцияны да есепке алу
қажет. Егер, біз жыл аяғында пайданы 100.000 теңге көлемінде аламыз деп
есептесек, алдағы болатын инфляция қарқынын 10% деп есептесек, онда нағыз
пайда 90 мың теңге ғана болады.Егер инвестор 100 мың теңгені 15% жылдық
өсіммен салғанда, инфляция болмаса, жыл аяғында 15000 кіріс алады.
Сондықтан, 10% инфляция болғанда, инвестор жылдық процентті (15% +
10% = 25%) 15% кем салуына болмайды.Тағы бір мысал келтірейік. Сіз бір
шаруашылық объектісін салуға 500 мың теңге салатын болдыңыз. Егер инфляция
деңгейінің болжамы жылына 8% болады делінгенде, онда сізді салған
инвестицияңыздың тиімді болуы мына жағдайларға байланысты болады. Егер
жылына алатын пайдаңыз 40 теңгеден асқанда, яғни 500 мың теңгеден 8% -
түскен. Онда мұндай әдіспен баруыңыз сіздің инвсетицияны сақтауды және
ұлғайтуды қамтамасыз етеді.Мұнан кейінгі - екінші ереже: егер инвестициялау
тиімділі инфляция қарқынынан асып жатса, қаржыны инвестициялау, мәні арта
түседі.Қайта орнына келуге мерзімі - бұл қаржы салымының басындағы көлемін
жобадан түскен пайда есебінен орнына келтіруге қажетті кезең.Мұндағы пайда
деп отырғанымыз таза пайда яғни, салықты алып тастағаннан кейінгі, оған
қаржылық шығынды, проценттерді және амортизацияны қосқандағы.Пайданың жай
нормасына негіз болатыны пайдалану жөніндегі есептесулер. Бұл бойынша бір
жыл бойына пайдаланылған пайданың ең соңғы инвестициялық шығынға қатынасын
есептеп шығаруға мүмкіндік туады. Сөйтіп, пайданың жай нормасының көлемі,
пайда мен капиталдың қалай анықталғанына байланысты болады. Есептеп шығару
варианттары:
1) Жалпы пайда немесе салық алынатын, жалпы инвестициялық шығынға
жатқызылған пайда;
2) Таза пайда + жалпы инвестициялық шығынға жатқызылған амортизация.
Пайданың жай нормасының кемшіліктері болады:
а) негізге алатын белгілі бір жылды табу қыйын болады;
б) пайданың жай нормасы салықтық жеңілдік болған жылдарды есепке алмайды.
Компаундинг: бұл әдістің мәні мынада - жыл сайынғы кірістің өсуіне қарай,
капиталдың базалық сомасының қалай өсетінін есептеп шығамыз.
Мұндай есептің тәжірибелік мәні: егер өсу процентін өзгерте алмасаңыз, онда
келешек кірістің көлеміне қажетті болатын базалық соманы өзгерте аласыз.
Егер алғашқы салынған салым сомасы сізге оңай болмаса, онда сіз жылма-жылға
кірістің процентін көбейтуге тырысыңыз, сонан кейін бірнеше нақтылы
жылдардан соң өзіңіз тілеген, өскен мөлшердегі сомаға жетесіз.Үшінші
варианттың мүмкіндігі бар: базалық сома да, процент те сізге байланысты
емес. Онда сіз бәрібір, бірнеше жылдардан кейін барып, өзіңізге қажетті
сомаға қолыңыз жетеді. Егер де, қандай да болмасын вариант бойынша,
өзіңізге қажетті сомаға өзіңізге керекті уақытта жете алмасаңыз, онда бұл
варианттан алдын-ала бас тарту керек те, инвестицияны басқа біреуіне салу
керек болады.Мына мысалды қарап көрейік. Сіздің старттық сомаңыз 10000
теңге. Әр жұма сайын, бизнестің кірісі - 23%. Базалық сома 1250 теңгеге өсу
үшін неше күн керек болады? Мұнда қажетті өсуге жеткенше инвестициялауды
жүргізе береміз. Осындай есуге қол жеткізу үшін қанша уақыт керек болады,
егер осы соманы басқа бір бизнесменге әр жұма төлемін 15% кредитке
берсек?Инвестициялық процесс әр уақытта да тәуекелділікпен байланысты
болады, өйткені уақыт анықтауды күшейте түседі, шығындардың орнын толтыру
мерзімі ұзақ болған 1 жобаның тәуекелділігі қиындай түседі.Сондықтан, шешім
қабылдағанда уақыт факторын есепке алу қажет яғни, шығындарды бағалау,
түсімді, пайданы қандай да болмасын жобаның іске асуындағы экономикалық
тиімділікті уақытша өзгерістерді есептей отырып, бағалау керек.
Бұл операция шығындарды дисконттау деп атайды да, мұны әдетте
бірнеше бара-бар варианттарға жасайды, яғни мезгілдегі шығындарды белгілі
бір уақытқа келтіру процесі.
Дисконттаудың негізі болатыны қандай да болмасын сома келешекте алына ма,
бүгінгі күнінде де объективті пайдалылығы төмен болады, егер осы соманы
айналысқа салып кіріс әкелуге жұмсасақ, онда ол бір жылдан соң, екі, үш
жылдан кейінде де сақталып қана қоймай, ол өсе береді.
Дисконттау арқылы қазіргі соманың ақшалық эквивалентін келешектегі алынатын
сомадан анықтауға мүмкіндік болады. Ол үшін, келешектегі күткен соманы,
күрделі процент ережесі бойынша, белгілі мерзімдегі өсетін табысқа азайту
керек. Егер, біз бүгін 100000 теңгені 10% жылдықпен инвестицияласақ, онда
бір жылдан кейін біздің алатынымыз -100.000 теңге х (100%+ 10%), немесе,
сондай - 100.000 теңгені х (1+0,1) = 110.000 теңге. Екі жылдан кейін: 100
000 теңге х (1 + 0,1) х (1 + 0,1) = 121.000 теңге және тағы әрі қарай
осылай. Мұндай капиталды инвестициялауды, одан алынған табыспен қоса, тағы
да келесі кезеңдерде көп табыс алу үшін жүргізілген процесті "проценттерді
қосу" деп айтады да, оны мына формуламен көрсетеді:
КС = БСх(п + г), мұндағы -
КС - келешектегі ақша сомасы (келешек құн);
БС - бастапқы (қазіргі, күнделікті) құны;
г - процент төлемі немесе табыс нормасы;
п - табысты қосып есептейтін жылдар саны.
Келешек ақша сомасы мен проценттік төлемді білу арқылы, осы формула
бойынша, осы ақша сомасының қазіргі кездегі құнын анықтауға болады,
алдыңғыдан шығатын.
Шетел инвестициясы Қазақстанға не үшін керек және қандай пайда
келтіреді? Ірі инвестициядан алғашқы табысты ең кем дегенде үш-бес жылда
ғана алуға болады. Қайтарым кезеңі бірнеше жылға созылған Қазақстандағы
инвестиция инвесторлар үшін ешқандай қызықты емес, өйткені олар қысқа
мерзімді инвестицияларға мүдделі. Әлемнің бұл ауданында өз нарығын
кеңейткісі келетін компанияларға Қазақстан керек. Алайда Қазақстанның өзі
де шетел инвестицияларын қажет.
Бірінші кезекте, шетел инвестициялары бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар үшін
берік валюта әкеледі.Екіншісі және шетел инвестициясымен ере келетіндерің
ең маңыздысы - технология мен кәсіпорын қызметкерлерін оқыту. Оқытылған
жұмысшылар жақсы жұмыс істейді де, жоғары жалақы алады. Оның үстіне,
оқытылған жұмысшылардың бизнесін ашу үшін жақсы мүмкіндігі бар. Оқыту -
кәсіпкерлер қатарынан көбеюіне және шағын бизнестің қанат жаюына өріс
ашады. Ақырында, қаншалықты қисыны байқалмаса да, инвестициясы елдің
тәуелсіздігін нығайтуға қызмет етеді, Дербес жекешелендірудің жобасындағы
бірінші оқиға болған темекі комбинатын Филип Морис компаниясының қолға алуы
елге 300 млн. доллардың қолма-қол әрі инвестиция түрінде келуіне жол ашты.
Сөйтіп, инвестициялар - Қазақстан экономикасының қозғаушы күші екенін
ұғынуымыз керек.
II БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
Қазіргі дүниежүзілік практикада өмір сүретін бағалы қағаздар
негізігі және туынды болып бөлінеді."Бағалы қағаздар рыногы туралы" заңда
туынды бағалы қағаздар осы қағаздардың барлық активке қатынасы бойынша
қүқықтарды куәландыратын бағалы қағаздар делінген. Туынды бағалы қағаздарға
фьючерстер, опциондар, форвардтар, варранттар, своптар, споттар,
депозитарийлік куөліктер, жазылыс қүқықтыры және басқалары жатады. Негізгі
бағалы қагаздарга акциялар мен облигациялар жатады.Туынды бағалы қағаздар
рынокта айналыста жүрген корпорациялық бағалы қағаздардың тізбесін
аяқтайды.
Туынды бағалы қағаздарды пайдалану белгілі бір қажеттіліктерге: қаржы және
баға тәуекелдіктерін сақтандыруға (хеджерлеуге), өтімділіктің артуына,
қарыз алу құнының төмендеуіне, қажетті рынокқа шығу мүмкіндігін алуға
байланысты.
Сөйтіп, бағалы қағаздар — бұл шаруашылық қызметте пайдалануға арналған
құжаттардың үлкен саналуандығы. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында
айналыста мемлекеттік, корпорациялық және басқа (фьючерстер, опциондар,
варранттар, коносаменттер және т.б.) бағалы қағаздар жүр.
Бағалы қағаздардың арасында ақшаға да, мүлікке де құқықтар беретін акциялар
ерекше орын алады.Акция — акционерлік қоғам шығаратын және бағалы қағаздың
түрі мен санатына байланысты дивиденд алуға, қоғамды баскаруға катысуға
және қоғам таратылған жағдайда оның қалған мүлкінің бір бөлігін
акционерлердің алу құқығын куәландыратын бағалы қағаз.Еңбек ұжымының
акциялары тек өз кәсіпорнының қызметкерлері арасында таратылды және оның
дамуы үшін ақша салуы туралы куәліктер болып табылды. Мемлекет иелігінен
алу және жекешелендіру бағдарламасын іске асыру барысында қызметкерлердің
акционерлік кәсіпорындардың мүлкіндегі үлесін анықтайтын еңбек ұжымдары
мүшелерінің акциялары шығарылды. Мұндай акциялар айналысқа түспейді:
мұрағаттан басқа
қызметкердің оларды сатуға, беруге немесе қандай болса да сатуға құқығы
болмады. Қызметкердің жұмыстан босанған жағдайында оған тиесілі акцияларды
кәсіпорын белгіленген мерзім ішінде сатып ала алмайды.Кәсіпорындардың
акцияларын кәсіпорындар мен ұйымдар шығарады. Бұл акциялар 1988 жылдан
бастап басқа кәсіпорындар мен ұйымдардың, ерікті қоғамдардың, банктердің,
кооперативтердің арасында таратыла бастады. Бұл тәрізді акциялар іс
жүзінде облигациялар болып табылады және меншіктің акционерлік нысанының
дамуына қарай акционерлік қоғамдардың акцияларымен ауыстырылуы мүмкін.
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен тұлғаға тиеселі болса,
олардың бәрі бір акционер деп
және өзінің жалпы өкілі арқылы акция куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен кезде
акционерге дауыс беру құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу
құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам
таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.Артықшылықты
акциялардың меншік иелері — акционерлердің жай акциялардың меншік иелері
акционерлеріне қарағанда қоғамның жарғысында белгіленіп, алдын ала
айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және қоғам
таратылған кезде белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы
бар.
Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның жарияланған
акцияларының жалпы санының 25 пайызынан аспауға тиіс
Акциялар атаулы, сондай - ақ ұсынбалы түрде де шығарылуы мүмкін. Атаулы
акциялар алыс - берісі акционерлік қоғамның акцияларын тіркеу кітабында
тіркелетін акциялар. Ұсынушыға арналған акция — оны нақтылы иелену оның
иесінің компания акционері ретіндегі заңды құқықтарын қуаттайтын акция
түрі. Атаулы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz