Қазақстандағы бизнес жауапкершілігінің әлеуметтік дамуы және қалыптасуы
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... .
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы. шарттары
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
1.3 Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің әлемдік тәжірибесін талдау
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ҚАЛЫПТАСМУЫМЕН ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда әлеуметтік жауапкершіліктің қалыптасуының құқықтық және әлеуметті. экономикалық жағдайлары
2.2 Отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің дамуы
2.3 Қазіргі жағдайда Қазақстандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігіндегі мәселелер
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОРПОРАТВИТІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
3.1 Мемлекеттік.жеке жауапкершілік кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды бағыты ретінде
3.2 Әлеуметтік жауапкершіліктің әлеуметті. экономикалық тиімділігі
3.3 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершіліктің қазақстандық моделінің даму келешегі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы. шарттары
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
1.3 Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің әлемдік тәжірибесін талдау
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ҚАЛЫПТАСМУЫМЕН ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда әлеуметтік жауапкершіліктің қалыптасуының құқықтық және әлеуметті. экономикалық жағдайлары
2.2 Отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің дамуы
2.3 Қазіргі жағдайда Қазақстандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігіндегі мәселелер
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОРПОРАТВИТІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
3.1 Мемлекеттік.жеке жауапкершілік кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды бағыты ретінде
3.2 Әлеуметтік жауапкершіліктің әлеуметті. экономикалық тиімділігі
3.3 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершіліктің қазақстандық моделінің даму келешегі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Тақырыптық өзектілігі. Соңғы жылдары бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі тақырыбы Қазақстанның іскердік және ғылыми ортасында кеңінен таралып жүр. Өркениетті кәсіпкерліктің қоғамның дамуындағы ролі оның әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысуымен айқындалатындығын әлемдік тәжірибе көрсетті. Қазақстанда бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі көбіне ірі кәсіпкерлік субъектілер қызметінде көрініс алуда, ал шағын бизнес әле де болмасын ол жауапкешілік түрін мойынсынба жүр.
Қазіргі уақытта кәсіпкерлік субъектісінің белсенді әлеуметтік саясатыжұмыскерлердің еңбектік потенциалының артуына және кәсіпорынның бәсекегеқабілеттілігінің артуына ықпал ететіндігі сөзсіз. Жеке бизнестің өз кәсіпорнында әр түрлі бағдарламаларыд енгізу арқылы әлеуметтік қамтамасыз етуге қатысуы нарықтық экономикасы бар елдердің барлығына тән. Бүгіңгі таңда корпоративті әлеуметтік жауапкершілік заманауи кәсіпкелік ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнестің қоғамныі әлеуметтік мәселлерін шешуге қатысуы Қазақстанда да дамып келеді.
Шынайы тәжірибе көрсеткендей, бизнестің әлеуметтендірілуі, отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік әрекетінің дамуы бірқатар мәселелердің шешусіз қалғанын көрсетеді. Осылайша, әлеуметтік жауапкершіліктің нақты анықтамасы анықталмаған, және тек біздің елдің көлемінде ғана емес әлемдік ғылымда да. Әлеуметтік жауапкерщіліктің мәні, деңгейлері және көрініс алу нысандары әр түрлі әдембиеттерде әр түрлі қарастырылады. Осы ретте осы әлеуметтіу жауапкершіліктің анық көрініс беру үшін осы еңбектерді жүйелеу қажеті туындайды.Сонымен қатар бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің тиімділігін анықтау мәслелері де шешуді қажет етеді. Аталған мәселелер тақырыптың өзектілігін, оны теориялық және практикалық тұрғыдан зерттеуқажеттілігін анықтады.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық және әдіснамалық мәселелері экономикалық ғылымның әр түрлі бағыттарының өкілдерінің ғылыми жұмыстарында зерттелінеді.
Әлеуметтік жауапкершілік мәселелері мен оның корпоративті жақтары ресейлік ғылымдардың жұмысында көрініс алады, атап айқтанда Дрожджа Ю., Знак Н., Степина А., Хайтина В., Фиглин Л., Афонцев С., Кипарская Г., Е. Пахомова, Л. Полищук және т.б.
Отандық зертеушілер арасында кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін зерттеумен айналысқан келесі ғалымдарды атап өтуге болады У. Баймуратов, П. Исахова, О. Сабден, А. Токсанова, К. Берентаев, А. Майдырова, Н. Нысамбаева, М. Дузбаева, Ж.Караманова және т.б. Олар отандық кәсіпкерліктік туралы ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқанымен теория және практика тұрғысынан кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің мәселелерін зерттеудегі жүйеліліктің, логикалық өзара байланыстылығының, ғылыми негізделуінің, тиімдігінің өзектілігі сақталып келеді. Осы жағлайлар жұмыс тақырыбы мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта кәсіпкерлік субъектісінің белсенді әлеуметтік саясатыжұмыскерлердің еңбектік потенциалының артуына және кәсіпорынның бәсекегеқабілеттілігінің артуына ықпал ететіндігі сөзсіз. Жеке бизнестің өз кәсіпорнында әр түрлі бағдарламаларыд енгізу арқылы әлеуметтік қамтамасыз етуге қатысуы нарықтық экономикасы бар елдердің барлығына тән. Бүгіңгі таңда корпоративті әлеуметтік жауапкершілік заманауи кәсіпкелік ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнестің қоғамныі әлеуметтік мәселлерін шешуге қатысуы Қазақстанда да дамып келеді.
Шынайы тәжірибе көрсеткендей, бизнестің әлеуметтендірілуі, отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік әрекетінің дамуы бірқатар мәселелердің шешусіз қалғанын көрсетеді. Осылайша, әлеуметтік жауапкершіліктің нақты анықтамасы анықталмаған, және тек біздің елдің көлемінде ғана емес әлемдік ғылымда да. Әлеуметтік жауапкерщіліктің мәні, деңгейлері және көрініс алу нысандары әр түрлі әдембиеттерде әр түрлі қарастырылады. Осы ретте осы әлеуметтіу жауапкершіліктің анық көрініс беру үшін осы еңбектерді жүйелеу қажеті туындайды.Сонымен қатар бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің тиімділігін анықтау мәслелері де шешуді қажет етеді. Аталған мәселелер тақырыптың өзектілігін, оны теориялық және практикалық тұрғыдан зерттеуқажеттілігін анықтады.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық және әдіснамалық мәселелері экономикалық ғылымның әр түрлі бағыттарының өкілдерінің ғылыми жұмыстарында зерттелінеді.
Әлеуметтік жауапкершілік мәселелері мен оның корпоративті жақтары ресейлік ғылымдардың жұмысында көрініс алады, атап айқтанда Дрожджа Ю., Знак Н., Степина А., Хайтина В., Фиглин Л., Афонцев С., Кипарская Г., Е. Пахомова, Л. Полищук және т.б.
Отандық зертеушілер арасында кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін зерттеумен айналысқан келесі ғалымдарды атап өтуге болады У. Баймуратов, П. Исахова, О. Сабден, А. Токсанова, К. Берентаев, А. Майдырова, Н. Нысамбаева, М. Дузбаева, Ж.Караманова және т.б. Олар отандық кәсіпкерліктік туралы ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқанымен теория және практика тұрғысынан кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің мәселелерін зерттеудегі жүйеліліктің, логикалық өзара байланыстылығының, ғылыми негізделуінің, тиімдігінің өзектілігі сақталып келеді. Осы жағлайлар жұмыс тақырыбы мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
1 Аристотель // Соч. В 4-х т. – М.: Мысль, 1983. Т. 4. – 830 с.
2 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. – М.: Эксмо, 2010. – (Серия: Антология экономической мысли) – 960 с.
3 Сисмонди Ж. С. Новые начала политической экономии. – М.: Издательство: Директ-Медиа, 2010. – 356 c.
4 Маркс К. Экономические рукописи 1857–1869 гг. // Маркс К, Ф. Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. – М., 1969. – Т. 46, Ч. 2
5 Шумпетер Й. Теория экономического развития (Исследование предпринимательской прибыли, капитала, кредита, процента и цикла конъюнктуры): пер.с англ. – М.: Прогресс, 1982. – 455 с.
6 Юхолин Э. Ради бизнеса или ради блага всех? Финский подход к корпоративной социальной ответственности // Журнал исследований социальной политики – 2008. – Т.3, № 3. – С. 379-396.
7 Коуз Р. Фирма, рынок и право. – М.: Новое издательство, 2010. – 224 с.
8 Полищук Л. Корпоративная государственная ответственность или государственное регулирование: анализ институционального выбора // Вопросы экономики. – 2012. – №10. – С.8-9.
9 Пресс-выпуск ВЦИОМ – 2004. – № 95 http://wciom.ru/novosti/press-vypuski/press-vypusk/single/814.html
10 Пахомова Е. Участие российского бизнеса в реализации национальных социальных программ: оценки и ожидания россиян // Национальные проекты. – 2009. – №5.
11 Соболева И. Социальная ответственность бизнеса: глобальный контекст и российские реалии // Вопросы экономики. – 2008. – №10. – С.90-102.
12 Соболева И. Парадоксы измерения человеческого капитала // Вопросы экономики. – 2012. – №9. – С. 51-70.
13 Богомолов О. Нравственный фактор социально-экономического прогресса // Вопросы экономики. – 2010. – №11. – С. 55-62.
14 И. ванн Ставерен. Этика эффективности // Вопросы экономики. – 2012. – №12. – С. 58-71.
15 Бузгалин А., Колганов А. Человек. Рынок и капитал в экономике XXI века // Вопросы экономики – 2009. – №3. – С. 125-141.
16 Андронов В.О. О концепции и стратегиях социальной ответственности корпоративного бизнеса. // Российский экономический журнал. – 2004. – № 11-12. – С.119-122.
17 Барсуков Ю. Бизнес и власть: от противостояния к сотрудничеству // Мысль. – 2009. – № 4. – С.44-48.
18 Гоффе Н. Социальная составляющая экономического развития: региональный аспект. // Мировая экономика и международные отношения. – 2009. – № 5. – С. 53-61.
19 Дзарасов С. Способен ли частный капитал модернизировать российскую экономику? // Вопросы экономики. – 2008. – № 4 . – С. 131-147.
20 Левина И. Средний класс, малый бизнес и власть (К некоторым злободневным идеям Дилигенского) // Мировая экономика и международные отношения. – 2009. – № 8. – С. 47-59.
21 Туркин С. Зачем бизнесу социальная ответственность // Управление компанией. – 2004. – №7.
22 Баймуратов У. Социализация в экономике: от индивида до государства. Т. 5. – Алматы: Экономика, 2008. – 320 с.
23 Алимбаев А.А., Притворова Т.П., Таубаев А.А. Теоретические основы и методы исследования конкурентоспособных преимуществ региона // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 43-44.
24 Трудовой кодекс Республики Казахстан. Постатейный практический комментарий. Алматы: ТОО «МЦФЭР», 2010. – 816 с.
25 Материалы второго республиканского форума по социальной ответственности бизнеса. – Шиели, 2012. – апрель – 24.
26 Нуждин И. Крупный, быстрый, скрытный. Первый национальный рейтинг крупнейших компаний свидетельствует… // Эксперт Казахстан. 2012. – №45 (236) – ноябрь – 23.
27 Алехова А: Рабочий? Класс! Профсоюзы Казахстана - союзы невидимки // ЦентрАзия. 2012. – май – 22.
28 Баймуратов У. Б., Исахова П. Б. Социальная ответственность бизнеса как инструмент развития социальной экономики // Транзитная экономика. – 2012. - №5-6. – С. 5-16.
29 Государственный фонд социального страхования. Статистические данные – 2012.
30 Караманова Ж. Корпоративная социальная ответственность нефтегазовых компаний: Возможные риски и необходимые законодательные инициативы для стимулирования ее развития в Казахстане // Юридическая фирма GRATA, 20 октября 2011 года -http://www.gratanet.com/publications/234
31 Сабден О. С., Токсанова А. Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. – Астана: Елорда, 2001. – 308 с.
32 Сабден С. Основные направления повышения конкурентоспособности экономики Казахстана // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 5-13.
33 Токсанова А. Н. Основы предпринимательской деятельности. – Астана, 2010. – 480 с.
34 Габит Ж. Х. Крупный бизнес и его роль в современной экономике Казахстана. // Материалы республиканской научно-практической конференции «Проблемы экономической, социальной и политической модернизации Республики Казахстан».– Астана: Институт экономики и финансов Казахского экономического университета им. Т. Рыскулова, 2009. – С.297-305.
35 Казахстан в 2011 году. Статистический сборник / Под ред. А. А. Смаилова / Агентство Республики Казахстан по статистике – Астана, 2012. – 493 с.
36 Оперативные данные 2012 год. Агентство Республики Казахстан по статистике.
37 Шевченко В.В. Занятость в малом бизнесе в контексте повышения национальной конкурентоспособности // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 41-43.
38 Мухамеджанова А. Г. Человеческий капитал как элемент конкурентоспособности Казахстана на международной арене // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 35-37.
39 Колбаев С. Основы стратегии развития бизнеса // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже и ВУЗ-е. – 2011. – №3 (28). – С. 7-8.
40 Колбаев С. Основы стратегии развития бизнеса // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже и ВУЗ-е. – 2011. – №4-5 (29). – С. 7-8.
41 Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии. – Астана, 2009. – март – 1.
42 Годовые отчеты компании «Казахмыс ПЛС» за 2008-2011 гг.
43 Материалы первого республиканского форума по социальной ответственности бизнеса. Жезказган, 2011. – январь – 24.
44 Каражигитова М. Социальная ответственность бизнеса в Тенгизшевройл // Астана, выставка и конференция АРЕС-2012, 28 апреля 2012 года.
45 Егоров С. Человеческий фактор и экономический рост в условиях постиндустриализации // Вопросы экономики. – 2004. – №5. С. 85-96.
46 Ермакова М. Собственность и социально-трудовые отношения // Экономист – 2011. – №8. – С. 78-83.
47 Осадчая И. Социальные институты и хозяйственный рост // Мировая экономика и международные отношения – 2010. – №1. – С. 118-123.
48 Смагулова Н. О некоторых методологических принципах развития предпринимательства // Транзитная экономика. – 2008. - № 2 . – С. 77-84.
49 Дузбаева М. Стратегия социально- экономического развития региона. // Транзитная экономика. – 2004. – № 6. – С. 16-21.
50 Дузбаева М. Эффективность функционирования социальной сферы предприятия. // Транзитная экономика. – 2008. – № 2. – С. 73-76.
51 Нурушева К. Системный подход в управлении региональной экономикой. // Финансы Казахстана. – 2009. – № 1. – С. 83-86.
52 КМГ: куда уходят нефтяные деньги // Свобода слова. 2010. – №3 (240) – январь – 21.
53 Перхальский С. Партнерство на благо народа // Время , 18.03.10, с. 14.
54 Аверин А. Н. Социальная политика и социальная ответственность предприятия. – М.: Издательство: Альфа-Пресс, 2011. – 96 с.
55 Нысамбаева Н. М. Принцип социальной ответственности как фактор развития гражданского общества // Гражданское общество и социальный прогресс в XXI веке: Материалы второго конгресса социологов тюркоязычных стран и третьего конгресса социологов Казахстана. – Алматы, 2011. – 577 с.
56 Товма Н.А. Классификации видов корпоративной социальной ответственности // Аль-Пари. – 2011. – №4. – С. 108-110.
57 Товма Н.А. КӘЖ и социальная защита населения // Саяса-POLICY. – 2012. – №1. – С. 61-64.
58 Петрова Л.Е. Социальная ответственность бизнеса: мнение руководителей предприятий Екатеринбурга // Материалы Международной III научно-практической конференции «Современные проблемы подготовки специалистов по социальной работе и социальной педагогике». – Екатеринбург: Росс. гос. проф.-пед. ун-т., 2003. Вып. 2.
59 Чепуренко А.Ю. Малое предпринимательство в социальном контексте // Вопросы экономики. – 2008. № 9. – С.153-
60 Костин А.Е. Корпоративная социальная ответственность и устойчивое развитие: мировой опыт и концепция для России // Менеджмент в России и за рубежом. – 2008. – № 3. – С. 112-122.
61 Костин А. КӘЖ и устойчивое развитие бизнеса в России // Экспертное мнение, 30 октября 2009 года – http://www.dailystroy.ru/experts/16.html
62 Балгарин Е. Корпоративное управление в Казахстане: все только начинается // National Business. – 2008. – №5 (19). – С. 54-55.
63 Сигаева К. Вопросы корпоративного управления // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже, ВУЗ-е. – 2010. – №5-6. – С. 15-16.
64 Темербеков И. реформирование корпоративного законодательства РК // АльПари. – 2011. – №3. – С. 171-173.
65 Программа «Дорожная карта бизнеса 2020». – Астана, 2010.
66 Тиреуов К. М. Корпоративные процессы и их влияние на рост конкурентоспособности национального производства // АльПари. – 2011. – № 1-2 (53-54). – С. 50-53.
67 Тусупова Л. А. Социальная политика в смешанной экономике // Экономика. Финансы. Исследования. – 2012. – №2 (14). – С. 40-44.
68 Материалы IV Казахстанского инвестиционного саммита. Алматы, 3 июня 2010 года.
69 Дордий А. С. К вопросу формирования корпоративной системы управления персоналом //АльПари. – 2011. – №3. – С. 88-94.
70 Балтабаева Л. Б. Социальная сфера в рамках государственной инвестиционной политики // Транзитная экономика. – 2011. – № 5-6. – С. 15-22.
71 Генералов Б. Государственно-частное партнерство в коммунальной инфраструктуре // Экономист. – 2011. – №8. – С. 87-92.
72 Кудайбергенова З. У., Канатбаева А. С. Государственно-частные партнерские отношения и их социально-экономические интересы // Экономика. Финансы. Исследования. – 2010. – №1. – С. 4-6.
73 Нос И. Преимущества концессии, в первую очередь, экономические // Казахстанская правда, 24 мая 2010 года
74 Шарингер Л. Новая модель инвестиционного партнерства государства и частного сектора //Российский экономический журнал. – 2004. – №9-10. – С. 41-52.
75 Кухаренко В.Б. Проблемы теории и практики предпринимательства // Проблемы современной экономики. – 2011. – № 3(31).
76 В Казахстане активизируются механизмы государственно-частного партнерства // Пресс-служба АО «Казахстанский Центр ГЧП». 2010. – февраль – 5.
77 Омурзаков Т. К. Проблемы и основные рычаги совершенствования государственной поддержки малого предпринимательства // АльПари. – 2011. – №3. – С. 153-157.
2 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. – М.: Эксмо, 2010. – (Серия: Антология экономической мысли) – 960 с.
3 Сисмонди Ж. С. Новые начала политической экономии. – М.: Издательство: Директ-Медиа, 2010. – 356 c.
4 Маркс К. Экономические рукописи 1857–1869 гг. // Маркс К, Ф. Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. – М., 1969. – Т. 46, Ч. 2
5 Шумпетер Й. Теория экономического развития (Исследование предпринимательской прибыли, капитала, кредита, процента и цикла конъюнктуры): пер.с англ. – М.: Прогресс, 1982. – 455 с.
6 Юхолин Э. Ради бизнеса или ради блага всех? Финский подход к корпоративной социальной ответственности // Журнал исследований социальной политики – 2008. – Т.3, № 3. – С. 379-396.
7 Коуз Р. Фирма, рынок и право. – М.: Новое издательство, 2010. – 224 с.
8 Полищук Л. Корпоративная государственная ответственность или государственное регулирование: анализ институционального выбора // Вопросы экономики. – 2012. – №10. – С.8-9.
9 Пресс-выпуск ВЦИОМ – 2004. – № 95 http://wciom.ru/novosti/press-vypuski/press-vypusk/single/814.html
10 Пахомова Е. Участие российского бизнеса в реализации национальных социальных программ: оценки и ожидания россиян // Национальные проекты. – 2009. – №5.
11 Соболева И. Социальная ответственность бизнеса: глобальный контекст и российские реалии // Вопросы экономики. – 2008. – №10. – С.90-102.
12 Соболева И. Парадоксы измерения человеческого капитала // Вопросы экономики. – 2012. – №9. – С. 51-70.
13 Богомолов О. Нравственный фактор социально-экономического прогресса // Вопросы экономики. – 2010. – №11. – С. 55-62.
14 И. ванн Ставерен. Этика эффективности // Вопросы экономики. – 2012. – №12. – С. 58-71.
15 Бузгалин А., Колганов А. Человек. Рынок и капитал в экономике XXI века // Вопросы экономики – 2009. – №3. – С. 125-141.
16 Андронов В.О. О концепции и стратегиях социальной ответственности корпоративного бизнеса. // Российский экономический журнал. – 2004. – № 11-12. – С.119-122.
17 Барсуков Ю. Бизнес и власть: от противостояния к сотрудничеству // Мысль. – 2009. – № 4. – С.44-48.
18 Гоффе Н. Социальная составляющая экономического развития: региональный аспект. // Мировая экономика и международные отношения. – 2009. – № 5. – С. 53-61.
19 Дзарасов С. Способен ли частный капитал модернизировать российскую экономику? // Вопросы экономики. – 2008. – № 4 . – С. 131-147.
20 Левина И. Средний класс, малый бизнес и власть (К некоторым злободневным идеям Дилигенского) // Мировая экономика и международные отношения. – 2009. – № 8. – С. 47-59.
21 Туркин С. Зачем бизнесу социальная ответственность // Управление компанией. – 2004. – №7.
22 Баймуратов У. Социализация в экономике: от индивида до государства. Т. 5. – Алматы: Экономика, 2008. – 320 с.
23 Алимбаев А.А., Притворова Т.П., Таубаев А.А. Теоретические основы и методы исследования конкурентоспособных преимуществ региона // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 43-44.
24 Трудовой кодекс Республики Казахстан. Постатейный практический комментарий. Алматы: ТОО «МЦФЭР», 2010. – 816 с.
25 Материалы второго республиканского форума по социальной ответственности бизнеса. – Шиели, 2012. – апрель – 24.
26 Нуждин И. Крупный, быстрый, скрытный. Первый национальный рейтинг крупнейших компаний свидетельствует… // Эксперт Казахстан. 2012. – №45 (236) – ноябрь – 23.
27 Алехова А: Рабочий? Класс! Профсоюзы Казахстана - союзы невидимки // ЦентрАзия. 2012. – май – 22.
28 Баймуратов У. Б., Исахова П. Б. Социальная ответственность бизнеса как инструмент развития социальной экономики // Транзитная экономика. – 2012. - №5-6. – С. 5-16.
29 Государственный фонд социального страхования. Статистические данные – 2012.
30 Караманова Ж. Корпоративная социальная ответственность нефтегазовых компаний: Возможные риски и необходимые законодательные инициативы для стимулирования ее развития в Казахстане // Юридическая фирма GRATA, 20 октября 2011 года -http://www.gratanet.com/publications/234
31 Сабден О. С., Токсанова А. Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. – Астана: Елорда, 2001. – 308 с.
32 Сабден С. Основные направления повышения конкурентоспособности экономики Казахстана // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 5-13.
33 Токсанова А. Н. Основы предпринимательской деятельности. – Астана, 2010. – 480 с.
34 Габит Ж. Х. Крупный бизнес и его роль в современной экономике Казахстана. // Материалы республиканской научно-практической конференции «Проблемы экономической, социальной и политической модернизации Республики Казахстан».– Астана: Институт экономики и финансов Казахского экономического университета им. Т. Рыскулова, 2009. – С.297-305.
35 Казахстан в 2011 году. Статистический сборник / Под ред. А. А. Смаилова / Агентство Республики Казахстан по статистике – Астана, 2012. – 493 с.
36 Оперативные данные 2012 год. Агентство Республики Казахстан по статистике.
37 Шевченко В.В. Занятость в малом бизнесе в контексте повышения национальной конкурентоспособности // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 41-43.
38 Мухамеджанова А. Г. Человеческий капитал как элемент конкурентоспособности Казахстана на международной арене // Экономика: стратегия и практика. – 2010. – №1-2 (3). – С. 35-37.
39 Колбаев С. Основы стратегии развития бизнеса // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже и ВУЗ-е. – 2011. – №3 (28). – С. 7-8.
40 Колбаев С. Основы стратегии развития бизнеса // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже и ВУЗ-е. – 2011. – №4-5 (29). – С. 7-8.
41 Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии. – Астана, 2009. – март – 1.
42 Годовые отчеты компании «Казахмыс ПЛС» за 2008-2011 гг.
43 Материалы первого республиканского форума по социальной ответственности бизнеса. Жезказган, 2011. – январь – 24.
44 Каражигитова М. Социальная ответственность бизнеса в Тенгизшевройл // Астана, выставка и конференция АРЕС-2012, 28 апреля 2012 года.
45 Егоров С. Человеческий фактор и экономический рост в условиях постиндустриализации // Вопросы экономики. – 2004. – №5. С. 85-96.
46 Ермакова М. Собственность и социально-трудовые отношения // Экономист – 2011. – №8. – С. 78-83.
47 Осадчая И. Социальные институты и хозяйственный рост // Мировая экономика и международные отношения – 2010. – №1. – С. 118-123.
48 Смагулова Н. О некоторых методологических принципах развития предпринимательства // Транзитная экономика. – 2008. - № 2 . – С. 77-84.
49 Дузбаева М. Стратегия социально- экономического развития региона. // Транзитная экономика. – 2004. – № 6. – С. 16-21.
50 Дузбаева М. Эффективность функционирования социальной сферы предприятия. // Транзитная экономика. – 2008. – № 2. – С. 73-76.
51 Нурушева К. Системный подход в управлении региональной экономикой. // Финансы Казахстана. – 2009. – № 1. – С. 83-86.
52 КМГ: куда уходят нефтяные деньги // Свобода слова. 2010. – №3 (240) – январь – 21.
53 Перхальский С. Партнерство на благо народа // Время , 18.03.10, с. 14.
54 Аверин А. Н. Социальная политика и социальная ответственность предприятия. – М.: Издательство: Альфа-Пресс, 2011. – 96 с.
55 Нысамбаева Н. М. Принцип социальной ответственности как фактор развития гражданского общества // Гражданское общество и социальный прогресс в XXI веке: Материалы второго конгресса социологов тюркоязычных стран и третьего конгресса социологов Казахстана. – Алматы, 2011. – 577 с.
56 Товма Н.А. Классификации видов корпоративной социальной ответственности // Аль-Пари. – 2011. – №4. – С. 108-110.
57 Товма Н.А. КӘЖ и социальная защита населения // Саяса-POLICY. – 2012. – №1. – С. 61-64.
58 Петрова Л.Е. Социальная ответственность бизнеса: мнение руководителей предприятий Екатеринбурга // Материалы Международной III научно-практической конференции «Современные проблемы подготовки специалистов по социальной работе и социальной педагогике». – Екатеринбург: Росс. гос. проф.-пед. ун-т., 2003. Вып. 2.
59 Чепуренко А.Ю. Малое предпринимательство в социальном контексте // Вопросы экономики. – 2008. № 9. – С.153-
60 Костин А.Е. Корпоративная социальная ответственность и устойчивое развитие: мировой опыт и концепция для России // Менеджмент в России и за рубежом. – 2008. – № 3. – С. 112-122.
61 Костин А. КӘЖ и устойчивое развитие бизнеса в России // Экспертное мнение, 30 октября 2009 года – http://www.dailystroy.ru/experts/16.html
62 Балгарин Е. Корпоративное управление в Казахстане: все только начинается // National Business. – 2008. – №5 (19). – С. 54-55.
63 Сигаева К. Вопросы корпоративного управления // Основы экономики. Преподавание в школе, колледже, ВУЗ-е. – 2010. – №5-6. – С. 15-16.
64 Темербеков И. реформирование корпоративного законодательства РК // АльПари. – 2011. – №3. – С. 171-173.
65 Программа «Дорожная карта бизнеса 2020». – Астана, 2010.
66 Тиреуов К. М. Корпоративные процессы и их влияние на рост конкурентоспособности национального производства // АльПари. – 2011. – № 1-2 (53-54). – С. 50-53.
67 Тусупова Л. А. Социальная политика в смешанной экономике // Экономика. Финансы. Исследования. – 2012. – №2 (14). – С. 40-44.
68 Материалы IV Казахстанского инвестиционного саммита. Алматы, 3 июня 2010 года.
69 Дордий А. С. К вопросу формирования корпоративной системы управления персоналом //АльПари. – 2011. – №3. – С. 88-94.
70 Балтабаева Л. Б. Социальная сфера в рамках государственной инвестиционной политики // Транзитная экономика. – 2011. – № 5-6. – С. 15-22.
71 Генералов Б. Государственно-частное партнерство в коммунальной инфраструктуре // Экономист. – 2011. – №8. – С. 87-92.
72 Кудайбергенова З. У., Канатбаева А. С. Государственно-частные партнерские отношения и их социально-экономические интересы // Экономика. Финансы. Исследования. – 2010. – №1. – С. 4-6.
73 Нос И. Преимущества концессии, в первую очередь, экономические // Казахстанская правда, 24 мая 2010 года
74 Шарингер Л. Новая модель инвестиционного партнерства государства и частного сектора //Российский экономический журнал. – 2004. – №9-10. – С. 41-52.
75 Кухаренко В.Б. Проблемы теории и практики предпринимательства // Проблемы современной экономики. – 2011. – № 3(31).
76 В Казахстане активизируются механизмы государственно-частного партнерства // Пресс-служба АО «Казахстанский Центр ГЧП». 2010. – февраль – 5.
77 Омурзаков Т. К. Проблемы и основные рычаги совершенствования государственной поддержки малого предпринимательства // АльПари. – 2011. – №3. – С. 153-157.
қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ
Қол жазба құқығында
Татиев Данияр Болатович
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БИЗНЕС ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
6М050600 - Экономика
Экономика және бизнес магистрі академиялық дәрежені ізденуге арналған диссертация
Ғылыми жетекші:
э.ғ.д., профессор Мадиярова Д.М.
АСТАНА, 2013
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... .
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы- шарттары
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
1.3 Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің әлемдік тәжірибесін талдау
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ҚАЛЫПТАСМУЫМЕН ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда әлеуметтік жауапкершіліктің қалыптасуының құқықтық және әлеуметті- экономикалық жағдайлары
2.2 Отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің дамуы
2.3 Қазіргі жағдайда Қазақстандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігіндегі мәселелер
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОРПОРАТВИТІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
3.1 Мемлекеттік-жеке жауапкершілік кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды бағыты ретінде
3.2 Әлеуметтік жауапкершіліктің әлеуметті- экономикалық тиімділігі
3.3 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершіліктің қазақстандық моделінің даму келешегі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР Азаматтық кодексі
ҚР Еңбек кодексі
Бюджет кодексі
Қазақстан Республикасының Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сатып алулар туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Табиғи монополиялар туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Концессиялар туралы Заңы
Қазақстан Республикасында 2009-2011 жылдарға арналған азаматтық қоғамды дамыту концепциясы
2020 бизнестің жол картасы.
Диссертацияда келесі белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылды:
БАҚ- бұқаралық ақпарат құралдары
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
ТҰК - трансұлттық компаниялар
ҰІӨ - ұлттық ішкі өнім
АҚ - акционерлік қоғамдар
ҰК- ұлттық компаниялар
ЖШС - жауапкершілігі шектелген серіктестік
ҚҚС - қосымша құн салығы
МӘҚЖ - міндетті әлеуметтік қорғау жүйесі
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ШОК - шағын және орта кәсіпкерлік
ШОБ - шағын және орта бизнес
млрд. - миллиард
ҒЗҰКЖ- ғылыми- зерттеу ұйымдастырушылық конструкторлық жұмыстар
МЖӘ - мемлекеттік жеке әріптестік
ЖІӨ - жалпы ішкі өнім
ЖТС - жеке табыс салығы
МЖС- мемлекеттік жекеменшік серіктес
КІРІСПЕ
Тақырыптық өзектілігі. Соңғы жылдары бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі тақырыбы Қазақстанның іскердік және ғылыми ортасында кеңінен таралып жүр. Өркениетті кәсіпкерліктің қоғамның дамуындағы ролі оның әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысуымен айқындалатындығын әлемдік тәжірибе көрсетті. Қазақстанда бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі көбіне ірі кәсіпкерлік субъектілер қызметінде көрініс алуда, ал шағын бизнес әле де болмасын ол жауапкешілік түрін мойынсынба жүр.
Қазіргі уақытта кәсіпкерлік субъектісінің белсенді әлеуметтік саясатыжұмыскерлердің еңбектік потенциалының артуына және кәсіпорынның бәсекегеқабілеттілігінің артуына ықпал ететіндігі сөзсіз. Жеке бизнестің өз кәсіпорнында әр түрлі бағдарламаларыд енгізу арқылы әлеуметтік қамтамасыз етуге қатысуы нарықтық экономикасы бар елдердің барлығына тән. Бүгіңгі таңда корпоративті әлеуметтік жауапкершілік заманауи кәсіпкелік ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнестің қоғамныі әлеуметтік мәселлерін шешуге қатысуы Қазақстанда да дамып келеді.
Шынайы тәжірибе көрсеткендей, бизнестің әлеуметтендірілуі, отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік әрекетінің дамуы бірқатар мәселелердің шешусіз қалғанын көрсетеді. Осылайша, әлеуметтік жауапкершіліктің нақты анықтамасы анықталмаған, және тек біздің елдің көлемінде ғана емес әлемдік ғылымда да. Әлеуметтік жауапкерщіліктің мәні, деңгейлері және көрініс алу нысандары әр түрлі әдембиеттерде әр түрлі қарастырылады. Осы ретте осы әлеуметтіу жауапкершіліктің анық көрініс беру үшін осы еңбектерді жүйелеу қажеті туындайды.Сонымен қатар бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің тиімділігін анықтау мәслелері де шешуді қажет етеді. Аталған мәселелер тақырыптың өзектілігін, оны теориялық және практикалық тұрғыдан зерттеуқажеттілігін анықтады.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық және әдіснамалық мәселелері экономикалық ғылымның әр түрлі бағыттарының өкілдерінің ғылыми жұмыстарында зерттелінеді.
Әлеуметтік жауапкершілік мәселелері мен оның корпоративті жақтары ресейлік ғылымдардың жұмысында көрініс алады, атап айқтанда Дрожджа Ю., Знак Н., Степина А., Хайтина В., Фиглин Л., Афонцев С., Кипарская Г., Е. Пахомова, Л. Полищук және т.б.
Отандық зертеушілер арасында кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін зерттеумен айналысқан келесі ғалымдарды атап өтуге болады У. Баймуратов, П. Исахова, О. Сабден, А. Токсанова, К. Берентаев, А. Майдырова, Н. Нысамбаева, М. Дузбаева, Ж.Караманова және т.б. Олар отандық кәсіпкерліктік туралы ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқанымен теория және практика тұрғысынан кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің мәселелерін зерттеудегі жүйеліліктің, логикалық өзара байланыстылығының, ғылыми негізделуінің, тиімдігінің өзектілігі сақталып келеді. Осы жағлайлар жұмыс тақырыбы мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
Зерттеудің мақсаты. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасу және даму теория мен практикасын жетілдіру және Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің даму қағидасы мен бағыттрын анықтау болып табылады.
Жұмыстың мiндеттерi. Зерттеу мақсаты келесі міндеттерде шешуді қажет етеді:
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық негіздерін талдау және оның негізгі белгілері мен деңгейлерін анықтау;
- қазіргі заманда бизнестің әлеуметтелінуін анықтайтын факторларды айқындау;
- Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуымен дамуын бағалау, дамуын тежейтін мәселелерді айқындау ;
- отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру мен жетілдірудің бағыттары мен келешегін айқындау.
Жұмыстың зерттеу объектiсi отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік бағытталған қызметі болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы:
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теоретикалық - әдіснамалық негіздері жалпыланады;
- Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуымен дамуының ерекшеліктері анықталды;
- отандың кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің даму мәселелерін анықтау негізінде даму бағыттары айқындалды:
- бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды негізі ретінде мемлекеттік қолдау механизмі өңделді.
Диссертациялық зерттеу жұмысының әдістемелік негіздері. Әлемдік экономика ғылымының дайындап шыққан теориялық ережелері, сондай-ақ ТМД елдері мен алыс шетелдің, еліміздің экономист-ғалымдарының еңбектері осы зерттеу жұмысына бастапқы негіз болды.
Бұл жұмыста экономикалық зерттеулердің жалпыға мәлім әдістері және танымның жалпы ғылыми әдістері ғана кеңінен пайдаланылып қойылған жоқ, сонымен қатар, мәселені оның динамикасында қарастыруға мүмкіндік беретін құрылымдық-әрекеттік әдіс те қолданылды. Біздің пікірімізше, осылардың бәрі диссертациялық зерттеу жұмысының нәтижелерінің шынайылығын және тұжырымдарының негізділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады, 9 кесте, 4 суретпен безендірілген.
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы- шарттары
Хремастиканы оқуда және Аристотельдің шаруашылық қызметіне қатысушылардың іс-әрекетінің этикалық нормасының негізінде жүзеге асырылып отырған қызмет жауапкершілігіне маңызды пайымдаулар жатыр. Дұрыс емес жолдармен тек байлыққа ұмтылу, өзінің жағдайын құру мен жоғарылату көне замандардан бері талқылауды талап етілетін. Тек қана өзін оңай олжаға ие болуға тырысу экономика деп аталатын шаруашылық қызметтің табиғи жағы емес. Іс-әрекеттерді орындау заңға сәйкес жүргізілуі тиіс, яғни, өзінің шаруашылық қызметіне жауапкершілік арқалауы тиіс [1].
Саяси экономиканы ғылым ретінде негізін қалаған А.Смит тек қана өз пайдасы үшін ғана талпынатын экономикалық адамды ойлап шығарды. Бірақ ортақ пайдаға жету жеке мүдденің, басқалардың қажеттілігн қанағаттандыру арқылы қоғамға пайда алып келіп, қоғамдық игіліктерге жетуді қамтамасыз етеді. Біздің ойымызша, бұл жерде кәсіпкерліктіңжауапкершілігінің қайнар көзі, бизнестің басқалар алдында, яғни дайын өнімді тұтынушылар болсын, өндірістің басқа қатысушылары болсын ең соңында барлығы да қоғамдық игіліктердге жетуді қамтамасыз ететіндігінде жатыр2,3.
К. Маркс 1857-1859 жж. Экономикалық жазбаларды қолдануда жеке пайдалануды қарастыра отырып, былай деп жазған болатын: пайдалану бұл да сол өндірудің ажырамас бөлігі, себебі, табиғаттағы химиялық элементтерді мен заттарды қолдану, өсімдік өндірісінің өзі болып табылады.Мысалы, адам пайдаланудың бір формасы ретінде тамақтану үдерісінде өз денесін өндіретіні анық; яғни дәл осылай басқа пайдалану түрлеріне де қатысы бар, қай жағынан қарастырсақ та, әркім адамды өндіреді. Бұл - тұтынушылық өндіріс4, 27б..
Й. Шумпетер Экономикалық даму теориясында капиталистік қоғамның дамуындағы кәсіпкердің рөлін ашып көрсетті.Автордың түсінігі бойынша, кәсіпкер дегенміз - өндіріске жаңа тәсілдерді енгізетін, бастамашы адам. Фабрикант, нақты билік жүргізе алатын администратор, директор, құрылтайшы да кәсіпкер бола алады, яғни Й. Шумпетер кәсіпкер сипатының ерекшелігі кәсіпорынға немесе басқа да нәрсеге меншік құқығының болуы деп есептемей, кәсіпкер мен капиталисті теңестірмеді. Шумпетерлік кәсіпкерліктің пайда болуы мен оның капиталистік қоғамның дамуындағы рөлін қарастыра отырып, бұл эволюцияда тек қана экономикалық факторлар ғана маңызды рөл атқармады, керісінше, кәсіпкерліктің жаңа әлеуметтік типінің қалыптасуы әсер еткен экономикалық емес факторлардың да рөлін атап өткен жөн 5.
Бұл үдерісте реформация немес протестантизм маңызды рөл ойнады (М.Лютер мен Ж.Кальвиннің уағызы). Протестанттық этиканың қалыптасуына еңбексүйгіштік, міндеттерді орындау, шыншылдық, нақтылық ережелері болатын жаңа адамгершілк ережелер, жаңа мораль салды. Батыс Еуропада Реформация мен Ағарту соңғыфеодалдық алымқорлықты, яғни кез-келген жолмен ақша табуды , оның ішінде таза емес құралдармен, кіналап, нарық заңдарына сәйкес байлықты өндіретін ертекапиталистік кәсіпкерлікті жақтады. Біздіңше, бұл жаңа ережелер мен жаңа мораль әлеуметтік жауапты кәсіпкерліктің заманауи адамгершілік бейнесінің қалыптасуының алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік нарықтық шаруашылықты экономикалық ізгілік қоғамының жолы ретінде елестету, сөзсіз, кәсіпкерлік қызметте өз іс-әрекеттері үшін басқа кәсіпкерлік қызметтің қатысушы жағы мен оның өнімдерін тұтынушылары арасында да, жалпы қоғам алдынд да адал ойын ережесін сақтауды білдіреді.
Неолибералдар мен институционалистер үлігісіндегі маңызды ережелердің бірі эксплуатациялық және кластық антогонизмнің қатынастарының шеттетілуі болып табылады. Бұл кәсіпкерлік қызметтің барлық қатысушылары арасында әріптестік қарым-қатынастың қалыптастырудың, әсіресе, кәсіпкер мен жалдамалы жұмысшылардың арасында барлық жақтардың әлеуметтік экономикалық мүдделері мен осы мүдделерді жүзеге асырудағы бизнестің, кәсіпкерліктің жауапкершілігін ескеруді маңызды екендігін көрсетіп отыр.
Инстутционалистер экономикалық даму жолдарын негіздеуде рухани, моралдық, құқықтық және басқа да тарихи мәнмәтінде қарастырылатын факторларды атап өткен болатын. Инстутционализмнің көрнекті өкілдерінің бірі Т.Веблен барлық қоғамдық қатынастырдың оның ішінде, экономикалық және әлеуметтік-психологиялық қатынастар өзара байланысты мен өзарашарттастырылған деген қағидаға сүйенген. Реформалау жолымен қоғамның эволюциялық даму жайғасымында отырып, ғылыми-техникалық прогрестің үздіксіз жылдамдауы мен инженерлік-техникалық зиялылардың жоғарылауынан тұратын көріністі ұсынады.Инженерлік техникалық зиялы қауым өкілдерінің билігіне көшуі, индустриалды жүйесіабсентеистік жеке меншік иелерінің (монополистердің) мүддесіне қызмет етуін тоқтатады, себебі, технократтар мен индустриалдардың ынталануы ақшаның тиімділігі емес, жалпы қоғамның мүддесіне қызмет ету болып табылады.
Американдық әдебиеттерде әлеуметтік-жауапты бизнестің түсіндірмесінің негізгі үш түсіндірмесін ұсынады.
Бірінші түсіндірме ең дәстүрлі болып табылады. Ол бизнестің жалғыз жауапкершілігі болып, оның табысының өз акционерлері үшін көбюі деп бөліп көрсетеді.Аталған көзқарасты алғаш рет 1971 жылы Милтон Фридман айтқан болатын, ол көзқарас былайша: Бизнестің жалғыз, бір ғана әлеуметтік жауапкершілігі бар:, табысты көбейтуге бағытталған өз ресурстары мен іс-әрекетегі қуаттарын пайдалану ойынның ережесі шегінде жүзеге асыру. Бұл теорияны ұжымдық өзімшілдік теориясы деп атауға болады.
Екіншші түсіндіру бірінші Фридман теориясына қарама-қарсы және ұжымдық басқаның қамын ойлау теориясы ретінде көрсетіледі. Ол экономикалық даму Комитетіне тиісті және NewYorkTimes-тағы атышулы Фридманның мақаласынан кейін пайда болды. Комитет өз ұсыныстарында корпорациялар американдықтардың тұрмыс деңгейін жақсарту үшін өз маңызды үлесін қосуға міндетті деп атап көрсетті.
Үшінші көзқарас теориясы маңызды, ең мықты центрстік теориясымен, ақылды өзімшілдік (еnlightenedself-interest) теориясымен көрсетілген. Бұл теория бойынша, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі - ол жай ғана жаксы бизнес емес, себебі, ол ұзақ мерзімді табысты жоғалтуды қысқартады деп саналады. Корпорация әлеуметтік және филантроптық бағдарламаларға қаржы сала отырып, ағымдық табыстарын қысқартады, бірақ ұзақмерзімді перспективада жағымды әлеумметік орта мен тұрақты табыстарға жағдай жасайды. Корпорация үшін әлеуметтік жауапты мінез-құлық тірі қалудың, қауіпсіздік пен тұрақты дамудың негізгі қажеттіліктерін жүзеге асырудың мүмкіндігі болып табылады.
Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің даму эволюциясының тарихында ол ХХ ғасырда Солтүстік Америкада пайда болған және оны тек англо-американдық мәнмәтінде пайда болңандықтан оны толығымен түсінуге болады деген көзқарас қалыптасып қалды. Сонымен қатар, бизнестің жауапкершілігі компанияның табыстылығымен қатар көрінеді деп есептелді, жақсы бизнесте әлеуметтік жауапкершілік дәстүрлі түрде филантропия мен қайырымдылық деп қарастырылды, өйткені барлық бай компаниялар аз қамтылған әлеуметтік топтарға өзінің игі бастамалары мен жауапкершілігін көрсету үшін қайырымдылық жасауға тырысады.
Э.Юхолин пікірінше, корпоративті әлеуметтік қайырымдылық XIX ғасырда Еуропада дамуы басталды және ол дін мен қайырымдылыққа емес , ал бизнес-идеология мен инвестициялардың тиімділігін талдауға сүйене отырып жүргізілді деп есептеді. Біздің ойымызша, осы факторларды теріске шығармай, барлық уақытта да дін, оның ішінде Батыс Еуропадағы Реформация мен Ағарту әлеуметтік жауапты бизнестің заманауи адамгершілік бейнесінің қалыптасуына алғышарт болғанын ескерген жөн. Юхолин бойынша жаңа басқару ілімі ірі компаниялардағы басқарудан жеке меншік құқығының бөлінуі мен фирма қызметіндегі мәнмәтіннің басқарудан меншік иелерінің автономиясының күшеюінен көрінетін басқарудағы революмен байланысты еді. Бизнес-ұйымдардағы жаңа менеджмент бағыттары жай ғана табысты көбейтуден басқа мақсаттар туралы ойландыруға мәжбүрледі. Назар аударарлық басты мәселелердің қатарына тек қана табысты ғана қамтып қоймайтын, сонымен қатар, адамдардың өмірлік ұстанымдары мен ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің сапасы қосылды 6.
Солтүстік Еуропада кәсіпкерліктің, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі XVIII ғасырдағы индустрияландыру үдерісінде көрініс берді. Ол фабрикалардың иелері жұмысшыларды жұмысқа алу мен ұстап тұру мақсатында олардың тамақтануын, біоім алуын, медициналық көмек көрсету және діни сұраныстарын ұйымдастырып, ақысын төлеуінен көрініс беретін.Сонымен қатар меншік иелерінің өз есептері бар еді, бірақ адамдардың тұрмыс деңгейін шынайы жақсарту ниеттері де бар еді. XX ғасырдағы негізі қаланған еңбек кеңестері жүмыс уақытының сегіз сағаттық болуын, еңбек жаңдайларын жалпы жақсартуын қалады. Солтүстік Еуропа мемлекеттерінде еңбек кеңестері әлі күнге дейін әр түрлі жақтардың мүдделерін шоғырландыруда маңызды рөл ойнап, қоғамдық келісімнің қалыптасуына негіз болуда.
Өткен жүзжылдықтың орта шенінен бастап әлемде бір жақтан кәсіпорындарды әлеуметтендіру, екінші жағынан шаруашылық субьектілеріне мемлекеттің ықпал жасау әлеуметтік бағдарланған әдістерін белсенді қолдану тенденциясы байқалды.Мұндай әсердің мысалына, мемлекеттік билік органдарымен корпорацияның әлеуметтік жұмыс параметрлеріің тапсырмаларын олармен келісімшартқа отыруы болып табылады, соғыс жылдарынан кейінгі Франциядағыдай жалпыұлттық индикативті жоспарлау аясында болғандай немесе үшпартиялы форматтты толықтай қолданудағы әлеуметтік механизмді пайдалану және т.б.
1970 жылдарға дейін кәсіпорындарды әлеуметтендіру әлеуметтік мәселелерді шешуде бизнес қаржылық қатысу арқылы салықтарды төлеу мен қайырымдылық іс-шараларын жүзеге асыруға көмектесе отырып басымдықты орын алды.
Осылайша, ірі бизнестің, корпорацияның әлеуметтік жауапкершілік тұжырымдамасы Еуропада өткен жүзжылдықта әзірленген болатын. Өз уақытында оны Дженерал электриктің президенті Дж.Своуп, Америкэн телефон энд телеграфтың президенті У.Джиффорд, Ай-Би-Эм корпорацисының негізін қалаушы Т.Уотсон сынды көрнекті менеджерлер мен бизнесмендер қолдаған болатын. Сол уақыттың өзінде корпорацияға корпоративті және жалпыұлттық мүдделерінің экономикалық және әлеуметтік мақсаттарын үйлестіру формаларын табуға обьективті қажеттілік туындады.
Ірі бизнестің, корпорацияның әлеуметтік жауапкершілігінің тұжырымдамасының қалыптасуына экономиканың даму деңгейі, қоғамның жағдайы, салты мен мәдениеті,институтционалды ортасына байланысты. Инстутционалды теория корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің қоғам мен экономикадағы орны мен рөлін нақты елестетуге мүмкіндік береді.
Инстутционалды теорияның жайғасымы тұрғысынан Р. Коуз бойынша КӘЖ-ті компания мен акцияларды ұстап тұрушылар арасындағы келісімге қол жеткізу құралы деп қарастыруға болады, яғни, стейкхолдерлар (меншік иелері мен менеджментті шегергенде). Мұндай келісімшарттардың пәні болып компания қызметінде пайда болатын экстерналиилер қатысады. Бұл түсіндірмесінде КӘЖ экономикалық реттеудің жеке инстутционалды баламасы, мемлекеттер тарапынан бақылау экстерналийіннің дәстүрлі құралы ретінде көрінеді 7.
Экстерналийлерді мемлекеттік реттеу белгілі бір қызмет түрлерін шектеу жолымен, я болмаса өз әс-әрекеттері үшін қоғамдық шығындары мен пайдаларын компанияға толығырақ ескеруі үшін салықтар (субсидиялар) енгізуге мәжбүрлеу жолымен жүзеге асырылады.Әлеуметтік шығындардың талдауын Р. Коуз жүргізді, қортындысыныда, ол Дж.Стиглердің ұсынысы бойынша Коуз теоремасы деп аталды. Жоғарыда аталған теорема бойынша, экстерналий жүргізетін жақта, және олардың әсерін сезінетін жақ - мәселені реттеудің өзара тиімділігін өз бетінше келісім жүргізе алады. Коуз бойынша, егер қатысушылар өздері келісе алады және мұндай жағдайда шығынд өте аз мөлшерде жұмсалып, өндірістің құнылығын ең жоғары көлемдегі максималды нәтиже алуға қол жеткізеді. Және де бұл нәтиже сыртқы әсерлердің залалына жауапкершілікті қосатын, және мұндай жауапкершілік жоқ жағдайда баға белгілеу жүйесінде орын алады. Осы жерде мұндай жағдайларда мемлекеттің араласуы артық болуы мүмкін екендігін болжауға болады. Бұл жайғасымнан біріншіден, КӘЖ жеке меншік иелері мен менеджерлер ұсынған компаниялар арасында Коуздың идеясын жүзеге асыру мүмкіндігін , екіншіден, басқа стейхолдармен де коллизияны реттеуге мүмкіндік беретін тең дәрежеде қарастыруға болады. Бұл пікірді жақтаушылар қатарына мемлекеттің минималды арасуымен еркін нарық теориясын жақтаушылардың өкілдерін кіргізуге болады 8.
КӘЖ туралы тараптар арасындағы келіссөздер кеңес берулер, дөңгелек үстелдер, көпшілік тыңдаллар және т.с.с формаларда жүргізілуі мүмкін. Аталған келіссөздердің мақсаты - компанияның қызметіне қоғамның келісімін алу.
Коуз бойынша келісімшарт қатысушылары жағымсыз төлемдер арқылы алынған жеңісті бөлісу туралы келісңмге келе алады. Егер КӘЖ туралы айтар болсақ, мұндай өзара есептесулер меншік құқықтарын шектегені үшін компания стейхолдерлерді әлеуметтік инвестициялар түрінде өтемақыларын жүзеге асырады. Мұндай төлемдер тек бір ғана бағытта - компаниядан стейкхолдерлерге ғана, ал кері бағытта жүзеге аса алмайтындығын ескерген жөн.Меншік құқығын қорғауға келетін болсақ, экономикалық теория құқығында екі түрлі ұстанымды бөліп көрсетеді. Бірінші ұстанымда меншік құқықтары оның иесінің алдын ала келісімінсіз, оның ұсынылған өтемақысын қанағаттандырады.Екінші ұстанымда, өтемақы жасалған факт болған уақыттан бастап құқықтың бұзылуы ретінде соттан кейін анықталады. Егер бұл қағидаларды КӘЖ жатқызатын болсақ, онда ол бірінші режимге сәйкес келеді.
Коуздың теоремасы бойынша меншік құқықтары келіссөздердің бастапқы нүктесі ретінде белгіленеді. Егер компания акционерлерінің меншік құқықтары таласқа түспейтін болса, онда, КӘЖ осы құқықтардың өкімімен,компания жұмысы қатысқан басқа стейкхолдерлердің құқықтарын ескере отырып қорытындыланды. Акционерлердің меншік құқықтары толық заңды емес немесе қажетті құқықтық қорғаудан айырылса, онда ол КӘЖ аясында саудаласудың құралы болып қалады. Мұндай жағдайда келесідей меншік құқығының екі негізгі құрамдас бөліктеріне талап ете алады:
1. Активтерді иелену құқықтары;
2. Табысты алу құқығы;
Бірінші жағдайда компанияға артық жұмыс орындарын құру, бизнестегі белгілі бір әріптестерді таңдау т.с.с. шешімдер қабылдауға күш көрсетіледі Екінші жағдайда, әр түрлі әлеуметтік жобаларды қаржыландыруға қол жеткізу мақсатында қысым көрсетіледі.
Осылайша, егер меншік құқықтары егжей-тегжейлі анықталмаған болса, ол компанияға сырттан әсер ететін күштерге жол берілетін етіп, КӘЖ масштабын кеңейтеді.Сандық өсім сапаның төмендеуімен қатар жүреді,соның салдарынан аталған институттың қоғамдық тиімділігіне кері әсерін тигізеді. Бұл қорытынды Коуздың теоремасына сәйкес келеді. Осы теорема бойынша келіссөздердің нәтижесінің тиімділігінің шарты болып, төменгі трансакциондық шығындар мен нақты алғашқы меншік құқықтарын бекіту болып табылады.
Коуздың ойынан мемлекеттік реттеудің балаламасы ретінде КӘЖ тарапынан теңдәрежеде қарастыратын жеке реттеу орын алуы мүмкін деген қортынды шығады. Бұл КӘЖ мен мемлекеттік реттеу бірін-бірі алмастыратынын көрсетеді.осындай жағдайда тиімді реттеу мәселесі жайлы сұрақ туындайды.Коуздың теоремасы бойынша, жеке келісімшарттардың КӘЖ тиімділігі ретінде мемлекеттік реттеуді басып озуы немесе оған жолберуі мүмкін. Алайда, КӘЖ шетелдік компаниялардың тәжрибесіне орнықты жайғасқан, сонымен қатар, отандық компаниялардың тәжрибесіне кіріп, оның танымалдылығы өсіп, кеңінен тарауы, КӘЖ мемлекеттік реттеумсен салыстырғанда біраз анықталған басымдықтары бары айқын. Енді осы басымдықтарға наза аударайық.
Шешіліп отырған мәселелердің масштабтылығы мен күрделілігі, реттеуші органдардың өз қызметтерін тиімді орындауы мемлекеттік реттеудің тиімділігін анық көрсетеді. Осы жерде шешуге тиіс міндеттер көп және күрделі болған сайын, мемлекеттің оны шешу мүмкіндіктеріне күмәні күшейеіп КӘЖ сүйенуге негіз болады.
Нарықта ақпараттың симметриялығы орын алатыны белгілі. Ассметриялы ақпарат бірдей дәрежедегі жағдайда КӘЖ пайдасына маңызды аргумент болып табылады, себебі, компания мен стейкхолдерлердің мәселесіне тікелей қатысқан және мемлекеттік органдарға қарағанда қол жеткізілетін келісімшарттарда ескерілетін қажетті тетіктер жайлы жақсырақ хабардар.
Мемлекеттік реттеудің тиімділігі реттеуші құзіретін тиімді қолдану өкімі дағдысына тәуелді, оның ішінде,реттеу құралдарын толық және уақытылы таңдауды және оларды кәсіби қолдануды, мемлекеттік билік өкілдері арасында реттеуші құзіреттіліктерді бөлу икемділігі, реттеуші органдар арасында шешім қабылдаудың мөлдірлігі мен есептілігі, дауларды шешу жүйесінің тиімді және әділ болуы және т.б. тәуелді. Реттеуді қажет ететін мәселелердің көпшілігі, жергілікті сипат алады. Осындай жағдайда, шектен тыс орталықтандыру, бюрократизациялау,жемқорлық, әділетсіздік, реттеудің кәсіби еместігі, ресми құралдарды пайдаланудағы кемшіліктерді жөндеу мен бос орындарды толтыруға КӘЖ деген қажеттілікті одан ары жоғарылатады.
Мемлекеттің реттеу қызметі нарықтың олқылықтарын жоюға бағытталатын болғанымен өзі де мүлтіксіз қызмет етпейтіндігін бәрімізге белгілі.
Экономиканы реттей отырып, нарық күштерін ауыстырмай мемлекет экономикалық әдістерді қолдауны тиіс. Мемлекеттің қолданатын реттеуші құралдары мақсатты болуы тиіс. Мұның бәрін бұзылуы КӘЖ түріндегі баламалы жеке реттеуге көмек сұрауға мәжбүрлейді.
Бірақ, мемлекеттік реттеуге балама ретінде қызмет ете отырып, КӘЖ онымен төмендегідей жағдайларда бәсекелесе алады:
Біріншіден, қоғамда қоршаған ортаны сақтау, тұрақты даму, этикалық нормаларды сақтау, және т.б.КӘЖ құндылықтары кең тамыр жаятын болса,
Екіншіден, компанияның қызметі жайлы сәйкес аспектілерде ақпараттандыру жүргізілетін болса;
Үшіншіден, қоғамдық бастамаларға азаматтардың дайындығы мен мүмкіндіктері орын алатын болса.
Әсіресе, соңғы талап маңызды.Ірі компаниялармен мықты әріптес болуы үшін қоғам жеткілікті дәрежеде шоғырланған болуы тиіс. Экстерналиийлерден жапа шегудің кері әсерін алдын алуда ұжымдық іс-әрекеттің мәселесімен кезікті. Өз еркімен ұжымдық акцияларға қатысудың түрткілері жеке тиімділіктің аясынан шығып кетеді. Ол қоғамдық мүдделердің саналылығын, содан кейін, одан біріккен күшпен қажетті нәтижені алуға іс- әрекетті бағыттауды талап етеді 8, 13б..
Ұжымдық әрекеттер әлеуметтік капиталға қатысы бар. Әлеуметтік капитал деген жинақталған атаудың құрамына қоғам мүддесі үшін ұжымдық іс-әрекеттерге мүмкіндігі жорамалданды.
КӘЖ қоғамда осы сұранысқа қажетті ұжымдық іс-әрекетке итермелейтін сұраныс құрайтын нормалармен, құндылықтармен, сонымен қатар, қоғамдық ұйымдар мен желілермен әлеуметтік капитал құралады.
Әлеуметтік капитал жетіспеген жағдайда, ұжымдық әрекеттердің мәселесін шешуге жеңілірек болатын ұйымдасытырлыған топтардың мүдделернің қоғамдық сұраныстары болатын КӘЖ қозғаушы күштері болады. Компаниялар әр түрлі дәрежедегі стейкходерлармен бөлек келісімге келетін жағдайларда тәжрибеде жиі кездеседі.Осындай келісімдер барысындағы келісімшарттар екі жақтың да мүдделерін ескере отырып, қатысушылар үшін өзара тиімді болып табылады. Дегенмен бұл жерде қоғамдық тиімділік туралы айту өте қиын себебі, басқа стейкхолдерлердің мүдделері назарға алынбайды. Сондықтан, әлеуметтік капиталдың жетіспеуі, азаматтардың бастамаларының болмауы мен массалық қолдаудың жоқтығы компаниялар мен топтардың қоғамдық есепке үшін мүдеддерін сөз байланысып алуы арқылы КӘЖ институтының қайта пайда болу қаупін тудырады.
Осылайша, КӘЖ үдерістерінің қалыптасуы мен дамуы азаматтық қоғамның өзінің кемелденуіне маңызды әсер етеді. Посткеңестік кезеңде, оның ішінде, Ресейде,осы мәселедерді әлеуметтік зерттеулер тұрғындардың өкілдерінің КӘЖ күтетін басымдықтары мен ресейлік компаниялардың нақты бағытталған әлеуметтік инвестициялар, сонымен қатар, жеке компанияларға әлеуметтік жауапты болу талаптарының орындылығы арасында елеулі түрде алшақтық барын көрсетті. ВЦИОМ- ның 2004 жылы жүргізген сауалнамаларының мәліметттері бойынша респонденттердің 65% ірі бизнестің басты әлеуметтк мақсаты - жұмыс орындарын құру деп есептеді. Тек қана 24% осы бағыттағы нақты еңбекті ескерді. Әлеуметтік жауапкершіліктің екінші талап етілген формасына қызметкерлерге қосымша әлеуметтік пакетты ұсынуға сауалнама жүргізгендердің 33% және осы бағыттағы нақты күштерді 8% дауыс берді. Бірақ шығындардың басқа баптарына КӘЖ ұсыныстардан сұраныстың артта қалуы байқалуда. Осылайша, мәдени және спорттық іс-шараларды жүргізуге сәйкесінше 3 және 19%; ал діни құрылыстарды соғу мен қайта қалпына келтіруге сәйкесінше - 2 және 12% келеді9.
Cоңғы жасалған сауалнамалары бойынша ресейліктердің 50%, бизнес бәсекеге қабілетті бола отырып салық төлеуі тиіс, ал әлеуметтік мәселелерді шешуді мемлекетке қалдырсын деп есептейді.Тура осындай көрсеткіштергі адамдар бизнес өзінің экономикалық тиімділігін төмендету құнымен болсын әлеуметтік бағдарламаларға қатысуы тиіс деп есептейді 10.
Нәтижелердің мәліметтері азаматтық қоғамның әлсіздігін көрсетеді. Ресейлік зерттеушілерің пікірі бойынша, жеке сектордың әлеуметтік белсенділігіне көпшілік сұраныс әлсіз рәсімделген, қоғамдық сұраныс қалыптаспаған болса, әділдік туралы қоғамдық пікірлер бұрмаланған болса, онда стейкходдерлердің ортасы негізінен мемлекет пен жеке меншік иелеріне біріктіріледі. Мұндай жағдайда мемлекет әлеуметтік белсенділікті мемлекеттік қысым көрсету мен бизнеске мәжбүрлеумен ауыстыру арқылы қоғамдық сұранысына ауыстыру құруы қажет. Азаматтық қоғамның дамуы оның жетілуі кәсіпкерліктің, бизнестің әлеуметтік мінез-құлқын анықтайтын болады.
Осы даму кезеңінде, Ресейдегі, Қазақстан бойынша де белгілеуге болады, әлеумметік зерттеу қорытындысының нәтижесі бойынша, КӘЖ үлігісіндегібилік органдарына басты рөлдердің белсендісі, тіпті жалғыз рөлі әлеуметтік жауапты тапсырыс берушілерге келеді. Бұл бұдан бұрын атйылып кеткендей азаматтық қоғамның әлсіздігі мен әлеуметтік жауапкершілік мәселелерінде бизнестің нақты әріптесі ретінде қатыса алмау қабілетсіздігімен түсіндіріледі.
Кәсіпкерліктің бизнестің қалыптасуы мен дамуының теоретикалық-методикалық алғышарттарын талдауды жинақтай отырып келесі қорытындылар шығаруға болады:
- Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілікті мінез-құлқының жетілуін тарихи мәнмәтінде өндірістің материалдық және материалдық емес жағдайларының дамуын, сонымен қатар, экономикалық және экономикалық емес моралды, діни, рухани, құқықтық және т.б. факторлардың іс-әрекеттерімен қарастырған жөн;
- Өткен жүзжылдықтың орта шенінен басталған бір жақтан кәсіпорындарды әлеуметтендіру, екінші жағынан әлеуметтік бағдарланған әдістерді қызмет етуші субьектілерге мемлекеттің әсерін белсенді қолдану үшпартиялылықтың толық форматындағы әлеуметтік әріптестікті қолдануға алып келді. Әлеумметік әріптестік қарым-қатынастарының дамуы кәсіпкерліктің әлеуметтік бағдарлануын анықтап қалыптастырады;
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінң тұжырымдамасының қалыптасуы, экономиканың деңгейімен, қоғам, дәстүр мен мәдениет, инстутционалды орта жағдайымен анықталады. Азаматтық қоғамның дамуы мен жетілуі кәсіпкерліктің әлеуметтік бағытталуына себепші болады.
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
Қазіргі заманғы жағдайда бизнестің әлеуметтік жауапгершілігінің
өзектілігі мен артықшылығын көрсететін факторлар мен міндеттер жүзеге асады. Біздің ойымызша оларды келесідей көрсетуге болады:
oo адам потенциалының дамуымен байланысты экономикалық өсудің материалды емес факторлардың маңыздылығының өсуі;
oo әлеуметтік экономикалық мәселелерді шешу кезінде субъктілер шеңберін кеңейту қажеттілігі;
oo мемелекеттік жеке серіктестіктер рөлінің өсуі;
-экономикалық дамуға зор үлесін қосатын ірі компаниялардың жаһандануы.
Экономикалық өсудің материалды емес факторлар мәнінің өсуі келесіден көрінеді. Қазіргі жағдайда әлемдік нарықта жұмыс істейтін фирмалар мен ұлттық экономиканың бәсеге қабілеттілігі көбінесе бағасымен емес, сапамен байланысты анықталады. Сапа жағында орналасқан факторлардың ішіндегі ең мәндісі инновацияға және жаңа технологиялық жетістіктерге тез үйренетіндігі, оның негізінде әлеуметтік, интеллектуалдық, адам капиталы жатыр, яғни жұмыс күшінің сапасы мен қызметкерлердің мотивациясы. Бизнестің әлеуметтік экономикалық жағдайын туғызатын осы кезеңдер екенін зерттеушілер көрсетті 11, 12.
Нарықтық экономика жағдайында фирмалар маңызды макроэкономикалық субъект ретінде көрінеді. Тауар мен қызметтердің негізгі өндірушісі болып бизнес шамамен 1970 жылдары әлеуметтік мәселелерді шешу кезінде салық төлеу арқылы және қамқорлық мақсатымен жиналу бойынша қаржылық жағынан көбінесе үлес қосып қатынасты. Қоғамды әлеуметтiк қажеттiлiктердi қанағаттандыру мемлекеттiң айрықша құзыретi болып қала берді. Ең дамыған елдер бойынша мемлекеттiк әлеуметтiк шығындарды биiк деңгеймен көрсететiн әлеуметтiк қорғалуды биiк стандартта бақылайды. Бүгінгі кезде көптеген дамыған елдерде мемлекеттiк бюджет арқылы ЖІӨ нің 13мен 12 аралығында қайта бөледi. Бiрақ пайда болған әлеуметтiк кепiлдiк деңгейін қолдау инвестиция көлемнiң одан әрi өсуiн талап етедi. Қазiргi шарттарда демографиялық және әлеуметтік экономикалық үрдістердің дамуы орын алады, соның ішінде халықтың қартаюы, жұмыспен қамтудің дестабилизациясы, яғни олар оның иілгіш және қалыпсыз пiшiндер және үлестiң кiшiрейтуiмен тұрақты бос емес мемлекеттiк және корпоративтiк секторлары, бiлiктi индустриалды еңбектi мәртебелiлiктiң құлауы. Бұл қазiргi уақытта жұмыспен қамту мәселелерін туғызған, жаппай жұмыссыздыққа әкелген әлемдiк қаржылық дағдарыс әрекетімен асқынады. Бұл мәселелердi шешу мемлекеттiк бюджеттің қаржысы арқасында ғана қамтамасыз етуге болмайды. Әлеуметтік саласын дамытудың жаңа тетiктерiн әзiрлеу қажет.
Iрi бизнес әлеуметтiк дамудың тең құқықты серiктесі болу қажет. Әлеуметтiк дамудың белсендi стратегиясын қалыптастыруда ол мемлекет пен қоғамдық ұйымдарды топтастыруы керек. Бұл күштердiң табыстылығына бизнестің бәсекеге қабiлеттiлiгі және өнiмдiлiгi зор әсер етеді. Бизнес өндiрiстiк процестiң қатысушыларын қызығушылық ескеруi керек және әлеуметтiк-еңбек саласындағы өспелi мәселелерiн шешуге өз жауапкершiлiгінің бiр бөлiгiн қатқақ. Басқалай жағдайда фирма жағдайына әсер ететін болады. Әлеуметтiк поляризация және дестабилизация еселенедi және өзінің рұқсаты үшiн үлкен қаражаттар талап етеді. Бұл біріншіден коммерциялық құрылымдарда салық салудың өсуіне әкеледi, яғни ол бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді, экономикалық конъюнктурасын бұдан әрi нашарлатады және әлеуметтiк мәселелердi асқындырады.
Ауқымда да, ұлттық деңгейде де жоғарыда айтылған факторларды әрекеті бизнестің, кәсіпкерліктің әлеуметтiк жауапкершiлiгiнінің тұжырымдама институционализациясы және дайындау қажеттiлiгi шақырады. Бүгiн концептуализация ұғымы бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгi одан әрi дайындауды талап етедi. Өкiлдердi жоғарыда айтылған теориялық жағдайлар экономикалық ойла бизнес өзiндей көрсетедi, сол сияқты онысы қоғам, орнықты экономикалық өсудi экономикалық дамудың қамтамасыз етуiнде тарихи даму, адам факторының рөлiн күшейту, адам капиталының өнiмiн болып көрiнуге құрайтын әлеуметтiк және осы оқиғаның ұғынуы. Кәсiпкерлiк, бизнестi әлеуметтiк жауапкершiлiк сияқты экономикалық ғылым позитивтi концептуалды бөлуге қатысты және нормативтiк.
Позитивтi экономикалық теорияны таныстырады және өзара тәуелдiлiк, себеп-салдар байланыс әртүрлi экономикалық оқиғалар түсiндiредi. Сонымен бiрге динамикалық дамитын шаруашылық процестерi туралы ғылым оң экономика, қоғам мүдделерi айнала шоғырланады. Бизнесiнiң шаруашылық процестерiнiң әр түрлi қатысушыларының қызығушылық байланған кәсiпкерлiктерi әлеуметтiк жауапкершiлiк.
Нормативтiк экономикалық теориясы әр түрлi бағалаулар, пiкiр, талап қосады. Тәжiрибенi байқай, зерттеушi кемшiлiк байланысты өз ұсынулар көре айтады. Кәсiпкерлiктiң жауапкершiлiгi, бизнес әлеуметтiк мәселе нормативтiк ғылымын позициядан үлкен рөлдер ойнайды, өйткенi олары мәселелерге қатысты жаман ретiнде жақсы құндылық бағыты болатынын жақсы жасалғанда. Қорыта келгенде, бизнестiң жауапкершiлiгi әлеуметтiк мәселелердегi екi маңызды факторларды кесiп өтедi: қызығушылық және құндылық.
Бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiктi бүгiн жеке экономистарымен осыған байланысты белгiле әлеуметтiк сала жататын этикалық нормасы неше экономикалық ұғым сияқты ғана емес, немесе экономикалық әдепке.
Шындықта, экономикалық дамудың социализациясының ортақ үрдiсi алапта, этикалық кәсiпкерлiктiң тарабына назарды күшейттi. Қиын социализация неткенменi, нарықтық езудi басым болу орын алатын және тар түсiнiлетiн экономикалық белгiлер, саяси тетiктермен байлау, қызығушылық ең күштi қарауылдайтын және ең бай, тиiстi құндылық нарықтық дамуды қазiргi тәжiрибе көнбеу.Бәрi осы заманғы капитализмын сында қоғам қамтыған азғындық жиiрек белгiлейдi және оның элитасын. Рухтың дағдарысы және адамгершiлiктiктi сынайды және кеңестен кейiн кеңiстiктi ел, соның iшiнде Қазақстан және Ресей.
Күшке қоғамдық сенiмдi деңгей, экономикалық тәртiптер, құрылым ауа райы ең маңызды аспектiлердiң бiрi рухани-адамгершiлiк - және институттарға, қат-қабаттың адамдары. Бiр-бiрiнiң серiктестерiн сенiм нарықтық экономиканың моралдiқ дағдыларының бiрi, табысты өзара тиiмдi бизнестi кепiлдi болып көрiнедi. Қашан нарықтың уәкiлдерi және мүлiк иесi өкiмет алдауға қолданады, залалға басқа субъектiлерге меншiктi пайдаларды қудалайды, асқақтықтың көрсетедi, өз билiктi асыра пайдаланады, күшке қолданады және езуге, онда бұл сенiм түсiредi. Атмосфераның нәтижесiнде сенiмсiздiк және күдiктiлiк нарықтық қатынас бұрмалайды, барлық экономиканың тиiмдiлiгiн арзандатылады, тұрақсыздық оны алып келедi, коррупциялық процестер, пайда болуды барлық жерде күшейтедi және цен өте қымбаттату шақыратын тәуекелдердiң жоғарылауы.Осылай, байланыста соңғы батыс ресейлiк бизнесi өзгелiкке пайда 6-10% қанағаттанбағанын белгiлейдi, оған кемiнде 20 қажеттi, демек тұтынушыларға бүркеме қосымша салық 13, әйтпесе 199 және жылдық пайыз аса, қарағанда ресейлiк құнсызданудың бүркеме серiппелерiнiң бiрi қосылады [13,14].
Әлеуметтiк әдiлдiктiң мәселесiмен бизнесте әдеп тығыз байланысқан. Әлеуметтiк әдiлдiкпен түсiнiледi онда, табыстарды үлестiру бұқаралық санамен қабылдаған және өмiрлiк игiлiктердi қоғамда, сонымен бiрге өз дегенiн iске асыруда тең мұршалардың бар болуы және әлеуметтiк баспалдақ бойымен тұлғаның алға басуы. Пайдаға игiлiктерiнiң үлестiруiнде структур, қиғаштану бизнес- карьер баспалдағы бойымен еңбекақыға, өкiмет билiгiн терiс пайдалануға қиғаштану қызметкерлердi алға басуда деңгейде тар, адам қабаттай және жұмыс iстейтiн халықты негiзгi массаның қызығушылықтарына залалға маңызды экономикалық салдарға өз кезегiнде алып келедi, еңбекке адамдарын қатынаста терiс бiлiнедi.
Бiрақ, бiзше, ғана этикалық нормасына бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн мүлдем емес заңды апару. Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық этикалық нормасы қарапайым шектен шығады.
Бiрiншiден, байланған экономикалық мүдделердi ойында бизнесiн әлеуметтiк жауапкершiлiгi топты және қоғамдық артық құндылықтарға қатысты бiрегейлендiрiлген пiкiр мүмкiн емес болған сонда этикалық кәсiпкерлiктiң тараптары.
Екiншiден, әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық анық бейнеленген экономикалық жақ, экономикалық нәтижелерге бiлiне және экономикалық нәтижелiлiктiң шарты бола тұра ие болады. Экономикалық дамуда бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн рөлдiң ашылуын негiзде бұл, осы мәселенiң зерттеушi шығарылған кәсiпкерлiк структурлердi әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықтың әр түрлi деңгейлерiне сүйене дәлелдеймiз.
Ендi бiрiншi - кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк жауапты мiнез-құлығын негiзгi деңгей тұрақты өсу экономиканың дамудың ажырамас факторын болып көрiнедi.Осыған деңгей қоғамды алдында обязательствтiң өз түзулерiнiң фирмаларымен адал орындауды жатады және қалай орнатылған ойын ережелермен сәйкес мемлекет, онда, әр түрлi саралауды жұмыс күшiнiң қалыпты қайта өндiру қамтамасыз ететiн еңбекақының жүйелi төлеуi; еңбек заңнамас нормды сақтау; дер кезiнде және өнiм сапасының орнатылған стандарттарын қойылған салықтар, қамтамасыз ету төлеу толық көлемде. Обязательствтiң мәлiметтерлерiн орындау өсiмге арналған процестi қалыпты жүрiстi негiздi, деңгейде жеке кәсiпорындарды жасайды және ұлттық өндiрiс негiзiнен, экономика үдемелi қозғалыс алға сонымен қамтамасыз ете.
Әрiптестiк фирама iшiндегi қатынас дамуға қатысты екiншi деңгей және негiзгi мiндеттемелерге сөйлестiретiн процестi негiзге, қосымшаға қызметкерлердiң қызығушылықтарын бағамдайтын тiкелей есептеу жеңiлдiктердiң теруi қызметкерлерге беру кейбiр кепiлдiк бередi және әлеуметтiк қызметтер. Адам капиталына әлеуметтiк инвестициялар, инвестиция асылында - кәсiби дайындыққа сан том және қызыметшi, ұйымның әбден жетiлдiруiне мамандығын жетiлдiру және сөндiру еңбектiң мазмұныды, сонымен бiрге еңбектi қорғауға және қызметкерлердi денсаулық. Әрине, инвестиция сондай жұмыс күшiнiң сапасын жоғарылатады және сәйкесiнше еңбек олардың өнiмдiлiгi, өз еңбектi нәтижелiлiкте қызметкерлердi қызығушылықтарды күшейтедi, еңбектi ынталандыруды, және орнықты экономикалық дамуды негiздi сонымен жасайды және өсу.
Белгiлеу керек, инвестиция осы түр iрi кәсiпорын қашан дамыған әлеуметтiк инфрақұрылымдар ие болған кеңес кезең үшiн дәстүрлi болып көрiнген: демалыс үй, санаторий, пионерлiк лагерьлер, балабақшасы, клубтер, кiтапхана, бөлiк медицина-санитарлық қала негiздеушi өндiрiстердiң болған iсi олар тағы сол сияқтылар, өз ұжымғана емес, аумақ негiзiнен де мәселенi шештi. Ресейдiң кәсiпкерлiк шеңберлерiн қазiргi уақытта көп өкiлдер муниципалитеттердiң теңгерiмге объектiлердi беру дағдарысты 1990-шi годыға әлеуметтiк инфрақұрылымның нысананы көздейтiн бөлшектеуiн баға қояды, бұл қате шешiм. Ередi да әлеуметтiк саясаттың жүргiзуiн заманында кеңес тәжiрибе капиталистiк елдерде әлеуметтiк жауапкершiлiктiң әр түрлi үлгiлерiн бастаудың қызықтыруымен қызмет еткенiн белгiлесiн, Германияда нарықтық экономика қалыптастыру әлеуметтiк бағдардағы.
Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықты үшiншi деңгей бағдарламаны қамтию және әрекеттерiн саласы кәсiпорын шектен шығатын қызметтiң бағыты, немесе корпорациялардың қызметiне қопарылған жеке оның санаттары, және әлеуметтiк инвестицияларды объект аумақтарды осы жағдайда болып көрiнедi. Зерттеушi осы пiшiн орынды құралдарды қолдануға бақылауға рұқсат бергенiн белгiлейдi, және тұрмыс сапасының жоғарылауын түрде нақты шектi нәтиженi алсын және тiршiлiк ортаның жақсартуы. Мұндай нәтиже өз кезегiнде экономикалық прогресс үшiн одан әрi шарттарды жасайды.
Бiзбен кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн төртiншi деңгей, бизнестi сапада кәсiпкерлiк структурлердi ерiктi тегiн, қайырымдылық, демеушi қызметтi ерекшелейдi.
Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықтың барлық деңгейлерiне қызығушылықтарын өткiзу деңгейде жеке кәсiпорынды өсiмге арналған процестi қалыпты жүрiстi негiздi жасайды және ұлттық өндiрiс негiзiнен, жұмыс күшiнiң сапасын жоғарылатады және сәйкесiнше еңбек өнiмдiлiгi, еңбектiң нәтижелiлiгiнде қызығушылықты күшейтедi, өмiрдiң сапасын көтередi және орнықты экономикалық өсу өз кезегiнде ескертетiн тiршiлiк ортаны асылдандырады, және үдерiс әлеуметтiк-экономикалық.
Органикалық байланған адам факторы, кез-келген мемлекет ажырамас құрайтын экономикалық дамуды өз кезегiнде болып көрiнген адами, әлеуметтiк капиталмен үш бизнесiн әлеуметтiк жауапкершiлiгiн деңгейi бәрi. Экономикалық дамудың деңгейiнiң ғана 16 пайыздарын өтпелi экономикамен дүниежүзiлiк банктiң мәлiметтерлерi, елдердегi арналған жабдық, инфрақұрылым өндiрiстiк потенциалдан бағынышты болады, және тағы басқалар, 20 пайыздар - табиғи қорлардан, ал 64 қалған 64 пайыз - адами және әлеуметтiк капитал.
Ендеше, әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық адами, әлеуметтiк капиталмен тығыз өзара байланыстырған. Капитал зерттеулердегi адамша қызметкердiң ұсынуын жеткiлiксiздiкпен анықталады бұл еңбектiң факторы немесе жұмыс күшi К.Маркс бойымен дүкеншi ретiнде. Зерттеушi ол үшiн келесi негiздеулер 15 шығарады. Бірінші және басты негiздеу капиталдың тiршiлiк әрекетiнiң тәжiрибесiнде өзгерiс пайда болатын, қашан, фирм кезең, едәуiр бөлiкпен алудың жеткiлiксiздiгiмен қағысты және еңбек жұмыс күшi тауардың өндiрiсiнде пайдабаста болған)лығында. Тергеуiмен тиiмдiлiктi өлшеуi тағы сол сияқтылар бұл шығындарды бейненiң қажеттiлiгi көрсететiн қызметкерлердiң адами качествтерiнiң дамуға маңызды инвестицияларын қажеттiлiк туды.
Екiншi негiздеу сапаның көрiнетiн өзгерiсiмен байланған және индустриядан кейiнгi қоғамды генезистiң ықпалмендi қызметкердiң рөлi. Шарт бұл қызметкерге дейiн субъект, бос емес қайта жасау еңбегi, ұйым мақсат қызметкердiң мәртебесi өзгерте бастады, ұйым және нәтижелiлiгi сырттан қояды. Қайта өндiруi жасалу, денсаулық сақтауға iрi шығындары талап ет тағы сол сияқтылар жоғары бiлiктi жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ
Қол жазба құқығында
Татиев Данияр Болатович
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БИЗНЕС ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
6М050600 - Экономика
Экономика және бизнес магистрі академиялық дәрежені ізденуге арналған диссертация
Ғылыми жетекші:
э.ғ.д., профессор Мадиярова Д.М.
АСТАНА, 2013
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... .
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы- шарттары
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
1.3 Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің әлемдік тәжірибесін талдау
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ ҚАЛЫПТАСМУЫМЕН ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда әлеуметтік жауапкершіліктің қалыптасуының құқықтық және әлеуметті- экономикалық жағдайлары
2.2 Отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің дамуы
2.3 Қазіргі жағдайда Қазақстандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігіндегі мәселелер
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОРПОРАТВИТІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМУ КЕЛЕШЕГІ
3.1 Мемлекеттік-жеке жауапкершілік кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды бағыты ретінде
3.2 Әлеуметтік жауапкершіліктің әлеуметті- экономикалық тиімділігі
3.3 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершіліктің қазақстандық моделінің даму келешегі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР Азаматтық кодексі
ҚР Еңбек кодексі
Бюджет кодексі
Қазақстан Республикасының Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сатып алулар туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Табиғи монополиялар туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Концессиялар туралы Заңы
Қазақстан Республикасында 2009-2011 жылдарға арналған азаматтық қоғамды дамыту концепциясы
2020 бизнестің жол картасы.
Диссертацияда келесі белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылды:
БАҚ- бұқаралық ақпарат құралдары
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
ТҰК - трансұлттық компаниялар
ҰІӨ - ұлттық ішкі өнім
АҚ - акционерлік қоғамдар
ҰК- ұлттық компаниялар
ЖШС - жауапкершілігі шектелген серіктестік
ҚҚС - қосымша құн салығы
МӘҚЖ - міндетті әлеуметтік қорғау жүйесі
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ШОК - шағын және орта кәсіпкерлік
ШОБ - шағын және орта бизнес
млрд. - миллиард
ҒЗҰКЖ- ғылыми- зерттеу ұйымдастырушылық конструкторлық жұмыстар
МЖӘ - мемлекеттік жеке әріптестік
ЖІӨ - жалпы ішкі өнім
ЖТС - жеке табыс салығы
МЖС- мемлекеттік жекеменшік серіктес
КІРІСПЕ
Тақырыптық өзектілігі. Соңғы жылдары бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі тақырыбы Қазақстанның іскердік және ғылыми ортасында кеңінен таралып жүр. Өркениетті кәсіпкерліктің қоғамның дамуындағы ролі оның әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысуымен айқындалатындығын әлемдік тәжірибе көрсетті. Қазақстанда бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі көбіне ірі кәсіпкерлік субъектілер қызметінде көрініс алуда, ал шағын бизнес әле де болмасын ол жауапкешілік түрін мойынсынба жүр.
Қазіргі уақытта кәсіпкерлік субъектісінің белсенді әлеуметтік саясатыжұмыскерлердің еңбектік потенциалының артуына және кәсіпорынның бәсекегеқабілеттілігінің артуына ықпал ететіндігі сөзсіз. Жеке бизнестің өз кәсіпорнында әр түрлі бағдарламаларыд енгізу арқылы әлеуметтік қамтамасыз етуге қатысуы нарықтық экономикасы бар елдердің барлығына тән. Бүгіңгі таңда корпоративті әлеуметтік жауапкершілік заманауи кәсіпкелік ажырамас бөлігі болып табылады. Бизнестің қоғамныі әлеуметтік мәселлерін шешуге қатысуы Қазақстанда да дамып келеді.
Шынайы тәжірибе көрсеткендей, бизнестің әлеуметтендірілуі, отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік әрекетінің дамуы бірқатар мәселелердің шешусіз қалғанын көрсетеді. Осылайша, әлеуметтік жауапкершіліктің нақты анықтамасы анықталмаған, және тек біздің елдің көлемінде ғана емес әлемдік ғылымда да. Әлеуметтік жауапкерщіліктің мәні, деңгейлері және көрініс алу нысандары әр түрлі әдембиеттерде әр түрлі қарастырылады. Осы ретте осы әлеуметтіу жауапкершіліктің анық көрініс беру үшін осы еңбектерді жүйелеу қажеті туындайды.Сонымен қатар бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің тиімділігін анықтау мәслелері де шешуді қажет етеді. Аталған мәселелер тақырыптың өзектілігін, оны теориялық және практикалық тұрғыдан зерттеуқажеттілігін анықтады.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық және әдіснамалық мәселелері экономикалық ғылымның әр түрлі бағыттарының өкілдерінің ғылыми жұмыстарында зерттелінеді.
Әлеуметтік жауапкершілік мәселелері мен оның корпоративті жақтары ресейлік ғылымдардың жұмысында көрініс алады, атап айқтанда Дрожджа Ю., Знак Н., Степина А., Хайтина В., Фиглин Л., Афонцев С., Кипарская Г., Е. Пахомова, Л. Полищук және т.б.
Отандық зертеушілер арасында кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін зерттеумен айналысқан келесі ғалымдарды атап өтуге болады У. Баймуратов, П. Исахова, О. Сабден, А. Токсанова, К. Берентаев, А. Майдырова, Н. Нысамбаева, М. Дузбаева, Ж.Караманова және т.б. Олар отандық кәсіпкерліктік туралы ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқанымен теория және практика тұрғысынан кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің мәселелерін зерттеудегі жүйеліліктің, логикалық өзара байланыстылығының, ғылыми негізделуінің, тиімдігінің өзектілігі сақталып келеді. Осы жағлайлар жұмыс тақырыбы мен міндеттерін анықтауға мүмкіндік берді.
Зерттеудің мақсаты. Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасу және даму теория мен практикасын жетілдіру және Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің даму қағидасы мен бағыттрын анықтау болып табылады.
Жұмыстың мiндеттерi. Зерттеу мақсаты келесі міндеттерде шешуді қажет етеді:
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің теориялық негіздерін талдау және оның негізгі белгілері мен деңгейлерін анықтау;
- қазіргі заманда бизнестің әлеуметтелінуін анықтайтын факторларды айқындау;
- Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуымен дамуын бағалау, дамуын тежейтін мәселелерді айқындау ;
- отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру мен жетілдірудің бағыттары мен келешегін айқындау.
Жұмыстың зерттеу объектiсi отандық кәсіпкерліктің әлеуметтік бағытталған қызметі болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы:
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теоретикалық - әдіснамалық негіздері жалпыланады;
- Қазақстандағы кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуымен дамуының ерекшеліктері анықталды;
- отандың кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің даму мәселелерін анықтау негізінде даму бағыттары айқындалды:
- бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды негізі ретінде мемлекеттік қолдау механизмі өңделді.
Диссертациялық зерттеу жұмысының әдістемелік негіздері. Әлемдік экономика ғылымының дайындап шыққан теориялық ережелері, сондай-ақ ТМД елдері мен алыс шетелдің, еліміздің экономист-ғалымдарының еңбектері осы зерттеу жұмысына бастапқы негіз болды.
Бұл жұмыста экономикалық зерттеулердің жалпыға мәлім әдістері және танымның жалпы ғылыми әдістері ғана кеңінен пайдаланылып қойылған жоқ, сонымен қатар, мәселені оның динамикасында қарастыруға мүмкіндік беретін құрылымдық-әрекеттік әдіс те қолданылды. Біздің пікірімізше, осылардың бәрі диссертациялық зерттеу жұмысының нәтижелерінің шынайылығын және тұжырымдарының негізділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады, 9 кесте, 4 суретпен безендірілген.
1 ТАРАУ. БИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІНІҢ КОНЦЕПТУАЛДЫ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің қалыптасуының теориялық алғы- шарттары
Хремастиканы оқуда және Аристотельдің шаруашылық қызметіне қатысушылардың іс-әрекетінің этикалық нормасының негізінде жүзеге асырылып отырған қызмет жауапкершілігіне маңызды пайымдаулар жатыр. Дұрыс емес жолдармен тек байлыққа ұмтылу, өзінің жағдайын құру мен жоғарылату көне замандардан бері талқылауды талап етілетін. Тек қана өзін оңай олжаға ие болуға тырысу экономика деп аталатын шаруашылық қызметтің табиғи жағы емес. Іс-әрекеттерді орындау заңға сәйкес жүргізілуі тиіс, яғни, өзінің шаруашылық қызметіне жауапкершілік арқалауы тиіс [1].
Саяси экономиканы ғылым ретінде негізін қалаған А.Смит тек қана өз пайдасы үшін ғана талпынатын экономикалық адамды ойлап шығарды. Бірақ ортақ пайдаға жету жеке мүдденің, басқалардың қажеттілігн қанағаттандыру арқылы қоғамға пайда алып келіп, қоғамдық игіліктерге жетуді қамтамасыз етеді. Біздің ойымызша, бұл жерде кәсіпкерліктіңжауапкершілігінің қайнар көзі, бизнестің басқалар алдында, яғни дайын өнімді тұтынушылар болсын, өндірістің басқа қатысушылары болсын ең соңында барлығы да қоғамдық игіліктердге жетуді қамтамасыз ететіндігінде жатыр2,3.
К. Маркс 1857-1859 жж. Экономикалық жазбаларды қолдануда жеке пайдалануды қарастыра отырып, былай деп жазған болатын: пайдалану бұл да сол өндірудің ажырамас бөлігі, себебі, табиғаттағы химиялық элементтерді мен заттарды қолдану, өсімдік өндірісінің өзі болып табылады.Мысалы, адам пайдаланудың бір формасы ретінде тамақтану үдерісінде өз денесін өндіретіні анық; яғни дәл осылай басқа пайдалану түрлеріне де қатысы бар, қай жағынан қарастырсақ та, әркім адамды өндіреді. Бұл - тұтынушылық өндіріс4, 27б..
Й. Шумпетер Экономикалық даму теориясында капиталистік қоғамның дамуындағы кәсіпкердің рөлін ашып көрсетті.Автордың түсінігі бойынша, кәсіпкер дегенміз - өндіріске жаңа тәсілдерді енгізетін, бастамашы адам. Фабрикант, нақты билік жүргізе алатын администратор, директор, құрылтайшы да кәсіпкер бола алады, яғни Й. Шумпетер кәсіпкер сипатының ерекшелігі кәсіпорынға немесе басқа да нәрсеге меншік құқығының болуы деп есептемей, кәсіпкер мен капиталисті теңестірмеді. Шумпетерлік кәсіпкерліктің пайда болуы мен оның капиталистік қоғамның дамуындағы рөлін қарастыра отырып, бұл эволюцияда тек қана экономикалық факторлар ғана маңызды рөл атқармады, керісінше, кәсіпкерліктің жаңа әлеуметтік типінің қалыптасуы әсер еткен экономикалық емес факторлардың да рөлін атап өткен жөн 5.
Бұл үдерісте реформация немес протестантизм маңызды рөл ойнады (М.Лютер мен Ж.Кальвиннің уағызы). Протестанттық этиканың қалыптасуына еңбексүйгіштік, міндеттерді орындау, шыншылдық, нақтылық ережелері болатын жаңа адамгершілк ережелер, жаңа мораль салды. Батыс Еуропада Реформация мен Ағарту соңғыфеодалдық алымқорлықты, яғни кез-келген жолмен ақша табуды , оның ішінде таза емес құралдармен, кіналап, нарық заңдарына сәйкес байлықты өндіретін ертекапиталистік кәсіпкерлікті жақтады. Біздіңше, бұл жаңа ережелер мен жаңа мораль әлеуметтік жауапты кәсіпкерліктің заманауи адамгершілік бейнесінің қалыптасуының алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік нарықтық шаруашылықты экономикалық ізгілік қоғамының жолы ретінде елестету, сөзсіз, кәсіпкерлік қызметте өз іс-әрекеттері үшін басқа кәсіпкерлік қызметтің қатысушы жағы мен оның өнімдерін тұтынушылары арасында да, жалпы қоғам алдынд да адал ойын ережесін сақтауды білдіреді.
Неолибералдар мен институционалистер үлігісіндегі маңызды ережелердің бірі эксплуатациялық және кластық антогонизмнің қатынастарының шеттетілуі болып табылады. Бұл кәсіпкерлік қызметтің барлық қатысушылары арасында әріптестік қарым-қатынастың қалыптастырудың, әсіресе, кәсіпкер мен жалдамалы жұмысшылардың арасында барлық жақтардың әлеуметтік экономикалық мүдделері мен осы мүдделерді жүзеге асырудағы бизнестің, кәсіпкерліктің жауапкершілігін ескеруді маңызды екендігін көрсетіп отыр.
Инстутционалистер экономикалық даму жолдарын негіздеуде рухани, моралдық, құқықтық және басқа да тарихи мәнмәтінде қарастырылатын факторларды атап өткен болатын. Инстутционализмнің көрнекті өкілдерінің бірі Т.Веблен барлық қоғамдық қатынастырдың оның ішінде, экономикалық және әлеуметтік-психологиялық қатынастар өзара байланысты мен өзарашарттастырылған деген қағидаға сүйенген. Реформалау жолымен қоғамның эволюциялық даму жайғасымында отырып, ғылыми-техникалық прогрестің үздіксіз жылдамдауы мен инженерлік-техникалық зиялылардың жоғарылауынан тұратын көріністі ұсынады.Инженерлік техникалық зиялы қауым өкілдерінің билігіне көшуі, индустриалды жүйесіабсентеистік жеке меншік иелерінің (монополистердің) мүддесіне қызмет етуін тоқтатады, себебі, технократтар мен индустриалдардың ынталануы ақшаның тиімділігі емес, жалпы қоғамның мүддесіне қызмет ету болып табылады.
Американдық әдебиеттерде әлеуметтік-жауапты бизнестің түсіндірмесінің негізгі үш түсіндірмесін ұсынады.
Бірінші түсіндірме ең дәстүрлі болып табылады. Ол бизнестің жалғыз жауапкершілігі болып, оның табысының өз акционерлері үшін көбюі деп бөліп көрсетеді.Аталған көзқарасты алғаш рет 1971 жылы Милтон Фридман айтқан болатын, ол көзқарас былайша: Бизнестің жалғыз, бір ғана әлеуметтік жауапкершілігі бар:, табысты көбейтуге бағытталған өз ресурстары мен іс-әрекетегі қуаттарын пайдалану ойынның ережесі шегінде жүзеге асыру. Бұл теорияны ұжымдық өзімшілдік теориясы деп атауға болады.
Екіншші түсіндіру бірінші Фридман теориясына қарама-қарсы және ұжымдық басқаның қамын ойлау теориясы ретінде көрсетіледі. Ол экономикалық даму Комитетіне тиісті және NewYorkTimes-тағы атышулы Фридманның мақаласынан кейін пайда болды. Комитет өз ұсыныстарында корпорациялар американдықтардың тұрмыс деңгейін жақсарту үшін өз маңызды үлесін қосуға міндетті деп атап көрсетті.
Үшінші көзқарас теориясы маңызды, ең мықты центрстік теориясымен, ақылды өзімшілдік (еnlightenedself-interest) теориясымен көрсетілген. Бұл теория бойынша, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі - ол жай ғана жаксы бизнес емес, себебі, ол ұзақ мерзімді табысты жоғалтуды қысқартады деп саналады. Корпорация әлеуметтік және филантроптық бағдарламаларға қаржы сала отырып, ағымдық табыстарын қысқартады, бірақ ұзақмерзімді перспективада жағымды әлеумметік орта мен тұрақты табыстарға жағдай жасайды. Корпорация үшін әлеуметтік жауапты мінез-құлық тірі қалудың, қауіпсіздік пен тұрақты дамудың негізгі қажеттіліктерін жүзеге асырудың мүмкіндігі болып табылады.
Корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің даму эволюциясының тарихында ол ХХ ғасырда Солтүстік Америкада пайда болған және оны тек англо-американдық мәнмәтінде пайда болңандықтан оны толығымен түсінуге болады деген көзқарас қалыптасып қалды. Сонымен қатар, бизнестің жауапкершілігі компанияның табыстылығымен қатар көрінеді деп есептелді, жақсы бизнесте әлеуметтік жауапкершілік дәстүрлі түрде филантропия мен қайырымдылық деп қарастырылды, өйткені барлық бай компаниялар аз қамтылған әлеуметтік топтарға өзінің игі бастамалары мен жауапкершілігін көрсету үшін қайырымдылық жасауға тырысады.
Э.Юхолин пікірінше, корпоративті әлеуметтік қайырымдылық XIX ғасырда Еуропада дамуы басталды және ол дін мен қайырымдылыққа емес , ал бизнес-идеология мен инвестициялардың тиімділігін талдауға сүйене отырып жүргізілді деп есептеді. Біздің ойымызша, осы факторларды теріске шығармай, барлық уақытта да дін, оның ішінде Батыс Еуропадағы Реформация мен Ағарту әлеуметтік жауапты бизнестің заманауи адамгершілік бейнесінің қалыптасуына алғышарт болғанын ескерген жөн. Юхолин бойынша жаңа басқару ілімі ірі компаниялардағы басқарудан жеке меншік құқығының бөлінуі мен фирма қызметіндегі мәнмәтіннің басқарудан меншік иелерінің автономиясының күшеюінен көрінетін басқарудағы революмен байланысты еді. Бизнес-ұйымдардағы жаңа менеджмент бағыттары жай ғана табысты көбейтуден басқа мақсаттар туралы ойландыруға мәжбүрледі. Назар аударарлық басты мәселелердің қатарына тек қана табысты ғана қамтып қоймайтын, сонымен қатар, адамдардың өмірлік ұстанымдары мен ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің сапасы қосылды 6.
Солтүстік Еуропада кәсіпкерліктің, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі XVIII ғасырдағы индустрияландыру үдерісінде көрініс берді. Ол фабрикалардың иелері жұмысшыларды жұмысқа алу мен ұстап тұру мақсатында олардың тамақтануын, біоім алуын, медициналық көмек көрсету және діни сұраныстарын ұйымдастырып, ақысын төлеуінен көрініс беретін.Сонымен қатар меншік иелерінің өз есептері бар еді, бірақ адамдардың тұрмыс деңгейін шынайы жақсарту ниеттері де бар еді. XX ғасырдағы негізі қаланған еңбек кеңестері жүмыс уақытының сегіз сағаттық болуын, еңбек жаңдайларын жалпы жақсартуын қалады. Солтүстік Еуропа мемлекеттерінде еңбек кеңестері әлі күнге дейін әр түрлі жақтардың мүдделерін шоғырландыруда маңызды рөл ойнап, қоғамдық келісімнің қалыптасуына негіз болуда.
Өткен жүзжылдықтың орта шенінен бастап әлемде бір жақтан кәсіпорындарды әлеуметтендіру, екінші жағынан шаруашылық субьектілеріне мемлекеттің ықпал жасау әлеуметтік бағдарланған әдістерін белсенді қолдану тенденциясы байқалды.Мұндай әсердің мысалына, мемлекеттік билік органдарымен корпорацияның әлеуметтік жұмыс параметрлеріің тапсырмаларын олармен келісімшартқа отыруы болып табылады, соғыс жылдарынан кейінгі Франциядағыдай жалпыұлттық индикативті жоспарлау аясында болғандай немесе үшпартиялы форматтты толықтай қолданудағы әлеуметтік механизмді пайдалану және т.б.
1970 жылдарға дейін кәсіпорындарды әлеуметтендіру әлеуметтік мәселелерді шешуде бизнес қаржылық қатысу арқылы салықтарды төлеу мен қайырымдылық іс-шараларын жүзеге асыруға көмектесе отырып басымдықты орын алды.
Осылайша, ірі бизнестің, корпорацияның әлеуметтік жауапкершілік тұжырымдамасы Еуропада өткен жүзжылдықта әзірленген болатын. Өз уақытында оны Дженерал электриктің президенті Дж.Своуп, Америкэн телефон энд телеграфтың президенті У.Джиффорд, Ай-Би-Эм корпорацисының негізін қалаушы Т.Уотсон сынды көрнекті менеджерлер мен бизнесмендер қолдаған болатын. Сол уақыттың өзінде корпорацияға корпоративті және жалпыұлттық мүдделерінің экономикалық және әлеуметтік мақсаттарын үйлестіру формаларын табуға обьективті қажеттілік туындады.
Ірі бизнестің, корпорацияның әлеуметтік жауапкершілігінің тұжырымдамасының қалыптасуына экономиканың даму деңгейі, қоғамның жағдайы, салты мен мәдениеті,институтционалды ортасына байланысты. Инстутционалды теория корпоративті әлеуметтік жауапкершіліктің қоғам мен экономикадағы орны мен рөлін нақты елестетуге мүмкіндік береді.
Инстутционалды теорияның жайғасымы тұрғысынан Р. Коуз бойынша КӘЖ-ті компания мен акцияларды ұстап тұрушылар арасындағы келісімге қол жеткізу құралы деп қарастыруға болады, яғни, стейкхолдерлар (меншік иелері мен менеджментті шегергенде). Мұндай келісімшарттардың пәні болып компания қызметінде пайда болатын экстерналиилер қатысады. Бұл түсіндірмесінде КӘЖ экономикалық реттеудің жеке инстутционалды баламасы, мемлекеттер тарапынан бақылау экстерналийіннің дәстүрлі құралы ретінде көрінеді 7.
Экстерналийлерді мемлекеттік реттеу белгілі бір қызмет түрлерін шектеу жолымен, я болмаса өз әс-әрекеттері үшін қоғамдық шығындары мен пайдаларын компанияға толығырақ ескеруі үшін салықтар (субсидиялар) енгізуге мәжбүрлеу жолымен жүзеге асырылады.Әлеуметтік шығындардың талдауын Р. Коуз жүргізді, қортындысыныда, ол Дж.Стиглердің ұсынысы бойынша Коуз теоремасы деп аталды. Жоғарыда аталған теорема бойынша, экстерналий жүргізетін жақта, және олардың әсерін сезінетін жақ - мәселені реттеудің өзара тиімділігін өз бетінше келісім жүргізе алады. Коуз бойынша, егер қатысушылар өздері келісе алады және мұндай жағдайда шығынд өте аз мөлшерде жұмсалып, өндірістің құнылығын ең жоғары көлемдегі максималды нәтиже алуға қол жеткізеді. Және де бұл нәтиже сыртқы әсерлердің залалына жауапкершілікті қосатын, және мұндай жауапкершілік жоқ жағдайда баға белгілеу жүйесінде орын алады. Осы жерде мұндай жағдайларда мемлекеттің араласуы артық болуы мүмкін екендігін болжауға болады. Бұл жайғасымнан біріншіден, КӘЖ жеке меншік иелері мен менеджерлер ұсынған компаниялар арасында Коуздың идеясын жүзеге асыру мүмкіндігін , екіншіден, басқа стейхолдармен де коллизияны реттеуге мүмкіндік беретін тең дәрежеде қарастыруға болады. Бұл пікірді жақтаушылар қатарына мемлекеттің минималды арасуымен еркін нарық теориясын жақтаушылардың өкілдерін кіргізуге болады 8.
КӘЖ туралы тараптар арасындағы келіссөздер кеңес берулер, дөңгелек үстелдер, көпшілік тыңдаллар және т.с.с формаларда жүргізілуі мүмкін. Аталған келіссөздердің мақсаты - компанияның қызметіне қоғамның келісімін алу.
Коуз бойынша келісімшарт қатысушылары жағымсыз төлемдер арқылы алынған жеңісті бөлісу туралы келісңмге келе алады. Егер КӘЖ туралы айтар болсақ, мұндай өзара есептесулер меншік құқықтарын шектегені үшін компания стейхолдерлерді әлеуметтік инвестициялар түрінде өтемақыларын жүзеге асырады. Мұндай төлемдер тек бір ғана бағытта - компаниядан стейкхолдерлерге ғана, ал кері бағытта жүзеге аса алмайтындығын ескерген жөн.Меншік құқығын қорғауға келетін болсақ, экономикалық теория құқығында екі түрлі ұстанымды бөліп көрсетеді. Бірінші ұстанымда меншік құқықтары оның иесінің алдын ала келісімінсіз, оның ұсынылған өтемақысын қанағаттандырады.Екінші ұстанымда, өтемақы жасалған факт болған уақыттан бастап құқықтың бұзылуы ретінде соттан кейін анықталады. Егер бұл қағидаларды КӘЖ жатқызатын болсақ, онда ол бірінші режимге сәйкес келеді.
Коуздың теоремасы бойынша меншік құқықтары келіссөздердің бастапқы нүктесі ретінде белгіленеді. Егер компания акционерлерінің меншік құқықтары таласқа түспейтін болса, онда, КӘЖ осы құқықтардың өкімімен,компания жұмысы қатысқан басқа стейкхолдерлердің құқықтарын ескере отырып қорытындыланды. Акционерлердің меншік құқықтары толық заңды емес немесе қажетті құқықтық қорғаудан айырылса, онда ол КӘЖ аясында саудаласудың құралы болып қалады. Мұндай жағдайда келесідей меншік құқығының екі негізгі құрамдас бөліктеріне талап ете алады:
1. Активтерді иелену құқықтары;
2. Табысты алу құқығы;
Бірінші жағдайда компанияға артық жұмыс орындарын құру, бизнестегі белгілі бір әріптестерді таңдау т.с.с. шешімдер қабылдауға күш көрсетіледі Екінші жағдайда, әр түрлі әлеуметтік жобаларды қаржыландыруға қол жеткізу мақсатында қысым көрсетіледі.
Осылайша, егер меншік құқықтары егжей-тегжейлі анықталмаған болса, ол компанияға сырттан әсер ететін күштерге жол берілетін етіп, КӘЖ масштабын кеңейтеді.Сандық өсім сапаның төмендеуімен қатар жүреді,соның салдарынан аталған институттың қоғамдық тиімділігіне кері әсерін тигізеді. Бұл қорытынды Коуздың теоремасына сәйкес келеді. Осы теорема бойынша келіссөздердің нәтижесінің тиімділігінің шарты болып, төменгі трансакциондық шығындар мен нақты алғашқы меншік құқықтарын бекіту болып табылады.
Коуздың ойынан мемлекеттік реттеудің балаламасы ретінде КӘЖ тарапынан теңдәрежеде қарастыратын жеке реттеу орын алуы мүмкін деген қортынды шығады. Бұл КӘЖ мен мемлекеттік реттеу бірін-бірі алмастыратынын көрсетеді.осындай жағдайда тиімді реттеу мәселесі жайлы сұрақ туындайды.Коуздың теоремасы бойынша, жеке келісімшарттардың КӘЖ тиімділігі ретінде мемлекеттік реттеуді басып озуы немесе оған жолберуі мүмкін. Алайда, КӘЖ шетелдік компаниялардың тәжрибесіне орнықты жайғасқан, сонымен қатар, отандық компаниялардың тәжрибесіне кіріп, оның танымалдылығы өсіп, кеңінен тарауы, КӘЖ мемлекеттік реттеумсен салыстырғанда біраз анықталған басымдықтары бары айқын. Енді осы басымдықтарға наза аударайық.
Шешіліп отырған мәселелердің масштабтылығы мен күрделілігі, реттеуші органдардың өз қызметтерін тиімді орындауы мемлекеттік реттеудің тиімділігін анық көрсетеді. Осы жерде шешуге тиіс міндеттер көп және күрделі болған сайын, мемлекеттің оны шешу мүмкіндіктеріне күмәні күшейеіп КӘЖ сүйенуге негіз болады.
Нарықта ақпараттың симметриялығы орын алатыны белгілі. Ассметриялы ақпарат бірдей дәрежедегі жағдайда КӘЖ пайдасына маңызды аргумент болып табылады, себебі, компания мен стейкхолдерлердің мәселесіне тікелей қатысқан және мемлекеттік органдарға қарағанда қол жеткізілетін келісімшарттарда ескерілетін қажетті тетіктер жайлы жақсырақ хабардар.
Мемлекеттік реттеудің тиімділігі реттеуші құзіретін тиімді қолдану өкімі дағдысына тәуелді, оның ішінде,реттеу құралдарын толық және уақытылы таңдауды және оларды кәсіби қолдануды, мемлекеттік билік өкілдері арасында реттеуші құзіреттіліктерді бөлу икемділігі, реттеуші органдар арасында шешім қабылдаудың мөлдірлігі мен есептілігі, дауларды шешу жүйесінің тиімді және әділ болуы және т.б. тәуелді. Реттеуді қажет ететін мәселелердің көпшілігі, жергілікті сипат алады. Осындай жағдайда, шектен тыс орталықтандыру, бюрократизациялау,жемқорлық, әділетсіздік, реттеудің кәсіби еместігі, ресми құралдарды пайдаланудағы кемшіліктерді жөндеу мен бос орындарды толтыруға КӘЖ деген қажеттілікті одан ары жоғарылатады.
Мемлекеттің реттеу қызметі нарықтың олқылықтарын жоюға бағытталатын болғанымен өзі де мүлтіксіз қызмет етпейтіндігін бәрімізге белгілі.
Экономиканы реттей отырып, нарық күштерін ауыстырмай мемлекет экономикалық әдістерді қолдауны тиіс. Мемлекеттің қолданатын реттеуші құралдары мақсатты болуы тиіс. Мұның бәрін бұзылуы КӘЖ түріндегі баламалы жеке реттеуге көмек сұрауға мәжбүрлейді.
Бірақ, мемлекеттік реттеуге балама ретінде қызмет ете отырып, КӘЖ онымен төмендегідей жағдайларда бәсекелесе алады:
Біріншіден, қоғамда қоршаған ортаны сақтау, тұрақты даму, этикалық нормаларды сақтау, және т.б.КӘЖ құндылықтары кең тамыр жаятын болса,
Екіншіден, компанияның қызметі жайлы сәйкес аспектілерде ақпараттандыру жүргізілетін болса;
Үшіншіден, қоғамдық бастамаларға азаматтардың дайындығы мен мүмкіндіктері орын алатын болса.
Әсіресе, соңғы талап маңызды.Ірі компаниялармен мықты әріптес болуы үшін қоғам жеткілікті дәрежеде шоғырланған болуы тиіс. Экстерналиийлерден жапа шегудің кері әсерін алдын алуда ұжымдық іс-әрекеттің мәселесімен кезікті. Өз еркімен ұжымдық акцияларға қатысудың түрткілері жеке тиімділіктің аясынан шығып кетеді. Ол қоғамдық мүдделердің саналылығын, содан кейін, одан біріккен күшпен қажетті нәтижені алуға іс- әрекетті бағыттауды талап етеді 8, 13б..
Ұжымдық әрекеттер әлеуметтік капиталға қатысы бар. Әлеуметтік капитал деген жинақталған атаудың құрамына қоғам мүддесі үшін ұжымдық іс-әрекеттерге мүмкіндігі жорамалданды.
КӘЖ қоғамда осы сұранысқа қажетті ұжымдық іс-әрекетке итермелейтін сұраныс құрайтын нормалармен, құндылықтармен, сонымен қатар, қоғамдық ұйымдар мен желілермен әлеуметтік капитал құралады.
Әлеуметтік капитал жетіспеген жағдайда, ұжымдық әрекеттердің мәселесін шешуге жеңілірек болатын ұйымдасытырлыған топтардың мүдделернің қоғамдық сұраныстары болатын КӘЖ қозғаушы күштері болады. Компаниялар әр түрлі дәрежедегі стейкходерлармен бөлек келісімге келетін жағдайларда тәжрибеде жиі кездеседі.Осындай келісімдер барысындағы келісімшарттар екі жақтың да мүдделерін ескере отырып, қатысушылар үшін өзара тиімді болып табылады. Дегенмен бұл жерде қоғамдық тиімділік туралы айту өте қиын себебі, басқа стейкхолдерлердің мүдделері назарға алынбайды. Сондықтан, әлеуметтік капиталдың жетіспеуі, азаматтардың бастамаларының болмауы мен массалық қолдаудың жоқтығы компаниялар мен топтардың қоғамдық есепке үшін мүдеддерін сөз байланысып алуы арқылы КӘЖ институтының қайта пайда болу қаупін тудырады.
Осылайша, КӘЖ үдерістерінің қалыптасуы мен дамуы азаматтық қоғамның өзінің кемелденуіне маңызды әсер етеді. Посткеңестік кезеңде, оның ішінде, Ресейде,осы мәселедерді әлеуметтік зерттеулер тұрғындардың өкілдерінің КӘЖ күтетін басымдықтары мен ресейлік компаниялардың нақты бағытталған әлеуметтік инвестициялар, сонымен қатар, жеке компанияларға әлеуметтік жауапты болу талаптарының орындылығы арасында елеулі түрде алшақтық барын көрсетті. ВЦИОМ- ның 2004 жылы жүргізген сауалнамаларының мәліметттері бойынша респонденттердің 65% ірі бизнестің басты әлеуметтк мақсаты - жұмыс орындарын құру деп есептеді. Тек қана 24% осы бағыттағы нақты еңбекті ескерді. Әлеуметтік жауапкершіліктің екінші талап етілген формасына қызметкерлерге қосымша әлеуметтік пакетты ұсынуға сауалнама жүргізгендердің 33% және осы бағыттағы нақты күштерді 8% дауыс берді. Бірақ шығындардың басқа баптарына КӘЖ ұсыныстардан сұраныстың артта қалуы байқалуда. Осылайша, мәдени және спорттық іс-шараларды жүргізуге сәйкесінше 3 және 19%; ал діни құрылыстарды соғу мен қайта қалпына келтіруге сәйкесінше - 2 және 12% келеді9.
Cоңғы жасалған сауалнамалары бойынша ресейліктердің 50%, бизнес бәсекеге қабілетті бола отырып салық төлеуі тиіс, ал әлеуметтік мәселелерді шешуді мемлекетке қалдырсын деп есептейді.Тура осындай көрсеткіштергі адамдар бизнес өзінің экономикалық тиімділігін төмендету құнымен болсын әлеуметтік бағдарламаларға қатысуы тиіс деп есептейді 10.
Нәтижелердің мәліметтері азаматтық қоғамның әлсіздігін көрсетеді. Ресейлік зерттеушілерің пікірі бойынша, жеке сектордың әлеуметтік белсенділігіне көпшілік сұраныс әлсіз рәсімделген, қоғамдық сұраныс қалыптаспаған болса, әділдік туралы қоғамдық пікірлер бұрмаланған болса, онда стейкходдерлердің ортасы негізінен мемлекет пен жеке меншік иелеріне біріктіріледі. Мұндай жағдайда мемлекет әлеуметтік белсенділікті мемлекеттік қысым көрсету мен бизнеске мәжбүрлеумен ауыстыру арқылы қоғамдық сұранысына ауыстыру құруы қажет. Азаматтық қоғамның дамуы оның жетілуі кәсіпкерліктің, бизнестің әлеуметтік мінез-құлқын анықтайтын болады.
Осы даму кезеңінде, Ресейдегі, Қазақстан бойынша де белгілеуге болады, әлеумметік зерттеу қорытындысының нәтижесі бойынша, КӘЖ үлігісіндегібилік органдарына басты рөлдердің белсендісі, тіпті жалғыз рөлі әлеуметтік жауапты тапсырыс берушілерге келеді. Бұл бұдан бұрын атйылып кеткендей азаматтық қоғамның әлсіздігі мен әлеуметтік жауапкершілік мәселелерінде бизнестің нақты әріптесі ретінде қатыса алмау қабілетсіздігімен түсіндіріледі.
Кәсіпкерліктің бизнестің қалыптасуы мен дамуының теоретикалық-методикалық алғышарттарын талдауды жинақтай отырып келесі қорытындылар шығаруға болады:
- Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілікті мінез-құлқының жетілуін тарихи мәнмәтінде өндірістің материалдық және материалдық емес жағдайларының дамуын, сонымен қатар, экономикалық және экономикалық емес моралды, діни, рухани, құқықтық және т.б. факторлардың іс-әрекеттерімен қарастырған жөн;
- Өткен жүзжылдықтың орта шенінен басталған бір жақтан кәсіпорындарды әлеуметтендіру, екінші жағынан әлеуметтік бағдарланған әдістерді қызмет етуші субьектілерге мемлекеттің әсерін белсенді қолдану үшпартиялылықтың толық форматындағы әлеуметтік әріптестікті қолдануға алып келді. Әлеумметік әріптестік қарым-қатынастарының дамуы кәсіпкерліктің әлеуметтік бағдарлануын анықтап қалыптастырады;
- кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінң тұжырымдамасының қалыптасуы, экономиканың деңгейімен, қоғам, дәстүр мен мәдениет, инстутционалды орта жағдайымен анықталады. Азаматтық қоғамның дамуы мен жетілуі кәсіпкерліктің әлеуметтік бағытталуына себепші болады.
1.2 Кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігінің белгілері мен деңгейлері
Қазіргі заманғы жағдайда бизнестің әлеуметтік жауапгершілігінің
өзектілігі мен артықшылығын көрсететін факторлар мен міндеттер жүзеге асады. Біздің ойымызша оларды келесідей көрсетуге болады:
oo адам потенциалының дамуымен байланысты экономикалық өсудің материалды емес факторлардың маңыздылығының өсуі;
oo әлеуметтік экономикалық мәселелерді шешу кезінде субъктілер шеңберін кеңейту қажеттілігі;
oo мемелекеттік жеке серіктестіктер рөлінің өсуі;
-экономикалық дамуға зор үлесін қосатын ірі компаниялардың жаһандануы.
Экономикалық өсудің материалды емес факторлар мәнінің өсуі келесіден көрінеді. Қазіргі жағдайда әлемдік нарықта жұмыс істейтін фирмалар мен ұлттық экономиканың бәсеге қабілеттілігі көбінесе бағасымен емес, сапамен байланысты анықталады. Сапа жағында орналасқан факторлардың ішіндегі ең мәндісі инновацияға және жаңа технологиялық жетістіктерге тез үйренетіндігі, оның негізінде әлеуметтік, интеллектуалдық, адам капиталы жатыр, яғни жұмыс күшінің сапасы мен қызметкерлердің мотивациясы. Бизнестің әлеуметтік экономикалық жағдайын туғызатын осы кезеңдер екенін зерттеушілер көрсетті 11, 12.
Нарықтық экономика жағдайында фирмалар маңызды макроэкономикалық субъект ретінде көрінеді. Тауар мен қызметтердің негізгі өндірушісі болып бизнес шамамен 1970 жылдары әлеуметтік мәселелерді шешу кезінде салық төлеу арқылы және қамқорлық мақсатымен жиналу бойынша қаржылық жағынан көбінесе үлес қосып қатынасты. Қоғамды әлеуметтiк қажеттiлiктердi қанағаттандыру мемлекеттiң айрықша құзыретi болып қала берді. Ең дамыған елдер бойынша мемлекеттiк әлеуметтiк шығындарды биiк деңгеймен көрсететiн әлеуметтiк қорғалуды биiк стандартта бақылайды. Бүгінгі кезде көптеген дамыған елдерде мемлекеттiк бюджет арқылы ЖІӨ нің 13мен 12 аралығында қайта бөледi. Бiрақ пайда болған әлеуметтiк кепiлдiк деңгейін қолдау инвестиция көлемнiң одан әрi өсуiн талап етедi. Қазiргi шарттарда демографиялық және әлеуметтік экономикалық үрдістердің дамуы орын алады, соның ішінде халықтың қартаюы, жұмыспен қамтудің дестабилизациясы, яғни олар оның иілгіш және қалыпсыз пiшiндер және үлестiң кiшiрейтуiмен тұрақты бос емес мемлекеттiк және корпоративтiк секторлары, бiлiктi индустриалды еңбектi мәртебелiлiктiң құлауы. Бұл қазiргi уақытта жұмыспен қамту мәселелерін туғызған, жаппай жұмыссыздыққа әкелген әлемдiк қаржылық дағдарыс әрекетімен асқынады. Бұл мәселелердi шешу мемлекеттiк бюджеттің қаржысы арқасында ғана қамтамасыз етуге болмайды. Әлеуметтік саласын дамытудың жаңа тетiктерiн әзiрлеу қажет.
Iрi бизнес әлеуметтiк дамудың тең құқықты серiктесі болу қажет. Әлеуметтiк дамудың белсендi стратегиясын қалыптастыруда ол мемлекет пен қоғамдық ұйымдарды топтастыруы керек. Бұл күштердiң табыстылығына бизнестің бәсекеге қабiлеттiлiгі және өнiмдiлiгi зор әсер етеді. Бизнес өндiрiстiк процестiң қатысушыларын қызығушылық ескеруi керек және әлеуметтiк-еңбек саласындағы өспелi мәселелерiн шешуге өз жауапкершiлiгінің бiр бөлiгiн қатқақ. Басқалай жағдайда фирма жағдайына әсер ететін болады. Әлеуметтiк поляризация және дестабилизация еселенедi және өзінің рұқсаты үшiн үлкен қаражаттар талап етеді. Бұл біріншіден коммерциялық құрылымдарда салық салудың өсуіне әкеледi, яғни ол бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді, экономикалық конъюнктурасын бұдан әрi нашарлатады және әлеуметтiк мәселелердi асқындырады.
Ауқымда да, ұлттық деңгейде де жоғарыда айтылған факторларды әрекеті бизнестің, кәсіпкерліктің әлеуметтiк жауапкершiлiгiнінің тұжырымдама институционализациясы және дайындау қажеттiлiгi шақырады. Бүгiн концептуализация ұғымы бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгi одан әрi дайындауды талап етедi. Өкiлдердi жоғарыда айтылған теориялық жағдайлар экономикалық ойла бизнес өзiндей көрсетедi, сол сияқты онысы қоғам, орнықты экономикалық өсудi экономикалық дамудың қамтамасыз етуiнде тарихи даму, адам факторының рөлiн күшейту, адам капиталының өнiмiн болып көрiнуге құрайтын әлеуметтiк және осы оқиғаның ұғынуы. Кәсiпкерлiк, бизнестi әлеуметтiк жауапкершiлiк сияқты экономикалық ғылым позитивтi концептуалды бөлуге қатысты және нормативтiк.
Позитивтi экономикалық теорияны таныстырады және өзара тәуелдiлiк, себеп-салдар байланыс әртүрлi экономикалық оқиғалар түсiндiредi. Сонымен бiрге динамикалық дамитын шаруашылық процестерi туралы ғылым оң экономика, қоғам мүдделерi айнала шоғырланады. Бизнесiнiң шаруашылық процестерiнiң әр түрлi қатысушыларының қызығушылық байланған кәсiпкерлiктерi әлеуметтiк жауапкершiлiк.
Нормативтiк экономикалық теориясы әр түрлi бағалаулар, пiкiр, талап қосады. Тәжiрибенi байқай, зерттеушi кемшiлiк байланысты өз ұсынулар көре айтады. Кәсiпкерлiктiң жауапкершiлiгi, бизнес әлеуметтiк мәселе нормативтiк ғылымын позициядан үлкен рөлдер ойнайды, өйткенi олары мәселелерге қатысты жаман ретiнде жақсы құндылық бағыты болатынын жақсы жасалғанда. Қорыта келгенде, бизнестiң жауапкершiлiгi әлеуметтiк мәселелердегi екi маңызды факторларды кесiп өтедi: қызығушылық және құндылық.
Бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiктi бүгiн жеке экономистарымен осыған байланысты белгiле әлеуметтiк сала жататын этикалық нормасы неше экономикалық ұғым сияқты ғана емес, немесе экономикалық әдепке.
Шындықта, экономикалық дамудың социализациясының ортақ үрдiсi алапта, этикалық кәсiпкерлiктiң тарабына назарды күшейттi. Қиын социализация неткенменi, нарықтық езудi басым болу орын алатын және тар түсiнiлетiн экономикалық белгiлер, саяси тетiктермен байлау, қызығушылық ең күштi қарауылдайтын және ең бай, тиiстi құндылық нарықтық дамуды қазiргi тәжiрибе көнбеу.Бәрi осы заманғы капитализмын сында қоғам қамтыған азғындық жиiрек белгiлейдi және оның элитасын. Рухтың дағдарысы және адамгершiлiктiктi сынайды және кеңестен кейiн кеңiстiктi ел, соның iшiнде Қазақстан және Ресей.
Күшке қоғамдық сенiмдi деңгей, экономикалық тәртiптер, құрылым ауа райы ең маңызды аспектiлердiң бiрi рухани-адамгершiлiк - және институттарға, қат-қабаттың адамдары. Бiр-бiрiнiң серiктестерiн сенiм нарықтық экономиканың моралдiқ дағдыларының бiрi, табысты өзара тиiмдi бизнестi кепiлдi болып көрiнедi. Қашан нарықтың уәкiлдерi және мүлiк иесi өкiмет алдауға қолданады, залалға басқа субъектiлерге меншiктi пайдаларды қудалайды, асқақтықтың көрсетедi, өз билiктi асыра пайдаланады, күшке қолданады және езуге, онда бұл сенiм түсiредi. Атмосфераның нәтижесiнде сенiмсiздiк және күдiктiлiк нарықтық қатынас бұрмалайды, барлық экономиканың тиiмдiлiгiн арзандатылады, тұрақсыздық оны алып келедi, коррупциялық процестер, пайда болуды барлық жерде күшейтедi және цен өте қымбаттату шақыратын тәуекелдердiң жоғарылауы.Осылай, байланыста соңғы батыс ресейлiк бизнесi өзгелiкке пайда 6-10% қанағаттанбағанын белгiлейдi, оған кемiнде 20 қажеттi, демек тұтынушыларға бүркеме қосымша салық 13, әйтпесе 199 және жылдық пайыз аса, қарағанда ресейлiк құнсызданудың бүркеме серiппелерiнiң бiрi қосылады [13,14].
Әлеуметтiк әдiлдiктiң мәселесiмен бизнесте әдеп тығыз байланысқан. Әлеуметтiк әдiлдiкпен түсiнiледi онда, табыстарды үлестiру бұқаралық санамен қабылдаған және өмiрлiк игiлiктердi қоғамда, сонымен бiрге өз дегенiн iске асыруда тең мұршалардың бар болуы және әлеуметтiк баспалдақ бойымен тұлғаның алға басуы. Пайдаға игiлiктерiнiң үлестiруiнде структур, қиғаштану бизнес- карьер баспалдағы бойымен еңбекақыға, өкiмет билiгiн терiс пайдалануға қиғаштану қызметкерлердi алға басуда деңгейде тар, адам қабаттай және жұмыс iстейтiн халықты негiзгi массаның қызығушылықтарына залалға маңызды экономикалық салдарға өз кезегiнде алып келедi, еңбекке адамдарын қатынаста терiс бiлiнедi.
Бiрақ, бiзше, ғана этикалық нормасына бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн мүлдем емес заңды апару. Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық этикалық нормасы қарапайым шектен шығады.
Бiрiншiден, байланған экономикалық мүдделердi ойында бизнесiн әлеуметтiк жауапкершiлiгi топты және қоғамдық артық құндылықтарға қатысты бiрегейлендiрiлген пiкiр мүмкiн емес болған сонда этикалық кәсiпкерлiктiң тараптары.
Екiншiден, әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық анық бейнеленген экономикалық жақ, экономикалық нәтижелерге бiлiне және экономикалық нәтижелiлiктiң шарты бола тұра ие болады. Экономикалық дамуда бизнестiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн рөлдiң ашылуын негiзде бұл, осы мәселенiң зерттеушi шығарылған кәсiпкерлiк структурлердi әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықтың әр түрлi деңгейлерiне сүйене дәлелдеймiз.
Ендi бiрiншi - кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк жауапты мiнез-құлығын негiзгi деңгей тұрақты өсу экономиканың дамудың ажырамас факторын болып көрiнедi.Осыған деңгей қоғамды алдында обязательствтiң өз түзулерiнiң фирмаларымен адал орындауды жатады және қалай орнатылған ойын ережелермен сәйкес мемлекет, онда, әр түрлi саралауды жұмыс күшiнiң қалыпты қайта өндiру қамтамасыз ететiн еңбекақының жүйелi төлеуi; еңбек заңнамас нормды сақтау; дер кезiнде және өнiм сапасының орнатылған стандарттарын қойылған салықтар, қамтамасыз ету төлеу толық көлемде. Обязательствтiң мәлiметтерлерiн орындау өсiмге арналған процестi қалыпты жүрiстi негiздi, деңгейде жеке кәсiпорындарды жасайды және ұлттық өндiрiс негiзiнен, экономика үдемелi қозғалыс алға сонымен қамтамасыз ете.
Әрiптестiк фирама iшiндегi қатынас дамуға қатысты екiншi деңгей және негiзгi мiндеттемелерге сөйлестiретiн процестi негiзге, қосымшаға қызметкерлердiң қызығушылықтарын бағамдайтын тiкелей есептеу жеңiлдiктердiң теруi қызметкерлерге беру кейбiр кепiлдiк бередi және әлеуметтiк қызметтер. Адам капиталына әлеуметтiк инвестициялар, инвестиция асылында - кәсiби дайындыққа сан том және қызыметшi, ұйымның әбден жетiлдiруiне мамандығын жетiлдiру және сөндiру еңбектiң мазмұныды, сонымен бiрге еңбектi қорғауға және қызметкерлердi денсаулық. Әрине, инвестиция сондай жұмыс күшiнiң сапасын жоғарылатады және сәйкесiнше еңбек олардың өнiмдiлiгi, өз еңбектi нәтижелiлiкте қызметкерлердi қызығушылықтарды күшейтедi, еңбектi ынталандыруды, және орнықты экономикалық дамуды негiздi сонымен жасайды және өсу.
Белгiлеу керек, инвестиция осы түр iрi кәсiпорын қашан дамыған әлеуметтiк инфрақұрылымдар ие болған кеңес кезең үшiн дәстүрлi болып көрiнген: демалыс үй, санаторий, пионерлiк лагерьлер, балабақшасы, клубтер, кiтапхана, бөлiк медицина-санитарлық қала негiздеушi өндiрiстердiң болған iсi олар тағы сол сияқтылар, өз ұжымғана емес, аумақ негiзiнен де мәселенi шештi. Ресейдiң кәсiпкерлiк шеңберлерiн қазiргi уақытта көп өкiлдер муниципалитеттердiң теңгерiмге объектiлердi беру дағдарысты 1990-шi годыға әлеуметтiк инфрақұрылымның нысананы көздейтiн бөлшектеуiн баға қояды, бұл қате шешiм. Ередi да әлеуметтiк саясаттың жүргiзуiн заманында кеңес тәжiрибе капиталистiк елдерде әлеуметтiк жауапкершiлiктiң әр түрлi үлгiлерiн бастаудың қызықтыруымен қызмет еткенiн белгiлесiн, Германияда нарықтық экономика қалыптастыру әлеуметтiк бағдардағы.
Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықты үшiншi деңгей бағдарламаны қамтию және әрекеттерiн саласы кәсiпорын шектен шығатын қызметтiң бағыты, немесе корпорациялардың қызметiне қопарылған жеке оның санаттары, және әлеуметтiк инвестицияларды объект аумақтарды осы жағдайда болып көрiнедi. Зерттеушi осы пiшiн орынды құралдарды қолдануға бақылауға рұқсат бергенiн белгiлейдi, және тұрмыс сапасының жоғарылауын түрде нақты шектi нәтиженi алсын және тiршiлiк ортаның жақсартуы. Мұндай нәтиже өз кезегiнде экономикалық прогресс үшiн одан әрi шарттарды жасайды.
Бiзбен кәсiпкерлiктiң әлеуметтiк жауапкершiлiгiн төртiншi деңгей, бизнестi сапада кәсiпкерлiк структурлердi ерiктi тегiн, қайырымдылық, демеушi қызметтi ерекшелейдi.
Әлеуметтiк жауапты мiнез-құлықтың барлық деңгейлерiне қызығушылықтарын өткiзу деңгейде жеке кәсiпорынды өсiмге арналған процестi қалыпты жүрiстi негiздi жасайды және ұлттық өндiрiс негiзiнен, жұмыс күшiнiң сапасын жоғарылатады және сәйкесiнше еңбек өнiмдiлiгi, еңбектiң нәтижелiлiгiнде қызығушылықты күшейтедi, өмiрдiң сапасын көтередi және орнықты экономикалық өсу өз кезегiнде ескертетiн тiршiлiк ортаны асылдандырады, және үдерiс әлеуметтiк-экономикалық.
Органикалық байланған адам факторы, кез-келген мемлекет ажырамас құрайтын экономикалық дамуды өз кезегiнде болып көрiнген адами, әлеуметтiк капиталмен үш бизнесiн әлеуметтiк жауапкершiлiгiн деңгейi бәрi. Экономикалық дамудың деңгейiнiң ғана 16 пайыздарын өтпелi экономикамен дүниежүзiлiк банктiң мәлiметтерлерi, елдердегi арналған жабдық, инфрақұрылым өндiрiстiк потенциалдан бағынышты болады, және тағы басқалар, 20 пайыздар - табиғи қорлардан, ал 64 қалған 64 пайыз - адами және әлеуметтiк капитал.
Ендеше, әлеуметтiк жауапты мiнез-құлық адами, әлеуметтiк капиталмен тығыз өзара байланыстырған. Капитал зерттеулердегi адамша қызметкердiң ұсынуын жеткiлiксiздiкпен анықталады бұл еңбектiң факторы немесе жұмыс күшi К.Маркс бойымен дүкеншi ретiнде. Зерттеушi ол үшiн келесi негiздеулер 15 шығарады. Бірінші және басты негiздеу капиталдың тiршiлiк әрекетiнiң тәжiрибесiнде өзгерiс пайда болатын, қашан, фирм кезең, едәуiр бөлiкпен алудың жеткiлiксiздiгiмен қағысты және еңбек жұмыс күшi тауардың өндiрiсiнде пайдабаста болған)лығында. Тергеуiмен тиiмдiлiктi өлшеуi тағы сол сияқтылар бұл шығындарды бейненiң қажеттiлiгi көрсететiн қызметкерлердiң адами качествтерiнiң дамуға маңызды инвестицияларын қажеттiлiк туды.
Екiншi негiздеу сапаның көрiнетiн өзгерiсiмен байланған және индустриядан кейiнгi қоғамды генезистiң ықпалмендi қызметкердiң рөлi. Шарт бұл қызметкерге дейiн субъект, бос емес қайта жасау еңбегi, ұйым мақсат қызметкердiң мәртебесi өзгерте бастады, ұйым және нәтижелiлiгi сырттан қояды. Қайта өндiруi жасалу, денсаулық сақтауға iрi шығындары талап ет тағы сол сияқтылар жоғары бiлiктi жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz