Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық ерекшеліктері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері ... ... 5.18
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту ... ... 19.32
2. тарау. Алу жүргізудің жалпы ережелері
2.1 Алудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2. Алудың ерекшеліктері және тактикасы, процессуалдық негіздері34.39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41.43
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері ... ... 5.18
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту ... ... 19.32
2. тарау. Алу жүргізудің жалпы ережелері
2.1 Алудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2. Алудың ерекшеліктері және тактикасы, процессуалдық негіздері34.39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41.43
Менің тақырыбым тінту мен алуға арналған қылмыстық іс жүргізу бойынша анықтама, алдын ала тергеу жүргізілетін болғандықтан тінту мен алу тергеу әрекетінің алатын орны маңызды. Бұл тергеу әрекеттерін жүргізу қылмыстық іс бойынша қажетті дәлелдемелерді, іздеу және қылмыскерлерді, мәйіттердің бөліктерін табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар қылмыстық іс дәлелдемелерінің 30-40 пайызға жуығы осы тергеу әрекеттерін жүргізу барысында анықталады. Сол себепті менің тақырыбым өзінің өзектілігін байқатады.
Тәжірибе барысында осы терегу әрекеті өз дәрежесінде дер кезінде жүргізбегендіктің салдарынан көптеген қылмыстық іс өз шешімдерін таппай жатады. Оған себеп, анықтаушының немесе тергеу тінту және алу тергеу әрекеттерін сауатсыз жүргізу, өз уақытынан кешіктіруі болып табылады. Қорытындысында қылмыстық іс бойынша көптеген дәлелдемелер жоғалып кетеді. Бұл аталып көрсетілгендер тақырып бойынша тінту және алу терегу әрекеттерінің өзектілігін жоғарылата түседі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адам мен азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтарын бекіткен олардың мемлекетпен кез келген қол сұғұшылықтан қорғалатындығына кепілдік береді. Сол құқықтардың бірі ретінде әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына өзінің жеке от басының құпиясы болуына, абыройы мен ар намысының қорғалу құқығы, сондай ақ жазылған хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің почта, телеграф арқылы және почта жолымен алынған хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар делінген. Алайда заңмен белгіленген ерекше жағдайларда бұл құқықтар белгілі бір, шекте шектелу мүмкіндігі де осы актімен қарастырылып және Қазақстан Республикасының өзге де зандарымен осы құқықтарды шектеу мөлшерімен жағдайлары реттеліп, нақты ашылып көрсетілген. Елімізде әлеуметтік және экономикалық қатынастарға өзгерістер еніп, ғылым мен техникалық жана жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде толық пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде құқық қорғау жүйесі қызметкерлерімен криминалистика жетістіктерің қылмыспен күресте кеңінен қолдануын талап етеді. Қылмысты ашу, тергеу және алдын алу үшін криминалистік техника, тактика және тергеу әдістемесін жеткілікті меңгерген, кәсіби білікті заңгер мамандарды дайындау жауапты іс. Олар материалдық бейнеленген іздерді, заттар, құралдар іздерін анықтауды, бекітуді алуды және сақтауды қамтамассыз етіп, тергеу мумкіндігін анағұрлым кеңейтеді. Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізү үшін, қылмыстың сөзсіз куәларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бұл іспен айналысатын бірден бір ғылым ол криминалистика. Сондықтан, жоғары оқу орындарында криминалистика пәні негізгі кәсіби пәндердің бірі болып саналады. 1998 жылдың қаңтар айынан қолданысқа енген қылмыстық іс жүргізу кодексінің басты мақсаттарының бірі қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеудің тиімділігін қамтамассыз ету. Бұл үрдісте тергеушілер, анықтаушылар, соттық сарапшылар, жедел қызметкерлер, маман криминалистер ерекше орын алады. Қылмыстық іс бойынша жүргізілетін барлық әрекеттер процесуалдық болады, өйткені олар қылмыстық іс жүргізу кодексімен реттелген. Осыған орай қылмыстық іс бойынша тергеушінің жүргізетін барлық процесуалдық әрекеттерін тергеу әрекеттері деуге болмайды. Тергеу әрекеттері бұл қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді жинауға, яғни оларды табуға, алуға және бекітуге бағытталған әрекеттер. Тергеу әрекеттерінің басқа процессуалдық әрекеттерден айырмашылығы осыда. Ал, процессуалдық әрекеттері, жоғарыда айтылғандай мазмұнына тек қана тергеу әрекеттерін кіргізіп қана қоймай, басқа да іс бойынша қабылдаған шешімдерді және жүргізілген әрекеттерді білдіреді. Ал енді жалпы криминалистиканың тактикалық мағынасын айтатын болсақ немесе ашатын болсақ, тактика - деп белгіленген мақсатқа жету үшін қажет әдістер мен тәсілдер жиынтығын түсіну керек.
Тәжірибе барысында осы терегу әрекеті өз дәрежесінде дер кезінде жүргізбегендіктің салдарынан көптеген қылмыстық іс өз шешімдерін таппай жатады. Оған себеп, анықтаушының немесе тергеу тінту және алу тергеу әрекеттерін сауатсыз жүргізу, өз уақытынан кешіктіруі болып табылады. Қорытындысында қылмыстық іс бойынша көптеген дәлелдемелер жоғалып кетеді. Бұл аталып көрсетілгендер тақырып бойынша тінту және алу терегу әрекеттерінің өзектілігін жоғарылата түседі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адам мен азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтарын бекіткен олардың мемлекетпен кез келген қол сұғұшылықтан қорғалатындығына кепілдік береді. Сол құқықтардың бірі ретінде әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына өзінің жеке от басының құпиясы болуына, абыройы мен ар намысының қорғалу құқығы, сондай ақ жазылған хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің почта, телеграф арқылы және почта жолымен алынған хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар делінген. Алайда заңмен белгіленген ерекше жағдайларда бұл құқықтар белгілі бір, шекте шектелу мүмкіндігі де осы актімен қарастырылып және Қазақстан Республикасының өзге де зандарымен осы құқықтарды шектеу мөлшерімен жағдайлары реттеліп, нақты ашылып көрсетілген. Елімізде әлеуметтік және экономикалық қатынастарға өзгерістер еніп, ғылым мен техникалық жана жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде толық пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде құқық қорғау жүйесі қызметкерлерімен криминалистика жетістіктерің қылмыспен күресте кеңінен қолдануын талап етеді. Қылмысты ашу, тергеу және алдын алу үшін криминалистік техника, тактика және тергеу әдістемесін жеткілікті меңгерген, кәсіби білікті заңгер мамандарды дайындау жауапты іс. Олар материалдық бейнеленген іздерді, заттар, құралдар іздерін анықтауды, бекітуді алуды және сақтауды қамтамассыз етіп, тергеу мумкіндігін анағұрлым кеңейтеді. Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізү үшін, қылмыстың сөзсіз куәларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бұл іспен айналысатын бірден бір ғылым ол криминалистика. Сондықтан, жоғары оқу орындарында криминалистика пәні негізгі кәсіби пәндердің бірі болып саналады. 1998 жылдың қаңтар айынан қолданысқа енген қылмыстық іс жүргізу кодексінің басты мақсаттарының бірі қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеудің тиімділігін қамтамассыз ету. Бұл үрдісте тергеушілер, анықтаушылар, соттық сарапшылар, жедел қызметкерлер, маман криминалистер ерекше орын алады. Қылмыстық іс бойынша жүргізілетін барлық әрекеттер процесуалдық болады, өйткені олар қылмыстық іс жүргізу кодексімен реттелген. Осыған орай қылмыстық іс бойынша тергеушінің жүргізетін барлық процесуалдық әрекеттерін тергеу әрекеттері деуге болмайды. Тергеу әрекеттері бұл қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді жинауға, яғни оларды табуға, алуға және бекітуге бағытталған әрекеттер. Тергеу әрекеттерінің басқа процессуалдық әрекеттерден айырмашылығы осыда. Ал, процессуалдық әрекеттері, жоғарыда айтылғандай мазмұнына тек қана тергеу әрекеттерін кіргізіп қана қоймай, басқа да іс бойынша қабылдаған шешімдерді және жүргізілген әрекеттерді білдіреді. Ал енді жалпы криминалистиканың тактикалық мағынасын айтатын болсақ немесе ашатын болсақ, тактика - деп белгіленген мақсатқа жету үшін қажет әдістер мен тәсілдер жиынтығын түсіну керек.
Нормативтік құқықтық актілер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 жыл.
2. ҚР ҚІЖК
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы бөлім. Алматы 2000 жыл, Дәнекер.
4. Жедел – іздестіру қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңы 15 қыркүйек 1994 ж.
Арнайы әдебиеттер:
1. Криминалистика. Белкин Р.С. Москва-1999г.
2. Криминалистикалық тактика. Е.Жәкішев. «Жеті жарғы» Алматы-1997ж.
3. Тергеу әрекеттерінің тактикасы. С.Е.Еркенов, С.И.Сұлтанов. Астана-2002ж.
4. Криминалистика негіздері. А.Ғ.Абуов «Жеті жарғы» Алматы-2004ж.
5. Быков В.М. Уголовно-процессуальный кодекс РК и проблемы раскрытия преступлений: Полемические заметки // Право и политека.-2002 №9-с.66-72
6. Васильев А.Н., Карнеев Л.М. Тактика допроса при расследование преступлений. М.: Юридическая литература, 1970. -24 с.
7. Волков В.Н. Юридическая психология: Учебник для вузов /Фонд содействия правоохранительным органам «Закон и право».- М.:ЮНИТИ,2002. - 384 с.
8. Газиев Машхурджон. Предварительное следствие: где и каким ему быть//Сборник статей слушателей Третьего Международного Летнего Юридического Университета.- Алматы.,1999.-С.16-20
9. Шейфер С.А.– Следственные действия . Москва «Юридическая литература» 1984 жыл.
10. Петрухин И.Л. Свобода личности и уголовно процессуальные принуждения. Москва «Наука» 1985 жыл.
11. Попов В.И. Обыск . Алматы 1959 жыл.
12. А.Ф. Аубакиров, А.Я. Гинзбург Криминалистика: Криминалистическая тактика. Алматы, 2003 г.
13. Уголовно-процессальное право РК часть особенная. Досудебные стадии. Астана «Дәнекер» 2002 жыл.
14. А.Я.Гинзбург А.Р.Белкин. Криминалистическая тактика. Алматы 1998 жыл.
15. Абишева А.Н. Примерные образцы процессуальных документов предварительного следствия и дознания. - Алматы: Юрист, 2002.
16. Ароцкер Л.Е. Тактика и этика судебного допроса. М.: Юридическая литература, 1969.
17. Ахпанов А., Хан А., Ханов Т. Нужны ли нам понятые// Юридическая газета (РК).-2003.- 8 окт. - с.4
18. Байбатыров С.К. Лучше оправдать трех виновных, чем осудить одного невиновного// Фемида.-2002. №12.-с.12-17
19. Бахин В.П. Полицейский допрос (Советы допрашивающему): Учебно-практическое пособие. – Алматы: Баспа, 1997 г.
20. Манова Н.С. Предварительное следствие: идеи и новые законодательные реалии.// Государство и право. – 2003.-№2. – с. 61-6636.Махов В. Свидетель – не подозреваемый // Законность.-2001. - №1. – с.45-47.
21. Гойман Г.И.и др. Правоведение: Учебник. - М., инфра-М,2002.-336с.- (высшее образование)
22. Громов В.И. Дознание и предварительное следствие: Методика расследования преступлений: осмотр места преступления: Сб.научных тр.-М.:ЛекЭст,2003. (Антология криминалистики)
23. Громов Н.Показание эксперта как источник доказательств //Уголовное право.-2003. №3.-с. 81-82
24. 24. Доспулов Г.Г. Психология допроса в уголовном процессе. – Алматы: Гылым, 1996. –
25. Журсимбаев С Следствие: без пыток и насилия // Юридическая газета (РК).-2000.-№50 (20 ноября). - с.4
26. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы Республики Казахстан: (Учебно-методическое пособие). - Алматы: Данекер, 2000.
27. Исхаков К. Рефлексивное мышление как психологическая основа выбора следователем тактического приема // Фемида. – 2003. - №10. – с. 24-28
28. Кертэс. И. Тактика и психологические основы допроса. М.;1965.с.118
29. Манаспаев М. Кто главнее: следователь или опер? // Юридическая газета РК.- 2003.-28 ноября. - с.1
30. Криминалистика. Оқулық. Жәкішев Е.Ғ., Тапалова Р.Б., Исаев Ә.А., Найманова Г.Х., Темірболат Н.С. Криминалистика. Оқулық. Алматы: «Жеті Жарғы» 2006 ж.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995 жыл.
2. ҚР ҚІЖК
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы бөлім. Алматы 2000 жыл, Дәнекер.
4. Жедел – іздестіру қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңы 15 қыркүйек 1994 ж.
Арнайы әдебиеттер:
1. Криминалистика. Белкин Р.С. Москва-1999г.
2. Криминалистикалық тактика. Е.Жәкішев. «Жеті жарғы» Алматы-1997ж.
3. Тергеу әрекеттерінің тактикасы. С.Е.Еркенов, С.И.Сұлтанов. Астана-2002ж.
4. Криминалистика негіздері. А.Ғ.Абуов «Жеті жарғы» Алматы-2004ж.
5. Быков В.М. Уголовно-процессуальный кодекс РК и проблемы раскрытия преступлений: Полемические заметки // Право и политека.-2002 №9-с.66-72
6. Васильев А.Н., Карнеев Л.М. Тактика допроса при расследование преступлений. М.: Юридическая литература, 1970. -24 с.
7. Волков В.Н. Юридическая психология: Учебник для вузов /Фонд содействия правоохранительным органам «Закон и право».- М.:ЮНИТИ,2002. - 384 с.
8. Газиев Машхурджон. Предварительное следствие: где и каким ему быть//Сборник статей слушателей Третьего Международного Летнего Юридического Университета.- Алматы.,1999.-С.16-20
9. Шейфер С.А.– Следственные действия . Москва «Юридическая литература» 1984 жыл.
10. Петрухин И.Л. Свобода личности и уголовно процессуальные принуждения. Москва «Наука» 1985 жыл.
11. Попов В.И. Обыск . Алматы 1959 жыл.
12. А.Ф. Аубакиров, А.Я. Гинзбург Криминалистика: Криминалистическая тактика. Алматы, 2003 г.
13. Уголовно-процессальное право РК часть особенная. Досудебные стадии. Астана «Дәнекер» 2002 жыл.
14. А.Я.Гинзбург А.Р.Белкин. Криминалистическая тактика. Алматы 1998 жыл.
15. Абишева А.Н. Примерные образцы процессуальных документов предварительного следствия и дознания. - Алматы: Юрист, 2002.
16. Ароцкер Л.Е. Тактика и этика судебного допроса. М.: Юридическая литература, 1969.
17. Ахпанов А., Хан А., Ханов Т. Нужны ли нам понятые// Юридическая газета (РК).-2003.- 8 окт. - с.4
18. Байбатыров С.К. Лучше оправдать трех виновных, чем осудить одного невиновного// Фемида.-2002. №12.-с.12-17
19. Бахин В.П. Полицейский допрос (Советы допрашивающему): Учебно-практическое пособие. – Алматы: Баспа, 1997 г.
20. Манова Н.С. Предварительное следствие: идеи и новые законодательные реалии.// Государство и право. – 2003.-№2. – с. 61-6636.Махов В. Свидетель – не подозреваемый // Законность.-2001. - №1. – с.45-47.
21. Гойман Г.И.и др. Правоведение: Учебник. - М., инфра-М,2002.-336с.- (высшее образование)
22. Громов В.И. Дознание и предварительное следствие: Методика расследования преступлений: осмотр места преступления: Сб.научных тр.-М.:ЛекЭст,2003. (Антология криминалистики)
23. Громов Н.Показание эксперта как источник доказательств //Уголовное право.-2003. №3.-с. 81-82
24. 24. Доспулов Г.Г. Психология допроса в уголовном процессе. – Алматы: Гылым, 1996. –
25. Журсимбаев С Следствие: без пыток и насилия // Юридическая газета (РК).-2000.-№50 (20 ноября). - с.4
26. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы Республики Казахстан: (Учебно-методическое пособие). - Алматы: Данекер, 2000.
27. Исхаков К. Рефлексивное мышление как психологическая основа выбора следователем тактического приема // Фемида. – 2003. - №10. – с. 24-28
28. Кертэс. И. Тактика и психологические основы допроса. М.;1965.с.118
29. Манаспаев М. Кто главнее: следователь или опер? // Юридическая газета РК.- 2003.-28 ноября. - с.1
30. Криминалистика. Оқулық. Жәкішев Е.Ғ., Тапалова Р.Б., Исаев Ә.А., Найманова Г.Х., Темірболат Н.С. Криминалистика. Оқулық. Алматы: «Жеті Жарғы» 2006 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық
ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері ... ... 5-
18
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту ... ... 19-
32
2. тарау. Алу жүргізудің жалпы ережелері
2.1 Алудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
33
2.2. Алудың ерекшеліктері және тактикасы, процессуалдық негіздері34-39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41-43
Кіріспе
Менің тақырыбым тінту мен алуға арналған қылмыстық іс жүргізу бойынша
анықтама, алдын ала тергеу жүргізілетін болғандықтан тінту мен алу тергеу
әрекетінің алатын орны маңызды. Бұл тергеу әрекеттерін жүргізу қылмыстық іс
бойынша қажетті дәлелдемелерді, іздеу және қылмыскерлерді, мәйіттердің
бөліктерін табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар қылмыстық іс
дәлелдемелерінің 30-40 пайызға жуығы осы тергеу әрекеттерін жүргізу
барысында анықталады. Сол себепті менің тақырыбым өзінің өзектілігін
байқатады.
Тәжірибе барысында осы терегу әрекеті өз дәрежесінде дер кезінде
жүргізбегендіктің салдарынан көптеген қылмыстық іс өз шешімдерін таппай
жатады. Оған себеп, анықтаушының немесе тергеу тінту және алу тергеу
әрекеттерін сауатсыз жүргізу, өз уақытынан кешіктіруі болып табылады.
Қорытындысында қылмыстық іс бойынша көптеген дәлелдемелер жоғалып кетеді.
Бұл аталып көрсетілгендер тақырып бойынша тінту және алу терегу
әрекеттерінің өзектілігін жоғарылата түседі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адам мен азаматтың негізгі
құқықтары мен бостандықтарын бекіткен олардың мемлекетпен кез келген қол
сұғұшылықтан қорғалатындығына кепілдік береді. Сол құқықтардың бірі ретінде
әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына өзінің жеке от басының құпиясы
болуына, абыройы мен ар намысының қорғалу құқығы, сондай ақ жазылған
хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің почта, телеграф арқылы
және почта жолымен алынған хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар
делінген. Алайда заңмен белгіленген ерекше жағдайларда бұл құқықтар
белгілі бір, шекте шектелу мүмкіндігі де осы актімен қарастырылып және
Қазақстан Республикасының өзге де зандарымен осы құқықтарды шектеу
мөлшерімен жағдайлары реттеліп, нақты ашылып көрсетілген. Елімізде
әлеуметтік және экономикалық қатынастарға өзгерістер еніп, ғылым мен
техникалық жана жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде толық
пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде құқық қорғау жүйесі
қызметкерлерімен криминалистика жетістіктерің қылмыспен күресте кеңінен
қолдануын талап етеді. Қылмысты ашу, тергеу және алдын алу үшін
криминалистік техника, тактика және тергеу әдістемесін жеткілікті
меңгерген, кәсіби білікті заңгер мамандарды дайындау жауапты іс. Олар
материалдық бейнеленген іздерді, заттар, құралдар іздерін анықтауды,
бекітуді алуды және сақтауды қамтамассыз етіп, тергеу мумкіндігін
анағұрлым кеңейтеді. Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізү
үшін, қылмыстың сөзсіз куәларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бұл іспен
айналысатын бірден бір ғылым ол криминалистика. Сондықтан, жоғары оқу
орындарында криминалистика пәні негізгі кәсіби пәндердің бірі болып
саналады. 1998 жылдың қаңтар айынан қолданысқа енген қылмыстық іс жүргізу
кодексінің басты мақсаттарының бірі қылмыстық істер бойынша алдын ала
тергеудің тиімділігін қамтамассыз ету. Бұл үрдісте тергеушілер,
анықтаушылар, соттық сарапшылар, жедел қызметкерлер, маман криминалистер
ерекше орын алады. Қылмыстық іс бойынша жүргізілетін барлық әрекеттер
процесуалдық болады, өйткені олар қылмыстық іс жүргізу кодексімен
реттелген. Осыған орай қылмыстық іс бойынша тергеушінің жүргізетін барлық
процесуалдық әрекеттерін тергеу әрекеттері деуге болмайды. Тергеу
әрекеттері бұл қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді жинауға, яғни оларды
табуға, алуға және бекітуге бағытталған әрекеттер. Тергеу әрекеттерінің
басқа процессуалдық әрекеттерден айырмашылығы осыда. Ал, процессуалдық
әрекеттері, жоғарыда айтылғандай мазмұнына тек қана тергеу әрекеттерін
кіргізіп қана қоймай, басқа да іс бойынша қабылдаған шешімдерді және
жүргізілген әрекеттерді білдіреді. Ал енді жалпы криминалистиканың
тактикалық мағынасын айтатын болсақ немесе ашатын болсақ, тактика - деп
белгіленген мақсатқа жету үшін қажет әдістер мен тәсілдер жиынтығын
түсіну керек.
Тактикалық тәсілді қолдану ешқандай жағдайда тергеу әрекетіне
қатысушылардың қадір қасиетін ешкімнің қорланбауы керек, олардың
өмірлеріне, денсаулығына қауіп келтірмеуі және өмірлерінің сырларын
жарияламауы қажет. Қылмысты тергеу оқиға орнының, уақытының, қоршаған
ортасының нақты жағдайларда, қылмыстық сот ісін жүргізүге қатысушы
тұлғалардың тәртібі мен нақты өмірдің басқа да процестерімен өзара
байланыста жүзеге асады. Тергеудің нәтижелілігіне тергеушіге белгісіз
басқа да факторлар өз әсерін тигізеді. Ақырында бұл күрделі жүйе тергеуші
әрекет жасайтын нақты жағдайды құрайды.
Тактикалық тәсілдердің заңдылығы туралы айтқанда, келесіні
ескерген жөн, кейбір тәсілдер қылмыстық іс жүргізу заңында
көрсетілген және оларды қолдану белгілі бұйрық түрінде көзделгендігін
ескерген жөн. Мәселен, танылатын субьектіге сонымен бірге тануға
ұсынылатын азаматтар арасынан өз еркі бойынша кез- келген орынды таңдап алу
құқығын беру қажеттілігі көзделген. Тану нәтижелерінің обьектілігі мен
шындылығын қамтамассыз етуге бағытталған бұл талап мүмкінсіз орындалып,
өзінің дәлелдемелік күшін жоймауы тиіс. Бірақ заң талабынан болатын
тактикалық тәсілдер өте аз. Олардың көбін заң шығарушы көздемеген,
сондықтан олар тергеушінің еркі бойынша қолданылады. Тактикалық тәсілдерді
қолдануы- өнегелілік нормаларына сай заңға қайшы келмейтіндей болуы керек.
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері
Қылмыскер өзінің және қылмысқа қатысушылардың әшкереленбеуі үшін
қылмыс құралдарын, қаруларын, қылмысты айқындайтын іздерді, құжаттарды және
қылмыстық жолмен табылған заттарды мұқият жасыруға тырысады. Ал бұл
заттардың толық және дер кезінде табылуы қылмыстық іс бойынша дұрыс, яғни
әділ шешім қабылдау үшін маңызы өте зор.
Тінту тек қана жеткілікті негіздер болған жағдайда ғана прокурормен
санкцияланған тергеуші немесе анықтамашының шығарған қаулысы бойынша
жүргізіледі. Жеткілікті негіздер деп тергеу кезінде анықталған немесе жедел-
іздестіру шараларын жүргізгенде алынып, кейін процессуальдық жолмен
тексерілген мәліметтерді айтамыз, яғни бір адамда немесе бір жерде қылмыс
қарулары мен құралдары, құжаттар, заттар мен бағалы заттар және басқа да іс
бойынша маңызы бар объектілер болуы мүмкін деп ойлайтындай мәліметтер
жеткілікті көлемде болғанда ғана жүргізіледі.
ҚР ҚІЖК-нің 230-шы бабында бұл тергеу әрекеті келесідей сипатталады:
тінту іс үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және алу
мақсатында жүргізіледі.
Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттарды белгілі бір үй-
жайда немесе өзге орында, не нақты адамда болуы мүмкін деп болжауға
жеткілікті деректердін болуы негіз болып табылады. Тінту іздестіріліп
жатқан адамдарды немесе мәйіттерді табу үшін де жүргізілуі мүмкін –деп
көрсетілген. Е.Жәкішевтін Криминалистикалық тактика- деген оқулығында
тінту жүргізу тактикасына келесідей сипаттама берілген. Қандай қылмыс
жасаса да қылмыскер осы қылмыстың ашылуына оның ізің жасыруға әр турлі
әрекеттер жасап, қылмыстың ізің суытып, айғақ заттарды тығып, жоқ етуге
тырысады. Сондықтан тергеу қызметкерлерінің міндеті,-қалай болғанда да
қылмысты ашуға керекті дәлелдемелерді,айғақ заттарды тез арада тауып алу.
Осындай айғақ заттарды тез арада тауып алып, қылмысты ашуға көмектесетін
тергеу әрекеттерінің бірі-тінту[1].
Қылмыстық іс жүргізу заңында тергеудің бұл әрекетіне түсінік
берілмеген. Жанында егер істің мән жайына байланысты айғақ затарды
қылмыскер не басқа адамдар оз еркімен бермесе, олар тінту жүргізу арқылы
алынады деп қана көрсетілген. Тінтуді уақыт өткізбей дер кезінде жүргізу
керек. Сонда ғана іске керекті деректерді тауып алуға болады.
Тінту дегеніміз - үй- жайды, қора- ауланы еріксіз турде қарау арқылы
іске қатынасы бар айғақ заттарды, тығылып қалған қылмыскерді тауып алу
үшін жүргізілетін, занда көрсетілген күрделі тергеу әрекеті.
Тінтудің мақсаты - әдейі тығып қойған немесе тығулы тұрған заттай
дәлелдемелерді арнайы тактикалық әдістерді қолдану арқылы тауып алу.
Тінтудің басты міндеттері төмендегідей болып келеді:
1. Дәлелдемелерді табу және тәркілеу. Мұндай дәлелдемелер қатарына:
• Қылмыс заты (атыс қаруы, улы зат, есірткі т.с.с.);
• Қылмыс іздері бар заттар (жалған жасалғаны көрінуі мүмкіннемесе
өзгеру іздері бар құжаттар, жәбірленушінің киімдері, заттары т.с.с.);
• Қылмыс бағытталған объектілер (ұрланған бағалы заттар және т.б.);
• Қылмыстық жолмен табылған ақшалар, бағалы заттар мен бұйымдар т.с.с..
• Қылмысты ашуға, дәлелдеуге, айыпталушыларды анықтап, жауаптылықты
жеңілдететін не ауырлататын түрлі құжаттар мен заттарды табу.
2. Затты тәркілеу жолымен алу арқылы қылмыспен келтірілген материалды
шығынның орнын заңды түрде алу арқылы толтыру.
3. Құқық қорғау органдарынан қашып жүрген қылмыскерді анықтау, жоғалып
кеткен адамды, мйітті не оның бөлшектерін табу.
4. Азаматтар арасында қолданылуы заңмен шектелген заттарды табу және
тәркілеу (атыс қаруы, суық қару, есірткі заттар, қымбат металл
өнімдерің жарылғыш заттар және т.б.)[2].
Тінту барысында көрсетілген жағдайлардың біреуі немесе бірнешеуі болуы
мүмкін. Тінту басында зат табылған жағдайда заттың иесінен қолдануға не
сақтауға болады деген рұқсат қағазын талап ету қажет, ол болмаған жағдайда
зат тәркіленуге жатады. Тінтудің өзге тергеу әрекеттерінен өзгешелігі бар.
Себебі, тінтудің мақсаты тергеу қарауының мақсатына қарағанда әлдеқайда
кең, өйткені қаралып жатқан объект толығымен тексеріледі.
Тінтудің басқа тергеу әрекеттерінен айырмашылығы – оның еріксіздігі.
Тінтудің бірнеше түрлері болады:
• жеке адамды тінту;
• тұрғын үйді;
• жеке бөлмені тінту;
• ауланы немесе басқа ғимараттар мен объектілерді тінту[3].
Кейбір авторлар қандай обьектілерді іздеп табу керек екенін
тізбектеп айтып көрсетеді. Мысалы: қылмыс жасауда қолданылған қару,
жалған құжаттар, қылмысердің киген киімі тағы басқа. Бұлардың бәрін іске
керекті айғақ заттар деп тұжырымдап көрсетсе де болады. Оқиға болған
жерді қарау мен тінтудін ұқастығы- осы екі тергеу әрекеті кезінде де
белгілі бір обьект не пәтер қаралып , айғақ заттар ізделеді.
Бірақ оқиға болған жерді қарау мен тінтудің арасында көп
айырмашылық бар. Ол біріншіден, осы тергеу әрекеттерінің міндеттерінен,
екіншіден олардың жургізілу әдісінен көрінеді. Оқиға болған жерді қарау
оқиғаның қалай болғаның, қылмыстың жасалу тетігін зерттеуге, оның кімнің
жасағаның анықтауға бағытталады. Тінтудің мақсаты әдейі тығып қойған
немесе тығулы тұрған айғақ заттарды арнайы тактикалық әдістерді қолдану
арқылы тауып алу. Кейбір авторлар тінту әрекетін жедел- іздестіру әрекеті
ретінде қарастырады. Тінтуді жедел- іздестіру әрекеті деп санауға
болмайды. Жедел-іздестіру әрекеті, әрине тінту үстінде, тіпті тінту
басталғанға дейін де жүргізіледі. Оның мақсаты – тергеушіге тінтуді
сапалы жүргізуге керекті деректер тауып беру, атап айтқанда қандай зат
қай жерде болуы жөнінде, тінтілетін адамда қару барма, жоқпа, тінтуді
жүргізүге керекті мәліметтер жинап, тауып беру. Сондықтан жедел-
іздестіру жұмыстарын тінтумен тұтас күйде қарауға болмайды.тнтудің басқа
тергеу әрекеттерінен айырмашылығы еріксіз түрде жүргізілуінде.
Әрқашан, белгілі бір тергеу әрекетін жүргізер алдында тергеуші оған
дайындық жұмыстарын жүргізеді. Тінту жүргізер алдында да солай, біріншіден
ол тінту жүргізілетін обьект және үйі тінтілетін адам жөнінде қажетті
бағдарлау мәліметтерін жинап алу керек .Тінтілетін және пәтер болса, оның
толық мекен-жайы, неше бөлмеден тұратыны, қылмыстың қай қатарда жасалғаны,
онда телефон барма, жоқ па, қанша адам тұрады, жеке үй болса ауласында не
бар, иті барма, жоқ па, қай мезгілде үйде кісілер болады, міне осының бәрі
алдын - ала анықталып болған соң тінту жүргізіледі.
Тінтілетін адам жөнінде-оның мінез-құлқы, қаруы болуы мүмкіндігі және
оны сипаттайтын басқада мәліметтерді жинап алу керек. Екіншіден, жедел
тергеу тобын құрған кезде алдын- ала тінтуге қандай лауазымды адамдардың
немесе мамандардың қатысуы керек екендігін анықтап алып, оларды қай
жерге орналастыру қажеттігін келісу керек. Үшіншіден, тінтуге керекті
арнайы техника құралдарын дайындау керек, айталық темірден не асыл
металдан жасалған заттарды іздейтін құралдарды дайындау керек. Дайындық
жұмыстары толық бітісімен тергеуші, жедел топқа кіретін адамдар тінтілетін
үйге келеді. Осы тінтілетін жерге тосынан, күтпеген мезгілде келу үшін де
жақындағанда жедел топтағы адамдар бөлініп, осы обьектіге жан жақтап жеке-
жеке келуі керек. Үйге жақындар алдында үйдің манайында бөтен адамдар
барма, жоқ па соны абайлап қарау қажет. Тінтілетін пәтер көп қатарлы
болса, бір қабат жоғары өтіп кетіп, тосу керек. Есік жабық болса , қағып
не қонырау беріп, егер жөн сұраса бір басқа себеппен келгенің айту керек,
коммуналды мекемеден келген лауазымды адам болып, не басқа бір себеп
келтірген жөн. Өйткені тінтілетін адам кімнің келіп тұрғаның алдын- ала
білмеуі керек. Ереже бойынша тінту күндізгі уақытта жүргізілүі керек, тек
кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда ғана өзгеруі мүмкін. Олардың
қатарына қылмыс үстінде ұстау, қылмыскерді ізін суытпай қуған кезде, және
оның іске қатысты дәлелдерді жою қаупі бар деген кезде, әр уақытта тінту
тергеу әрекеті тергеушіден ұйымдастыру шараларын және тактикалық әдістін
дұрыс қолдануын қажет етеді. Қылмыстарды тергеу кезінде тінту
қажеттілігі өте жиі пайда болады. Тінтудің оң нәтижелері тергеу барысына
өте қолайлы түрде әсер етуі мүмкін. Қылмыстық әрекеттердің көптеген
категориялары бойынша қылмысты ашу тінту жүргізусіз мүмкін емес. Мысал
келтіретін болсақ ұрлықты тергеу кезіңде, тінту көмегімен ұрланған
заттарды немесе қылмыстық жолмен алынған өзге де құндылықтарды анықтауға
болады. Адам өлтіру жөнінегі істерді тергеу кезіңде іске қатысты заттарды
немесе киімді, жәбірленушінің заттарын немесе құндылықтарын, атыс не суық
қаруды, ұландыратын заттарды және тағы басқа., табуға болады. Істерді
тергеу кезіңде тінту қалай болатыны барлық қылмыс категорияларын атап
көрсету мүмкін емес. Бірақ әр нақты іс бойынша тергеуді жүргізетін орган,
жоспарлау мәселесін шешуі тиіс. Тінтудің сәттілігі криминалистиканы білу
мен, тергеушінің тәжірибесінің деңгейімен операцияның барынша
жоспарланғандығымен және дайындалғандығымен, тергеушінің бақылаушылдығымен
тағы басқа тәжірибелік білімімен қамтамассыз етіледі.
Тінту жүргізуге, қылмыстық істегі бар дәлелдемелер немесе тінту
жүргізуге негіздейтін жедел –і здестіру қызметінің мәліметтері дәлел бола
алады.
Тергеуші нақтылы адамға, ұйымға қатысты жерде немесе бөлмеде іске
қатысы бар объект туралы негізге сәйкес, оны іздеп алу үшін тінту
жүргізеді.
Нақтылы жағдайда тінтуге міндетті түрде қатысатын адамдар:
- тінту жүргізіліп жаткан үй-жайдың иесі, оның кәмілеттік жасқа толған
мүшелері. Егерде кәмілеттік жасқа толған мүшелері болмаса, онда жергілікті
атқарушы органның қатысуы қамтамасыз етіледі;
- тінту жүргізіліп жатқан ұйымның, территорияның немесе жердің өкілі;
- дипломатиялық елшілік өкілдігінде тінту жүргізілсе, онда елшілік
басшысы немесе оның орнында уақытша тұрған адамның қатысуы міндетті;
- жоғарыда аталған жерде тінту жүргізілгенде прокурор жөне Қазақстан
Республикасының Шет ел Министрлігінің өкілі қатысады.
- куәгерлер катысады (КІЖК-ң 233 бабы-ның 3 тармағының 2 тармақшасында
көрсетілген жағдайларды қоспағанда).
Сонымен катар, белгілі оқиғаға байланысты төмендегі адамдар да қатыса
алады.
- мамандар: криминалист, химик, биолог және т.б.;
- қызметтік - іздестіру итімен кинолог қатыса алады;
- анықтама органының қызметкерлері;
- тілмәштар;
- ҚІЖК-де көрсетілген жағдайлар бойынша қорғаушы қатыса алады.
Тінту әр уақытта дер кезінде жүргізілуі керек. Өйткені ізделуге қатысты
обьектілер жойылып, өзінің дәлелдемелік мағынасынан айырылуы мүмкін.
Сондықтан да тінту кідірілмей жүргізілетін тергеу әрекеті қатарына жатады.
Әдетте тінту күндізгі уақытта жүргізіледі. Кідірілмейтін жағдайларда
түнде де жүргізілуі мүмкін. Оған қылмыскерді қылмыс үстінде ұстау, ізделуге
тиісті объектілер қылмыс мақсаты үшін қодданылатыны анықталса. Барлық
жағдайда тергеуші ұйымдық шараларды дер кезінде жүргізіп және
криминалистикамен талданған тактикалық әдістерді қолдануы қажет.
Тінту жүргізілетін жерге келгесін тергеуші дәлелді қаулысын тінту
жүргізілетін жердің иесіне жариялау керек. Одан қаулымен танысқаңдығы
туралы жазбаша куәландыру алынады. Содан тергеуші іске байланысы бар
объектілерді тергеу орнына өз еркімен беру тінтілетін адамның міндеті
екенін айтады. Кейбір жағдайларда тінтілетін заттар өз еркімен беріледі.
Бүндай жағдайда ол тінту хаттамасында көрсетілуге міндетті. Егер ізделуге
тиісті заттар берілмесе немесе жартылай беріліп қалғаны жасырылатыны болса
тінту жүргізіледі.
Тергеуші тінтілу жүргізіліп жатқан жердегі адамдарға тінтіліп жатқан
жерден кетуге немесе тінту аяқталғанша өзара сөйлесуге тыйым салуға құқы
бар.
Тінту кезінде тергеуші ізделуге тиісті объектілермен ғана шектелуге
міндетті. Ал айналымға заң бойынша тыйым салынған заттар мен құжаттар
табылса іске қатысты болмаса да алынуға жатады.
Егерде тінту кезінде тергеуден және соттан жалтарып жүрген адамдар
табылса, олар тергеу органдарына жеткізілуі қажет, ал қылмыскермен ұсталған
немесе қылмыскерлермен кепілге алынған адамдар дереу босатылуға жатады.
Тінту кезінде нақтылы оқиғаға байланысты ғылыми-техникалық жөне көмекші
қүралдар (металл іздеуші, өлік іздеуші т.б.) қолданылады. Тінту кезінде
табылған объектілер тергеу әрекеттерінің қатысушыларына көрсетіледі.
Сонымен қатар табылған заттар өзінің атымен, күйімен, саны және сапасымен,
ауырлық дәрежесімен, жеке белгілерімен, табылған орнымен көрсетіледі. Олар
тергеушімен арнайы жеке-жеке оралып мөрленеді.
Тергеуші тінту жүргізіліп жатқан адамның немесе тінту кезінде табылған
адамның жеке өмірінің жарияланып кетпеуіне жағдай жасауы міндетті.
Көптеген жағдайларда тінту көп уақыт пен күшті талап етеді. Тінту
процесінде тергеуші білмеген қылмыс туралы куәландыратын әр түрлі
обьектілерді табуы мүмкін. Мысалы, ұрлық үшін айыпталған тұлғаны тінту
кезінде оның үстінен есіртке заттарды табуға болады. Сәтті түрде
жүргізілген тінту тергеудің үлесіне нәтиже беруі мүмкін. Тінту жолымен
алынған заттай дәлелдемелер көп жағдайда қылмыскерді әшкерелеуге мүмкіндік
береді. Бірқатар жағдайларда тінту жасалып немесе дайындалып жатқан
қылмыстар жөңінде дәлелдемелерді алудың жалғыз құралы да болуы мүмкін.
Осыған бір мысал келтіріп көрейік: Азамат Қабатов Д. полиция
органдарына өзінің әйелінің жоғалып кеткендігі жөңінде хабарлады. Тергеу
кезінде арыз берушінің өзінің әйелін өлтіргендігі жөнінде сезіктінің пайда
болуына негіз беретін мәліметтер жиналады. Қабатовтың үйінде тінту
жүргізіледі. Ас үйдің еденінің астында 1,5 метр терендікте қылқындырып
өлтірген белгілері бар жоғалған әйелдің мәйіті табылады. Қабатов осы жерде
өзінің әйелін өлтіргендігін мойындайды. Осы келтірілген мысал тергеу
әрекеті ретіндегі тінтудің маңызын көрсетеді.
Криминалистика осы тінту мәселесіне көп көңіл аудара отырып, осы
салада тергеу тәжірибесін жинақтап тінтудің сәтті нәтижесін қамтамассыз
ететін тактикалық және техникалық әдістерді құрады. Осылай, С.Е.Еркенов
пен С.И.Сұлтановтың пікіріне жүгінетін болсақ; тінту тек жеткілікті
негіздер болған жағдайда ғана прокурормен санкцияланған тергеуші немесе
анықтаушының шығарған қаулысы бойынша жүргізіледі.
Жеткілікті негіздер деп тергеу кезінде анықталған немесе жедел-
іздестіру шараларын жүргізгенде алынып, кейін процессуалдық жолмен
тексерілген мәліметтерді айтамыз, яғни бір адамда немесе бір жерде қылмыс
қарулары мен құралдары, құжаттар, заттармен бағалы заттар және басқада іс
бойынша маңызы бар обьектілер болуы мүмкін деп ойлайтындай мәліметтер
жеткілікті көлемде болғанда ғана жүргізіледі[4].
Азаматтардың үй- жайына тиіспеушілік ҚР Конституциясымен және басқа
заңдарымен қорғалады. ҚР ҚІЖК – де азаматтардың үй- жайының тиіспеушілігін
қарастырған. Тұрғын үй тиісілмейді. Тұрғын үйге, онда тұратындардың еркінен
тыс кіру, оның қарауы мен тінтуін жүргізу тек заңмен анықталған жағдайларда
және тәртіптерде ғана жіберіледі.
Тінту мен алуды тергеуші дәлелді қаулы бойынша жүргізеді. Тінту
жүргізу туралы, сондай-ақ мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге
құпияны қамтитын құжаттарды алу туралы қаулыға прокурор немесе оның
орынбасары санкция беруге тиіс. Тұрғын үйде онда тұрып жатқан адамдардың
еркінен тыс алу ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының он екінші
және он үшінші бөліктерінің ережелері бойынша жүргізіледі.айрықша
жағдайларда, іздестіріліп жатқан және алып қоюға жататын обьект оны табуды
ұзаққа созудан жоғалуы, бүлінуі немесе қылмыстық мақсатта пайдаланылуы
мүмкін болғанда не іздестіріліп жатқан адам жасырынуы мүмкін болғанда тінту
прокурордың санкциясынсыз, бірақ жүргізілген тінту туралы кейін жиыриа
төрт сағат ішінде оған хабарлау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Аталған
хабарламаны алғаннан кейін прокурор жүргізілген тінтудің заңдылығын
тексереді және оның заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы щығарады.
Жүргізілген тінтудің заңсыз екені туралы шешім қабылдаған жағдайда бұл
әрекет іс бойынша дәлел ретінде жіберілмейді.
Дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй- жайларда, сондай-ақ
дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың отбасылары тұрып жатқан
үй- жайларда тінту мен алу ҚРҚылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының он
алтыншы бөлігінде белгіленген талаптарды сақтай отырып жүргізіледі.
Тінту жүргізу басталар алдында тергеуші оларды жүргізу туралы
қаулыны көрсетуге міндетті. Тінтуге кіріскенде тергеуші іс үшін маңызы
болуы мүмкін, алынуға жататын заттар мен құжаттарды ерікті түрде
беруді ұсынады. Егер олар ерікті түрде берілсе және алынуға жататын заттар
мен құжаттардың жасырылғанына күмәндануға негіздер болмаса, тергеуші одан
әрі іздеу жүргізбеуге құқылы. Егер жабық үй- жайлар мен қоймалардың иесі
оларды ерікті түрде алудан бас тартса, тінту жүргізген кезде олар алынуы
мүмкін. Бұл ретте есік құлыптарын және басқа заттарды қажетсіз бүлдіруге
жол берілмеуге тиіс.
Алу кезінде тергеуші алынуға жататын заттар мен құжаттарын беруді
ұсынады, ал бұдан бас тартылған жағдайда алу мәжбүрлі түрде жүргізіледі.
Тергеуші сол үй- жайда тұрып жатқан адамның немесе басқа адамдардың жеке
өмірінің тінту мен алу кезіңде анықталған мән- жайларының жария
етілмеуіне шаралар қолдануға міндетті. Тергеуші тінту немесе алу
жүргізіліп жатқан үй- жайда немесе орында тұрған адамдарға және осы үй-
жайға немесе орынға келген адамдарға тінту немесе алу аяқталғанға дейін
ол жерден шешуге, сондай- ақ бір-бірімен немесе өзге адамдармен
сөйлесуге тыйым салуға құқылы. Тінту мен алу жүргізілген кезде тергеуші
іске қатысы болуы мүмкін заттар мен құжаттарды алумен шектеуге тиіс.
Айналымға салуға тыйым салынған заттар мен құжаттар олардың іске
қатыстылығына қарамастан алынуға тиіс. Алынатын заттар мен құжаттар
күәгерлерге және қатысып отырған басқа да адамдарға көрсетіледі, бұып
түйіледі және тінту немесе алу жүргізілген жерде мөрмен бекітіледі
және куәгерлер мен бұған қатысып отырған басқа адамдардың қол қоюымен
куәландырылады. Тінту жүргізген кезде қажет болған жағдайда фотосуретке,
киноға түсіру және бейнежазба жүргізіледі ҚР Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 232- бабына сәйкес. Осылайша, тінту жеке адамды тінту және алу
тергеу әрекеттерінің заңдық ережелерін талдадық, тінтуге тікелей қатысы
бар тұрғын үйдің тиіспеушілігі ҚР Конституциясымен және ҚР-ң басқа да
заңдарымен қорғалатындығың және барлық тінтулермен алулар үшін ортақ
қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарын қарастырдық. Жоғарыда айтылғандарды
әрі қарай терең зерттеу мақсатында ҚР Конституциясының 25- бабын, ҚР
Қылмыстық іс жүргізу коднксінің -17 бабын, 222-бабының 12-16 бөліктерін,
230-234 баптарын қарауға болады. ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес
17-бап, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, тұрғын үйге қол сұғылмайды, тұрғын
үйге онда тұратын адамдардың еркіне қарсы кіруге, оны қарауға және тінту
жүргізуге заңда белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол
беріледі- делінген, ҚР-ң Ата заңы Конституцияға сәйкес 12- бабында, адам
құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.
Адам құқықтарымен бостандықтары әр-түрлі кімге тұмысынан жазылған,
олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге
де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай
анықталады. Республикасының азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға
ие болып міндеттер атқарады. Конституцияда заңдарда және халықаралық
шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар
Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды
пайдаланады, сондай-ақ міндеттерді атқарады. Адамның және азаматтың өз
құқықтарымен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен
бостандықтарын бұзұға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа
нұқсан келтірмеуге тиіс. Ал, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының,
12- бөлігінде тұрғын үйді тексеру тек онда тұратын кәмелетке толған
адамдардың келісімімен немесе прокурордың санкциясымен ғана
жүргізіледі. Егер онда тұратын адамдар кәмелетке толмағандар болса немесе
психикалық немесе өзге ауыр науқастан зардап шегетіні белгілі болса немесе
тексеруге қарсы болса, тергеуші покурордың санкциясы алынуға тиіс мәжбүрлеп
тексеру туралы қаулы шығарады.
Прокурор санкция беруден бас тартқан жағдайда тексеру жүргізілмейді.
222-баптың 16-бөлігінде, Дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй-
жайлардағы, сондай-ақ дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың
отбасылары тұратын үй- жайларды тексеру тек дипломатиялық өкілдік
басшысының немесе оның орындағы адамның өтініші бойынша немесе олардың
келісімімен және олардың көзінше жүргізіледі. Дипломатиялық өкілдік
келісіміне ҚР-ң Сыртқы істер министрлігі арқылы сұрау салынады. Тексеру
жүргізілген кезде прокурордың және ҚР-сы Сыртқы істер министрлігі өкілінің
қатысуы міндетті. Ал енді, А.Е.Абуовтың- оқулығында көрсетілген тінту
жүргізудің кейбір ерекшеліктерін қарастырып кетейік; ҚР Қылммыстық іс
жүргізу кодексінің 135 -бабының 2-бөліміне сай тінту аса күрделі
жағдайларда прокурордың рұқсатыңсыз да өткізіле береді, бірақ тәулік немесе
жиырма төрт сағат ішінде жазбаша түрде прокурорға хабарлауға тиіс.
Санкцияны күтуге болмайтын аса күрделі жағдайларға мыналарды жатқызуға
болады:
1. Қылмыстың жасалып не дайындалып жатқаны белгілі болса;
2. Қылмыстың ізі суымай тұрып анду нәтижесінде қылмыскердің тығылған
жері немесе заттай айғақтардың жатқан жері анықталса;
3. Жәбірленуші немесе күә қылмыскерді тікелей, не қылмыскердің тығылған
жерін, немесе заттай айғақтың болуы мүмкін жерін көрсетсе;
4. Тінтуді соңға қалдырған жағдайда обьектілердің бөлінуі, жойылуы,
басқа жерге тығылуы мүмкін болған жағдайда. Күдіктіні ұстау кезіңде
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 109- бабына сәйкес жеке басты
тінту жүргізіледі. Тінту барысында шешілетін жағдайлар мақсатқа
тәуелді.
Тіңтудің басты міндеттері төмендегідей болып келеді:
1) Дәлелдемелерді табу және тәркілеу, мұндай дәлелдемелердің қатарына
мыналар жатуы мүмкін:
A. Қылмыс заты (атыс қаруы, ұлы зат, есірткі, ұрлыққа қолданатын
құралдар тағы сол сияқты).
B. Қылмыс іздері бар заттар (жалған жасалғаны көрінуі мүмкін ненмесе
өзгерту іздері бар құжаттар, жәбірленушінің қаны, шашы,немесе басқа
да іздері қалған киімдер мен заттар).
C. Қылмыс бағытталған обьектілер (ұрланған, бағалы заттар және тағы
басқа).
D. Қылмыстық жолмен табылған (ақшалар, бағалы заттармен бұйымдар,
құжаттар тағы сол сияқты).
E. Қылмысты ашуға, дәлелдеуге, айыптыларды анықтап, айыпты женілдету
немесе керісінше ауырлатуға көмектесетің түрлі құжаттар мен
заттарды табу.
2) Затты тәркілеу жолмен алу арқылы қылмыспен келтірілген материалды
шығынның орынын айыптыдан заңды түрде тартып алу арқылы толтыру.
3) Құқық қорғау органдарынан қашып жүрген қылмыскерді анықтау
жоғалып кеткен адамның мәйітің немесе оның дене бөлшектерің табу.
4) Азаматтар арасында қолданылуы заңмен тыйым салынған заттарды табу
және тәркілеу ( атыс қаруы, суық қару , адамға қатты әсер ететің ұлы
,психотропиялық және есірткі заттар, қымбат металл өнімдері,
радиоактивтік заттар, жарылғыш заттар және тағы басқа ).
Тінту барысында көрсетілген жағдайлардың біреуі немесе бірнешеуі
болуы мүмкін. Тінтудің басында, азаматтық айналымнан алынып тасталған
заттар табылған жағдайда (ҚР Азаматтық кодексінің 134- бабына сәйкес),
заттың иесінен қолдануға немесе сақтауға болады деген рұқсат қағазын талап
ету қажет, олар болмаған жағдайда зат тәркіленуге тиісті. Тінтудің өзге іс
жүргізу әрекеттері: тергеу қарауынан және алудан өзгешелігі бар. Себебі,
тінтудің мақсаты тергеу қарауының мақсатына қарағанда әлдеқайда кең,
өйткені қаралып жатқан обьект толығымен зерттеледі. Ал енді, А.Г.
Филипоновтың редакциясынан, криминалистика оқулығында көрскетілген
сызбаны қарастырайық;
№ 1 Тізбе.
Тінту
мақсаты
Дәлелдемелік маңызы Іздестіріліп Конфескелеуге жататын
бар заттарды табу жүрген заттарды анықтау.
дәлелдемелерді
табу
№ 2 Тізбе
Негізгі бағыт беретін Прокурордан санкцияТінту уақытын
деректерді табу. алу. белгілеу.
Тінтуге дайындық
Тінтуге қатысатын Тінту жүргізу Техникалық құралдарды
қатысушыларды жоспарын құрұ дайындау.
дайындау
Тізбелерде көрсетілген кейбір негіздерге тоқталатын болсақ,
мысалы: тінту жүргізуге негіз болуы керек, соған байланысты тінту
жүргізер алдында, нақты тінту жүргізілетін обьект тұлға, анықталуы
керек. Осындай негіздер болмаса тінтуге жол берілмейді.
Құпиялы түрде келіп түскен хабарлар, жайдан- жай тінтуге негіз бола
бермейді. Олар процессуалдық түрде тексеріліп өту керек. Тінту жүргізудің
кейбір сұрақтары қиын болып келеді, мысалы: қылмысқа қатысты дәлелдемелер,
сезіктінің, айыпталушының туыстарының, таныстарының үйінде болуы мүмкін.
Осы сұрақты шешу үшін, тергеуші ең бірінші осы туыстарымен,
таныстарымен қандай қатынаста екенің анықтау керек. Енді уақыты туралы
айтатын болсақ, тінту бұл кейінге қалдырылмайтын және оны жүргізүге
негіздер және қажетті дәлелдемелер болғанда жүргізіле бастайды , тінту
жүргізудің уақытын созу , қылмыскердің дәлелдемелерді жоғалтуға жол
береді.
Тінту жүргізудің нәтижесі күтпеген кезде жүргізілуі болып
табылады. Бұл тінту жүргізілейін деп жатқан обьект немесе адамның
дәлелдемелерді, алдың- ала тығу немесе тағы басқа әрекеттердің жасалмас
үшін жүргізіледі. Күтпеген жерден тінту жүгізуге дайыңдық бұл толық
құпия түрде жүргізілуі керек. Заңға сәйкес тінту кейінге қалдырылмайтын
негіздерден басқа, күңдізгі уақытта жүргізіледі. Негізінен тінтуді
таңертен жүргізу тиімді болып табылады, өйткені тінтілетін адамдар,
обьектілер, үйлерінде және тергеушінің уақыты жеткілікті болады.
Тінту жүргізуге қатысушыларды міндетті және міндетті емес қатысушылар
деп бөлуге болады:
1) тергеуші, немесе анықтау жүргізетін тұлға;
2) күәгерлер;
3) тіңтушілер;
4) ұйым уәкілі.
Тінтуге бұл қатысушыларсыз жол берілмейді. Міндетті емес қатысушылар:
1) техникалық қызметкерлер;
2) мамандар;
3) жәбірленуші, сезікті, айыпталушы, куә болып табылады. Тергеушілер
және полиция қызметкерлері тінтуде бірнешеу болуы керек. Тінтуді
жалғыз жүргізу тиімсіз. Куәгерлерді тіңтудің алдында дұрыстап таңдау
керек:- өйткені тінтілушілер жайында тінту кезіңде олардың жеке өмірі
туралы деректер анықталуы мүмкін, оларды жарияламау керек. Куәгерлер
арасында тінтілушілермен таныс адамдар болмауы керек. Тінтуде маман
көмегі арнайы құралдарды қолданумен тиімді болып табылады. Құрал
негізінен: мәйітті, табу үшін рентгендік аппарат көмегін тигізеді.
Техникалық кызметкерлер негізінен арнайы сантехникалық, желілерді білетін
болуы керек. Техникалық құралдарды дайындау – негізінен жарықтандырғыш,
өлшейтін , кесетін, күрек, лом және тағы басқа. Қажетті құралдарды дайындау
болып табылады.
1994 жылы шыққан К.Ф.Герасимоов пен Л.Я.Драпкиннің редакциясындағы
Криминалистика,- оқулығында тінтуге келесідей тусінік берілген:- бұл
тергеу әрекеті мәжбүрлі түрде үй ішінде және басқа обьектілерде
жүргізіледі. Тінту кезіңде, тергеуші құлып ілініп тұрған обьектілерді
ашуға құқылы, егерде иесі оған қарсы болсада. Тінтудің негізгі мақсаты,-
қылмыс құралын іздеу алу болып табылады, заттай дәлелдемелерді табу,
мәйіттерді, тұлғаларды, табу болып табылады. Тінтудің қосымша мақсаты
болып: барлық заңсыз обороттағы заттарды алу, қолдануға тиім салынған
заттарды алу. Тінту көлемі бойынша: негізгі, қосымша, болып бөлінеді.
Мысалы: негізгіге үйді алатын болсақ, ал бірнеше уақыт өткен соң, сол
үйдің қасындағы обьектілерді тінту бұл қосымша болып табылады[5].
Ал, керектілігімен тінту, бастапқы, қайталама, болып бөлінеді,
қайталама бұл егер – бастапқы тінту сапасыз жүргізілсе. Бір уақытта
тінтілетін обьект бойынша – топтық, бұл егер тінту бірнеше тұлғада
жүргізіліп жатса, жеке бұл жеке бір обьектіні тінту болып табылады.Осы
сұрақтарды қорытындылай отырып тінту әрекеті бұл уақытты күттірмейтің
және кейінге қалдыруға болмайтын әрекет екенің көз жеткізуге болады.
Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
Конституциясының тұрғын үйге қол- сұқпаушылық қағидасын бекітуі де
кенеттен емес. Осыған сәйкес тұрғын үйден айыруға тек сот шешімі
негізінде ғана жол беріледі. Үйге ену, оған қарау мен тінту жүргізу тек
заңмен белгіленген жағдайлар мен тәртіпте ғана жол беріледі. Қылмыстық іс
жүргізу кодексіне сәйкес тінту жүргізүге іс үшін маңызы бар заттардың
немесе құжаттардың белгілі бір үй-жайда немесе өзге орында не нақты адамда
болуы мүмкін деп болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз блып
табылады. Бір жағдайларда тінту үшін негіз болып белгілі бір
жерлерде белгілі бір тұлғаларда тергеу үшін қажетті болатын заттардың
болуы жөніңдегі куәгерлердің айғақтары немесе ұйымдардың хабарламалары
табылса, екінші жағдайда тінтуді жүргізу қажеттілігі істің
жағдайларынан шығып отырады. Тінту өңдірісі үшін фактілі негіздер болып
ізделетін заттар белгілі бір жерде немесе белгілі бір тұлғада болуы
мүмкін деген негізді ойдың қалыптасуына мүмкіндік беретін пайым
бойынша жинақталған мәліметтер - дәлелдемелер табылады. Бұл
дәлелдемелерді бағалау кезінде жедел- іздестіру жолымен алынған
деректерде ескертілуі мүмкін. Алайда тінту өңдірісі туралы шешіледі. Тек
жедел-іздестіру мәліметтері негізінде ғана негіздеуге жол берілмейді,
өйткені ол азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарының саласына
негізсіз енуге алып келуі мүмкін. Мысалы: тергеуші тінту жүргізуге құқығы
болады егер айыпталушының үйінде немесе сонымен байланысты тұлғаның
үйінен ұрланған заттарды көрдік десе, немесе айыпталушы түнде бір
нәрсені бақшада көміп жатқандығын көрдім деген жағдайларда. Қалай
дегеніменде тергеуші прокурордан тінтуге рұқсат сұрау кезінде тінтілетін
адамда не оның үйінде іс үшін маңызы бар құжаттар немесе заттардың бар
екендігі туралы мәліметтер келтіруі тиіс. Сонымен қатар тергеуші немесе
анықтау органдары тінтуді прокурордың санкциясын алмай тұрып та
жүргізілетін кездері болады.
Бірақ мұндай жағдайлар тек ерекше тәртіпте ғана жүргізілуі мүмкін.
Яғни айрықша жағдайларда, іздестіріліп жатқан және алып қоюға жататын
обьект, осы тануды ұзаққа созылудан жоғалуы, бүлінуі немесе қылмыстық
мақсатта пайдалануы мүмкін болғанда тінту прокурордың санкциясынсыз,
бірақ жүргізілген тінту туралы кейін жиырма төрт сағат ішінде оған
хабарлау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Аталған хабарламаны алғаннан
кейін прокурор жүргізілген тінтудің заңдылығын тексереді және оның
заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы шығарады. Жүргізілген тінтудің
заңдылығын тексереді және оның заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы
шығарады. Жүргізлген тінтудің заңсыз екені туралы шешім қабылданған
жағдайда бұл әрекет іс бойынша дәлел ретінде жіберілмейді. Тінту тек
айыпталушы тұлғада ғана жүргізіледі деп есептеу дұрыс емес заң мұндай
талап қоймайды. Іс үшін маңызы бар заттарды немесе қылмыстық жолмен
алынған өзге де құндылықтарды, тек айыпталушы ғана емес сонымен қатар
оның туысқандары мен таныс жақындары да тығып сақтай алады. Егер мұндай
тұлғалар өз еркімен тергеу органдарына осы заттай дәлелдемелерді
бермеген жағдайда, бұл органдар осы заттай дәлелдемелерді мәжбүрлі
түрде алуға құқылы болып табылады. Тінтуді жүргізу үшін процессуалдық
негіз болып тергеушінің мотивтелген қаулысы табылады. Тінту обьектілері
болып тергеуші іске қосу үшін тауып алуға оны салынатын тергелетін
қылмысқа қатысы бар заттар, құжат- материалдары және құңдылықтар
табылады. Тінту обьектісінің нақты тізімін беру мүмкін емес өйткені
олар өте әр- түрлі және олардың сипаты бір жағынан қылмыс құралымен
анықталса, екінші жағынан тергелетін істің ерекшеліктерімен анықталады.
Нақты айтқанда тінту кезіңде не табылу және алыну керек екендігі сұрақ әр
істің жағдайына байланысты болады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексмен заттай дәлелдемелердің ұғымы анықталып, осы түрдегі
дәлелдемелердің түрлері мен сипаты анықталады.
Тінту обьектісі жөніңде сөз ете келе ең алдымен аталған бапта
көрсетілген заттай дәлелдемелерді ескеру керек. Оларға келесілер
жатқызылған:
1) қылмыстың қарулары; оларға мысалы, адам өлтіру кезіңде атыс немесе
суық қару, ұландыру кезіңде – у, диверсия кезіңде- жарылғыш заттар және
тағы басқа.
2) өзіңде қылмыстың ізің сақтап қалған заттар – қан іздері бар киімдер
тағы басқа.
3) қылмыс обьектісі болған заттар: ұрланған мүлік, ақша тағы басқа
құндылықтар.
4) тінту іс жүзіндегі мән- жайын белгілеуге, кінәлілерді табуға не
айыпты жоққа шығаруға немесе жауапты жеңілдетуге құрал болуы мүмкін басқа
да заттар мен құжаттар; күрек, жазу кітапшасы, ортасынан парақ жыртылған
дәптер және тағы басқа. Сонымен қатар тінту обьектілер қатарына
азаматтық айналымнан алынып тасталған заттар да жатқызылуы мүмкін.
Олардың тізімі нақты азаматтық заңмен анықталған. Жоғарыда құжаттар
жөңінде сөз етілген болатын.
Алдымен құжаттарды қиын екендігін атап өткен жөң. Өйткені мұндай
затты тығу өте оңай. Тінту кезіңде тергеуші тек құжатты ғана емес
сонымен қатар оның бөлшектерін де іздеп алуы керек, өйткені көп
жағдайларда криминалистика ұсынатын әдістерді қолдана отырып
жыртылған парақтарды реставрацияға ұшыратып қайта оның мазмұның
қалпына келтіруге болады. Тінту барысында қылмыскерлердің ұрланған
заттары мен құндылықтарды ғана емес, сонымен қатар олардың белгілерін және
заттай дәлелдемелердің іздерінде іздеу керек. Заттарды арнайы тексеріп,
ашу туралы ереже, егер сол заттар арнайы жасалған тайниктерде сақталған
болса келесідей мотивтермен белгіленіп анықталған. Тек ерекше жағдайларда
ғана заттарды тайниктерде сақтайтын тұлғаларда қылмыстық мотив
болмайды. Оларға, мысалы: әлі де екі көзқарасты ұсталып өздерінің
қаражаттарын банкке салуға қорқатындар және сол себептен осындай
заттарды көшіп немесе өзге де жолмен тығып тастайтын адамдар жатады. Бірақ
бұл ерекшелік. Ал, көп жағдайларда тайниктерді қылмыскерлер пайдаланады.
Міне, осы себептен тінту жүргізуші тұлға әдеттегі сақтау қоймаларын
тінтумен шектелмеуі керек, (шкаф, стол, сандық және тағы басқа). Сонымен
тінту үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және алу мақсатында
жүргізіледі. Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттардың
белгілі бір үй- жайда немесе өзге орында не нақты адамда болуы мүмкін деп
болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз болып табылады.Тінту
іздестіріліп жатқан адамдарды немесе мәйіттерді табу үшін де
жүргізілуі мүмкін. Осыған сәйкес тінтудің келесідей түрлері заңмен
белгіленген екендігін көруге болады.
1.Тінтілетін обьектілерге байланысты;
1) тұрғын жайларда,
2) дипломатиялық өкілдіктер орналасқан тұрғын жайларда,
3) жеке тінту,
4) аумақта тінту жүргізу.
2.Мақсатына байланысты тінту келесілерді табу үшін жүргізіледі;
1) әкелетін адамдарды,
2) мәйіттерді,
3) заттар мен құжаттарды,
4) азаматтық талапты немесе тәркілеуді қамтамасыз
ету мақсатында мүлікті.
3.Ұйымдастыру әдісіне байланысты;
1) жеке,
2) топтық.
Тұрғын жаймен аймақты тінту тұрғын үйлерді, пәтерлерді, сарайларды,
үй-жиһазын, бақшаларды және тағы басқа іс үшін маңызы бар заттармен
құжаттарды табу мақсатында тінтуден тұрады. Мұңдағы баспана немесе
тұрғын жай, дегенгіміз – бір немесе бірнеше адамның уақытына немесе
тұрақты туруына арналған үй- жай немесе құрылыс, оның ішінде, меңшікті
немесе жалға алынған пәтер, үй, мейманхана нөмірі, каюта, көп пәтерлі
үйлерді қоспағанда, оларға тікелей жалғанатын тұрғын үйлердің
верандалары, терассалары, галереялары, болғандары–сондай өзен немесе теңіз
кемесі!...
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту
Тінту жеке тұлғаларды, үй - жайларды, құрылыстарды, ғимараттарды, жер
учакелерін, іздеуде жүрген тұлғалар мен олардың отбасын немесе ұйымын
мәжбүрлеп тексеру үшін жасалынады.
Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттардың белгілі бір
үй -жайда немесе өзге орында заңды не жеке тұлғада не нақты адамда болуы
мүмкін деп болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз болып табылады (ҚР
ҚІЖК – нің 230 бабы).
Тінтуге дайындық:
• Тінту объектісі туралы ақпарат жинау;
• Тінту жоспарын құру;
• Жедел іздестіру тобының құрамын анықтау;
• Жедел іздестіру тобын қажетті құралдармен жабдықтау[6].
Тінтудің тактикалық әдістері тергеу әрекеттерінің кенеттен тосыннан
жүргізілуіне негізделген. Сондықтан тінтуге керекті деректер жиналысымен
және дайындық жұмыстары бітісімен, кешіктірілмей дер кезінде жүргізілуі
керек. Тосыннан, күтпеген жерден жүргізілген тінту арқылы ғана іс бойынша
пайдалы және маңызды деректер, дәлелдемелер тауып алуға болады. Сондықтан
тергеуші, әр түрлі тактикалық әдістер қолдану арқылы, тінтетін үйге
күтпеген жағдайда, кенеттен кіру тәсілін ойластыруы керек. Үйге кіргеннен
кейін тінтілетін адамды тінту туралы қаулымен таныстырып, іске байланысы
бар объектілерді тергеу орнына өз еркімен беру тінтілетін адамның міндеті
екені айтылады. Тергеушінің бұл талабы бойынша олар кейбір заттарды өз
еркімен де беруі мүмкін. Бірақ тергеушінің жұмысы осы берген заттармен ғана
шектелмейді. Өйткені дерек заттар үй астына ма, шатырға ма, әйтеуір қарауға
қолайсыз бір жерлерге тығылып қойылуы мүмкін[7].
Бұдан кейінгі жүргізілетін жұмыс – тінту объектісін жалпы шолып
қарау, ауланы, бөлмелерді бақылап, дайындық үстінде алған бағдарламаға
сәйкес пе, жоқ па, соны тексеру. Егер бұдан бұрын алынған мәліметтерге
қазіргі жағдай едәуір сәйкес келмесе, тінту жоспарына нақты жаңа
жағдайларға байланысты, қосымша өзгерістер енгізіледі. Егер тінтілетін адам
аса қауіпті қылмыскер болып, оның қару қолдануы мүмкін болса, алдымен оның
өзінің жеке басын тінту керек.
Жеке тінту дегеніміз – адамды тінту яғни оның денесін, киімін, аяқ
киімін, және оңдағы бар заттарды. Жеке тінту, тіңтудін дербес түрі болып
табылады. Яғни осы жеке тінтудің ерекшелігі, ол адамның денесіндегі
оның тыныс тесіктерінің киімінен, қол жүнінде іс үшін маңызы бар
заттар мен құжаттарды табу мақсатында жүргізіледі. Адамның денесіне
қолсұқпаушылық принциптік шектей отырып тінту осы аталғандардың алғашқы
екеуінде жүргізілуі мүмкін. Бұл тергеу әрекеті тұлғаның денеге
қолсұқпаушылық құқығын құқықты түрде шектеумен байланысты болады және
осыған сәйкес мәжбүрлеуді, қолданумен байланысты болады.
Жеке басты тінтудің өзі екі кезеңге бөлінеді:
• жалпылай тіну, бойында қару бар ма жоқ па т.б.;
• басынан төмен қарай киімін, денесін ұқыпты, мұқият тінту.
Тінтуді әрине сол тінтілетін адаммен бірге бір жынысты адам жүргізуі
тиіс. Қалтасынан табылған құжаттар, заттар арнайы алдын ала дайындалған
жерге қойылып, кейін хаттамаға негізіледі.
Тергеушінің тығылған заттарды беру жөніндегі талабының өзі мәжбүрлік
сипатқа ие. Бұл тұлғаның психикасына әсер ете отырып соңғысының өзінің
еркінен тыс тергеушіге сұралған заттарды беруге білдіреді. Ал, егер мұндай
психикалық әсер ету жеткіліксіз болса, сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық
ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері ... ... 5-
18
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту ... ... 19-
32
2. тарау. Алу жүргізудің жалпы ережелері
2.1 Алудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
33
2.2. Алудың ерекшеліктері және тактикасы, процессуалдық негіздері34-39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41-43
Кіріспе
Менің тақырыбым тінту мен алуға арналған қылмыстық іс жүргізу бойынша
анықтама, алдын ала тергеу жүргізілетін болғандықтан тінту мен алу тергеу
әрекетінің алатын орны маңызды. Бұл тергеу әрекеттерін жүргізу қылмыстық іс
бойынша қажетті дәлелдемелерді, іздеу және қылмыскерлерді, мәйіттердің
бөліктерін табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар қылмыстық іс
дәлелдемелерінің 30-40 пайызға жуығы осы тергеу әрекеттерін жүргізу
барысында анықталады. Сол себепті менің тақырыбым өзінің өзектілігін
байқатады.
Тәжірибе барысында осы терегу әрекеті өз дәрежесінде дер кезінде
жүргізбегендіктің салдарынан көптеген қылмыстық іс өз шешімдерін таппай
жатады. Оған себеп, анықтаушының немесе тергеу тінту және алу тергеу
әрекеттерін сауатсыз жүргізу, өз уақытынан кешіктіруі болып табылады.
Қорытындысында қылмыстық іс бойынша көптеген дәлелдемелер жоғалып кетеді.
Бұл аталып көрсетілгендер тақырып бойынша тінту және алу терегу
әрекеттерінің өзектілігін жоғарылата түседі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адам мен азаматтың негізгі
құқықтары мен бостандықтарын бекіткен олардың мемлекетпен кез келген қол
сұғұшылықтан қорғалатындығына кепілдік береді. Сол құқықтардың бірі ретінде
әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына өзінің жеке от басының құпиясы
болуына, абыройы мен ар намысының қорғалу құқығы, сондай ақ жазылған
хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің почта, телеграф арқылы
және почта жолымен алынған хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар
делінген. Алайда заңмен белгіленген ерекше жағдайларда бұл құқықтар
белгілі бір, шекте шектелу мүмкіндігі де осы актімен қарастырылып және
Қазақстан Республикасының өзге де зандарымен осы құқықтарды шектеу
мөлшерімен жағдайлары реттеліп, нақты ашылып көрсетілген. Елімізде
әлеуметтік және экономикалық қатынастарға өзгерістер еніп, ғылым мен
техникалық жана жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде толық
пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде құқық қорғау жүйесі
қызметкерлерімен криминалистика жетістіктерің қылмыспен күресте кеңінен
қолдануын талап етеді. Қылмысты ашу, тергеу және алдын алу үшін
криминалистік техника, тактика және тергеу әдістемесін жеткілікті
меңгерген, кәсіби білікті заңгер мамандарды дайындау жауапты іс. Олар
материалдық бейнеленген іздерді, заттар, құралдар іздерін анықтауды,
бекітуді алуды және сақтауды қамтамассыз етіп, тергеу мумкіндігін
анағұрлым кеңейтеді. Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізү
үшін, қылмыстың сөзсіз куәларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бұл іспен
айналысатын бірден бір ғылым ол криминалистика. Сондықтан, жоғары оқу
орындарында криминалистика пәні негізгі кәсіби пәндердің бірі болып
саналады. 1998 жылдың қаңтар айынан қолданысқа енген қылмыстық іс жүргізу
кодексінің басты мақсаттарының бірі қылмыстық істер бойынша алдын ала
тергеудің тиімділігін қамтамассыз ету. Бұл үрдісте тергеушілер,
анықтаушылар, соттық сарапшылар, жедел қызметкерлер, маман криминалистер
ерекше орын алады. Қылмыстық іс бойынша жүргізілетін барлық әрекеттер
процесуалдық болады, өйткені олар қылмыстық іс жүргізу кодексімен
реттелген. Осыған орай қылмыстық іс бойынша тергеушінің жүргізетін барлық
процесуалдық әрекеттерін тергеу әрекеттері деуге болмайды. Тергеу
әрекеттері бұл қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді жинауға, яғни оларды
табуға, алуға және бекітуге бағытталған әрекеттер. Тергеу әрекеттерінің
басқа процессуалдық әрекеттерден айырмашылығы осыда. Ал, процессуалдық
әрекеттері, жоғарыда айтылғандай мазмұнына тек қана тергеу әрекеттерін
кіргізіп қана қоймай, басқа да іс бойынша қабылдаған шешімдерді және
жүргізілген әрекеттерді білдіреді. Ал енді жалпы криминалистиканың
тактикалық мағынасын айтатын болсақ немесе ашатын болсақ, тактика - деп
белгіленген мақсатқа жету үшін қажет әдістер мен тәсілдер жиынтығын
түсіну керек.
Тактикалық тәсілді қолдану ешқандай жағдайда тергеу әрекетіне
қатысушылардың қадір қасиетін ешкімнің қорланбауы керек, олардың
өмірлеріне, денсаулығына қауіп келтірмеуі және өмірлерінің сырларын
жарияламауы қажет. Қылмысты тергеу оқиға орнының, уақытының, қоршаған
ортасының нақты жағдайларда, қылмыстық сот ісін жүргізүге қатысушы
тұлғалардың тәртібі мен нақты өмірдің басқа да процестерімен өзара
байланыста жүзеге асады. Тергеудің нәтижелілігіне тергеушіге белгісіз
басқа да факторлар өз әсерін тигізеді. Ақырында бұл күрделі жүйе тергеуші
әрекет жасайтын нақты жағдайды құрайды.
Тактикалық тәсілдердің заңдылығы туралы айтқанда, келесіні
ескерген жөн, кейбір тәсілдер қылмыстық іс жүргізу заңында
көрсетілген және оларды қолдану белгілі бұйрық түрінде көзделгендігін
ескерген жөн. Мәселен, танылатын субьектіге сонымен бірге тануға
ұсынылатын азаматтар арасынан өз еркі бойынша кез- келген орынды таңдап алу
құқығын беру қажеттілігі көзделген. Тану нәтижелерінің обьектілігі мен
шындылығын қамтамассыз етуге бағытталған бұл талап мүмкінсіз орындалып,
өзінің дәлелдемелік күшін жоймауы тиіс. Бірақ заң талабынан болатын
тактикалық тәсілдер өте аз. Олардың көбін заң шығарушы көздемеген,
сондықтан олар тергеушінің еркі бойынша қолданылады. Тактикалық тәсілдерді
қолдануы- өнегелілік нормаларына сай заңға қайшы келмейтіндей болуы керек.
1. тарау. Тінтудің криминалистикалық түсінігі және тактикалық ерекшеліктері
1.1. Тінтудің түсінігі, мақсаты, негізі, түрлері және объектілері
Қылмыскер өзінің және қылмысқа қатысушылардың әшкереленбеуі үшін
қылмыс құралдарын, қаруларын, қылмысты айқындайтын іздерді, құжаттарды және
қылмыстық жолмен табылған заттарды мұқият жасыруға тырысады. Ал бұл
заттардың толық және дер кезінде табылуы қылмыстық іс бойынша дұрыс, яғни
әділ шешім қабылдау үшін маңызы өте зор.
Тінту тек қана жеткілікті негіздер болған жағдайда ғана прокурормен
санкцияланған тергеуші немесе анықтамашының шығарған қаулысы бойынша
жүргізіледі. Жеткілікті негіздер деп тергеу кезінде анықталған немесе жедел-
іздестіру шараларын жүргізгенде алынып, кейін процессуальдық жолмен
тексерілген мәліметтерді айтамыз, яғни бір адамда немесе бір жерде қылмыс
қарулары мен құралдары, құжаттар, заттар мен бағалы заттар және басқа да іс
бойынша маңызы бар объектілер болуы мүмкін деп ойлайтындай мәліметтер
жеткілікті көлемде болғанда ғана жүргізіледі.
ҚР ҚІЖК-нің 230-шы бабында бұл тергеу әрекеті келесідей сипатталады:
тінту іс үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және алу
мақсатында жүргізіледі.
Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттарды белгілі бір үй-
жайда немесе өзге орында, не нақты адамда болуы мүмкін деп болжауға
жеткілікті деректердін болуы негіз болып табылады. Тінту іздестіріліп
жатқан адамдарды немесе мәйіттерді табу үшін де жүргізілуі мүмкін –деп
көрсетілген. Е.Жәкішевтін Криминалистикалық тактика- деген оқулығында
тінту жүргізу тактикасына келесідей сипаттама берілген. Қандай қылмыс
жасаса да қылмыскер осы қылмыстың ашылуына оның ізің жасыруға әр турлі
әрекеттер жасап, қылмыстың ізің суытып, айғақ заттарды тығып, жоқ етуге
тырысады. Сондықтан тергеу қызметкерлерінің міндеті,-қалай болғанда да
қылмысты ашуға керекті дәлелдемелерді,айғақ заттарды тез арада тауып алу.
Осындай айғақ заттарды тез арада тауып алып, қылмысты ашуға көмектесетін
тергеу әрекеттерінің бірі-тінту[1].
Қылмыстық іс жүргізу заңында тергеудің бұл әрекетіне түсінік
берілмеген. Жанында егер істің мән жайына байланысты айғақ затарды
қылмыскер не басқа адамдар оз еркімен бермесе, олар тінту жүргізу арқылы
алынады деп қана көрсетілген. Тінтуді уақыт өткізбей дер кезінде жүргізу
керек. Сонда ғана іске керекті деректерді тауып алуға болады.
Тінту дегеніміз - үй- жайды, қора- ауланы еріксіз турде қарау арқылы
іске қатынасы бар айғақ заттарды, тығылып қалған қылмыскерді тауып алу
үшін жүргізілетін, занда көрсетілген күрделі тергеу әрекеті.
Тінтудің мақсаты - әдейі тығып қойған немесе тығулы тұрған заттай
дәлелдемелерді арнайы тактикалық әдістерді қолдану арқылы тауып алу.
Тінтудің басты міндеттері төмендегідей болып келеді:
1. Дәлелдемелерді табу және тәркілеу. Мұндай дәлелдемелер қатарына:
• Қылмыс заты (атыс қаруы, улы зат, есірткі т.с.с.);
• Қылмыс іздері бар заттар (жалған жасалғаны көрінуі мүмкіннемесе
өзгеру іздері бар құжаттар, жәбірленушінің киімдері, заттары т.с.с.);
• Қылмыс бағытталған объектілер (ұрланған бағалы заттар және т.б.);
• Қылмыстық жолмен табылған ақшалар, бағалы заттар мен бұйымдар т.с.с..
• Қылмысты ашуға, дәлелдеуге, айыпталушыларды анықтап, жауаптылықты
жеңілдететін не ауырлататын түрлі құжаттар мен заттарды табу.
2. Затты тәркілеу жолымен алу арқылы қылмыспен келтірілген материалды
шығынның орнын заңды түрде алу арқылы толтыру.
3. Құқық қорғау органдарынан қашып жүрген қылмыскерді анықтау, жоғалып
кеткен адамды, мйітті не оның бөлшектерін табу.
4. Азаматтар арасында қолданылуы заңмен шектелген заттарды табу және
тәркілеу (атыс қаруы, суық қару, есірткі заттар, қымбат металл
өнімдерің жарылғыш заттар және т.б.)[2].
Тінту барысында көрсетілген жағдайлардың біреуі немесе бірнешеуі болуы
мүмкін. Тінту басында зат табылған жағдайда заттың иесінен қолдануға не
сақтауға болады деген рұқсат қағазын талап ету қажет, ол болмаған жағдайда
зат тәркіленуге жатады. Тінтудің өзге тергеу әрекеттерінен өзгешелігі бар.
Себебі, тінтудің мақсаты тергеу қарауының мақсатына қарағанда әлдеқайда
кең, өйткені қаралып жатқан объект толығымен тексеріледі.
Тінтудің басқа тергеу әрекеттерінен айырмашылығы – оның еріксіздігі.
Тінтудің бірнеше түрлері болады:
• жеке адамды тінту;
• тұрғын үйді;
• жеке бөлмені тінту;
• ауланы немесе басқа ғимараттар мен объектілерді тінту[3].
Кейбір авторлар қандай обьектілерді іздеп табу керек екенін
тізбектеп айтып көрсетеді. Мысалы: қылмыс жасауда қолданылған қару,
жалған құжаттар, қылмысердің киген киімі тағы басқа. Бұлардың бәрін іске
керекті айғақ заттар деп тұжырымдап көрсетсе де болады. Оқиға болған
жерді қарау мен тінтудін ұқастығы- осы екі тергеу әрекеті кезінде де
белгілі бір обьект не пәтер қаралып , айғақ заттар ізделеді.
Бірақ оқиға болған жерді қарау мен тінтудің арасында көп
айырмашылық бар. Ол біріншіден, осы тергеу әрекеттерінің міндеттерінен,
екіншіден олардың жургізілу әдісінен көрінеді. Оқиға болған жерді қарау
оқиғаның қалай болғаның, қылмыстың жасалу тетігін зерттеуге, оның кімнің
жасағаның анықтауға бағытталады. Тінтудің мақсаты әдейі тығып қойған
немесе тығулы тұрған айғақ заттарды арнайы тактикалық әдістерді қолдану
арқылы тауып алу. Кейбір авторлар тінту әрекетін жедел- іздестіру әрекеті
ретінде қарастырады. Тінтуді жедел- іздестіру әрекеті деп санауға
болмайды. Жедел-іздестіру әрекеті, әрине тінту үстінде, тіпті тінту
басталғанға дейін де жүргізіледі. Оның мақсаты – тергеушіге тінтуді
сапалы жүргізуге керекті деректер тауып беру, атап айтқанда қандай зат
қай жерде болуы жөнінде, тінтілетін адамда қару барма, жоқпа, тінтуді
жүргізүге керекті мәліметтер жинап, тауып беру. Сондықтан жедел-
іздестіру жұмыстарын тінтумен тұтас күйде қарауға болмайды.тнтудің басқа
тергеу әрекеттерінен айырмашылығы еріксіз түрде жүргізілуінде.
Әрқашан, белгілі бір тергеу әрекетін жүргізер алдында тергеуші оған
дайындық жұмыстарын жүргізеді. Тінту жүргізер алдында да солай, біріншіден
ол тінту жүргізілетін обьект және үйі тінтілетін адам жөнінде қажетті
бағдарлау мәліметтерін жинап алу керек .Тінтілетін және пәтер болса, оның
толық мекен-жайы, неше бөлмеден тұратыны, қылмыстың қай қатарда жасалғаны,
онда телефон барма, жоқ па, қанша адам тұрады, жеке үй болса ауласында не
бар, иті барма, жоқ па, қай мезгілде үйде кісілер болады, міне осының бәрі
алдын - ала анықталып болған соң тінту жүргізіледі.
Тінтілетін адам жөнінде-оның мінез-құлқы, қаруы болуы мүмкіндігі және
оны сипаттайтын басқада мәліметтерді жинап алу керек. Екіншіден, жедел
тергеу тобын құрған кезде алдын- ала тінтуге қандай лауазымды адамдардың
немесе мамандардың қатысуы керек екендігін анықтап алып, оларды қай
жерге орналастыру қажеттігін келісу керек. Үшіншіден, тінтуге керекті
арнайы техника құралдарын дайындау керек, айталық темірден не асыл
металдан жасалған заттарды іздейтін құралдарды дайындау керек. Дайындық
жұмыстары толық бітісімен тергеуші, жедел топқа кіретін адамдар тінтілетін
үйге келеді. Осы тінтілетін жерге тосынан, күтпеген мезгілде келу үшін де
жақындағанда жедел топтағы адамдар бөлініп, осы обьектіге жан жақтап жеке-
жеке келуі керек. Үйге жақындар алдында үйдің манайында бөтен адамдар
барма, жоқ па соны абайлап қарау қажет. Тінтілетін пәтер көп қатарлы
болса, бір қабат жоғары өтіп кетіп, тосу керек. Есік жабық болса , қағып
не қонырау беріп, егер жөн сұраса бір басқа себеппен келгенің айту керек,
коммуналды мекемеден келген лауазымды адам болып, не басқа бір себеп
келтірген жөн. Өйткені тінтілетін адам кімнің келіп тұрғаның алдын- ала
білмеуі керек. Ереже бойынша тінту күндізгі уақытта жүргізілүі керек, тек
кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда ғана өзгеруі мүмкін. Олардың
қатарына қылмыс үстінде ұстау, қылмыскерді ізін суытпай қуған кезде, және
оның іске қатысты дәлелдерді жою қаупі бар деген кезде, әр уақытта тінту
тергеу әрекеті тергеушіден ұйымдастыру шараларын және тактикалық әдістін
дұрыс қолдануын қажет етеді. Қылмыстарды тергеу кезінде тінту
қажеттілігі өте жиі пайда болады. Тінтудің оң нәтижелері тергеу барысына
өте қолайлы түрде әсер етуі мүмкін. Қылмыстық әрекеттердің көптеген
категориялары бойынша қылмысты ашу тінту жүргізусіз мүмкін емес. Мысал
келтіретін болсақ ұрлықты тергеу кезіңде, тінту көмегімен ұрланған
заттарды немесе қылмыстық жолмен алынған өзге де құндылықтарды анықтауға
болады. Адам өлтіру жөнінегі істерді тергеу кезіңде іске қатысты заттарды
немесе киімді, жәбірленушінің заттарын немесе құндылықтарын, атыс не суық
қаруды, ұландыратын заттарды және тағы басқа., табуға болады. Істерді
тергеу кезіңде тінту қалай болатыны барлық қылмыс категорияларын атап
көрсету мүмкін емес. Бірақ әр нақты іс бойынша тергеуді жүргізетін орган,
жоспарлау мәселесін шешуі тиіс. Тінтудің сәттілігі криминалистиканы білу
мен, тергеушінің тәжірибесінің деңгейімен операцияның барынша
жоспарланғандығымен және дайындалғандығымен, тергеушінің бақылаушылдығымен
тағы басқа тәжірибелік білімімен қамтамассыз етіледі.
Тінту жүргізуге, қылмыстық істегі бар дәлелдемелер немесе тінту
жүргізуге негіздейтін жедел –і здестіру қызметінің мәліметтері дәлел бола
алады.
Тергеуші нақтылы адамға, ұйымға қатысты жерде немесе бөлмеде іске
қатысы бар объект туралы негізге сәйкес, оны іздеп алу үшін тінту
жүргізеді.
Нақтылы жағдайда тінтуге міндетті түрде қатысатын адамдар:
- тінту жүргізіліп жаткан үй-жайдың иесі, оның кәмілеттік жасқа толған
мүшелері. Егерде кәмілеттік жасқа толған мүшелері болмаса, онда жергілікті
атқарушы органның қатысуы қамтамасыз етіледі;
- тінту жүргізіліп жатқан ұйымның, территорияның немесе жердің өкілі;
- дипломатиялық елшілік өкілдігінде тінту жүргізілсе, онда елшілік
басшысы немесе оның орнында уақытша тұрған адамның қатысуы міндетті;
- жоғарыда аталған жерде тінту жүргізілгенде прокурор жөне Қазақстан
Республикасының Шет ел Министрлігінің өкілі қатысады.
- куәгерлер катысады (КІЖК-ң 233 бабы-ның 3 тармағының 2 тармақшасында
көрсетілген жағдайларды қоспағанда).
Сонымен катар, белгілі оқиғаға байланысты төмендегі адамдар да қатыса
алады.
- мамандар: криминалист, химик, биолог және т.б.;
- қызметтік - іздестіру итімен кинолог қатыса алады;
- анықтама органының қызметкерлері;
- тілмәштар;
- ҚІЖК-де көрсетілген жағдайлар бойынша қорғаушы қатыса алады.
Тінту әр уақытта дер кезінде жүргізілуі керек. Өйткені ізделуге қатысты
обьектілер жойылып, өзінің дәлелдемелік мағынасынан айырылуы мүмкін.
Сондықтан да тінту кідірілмей жүргізілетін тергеу әрекеті қатарына жатады.
Әдетте тінту күндізгі уақытта жүргізіледі. Кідірілмейтін жағдайларда
түнде де жүргізілуі мүмкін. Оған қылмыскерді қылмыс үстінде ұстау, ізделуге
тиісті объектілер қылмыс мақсаты үшін қодданылатыны анықталса. Барлық
жағдайда тергеуші ұйымдық шараларды дер кезінде жүргізіп және
криминалистикамен талданған тактикалық әдістерді қолдануы қажет.
Тінту жүргізілетін жерге келгесін тергеуші дәлелді қаулысын тінту
жүргізілетін жердің иесіне жариялау керек. Одан қаулымен танысқаңдығы
туралы жазбаша куәландыру алынады. Содан тергеуші іске байланысы бар
объектілерді тергеу орнына өз еркімен беру тінтілетін адамның міндеті
екенін айтады. Кейбір жағдайларда тінтілетін заттар өз еркімен беріледі.
Бүндай жағдайда ол тінту хаттамасында көрсетілуге міндетті. Егер ізделуге
тиісті заттар берілмесе немесе жартылай беріліп қалғаны жасырылатыны болса
тінту жүргізіледі.
Тергеуші тінтілу жүргізіліп жатқан жердегі адамдарға тінтіліп жатқан
жерден кетуге немесе тінту аяқталғанша өзара сөйлесуге тыйым салуға құқы
бар.
Тінту кезінде тергеуші ізделуге тиісті объектілермен ғана шектелуге
міндетті. Ал айналымға заң бойынша тыйым салынған заттар мен құжаттар
табылса іске қатысты болмаса да алынуға жатады.
Егерде тінту кезінде тергеуден және соттан жалтарып жүрген адамдар
табылса, олар тергеу органдарына жеткізілуі қажет, ал қылмыскермен ұсталған
немесе қылмыскерлермен кепілге алынған адамдар дереу босатылуға жатады.
Тінту кезінде нақтылы оқиғаға байланысты ғылыми-техникалық жөне көмекші
қүралдар (металл іздеуші, өлік іздеуші т.б.) қолданылады. Тінту кезінде
табылған объектілер тергеу әрекеттерінің қатысушыларына көрсетіледі.
Сонымен қатар табылған заттар өзінің атымен, күйімен, саны және сапасымен,
ауырлық дәрежесімен, жеке белгілерімен, табылған орнымен көрсетіледі. Олар
тергеушімен арнайы жеке-жеке оралып мөрленеді.
Тергеуші тінту жүргізіліп жатқан адамның немесе тінту кезінде табылған
адамның жеке өмірінің жарияланып кетпеуіне жағдай жасауы міндетті.
Көптеген жағдайларда тінту көп уақыт пен күшті талап етеді. Тінту
процесінде тергеуші білмеген қылмыс туралы куәландыратын әр түрлі
обьектілерді табуы мүмкін. Мысалы, ұрлық үшін айыпталған тұлғаны тінту
кезінде оның үстінен есіртке заттарды табуға болады. Сәтті түрде
жүргізілген тінту тергеудің үлесіне нәтиже беруі мүмкін. Тінту жолымен
алынған заттай дәлелдемелер көп жағдайда қылмыскерді әшкерелеуге мүмкіндік
береді. Бірқатар жағдайларда тінту жасалып немесе дайындалып жатқан
қылмыстар жөңінде дәлелдемелерді алудың жалғыз құралы да болуы мүмкін.
Осыған бір мысал келтіріп көрейік: Азамат Қабатов Д. полиция
органдарына өзінің әйелінің жоғалып кеткендігі жөңінде хабарлады. Тергеу
кезінде арыз берушінің өзінің әйелін өлтіргендігі жөнінде сезіктінің пайда
болуына негіз беретін мәліметтер жиналады. Қабатовтың үйінде тінту
жүргізіледі. Ас үйдің еденінің астында 1,5 метр терендікте қылқындырып
өлтірген белгілері бар жоғалған әйелдің мәйіті табылады. Қабатов осы жерде
өзінің әйелін өлтіргендігін мойындайды. Осы келтірілген мысал тергеу
әрекеті ретіндегі тінтудің маңызын көрсетеді.
Криминалистика осы тінту мәселесіне көп көңіл аудара отырып, осы
салада тергеу тәжірибесін жинақтап тінтудің сәтті нәтижесін қамтамассыз
ететін тактикалық және техникалық әдістерді құрады. Осылай, С.Е.Еркенов
пен С.И.Сұлтановтың пікіріне жүгінетін болсақ; тінту тек жеткілікті
негіздер болған жағдайда ғана прокурормен санкцияланған тергеуші немесе
анықтаушының шығарған қаулысы бойынша жүргізіледі.
Жеткілікті негіздер деп тергеу кезінде анықталған немесе жедел-
іздестіру шараларын жүргізгенде алынып, кейін процессуалдық жолмен
тексерілген мәліметтерді айтамыз, яғни бір адамда немесе бір жерде қылмыс
қарулары мен құралдары, құжаттар, заттармен бағалы заттар және басқада іс
бойынша маңызы бар обьектілер болуы мүмкін деп ойлайтындай мәліметтер
жеткілікті көлемде болғанда ғана жүргізіледі[4].
Азаматтардың үй- жайына тиіспеушілік ҚР Конституциясымен және басқа
заңдарымен қорғалады. ҚР ҚІЖК – де азаматтардың үй- жайының тиіспеушілігін
қарастырған. Тұрғын үй тиісілмейді. Тұрғын үйге, онда тұратындардың еркінен
тыс кіру, оның қарауы мен тінтуін жүргізу тек заңмен анықталған жағдайларда
және тәртіптерде ғана жіберіледі.
Тінту мен алуды тергеуші дәлелді қаулы бойынша жүргізеді. Тінту
жүргізу туралы, сондай-ақ мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге
құпияны қамтитын құжаттарды алу туралы қаулыға прокурор немесе оның
орынбасары санкция беруге тиіс. Тұрғын үйде онда тұрып жатқан адамдардың
еркінен тыс алу ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының он екінші
және он үшінші бөліктерінің ережелері бойынша жүргізіледі.айрықша
жағдайларда, іздестіріліп жатқан және алып қоюға жататын обьект оны табуды
ұзаққа созудан жоғалуы, бүлінуі немесе қылмыстық мақсатта пайдаланылуы
мүмкін болғанда не іздестіріліп жатқан адам жасырынуы мүмкін болғанда тінту
прокурордың санкциясынсыз, бірақ жүргізілген тінту туралы кейін жиыриа
төрт сағат ішінде оған хабарлау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Аталған
хабарламаны алғаннан кейін прокурор жүргізілген тінтудің заңдылығын
тексереді және оның заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы щығарады.
Жүргізілген тінтудің заңсыз екені туралы шешім қабылдаған жағдайда бұл
әрекет іс бойынша дәлел ретінде жіберілмейді.
Дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй- жайларда, сондай-ақ
дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың отбасылары тұрып жатқан
үй- жайларда тінту мен алу ҚРҚылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының он
алтыншы бөлігінде белгіленген талаптарды сақтай отырып жүргізіледі.
Тінту жүргізу басталар алдында тергеуші оларды жүргізу туралы
қаулыны көрсетуге міндетті. Тінтуге кіріскенде тергеуші іс үшін маңызы
болуы мүмкін, алынуға жататын заттар мен құжаттарды ерікті түрде
беруді ұсынады. Егер олар ерікті түрде берілсе және алынуға жататын заттар
мен құжаттардың жасырылғанына күмәндануға негіздер болмаса, тергеуші одан
әрі іздеу жүргізбеуге құқылы. Егер жабық үй- жайлар мен қоймалардың иесі
оларды ерікті түрде алудан бас тартса, тінту жүргізген кезде олар алынуы
мүмкін. Бұл ретте есік құлыптарын және басқа заттарды қажетсіз бүлдіруге
жол берілмеуге тиіс.
Алу кезінде тергеуші алынуға жататын заттар мен құжаттарын беруді
ұсынады, ал бұдан бас тартылған жағдайда алу мәжбүрлі түрде жүргізіледі.
Тергеуші сол үй- жайда тұрып жатқан адамның немесе басқа адамдардың жеке
өмірінің тінту мен алу кезіңде анықталған мән- жайларының жария
етілмеуіне шаралар қолдануға міндетті. Тергеуші тінту немесе алу
жүргізіліп жатқан үй- жайда немесе орында тұрған адамдарға және осы үй-
жайға немесе орынға келген адамдарға тінту немесе алу аяқталғанға дейін
ол жерден шешуге, сондай- ақ бір-бірімен немесе өзге адамдармен
сөйлесуге тыйым салуға құқылы. Тінту мен алу жүргізілген кезде тергеуші
іске қатысы болуы мүмкін заттар мен құжаттарды алумен шектеуге тиіс.
Айналымға салуға тыйым салынған заттар мен құжаттар олардың іске
қатыстылығына қарамастан алынуға тиіс. Алынатын заттар мен құжаттар
күәгерлерге және қатысып отырған басқа да адамдарға көрсетіледі, бұып
түйіледі және тінту немесе алу жүргізілген жерде мөрмен бекітіледі
және куәгерлер мен бұған қатысып отырған басқа адамдардың қол қоюымен
куәландырылады. Тінту жүргізген кезде қажет болған жағдайда фотосуретке,
киноға түсіру және бейнежазба жүргізіледі ҚР Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 232- бабына сәйкес. Осылайша, тінту жеке адамды тінту және алу
тергеу әрекеттерінің заңдық ережелерін талдадық, тінтуге тікелей қатысы
бар тұрғын үйдің тиіспеушілігі ҚР Конституциясымен және ҚР-ң басқа да
заңдарымен қорғалатындығың және барлық тінтулермен алулар үшін ортақ
қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарын қарастырдық. Жоғарыда айтылғандарды
әрі қарай терең зерттеу мақсатында ҚР Конституциясының 25- бабын, ҚР
Қылмыстық іс жүргізу коднксінің -17 бабын, 222-бабының 12-16 бөліктерін,
230-234 баптарын қарауға болады. ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес
17-бап, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, тұрғын үйге қол сұғылмайды, тұрғын
үйге онда тұратын адамдардың еркіне қарсы кіруге, оны қарауға және тінту
жүргізуге заңда белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол
беріледі- делінген, ҚР-ң Ата заңы Конституцияға сәйкес 12- бабында, адам
құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.
Адам құқықтарымен бостандықтары әр-түрлі кімге тұмысынан жазылған,
олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге
де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай
анықталады. Республикасының азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға
ие болып міндеттер атқарады. Конституцияда заңдарда және халықаралық
шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар
Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды
пайдаланады, сондай-ақ міндеттерді атқарады. Адамның және азаматтың өз
құқықтарымен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен
бостандықтарын бұзұға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа
нұқсан келтірмеуге тиіс. Ал, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 222-бабының,
12- бөлігінде тұрғын үйді тексеру тек онда тұратын кәмелетке толған
адамдардың келісімімен немесе прокурордың санкциясымен ғана
жүргізіледі. Егер онда тұратын адамдар кәмелетке толмағандар болса немесе
психикалық немесе өзге ауыр науқастан зардап шегетіні белгілі болса немесе
тексеруге қарсы болса, тергеуші покурордың санкциясы алынуға тиіс мәжбүрлеп
тексеру туралы қаулы шығарады.
Прокурор санкция беруден бас тартқан жағдайда тексеру жүргізілмейді.
222-баптың 16-бөлігінде, Дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй-
жайлардағы, сондай-ақ дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың
отбасылары тұратын үй- жайларды тексеру тек дипломатиялық өкілдік
басшысының немесе оның орындағы адамның өтініші бойынша немесе олардың
келісімімен және олардың көзінше жүргізіледі. Дипломатиялық өкілдік
келісіміне ҚР-ң Сыртқы істер министрлігі арқылы сұрау салынады. Тексеру
жүргізілген кезде прокурордың және ҚР-сы Сыртқы істер министрлігі өкілінің
қатысуы міндетті. Ал енді, А.Е.Абуовтың- оқулығында көрсетілген тінту
жүргізудің кейбір ерекшеліктерін қарастырып кетейік; ҚР Қылммыстық іс
жүргізу кодексінің 135 -бабының 2-бөліміне сай тінту аса күрделі
жағдайларда прокурордың рұқсатыңсыз да өткізіле береді, бірақ тәулік немесе
жиырма төрт сағат ішінде жазбаша түрде прокурорға хабарлауға тиіс.
Санкцияны күтуге болмайтын аса күрделі жағдайларға мыналарды жатқызуға
болады:
1. Қылмыстың жасалып не дайындалып жатқаны белгілі болса;
2. Қылмыстың ізі суымай тұрып анду нәтижесінде қылмыскердің тығылған
жері немесе заттай айғақтардың жатқан жері анықталса;
3. Жәбірленуші немесе күә қылмыскерді тікелей, не қылмыскердің тығылған
жерін, немесе заттай айғақтың болуы мүмкін жерін көрсетсе;
4. Тінтуді соңға қалдырған жағдайда обьектілердің бөлінуі, жойылуы,
басқа жерге тығылуы мүмкін болған жағдайда. Күдіктіні ұстау кезіңде
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 109- бабына сәйкес жеке басты
тінту жүргізіледі. Тінту барысында шешілетін жағдайлар мақсатқа
тәуелді.
Тіңтудің басты міндеттері төмендегідей болып келеді:
1) Дәлелдемелерді табу және тәркілеу, мұндай дәлелдемелердің қатарына
мыналар жатуы мүмкін:
A. Қылмыс заты (атыс қаруы, ұлы зат, есірткі, ұрлыққа қолданатын
құралдар тағы сол сияқты).
B. Қылмыс іздері бар заттар (жалған жасалғаны көрінуі мүмкін ненмесе
өзгерту іздері бар құжаттар, жәбірленушінің қаны, шашы,немесе басқа
да іздері қалған киімдер мен заттар).
C. Қылмыс бағытталған обьектілер (ұрланған, бағалы заттар және тағы
басқа).
D. Қылмыстық жолмен табылған (ақшалар, бағалы заттармен бұйымдар,
құжаттар тағы сол сияқты).
E. Қылмысты ашуға, дәлелдеуге, айыптыларды анықтап, айыпты женілдету
немесе керісінше ауырлатуға көмектесетің түрлі құжаттар мен
заттарды табу.
2) Затты тәркілеу жолмен алу арқылы қылмыспен келтірілген материалды
шығынның орынын айыптыдан заңды түрде тартып алу арқылы толтыру.
3) Құқық қорғау органдарынан қашып жүрген қылмыскерді анықтау
жоғалып кеткен адамның мәйітің немесе оның дене бөлшектерің табу.
4) Азаматтар арасында қолданылуы заңмен тыйым салынған заттарды табу
және тәркілеу ( атыс қаруы, суық қару , адамға қатты әсер ететің ұлы
,психотропиялық және есірткі заттар, қымбат металл өнімдері,
радиоактивтік заттар, жарылғыш заттар және тағы басқа ).
Тінту барысында көрсетілген жағдайлардың біреуі немесе бірнешеуі
болуы мүмкін. Тінтудің басында, азаматтық айналымнан алынып тасталған
заттар табылған жағдайда (ҚР Азаматтық кодексінің 134- бабына сәйкес),
заттың иесінен қолдануға немесе сақтауға болады деген рұқсат қағазын талап
ету қажет, олар болмаған жағдайда зат тәркіленуге тиісті. Тінтудің өзге іс
жүргізу әрекеттері: тергеу қарауынан және алудан өзгешелігі бар. Себебі,
тінтудің мақсаты тергеу қарауының мақсатына қарағанда әлдеқайда кең,
өйткені қаралып жатқан обьект толығымен зерттеледі. Ал енді, А.Г.
Филипоновтың редакциясынан, криминалистика оқулығында көрскетілген
сызбаны қарастырайық;
№ 1 Тізбе.
Тінту
мақсаты
Дәлелдемелік маңызы Іздестіріліп Конфескелеуге жататын
бар заттарды табу жүрген заттарды анықтау.
дәлелдемелерді
табу
№ 2 Тізбе
Негізгі бағыт беретін Прокурордан санкцияТінту уақытын
деректерді табу. алу. белгілеу.
Тінтуге дайындық
Тінтуге қатысатын Тінту жүргізу Техникалық құралдарды
қатысушыларды жоспарын құрұ дайындау.
дайындау
Тізбелерде көрсетілген кейбір негіздерге тоқталатын болсақ,
мысалы: тінту жүргізуге негіз болуы керек, соған байланысты тінту
жүргізер алдында, нақты тінту жүргізілетін обьект тұлға, анықталуы
керек. Осындай негіздер болмаса тінтуге жол берілмейді.
Құпиялы түрде келіп түскен хабарлар, жайдан- жай тінтуге негіз бола
бермейді. Олар процессуалдық түрде тексеріліп өту керек. Тінту жүргізудің
кейбір сұрақтары қиын болып келеді, мысалы: қылмысқа қатысты дәлелдемелер,
сезіктінің, айыпталушының туыстарының, таныстарының үйінде болуы мүмкін.
Осы сұрақты шешу үшін, тергеуші ең бірінші осы туыстарымен,
таныстарымен қандай қатынаста екенің анықтау керек. Енді уақыты туралы
айтатын болсақ, тінту бұл кейінге қалдырылмайтын және оны жүргізүге
негіздер және қажетті дәлелдемелер болғанда жүргізіле бастайды , тінту
жүргізудің уақытын созу , қылмыскердің дәлелдемелерді жоғалтуға жол
береді.
Тінту жүргізудің нәтижесі күтпеген кезде жүргізілуі болып
табылады. Бұл тінту жүргізілейін деп жатқан обьект немесе адамның
дәлелдемелерді, алдың- ала тығу немесе тағы басқа әрекеттердің жасалмас
үшін жүргізіледі. Күтпеген жерден тінту жүгізуге дайыңдық бұл толық
құпия түрде жүргізілуі керек. Заңға сәйкес тінту кейінге қалдырылмайтын
негіздерден басқа, күңдізгі уақытта жүргізіледі. Негізінен тінтуді
таңертен жүргізу тиімді болып табылады, өйткені тінтілетін адамдар,
обьектілер, үйлерінде және тергеушінің уақыты жеткілікті болады.
Тінту жүргізуге қатысушыларды міндетті және міндетті емес қатысушылар
деп бөлуге болады:
1) тергеуші, немесе анықтау жүргізетін тұлға;
2) күәгерлер;
3) тіңтушілер;
4) ұйым уәкілі.
Тінтуге бұл қатысушыларсыз жол берілмейді. Міндетті емес қатысушылар:
1) техникалық қызметкерлер;
2) мамандар;
3) жәбірленуші, сезікті, айыпталушы, куә болып табылады. Тергеушілер
және полиция қызметкерлері тінтуде бірнешеу болуы керек. Тінтуді
жалғыз жүргізу тиімсіз. Куәгерлерді тіңтудің алдында дұрыстап таңдау
керек:- өйткені тінтілушілер жайында тінту кезіңде олардың жеке өмірі
туралы деректер анықталуы мүмкін, оларды жарияламау керек. Куәгерлер
арасында тінтілушілермен таныс адамдар болмауы керек. Тінтуде маман
көмегі арнайы құралдарды қолданумен тиімді болып табылады. Құрал
негізінен: мәйітті, табу үшін рентгендік аппарат көмегін тигізеді.
Техникалық кызметкерлер негізінен арнайы сантехникалық, желілерді білетін
болуы керек. Техникалық құралдарды дайындау – негізінен жарықтандырғыш,
өлшейтін , кесетін, күрек, лом және тағы басқа. Қажетті құралдарды дайындау
болып табылады.
1994 жылы шыққан К.Ф.Герасимоов пен Л.Я.Драпкиннің редакциясындағы
Криминалистика,- оқулығында тінтуге келесідей тусінік берілген:- бұл
тергеу әрекеті мәжбүрлі түрде үй ішінде және басқа обьектілерде
жүргізіледі. Тінту кезіңде, тергеуші құлып ілініп тұрған обьектілерді
ашуға құқылы, егерде иесі оған қарсы болсада. Тінтудің негізгі мақсаты,-
қылмыс құралын іздеу алу болып табылады, заттай дәлелдемелерді табу,
мәйіттерді, тұлғаларды, табу болып табылады. Тінтудің қосымша мақсаты
болып: барлық заңсыз обороттағы заттарды алу, қолдануға тиім салынған
заттарды алу. Тінту көлемі бойынша: негізгі, қосымша, болып бөлінеді.
Мысалы: негізгіге үйді алатын болсақ, ал бірнеше уақыт өткен соң, сол
үйдің қасындағы обьектілерді тінту бұл қосымша болып табылады[5].
Ал, керектілігімен тінту, бастапқы, қайталама, болып бөлінеді,
қайталама бұл егер – бастапқы тінту сапасыз жүргізілсе. Бір уақытта
тінтілетін обьект бойынша – топтық, бұл егер тінту бірнеше тұлғада
жүргізіліп жатса, жеке бұл жеке бір обьектіні тінту болып табылады.Осы
сұрақтарды қорытындылай отырып тінту әрекеті бұл уақытты күттірмейтің
және кейінге қалдыруға болмайтын әрекет екенің көз жеткізуге болады.
Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
Конституциясының тұрғын үйге қол- сұқпаушылық қағидасын бекітуі де
кенеттен емес. Осыған сәйкес тұрғын үйден айыруға тек сот шешімі
негізінде ғана жол беріледі. Үйге ену, оған қарау мен тінту жүргізу тек
заңмен белгіленген жағдайлар мен тәртіпте ғана жол беріледі. Қылмыстық іс
жүргізу кодексіне сәйкес тінту жүргізүге іс үшін маңызы бар заттардың
немесе құжаттардың белгілі бір үй-жайда немесе өзге орында не нақты адамда
болуы мүмкін деп болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз блып
табылады. Бір жағдайларда тінту үшін негіз болып белгілі бір
жерлерде белгілі бір тұлғаларда тергеу үшін қажетті болатын заттардың
болуы жөніңдегі куәгерлердің айғақтары немесе ұйымдардың хабарламалары
табылса, екінші жағдайда тінтуді жүргізу қажеттілігі істің
жағдайларынан шығып отырады. Тінту өңдірісі үшін фактілі негіздер болып
ізделетін заттар белгілі бір жерде немесе белгілі бір тұлғада болуы
мүмкін деген негізді ойдың қалыптасуына мүмкіндік беретін пайым
бойынша жинақталған мәліметтер - дәлелдемелер табылады. Бұл
дәлелдемелерді бағалау кезінде жедел- іздестіру жолымен алынған
деректерде ескертілуі мүмкін. Алайда тінту өңдірісі туралы шешіледі. Тек
жедел-іздестіру мәліметтері негізінде ғана негіздеуге жол берілмейді,
өйткені ол азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарының саласына
негізсіз енуге алып келуі мүмкін. Мысалы: тергеуші тінту жүргізуге құқығы
болады егер айыпталушының үйінде немесе сонымен байланысты тұлғаның
үйінен ұрланған заттарды көрдік десе, немесе айыпталушы түнде бір
нәрсені бақшада көміп жатқандығын көрдім деген жағдайларда. Қалай
дегеніменде тергеуші прокурордан тінтуге рұқсат сұрау кезінде тінтілетін
адамда не оның үйінде іс үшін маңызы бар құжаттар немесе заттардың бар
екендігі туралы мәліметтер келтіруі тиіс. Сонымен қатар тергеуші немесе
анықтау органдары тінтуді прокурордың санкциясын алмай тұрып та
жүргізілетін кездері болады.
Бірақ мұндай жағдайлар тек ерекше тәртіпте ғана жүргізілуі мүмкін.
Яғни айрықша жағдайларда, іздестіріліп жатқан және алып қоюға жататын
обьект, осы тануды ұзаққа созылудан жоғалуы, бүлінуі немесе қылмыстық
мақсатта пайдалануы мүмкін болғанда тінту прокурордың санкциясынсыз,
бірақ жүргізілген тінту туралы кейін жиырма төрт сағат ішінде оған
хабарлау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Аталған хабарламаны алғаннан
кейін прокурор жүргізілген тінтудің заңдылығын тексереді және оның
заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы шығарады. Жүргізілген тінтудің
заңдылығын тексереді және оның заңды немесе заңсыз екені туралы қаулы
шығарады. Жүргізлген тінтудің заңсыз екені туралы шешім қабылданған
жағдайда бұл әрекет іс бойынша дәлел ретінде жіберілмейді. Тінту тек
айыпталушы тұлғада ғана жүргізіледі деп есептеу дұрыс емес заң мұндай
талап қоймайды. Іс үшін маңызы бар заттарды немесе қылмыстық жолмен
алынған өзге де құндылықтарды, тек айыпталушы ғана емес сонымен қатар
оның туысқандары мен таныс жақындары да тығып сақтай алады. Егер мұндай
тұлғалар өз еркімен тергеу органдарына осы заттай дәлелдемелерді
бермеген жағдайда, бұл органдар осы заттай дәлелдемелерді мәжбүрлі
түрде алуға құқылы болып табылады. Тінтуді жүргізу үшін процессуалдық
негіз болып тергеушінің мотивтелген қаулысы табылады. Тінту обьектілері
болып тергеуші іске қосу үшін тауып алуға оны салынатын тергелетін
қылмысқа қатысы бар заттар, құжат- материалдары және құңдылықтар
табылады. Тінту обьектісінің нақты тізімін беру мүмкін емес өйткені
олар өте әр- түрлі және олардың сипаты бір жағынан қылмыс құралымен
анықталса, екінші жағынан тергелетін істің ерекшеліктерімен анықталады.
Нақты айтқанда тінту кезіңде не табылу және алыну керек екендігі сұрақ әр
істің жағдайына байланысты болады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексмен заттай дәлелдемелердің ұғымы анықталып, осы түрдегі
дәлелдемелердің түрлері мен сипаты анықталады.
Тінту обьектісі жөніңде сөз ете келе ең алдымен аталған бапта
көрсетілген заттай дәлелдемелерді ескеру керек. Оларға келесілер
жатқызылған:
1) қылмыстың қарулары; оларға мысалы, адам өлтіру кезіңде атыс немесе
суық қару, ұландыру кезіңде – у, диверсия кезіңде- жарылғыш заттар және
тағы басқа.
2) өзіңде қылмыстың ізің сақтап қалған заттар – қан іздері бар киімдер
тағы басқа.
3) қылмыс обьектісі болған заттар: ұрланған мүлік, ақша тағы басқа
құндылықтар.
4) тінту іс жүзіндегі мән- жайын белгілеуге, кінәлілерді табуға не
айыпты жоққа шығаруға немесе жауапты жеңілдетуге құрал болуы мүмкін басқа
да заттар мен құжаттар; күрек, жазу кітапшасы, ортасынан парақ жыртылған
дәптер және тағы басқа. Сонымен қатар тінту обьектілер қатарына
азаматтық айналымнан алынып тасталған заттар да жатқызылуы мүмкін.
Олардың тізімі нақты азаматтық заңмен анықталған. Жоғарыда құжаттар
жөңінде сөз етілген болатын.
Алдымен құжаттарды қиын екендігін атап өткен жөң. Өйткені мұндай
затты тығу өте оңай. Тінту кезіңде тергеуші тек құжатты ғана емес
сонымен қатар оның бөлшектерін де іздеп алуы керек, өйткені көп
жағдайларда криминалистика ұсынатын әдістерді қолдана отырып
жыртылған парақтарды реставрацияға ұшыратып қайта оның мазмұның
қалпына келтіруге болады. Тінту барысында қылмыскерлердің ұрланған
заттары мен құндылықтарды ғана емес, сонымен қатар олардың белгілерін және
заттай дәлелдемелердің іздерінде іздеу керек. Заттарды арнайы тексеріп,
ашу туралы ереже, егер сол заттар арнайы жасалған тайниктерде сақталған
болса келесідей мотивтермен белгіленіп анықталған. Тек ерекше жағдайларда
ғана заттарды тайниктерде сақтайтын тұлғаларда қылмыстық мотив
болмайды. Оларға, мысалы: әлі де екі көзқарасты ұсталып өздерінің
қаражаттарын банкке салуға қорқатындар және сол себептен осындай
заттарды көшіп немесе өзге де жолмен тығып тастайтын адамдар жатады. Бірақ
бұл ерекшелік. Ал, көп жағдайларда тайниктерді қылмыскерлер пайдаланады.
Міне, осы себептен тінту жүргізуші тұлға әдеттегі сақтау қоймаларын
тінтумен шектелмеуі керек, (шкаф, стол, сандық және тағы басқа). Сонымен
тінту үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және алу мақсатында
жүргізіледі. Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттардың
белгілі бір үй- жайда немесе өзге орында не нақты адамда болуы мүмкін деп
болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз болып табылады.Тінту
іздестіріліп жатқан адамдарды немесе мәйіттерді табу үшін де
жүргізілуі мүмкін. Осыған сәйкес тінтудің келесідей түрлері заңмен
белгіленген екендігін көруге болады.
1.Тінтілетін обьектілерге байланысты;
1) тұрғын жайларда,
2) дипломатиялық өкілдіктер орналасқан тұрғын жайларда,
3) жеке тінту,
4) аумақта тінту жүргізу.
2.Мақсатына байланысты тінту келесілерді табу үшін жүргізіледі;
1) әкелетін адамдарды,
2) мәйіттерді,
3) заттар мен құжаттарды,
4) азаматтық талапты немесе тәркілеуді қамтамасыз
ету мақсатында мүлікті.
3.Ұйымдастыру әдісіне байланысты;
1) жеке,
2) топтық.
Тұрғын жаймен аймақты тінту тұрғын үйлерді, пәтерлерді, сарайларды,
үй-жиһазын, бақшаларды және тағы басқа іс үшін маңызы бар заттармен
құжаттарды табу мақсатында тінтуден тұрады. Мұңдағы баспана немесе
тұрғын жай, дегенгіміз – бір немесе бірнеше адамның уақытына немесе
тұрақты туруына арналған үй- жай немесе құрылыс, оның ішінде, меңшікті
немесе жалға алынған пәтер, үй, мейманхана нөмірі, каюта, көп пәтерлі
үйлерді қоспағанда, оларға тікелей жалғанатын тұрғын үйлердің
верандалары, терассалары, галереялары, болғандары–сондай өзен немесе теңіз
кемесі!...
1.2. Тінтудің тактикалық әдістері және оның нәтижесін бекіту
Тінту жеке тұлғаларды, үй - жайларды, құрылыстарды, ғимараттарды, жер
учакелерін, іздеуде жүрген тұлғалар мен олардың отбасын немесе ұйымын
мәжбүрлеп тексеру үшін жасалынады.
Тінту жүргізуге аталған заттардың немесе құжаттардың белгілі бір
үй -жайда немесе өзге орында заңды не жеке тұлғада не нақты адамда болуы
мүмкін деп болжауға жеткілікті деректердің болуы негіз болып табылады (ҚР
ҚІЖК – нің 230 бабы).
Тінтуге дайындық:
• Тінту объектісі туралы ақпарат жинау;
• Тінту жоспарын құру;
• Жедел іздестіру тобының құрамын анықтау;
• Жедел іздестіру тобын қажетті құралдармен жабдықтау[6].
Тінтудің тактикалық әдістері тергеу әрекеттерінің кенеттен тосыннан
жүргізілуіне негізделген. Сондықтан тінтуге керекті деректер жиналысымен
және дайындық жұмыстары бітісімен, кешіктірілмей дер кезінде жүргізілуі
керек. Тосыннан, күтпеген жерден жүргізілген тінту арқылы ғана іс бойынша
пайдалы және маңызды деректер, дәлелдемелер тауып алуға болады. Сондықтан
тергеуші, әр түрлі тактикалық әдістер қолдану арқылы, тінтетін үйге
күтпеген жағдайда, кенеттен кіру тәсілін ойластыруы керек. Үйге кіргеннен
кейін тінтілетін адамды тінту туралы қаулымен таныстырып, іске байланысы
бар объектілерді тергеу орнына өз еркімен беру тінтілетін адамның міндеті
екені айтылады. Тергеушінің бұл талабы бойынша олар кейбір заттарды өз
еркімен де беруі мүмкін. Бірақ тергеушінің жұмысы осы берген заттармен ғана
шектелмейді. Өйткені дерек заттар үй астына ма, шатырға ма, әйтеуір қарауға
қолайсыз бір жерлерге тығылып қойылуы мүмкін[7].
Бұдан кейінгі жүргізілетін жұмыс – тінту объектісін жалпы шолып
қарау, ауланы, бөлмелерді бақылап, дайындық үстінде алған бағдарламаға
сәйкес пе, жоқ па, соны тексеру. Егер бұдан бұрын алынған мәліметтерге
қазіргі жағдай едәуір сәйкес келмесе, тінту жоспарына нақты жаңа
жағдайларға байланысты, қосымша өзгерістер енгізіледі. Егер тінтілетін адам
аса қауіпті қылмыскер болып, оның қару қолдануы мүмкін болса, алдымен оның
өзінің жеке басын тінту керек.
Жеке тінту дегеніміз – адамды тінту яғни оның денесін, киімін, аяқ
киімін, және оңдағы бар заттарды. Жеке тінту, тіңтудін дербес түрі болып
табылады. Яғни осы жеке тінтудің ерекшелігі, ол адамның денесіндегі
оның тыныс тесіктерінің киімінен, қол жүнінде іс үшін маңызы бар
заттар мен құжаттарды табу мақсатында жүргізіледі. Адамның денесіне
қолсұқпаушылық принциптік шектей отырып тінту осы аталғандардың алғашқы
екеуінде жүргізілуі мүмкін. Бұл тергеу әрекеті тұлғаның денеге
қолсұқпаушылық құқығын құқықты түрде шектеумен байланысты болады және
осыған сәйкес мәжбүрлеуді, қолданумен байланысты болады.
Жеке басты тінтудің өзі екі кезеңге бөлінеді:
• жалпылай тіну, бойында қару бар ма жоқ па т.б.;
• басынан төмен қарай киімін, денесін ұқыпты, мұқият тінту.
Тінтуді әрине сол тінтілетін адаммен бірге бір жынысты адам жүргізуі
тиіс. Қалтасынан табылған құжаттар, заттар арнайы алдын ала дайындалған
жерге қойылып, кейін хаттамаға негізіледі.
Тергеушінің тығылған заттарды беру жөніндегі талабының өзі мәжбүрлік
сипатқа ие. Бұл тұлғаның психикасына әсер ете отырып соңғысының өзінің
еркінен тыс тергеушіге сұралған заттарды беруге білдіреді. Ал, егер мұндай
психикалық әсер ету жеткіліксіз болса, сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz