Шағын кәсіпкерліктің белгілері мен түсінігі
Жоспары:
Кіріспе
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1.1 Шағын кәсіпкерліктің мәні
1.2 Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы қаржыландыру көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпкерліктің қаржыландыру көзі
2.2 Шағын кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
3. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
3.2 Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттің қолдау көрсетуі
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1.1 Шағын кәсіпкерліктің мәні
1.2 Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы қаржыландыру көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпкерліктің қаржыландыру көзі
2.2 Шағын кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
3. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
3.2 Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттің қолдау көрсетуі
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуметі мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнауына айналуғы тиіс. Қордың өкілдік желісін кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейту қажет.
Сонымен қатар, металлургияда, банк саласында, сақтандыруда, химия өнеркәсібінде және басқа салаларда сақталып қалған «жасырын» монополияларды құрту қажет. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ отандық және шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына кіруі үшін тартымды, әрі ашық жағдайлар туғызу арқылы, яғни осы секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау қажет.
Бюрократияның өндірістік архивтерге бақылау жасауға ұмтылған әрекеттеріне жол бермеу керек.
Шағын бизнес нарықтық экономикада өте кең мағыналы. Шағын бизнес болмаған жағдайда нарықтық экономика дами да, өркендей де алмайды. Әкімшілдік-әміршілдік экономикадан қазіргі нарықтық экономикаға өту жағдайында шағын бизнестің қалыпты жағдайы мен дамуы экономикалық саясаттың басты мәселелерінің бірі. Нарықтық экономикада шағын бизнес – басты сектор, ол экономикалық өсудің бағытын, құрылымын және ІҰӨ сапалығын анықтаушы болып табылады. Барлық дамыған мемлекеттерде шағын бизнес ІҰӨ-нің 60-70% құрайды. Сондықтан да көптеген дамыған мемлекеттерде барынша шағын бизнестің дамуына көп көңіл бөледі.
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90% астамын құрайды, көптеген дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50% астамын береді.
Сондықтан да біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек. Әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Қазақстандықтардың бастамашылығына кең өріс ашу үшін жағдай жасалды, кәсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі! Мен өңірлерді экономикада өршіл болуға шақырамын. Ендігі жерде жаңа идеологияға сәйкес заңнаманы сапалық жағынан жақсарту міндет. Қысқасы, сөзден іске көшетін, мемлекеттік кәсіпорындар мен мегахолдингтердің, ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін міндеттерін шағын және орта бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт туды. Сол арқылы біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Бұл ретте бірқатар стратегиялық маңызды мемлекеттік компаниялар акцияларының паеттерін басқаруды арнайы құрылатын мемлекеттік холдинг компаниясына беру қажет. Әлбетте бұл шараларға қарсыласу да, сөз бұйдаға салу да болмай қоймайды. Бірақ үкіметтің батылдық танытып, бұл іске мықтап кірісетін кезі келді.
Келесі бір мәселе туралы. Даму банкі мен инвестициялық қорға барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» өзіндік бір «үлкен қаржылық маркетке» айналуға тиіс. Біз қорға биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін кредиттеу мүмкіндігі 25 млрд теңгеге дейін өседі. Биылдан бастап, банк кредиттеріне
кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керке. Мұның өзі қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншікке иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және басқа да кантрагенттер алдында өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілік болумен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шарушылық қызметін үздіксіз жүргізу мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен жіне тағы басқалармен есеп айырысу үшңн жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы тиіс.
Экономикалық қызығушылыққа толы, күш-қуатты және ойлап тапқыш адамдардың барлық тіршілік әрекеті орталығында дамуына және өркендеуіне үлес қосқан. Сол себепті көптеген экономикасы дамыған мемлекеттерде өзінің даму бағытында әртүрлі және жаңа мамандандырылған пікірлер мен идеяларды осы шағын бизнесті дамытуға бағыттаған.
Әлемде шағын бизнесті қолдаудың әртүрлі жолдары бар: сақтандыру қорларын; тәуекелдік қорлары және аралас қолдау қорлары, соның ішінде
мемлекеттік және жеке меншіктік және басқа қорларды бюджеттік қаржыландыру; коммерциялық банктердің көмегімен несиелеу мүмкіндігі; салық жеңілдіктері және тағы басқа.
Біздің елде шағын бизнеске көңіл бөлу тек соңғы кездерде нарықтық экономикаға өткеннен кейін ғана іске асуда, өйткенгі нарықтық экономиканың әкімшілдік-әміршілдік экономикаға қарағанда кәсіпорындардың жаму мүмкіндіктері кеңірек. Тұтынушылардың өзгермелі сұраныстарына жауап бере алатын, шығындардың орнын уақытылы толтыру, ұсныстың көлемін кеңейту және жаңа жұмыс орындары, сонымен қатар экономиканы қайта құруда белгілі бір роль атқаратын шағын бизнесті кәсіпорынның тізбегін құру, олардың жылдам дамуына үлес қосу нарықтық экономикада үлкен рөл атқармақ.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуметі мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнауына айналуғы тиіс. Қордың өкілдік желісін кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейту қажет.
Сонымен қатар, металлургияда, банк саласында, сақтандыруда, химия өнеркәсібінде және басқа салаларда сақталып қалған «жасырын» монополияларды құрту қажет. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ отандық және шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына кіруі үшін тартымды, әрі ашық жағдайлар туғызу арқылы, яғни осы секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау қажет.
Бюрократияның өндірістік архивтерге бақылау жасауға ұмтылған әрекеттеріне жол бермеу керек.
Шағын бизнес нарықтық экономикада өте кең мағыналы. Шағын бизнес болмаған жағдайда нарықтық экономика дами да, өркендей де алмайды. Әкімшілдік-әміршілдік экономикадан қазіргі нарықтық экономикаға өту жағдайында шағын бизнестің қалыпты жағдайы мен дамуы экономикалық саясаттың басты мәселелерінің бірі. Нарықтық экономикада шағын бизнес – басты сектор, ол экономикалық өсудің бағытын, құрылымын және ІҰӨ сапалығын анықтаушы болып табылады. Барлық дамыған мемлекеттерде шағын бизнес ІҰӨ-нің 60-70% құрайды. Сондықтан да көптеген дамыған мемлекеттерде барынша шағын бизнестің дамуына көп көңіл бөледі.
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90% астамын құрайды, көптеген дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50% астамын береді.
Сондықтан да біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек. Әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Қазақстандықтардың бастамашылығына кең өріс ашу үшін жағдай жасалды, кәсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі! Мен өңірлерді экономикада өршіл болуға шақырамын. Ендігі жерде жаңа идеологияға сәйкес заңнаманы сапалық жағынан жақсарту міндет. Қысқасы, сөзден іске көшетін, мемлекеттік кәсіпорындар мен мегахолдингтердің, ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін міндеттерін шағын және орта бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт туды. Сол арқылы біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Бұл ретте бірқатар стратегиялық маңызды мемлекеттік компаниялар акцияларының паеттерін басқаруды арнайы құрылатын мемлекеттік холдинг компаниясына беру қажет. Әлбетте бұл шараларға қарсыласу да, сөз бұйдаға салу да болмай қоймайды. Бірақ үкіметтің батылдық танытып, бұл іске мықтап кірісетін кезі келді.
Келесі бір мәселе туралы. Даму банкі мен инвестициялық қорға барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» өзіндік бір «үлкен қаржылық маркетке» айналуға тиіс. Біз қорға биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін кредиттеу мүмкіндігі 25 млрд теңгеге дейін өседі. Биылдан бастап, банк кредиттеріне
кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керке. Мұның өзі қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншікке иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және басқа да кантрагенттер алдында өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілік болумен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шарушылық қызметін үздіксіз жүргізу мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен жіне тағы басқалармен есеп айырысу үшңн жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы тиіс.
Экономикалық қызығушылыққа толы, күш-қуатты және ойлап тапқыш адамдардың барлық тіршілік әрекеті орталығында дамуына және өркендеуіне үлес қосқан. Сол себепті көптеген экономикасы дамыған мемлекеттерде өзінің даму бағытында әртүрлі және жаңа мамандандырылған пікірлер мен идеяларды осы шағын бизнесті дамытуға бағыттаған.
Әлемде шағын бизнесті қолдаудың әртүрлі жолдары бар: сақтандыру қорларын; тәуекелдік қорлары және аралас қолдау қорлары, соның ішінде
мемлекеттік және жеке меншіктік және басқа қорларды бюджеттік қаржыландыру; коммерциялық банктердің көмегімен несиелеу мүмкіндігі; салық жеңілдіктері және тағы басқа.
Біздің елде шағын бизнеске көңіл бөлу тек соңғы кездерде нарықтық экономикаға өткеннен кейін ғана іске асуда, өйткенгі нарықтық экономиканың әкімшілдік-әміршілдік экономикаға қарағанда кәсіпорындардың жаму мүмкіндіктері кеңірек. Тұтынушылардың өзгермелі сұраныстарына жауап бере алатын, шығындардың орнын уақытылы толтыру, ұсныстың көлемін кеңейту және жаңа жұмыс орындары, сонымен қатар экономиканы қайта құруда белгілі бір роль атқаратын шағын бизнесті кәсіпорынның тізбегін құру, олардың жылдам дамуына үлес қосу нарықтық экономикада үлкен рөл атқармақ.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың халқына Жолдауы. Қазақстан өз дамуынадағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Астана, 2006 ж. 1-наурыз.
2. Қазақстан жолы: тұрақтылық, жаңару және өркендеу. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Парламенті 2-ші сессияның ашылуында сөйлеген сөзі
3. «Егемен Қазақстан» 02.09.2005 ж. Қазақстан -2030. Ел Президенттінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы. 2003 ж.
4. Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттары. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. А. 2003 ж.
5. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін. Бәсекеге қабілетті халық үшін. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. А. 2004 ж.
6. Ләпбаева. Қазақстан тарихы //Шағын кәсіпкерлік. - 2001 жыл. - №1 - 37 -40 бет.
7. Баязитова А. Ақиқат //Шағын бизнес бағдары. 200 жыл. - №3. - 38-41 бет
8. Райымқұлұлы С. Экономикалық теория негіздері. – Шымкент, 2005 жыл, ОҚМУ
9. www.nauka.kz. 11.09.2002 жыл. «Шағын кәсіпкерліктегі мамандардың кәсіби біліктілігін көтеру мақсатындағы шаралар».
10. www.government.kz 15.02.2003 жыл. «Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту негізі».
11. www.bin.kz 02.08.2004 жыл. «Салық – табыс негізі».
12. Егеменді Қазақстан. 2003 жыл. «Шағын кәсіпкерліктің ел экономикасындағы ролі».
13. Шағын бизнес мониторингі. 2007 жыл. ҚР статистика агенттігі бойынша мәлімет.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың халқына Жолдауы. Қазақстан өз дамуынадағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Астана, 2006 ж. 1-наурыз.
2. Қазақстан жолы: тұрақтылық, жаңару және өркендеу. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Парламенті 2-ші сессияның ашылуында сөйлеген сөзі
3. «Егемен Қазақстан» 02.09.2005 ж. Қазақстан -2030. Ел Президенттінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы. 2003 ж.
4. Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттары. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. А. 2003 ж.
5. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін. Бәсекеге қабілетті халық үшін. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. А. 2004 ж.
6. Ләпбаева. Қазақстан тарихы //Шағын кәсіпкерлік. - 2001 жыл. - №1 - 37 -40 бет.
7. Баязитова А. Ақиқат //Шағын бизнес бағдары. 200 жыл. - №3. - 38-41 бет
8. Райымқұлұлы С. Экономикалық теория негіздері. – Шымкент, 2005 жыл, ОҚМУ
9. www.nauka.kz. 11.09.2002 жыл. «Шағын кәсіпкерліктегі мамандардың кәсіби біліктілігін көтеру мақсатындағы шаралар».
10. www.government.kz 15.02.2003 жыл. «Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту негізі».
11. www.bin.kz 02.08.2004 жыл. «Салық – табыс негізі».
12. Егеменді Қазақстан. 2003 жыл. «Шағын кәсіпкерліктің ел экономикасындағы ролі».
13. Шағын бизнес мониторингі. 2007 жыл. ҚР статистика агенттігі бойынша мәлімет.
Аннотация
Курстық жұмыста шағын кәсіпкерліктің белгілері мен түсінігі
қарастырады.
Шағын бизнесті кәсіпорынның артықшылығы және атқаратын рөлі,
кәсіпкерлікті құру, шаруашылықтағы қызметі және Қазақстан Республикасындағы
кәсіпкерліктің дамуын қарастырады.
Курстық жұмыс 35 - бет компьютерлік тексте берілген, 3 – сурет, 4
- кесте, 13- түрлі әдебиет пен 2 мерзімді басылым қолданған.
Жоспары:
Кіріспе
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні
2. Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы
қаржыландыру көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпкерліктің қаржыландыру көзі
2.2 Шағын кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
3. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы
1. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
2. Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттің қолдау көрсетуі
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуметі мен
бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары
мен сараптама жасаудың нақты қайнауына айналуғы тиіс. Қордың өкілдік
желісін кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты
күшейту қажет.
Сонымен қатар, металлургияда, банк саласында, сақтандыруда, химия
өнеркәсібінде және басқа салаларда сақталып қалған жасырын монополияларды
құрту қажет. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ
отандық және шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына
кіруі үшін тартымды, әрі ашық жағдайлар туғызу арқылы, яғни осы
секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау қажет.
Бюрократияның өндірістік архивтерге бақылау жасауға ұмтылған
әрекеттеріне жол бермеу керек.
Шағын бизнес нарықтық экономикада өте кең мағыналы. Шағын бизнес
болмаған жағдайда нарықтық экономика дами да, өркендей де алмайды.
Әкімшілдік-әміршілдік экономикадан қазіргі нарықтық экономикаға өту
жағдайында шағын бизнестің қалыпты жағдайы мен дамуы экономикалық саясаттың
басты мәселелерінің бірі. Нарықтық экономикада шағын бизнес – басты сектор,
ол экономикалық өсудің бағытын, құрылымын және ІҰӨ сапалығын анықтаушы
болып табылады. Барлық дамыған мемлекеттерде шағын бизнес ІҰӨ-нің 60-70%
құрайды. Сондықтан да көптеген дамыған мемлекеттерде барынша шағын
бизнестің дамуына көп көңіл бөледі.
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта
бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90% астамын құрайды, көптеген
дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50% астамын береді.
Сондықтан да біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен
жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын
іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек. Әрбір іскер қазақстандық
осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Қазақстандықтардың бастамашылығына кең өріс ашу үшін жағдай жасалды,
кәсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі! Мен
өңірлерді экономикада өршіл болуға шақырамын. Ендігі жерде жаңа идеологияға
сәйкес заңнаманы сапалық жағынан жақсарту міндет. Қысқасы, сөзден іске
көшетін, мемлекеттік кәсіпорындар мен мегахолдингтердің, ең алдымен ірі
мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін
міндеттерін шағын және орта бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт
туды. Сол арқылы біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Бұл ретте бірқатар стратегиялық маңызды мемлекеттік компаниялар
акцияларының паеттерін басқаруды арнайы құрылатын мемлекеттік холдинг
компаниясына беру қажет. Әлбетте бұл шараларға қарсыласу да, сөз бұйдаға
салу да болмай қоймайды. Бірақ үкіметтің батылдық танытып, бұл іске мықтап
кірісетін кезі келді.
Келесі бір мәселе туралы. Даму банкі мен инвестициялық қорға барлық
кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке айналуға тиіс. Біз қорға
биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін кредиттеу
мүмкіндігі 25 млрд теңгеге дейін өседі. Биылдан бастап, банк кредиттеріне
кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керке. Мұның өзі
қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншікке иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер
және басқа да кантрагенттер алдында өзінің өндірістік кәсіпкерлік
қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілік болумен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шарушылық қызметін үздіксіз жүргізу мен
өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен жабдықтаушылармен,
несие берушілермен, жұмысшылармен жіне тағы басқалармен есеп айырысу үшңн
жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы
үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін,
осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын
жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік
беретіндей дәрежеде табыс қалуы тиіс.
Экономикалық қызығушылыққа толы, күш-қуатты және ойлап тапқыш
адамдардың барлық тіршілік әрекеті орталығында дамуына
және өркендеуіне үлес қосқан. Сол себепті көптеген экономикасы дамыған
мемлекеттерде өзінің даму бағытында әртүрлі және жаңа мамандандырылған
пікірлер мен идеяларды осы шағын бизнесті дамытуға бағыттаған.
Әлемде шағын бизнесті қолдаудың әртүрлі жолдары бар: сақтандыру
қорларын; тәуекелдік қорлары және аралас қолдау қорлары, соның ішінде
мемлекеттік және жеке меншіктік және басқа қорларды бюджеттік қаржыландыру;
коммерциялық банктердің көмегімен несиелеу мүмкіндігі; салық жеңілдіктері
және тағы басқа.
Біздің елде шағын бизнеске көңіл бөлу тек соңғы кездерде нарықтық
экономикаға өткеннен кейін ғана іске асуда, өйткенгі нарықтық экономиканың
әкімшілдік-әміршілдік экономикаға қарағанда кәсіпорындардың жаму
мүмкіндіктері кеңірек. Тұтынушылардың өзгермелі сұраныстарына жауап бере
алатын, шығындардың орнын уақытылы толтыру, ұсныстың көлемін кеңейту және
жаңа жұмыс орындары, сонымен қатар экономиканы қайта құруда белгілі бір
роль атқаратын шағын бизнесті кәсіпорынның тізбегін құру, олардың жылдам
дамуына үлес қосу нарықтық экономикада үлкен рөл атқармақ.
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1.1 Шағын кәсіпкерліктің мәні
Шағын бизнес туралы мынадай қате пікір қалыптасқан: шағын бизнес –
бұл саны мен көлемі бойынша шағын тауар өндіретін кәсіпорын ғана емес,
сонымен қатар мүлдем жаңа құрылым, кәсіпорынның өзгешеленген жеке меншікке
негізделген түрі.
Ал шынында, шағын бизнес термині, түсінігі – сандық көрсеткіштер
бойынша көрінісі, оның жеке меншіктігі, шаруашылық қызмет салалары әртүрлі
болуы мүмкін. Мемлекеттік, жекешелендірілген кәсіпорындар, ЖШС, АҚ,
арендалық кәсіпорындар, коорпарациялар бұның бәрі кәсіпорындар, ұйымдар
және олар шағын бизнес түрі болып есептеледі. Шағын бизнес туралы заңда
екі белгілері туралы айтылған: жұмысшылар саны мен тауар айналым
шаруашылығының көлемі.
Шағын бизнес туралы заңда шағын бизнестің екі белгісі ажыратылған:
жұмыс істеушілердің санымен шаруашылық айналымының көлемі, бірақ олардың
біріншісі мен екіншісі бір-бірінен маңыздырақ деп ажырытылмаған.
Кәсіпорындар және кәсіпкерлік қызмет туралы заңда осыған ұқсас жағдай
байқалады. Қазір тек ғана бірінші қағидаға сүйенеді: өнеркәсіп пен
құрылыста 200 адамның жұмыс істеуі, ғылым және ғылыми қызмет етуде 100
адамға дейін, өндірістен тыс құрылыста жұмыс істеушілер саны – 25 адам,
бөлшекті саудада 15 адамға дейін, ал басқа салаларында жұмысшылар саны осы
көрсеткіштен төмен не жоғары болуы мүмкін.
Шағын кәсіпкерлікті дұрыс басшылыққа алу үшін – жұмыс істеушілердің
саны, шарушылық айналымының көлемі және шағын кәсіпкерліктің мүліктерінің
құрамы дұрыс анықталуы қажет.
Нарықтық экономикаға өту жағдайында елдің бүкіл экономикалық
инфрақұрылымына өзгертулер енгізілуі қажет, соның ішінде
оның
демонополизациясына жүргізілуі қажет. Елімізде қазір 40 мыңға жуық
кәсіпкерлік қызмет атқаратын кәсіпорындар бар, ал бүгінгі экономикаға
қажетті инфрақұрылымды түзу үшін 500 мыңға жуық кәсіпорындар қажет. Тек
шағын кәсіпкерлікті дамыту арқасында қоғамның әлеуметтік-нарықтық
экономикалық құрылымын қайта құруға, меншік тауарларының плюрализмін жүзеге
асыруға, монополияның дамуын тежеуге, бәсекелік нарықты қалыптастыруға және
нарықтық қатынастарды дамутыға болады.
Шағын және ірі кәсіпорындар, сонымен қатар фирмалар арасындағы қатаң
бәсекелестікті және тіршілік үшін күресте жеңіп шығу үшін, мынадай
артықшылықтарға ие болуы қажет: иілгіштік және нарық коньюктурасына тез
иемденушілік, өндіріс құрылымын жылдам өзгерте алу қабілеттілігі жаңа
технологияларды және ғылыми өңдеулерді жылдам жасау және шапшаң қолдана
алу. Кез-келген тұлға шағын кәсіпорын ашу барысында кез-келген заңды тұлға
тәрізді белгілі бір құқықтарға ие болады. Жеке немесе заңды тұлға немесе
серіктестік өз капиталынан қызметтерді толық қамтамасыз ете отырып шағын
кәсіпкерлік құрған кезде: өз мүліктері мен кәсіпорын мүліктері екіге
ажыратылады.
Шағын кәсіпкерлік қызмет ете отырып амортизациялық төлемдер бойынша
қор ашады. Және шағын кәсіпкерлікті аша отырып, керекті материалды құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілуі, жалға көліктердің алынуы, шағын
кәсіпкерлікке қажетті құралдармен қамтамасыз етілуі қажет.
Әлемде шағын кәсіпкерлік пен фирмалар көп, оның 95-99,7% - і
Жапонияға тиесілі.
2. Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
Нарықтық экономикаға өтуге қарай көптеген жаңа шаруашылық түрлері
пайда болды. Меншіктің мемлекеттік және кооперативтік салалары қатарына
жаңа түрлері келіп қосылды. Олардың арасында жеке меншікке негізделген
шаруа қожалығының қзіндік салмағы бар.
Батыста ірі және ұсақ өндіріс салаларының мәселелері кәсіпорын
аумағындағы жетістіктер мен кемшіліктерді саралау барысында шешім табады.
Бүгінгі күні шағын және орта кәсіпорындар тиімді болып табылатын өндіріс
түрлері аз емес. Көптеген ғалымдар өркениетті нарықтық экономиканың
материалдық және әлеуметтік базасында ұсақ және орта бизнес тиімді қызмет
көрсетеді деп санайды. Олар жеке меншікке негізделген шаруа қожалығы ғана
ауыл экономикасын өркендетеді десе, басқалары ірі шаруашылықтардың
басымдылығын алға тартады, үшіншілері осы және басқа да меншік түрлерін
мойындайды. Бірақ шаруашылықты басқарудың кез-келген саласы, орнықты
экономикалық орта қалыптасқанда ғана табысты жұмыс істей алады, яғни
меншіктің барлық салалары үшін бірдей нарық шарттарын орықтырып, нағыз
бәсекелестікке жол ашудың маңызы зор.
Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестің ғана емес, сонымен бірге қоғамдағы
техникалық прогреспен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады.
Ол шағын және орта қалалар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік
экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі
жоғары кәсіпорындармен келісімшартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы
органдары әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын
қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы және толық төлей алады.
Осылайшы қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және
оның іскерлік қарым-қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің
және оның серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы
экономикалық қызығушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгендігін
бағалайды. Кәсіпорыннң қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудың
ең жақсы тәсілі, бұл – талдау ол кәсіпорынның даму бағытын бағалауға, оның
шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және
осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің
өндірістік кәсіпкерлік қызмет арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
Құрылтайшылар немесе шағын кәсіпорын директоры шешімімен заңда
көрсетілген тәртіптерге сай жұмысшылардың жұмыстан шығарылуы, түрі,
салалары, еңбекақы көлемі, жұмыс күннің тәртібі, жұмысшылардың орнын
ауыстыру тәртібі, демалыс күннің берілуі тәртібі, олардың ұзақтығы
анықталады.
Кәсіпорын заң талаптарына сай әлеуметтік медициналық және басқа
міндетті сақтандыру бойынша жүргізеді. Ережелер мен мөлшерге сәйкес
жұмыскерлерге қауіпсіз жұмыс орнын қамтамасыз етеді. Кәсіпорын қажетті
құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуге, тауарын ұсынуға және қызметтер
көрсетуге құқықтары бар, әрине барлығы заң талаптарына сай болуы тиіс.
Кәсіпорын кез-келген банкте есеп айырысу және басқа шоттар ашуға құқылы,
яғни бұл шоттар арқылы төлем-талап, несиелік және кассалық қызметтерді
жүзеге асыра лалды. Сонымен қатар кәсіпорын ішкі нарықта кез-келген
Қазақстан Республикасының заңмен негізделген қызметтермен айналыса алады
және банкте белгілі бір ұлттық валюта бойынша қаражатқа ие бола алады.
Коммерциялық құпия туралы сатыларды кәсіпорын директоры анықтайды.
Салықтарды және басқа төлемдерді бюджетке төлегеннен артылған сомма
бүкіл кәсіпорынның қолдануына болады. Таза табыстың жұмсалуы құрылтайшылар
шешімімен жүзеге асырылады.
Таза табыстың бір бөлігі коллектив мүшелеріне беріледі. Бұл
жұмысшыларға берілген қаражаттың жұмсалуы құрылтайшылар кеңесінің шешімімен
жүзеге асырылады.
Бұл жұмысшылар ұйымына берілген қаражаттар әр жұмыскер қызметінің
лауазымына байланысты бөлінеді немесе кәсіпорын қызметіне жұмыскерлердің
қоры ретінде қосылады. Бүкіл жұмысшылар ұйым мүшелерінің шешімі, кәсіпорын
басшы шешімі және құрылдтайшылар шешімімен таза табысын қайта өндіріске
салған қызметкерлерге белгілі бір пайыз төленеді.
Егер қызметкерлер салымдарын тоқтатса, онда аяқталған жыл мерзімінде
пайызбен қоса бүкіл салған қаражаттары қайтарылады.
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы қаржыландыру
көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпорындардың қаржыландыру көзі
Кәсіпорын өз қызметін өзі жоспарлайды және даму қағидалары мен
тенденцияларын өзі бекітеді.
Шағын кәсіпкерлік базар қатынастарын ұдайы іске қосып отаратын
ортаның нақ өзі. Экономикалық өтпелі кезеңіндегі шағын кәсіпкерлік ең
алдымен, нарықтың тауармен молығуына және жұмыс орындарының құрылуына
мүмкіндік береді. Жалпы алғанда кәсіпкерлік экономикада нарықты белсенді,
бәсекелес ортаны ғана қалыптастырып қана қоймай, сонымен қатар мемлекеттің
экономикалық дамуындағы оның тұрақтылығының индекаторы есепті орта топты
жасақтайды. Шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен
қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге нық сеніммен қарау
мүмкіндігін арттыру жатады. Әлемдік экономикада шағын кәсіпорындардың,
ұйымдар мен мекемелердің көптеген түрлері бар. Мысалы: индияда шағын
кәсіпорындардың саны 12 млн, ал Жапонияда 9 млн жуық. Ал АҚШ-та шағын
кәсіпкерлік ұлттық табыстың жартысынан көп бөлігін құрайды жіне жаңа жұмыс
орындарымен қамтамасыз етуде үлесі көп.
Бірақ, мәселе тек мұнде ғана емес. Шағын кәсіпкерлік нарықтық
коньютураны ғана реттеп ғана қоймай, нарыққа иілгіштік қасиет береді.
Дамыған елдердің тәжірибесі шағын кәсіпкерлік экономиканың даму
қарқынын арттыра түсетінін көрсетеді. АҚШ-та барплық жұмыс күшінің 50 %
шағын кәсіпкерлікпен шұғылданады. Ішкі өнімнің 33% нақ сол қамтамасыз
етеді. Жапонияда жұмыс күшінің 80% шағын кәсіпкерлікте
жұмылдырылған, жалпы өнімнің 55% солардың үлесіне тиеді. АҚШ-та шағын
кәсіпкерлік ғылыми-зерттеу жұмыстарының 3% ғана жүзеге асырса,
өндіріске енгізілетін ірі жаңалықтардың 50 % қамтамасыз етеді. Шағын
кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттырудың маңызы зор. Бұл
деректер шағын кәсіпорындардың экономикадағы елеулі ролі мен маңызы туралы
бұлттартпас дәлел бола алады. Бірақ мәселе сандық көрсеткіштерде ғана емес.
Бұл сектор өзінің мәнісі жөнінен нарықтық экономика типіне жатады және
бүгінгі заманғы инфрақұрылымның негізін құрайды. Дамыған елдердің
тәжірибесі дәлелдегендей, шағын жіне орта кәсіпкерлік ахуалға шапшаң
бейімделеді. Олар экономиканы қайта құру қарқынын жедел тездеіп, шығынның
тез өтелуін қамтамасыз етуге, тұтынушы сұранымының өзгеруін жедел байқап,
бәсекелестің өрісін кеңейте түсуге, салалық және аумақтық монополизмге
төтеп беруге көмектеседі.
Қазақстанда шағын кәсіпорындар жүйесін қалыптастыру әлі жүріп жатыр.
2000-жылдардың басында Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің
субъектілері туралы анықтамалар болмаған еді. Сондықтан әр түрлі
құрылымдарға түрлі анықтамалар құрылған. Соның салдарынан бірыңғай
статистикалық ұғым қалыптаса қоймады, шағын бизнеске жатқызылатын
кәсіпорындардың нақты белгілері айқындалмады. Мұның өзі Республиканың
экономикалық дамуына осы сектордың қосар үлесіне лайықты баға беруге және
шағын кәсіпорындарды нақты топтастыруға мүмкіндік бермеді. Бизнеске
қатысына қарай, шығын деген анықтама жұмысшылардың саны, жалпы табысы,
сондай-ақ, жылдық айналым ұғымында түсіндірілуі мүмкін. Фирмаларды көлемі
бойынша топтастыру негізінде бірінші белгі ескеріледі: шағын бизнеске
жұмысшы саны 100 адамға дейін, ал Қазақстанда 50 адамға дейін болатын
кәсіпорындарды жатқызу қабылданған. Кәсіпкерлердің көпшілігінің жоғары
білімі бар және
онысын жұмыста қолданады. Олардың жартысынан астамы өз білімін қанағат
тұтады. Сондай-ақ мемлекет тарапынан болмаса да, техникалық көмек
көрсетілген жағдайда, бұл өздерінің кәсіби қызметі үшін жеткілікті
деп санайды. Сауалнамаға жауап берген кәсіпкерлердің 69 % жоғары білімі
болған. Олардың 49 % - техникалық, 12,7 % - қоғамдық, 6,9 % -
экономикалықжоғары оқу орындарының түлектері. Тек 5,8 % ғана орта мектепте
алған білімімен шектеліп қалған.
Қазақстанда бүгінгі күні шағын және орта кәсіпкерлік бастан кешіріп
отырған қиыншылықтарға қарамастан, экономиканың серпінді дамып келе жатқан
бөлігі болып отыр. Ең бастысы: шағын кәсіпкерлік саны өсіп келеді. өсім
срншалықты жоғары емс, небәрі пайыздың бөлшегі ғана. Дегенмен өсім бар.
Оның жалпы ішкі өнімде де өзіндік үлесі бар. Ол 7 % құрайды. Қазірдің
өзінде кәсіпкерлік Қазақстанның бүгінгі экономикасында лайықты орын алады.
2001-2006 жылдар ішінде ҚР –да істеген шағын кәсіпорындар саны
(мың есебінде)
2001 жыл 2002 жыл 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл 2006 жыл
139, 7 142,8 151,3 210,4 247,1 298,3
Шағын кәсіпорындардың соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық
құрылымның қалыптаса бастағанының айғағы. Алайда заңды тұлғалардың жалпы
санының 55 % ғана жұмыс істегенің айтпай кетуге болмайды. Заңды түрде
тіркеліп, мерзімінде жұмыс істеген шағын кәсіпорындардың басым көпшілігі
орталықта орналасқан. Алматы қаласының 23144 кәсіпорнының 16037-сі, яғни
69% жқмыс ңстейді. Астана қаласында тіркелген 4048 шағын кәсіпорынның 20987-
сі, яғни 74% жұмыс істеген. 2002 жылғы 1-ші қаңтарға елімізде аталған
қызмет түрімен 222000 аса жеке адамдар, ал шаруа қожалығы мен фермерлік
шаруашылықты қосқанда жеке кәсіпкерлікпен 731000 адам шұғылданған. Аймақтар
арасында жеке кәсіпкерлікті дамыту жөнінен Оңтүстік Қазақстан облысы алда
тұр. Мұнда осы кәсіп түрімен 138000 аса адам шұғылданады. Бүл осы салада
жұмыс істейтін адамдар санының 19% құрайды.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ, шағын бизнеспен
айналысатын әрбәр үшінші адам сауда жүйесінде, әрбір бесінші адам
өнеркәсіптік өндірісте, әрбір алтыншы адам құрылыста еңбек етеді.
Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан алғанда сауда саласында
олардың 36,1 %, өнеркәсіптік өндіріс орындарында 21,2 % істейді, қалғандары
түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл деректерден сауда ісі әлі басым
екеедігін, салалық құрылымдарда өндіріс кқлемі әлі де өзгере қоймағанын
көруге болады. Шағын және орта кәсіпкерлік саласында жұмыспен қамту және
фирмалар санының өсуі негізінен коммерциялық кәсіпорындар есебінен толығып
жылпы алғанда баяу өсуде. Сонымен бірге өндірістік ғимараттар негізінен
мемлекеттен немесе мемлекеттік кәсіпорындардан жалға алынса, негізгі құрал-
жабдықтар фирмалардың өз еншісінде. Оның көпшілігі бұрында пайдаланып
келген. Дегенмен, өнімділігі мен техникалық жағдайы кәсіпкерлерді
қанағаттандырады. Іс жүзінде жаңа қондырғылар алуда кедергілер жасалған
жоқ.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар өндірген өнім көлемінің 73% жуығы
(213,3 млрд теңге) сауда үлесіне тиеді. Өнеркәсіп саласында 19,7 млрд
теңгені ғана өнімі өндірілген, бұл небәрі 6,7%, ауыл шаруашылығында 8,5
млрд теңгенің (2,9 %), құрылыста 11,9 млрд теңгенің (4,1 %), көлік және
байланыс саласында 7 млрд теңгені (2,4 %), мейманханалар мен
мейрамханаларда 1,6 млрд теңгенің (0,6 %) жұмыстары атқарылды. Шағын және
орта кәсіпкерлік, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында дамуға тиіс.
Өткен жылдары есепке алсақ, ауыл шаруашылық шикізатының басым бөлігі
Республикадан тыс жерлерге тасымалданып, сол жерлерде өңделіп, дайын өнім
жоғары бағамен қайта әкелінді, оның үстінде тасымалдау кезінде өнім сапасы
төмендеді, шығынға жол берілді. Бірқатар жаңа өнім алуға болатын қалдықтар
өңделген жерлерде қалды. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік жүйесіндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыста шағын кәсіпкерліктің белгілері мен түсінігі
қарастырады.
Шағын бизнесті кәсіпорынның артықшылығы және атқаратын рөлі,
кәсіпкерлікті құру, шаруашылықтағы қызметі және Қазақстан Республикасындағы
кәсіпкерліктің дамуын қарастырады.
Курстық жұмыс 35 - бет компьютерлік тексте берілген, 3 – сурет, 4
- кесте, 13- түрлі әдебиет пен 2 мерзімді басылым қолданған.
Жоспары:
Кіріспе
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні
2. Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы
қаржыландыру көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпкерліктің қаржыландыру көзі
2.2 Шағын кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
3. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы
1. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
2. Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттің қолдау көрсетуі
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуметі мен
бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары
мен сараптама жасаудың нақты қайнауына айналуғы тиіс. Қордың өкілдік
желісін кеңейту, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты
күшейту қажет.
Сонымен қатар, металлургияда, банк саласында, сақтандыруда, химия
өнеркәсібінде және басқа салаларда сақталып қалған жасырын монополияларды
құрту қажет. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ
отандық және шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына
кіруі үшін тартымды, әрі ашық жағдайлар туғызу арқылы, яғни осы
секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау қажет.
Бюрократияның өндірістік архивтерге бақылау жасауға ұмтылған
әрекеттеріне жол бермеу керек.
Шағын бизнес нарықтық экономикада өте кең мағыналы. Шағын бизнес
болмаған жағдайда нарықтық экономика дами да, өркендей де алмайды.
Әкімшілдік-әміршілдік экономикадан қазіргі нарықтық экономикаға өту
жағдайында шағын бизнестің қалыпты жағдайы мен дамуы экономикалық саясаттың
басты мәселелерінің бірі. Нарықтық экономикада шағын бизнес – басты сектор,
ол экономикалық өсудің бағытын, құрылымын және ІҰӨ сапалығын анықтаушы
болып табылады. Барлық дамыған мемлекеттерде шағын бизнес ІҰӨ-нің 60-70%
құрайды. Сондықтан да көптеген дамыған мемлекеттерде барынша шағын
бизнестің дамуына көп көңіл бөледі.
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта
бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90% астамын құрайды, көптеген
дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50% астамын береді.
Сондықтан да біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен
жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын
іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек. Әрбір іскер қазақстандық
осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Қазақстандықтардың бастамашылығына кең өріс ашу үшін жағдай жасалды,
кәсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі! Мен
өңірлерді экономикада өршіл болуға шақырамын. Ендігі жерде жаңа идеологияға
сәйкес заңнаманы сапалық жағынан жақсарту міндет. Қысқасы, сөзден іске
көшетін, мемлекеттік кәсіпорындар мен мегахолдингтердің, ең алдымен ірі
мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін
міндеттерін шағын және орта бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт
туды. Сол арқылы біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Бұл ретте бірқатар стратегиялық маңызды мемлекеттік компаниялар
акцияларының паеттерін басқаруды арнайы құрылатын мемлекеттік холдинг
компаниясына беру қажет. Әлбетте бұл шараларға қарсыласу да, сөз бұйдаға
салу да болмай қоймайды. Бірақ үкіметтің батылдық танытып, бұл іске мықтап
кірісетін кезі келді.
Келесі бір мәселе туралы. Даму банкі мен инвестициялық қорға барлық
кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке айналуға тиіс. Біз қорға
биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін кредиттеу
мүмкіндігі 25 млрд теңгеге дейін өседі. Биылдан бастап, банк кредиттеріне
кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керке. Мұның өзі
қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншікке иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер
және басқа да кантрагенттер алдында өзінің өндірістік кәсіпкерлік
қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілік болумен байланысты.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шарушылық қызметін үздіксіз жүргізу мен
өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың
тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен жабдықтаушылармен,
несие берушілермен, жұмысшылармен жіне тағы басқалармен есеп айырысу үшңн
жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы
үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін,
осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын
жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік
беретіндей дәрежеде табыс қалуы тиіс.
Экономикалық қызығушылыққа толы, күш-қуатты және ойлап тапқыш
адамдардың барлық тіршілік әрекеті орталығында дамуына
және өркендеуіне үлес қосқан. Сол себепті көптеген экономикасы дамыған
мемлекеттерде өзінің даму бағытында әртүрлі және жаңа мамандандырылған
пікірлер мен идеяларды осы шағын бизнесті дамытуға бағыттаған.
Әлемде шағын бизнесті қолдаудың әртүрлі жолдары бар: сақтандыру
қорларын; тәуекелдік қорлары және аралас қолдау қорлары, соның ішінде
мемлекеттік және жеке меншіктік және басқа қорларды бюджеттік қаржыландыру;
коммерциялық банктердің көмегімен несиелеу мүмкіндігі; салық жеңілдіктері
және тағы басқа.
Біздің елде шағын бизнеске көңіл бөлу тек соңғы кездерде нарықтық
экономикаға өткеннен кейін ғана іске асуда, өйткенгі нарықтық экономиканың
әкімшілдік-әміршілдік экономикаға қарағанда кәсіпорындардың жаму
мүмкіндіктері кеңірек. Тұтынушылардың өзгермелі сұраныстарына жауап бере
алатын, шығындардың орнын уақытылы толтыру, ұсныстың көлемін кеңейту және
жаңа жұмыс орындары, сонымен қатар экономиканы қайта құруда белгілі бір
роль атқаратын шағын бизнесті кәсіпорынның тізбегін құру, олардың жылдам
дамуына үлес қосу нарықтық экономикада үлкен рөл атқармақ.
1. Шағын кәсіпкерліктің мәні және қызметтері
1.1 Шағын кәсіпкерліктің мәні
Шағын бизнес туралы мынадай қате пікір қалыптасқан: шағын бизнес –
бұл саны мен көлемі бойынша шағын тауар өндіретін кәсіпорын ғана емес,
сонымен қатар мүлдем жаңа құрылым, кәсіпорынның өзгешеленген жеке меншікке
негізделген түрі.
Ал шынында, шағын бизнес термині, түсінігі – сандық көрсеткіштер
бойынша көрінісі, оның жеке меншіктігі, шаруашылық қызмет салалары әртүрлі
болуы мүмкін. Мемлекеттік, жекешелендірілген кәсіпорындар, ЖШС, АҚ,
арендалық кәсіпорындар, коорпарациялар бұның бәрі кәсіпорындар, ұйымдар
және олар шағын бизнес түрі болып есептеледі. Шағын бизнес туралы заңда
екі белгілері туралы айтылған: жұмысшылар саны мен тауар айналым
шаруашылығының көлемі.
Шағын бизнес туралы заңда шағын бизнестің екі белгісі ажыратылған:
жұмыс істеушілердің санымен шаруашылық айналымының көлемі, бірақ олардың
біріншісі мен екіншісі бір-бірінен маңыздырақ деп ажырытылмаған.
Кәсіпорындар және кәсіпкерлік қызмет туралы заңда осыған ұқсас жағдай
байқалады. Қазір тек ғана бірінші қағидаға сүйенеді: өнеркәсіп пен
құрылыста 200 адамның жұмыс істеуі, ғылым және ғылыми қызмет етуде 100
адамға дейін, өндірістен тыс құрылыста жұмыс істеушілер саны – 25 адам,
бөлшекті саудада 15 адамға дейін, ал басқа салаларында жұмысшылар саны осы
көрсеткіштен төмен не жоғары болуы мүмкін.
Шағын кәсіпкерлікті дұрыс басшылыққа алу үшін – жұмыс істеушілердің
саны, шарушылық айналымының көлемі және шағын кәсіпкерліктің мүліктерінің
құрамы дұрыс анықталуы қажет.
Нарықтық экономикаға өту жағдайында елдің бүкіл экономикалық
инфрақұрылымына өзгертулер енгізілуі қажет, соның ішінде
оның
демонополизациясына жүргізілуі қажет. Елімізде қазір 40 мыңға жуық
кәсіпкерлік қызмет атқаратын кәсіпорындар бар, ал бүгінгі экономикаға
қажетті инфрақұрылымды түзу үшін 500 мыңға жуық кәсіпорындар қажет. Тек
шағын кәсіпкерлікті дамыту арқасында қоғамның әлеуметтік-нарықтық
экономикалық құрылымын қайта құруға, меншік тауарларының плюрализмін жүзеге
асыруға, монополияның дамуын тежеуге, бәсекелік нарықты қалыптастыруға және
нарықтық қатынастарды дамутыға болады.
Шағын және ірі кәсіпорындар, сонымен қатар фирмалар арасындағы қатаң
бәсекелестікті және тіршілік үшін күресте жеңіп шығу үшін, мынадай
артықшылықтарға ие болуы қажет: иілгіштік және нарық коньюктурасына тез
иемденушілік, өндіріс құрылымын жылдам өзгерте алу қабілеттілігі жаңа
технологияларды және ғылыми өңдеулерді жылдам жасау және шапшаң қолдана
алу. Кез-келген тұлға шағын кәсіпорын ашу барысында кез-келген заңды тұлға
тәрізді белгілі бір құқықтарға ие болады. Жеке немесе заңды тұлға немесе
серіктестік өз капиталынан қызметтерді толық қамтамасыз ете отырып шағын
кәсіпкерлік құрған кезде: өз мүліктері мен кәсіпорын мүліктері екіге
ажыратылады.
Шағын кәсіпкерлік қызмет ете отырып амортизациялық төлемдер бойынша
қор ашады. Және шағын кәсіпкерлікті аша отырып, керекті материалды құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілуі, жалға көліктердің алынуы, шағын
кәсіпкерлікке қажетті құралдармен қамтамасыз етілуі қажет.
Әлемде шағын кәсіпкерлік пен фирмалар көп, оның 95-99,7% - і
Жапонияға тиесілі.
2. Шағын кәсіпкерліктің қызметтері
Нарықтық экономикаға өтуге қарай көптеген жаңа шаруашылық түрлері
пайда болды. Меншіктің мемлекеттік және кооперативтік салалары қатарына
жаңа түрлері келіп қосылды. Олардың арасында жеке меншікке негізделген
шаруа қожалығының қзіндік салмағы бар.
Батыста ірі және ұсақ өндіріс салаларының мәселелері кәсіпорын
аумағындағы жетістіктер мен кемшіліктерді саралау барысында шешім табады.
Бүгінгі күні шағын және орта кәсіпорындар тиімді болып табылатын өндіріс
түрлері аз емес. Көптеген ғалымдар өркениетті нарықтық экономиканың
материалдық және әлеуметтік базасында ұсақ және орта бизнес тиімді қызмет
көрсетеді деп санайды. Олар жеке меншікке негізделген шаруа қожалығы ғана
ауыл экономикасын өркендетеді десе, басқалары ірі шаруашылықтардың
басымдылығын алға тартады, үшіншілері осы және басқа да меншік түрлерін
мойындайды. Бірақ шаруашылықты басқарудың кез-келген саласы, орнықты
экономикалық орта қалыптасқанда ғана табысты жұмыс істей алады, яғни
меншіктің барлық салалары үшін бірдей нарық шарттарын орықтырып, нағыз
бәсекелестікке жол ашудың маңызы зор.
Шағын кәсіпкерлік тек бәсекелестің ғана емес, сонымен бірге қоғамдағы
техникалық прогреспен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады.
Ол шағын және орта қалалар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік
экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі
жоғары кәсіпорындармен келісімшартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы
органдары әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын
қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы және толық төлей алады.
Осылайшы қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және
оның іскерлік қарым-қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің
және оның серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы
экономикалық қызығушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгендігін
бағалайды. Кәсіпорыннң қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудың
ең жақсы тәсілі, бұл – талдау ол кәсіпорынның даму бағытын бағалауға, оның
шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және
осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің
өндірістік кәсіпкерлік қызмет арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
Құрылтайшылар немесе шағын кәсіпорын директоры шешімімен заңда
көрсетілген тәртіптерге сай жұмысшылардың жұмыстан шығарылуы, түрі,
салалары, еңбекақы көлемі, жұмыс күннің тәртібі, жұмысшылардың орнын
ауыстыру тәртібі, демалыс күннің берілуі тәртібі, олардың ұзақтығы
анықталады.
Кәсіпорын заң талаптарына сай әлеуметтік медициналық және басқа
міндетті сақтандыру бойынша жүргізеді. Ережелер мен мөлшерге сәйкес
жұмыскерлерге қауіпсіз жұмыс орнын қамтамасыз етеді. Кәсіпорын қажетті
құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуге, тауарын ұсынуға және қызметтер
көрсетуге құқықтары бар, әрине барлығы заң талаптарына сай болуы тиіс.
Кәсіпорын кез-келген банкте есеп айырысу және басқа шоттар ашуға құқылы,
яғни бұл шоттар арқылы төлем-талап, несиелік және кассалық қызметтерді
жүзеге асыра лалды. Сонымен қатар кәсіпорын ішкі нарықта кез-келген
Қазақстан Республикасының заңмен негізделген қызметтермен айналыса алады
және банкте белгілі бір ұлттық валюта бойынша қаражатқа ие бола алады.
Коммерциялық құпия туралы сатыларды кәсіпорын директоры анықтайды.
Салықтарды және басқа төлемдерді бюджетке төлегеннен артылған сомма
бүкіл кәсіпорынның қолдануына болады. Таза табыстың жұмсалуы құрылтайшылар
шешімімен жүзеге асырылады.
Таза табыстың бір бөлігі коллектив мүшелеріне беріледі. Бұл
жұмысшыларға берілген қаражаттың жұмсалуы құрылтайшылар кеңесінің шешімімен
жүзеге асырылады.
Бұл жұмысшылар ұйымына берілген қаражаттар әр жұмыскер қызметінің
лауазымына байланысты бөлінеді немесе кәсіпорын қызметіне жұмыскерлердің
қоры ретінде қосылады. Бүкіл жұмысшылар ұйым мүшелерінің шешімі, кәсіпорын
басшы шешімі және құрылдтайшылар шешімімен таза табысын қайта өндіріске
салған қызметкерлерге белгілі бір пайыз төленеді.
Егер қызметкерлер салымдарын тоқтатса, онда аяқталған жыл мерзімінде
пайызбен қоса бүкіл салған қаражаттары қайтарылады.
2. Шағын кәсіпорындардың қоғамның экономикалық дамуындағы қаржыландыру
көзі және шаруашылықты қызметі
2.1 Шағын кәсіпорындардың қаржыландыру көзі
Кәсіпорын өз қызметін өзі жоспарлайды және даму қағидалары мен
тенденцияларын өзі бекітеді.
Шағын кәсіпкерлік базар қатынастарын ұдайы іске қосып отаратын
ортаның нақ өзі. Экономикалық өтпелі кезеңіндегі шағын кәсіпкерлік ең
алдымен, нарықтың тауармен молығуына және жұмыс орындарының құрылуына
мүмкіндік береді. Жалпы алғанда кәсіпкерлік экономикада нарықты белсенді,
бәсекелес ортаны ғана қалыптастырып қана қоймай, сонымен қатар мемлекеттің
экономикалық дамуындағы оның тұрақтылығының индекаторы есепті орта топты
жасақтайды. Шағын кәсіпкерліктің әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен
қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге нық сеніммен қарау
мүмкіндігін арттыру жатады. Әлемдік экономикада шағын кәсіпорындардың,
ұйымдар мен мекемелердің көптеген түрлері бар. Мысалы: индияда шағын
кәсіпорындардың саны 12 млн, ал Жапонияда 9 млн жуық. Ал АҚШ-та шағын
кәсіпкерлік ұлттық табыстың жартысынан көп бөлігін құрайды жіне жаңа жұмыс
орындарымен қамтамасыз етуде үлесі көп.
Бірақ, мәселе тек мұнде ғана емес. Шағын кәсіпкерлік нарықтық
коньютураны ғана реттеп ғана қоймай, нарыққа иілгіштік қасиет береді.
Дамыған елдердің тәжірибесі шағын кәсіпкерлік экономиканың даму
қарқынын арттыра түсетінін көрсетеді. АҚШ-та барплық жұмыс күшінің 50 %
шағын кәсіпкерлікпен шұғылданады. Ішкі өнімнің 33% нақ сол қамтамасыз
етеді. Жапонияда жұмыс күшінің 80% шағын кәсіпкерлікте
жұмылдырылған, жалпы өнімнің 55% солардың үлесіне тиеді. АҚШ-та шағын
кәсіпкерлік ғылыми-зерттеу жұмыстарының 3% ғана жүзеге асырса,
өндіріске енгізілетін ірі жаңалықтардың 50 % қамтамасыз етеді. Шағын
кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттырудың маңызы зор. Бұл
деректер шағын кәсіпорындардың экономикадағы елеулі ролі мен маңызы туралы
бұлттартпас дәлел бола алады. Бірақ мәселе сандық көрсеткіштерде ғана емес.
Бұл сектор өзінің мәнісі жөнінен нарықтық экономика типіне жатады және
бүгінгі заманғы инфрақұрылымның негізін құрайды. Дамыған елдердің
тәжірибесі дәлелдегендей, шағын жіне орта кәсіпкерлік ахуалға шапшаң
бейімделеді. Олар экономиканы қайта құру қарқынын жедел тездеіп, шығынның
тез өтелуін қамтамасыз етуге, тұтынушы сұранымының өзгеруін жедел байқап,
бәсекелестің өрісін кеңейте түсуге, салалық және аумақтық монополизмге
төтеп беруге көмектеседі.
Қазақстанда шағын кәсіпорындар жүйесін қалыптастыру әлі жүріп жатыр.
2000-жылдардың басында Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің
субъектілері туралы анықтамалар болмаған еді. Сондықтан әр түрлі
құрылымдарға түрлі анықтамалар құрылған. Соның салдарынан бірыңғай
статистикалық ұғым қалыптаса қоймады, шағын бизнеске жатқызылатын
кәсіпорындардың нақты белгілері айқындалмады. Мұның өзі Республиканың
экономикалық дамуына осы сектордың қосар үлесіне лайықты баға беруге және
шағын кәсіпорындарды нақты топтастыруға мүмкіндік бермеді. Бизнеске
қатысына қарай, шығын деген анықтама жұмысшылардың саны, жалпы табысы,
сондай-ақ, жылдық айналым ұғымында түсіндірілуі мүмкін. Фирмаларды көлемі
бойынша топтастыру негізінде бірінші белгі ескеріледі: шағын бизнеске
жұмысшы саны 100 адамға дейін, ал Қазақстанда 50 адамға дейін болатын
кәсіпорындарды жатқызу қабылданған. Кәсіпкерлердің көпшілігінің жоғары
білімі бар және
онысын жұмыста қолданады. Олардың жартысынан астамы өз білімін қанағат
тұтады. Сондай-ақ мемлекет тарапынан болмаса да, техникалық көмек
көрсетілген жағдайда, бұл өздерінің кәсіби қызметі үшін жеткілікті
деп санайды. Сауалнамаға жауап берген кәсіпкерлердің 69 % жоғары білімі
болған. Олардың 49 % - техникалық, 12,7 % - қоғамдық, 6,9 % -
экономикалықжоғары оқу орындарының түлектері. Тек 5,8 % ғана орта мектепте
алған білімімен шектеліп қалған.
Қазақстанда бүгінгі күні шағын және орта кәсіпкерлік бастан кешіріп
отырған қиыншылықтарға қарамастан, экономиканың серпінді дамып келе жатқан
бөлігі болып отыр. Ең бастысы: шағын кәсіпкерлік саны өсіп келеді. өсім
срншалықты жоғары емс, небәрі пайыздың бөлшегі ғана. Дегенмен өсім бар.
Оның жалпы ішкі өнімде де өзіндік үлесі бар. Ол 7 % құрайды. Қазірдің
өзінде кәсіпкерлік Қазақстанның бүгінгі экономикасында лайықты орын алады.
2001-2006 жылдар ішінде ҚР –да істеген шағын кәсіпорындар саны
(мың есебінде)
2001 жыл 2002 жыл 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл 2006 жыл
139, 7 142,8 151,3 210,4 247,1 298,3
Шағын кәсіпорындардың соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық
құрылымның қалыптаса бастағанының айғағы. Алайда заңды тұлғалардың жалпы
санының 55 % ғана жұмыс істегенің айтпай кетуге болмайды. Заңды түрде
тіркеліп, мерзімінде жұмыс істеген шағын кәсіпорындардың басым көпшілігі
орталықта орналасқан. Алматы қаласының 23144 кәсіпорнының 16037-сі, яғни
69% жқмыс ңстейді. Астана қаласында тіркелген 4048 шағын кәсіпорынның 20987-
сі, яғни 74% жұмыс істеген. 2002 жылғы 1-ші қаңтарға елімізде аталған
қызмет түрімен 222000 аса жеке адамдар, ал шаруа қожалығы мен фермерлік
шаруашылықты қосқанда жеке кәсіпкерлікпен 731000 адам шұғылданған. Аймақтар
арасында жеке кәсіпкерлікті дамыту жөнінен Оңтүстік Қазақстан облысы алда
тұр. Мұнда осы кәсіп түрімен 138000 аса адам шұғылданады. Бүл осы салада
жұмыс істейтін адамдар санының 19% құрайды.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ, шағын бизнеспен
айналысатын әрбәр үшінші адам сауда жүйесінде, әрбір бесінші адам
өнеркәсіптік өндірісте, әрбір алтыншы адам құрылыста еңбек етеді.
Тұрғындарды жұмыспен қамтудың жалпы саны жағынан алғанда сауда саласында
олардың 36,1 %, өнеркәсіптік өндіріс орындарында 21,2 % істейді, қалғандары
түрлі қызмет көрсетумен айналысады. Бұл деректерден сауда ісі әлі басым
екеедігін, салалық құрылымдарда өндіріс кқлемі әлі де өзгере қоймағанын
көруге болады. Шағын және орта кәсіпкерлік саласында жұмыспен қамту және
фирмалар санының өсуі негізінен коммерциялық кәсіпорындар есебінен толығып
жылпы алғанда баяу өсуде. Сонымен бірге өндірістік ғимараттар негізінен
мемлекеттен немесе мемлекеттік кәсіпорындардан жалға алынса, негізгі құрал-
жабдықтар фирмалардың өз еншісінде. Оның көпшілігі бұрында пайдаланып
келген. Дегенмен, өнімділігі мен техникалық жағдайы кәсіпкерлерді
қанағаттандырады. Іс жүзінде жаңа қондырғылар алуда кедергілер жасалған
жоқ.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар өндірген өнім көлемінің 73% жуығы
(213,3 млрд теңге) сауда үлесіне тиеді. Өнеркәсіп саласында 19,7 млрд
теңгені ғана өнімі өндірілген, бұл небәрі 6,7%, ауыл шаруашылығында 8,5
млрд теңгенің (2,9 %), құрылыста 11,9 млрд теңгенің (4,1 %), көлік және
байланыс саласында 7 млрд теңгені (2,4 %), мейманханалар мен
мейрамханаларда 1,6 млрд теңгенің (0,6 %) жұмыстары атқарылды. Шағын және
орта кәсіпкерлік, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында дамуға тиіс.
Өткен жылдары есепке алсақ, ауыл шаруашылық шикізатының басым бөлігі
Республикадан тыс жерлерге тасымалданып, сол жерлерде өңделіп, дайын өнім
жоғары бағамен қайта әкелінді, оның үстінде тасымалдау кезінде өнім сапасы
төмендеді, шығынға жол берілді. Бірқатар жаңа өнім алуға болатын қалдықтар
өңделген жерлерде қалды. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік жүйесіндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz