XХІ ғасырдың қарсаңыңдағы ҚР-ның әлеуметтік-экономиқалық саясаты

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1ТАРАУ.XXI ҒАСЫРДЫҢ ҚАРСАҢЫҢДАҒЫ ҚР.ның ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИҚАЛЫҚ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1.Көп деңгейлі кәсіпкерлікті дамыту экономиқалық даму әлеуметтік ахуалды жақсарту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Қазіргі өтпелі кезең ел экономикасының елеулі де шешуші мүдделері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .10

2 ТАРАУ. ОРТА ЖӘНЕ ІРІ БИЗНЕСТІҢ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік және экономиқалық реттеудің бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2. Әлеуметтік.экономиқалық саясаттағы шағын кәсіпкерліктің рөлі мен алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Болашақтағы Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі экономиқалық мақсаттары мына бағдарлама күжатында анықталады: «Қазақстан егеменді ел ретінде қалыптасуы мен даму стратегиясы» бағдарламасывда (1992 жыл) Назарбаев Н.Ә. экономика саласындағы, яғни қоғамдық өмірдің шешуші саласындағы стратегиясы үш кезең ішінде нарықтық жүйеге өтуді жалғастыру болатынын атап көрсетті:
— I кезең 1992-1995 жылдарды макроэкономиқалық тұрақтавдырудың екі негізгі процестерін қамтиды: меншіктің едәуір бөлігін жекешелеңдіру жөне тұтыну нарығын тауарлармен толтыру;
— II кезең (1996-2005 жылдар) эквномиканың шикізат базасын өзгертуте қадам басу үшін, телекоммуникация мен транспорт жүйелерін жедеддете дамыту, сонымен бірге дамыған тауар және валюта нарықтары, капитал, жұмыс күші, бағалы қағаздар мен интеллектуальды меншік нарықтарын қалыптастыру үшін қажет;
— III кезең (2006-2012 жылдар) экономиканың ашық типін жедел қарқынмен дамыту, осының негізінде өтпелі кезеңде стратегиялық мақсаттарға жету және Қазақстанның әлемдік индустриальды елдер қатарына кіруі мен әлемдік саудада позициясының нығайуымен сипатгалады.
1997 жылдың қараша айындағы Елбасынын Қазақстан халкына жолдауында өтпелі кезендегі әлеуметтік-экономиқалық дамудың қортыңдысы шығарылды, тежеуші факторлары айқындалып, 2030 жылға дейін жүзеге асьфауға көзделген жеті ұзақ мерзімді максаттар мен олардың мерзімдері көрсетілді (22 тарауды қараңыз).
Қойылган мақсаттарды жүзеге асыру мына үш кезенде болуы қажет:
— 1998-2000 жылдар; 2001-2010 жыддар; 2011-2030 жылдар.
- Үзақ мерзімді басымдылықта Қазақстан Республикасы Прсзиденті: «Қазақстан Конституци>ісына сәйкес біз әлеуметтік-нарықтық экономика кұрудамыз» деп тағы да атап көрсетті. Қабылданатын заңдар мен шешімдер біздің стратегиямыздың жүйесінде болуы керек.

1. Н. Назарбаев. Қазақстан-2030. «Білім», 1998, 49 бет.
2. Шумппетер Й. Теория экономического развития. - М, Прогресс, 1982, 169-170 беттер.
3 Казахстанская правда, 2000 жылдың 3 қарашасы.
4. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. -Астана, 2007 жыл. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтің интернет желісіндегі ресми сайты – www.akorda.kz
5. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы даму стратегиясы.- Алматы: ЮРИСТ,2006.-152 бет
6. Макконел К.Р., Брю С. Экономикс: Приципы, проблемы и политика. В 2-х т.: Пер. с англ. 13-е изд., 1992
7. А.Р. Жапсарова. Основные модели экономического роста и экономическое развитие Республики Казахстан. Вестник КазНУ. Серия экономическая, №4 (16).1999. – стр. 23-27
8. Экономическая теория: Учебник.-Изд. испр. и доп. Под общей ред. акад. В.И. Видяпина, А.И. Добрынина, Г.П. Журавлевой, Л.С. Тарасевича.- М.: Инфра-М, 2004. 672 стр.
9. Л.А. Бимендиева, Ш.П. Жылжақсынова. Экономиқалық өсу – ұлттық экономиканың қызмет етуінің нәтижесі ретінде. ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы, №6 (46).2004. – 18-22 бет
10. Современная экономика.Общедоступный учебный курс. Ростов-на- Дону, издательство Реникс,1997-608с.
11. Кулекеев Ж.А. Экономический рост и расхады государства. Под редакцией доктора эк. Наук А.С. Серикбаева.-Астана:2004. 148 стр.
12. Экономика. Учебник. Под редакцией А.И. Архипова, А.Н. Нестеренко, А.К. Большакова.-М.: Проспек, 1998.-792 с.
13. Гальперин В.М., Гребенников П.И., Леусский А.И., Тарасевич Л.С. Макроэкономика: Учебник. Общая редакция Л.С. Тарасевича. изд. 2-е, перераб. и доп. СПб: Изд-во СПбГУЭФ, 1997. 719с.
14. Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің интернет желісіндегі ресми сайты - www.stat.kz
Қазақстан Республикасының 2001-2010 жылдарға арналған әлеуметтік-экономиқалық даму бағдарламасы. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтің интернет желісіндегі ресми сайты – www.akorda.kz
15. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтің интернет желісіндегі ресми сайты – www.akorda.kz
16. Қазақстан экономиқалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында-ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2005ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1ТАРАУ.XXI ҒАСЫРДЫҢ ҚАРСАҢЫҢДАҒЫ ҚР-ның ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИҚАЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..6
1.1.Көп деңгейлі кәсіпкерлікті дамыту экономиқалық даму әлеуметтік ахуалды
жақсарту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..6
1.2. Қазіргі өтпелі кезең ел экономикасының елеулі де шешуші
мүдделері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

2 ТАРАУ. ОРТА ЖӘНЕ ІРІ БИЗНЕСТІҢ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік және экономиқалық реттеудің
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2. Әлеуметтік-экономиқалық саясаттағы шағын кәсіпкерліктің рөлі мен
алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...29

Кіріспе
Болашақтағы Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі экономиқалық
мақсаттары мына бағдарлама күжатында анықталады: Қазақстан егеменді ел
ретінде қалыптасуы мен даму стратегиясы бағдарламасывда (1992 жыл)
Назарбаев Н.Ә. экономика саласындағы, яғни қоғамдық өмірдің шешуші
саласындағы стратегиясы үш кезең ішінде нарықтық жүйеге өтуді жалғастыру
болатынын атап көрсетті:
— I кезең 1992-1995 жылдарды макроэкономиқалық тұрақтавдырудың екі
негізгі процестерін қамтиды: меншіктің едәуір бөлігін жекешелеңдіру жөне
тұтыну нарығын тауарлармен толтыру;
— II кезең (1996-2005 жылдар) эквномиканың шикізат базасын өзгертуте
қадам басу үшін, телекоммуникация мен транспорт жүйелерін жедеддете дамыту,
сонымен бірге дамыған тауар және валюта нарықтары, капитал, жұмыс күші,
бағалы қағаздар мен интеллектуальды меншік нарықтарын қалыптастыру үшін
қажет;
— III кезең (2006-2012 жылдар) экономиканың ашық типін жедел
қарқынмен дамыту, осының негізінде өтпелі кезеңде стратегиялық мақсаттарға
жету және Қазақстанның әлемдік индустриальды елдер қатарына кіруі мен
әлемдік саудада позициясының нығайуымен сипатгалады.
1997 жылдың қараша айындағы Елбасынын Қазақстан халкына жолдауында
өтпелі кезендегі әлеуметтік-экономиқалық дамудың қортыңдысы шығарылды,
тежеуші факторлары айқындалып, 2030 жылға дейін жүзеге асьфауға көзделген
жеті ұзақ мерзімді максаттар мен олардың мерзімдері көрсетілді (22 тарауды
қараңыз).
Қойылган мақсаттарды жүзеге асыру мына үш кезенде болуы қажет:
— 1998-2000 жылдар; 2001-2010 жыддар; 2011-2030 жылдар.
- Үзақ мерзімді басымдылықта Қазақстан Республикасы Прсзиденті:
Қазақстан Конституциісына сәйкес біз әлеуметтік-нарықтық экономика
кұрудамыз деп тағы да атап көрсетті. Қабылданатын заңдар мен шешімдер
біздің стратегиямыздың жүйесінде болуы керек.
Қазақстан-2030 бағдарламасынын бірінші кезеңінде (1998-2000 жылдар)
кездеген максаттардың жүзеге асуын корытындылағанда, Қазақстан Республикасы
Президенті 2000жылдың 21 ақпанында Республика Үкіметімен кездескенде осы
бағдарлама әрбір басшының столывдағы кітап болуы тиіс деді.
Презвдент үзақ мерзімді стратегияда анықталған реформалардың бірінші
кезеңі аякталғанын атап көрсетті.
XXI ғасырдың қарсаңындағы Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономиқалық саясатының бес басты бағыттарын айтгы:
— әлеуметтік ахуалды жақсарту және кәсіпкерлік қызметті одан әрі
дамыту;
— баскарудың тиімділігін арттыру;
— өндіріс секторына несие беру;
— экономиқалық шикізат багдарын өзгерту;
— аймактык диспропорцияларды жою.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономика саясатының осы
бағыттарына кеңінен токталайық.
Президент әлеуметтік ахуалды жақсарту деп — ең маңызды мәселе халықты
жұмыспен камту мәселесі екенін атап көрсетгі. Үкімет казіргі кезде
жұмыссыздықпен және кедейлікпен күрес туралы бағдарламаны дайындауда.
Жұмыспен қамту мәселесін шешуде шағын кәспкерлікке маңызды рөл берілді.[1]
Аталған бағдарламада шағын және орта бизнесті одан әрі дамыту, олардың
өкілдері Қазақстан шикізатын өндеуді кеңейтуге, негізделген өндірістерді
құруға және дамытуға ат салысуы кажеттілігі кезделеді. Ел Президенті:
Балтық елдерінде шағын және орта бизнестің әжептәуір дамуында үлкен
тәжірибе жинақталғанын көрсетеді. Осы елдерде бюджет кірістерінің
жартысынан кебі шағын және орта бизнес арқасында түседі және де әлемдік
нарықта ауытқуларға төменгі деңгейіне тәуелді болуы. басымдығы біздің
экономикамыздың шикізаттық бағдарын өзгерту болып табылады. Әзірге осы
мәселені шешуге байланысты кешенді күрылымдық саясат жоқ. Отандық
шикізаттың жаңа, бірінші, екінші, үшінші және тертінші сатыларын құруда,
ауыл шаруашылығын өңдеу өнеркәсібін құру мен дамытуда айкын белгіленген
стратегиясы, импортты алмастыру бағдарламасы жоқ
Мұнай өндеуді үйымдастыру, мұнай химиясының басқа да өнімдерінің
өндірістерін үйымдастыру, мұнай өңдеу және мұнай өндіру үшін машина жасау
өнеркәсібін дамыту міндеттері қойылды. Бұл тек өнеркәсіптін шикізат
бағдарын жоюдың бірқатар жолдары.
Осы жұмыстың негізгісі-бәсекеге қабілетті баға мен технологиялық
сапаны қамтамасыз ету. Сонымен қатар мынадай міндет қойылды; - бәсекеге
қабілетті өндеу өнеркәсібін құру.

1 ТАРАУ. XXI ҒАСЫРДЫҢ ҚАРСАҢЫҢДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИҚАЛЫҚ САЯСАТЫ

1.1.Көп деңгейлі кәсіпкерлікті дамыту экономиқалық даму әлеуметтік ахуалды
жақсарту жолдары

Экономиқалық саясаттың тағы бір бағыты аймақтардың дамуындағы
диспропорциялар, өсіресе оңтүстік пен солтүстік аудандардағы
диспропорциялар оңтүстік аудандарда солтүстік аудандармен салыстырғанда
жұмыссыздықтың басымдылығынан болатын табыстар мен кедейлік денгейі
бойынша. халықтын жіктелуінен керініс табады. Осындай диспропорциялардың
салдары халықтың елдің ең қолайлы аудандйрына қоныс аударуынан көрінеді.
Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің әлі іске жаратылмаған әлеуетінде
жаңа жұмыс орындарын құруды, шағын және орта бизнесті дамытуда қарастыратын
көшіп-қону саясатын жасау мівдеті қойылды. Осыған байланысты кәсіпкерліктің
өмір сүру мен одан әрі даму мәселесі қойылды. Осы жерде халықты жұмыспен
қамту, азаматтық қүқ, халықтың табыстары, нарықтың коньюнктурасын жақсарту,
нарықтык, бәсекені қажетті деңгейде үстау және дамыту сияқты үлкен
мәселелердің бастаулары қиылысады.
XXI ғасырдың қарсаңында Қазақстан Республикасының әлеуметтік
экономиқалық саясатынын, ең негізгі міндеттеріне толығырақ тоқталайық:
әлеуметгік ахуалды және кәсіпкерлік қызметгің одан әрі қалыптасуын
жақсарту.
Монополия мемлекеттік экономика жағдайында кәсіпкерлік қызметке қүк
тек кана мемлекетте болды. Нарықтық экономика кәсіпкерлік қызмет үшін тек
кана мемлекетке ғана емес, сонымен бірге әрбір кәсіпорынға, әрбір жеке
адамға мүмкіндік ашты, бұл жағдай нарық экономикасыиың тұтъшушылар
қажепішкгері мен ҒГП-ке жедел түрде карауын қамтамасыз етеді.
Кәсілкерлік қызметті құру — өтпелі кезенде мемлекеттің аддывда түрған
басты міндеттердің бірі. Барлық денгейдегі кәсіпкерлік кұрылым. халықты
барынша жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге жәие халықтын емір деңгейш
көтеруге Қазақстан Республшсасьшың одан әрі әлеуметтік-экономикшіык. дамуы
үшін қажетті. Әлеуметтік ахуалды жақсартуды қамтамасыз етуге қабілетті.
Нарық жағдайында кәсіпкерлік қызмет көп нышавда болады, оларды мына
түрде бөлуге болады:
— масштабы бойынша шағын, орта және ірі кәсіпкерлік;
— кәсіпкерліктің субъектілері бойынша.
Кәсіпкерліктің субьектілері экономиқалық қызметтің әр түрлі
қатысушылары — жеке түлғалар, келісім-шарт міндеттемелерімен және де ортақ
экономиқалық мүдделерімен, біріккен адамдар тобы яғни, үжымдық көсіпкерлік,
серіктестік, кооперативтер, акционерлік коғамдар, холдинітер мен осы
тәріздес мемлекеттік кәсіпкерлік бола алады.
Өтпелі кезенде кәсіпкерлік қызметтің даму кешенді және көп деңгейлі
сипат алуы керек. Себебі аталған қызмет Қазақстан Республикасының
атеуметгік-экономиқалық саясатының стратегиялық мақсатгарьша жету үшін
экономиқалық базис больш табылады.
Атакты неміс ғалымы, экономист Йозефа Аиза Шумппетердін (1883-1950
жылдар) пікірі бойынша, кәсіпкерлік жаңа игіліісгі жасауға немесе осы
немесе басқа игіліктің жаңа сапасын жасауға ендірістің жаңа әдісін
ендіруге, жаңа өткізу нарығын игеруге, шикізат немесе жартылай
фабрикаттардың жаңа көздерін табуға сәйкес келетін қайта құруды жүргізуге
бағытталған.'
Кәсіпкерлік бұл шаруашылық жүргізудің әдісі және тәуелсіздікке өз
бетінше жұмыс істеуге негізделген экономиқалық ойлаудың ерекше типі.[2]
Еркін кәсіпкерлік — барлық деңгейдегі жаңалық, бұл мемлекет-
тік қолдау м ен ынталандыру қажет кәсіпкерлік кажетке негізделген
бастама. Осы тәрізді кәсіпкерлік кәдімгі күііделікті бизнестен түбірінде
үқсамайды және әлеуметтік-экономиқалық прогресс, Қазақстан Республикасын —
жаца иңдустриалды мемлекетті қалыптастыруға катализаторшы болып табылады.
Кәсіпкерлік дамытудың басты сәті нарық. экономикасында бәсекелестік
ортаны құру үшін ғана емес, сонымен бірге еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын
мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып
табылады.
Атақты ағылшын ғалымы, экономисі Альфред Маршалл атап көрсеткендей,
нарық экономикасының негізгі қасиеті -кәсіпкерлік пен өндірістің
еркіндігі. А. Маршалддың бойынша - кәсіпкер - экономиқалық процесстерді
жеделдетуші.
Нарық экономикасына өту еркін кәсіпкерлікке жол ашты, бірақ барлық
мәселелерді шешкен жоқ. Оларды шешу үшін мемлекетгің үйлестіру рөлі қажет.
Атап көрсеткендей, XXI ғасырдың қарсанында Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-эконрмиқалық саясатында шағын кәсіпкерліктің дамуына ерекше
назар аударылады. Оның рөлі әлеуметгік ахуалды жақсартуда жетекші орын
алады. Бірінші кезекте осы салада халықты жұмыспен камтамасыз ету тезірек
өседі және қоғамның тұрақтылығы үшін жағдай жасалады. Осыдан аталған
мәселеге толық талдау керек.
Батыс елдерінің экономиқалық әдебиетіңде шағын бизнесті өсу үстівдегі
бала деп қарау орын алған, Жеке жағдайца, шағын бизнес-бұл өсу үстіндегі
бала ретінде, сондықтан ол барлық уакытта сәби бесігщде қала алмайды. Ол
үлкен мекен-жайға мүктаж, бұл үшін ол кәсіпкерлік қызметпен бел шешіп
айналысуы қажет.
Шағын кәсіпкерлік халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ең алдымен
капитал тезірек айналатын салаларда, атап айгқанда саудада, қоғамдық
тамақтандыру және қызметгер салаларында туады. Бірақ, нарықтык, экономиканы
реформалау бойынша жүргізілген жедеддетілген экономиқалық саясат бағаларды
ырқына жіберуден және осымен байланысты өскелең инфлияциямен басталды, бұл
пайыз өсімінің күрт өсуінен және халықтың жинағының күнсыздануынан шағын
бизнестін қаржы базасынын жоюуына өкелді, бұл өз кезегінде шағын бизнестің
қалыптасуының және оның инвестициялық қызметінің заңсыз қалуына соктырды.
Шағын кәсіпкерлік кеп катарлы жинаулар мен үлкен салықтардың астында қалды.
Осы уакытта қалыптасқан экономиқалық жағдайда кәсіпкерлік қызметке
ынта үзідгі, онсыз нарық экономикасьшын қалыптасуы мүмкін емес.
Қазіргі кездегі әлемдік экономиканың одан әрі даму жағдайында, ірі
компаниялардың айбынының артуы ғылыми-техниқалық революішянын болуымен.
шағын және орта фирмалардың еакгалуымен және дамуымен коса жүреді. Жана
өнімдердің көптеген түрлерінін өндірісі атап айтқанда, шағын және орта
компаниялардың кәсіпорындарында басталады, себебі олар күн астындағы орын
үшін, тұтыныстын өзгеруіне икемді сезімтал болуға, өндіріспен әлі
кднағаттандырылмаған жана кажеттіліктерді іздеуге мәжбур. Сондықтан шағын
фирмалардың бір жұмыс істеушіге есептегендегі, ғылыми-зерттеу мен
конструкторлық жұмыстарға шығындары, ірі компаниялардың осындай
шығындарынан жиі асып түсуі кездейсок емес.
Қазіргі уақытта шағын бизнестің рөлі нарыққа ендірілген жаңа
өнімдердін ортак. санында айтарлықтай мол.
АҚШ-тьш сатып алу федералы баскармасының акпараты бойынша. 50-інші
жылдардың ортасынан 70-інші жылдардың ортасына дейін шағын фирмалар
(жұмысшылар саны 1000 адамнан аз) әртүрлі жаңалық енгізулердің жартысынан
көбін енгізген. Жаңалық енгізулердің төрттен бірі жұмыс істеушілер саны 100
адамдық фирмаларға келеді. Атап айтқаңда, шағын компания Apple жеке
компьютерлік өндірісін алғашкылар қатарында енгізді, кейін оларды негізгі
өндірушілердін біріне айналды.

1.2. Қазіргі өтпелі кезең ел экономикасының елеулі де
шешуші мүдделері

Шағын бизнес капиталистік елдерде халықты жұмыспен камтуды кенейтуде
айтарлықтай рөлі бар. АҚШ-та соңғы 10 жыдда жана жұмыс орындарынын 60%-і 20
адамнан аз жұмыскерлері бар компанияларға келеді. 80-ші жылдардың басында
жұмыссыздықтын чор өсуі жағдайында көптеген ғалымдар, экономистер мен
мемлекет қайраткерлері шағын бизнестен ірі компаниялардағы жұмыс орындары
қысқаруынын орнын толтыруға қабілетті жаңа жұмыс орындарын құратын құрал
леи саналы Сондықтан капиталистік елдердің үкіметтері тарапынан шағын
бизнеске әртүрлі көмек көрсетіледі.
Шағын және орта бизнестің болуы және де ірі компаниялардың
(монополияның) мүдделеріне сай келеді. Қазір дайын өнімді жасау үшін
мындаған әртүрлі детальдар қажет етіледі. Олардың өндірісіне концеріндер
мен келісім шарт жүйелерімен байланысқан көптеген шағын және орташа
фирмалар маманданады. Электротехника, автомобиль және басқа салалардың
кейбір ірі монополияларында 20-30 мыңға дейін шағын компаниялар жұмыс
істейді. Атап көрсету керек, шағын және орташа фирмалардың басым көпшілігі
ірі компаниялармен келісім қатынастары арқасында жұмыс істейді. Францияда,
мысалы, шағын және орташа кәсіпорындардың 40%-ы ірі монополиялармен
байланысты. АҚШ-та осындай келісім шарттар жүйесімен 400 мың шамасында
немесе 25% шағын кәсіпорындар қамтылған, оларда 4,5 млн. адам жұмыспен
қамтылған. Жапонияда да осындай жағдай кездеседі.
Шағын бизнес кәсіпорынды ашу ісі аз мөлшерде капитал кажет етеді.
Техниқалық қызмет көрсету саласында кең epic алады. Өте жиі жағдайда өз
ісін ендірістен шығып қалған немесе жұмыс таба алмағандар ашады.
80-ші жылдардың басында шағьГн кәсіпорындар иелерінің тек өз
жанүяларындағы адамдарының еңбектерін колдануы Жапониядағы барлық жұмыспен
қамтылғандардьвд 32%, Италияда — 29%, Францияда — 21% құрады.
Монополистік емес фирмалар жаңа салалар қатарывда, әсіресе ақпарат
кешенінде өздерінің жағдайларын әжептәуір нығайтады. ҒТП негізінде іскер
қызметтер (электронды есептеу машинасы базасында ақпаратты өңдеу,
бағдарламаны қамтамасыз ету, инженеринг, кеңес беру бизнесі және осы
тәріздес) спектрі қалыптасқан. Осындай қызмет ресурстардың айтарлықтай
жинақталуын қажет етпейді және де шағын компания шеңберінде де табысты
жүзеге асуы мүмкін. Жеке атағанда, Германияда бағдарламаны қамтамасыз ету
саласында 3700 фирмалар жұмыс істейді, олардың көпшілігі (70% шамасында)
жұмыскерлер саны 10 адамнан аз компаниялардан құралған.
Демек, шағын және орта бизнестің рөлі мына көрсетілген алты
қызметгерден көрінеді.
Біріншіден, шағын өндіріс нарық коньюнктурасының өзгерісін икемді
сезінеді, бұл нарық экономикасынада ірі кәсіпорын алыптарға мүмкін емес.
Екііішідеи, шағын бизнес әлі іске жаратылмаған әжеп тәуір қаржы
каражаттарын тиімді жұмыддырады. Осындай бизнестің болмауынан осы ресурстар
пайдаланылмаған болар еді.
Үшіншідеп, шағын бизнес бәсеке күресін қалыптастыруда айтарлықтай үлес
косады, бұл кез келген мемлекегтің жоғары деңгейде монополия экономикасы
жағдайында бірінші кезекте маңызды.
Төртіншіден, шағын бизнес халықты жұмыспен камту мәселесін шешуде
үлкен рөл аткарады. Өнеркәсібі дамыған елдерде оның, үлесіне барлық
жұмыспен камтамасыз етілгендердің 50-60% және жана жұмыс орындарынын 70-80%
келеді.
Бесіншіден, атап көрсеткендей шағын өндірістің ғылыми-техниқалық
жаналықтардың 50% келеді (жеке компьютер, көбейткіш алпараттар, Палороид
типті фотоаппараттар).
Алтыншыдан, шағын бизнестің әлеуметгік кысымды жұмсартудағы орнын
таптырмас рөлі бар. Ауыр дағдарыс кездеріңде халық осыдан жұмыс тауып және
өздерінін қабілеттерін жүзеге асыра алады.
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада
мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі
кетермеледі, бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.
Өтпелі экономика үшін нарықтык инфрақұрлымының дамымағандығы тән, бұл
шағын кәсіпкерліктің дамуын тежейді.
Қазақстан Республикасындағы 1998 жылға дейін тоқтамаған өндірістің
қүлдырауы, инфлияциялық. процесстер кезіндегі бағалардың өсуі, тұрғындардың
номиналды табыстарының өсуін анық басып озды, бұл өндіріс саласыңда оның
ішінде шағын бизнес негізінде кәсіпкерлік қызметтің дамуын айтарлықтай
тежеді.
Соңында шағын кәсіпкерліктін дамуынын тежеуші факторына өндірістік
саладағы шағын бизнестің маңыздылығын әлі бағаламағандығын жатқызуға
болады.
70-80-ші жылдардағы дамыған елдердегі болған кәсіпкерлік бум
ғалымдар мен прақтиктердің шағын бизнеске қатысты бұрынғы көзқарастарынан -
шағын кәсіпорындар өмір сүруге жарамсыз, сондықтан олар не жоюылуы керек не
ең ірі компанияларға қацта құрылуы керек, бас тартуына мәжбүр еткізді.
Нақты көрсеткіштер көрсеткендей соңғы он жьшдықта (1980-щі 2000 жыддар
бойынша) олардың саны екі есеге артты, олардың санының саудада және
қызметтер саласында дамуымен қатар, шағын кәсіпорындардың экономиқалық
мынандай прогресивті салаларында - электроника, биотехнология, акпаратгық
қызметтер - айтарлықтай рөлі бар.
Өтпелі экономикада жана өркен жайғап шағын кәсіпкерлікті дамыту және
колдау үшін мынадай жағдайлар кажет:
— еркін бәсекені құру негізі ретівде шағьш кәсілкерлікті дамытудың
кешенді мемлекеттік ғылыми негізделген бағдарламаларын жасау;
— оның дамуы мен қаржылық жеңілдіктер үшін қаржы базасын қалыптастыру
жеқілдетілген несиелер, жеңілдетілген салықтар, акысыз сипатты жәрдем
ақшалар);
— бағдарламада ғылыми-техникалық прогрестің басымдық бағыттарында
шағын кәсіпкерліктіц орны ерекше анықталуы керек;
— шағын бизнесті үйымдастыруда, елдің әртүрлі аймактарында (область
орталықтарында) шағын кәсіпорындардың арнайы орталықтары басты рөдде болуы
керек;
— ірі және шағын бизнес ынтымактастығының жүйесі негізінде, әсіресе
сауда мен қызметтер саласында шағын бизнесті дамыту мақсатында ірі
кәсіпорындардың ресурстарын тарту.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытуда Қазақстан
Республикасы Президентінің Шағын кәсіпкерліктін дамуын жандандыру мен
мемлекеттік қолдауды қүшейту бойынша шаралар туралы 1997 жылдың 6
Маурызындағы қаулысының үлкен рөлі бар.
Қүжат өзінің мазмұны бойынша өтпелі экономика жағдайында шағын
кәсіпкерлікті дамытудың мемлеттік бағдарламасы болып табылады.
2001 жылдың басында Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің 348
мың субъектілірі тіркеледі, бұл елдің жұмыспен қамтьшғандардың жалпы
санының төрттен бірін құрайды. Шағын кәсіпорындар санын 500 мыңға дейін,
оларда жұмыс істеушілер саны халықтың жұмыспен қамтылғанының 40%-на жеткізу
міндеті қойылды.[3]
Өтпелі экономикада шағын және ірі көсіпкерліктін дамуы көп деңгейде
мемлекет меншігін жекешелендірумен байланысты, себебі жоспарлы экономикада
барлық орта және ірі кәсіпорындар мемлекет меншігінде болды және тек
жекешелендіру оларды дербес жөне тәуелсіз етеді. Өтпелі экономикада орта
және ірі кәсіпкерліктің жұмыс істеуі ең киын және ен өткір мәселе болып
қалады, себебі онын еркен жаюы коғамдық сананың стериотиптерін жоюмен
тікелей байланысты. Барлық мемлекеттік кәсіпорындар 1985 жылдан, кайта
кұрудың басталу жылынан бастап, толық шаруашылық есепте болды, яғни өзін
өзі баскару мен өзін-өзі қаржыландыруда, бірақ, тек жоспардың орындалуы
үшін күресті, өнімді өткізу мен өзінің сатып алушысын табу мәселелері
берілген кәсіпорындар қамкорлығына кірмеді
Осындай кұнды бағдарлар бірнеше үрпақтар өмірлері бойына қалыптаскан
бір сағатта өзгере алған жоқ және нарықтық сипаттағы түсінік пен
қүндылықтар қалыптаса алған жоқ.
Кәсіпкерлік психологиясы тек бір уакытта нарық катынастарынын
күрылуымен қалыптасады. ТМД және шығыс Еуропанын көптеген орта және ірі
кәсіпорындары үшін кәсіпкерлікке жылжу үшін үлкен кедергі тез өсудегі төлем
төлеу алмаушылық пен зор ішкі қарыз болды.
Жоспарлы жүйенің тездетіле алынуы мен мемлекеттік және нарықтык
басқарудың жаңа құрлымдарының пайда болуы, олардың копетенциялары, күктары,
міндеттері мен статұсы қандай екеніне дұрыс анықтамалар енгізбеді. Пайда
болған басқару дағдарысы бұрыннғы мемлекеттік кәсіпорьшдардың өзін өзі
баскаруға және өзін өзі дамытуға қабілетті және қабілетсіз деп бөлді.

2 ТАРАУ. ОРТА ЖӘНЕ ІРІ БИЗНЕСТІҢ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЗДЕРІ

2.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік және экономиқалық реттеудің бағдарламасы

Коғамдық санада кәсіпкер - бұл тек адам, индивидум деген пікір берік
орныққан. Нарық катынастарының құрылу және даму прақтикасы мемлекеттік
коғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын
көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына ерте косылады, соғырлым
өтпелі экономиканың үзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметгін
әріден ойластырылған дағдарыска карсы және инфлияцияға карсы бағдарына бола
нарық экономикасы тиімді дамиды, соғүрлым мемлекетге халықаралық
инвестициялық ахуал өте жақсы, соғүрлым әлемдік экономикады осы мемлекетгің
мәртебесі биік болады.
Өтпелі экономика жағдайывда мемлекеттік кәсіпкерлік ерекше сипатқа,
ерекше мәнге ие болды. Мемлекет нарықтык жүйе жолында занды түлға ретінде
жаңа функцияны - кәсілкерлік қабілетті игеру қажет.
Кәсіпкерлік қызметгің дамуы экономиканың негізгі мемлекеттік меншігі
болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2001 жылдың басыңда мемлекеттік
кәсіпорындардың үлесі олардың жалпы санында 23,5% құрады.1
Нарықты экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігінің үлесі көп
емес, бірақ, нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажет қызметтер мен
тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір
уақытга мемлекет бюджетін толтыру үшін қажет ақшалай каражат табуына
мүмкіндік береді.
Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және
коммерциялық емес бастаулардың қосылуыңда жұмыс істейді.
Мемлекет кәсіпорындары олардың*дербестігінін сипатына байланысты үш
топқа болінеді:
1) бюджетгік (ведомстволық);
2) коғамдық (корпорациялар);
3) аралас акционерлік когамдар (холдиштер).
Қазақстан Республикасында мемлекеттік кәсіпорынға мына кәсіпорындар
жатады:
1) мемлекеттік, шаруашылық жүргізуге қүқы бар, толық шаруашылық
есепке негізделген корғаныс зауыттары, дәрі-дәрмек дайындау және т.б.);
2) қазыналық, жедел басқаруға қүкы бар, толық, емес шаруашылық
есепке негізделген (байланыс, телекомуникадия, геодезиялық. жұмыстар
өндірісі және т.б.).
Бірақ мемлекеттің кәсіпкерлік қызметі аталған кәсіпорыңдармен,
жұмысымен шектелмевді.
Мемлекеттік кәсіпкерлік қызметі ұлттык экономиканын барлық және
мемлекетгін экономиқалық алеуетінің дамуына әсер ететін, мемлекетгік
бюджетгі айтарлықтай гшпыруға, өтпелі экономиканьш тұрақсыздығын
тұрақглидыруға жол ашатын қызметтін сыртқы экономиқалық саласына таралады.
Оған 90-шы жылдардың ортасындағы Қазақстан Республикасы мемлекетінің
кәсіпкерлік қызметі мысал бола алады: Қазақстанның кен өндіру, отын-
энергетика және металлургия кешендерінің аса ірі өнеркәсіп өндірістерін
телем төлей алмаушылықтан қорғай алып, дәл уақытында шетел капиталын тарта
білді.
Қазақстан мемлекетінің кәсіпкерлік қызметінін келесі мысалы 1996
жылдың басында Қазақстан териториясы арқылы өтетін Еуроазия темір жолы
бойынша транзиттік, жүк және контейнерлік тасымалға қатысты Еуропа мен
Азиянын жеті мемлекеттерінің арасында қүжаттарға к,ол койылуы бойынша онын
инициативасынан көрінді.
Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің жүктері келісімдерге сәйкес Батыс Еуропа
елдеріне тасымалданады, ал осы елдерден Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне
белгілі акыда тасымалданады.
Қазақстан территориясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.