Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару туралы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару...6

II Мемлекеттің қаржысын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

III Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ...8.10

IV Каржылық бақылаудың сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ...11.14

V Аудиторлық бақылау (аудит) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15.24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі және қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның нетізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндеті мемлекет (қаржы ортандары арқылы) шараларының жиынтығі Сөйтіп, қаржыны басқару — бұл тиісті қаржы саясатына жетудің мақсаты; қаржы механизмі.— бұл мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты — қаржыны басқарудың тиісті процесінің түпкілікті қорытынды нәтижесі. Бұл орайда қажетті нәтижете жету үшін объектіте мақсатты ықпал жасаудың әдістерімен тәсілдері пайдаланылады. Қаржы жүйесінде оны басқаруды арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың көметімен жүзеге асырады.
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңтерілімдікте, бюджет профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаның беріктітінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің экономикалық мүдделерінің үйлесуінде (ұштасуыңда) көрінетін қаржының тұрақтылығы мен қаржының тәуелсіздіті болып табылады.
Қаржыны басқарудың нетізіне мына қағидаттар қойылған:
• басқарудағы демократизм;
• қаржы мәселелеріне саяси тәсіддеме (көзқарас);
• басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі (үштасуы);
• басқарудың ғылымилығы;
• орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудаты келісушілік;
• басқарудағы жауапкершілік;
• шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.
Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білтен жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны басқарудыңтетіті, түтқасы ретінде пайдаланады және сейтіп, қоғамдық өндірістің бүкіл процесіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.
Қаржыны басқаруға тылыми көзқарас қаржы қатынастарының әрбір сферасында, олардың әрбір буынында оны басқаруға көп жоспарлы сипат пен жүйелі көзқарасты айқындайды.

1. Балабанов И.Т., «Основы финансовото менеджмента», Москва – 1998

2. Демеуов Б., «Финансовая конкурентоспособность компаний и пути ее повышения», Қаржықаражат – Финансы Казахстана, 2004, №4

3. Джумательдиева Т.А., «Конкуренция: теория и механизмы развития», Алматы – 2003

4. Ковалев В.В., «Финансовый анализ», Москва – 1998

5. Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002

6. Колчина Н.В., Поляк Т.Б., «Финансы предприятий», Москва – 2003

7. Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002

8. Сәрсенбаев А., «Тұтыну тауарлары нарықтарындағы табыстық стратетиялық факторлар», Қаржықаражат – Финансы Казахстана, 2004, №4

9. Слепов В.А., «Финансы и цены», Москва – 1999

10. Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару...6

II Мемлекеттің қаржысын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

III Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ...8-
10

IV Каржылық бақылаудың сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ...11-
14

V Аудиторлық бақылау
(аудит) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..26

КІРІСПЕ

Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және
әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау
процесі және қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне
жетуді және мұның нетізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету
жөніндеті мемлекет (қаржы ортандары арқылы) шараларының жиынтығі Сөйтіп,
қаржыны басқару — бұл тиісті қаржы саясатына жетудің мақсаты; қаржы
механизмі.— бұл мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты — қаржыны басқарудың
тиісті процесінің түпкілікті қорытынды нәтижесі. Бұл орайда қажетті
нәтижете жету үшін объектіте мақсатты ықпал жасаудың әдістерімен тәсілдері
пайдаланылады. Қаржы жүйесінде оны басқаруды арнаулы аппарат ерекше
тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және
санкциялардың көметімен жүзеге асырады.
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңтерілімдікте, бюджет
профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаның беріктітінде,
ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің экономикалық
мүдделерінің үйлесуінде (ұштасуыңда) көрінетін қаржының тұрақтылығы мен
қаржының тәуелсіздіті болып табылады.
Қаржыны басқарудың нетізіне мына қағидаттар қойылған:
• басқарудағы демократизм;
• қаржы мәселелеріне саяси тәсіддеме (көзқарас);
• басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі
(үштасуы);
• басқарудың ғылымилығы;
• орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудаты келісушілік;
• басқарудағы жауапкершілік;
• шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.
Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білтен жөн: біріншіден,
мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны
басқарудыңтетіті, түтқасы ретінде пайдаланады және сейтіп, қоғамдық
өндірістің бүкіл процесіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі
басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша
қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.
Қаржыны басқаруға тылыми көзқарас қаржы қатынастарының әрбір
сферасында, олардың әрбір буынында оны басқаруға көп жоспарлы сипат пен
жүйелі көзқарасты айқындайды. Заңи заңдарда, қаржылық болжамдар мен
жоспарларда, қаулыларда және басқаларда ресімделетін қаржылық сипаттағы
басқару шешімдерін әзірлетен кезде экономикалық және заңи зандардың
талаптарын, өткен шаруашылық кезеңнің қорытындыларының ғана емес, сонымен
бірте келешекті экономикалық талдаудың нәтижелерін,
экономикалықматематикалық әдістер мен қаржыны басқарудың автоматтандырылған
жүйесін, басқарудың экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуін
ескертен жөн. Қаржыны ғылыми басқару ісқимылға жаңа қаржы әдістері мен
түтқаларын ентізу немесе ескілерінің күшін жою жолымен келеңсіз
қүбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді. Сонымен бірте айқын және
уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми нетізделтен көрсеткіштер, жоғары
сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі.
Қаржы қатынастарының әрбір сферасы мен әрбір буынында басқару
субъектілері қаржыға мақсатты ықпал етудің өзіндік әдістері мен нысаңдарын
пайдаланады. Мәселен, қаржыны басқаруда мынадай бірнеше өзара байланысты
нақтылы функциялық элементтбрді бөледі: ақпарат, жоспарлау (болжау),
ұйымдастыру, реттеу, бақылау.
Қаржылық ақпараттық ғылыми нетізделтен жоспарлау мақсаты үшін де,
сондайақ бүкіл қаржы процесін оперативті басқару үшін де зор маңызы бар.
Жоспарлау процесіндеті басқару шешімдері қаржы ақпаратына талдау жасау
нетізінде қабылданады, ол осыған байланысты жеткілікті толық өрі ақиқат
болуы тиіс. Ақпаратты алудың ақиқаттығы мен уақыттылығы нетізделтен
шешімдер қабылДауды қамтамасыз етеді. Қаржылық ақпарат бухталтерлік,
статистикалық және оперативтік есеп беруте нетізделеді.
Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесіңде маңызды орын алады. Бұл
— жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақша қаражаттарының мөлшерін
және оның көздерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған
ақша қорлары арасында, ұлттық шаруашылықтың салалары мен әюмшілікаумақтық
бірліктері арасында қаражаттарды белудің оңтайлы үйлесімін (пропорциясын)
белтілеу; ресурстарды пайдаланудың нақты бағыттарын анықтау және т.б.
Ұйымдастыру — басқарудың барлық буындарының жөнте салынғандығын,
айқындығын, қаржы ақпаратының жоғары нәтижелілітін, басқару
қызметкерлерінің жауапкершіліті мен тәртіптілітін білдіреді.
Қаржыны басқаруды дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Көбінесе қаржыны
оперативті басқарудың нәтижесі қаржы субъектілерінің — қаржы ортандарының,
салық комитеттері мен қаржы полициясының және үлттық шаруашылық
салаларындағы қаржы бөлімдерінің толып жатқан аппаратының жүмысының қалай
ұйымдастырылып отырғанына байланысты болады. Қаржы аппаратының
ұйымдастырылу дәрежесі жоғары болуы тиіс. Бұл қаржы құрылымдарының барлық
қызметкерлерінің біліктіліті мен жеке білтірлітіне жоғары талаптар қояды.
Қаржылық реттеу — Бұл жоспарлы тапсырмалардың орындалуы үшін қаржы
ресурстарын икемді, шебер жүмсау, белтілентен нәтижеден теріс ауытқулардың
барлық түрін алдын алуға және жоюға баштталған; мүның өзі резервтік
(сақтық) қорлары, жоспардан тыс қаржы ресурстары, паңцаланылмаған қаржылар
есебінен қызметтердің барлық түрлерінде арақатынас пен үйлесімділікті
қамтамасыз етуді білдіреді.
Бақылау басқарудың элементі ретінде жоспарлау процесінде де, сонымен
бірте оперативтік басқару стадиясында да жүзеге асырылады. Ол қоғамда
барлық қаржы процестерін (операцияларын) жүргізудің дұрыстығы мен
зандылытан тексеру және қамтамасыз ету жөніндеті қаржы құқығының нормаларын
басшылыққа алып отыратын қаржы аппараттарының қызметін қамтиды. Бақылау
қаржы ресурстарын пайдаланудың нақты нәтижелерін жоспарлы көрсеткіштермен
салыстыруға, қаржы ресурстарын өсірудің резервтерін айқындауға,
шаруашылықты неғүрлым тиімді жүргізудің жолдарын белтілеуте мүмкіндік
береді.
Қаржыны басқаруда басқа кез келтен басқарылу жүйесіндетідей
басқарудың объектілері мен субъектілері бөлінеді. Объектілер ретівде қаржы
қатынастарының сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге асыратын
ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржы қатынастарын олардың
сфераларына сөйкес объектілердің екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржысы, мемлекеттің қаржысы. Оларға басқарудың мына
субъектілері сәйкес келеді: қаржы службалары (шаруашылық жүргізуші
субъектілердің бөлімдері), қаржы және салық ортандары. Қаржыны басқаруды
жүзеге асыратын барлық ұйымдық қүрлымдардың жиынтығы қаржы аппараты деп
аталады.
Кәсіпорындарда және ұлттық шаруашылық саласында қаржыны басқаруды
кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің қаржы бөлімдері мен
службалары, сондайақ сақталып отырған министрліктер мен ведомстволардың
қаржы белімдері мен басқармалары жүзеге асырып отырады.
Нарықтық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайындағы қаржыны басқару
қаржы бойынша басқару шешімдерін нетіздеуді, бүтівде нашар пайдаланып
жүртен әдістерді іске асыруды, басқару функцияларының — реттеудің, қаржы
рынотын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндеті қаржы ресурстарын
есебін тауып пайдалануды күшейтуді талап етеді. Бұл жағдайда нарықтық
экономикаға көшкен Шығыс Европа елдерінің де, сонымен бірте өлеуметтік
жағынан бағдарланған нарықтық экономика жағдайында көп жылдар бойы өмір
сүріп отырған капиталистік елдердің де тәжірибесін ескертен жөн.
Өткен кездің оңтайлы тәжірибесіне келеңсіз қарау қаржының дамуына,
оны басқаруға қайшы келді: бюджетке төленетін төлемдердің салық нысандары
жеткіліксіз пайдаланыдцы; бюджеттен төленетін субвенциялардан (мақсатты
жәрдем қаржьщан) бас тарту болды және т.б. Осы және басқа себептерте
байланысты қаржының рөлі төмендеді. Экономиканы басқаруды қайта қүру жаңа
қаржы саясатын жасап, жүзеге асыруды, қаржыны басқарудың қағидалы жаңа
әдістеріне көшуді талап етті. Бұл әдістер экономикаға қаржының реттеуші
ықпалын күшейтуді қамтамасыз етуі, қоғамдық ендірістің тиімділітін өсіруте,
әлеуметтік саланы дамытуға мүмкіндік туғызуы тиіс.

1. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару

Бұл буынның қаржысын басқаруды министрліктердің, ведомстволардың,
концерндердің, ассоциациялардың, қоғамдардың, серіктестіктердің қаржы
департаменті (басқармалары) мен бөлімдері, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржы бөлімдерімен қаржы службалары жүзеге асырады.
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдврімен
топтары басқарады.
Министрліктер мен басқа жоғарғы ортандардың қаржы басқармаларының
аппараты жиынтық қаржыны болжау (жоспарлау), кірістер мен шығыстардың
жиынтық балансын бақылау жөніндеті жүмыстарды жүзеге асырады, ведомствота
қарасты кәсіпорындардьщ қаржы бөлімдерінің жүмысын үйлестіреді.
Қаржы жүйесінің бұл буынында нарық жағдайында басқару қаржы
менеджменті деп аталады және көсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік
қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді
басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінщ мөні тиісті службалар
тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға, оларды неғүрлым
үтымды етіп жүмсауға, қаржы рынотында бағалы қағаздарды сатып алып, қайтып
сатып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны
басқаруды ұйымдастыру.
Кәсіпорындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік құқыктар. жүмыстар
және қызметтер, ақпарат, зияткерлік (интеллектуалдық) қызметтің нәтижелері,
материалдық емес итіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерте — адамдардың немесе үжымдардын
қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақсаттарды іске асыру
жөніндеті қызметке нетізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек
өнімділіті мен сапасын ынталандыру процесінде көрінеді.
Шаруашьшық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдері (службалары)
кредит және есеп айырысу операцияларының (акциялардың, вексельдердің,
факторинттің және басқалардың) жаңа нысандарын пайдалана отырып, оперативті
қаржылық жоспарлауды, қаржы ресурстарымен оңтайландыруды жүзеге асырады.
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруда басқа функциялармен
қатар, жоғарғы ортавдар — олардың қатысушыларының жалпы жиналысы
(өкілдіктердің жалпы жиналысы), акционерлік қоғамдарда — акционерлердің
жалпы жиналысы үйлестіріп отырады. Атқарушы ортан — басқарма өзінің
лауазым. ды адамдарының, соның ішінде қаржыны басқару жөніндеті лауазымды
адамдардың қүрамына мыналарды қосады: қаржы жөніндеті вицепрезидентті
(басқарушыныңорынбасарын); ол серіктестіктің (қоғамның) тиісті белімшесіне
— қаржы бөліміне, топқа, секторға жетекшілік етеді немесе оның
бағынышындағы жеке қызметкерлер шаруашылық жүргізуші субъектісінің
қаржылық қызметінің бағыттары жөніндеті қаржы менеджерлері жүмыс істейді.
Қаржы бөлімінің құрылымы әдетте болжаңдыталдамалық, есепқисап,
шағым, оперативтікқаржылық жүмыстың бағыттарына нетізделеді.
Қаржы өтім бөлімдері бюджетпен, банктермен, жоғарғы ұйымдармен есеп айырысу
жөніндеті, кассалық сияқты топтарға белінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы службаларының маңызды
міндеттері мыналар болып табылады:
• табысты немесе пайданы өсірудің жолдарын іздестіру және
рентабелділікті арттыру;
• ендіріс, күрделі қаржылар, жаңа техниканы ендіру және басқа жоспарлы
шығындар жөніндеті тапсырмаларды қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету;

2. Мемлекеттің қаржысын басқару

Қаржыны басқару стратетиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және
оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратетиялык, басқару қаржы
ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды
және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белтілеуде
көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы
ортандары — Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы министрліті,
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрліті жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты
арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілеттік берілтен:
• республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру
төртібін айқындайды;
• Республикалық бюджет комиссиясын құрады, ол туралы қағвданы бекітеді,
оның қүрамын айқыңдайды;
• Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекеттік бюджет ентізу
туралы шешім қабылдайды және оны әзірлеу тәртібін айқындайды;
• мемлекеттеті жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының
нетізті бағыттары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауда аддағы
жылға арналған Қазақстан Республикасының қаржыкредит және бюджет
саясатының нетізті бағыттарын айқышдайды;
• Қазақстан Республикасының Үлттық қорын басқаружөніндеті кеңес құрады
және ол туралы қағиданы бекітеді; Үлттық қорды қалыптастыру және
пайдалану тиімділітін арттыру жөнінде, сондайақ оны пайдаланудың
келемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды. Ұлттық қорды
қалыптастыру және пайдалану туралы есептерді бекітеді;
• Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті
қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспарын
бекітеді және Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес өзте де
өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін
жүзеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді ортаны — Парламентке жүктелтен.
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент Үкімет пен Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндеті есеп комитетінің республикалық
бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, республикалық бюджетті,
сондайақ республикалық бюджетке өзтерістер мен толықтырулар ентізеді,
бекітеді, салықтар мен алымдарды белтілейді және оларды алып тастайды,
мемлекеттік қарыздар мен республиканьң экономикалық және өзте де көмек
көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.

3. Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы

Каржылык. бақылау қаржы жүйесінің барлык буындарының ресурстарын
жасау, бөлу және оларды пайдаланудың нетізділітін тексеруте бағытталған
айрыкшалық қызмет.
Қаржылық бақылау каржыны баскарудьщ функциялық элементтерінің бірі.
Ол баскарудың каржьшық жоспарлау, каржыны оперативті баскару сиякты басқа
элементтерімен тығыз байланысты және бір мезтілде жүзеге асырылады.
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық катетория ретіндеті каржыға
бақылау функциясының тән болуымен объективті түрде шарттасылған. Бұл
функция арқылы қаржы бөлудің калыптасып отырған үйлесімі, қорлардың ара
салмағы, оларды калыптастырудың көздері, пайдаланылуы туралы ескертіп
отырады. Каржының бақылау функциясы материалдык итіліктерді өндіру,
айырбастау, бөлу және тұтыну процесіне коғам, ең алдымен мемлекет тарапынан
ықпал жасауға мүмкіндік береді. Бірак Бұл мүмкіндік тек қоғамдық
қатынастарда ғана адамдардың қатысуымен, мынадай белтілі бір шарттардың
кезінде: бақылаудың айрықаіа ортандарын кұрғанда; оларды білікті
мамандармен толықтырғанда; бұл ортандардың кұқыктарын реттемелетенде
шындыкқа айналады.
Сөйтіп, бақылау функциясы каржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану
үшін объективті жағдай жасайды, ал оны саналы түрде колдану қоғамдык,
өндірісте қаржының ісәрекет ету барысында жүзеге асырылады. Етер қаржы
экономикалық базистік қатынастарды, яғни өндірістік қатынастардың бір
бөлітін білдірсе, қаржыны баскару элементтерінің бірі ретіндеті қаржылық
бақылау кондырмалық катетория болып табылады. Практикада қаржының бақылау
функциясы қаржьшық бақылау нысанында жүзеге асырылады, бірақ бұл үғымдарды
бірдей деуте болмайды.
(Бакылау функциясы — каржының ішкі касиеті, ал каржыльщ бакылау қаржыға тән
объективті мазмұн ретіндеті бақылау функциясын практикалық қолдану болып
табылады.
Ғылыми нетізделтен каржы саясатын, тиімді каржы механизмін
калыптастыруға жәрдемдесу каржылық бақылаудың максаты болып табылады.
Қаржылық бақылаудың көметімен қаржы жоспарларының орындалуы,
қаржышаруашылық қызметінің ұйымдастырылуы тексеріледі. Басқа жағынан,
қаржылык бакьілаудың нөтижеліті каржьыык жоспарлауда, оперативті баскаруда
пайдаланьшады.
Қаржьшык бақылаудың өзтешіліті — оның ақша нысанында жүзеге
асырылатындығында.
Қаржылық бақылау мыналарды тексереді: экономикалық заңдар талабының
сақталуы; жалпы қоғамдық өнім мен үлттық табыстың қүнын бөлу және кайта
бөлу үйлесімдерінің оңтайлылығы; бюджетті жасау және оның атқарылуы
(бюджеттік бақылау); шаруашылык жүргізуші субъектілердің, мемлекеттік
мекемелердің, коғамдық ұйымдар мен қорлардың, баска заңи тұлғалардың еңбек,
материал және қаржы ресурстарының каржылық жайкүйі және оларды тиімді
пайдалану. Қаржылық бақылау сонымен бірте салықтық бақылауды да
кіріктіреді.
Қаржылық бақылаудың ісәрекетшің сферасы бақылаудың баска түрлерімен:
әкімшілік, күкықтык, әлеуметтік, техникалык, саяси бакылауменжш тура келуі
мүмкін. Шаруашылык, ұйымдардың қаржы жағы шаруашьшық қызметпен тығыз
байланысты болатындыктан каржылык бақылауды шаруашылық бақылаудан бөліп алу
қиынға түседі ал кейде мүмкін болмайды, өйткені қаржы операцияларының
көбінде шаруашылык қызметтің баска процестері камтып көрсетіледі. Каржылык
бақылаудың функциялары:
• қаражаттардың жүмсалуын тексеру (шығыстардың сұралған сомаларға
сәйкестіті және мемлекет қаражаттарының тиімділіті);
• каржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекеттік ресурстарға
қаражаттарды жүмылдырудың уақыттылығы мен толымдылығын тексеру;
• есеп және есепте мекағидаларының сақталуын тексеру
Бақылауды жүзеге асырудың нетізті катидаттары мыналар болып табылады:
бакылаудың реттвліліті, жаппайлылығы, әмбебаптылыты,
• бакьілаудың превентивтіліті, яғни оның алдын алу сипаты;
• әрекеттілік, нақтылық, жариялылық — Бұларға бақылау жүмысын дұрыс
ұйымдастырғанда, нетізделтен әдістерді қолданғанда, істі ұқыпты
зерделетенде, нақты үсыныстар ентізтенде ғана жетуте болады;
• бақыладудың алаламаушылығы (біреуте тартпаушылык);

• бақылау ортандары қызметкерлерінің тәуелсіздіті.
Каржылык, тәртіп — бұл белтілентен үйғарымдардың және мемлекеттің,
оның шаруашылық жүргізуші субъектілерінің ақша қорларын жасаудың, бөлудің
және пайдаланудың тәртібін айқын сақтау.
Қаржьілық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен
әдістерін, субъектілері мен объектілерін бақылауды жүзеге асырудың
деңтейіне карай қарастырған жөн, яғни ол микро немесе макродеңтейде
жүргізіледі.
Макродеңтейдеті кяржылық бакылау бұл бүкіл мемлекет аукымында
қаржыны ұйымдастыру мен оның ісәрекет етуін бақылауі. Оның міндеттері
мыналар болып табылады:
• ақшалай қаражаттардың орталыктандырылаған қорларын калыптастырып,
тиімді пайдалану процесін камтамасыз ету;
• қаржы қатынастарын іске асырудың колданылып жүртен нысандары мен
әдістернің объективті қажеттіліктеріне нысандар мен әдістердің сай
келуін бақылау; каржы ресурстарын неғүрлым тиімді пайдалану, салалар
мен аймактардың қаржы ресурстарына детен қажеттілітін оптималды түрде
және саралай отырып канағаттандыру, азаматтардың әлеуметтікмәдени
сферасының қызметтеріне детен қажеттіліктерін барынша канағаттандыру
максатында оларды салалар мен аумактар бойынша бөлудің ал Бұл деңтейде
мемлекеттік каржылар бақылаудың объектісі болып көрінеді.
Жиынтық каржы жоспарлары (сметалары), аумактык, салалық тұрғыда
олардың аткарылуы туралы есептер баісьшаудың предметі болып табылады. Әр
түрлі қаржылык көрсеткіштер және жоспарлардың (сметалардың) және есептердің
біркатар өндіртіштік керсеткіштері талданады, жинақтап қорытылады жөне
осының нетізінде қаржы қатынастарының нысандары мен әдістерін жетілдіру
жөнінде ұсыныстар жасалады.
Биліктің заң шығарушы ортандары мен басқарудың мемелкеттік ортандары
бұл деңтейде бақылау субъвктілері болып келеді.
Микродеңтейдеті каржылык бақылау — меншіктің барлық нысанындағы
шаруашьшық жүргізуші субъектілер деңтейіндеті бақылау.
Микродеңтейдеті каржылык бақылаудың міндеттері:
1.кәсіпорындардың каржы саласындағы қолданылып жүртен заңдардың сакталуын
кэмтамасыз ету;
2.шаруашылык жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін
орындауының дер кездіті мен толымдылығын қамтамасыз ету;
3. қаржы ресуртстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
4.ресурстардың барлық түрлерін үтымды пайдалануға, бухталтерлік есепті
дұрыс жүргізуте, есептеме жасауға және баскаларға жәрдемдесу.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің каржышаруашылык, қызметі бұл деңтейде
бакьілаудың объектісі, ал каржылық көрсеткіштер (табыс, пайда, өзіндік
аударымдар, салыктар және баскалары) оның предметі болып табылады.
Каржылык бақылауды кәсіпорындардың экономикалық службасы, оның жеке
мамандары жүзеге асырады. Бұл мақсатка тәуелсіз аудиторлық ұйымдар да
тартылады.

4. Каржылық бақылаудың сыныптамасы
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы субъектілердвті айырмашылықтарта,
бакылау іскимылдарын журтізудің уакытына, бақылауды жүргізудің тәсілдеріне
(әдістеріне) нетізделтен. Осы белтілерте карай, каржылық бақылау үш бағыт
бойынша: түрлері, нысандары, оны жүзеге асырудың әдістері бойынша
жіктеледі.
Қазақстан Республикасының казірті каржылык бақылау жүйесі оны жүзеге
асыратын субъектілерте (бақылауды жүзеге асыратын ортандарға немесе
ұйымдарға) карай мемлекеттік, қоғамдық және аудиторлық бақылау болып
ажыратылады.
Мемлекеттік каржылық бақылау (сыртқы және ішкі) — мемлекеттік
каржылык, бакылау объектілерінің республикалық және жертілікті бюджеттердің
аткарылуы, олардың атқарылуы бойынша есепке алу мен есептемені жүргізу,
олардың аткарылуын бағалау, мемлекеттің транттарын, активтерін, мемлекет
кепілдік бертен карыздарды мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстар
мен көрсетілтен қызметтерді) өткізуден түсетін өз иелітінде калатын ақшаны
пайдалану бөлітіндеті қызметінің Казақстан Республикасының зандарына
сәйкестітін тексеру.
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері — Қазакстан Республикасының
Үкіметі, жертілікті аткарушы ортандар, бюджетке түсетін түсімдерді алуға
және бақылауға жауапты мемлекеттік ортандар, республикалық және жертілікті
бюджеттерден каржыландырылатын мемлекеттік мекемелер, олардың ведомстволық
бағыныстағы ұйымдары, бюджет қаражаттарын алушылар, мемлекеттің транттарын,
активтерін, мемлекет кепілдік бертен қарыздарды пайдаланатын жеке жөне заңи
тұлғалар.
Мемлекеттік қаржылық бақылау ортандары — Республикалық бюджеттің
аткарылуын бақылау жөніндеті есеп комитеті және ішкі бақылау жөніндеті
орталық уәкілеті ортан.
Мемлекеттік каржылық бақылау мынадай типтерте бөлінеді:
1.сәйкестікке бакьілау жасау — мемлекеттік қаржылык бақылау объектісі
қызметінің Қазақстан Республикасы зандарының талаптарына сәйкестітін
бағалау;
2.каржылык есептемені бакылау — мемлекеттік қаржылық бакылау объектісінің
қаржылық есептемені жасауының және табыс етуінің анықтығын,
нетізділітінжәне уақыттылығын бақылау.
Тиімділікті бақылау — мемлекеттік каржьшық бақылау объектісінің
республикалық немесе жертілікті бюджет қаражаттарын, мемлекет активтерін,
мемлекет кепілдік бертен карыздарды, мемлекеттік мекемелердің тауарларды
(жұмыстарды, көрсетілтен қызметтерді) өткізуінен түскен ақшаны
үнемділікпен, нәтижелікпен және өнімділікпен пайдалануын тексеру мен
бағалау.
Мемлекеттік каржылык бақылау мынадай түрлерде жүзеге асырылады:
• кешенді бакылау — мемлекеттік каржылық бақылау объектісінің нақты
кезеңдеті қызметін жаппай әдіспен тексе такырыптык бақылау —
мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің нақты кезеңдеті қызметін
жекелетен мәселелер бойынша жаппай әдіспен тексеру және бағалау;
• үстеме бақылау — мемлекеттік қаржылық бакылау объектісіне қатысты
ақпарат алу қажеттітіне байланысты үшінші тұлғаларды бақылау, ол
операциялардың бірдейлітіне қарай бірбірмен өзара байланысты
қүжаттарды салыстырып қарауды білдіреді. Үстеме бақылау тек қана
мемлекеттік қаржьшық бақылаудың нетізті объектісімен өзара катынастар
мәселелері бойынша және тексеріліп отырған мәселе шеңберінде
жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режімін қамтамасыз
ету ескеріле отырып, тәуелсіздік, объективтілік, анықтык, ашыктык,
күзырлылык, жариялылык кағидаттары міндетті түрде сақталып жүзет
Мемлекеттік қаржылық бакылауға койьшатын бірыңғай талаптар мемлекеттік
каржылық бакылау стандарттарымен айқындалады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылык
бакылау ортаидары, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, ішкі бақылау
службалары, олардың қызметкерлері мен мүшелері орындауға міндетті.
Бақылау нәтижелері бойынша мынадай актілер кабылданады:
1 қорытынды — Республикалык бюджеттің атқарылуын бакылау жөніндеті есеп
комитетінің және мәслихаттың тексеру комиссиясының бақылау
актілерінетізінде жасайтын қүжатты;
2 Республикалык бюджеттің аткарылуын бақылау жөніндеті есеп комитетінің
қаулысы — Республикалық бюджеттің аткарылуы жөніндеті есеп
комитетініңотырысында алкалы нетізде кабылданатын және оның бақылау
нәтижелері бойынша барлык актілерінің қолданылуын растайтын кұжат.
Республикалык бюджеттіңатқарылуын бақылау жөніндеті есеп комитетінің
қаулысын ол арналған барлык мемлекеттік ортандар, ұйымдар мен лауазымды
адамдар орындауға міндетті.
3 мәслихаттың тексеру комиссиясының қаулысы — белтілентен тәртіппен
қабылданған және тиісті жертілікті бюджеттен қаржыландырылатын барлык,
атқарушы ортавдар мен тиісті жертілікті бюджеттер қаражаттарын пайдаланатын
немесе жертілікті бюджеттер қаражаттарын итерудің барлық сатысында
каржылыққызмет көрсететін ұйымдар орындауға міндетті құжат;
4 ұсыным — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндеті есеп
комитетінің мемлекеттік ортандарға, ұйымдар мен лауазымды адамдарға
жұмыстағыкемшіліктерді жою үшін, сондайақ құкық қорғау ортандарына
Қазақстан Республикасының зандарында көзделтен жауаптылыққа тарту
мәселелері бойынша жіберетін құжаты;
5 нұскама — ішкі бақылау жөніндеті орталық уәкілетті ортанның басшысы өз
құзыры шетіңце қабылдаған және бүзушылыктар мен жұмыстағы кемшіліктердіжою
туралы мемлекеттік ортандар мен басқа да ұйымдардың лауазымды адамдарына
міндетті түрде орындау ұшін жіберілтен белтілентен нысандағы құжат;
6 бақылау актісі — мемлекеттік қаржьшық бакылау ортандары, мәслихаттардың
тексеру комиссиялары, ішкі бақылау службалары бақылау нәтижелері
бойыншажасаған құжат;
7 бақылау жүргізу туралы есеп — белтілі бір уақыт кезеңі ішіндеті
бақылау бойынша жүргізілтен жұмыс нәтижелері туралы кұжат.
Сыртқы бакылауды:
1 республикалык деңтейде — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндеті есеп комитеті;
2 жертілікті деңтейде мөслихаттардың тексеру комиссиялары жүзеге асырады.
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндеті есеп комитеті
Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп
беретін мемлекеттік қаржьшык бақылаудың жоғарғы ортаны болып табылады.
Республикалық бюджеттің аткарылуын бақылау жөніндеті есеп комитеті
туралы ережені Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Мемлекеттік каржылық бақылау жалпымемлекеттік және ведомстволык,
бақылау аркылы жүзеге асырылады.
Жалпымемлекеттік каржылык бақылау ведомстволык бағыныштылығы мен
меншік нысанына қарамастан бақылаудың кез келтен объектісіне қолданьшады.
Бақылаудың бұл түрін мемлекеттік билік пен баскару ортандары жүргізеді.
Мемлекеттік каржылар жүйесінде бақылау салықтық, бюджеттік бакылау,
сақтық және банктік қацағалау, кедеңдік бакылау және т.б. болып
ажыратылады.
Салыктык, бақылау салық заңнамасының аткарылуы, бюджетке салық және
басқа телемдердің, жинақтаушы зейнетакы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз етеді. Салыктық
бақылаумен меншік нысандарына қарамастан, барлық шаруашылык, жүргізуші
субъектілер, сондайақ табыс табатын азаматтар қамтылған.
Барлык өкілетті ортандар қаржылық бақылауды тиісті бюджеттің жобасын
және оның атқарылуы туралы есепті жыл сайын сессияларда қараған кезде
жүзеге асырады. Өкілетті ортандардың жоспар бюджет және салалык тұрақты
комиссиялары маңызды бақылау функцияларын орындайды, олар алдын ала,
сессияға дейін бюджеттің жобасы мен оның атқарылуы туралы есепті кз Үкімет,
жертілікті әкімшіліктің аппараты оларға қарасты ортандардың бақылаушылық,
соның ішінде қаржыкредиттік қызметті ғана бағалап қоймайды, сонымен бірте
өздері де тікелей каржылык бақылауды жүзеге асырады. Республика үкіметі
мемлекеттік бюджеттің жасалуы мен аткарылуын бақылап отырады, мемлекеттің
каржылық саясатын жүзеге асырады. Өздерінің өкілеттіктеріне қарай бақылау
функцияларын жертілікті жердеті аткарушы ортандар орындайды.
Ведомствольщ каржылық бакылау жеке министрліктің, ведомствоның
өкілдіктері шетінде олардың жүйесіне кіретін шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржышаруашьшық қызметіне жүргізіледі. Оның нетізті
міндеттеріне мыналар жатады: жоспарлы тапсырмалардың орындалуын, материал
жене каржы ресурстарын үнемді пайдаланылуын, меншіктің сақталымдығын,
бухталтерлік есептің дұрыс қойылулығын, бақылау тексеріс жұмысының
мәнжайын бакылау, қырсыздык, ысырапкорлық және нысапсыздық фактілерін
бұлтартпау.
Ведомстволық бақылау шеңберінде ішкішаруашылыктьщ бакылау яғни нактылы
шаруашылық жүргізуші субъектілерде (фирмаларда, компанияларда, ұйымдар мен
мекемелерде) жүзеге асырьшатын бақылау жүргізіледі. Бақылау функциялары бұл
жағдайда қаржышаруашылық қызметінің қажетті шарты ретіндеті оның күн
сайынғы процесімен байланысты. Бақылаудың бұл түрі өндірістің бастапқы
буындарының ендірістік капиталды, қаржы ресурстарын тиімді пайдалануға
жауаптылығын арттыруға жәрдемдеседі, ысыраптарды, қаржы тәртібінің әр түрлі
бұзылуларын азайтуға бағытталған.
Ішкішаруышылыктык бақылаудың мақсаты есеп саясатын да коса алғанда,
субъектінің экономикалық саясатының сақталуына сарапшылык. баға беру, оның
барлык құрылымдары жүзеге асырып келтен ішкі бакылаудың жұмысына баға беру
болып табылады. Таза бакылау сипатындағы міндеттерден өзте ішкі шаруашылық
бақылау қаржы стратетиясын талдап жасау, экономикалық диатностика,
маркетинттік зерттеулер, баскарушылық кеңестер міндеттерін және баскаларын
шешеді.
Нарыктық қатынастар жағдайында ішкішаруашылыктық бақылау оның бұрынғы
ұғынысындағы өзінің мағынасын жоғалтып барады: оның орнын мемлекеттік
кәсіпорындарда шаруашьшық есеп ынталандырмалары және меншіктің басқа
нысандарының кәсіпорындарында коммерциялық ынталандырмалар басуы тиіс.
Шаруашьшық есеп, коммерциялык есеп әр түрлі бұзулардан сактануға көбірек
кепілдік береді, ейткені жетістіктердеті қызметкердің, кәсіпкердің жеке
ынталылығы өзін өзі бақылаудың кажеттітін керек қьшмайды.
Кртамдык, крржыльщ бакылау — бұл түрлі коғамдык ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.