Шекті пайдалылық және жеке сұраныс

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

I ШЕКТІК ПАЙДАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ..4

1.1 Шекті пайдалалық теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Кемімелі шектік пайдалылық қағидасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

ІІ НАРЫҚТАҒЫ ЖЕКЕ СҰРАНЫСТЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ..14

2.1 Жеке сұраныстың қалыптасуы және оны зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.2 Жеке сұранысты табыс және алмастыру әсерінде зерттеу ... ... ... ... ... ... .13
2.3 Жеке сұранысты талғамсыздық қисығы арқылы зерттеу ... ... ... ... ... ... ...15

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Субъективті әрекет ететін тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену және өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын тұтыну жоспарын жасайды. Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң қажетiн ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байланысты олардың бюджеттiк шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр түрлi болып келедi.
Тауардың пайдалылығы барма немесе жоқпа белгілі тұтынушы үшін егер пайдалығы болған жағдайда ол пайдалылықтың деңгейі қандай, ол игілік тұтынушының қажетін қаншалықты орындай алады деген сұрақ туындайды. Бұған жалпы жауап беру қиындықа соғады. Нарықтық жағдайда әрбір тұтынушы өзінше субьективті көзқараста болады. Мысалы, бір тұтынушыға қымбат әрі қажетті тауара келесі біреуіне қажеттігі аз болуы мүмкін немесе сол тауардың басқа тұтынушы үшін шекті пайдалығы аз болуы жағдайлары орын алады.
Жалпы айтқанда сұранысты қалыптастырушы тұтынушылардың іс әрекетіндегі шектi пайдалылық – тауардың қосымша бiрлiгiн тұтынған кездегi тұтынушыға әкелетiн қосымша пайдалылық бірлігін көрсетеді. Шекті пайдалылық өз кезегінде жеке сұранысты анықтаудың негізгі факторларының бірі болып табылады.
Нарықтық экономикада сұраныстың өзіндік орны ерекше және сұраныс негізінен тұтынушылардың мінез-құлығына байланысты субъективті бағытта болады.Сұраныс әрбір жекеленген тұтынушылардың қалауы мен сұранысына байланысты болады. Жалпы сұраныс осы аталған жеке сұраныстың негізінде қалыптасады. Сондықтан, сұранысты зерттегенде жеке тұтынушының мінез-құлығын ескере отырып, жеке сұранысты зерттеудің маңызы зор болып табылады. Ал жеке сұранысқа әсер ететін көптеген экономикалық факторлар бар. Жеке сұраныстың қалыптасуын, ондағы шекті пайдалылықтыі кему заңдылығы, тұтынушылар қалауы мен баға және табыс өзгерісіне әсері, тұтынушылық талғам концепциясы мен бюджеттік шектеу, жеке сұранысқа әсер етуші орын басу және табыс әсерлерін талдау менің мкроэкономикадан таңдаған «Шекті пайдалылық және жеке сұраныс» деп аталатын курстық жұмысты орындаудың өзектілігін көрсетеді.

1. Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.: “Соминтек”, 1996г. – 328 с.
2. Есипова В.Е. Цены и ценообразование. Учебник для вузов. – СПб:. “Питер”, 1999. – 464с.
3. Долан Э., Линдсей Д. Рынок: Микроэкономическая модель. – Санк-Петербург, 1992.
4. Емцов Р.Г., Лукин М.Ю. Микроэкономика. – Учебник МГУ.: 2-издание, ДИС, 1997.
5. Вэриан Х.Р. Микроэкономика. Промежуточный уровень. / Учебник для вузов. – М.: ЮНИТИ, 1997. – 767 с.
6. Макконелл К., Брю С. Экономикс. ІІ том., Москва, 1996.
7. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.: Экономика, Дело, 1992.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I ШЕКТІК ПАЙДАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ..4

1. Шекті пайдалалық теориясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..4
2. Кемімелі шектік пайдалылық қағидасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

ІІ НАРЫҚТАҒЫ ЖЕКЕ СҰРАНЫСТЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ..14

2.1 Жеке сұраныстың қалыптасуы және оны зерттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2 Жеке сұранысты табыс және алмастыру әсерінде зерттеу
... ... ... ... ... ... .13
2.3 Жеке сұранысты талғамсыздық қисығы арқылы зерттеу
... ... ... ... ... ... ...15

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...25
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .26

Кіріспе

Субъективті әрекет ететін тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық
көруiне сүйену және өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын
тұтыну жоспарын жасайды. Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң
қажетiн ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байланысты олардың бюджеттiк
шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және
ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр
түрлi болып келедi.
Тауардың пайдалылығы барма немесе жоқпа белгілі тұтынушы үшін егер
пайдалығы болған жағдайда ол пайдалылықтың деңгейі қандай, ол игілік
тұтынушының қажетін қаншалықты орындай алады деген сұрақ туындайды. Бұған
жалпы жауап беру қиындықа соғады. Нарықтық жағдайда әрбір тұтынушы өзінше
субьективті көзқараста болады. Мысалы, бір тұтынушыға қымбат әрі қажетті
тауара келесі біреуіне қажеттігі аз болуы мүмкін немесе сол тауардың басқа
тұтынушы үшін шекті пайдалығы аз болуы жағдайлары орын алады.
Жалпы айтқанда сұранысты қалыптастырушы тұтынушылардың іс әрекетіндегі
шектi пайдалылық – тауардың қосымша бiрлiгiн тұтынған кездегi тұтынушыға
әкелетiн қосымша пайдалылық бірлігін көрсетеді. Шекті пайдалылық өз
кезегінде жеке сұранысты анықтаудың негізгі факторларының бірі болып
табылады.
Нарықтық экономикада сұраныстың өзіндік орны ерекше және сұраныс
негізінен тұтынушылардың мінез-құлығына байланысты субъективті бағытта
болады.Сұраныс әрбір жекеленген тұтынушылардың қалауы мен сұранысына
байланысты болады. Жалпы сұраныс осы аталған жеке сұраныстың негізінде
қалыптасады. Сондықтан, сұранысты зерттегенде жеке тұтынушының мінез-
құлығын ескере отырып, жеке сұранысты зерттеудің маңызы зор болып табылады.
Ал жеке сұранысқа әсер ететін көптеген экономикалық факторлар бар. Жеке
сұраныстың қалыптасуын, ондағы шекті пайдалылықтыі кему заңдылығы,
тұтынушылар қалауы мен баға және табыс өзгерісіне әсері, тұтынушылық талғам
концепциясы мен бюджеттік шектеу, жеке сұранысқа әсер етуші орын басу және
табыс әсерлерін талдау менің мкроэкономикадан таңдаған Шекті пайдалылық
және жеке сұраныс деп аталатын курстық жұмысты орындаудың өзектілігін
көрсетеді.
Бұл жұмысты орындауда мен келесі авторлардың еңбектерін пайдаландым:
Долан Э., Емцов Р.Г., Пиндайк Р., Максимова В.Ф. және Есипова В.Е.

І ШЕКТІ ПАЙДАЛЫЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ТҮРІ

1.1 Шекті пайдалылық теориясы

Шекті пайдалылық теориясын зерттегенде тұтынушылардың сұранысы
жекелеген тұтынушының әрекеті мен ұнатымдылығына байланысты, яғни
тұтынылатын тауар тұтынушыға қаншалықты пайдалы болып келеді немесе
қажеттігін қаншалықты қанағаттандыра алады. Тауар немесе қызметтің
пайдалылығы тұтынушының ол тауардан алған қанағаттану дәрежесі болып
табылады. Егер тұтынушы А өзінің талғамы бойынша Х тауарын тұтынады . Ол
бұл тұтыну барысында өзінің қандай-да бір қажеттілігін қанағаттандырады.
Яғни, Х тауарының А тұтынушы үшін пайдалылығы бар. Егер тұтынушы Х тауарын
одан әрі тұтынуын жалғастырса, онда олардың жиыны жалпы пайдалылықты
береді. Мысалы, Х тауары кітап болған болса, (20 кітап деп алайық)
кітаптардың жиынтық пайдалығы жалпы пайдалылық болады. Егер тұтынушы тағы
да бір кітап тұтынатын болса, онда жалпы пайдалылық шамасы 21-ге тең
болады. Алайда нарық заңына сәйкес және тұтынушы мінезіне орай барлық
тұтынған тауарлар тұтынушыға бірдей пайдалы болып келмейді. Жалпы
пайдалылық өседі, бірақ ол шекті пайдалықтың нормасы негізінде. Бұл
дегеніміз келесі тұтынған туардың пайдалығы алғашқы тұтынған туардың
пайдалығына қарағанда басқаша болады. 1, 78
Сөйтіп, тұтынушылар талғамы теориясындағы шектi пайдалылық – тауардың
қосымша бiрлiгiн тұтынған кездегi тұтынушыға әкелетiн қосымша пайдалылық
бірлігі болып табылады.
Шекті пайдалық деңгейін тексеруге болама деген сұрақ туындайды. Бірақ
бұл жерде екі бағыттағы көзқарас пайда болады:
Біріншісі, әрбір тауардың пайдалылық деңгейін сан арқылы бағалау
негізінде немесе игіліктер жиынтығын бірімен-бірін салыстырып, олардың
құндылығын бағалау. Бұл кардиналистік баптың өкілдеріне: К. Менгер,
Вальрас, А. Маршалл сияқты ұлы экономистер жатады. Құндылық дегеніміз
субъективті түрде анықталатын көрсеткіш. Әрбір адамның ұнатымдылығы әр
түрлі болып келеді. Бірінші баптың осыған байланысты кемшілігі бар. Яғни,
қоғамда субъективтілікті объективті өлшеудің құралдары өлшеп табылмаған.
Сондықтан қоғамда бірінші бапты қолдамайтын екінші, ординалистік
(реттік) бапты тудырды. Оның өкілдері Эджуард, Ориэта, Фишер және бұл
теорияны аяқтаған Аллен және Хикстi айтуға болады.
Ординалистік бапта игіліктердің пайдалылығын сандық мөлшерде бағалау
қажет болмайды, мұнда ұнатымды игіліктер жиынтығын бір-бірімен салыстырады.
Бүгінде нақты өмірде осы екі бапта қатар іске асып келеді. Тауардың
пайдалылығын сан арқылы зерттегенде кез-келген тұтынушы гипотикалық
бірліктерге сүйенеді. Ол бірліктер ютиль деп аталады. Ютиль өз кезегінде
құндылықты көрсетеді. Оның белгілі бір өлшемі болады. Мысалы, 1 метрде 100
см. 1, 27
Тауардың осындай қабілеті болған жағдайда әрбір адамның белгілі
игілікті пайдалану үшін бағалау мүмкіндігі қалыптасады. Осыған сүйене
отырып, тұтынушы белгілі ақша жұмсап нақты игілікті сатып алу барысында
оның пайдалылығын бағалау мүмкіндігі қалыптасады. Әрбір игілік үшін
тұтынушының екі түрлі түсінігі бар.
• Жалпы пайдалылық;
• Шекті пайдалылық.
Жалпы пайдалылық дегеніміз тұтынған игіліктің барлық бөлшегі
құндылығының қосындысы. Оны келесі формуламен анықтауға болады.

TUi = f(Qi) (1)

Мұндағы, і – игіліктің түрі;
Q - өнім;
f – уақыт бірлігі.
TUi – жалпы пайдалылық. 2, 31
Сонымен тұтынылған тауар уақыт бірлігі арасында жалпы пайдалылығының
қосындысы тең болады барлық тұтынылған жалпы игіліктің жалпы құндылығының
қосындысы. Оны келесі формуладан көре алады.

TUЕ = Σ TUi (2)

Мұндағы TUЕ – жалпы құндылық.
Жоғарыда атап өткендей тұтынушының тұтынатын игіліктерінің саны
көбейген сайын жалпы пайдалылық өседі, бірақ ол шексіз өсе бермейді. Жалпы
пайдалылық келесі тұтынылған игіліктің шекті пайдалылығы шамасына өседі.
Тұтынушылардың іс-әрекетін зерттегенде олардың сұранысын қанағаттандыру
кезінде оған қажетті өнімді тұтынғанда әрбір келесі данасын тұтынған сайын
ол өнімнің сол тұтынушы үшін пайдалылығы кеми береді. Мысалы, адам шөлдеп
тұрған кезде оның бірінші мәрте ішкен суы ол үшін қымбат және өте қажет
болып табылады. Ал екінші және үшінші тостағандарды ішкенде судын жаңағы
адам үшін пайдалылығы азаяды. Тіпті игілікті артық тұтыну сол игіліктің
мүлдем пайдалы болмауын немесе тұтынушы үшін зиян да болуы мүмкін. Мысалы,
шөлдеген адам төртінші тостағанды мүлдем ішкісі келмейді, тіпті оны
пайдалану ол адам үшін зиянды да болып келуі мүмкін. 6, 35
Сондықтан экономикалық зерттеулерде сұранысты қалыптастырушы
тұтынушылар іс-әрекетіне әсер ететін тауардың немесе игіліктің шекті
пайдалылық теориясының маңызы жоғары болып табылатындығына көзіміз жетті.
Бұл экономикалық ілімдер ішінде кемімелі шекті пайдалылық деп аталады.

1.2 Кемімелі шектік пайдалылық қоғидасы

Тұтынушылар іс-әрекетінде шекті пайдалылықтың алатын орны зор. өз
кезегінде шекті пайдалылық теориясы ылғи да кеміп отыруға бет алады. Бірақ
шекті пайдалылықтың кемуі заңы әрбір игіліктің және әрбір тұтынушының
қалауы, сыртық әсерлердің әсері бойынша әр түрлі деңгейде көрініс табуы
мүмкін. Мысалы, пайдалылықтың кемуі тауардың тұтыушы үшін маңыздылығына,
тауардың қызметі мен сипатына байланысты кему қарқыны әр түрлі болады.
Мысалы, ыстық күндері судың екінші және үшінші мәрте тұтынуыда тұтынушыға
жоғары пайдалылық алып келуі мүмкін, бірақ бәрібір де келесі тұтынуларда
судың тұтынушы үшін пайдалылығы кеми бастайды. 3, 109
Осыдан келіп, мынадай тұжырым айтуға болады, тұтынушы үшін қандай-да
тауардың немесе игіліктің шекті пайдалылығы кему бағытымен жүреді.
Тұтынушылардың шекті пайдалылығы кемуі теориясына сүйене отырып, келесідей
қорытынды алуға болады, яғни нарықта әрбір тұтынушы өзінің рационалды
талғамына байланысты өзінің тұтыну дейгейінде жалпы пайдалылықтың өсуін
қалайды және осы әрекетке жетуге тырысады.
Тұтынушылардың сұранысын талдағанда аталған шекті пайдалылықтың кемуі
және оның баға деңгейіне әсерін талдаудың маңыздылығы зор болып табылады.
Шекті пайдалылық тікелей жекелеген тұтынушылардың жағдайына, олардың қалауы
мен ұнатымдығына байланысты болғандықтан оны нақты зерттеп қорытынды шығару
өте қиын болып табылады. Шекті пйдалылықты зерттеу үшін тек екі тауар ғана
тұтынылады деп есептеу керек. Яғни, А тұтынушы Х және У тауарды ғана
тұтынады деп есептейік. Мұнда Х тауарының бағасы Рх, ал У тауары бағасы Ру.
Егер А тұтынушы В бюджетінің жағдайы жасы, сондықтан ол Х және У
тауарларының бір бөлігін тұтына алады. А тұтынушының жалпы пайдалығы
U(x,y). А тұтынушы өзінің қалауын максималды түрде қанағаттандыру үшін В
бюджетін қалай бөлуі керек, яғни жалпы пайдалылығын қалай жоғарлатуы керек.
Бұл жағдай егер де теңдестікті қанағаттандырған кезде орын алады.

MUxPx = MUyPy (3)

Осы теңдестік, егер тұтынушы өзінің бюджетін екі тауарға да тен бөлгенде
орын алады. Егер нарықта бір тауардың бағасы өзгеріп кетсе не болады.
Мысалы, Х тауарының бағасы Px’ төмендеді делік. Сонда теңдестік келесідей
сипатқа өзгереді. 1, 80

MUxPx’ MUyPy
(4)

Бұл теңдіктен шығатын қорытынды, Х тауарына деген баға төмендеуінен
тұтынушы Х тауарын көбірек тұтынады және Х тауары У тауарына қарағанда
пайдалы болып табылады. Осы жағдайда тұтынушының жалпы пайдалығы өседі. Бұл
кезде тұтынушы өзінің жалпы пайдалығын өсіру үшін Х тауарын сатып алуға
ынталы болады да, оны көбірек ала бастайды. Бірақ шекті пайдалылық заңы
бойынша Х тауарының әрбір келесі тұтынылуы ол тауардың шекті пайдалығын
кеміте береді. Аяғында бәрібір тепе-теңдік жағдайға келеді. Бұл нарықтың
заңдылығы. 1 81

MUx’Px’ = MUyPy
(5)

Бұдан көретініміз Х тауарына деген шекті пайдалылықтың өзгерісі У
тауарына деген шекті пайдалықты өзгертпейді.
Сонымен, MU шекті пайдалылық жалпы Ui игіліктің жалпы құндылықтың бір
бөлігіне көбеюі нәтижесіндегі белгі. Жалпы шекті пайдалылықты келесі
формуламен анықтайды: 5, 83

MUi = TUi(Qi+1) – (TUi(Qi)) (6)

Немесе шегіне жеткен пайдалылықты келесі формуламен де анықтайды.

MUi = ∆TUi ∆Qi (7)

Егер бір игіліктің бір бөлігінің шегіне жеткен пайдалылығы белгілі болған
жағдайда жалпы құндылық келесі формула арқылы анықталуы мүмкін.

TUi = f(Qi) = ∑ MUij (8)

Шектік пайдалылықтың жалпы функциясын былай жазуға болады:

MUij = f(Qij) (9)

Мұнда, j – бөлшектердің саны;
і – игіліктің аты. 1, 81
Шекті пайдалылық тұтынған игіліктің көлеміне байланысты емес, (көлем
жалпы пайдалылыққа әсер етеді) пайдаланған игілік бөлшектерінің қатардағы
санына байланысты. Сатып алушылардың көзқарасы мен ұнатымдылығы әр қалай
болғандықтан белгілі бір мерзім аралығында бірдей көлемде тұтынған
игіліктің шекті пайдалығы әр түрлі болады.Шекті пайдалылық субъективті
сипат алады.
Кез-келген игіліктің тұтыну мөлшері шектелгендіктен (мысалы, әр күн
сайын бір адам 2 кг. Артық ет тұтына аламайды) тұтынушының жалпы
пайдалылығы графигі үздіксіз өсе бермейді. Ол бір кездері кері кетуі де
мүмкін. Бұл жағдай шекті пайдалылықтың кему заңдылығы негізінде
қалыптасады. Оны келесі 1-ші суреттен көре алады. 3, 110

TUi

18
16
14
12
10
8
6
4
2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Q өнім

Сурет-1 - Жалпы пайдалылық ирегі

Нарықтағы сұранысты қалыптастырушы тұтынушылардың іс-әрекетін
зерттегенде олардың сұранысына әсер етуші шекті пайдалылықтың кему
заңдылығына сәйкес шекті пайдалылықтың ирегін келесі суреттегідей етіп
көрсетуге болады. 2, 35

MUi

0 Q

Сурет -2 - Шекті пайдалылық ирегі

Демек, MU шекті пайдалылық ирегі жоғарыдан бастап төмен қарай кеми
береді, о-ге түседі, тіпті теріске айналуы да мүмкін.
Шекті пайдалылықтың кему заңын математикалық тұрғыдан алғанда
игіліктің MU пайдалылығының жеке туындысы деп алсақ болады. Оны келесі
формула арқылы белгілеуге болады.

MU = ∂TU ∂Q (10)

MU жалпы пайдалылық ирегінің белгілі нүктесіне қарай сызылған жанама
сызықтық бұрыштамасына белгіленген тангенсіне тен. Жалпы пайдалылық ирегі
бүгілген тұтынылған игіліктердің саны көбейген сайын жанама сызықтық
нүктелері оңға қарай жылжу сипатын алады, ал содан қалыптасқан бұрыштардың
азаюына байланысты шекті пайдалылық та азаяды. 3, 96
Сан арқылы пайдалылықты белгілеу бабы шегіне жатқан пайдалылықтың
кему заңына аса маңызды көңіл аударады және бұл заңдылық 1-ші Госсен заңы
деп аталады. Бұл заңның мәні екі тұжырымға сүйенеді:
1) игілікті немесе тауарды бір мәрте тұтынып, келесі сол игілікті
тұтыну бөлігінің пайдалылығы кеми түседі;
2) қайтара игілікті тұтынғанда игіліктің тұтынған бөлшегінің құны
бұрынғы тұтынған игіліктің бөлшегіне қарағанда құндылығы кеми
береді.
Сонымен қатар, MU шекті пайдалылық ирегі нарықтағы негізгі элемент
сұраныс ирегімен сәйкес, олардың өзара байланысы бар. Ол тұтынушының
белгілі қалыптасқан баға және табысына сәйкес максималды пайдалылықты қолға
жеткізу үшін MU шекті пайдалылықтың бағаға қатынасы барлық тұтынған
игіліктер бойынша бірдей болуы тиіс, сонымен қатар ақшаның, табыстың
шегіне жеткен пайдалылығы игіліктің шегіне жеткен пайдалылығымен тең болуы
тиіс. Бұл теңдестікті келесі формуладан көре алады: 2, 36

MUa Pa = MUb Pb = ,..., = MUz Pz = λ (11)

Мұндағы, λ – ақшаның немесе табыстың шегіне жеткен пайдалығы.

ІІ НАРЫҚТАҒЫ ЖЕКЕ СҰРАНЫСТЫҢ ЗЕРТТЕУ

2.1 Жеке сұраныстың қалыптасуы және оны зерттеу

Нарықтың негізгі элементтері сұраныс пен ұсыныс болып табылады. Ал
нарықта сұраныстың өзіндік орны ерекше және сұраныс негізінен
тұтынушылардың мінез-құлығына байланысты субъективті бағытта болады.
Сұраныс әрбір жекеленген тұтынушылардың қалауы мен сұранысына байланысты
болады.Нарықтағы жалпы сұраныс осы аталған жеке сұраныстың негізінде
қалыптасады. Сондықтан, сұранысты зерттегенде жеке тұтынушының мінез-
құлығын ескере отырып, жеке сұранысты зерттеудің маңызы зор болып табылады.
Сондықтан жалпы сұранысты белгілеу үшін жекелеген тауарларды ескере отырып,
жалпы сұранысты жеке сұраныс ретінде зерттейді.
Нарықта жекелеген тұтынушылар сұранысын жалпы сұранысқа айналдырып,
бір графикте белгілеу келесі 3-ші суреттегідей сипат алады. 1, 74

Р Р Р

D1
D2
D3

P1 P2 P3

Qa Qb Qc

Сурет-3 - Горизантальды қосындылау арқылы екі тұтынушыдан сұраныс қисығын
шығару

Сонымен нарықта Х тауарына деген сұранысты анықтау үшін, біз әрбір
жекелеген тұтынушылардың Х тауарына деген сұранымын зерттеуіміз керек.
Экономикалық зерттеу ілімінде тұтынушылардың жеке сұранысын зерттеудің үш
тәсілі бар. Олар:
• Шекті пайдалылық теориясы;
• Табыс және алмастыру әсерлері негізінде;
• Талғамсыздық қисығы концепциясы негізінде. 1, 74
Жеке сұраныс қисығы әрбір жекелеген тұтынушылардын қалауын ескере
отырып, ол жалпы сұранысты жоғарыдағы графиктегідей етіп бейнелеп береді.
Экономикалық зерттеуде жеке сұранысты құру үшін біз баға тұтыну қиысығын
қолданамыз.
Егер тұтынушының табысы өзгермей Х және У тауарларының тек бiреуiнiң
ғана бағасы өзгеретiн болса, онда бiз әр түрлi бюджет сызықтарын аламыз.
Олардың әр қайсысының теңдестiк оңтайлы жағдайлары болады. Егер осы
теңдестiк жағдайын бейнелейтiн нүктелер тiзбегiн бiр-бiрiмен қосатын
болсақ, онда бағаның өзгеруiне байланысты тұтынушылар талғамы қалай
өзгеретiнiн бейнелейтiн қисық аламыз. Бұл қисықты “баға-тұтыну” қисығы деп
атаймыз. Ол келесi 4-шi суретте көрсетiлген. 4, 138

У

IP2

Баға-тұтыну қисығы
Е1
E2
E3

IP3 IP2 IP1
Х

P1

P3

P2

P1

X3 X2 X1 X

Сурет -4 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.