Табиғат ресурстары және табиғатты ұтымды пайдалану



І Кіріспе
ІІ Табиғат ресурстары және табиғатты ұтымды пайдалану
2.1 Өндірістің экологиялық шығындары және оларды қысқарту
жолдары
2.2 Қоршаған орта сапасын басқарудың практикалық әдістері
ІІІ Қорытындысы
Қолданылған әдебиттер
Табиғат дегеніміз – мезгіл мен кеңістікте шексіз, тұрақты қозғалыста, өзгеруде, дамуда болатын бейорганикалық және органикалық дүние. Адамзат қоғамының өмір сүруіне қажетті әлемдегі бүкіл материалдық - энергетикалық, информациялық және әртүрлі табиғи құбылыстардың жиынтығы.
Табиғи ресурстар: атмосфералық ауа, су, топырақ, кен байлықтары, күн радиациясы, өсімдіктер, жануарлар әлемі, жер қабатындағы жылу энергиясы.
Таусылуына байланысты табиғи ресурстар: сарқылатын және сарқылмайтын болып бөлінеді.
Сарқылмайтындарға: біздің планетаға қатысты сыртқы үрдістер мен құбылыстарды жатқызуға болады. Космостық ресурстар, соның ішінде күн сәулесінің энергиясы және онан туындайтындар – жылжымалы ауаның энергиясы, су толқыны, ай мен күннің тарту күшіне байланысты теңіз суының толысуы мен қайтуының энегиясы, космостық шаң, атмосфералық ауа, жауын-шашын, жел, жер қойнауындағы жылу.
Сарқылатын табиғи ресурстар қалпына келетін және қалпына келмейтін болып бқлінеді.
Қалпына келмейтіндерге – пайдалы қазбалар – металл, т.б. құрылыс – материалдар, тас көмір жатады.
Жер қойнауындағы ресурстарды пайдалану алдағы уақытта төмендейтін болса, олардың қоры азайатыны сөзсіз. Ғалымдардың болжамы бойынша алюминий қоры 500-600 жылға, темірдікі 150, мырыштікі 200-230, қорғасындікі 20-30 жылға жетеді екен.
Қолдану нәтижесінде жойылатын табиғи ресурстар бар. Мысалы, газ, көмір, мұнай, жертезек т.с.с. Онан таралатын - қолдану нәтижесінде жойылмай бір түрден түрге айналатын ресурстар, мысалы, темір және басқа металдардың рудалы, фосфор, күкірт т.б.
1. Бобылев С.Н., Ходжаев А.Ш. Экономика природопользования: Учебник. –М.: ИНФРА-М, 2004. – 501 с.
2. Игнатов В.Г., Кокин А.В. Экология и экономика природопользования. – Ростов н/Д: Феникс, 2003. – 512 с.
3. Нестеров П.М., Нестеров А.П. Экономика природопользования и рынок: Учебник для вузов. – М.: Закон и право, ЮНИТИ, 1997. – 413 с.
4. Тарасов. А. О. Экология и охрана природы. Москва, 1990.
5. Фурсов. В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алма-Ата, «Ана тилиң, 1991.
6. Горелов. А.А. Экология. Курс лекций. Москва, «Центрң, 1997.
7. Стадницкий. Г.В., Родионов А.И. Экология. Санкт-Петербург, «Химияң, 1996.
8. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. Учебное пособие. Москва, 1998.

Жоспары

І Кіріспе
ІІ Табиғат ресурстары және табиғатты ұтымды пайдалану
2.1 Өндірістің экологиялық шығындары және оларды қысқарту
жолдары
2.2 Қоршаған орта сапасын басқарудың практикалық әдістері
ІІІ Қорытындысы
Қолданылған әдебиттер

Кіріспе
Табиғат дегеніміз – мезгіл мен кеңістікте шексіз, тұрақты қозғалыста,
өзгеруде, дамуда болатын бейорганикалық және органикалық дүние. Адамзат
қоғамының өмір сүруіне қажетті әлемдегі бүкіл материалдық - энергетикалық,
информациялық және әртүрлі табиғи құбылыстардың жиынтығы.
Табиғи ресурстар: атмосфералық ауа, су, топырақ, кен байлықтары, күн
радиациясы, өсімдіктер, жануарлар әлемі, жер қабатындағы жылу энергиясы.
Таусылуына байланысты табиғи ресурстар: сарқылатын және сарқылмайтын
болып бөлінеді.
Сарқылмайтындарға: біздің планетаға қатысты сыртқы үрдістер мен
құбылыстарды жатқызуға болады. Космостық ресурстар, соның ішінде күн
сәулесінің энергиясы және онан туындайтындар – жылжымалы ауаның энергиясы,
су толқыны, ай мен күннің тарту күшіне байланысты теңіз суының толысуы мен
қайтуының энегиясы, космостық шаң, атмосфералық ауа, жауын-шашын, жел, жер
қойнауындағы жылу.
Сарқылатын табиғи ресурстар қалпына келетін және қалпына келмейтін
болып бқлінеді.
Қалпына келмейтіндерге – пайдалы қазбалар – металл, т.б. құрылыс –
материалдар, тас көмір жатады.
Жер қойнауындағы ресурстарды пайдалану алдағы уақытта төмендейтін
болса, олардың қоры азайатыны сөзсіз. Ғалымдардың болжамы бойынша алюминий
қоры 500-600 жылға, темірдікі 150, мырыштікі 200-230, қорғасындікі 20-30
жылға жетеді екен.
Қолдану нәтижесінде жойылатын табиғи ресурстар бар. Мысалы, газ,
көмір, мұнай, жертезек т.с.с. Онан таралатын - қолдану нәтижесінде жойылмай
бір түрден түрге айналатын ресурстар, мысалы, темір және басқа металдардың
рудалы, фосфор, күкірт т.б.

Табиғат ресурстары және табиғатты ұтымды пайдалану

Табиғатты тиімді пайдаланбау әсерінен орны толмайтын ресурстар
қатарына тұщы су және оттегі және т.б. қосылды. Сарқылатын қорлардың кейбір
түрлері мүлдем сарқылатын жағдайға жеткені қазір белгілі. Мысалы, соңғы 400
жыл ішінде жер бетінен құстар мен сүтқоректілердің 130 түрі жойылып кеткен.
Қызыл кітапқа жыл сайын бірнеше түрлер кіруде.
Сарқылатын және қалпына келетін жағынан қарайтын болсақ жер және орман
ресурстарына ерекше тоқталуға болады. Топырақ барлық материалдық игіліктің
негізі, әр адамның жақсы тұрмыс жағдайы, оның ең басты қасиеті құнарлылығы.
1 см қалыңдықтағы беткі қабатының түзілуіне 100 жылдай, 20 см қабат үшін 5-
7 мың жылдай уақыт керек. Ал бұл қабаттардың жойылуына өте аз уақыт керек 1-
2 сағат. Жарамды жердің көлемі жылдан – жылға азайуда. Ресейде – 0.94 га;
АҚШ – та – 0.63, Қытайда – 0.16, Германияда – 0.15 га, Ұлыбританияда – 0.13
га, Жапонияда – 0.14 га, Қазақстанда – 2.25 га. Дүние жүзінде өңделетін
топырақ мөлшеоі 0.28 гаадамға.
Соңғы оң жылдықта ғылыми техникалық жетістіктердің жылдам өріс алуы,
адам саны мен өндіріс мөлшерінің өсуі - "адам-табиғат" -жүйесіндегі
мәселенің шиеленісуі, өркениеттің ары қарай дамуына қауіп төндіріп,
ғаламдық экологиялық мәселелерін туғызып отыр. Табиғи ортаға қазіргі
жағымсыз әсерге себепші болып отырған экономикалық өркендеу болып табылады
ма деген қорытынды туындайды. Бұл өзінің әсерін, біріншіден, табиғи
ресурстардың жүдеуіне, өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің
жоғалып кетуіне, екіншіден, бұрында байқалмаған жаңа құбылыстар мен
үрдістердің пайда болуына әкеліп соқтырып отыр. Бұған ең алдымен, себеп
болып отырған өндірістің қарқынды дамуын, осыған байланысты жердегі
тіршіліктің нашарлауын, қоршаған ортаның интенсивті ластануын жатқызуға
болады.
Қазір дүние жүзінде ғаламдық экологиялық мәселелерді шешетін
экономикалық механизмдерге назар күрт өсіп отырғаны байқалады. Мұның
өзіндік объективті себептері бар. Біріншіден, халықтың әл-ауқатын жақсарту
мақсатында экономикаға назардың артуы, екіншіден, көптеген экологиялық
мәселелердің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің төмен болуы мен оны
шешуге қаражаттың жетіспеуі себеп болып отыр. Үшіншіден, экологиялық
тұрақтылықсыз экономикалық өсу мүмкін емес. Төртіншіден, табиғатты қорғау
қызметінде және табиғи ресурстарды пайдаланудағы материалдық
жауапкершіліктің пайда болуына, экономикалық ынта тудыруға мүмкіндік
беретін – бұл экономикалық механизм табиғатты пайдалану мәселесін шешетін
ең тиімді жол.
Осының бәрі қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану сферасындағы
адам және табиғаттың қарым-қатынасын экономизациялау – табиғи ресурстарды
пайдалану экономикасы – жаңа білім бағытын тудырып отыр.
Табиғи ортаны тиімді пайдалану – ол табиғи ресурстарды пайдалануда
өнеркәсіптік қатынастарды жақсарту шаралары мен қатынастар. Сондықтан,
табиғи ресурстарды пайдалану сферасындағы өндірістік өзара байланыс
әдістемелік нұсқаудың зертеу тақырыбы болып табылады.
Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану заңдылықтары мен ережелерін
зерттейтін ілім негізінде табиғатты қорғау стратегиясының экономикалық
негізі құрылады немесе пайда болады. Табиғи ресурстар өнеркәсіпке иінеді,
соған байланысты бағаланады. Өкімет бюджетіне табиғи сектордан түсетін
қаржылар табиғи ресурстардың экономикалық құндылығын анықтауға ықпал етеді
және де табиғи потенциалды пайдаланудан тиімді амалға әрекет жасайды.

Өндірістің экологиялық шығындары және оларды қысқарту жолдары

Кез келген өндірістік қызмет міндетті түрде қоршаған ортаға әсер етумен
байланысты. Бір тауарды өндіру табиғи ортаның ірі масштабта ластануына
әкелсе, екіншілері керісінше. Сонымен қатар ластану шамасы тікелей
өндірістік мекемелер өткізетін табиғатты қорғау жұмыстары арқылы қысқаруы
мүмкін. Экономикалық тұрғыда бұл - өндірістің экологиялық шығынының 2
түрін пайда етеді. Біріншіден, өндіріс нәтижесінде табиғи ортада
шоғырланатын зиянды заттардың табиғи ортаға тигізер экономикалық шығыны,
екіншіден, зиянды заттардың табиғи ортада ыдырауына шек қою шаралары, яғни,
табиғатты қорғау жұмыстарына жұмсалатын шығын. Яғни, біреуін үнемдесек,
екіншісінің шамасы артуы мүмкін. Өнеркәсіп салаларының табиғи ортаны қорғау
шараларына жұмсалатын шығыны төмендегідей бөліктерді қамтиды:
- жалпы, табиғат қорғау жұмыстарына жұмсалатын қаражатты сипаттайды;
- шектеулі, қосымша қалдықтардың зиянды қасиеттерін жоюға жұмсалатын
қосымша шығынды сипаттайды;
- орташа, бір тонна қалдықты зиянсыздандыруға орта есеппен қанша шығын
кететінін анықтайды.
Ластаушылар мен шығын көретіндердің мүдделері бір болмайды. Өндіріс үшін
табиғатты қорғауға жұмсалатын қаржының төмендеуі тиімді, ал қоғам – табиғи
ортаның ластануынан пайда болатын зиянның төмендеуін қалайды. Қалдықтарды
төккізбеуге кететін шығынды өндіріс орындары төлейді, сондықтан да басқа
экономикалық көрсеткіштерде көрініс табады. Бұл шығын өнеркәсіптің
экономикалық дамуына әсер етеді. Керісінше, табиғи ортаның ластануынан
шыққан экономикалық зиян кәсіпкер мен басқалардың шығыны ретінде
қарастырылады (яғни жекеменшік емес – сыртқы). Сыртқы немесе экстернальды
шығын – табиғатты тиімді пайдаланудың негізгі категориясы. Олар белгілі
табиғи ресурс шектеулі бола бастаған жағдайда пайда болады, (мысалы,
атмосфераның өзіндік тазарту қабілеті кей жерлерде нашарлайды және ары
қарай қалдықтардың өсуі оның ластануына әкеп соғады). Бұл ресурсты
пайдалана білгендер ұтады, ал қолы жетпегендер – біріншісінің әрекетінен
шығындалады. Екіншісінің шығыны бірінші үшін экстернальды болып табылады.
Нарықтық қатынаста табиғатты қорғау стратегиясын іске асырудың қолайлы
бағыты – кәсіпкершіні барлық ішкі және сыртқы шығынды төлеуге мәжбүр ету.
Басқаша айтқанда, сыртқы шығынды оның ішкі шығынына айналдыру, сонда
өндіруші стратегиясы қоғам стратегиясын қанағаттандырады. Бұл қоғамдағы
төлемді тағайындаумен жүзеге асады. Төлемнің құны экономикалық шығын
көлеміне немесе сыртқы экономикалық шығынмен бірдей болсын деп құруға
болады. Бірақ бұл төлемді анықтау өте күрделі және қосымша әкімшілік
шығынды талап етеді.
Қоршаған ортаның сапасын ба, әлде дамыған цивилизацияның артықшылығын ба
таңдап алудың қиындығы жоқ. Ол үшін бірін екіншісімен салыстыра отырып,
сәйкес шешімге келу қиын емес, яғни өзіне лайықты таңдау жасау. Егер
таңдауды бір ғана жеке адам емес, бүкіл қоғам талап етсе, онда қиыншылықтар
тууы мүмкін. Түрлі әлеуметтік топтардан тұратын қоғам үшін қоршаған ортаның
сапасы мен қосымша игіліктердің арасында таңдау өткізу өте қиын. Түрлі
қоғамдық топтардың мүдделерінің сәйкес келмеуі табиғат қорғау стратегиясын
іске асыруда қиындықтарды тудырады. Шешімнің қабылдануына көптеген
факторлар әсер етеді, ең негізгісі – экологиялық нәтижелер үшін қоғамның
барлық материалды игіліктерден бас тартуға дайын болуы. Философиялық көз-
қарас бойынша мәселе, мұнда тұрақты даму туралы болып тұр, оның мақсаты
табиғат қорғау шығын мөлшері мен басқа игіліктерді тұтыну мүмкіндігі пара-
пар болатындай жол табу.
Табиғи ортаның белгілі сапасына деген сұраныс, оны сақтап қалуға төлем
бере алатындықты анықтайтын көптеген факторларға байланысты. Сондықтан,
оның сапасын талғаудағы ең маңыздысы табиғат қорғау қызметтерді
қаржыландыру болып табылады. Төлемнің екі принципі белгілі. Біріншісі,
кәсіпорын-өндірушінің табиғат қорғау шараларына деген шығынымен байланысты.
Бұл принцип бойынша "ластаушы төлейді". Мысалы, кәсіпорын керекті көлемдегі
қалдықтарды төгуге рұқсат алады және сол құқықтарды сатып алуға белгілі
қаржы мөлшерін бөледі. Басқа да жағы бар. Қоғам немесе оның кейбір топтары
қоршаған ортаның жағдайын жақсартқысы келеді және сол үшін өздері төлеуге
дайын. Мұндай принцип "жәбірленуші төлейді".
"Ластаушы төлейді" деген принцип екі жолмен іске аса алады. Біріншісі,
ластағаны үшін төлем енгізу, ол бір жағынан кәсіп иесіне төлемдерді үнемдеу
үшін, табиғат қорғау шығындарын өтеуге мүмкіндік береді, яғни – ол қалған
қалдықты төлейді. Екінші жолы – табиғи нормаларды қатаңдатып, кәсіп иесін
ашық түрде экологиялық шығынның тек бірінші құраушысы – ластанудың алдын
алушы шығынды төлеуге мәжбүр еткізу. Табиғи ортаның сапасын арттыруда қатаң
нормалар қабылдаудың тиімді жақтары айтарлықтай.
Қоршаған ортаның қалыптасқан табиғи жағдайы қоғамды қанағаттандырмаса,
ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Табиғатты пайдалану экономикасы туралы ақпарат
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу
Өнеркәсіптік өндіріс ресурстары
Қоршаған ортаны қорғауды ұйымдастыру және табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану
Кәсіпорындарда экологияны қорғауды ұйымдастырудың мақсаты мен міндеттері
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЖІКТЕМЕСІ МЕН СИПАТТАМАСЫ
Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдері
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану
Қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық әдістері
Табиғат ресурстарын төлемді пайдаланау
Пәндер