Терроризмнің ұғымы және белгілері туралы
TAPAУ 1 ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ
1.1 Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
1.3 Терроризм және халықаралық террористік әкстремистік ұйымдар
Тарау 2.ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері
2.2 Терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
Тарау З.ХАЛЫҚАРАЛЫҚТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС ЖОЛЬШДАҒЫ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЫҚПАЛДАСТЫҚ
3.1. Халықаралық терроризммен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары
3.2 Терроризммен күресудің халықаралық.құқықтық імеханизмдері
3.3 Дайындалып жатқан террористік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері
3.4. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық терроризмді қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.1 Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
1.3 Терроризм және халықаралық террористік әкстремистік ұйымдар
Тарау 2.ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері
2.2 Терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
Тарау З.ХАЛЫҚАРАЛЫҚТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС ЖОЛЬШДАҒЫ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЫҚПАЛДАСТЫҚ
3.1. Халықаралық терроризммен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары
3.2 Терроризммен күресудің халықаралық.құқықтық імеханизмдері
3.3 Дайындалып жатқан террористік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері
3.4. Банктер мен өзге де несие ұйымдарының халықаралық терроризмді қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Терроризм латынның "terror" — қорқыныш деген сөзінен шыққан. Дипломатиялық сөздікте халықаралық терроризмге мынадай анықтама берген: "Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бұзатын және халықаралық байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға қауіпті әрекет" .
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм — мемлекеттік үкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы "Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды. Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік кұралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы, вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік ұйымдар да жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады.
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм — мемлекеттік үкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы "Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды. Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік кұралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы, вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік ұйымдар да жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады.
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 ж.
(өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2007 ж. мамырдьщ 2Ы №254 -
III) ЗаңыУ/Егемен Қазақстан 22 мамыр. 2007 ж.
2.Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданган заң «Әстремизмге қарсы
күрес іс—қимылдары».
З.Қазақстан Республикасының «Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Заңы 26 маусым
1998 ж.
4. «Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау» Женева конвенциясы 1937 ж.
5. «Терроризм актілерінің алдын алу және оларды жасағаны үшін жазалар туралы» Америка конвенциясы 1971 ж.
7. «Терроризммен күрес туралы» Европалық конвенция 1976 ж.
8.1978 жылы 4 тамызда терроризммен күресу бойынша аумақтық Конвенция
9,Оңтүстік Азияның аумақтық ынтымақтастық Ассоциясы мақұлдаған
«Терроризмнің алдын туралы» Конвенция біріккен Араб мемлекеттерінің
1987 ж.
10. «Халықаралық сипатта болатын тұлғаларға қарсы қылмыс
нысанындағы және қорқытып талап етушілікпен байланасты, терроризм
актілерінің алдын алу және оларды жасағаны үшін жазалар туралы»
Конвенция 1991 ж.
11 .Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Герман Федерациялық
Республикасының Үкіметі арасында «Үйымдасқан қылмыспен,терроризммен
және қылмыстардың басқа да қауіпті түрлерімен күресудегі
ынтымақтастық туралы» 1995 ж. 10 сәуірде келісім бекітілді
12. БұҮ Бас Ассамблеясының сессиясында «Мемлекеттік терроризм
саясатына және басқа тәуелсіз мемлекеттердегі қоғамдық саяси қүрылымда
бүзуға бағытталған мемлекеттердің кез келген әрекеттеріне жол бермеу
туралы» 1984 ж. қарар қабылданды
ІЗ.БҮҮ-ның 1994 ж. «Халықаралық терроризмді жоюдың әдістері туралы»
декларациясы
14. Международная конвенция о борьбе с финансированием терроризма
принята резолюцией 54/109 Генеральной Ассамблей ООН от 9 декабря 1999
года.
15.2000 жылы 21 сәуірде қабылданған «Қазақстан Республикасы, Қырғыз
Республикасы, Тәджікістан Республикасы және Өзбекстан Республикасы
арасындағы терроризм, саяси және діни әкстремизммен, трансұлттық
ұйымдасқан қылмыстылықпен және Тараптардың басқа да қауіпсіздің және
түрақтылық қауіп қатерлерімен күресу бойынша бірлескен әрекеттер туралы
келісім шарт».
16. 2003 жылы 24 ақпанда Қазақстан Республикасының Парламенті бекіткен
«Терроримзді қаржыландырумен күрес бойынша Халықаралық конвенция».
Жеке зерттеулер
І.Агыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше белім: Оқулық. Өнделген, толықт., 2-
бас. -Алматы. Жеті жарғы, 2003.
2.Абишева А.К. Правовые вопросы борьбы с международным
терроризмом.// Халықаралық ғылыми -тәжірибелік конференция
материалдары. ҚазГЗУ Алматы заң академиясы. 2006.
З.Аушарин Г. Контроль за деятельностью банков и кредитных
организаций в целях противодействия финансирования международного
терроризма в Республике Казахстан и иммунитет государства.// Научно -
практические конференции по әкономико - правовой тематике. Евразийский
национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Астана: данекер, 2004.
4.Әбілезов Е.Т. 9-тарау. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне
түсінік.-Алматы: ЖШС «Баспа», 2001.
5.Борчашвили И.Ш. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше
белім: Дәрістер баяны/ И.Ш. Борчашвилидің және Р.Б. Қрвкақаеваньщ
жалпы редакциялауымен. -Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007.
б.Иванов К.Г. Теоретические проблемы и практика поисковой деятельности
в раскрытии и расследовании преступлений: автореф. дисс.канд, юрид.
наук. Екатеринбург, 2002.
У.Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотрудничества государств в борьбе с
международным терроризмом // "Право и государство", № 3, 2000.
8,Қабаева Ж.Н. Қазақстан Республикасындағы әкстремизмнің алдын алу
мәселелері және қазіргі жағдайы // "Әділеттің ғылыми еңбектері" №1 (19-а)
2006.
9.Қайыржанов Е.І., а. заң. ғыл. док. проф. Жұмағалиев А.Қ. з.ғ. кан. Қазақстан
Республикасының мемлекеті мен қ^қығының негіздері. Оқулық./Қураст.
Е,Баянов. Алматы. 2003.
Ю.Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексіне түсінік. - Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001.
П.Канафин Д.К. Материалы научно-практической конференции. "Право и
государство" №3.2000.
12.Кайдаров Р.Е. Терроризм: причины возникновения, разрастания и меры
противодействия // "Право и государство", № 3, 2000.
ІЗ.Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл,2. Международно-правовые механизмы
борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной
Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002.
Н.Кокурин Г.А. Теоретические и практические основы поисковой
деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений:
Дисс... д-ра юрид. наук. Екатеринбург, 2001.
ІЗ.Ляхов Е.Г. Проблемы сотрудничества государств в борьб с международңым
терроримом. М., 1979.
Іб.Мейрқұлова. Террористік ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас
ғаламдардың халықаралық гылыми-тәжірибелік конференциясының
материалдары.-Астана, 2006.
17.Международно - правовые механизмы борьбы с терроризмом. Под ред.
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк - Пресс, 2002.
18.Маханова Қ.А. 15-тарау. Қылмыстылықпен күресудегі мемлекеттердің
ынтымақтастығы. Халықаралық құқық. Дәрістер курсы. -Алматы. ҚазГЗУ,
2003.
19.Муканов С. Некоторые аспекты классификации террористической
деятельности // "Право и государство", № 3, 2000.
20. Назарбаев Н.Ә. "Сындарлы он жыл" - Алматы: Атамура, 2003.
21 .Накипова А.Ш. Об особенностях фиксации информации о готовйщемся
акте терроризма// Д.А. Қонаев атындағы университет хабаршысы. №1(18)
2006.
22.Некоторые рекомендации по переговорам с террористами по телефону
//Борьба с преступностью за рубежом. 1994. №7.
23,Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год.
Послание Президента народу Казахстана. - Астана, 4 апреля 2003 г. // Огни
Алатау. 2003. 8 апреля.
24.Распространение әкстремизма и терроризма в Центральной Азии и
Казахстана. Под ред. Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк -
Пресс, 2002.
25.Салимов К.Н. «Современные проблемы терроризма».2006.
26.Тоқсанбаев А.Б. Интерпол "Международный терроризм- Алматы, 2004.
27.Терроризм в системе международных отношений. Под ред. Косиченко
А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк - Пресс, 2002.
28.Федосенко В.В. Ңекоторые вопросы международно-правового опыта
борьбы с финансированием трроризма // Халықаралық гылыми -
практикалық конференцияның материалдары. ҚазГЗУ Алматы заң
академиясы. 2007.
29.Хан Г.Б.? Хан И.Г., Кунгейбаев Р.Р. Терроризм и антитеррористические
законы. // - Алматы, 2007.
ЗО.Шерматова С. Исламский фактор в руках полтических әлит// Ислам на
постсовестком пространсте: взгляд изнутри.-М.: Арт-Бизнес-Центр, 200Т
(өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2007 ж. мамырдьщ 2Ы №254 -
III) ЗаңыУ/Егемен Қазақстан 22 мамыр. 2007 ж.
2.Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданган заң «Әстремизмге қарсы
күрес іс—қимылдары».
З.Қазақстан Республикасының «Ұлттық қауіпсіздігі туралы» Заңы 26 маусым
1998 ж.
4. «Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау» Женева конвенциясы 1937 ж.
5. «Терроризм актілерінің алдын алу және оларды жасағаны үшін жазалар туралы» Америка конвенциясы 1971 ж.
7. «Терроризммен күрес туралы» Европалық конвенция 1976 ж.
8.1978 жылы 4 тамызда терроризммен күресу бойынша аумақтық Конвенция
9,Оңтүстік Азияның аумақтық ынтымақтастық Ассоциясы мақұлдаған
«Терроризмнің алдын туралы» Конвенция біріккен Араб мемлекеттерінің
1987 ж.
10. «Халықаралық сипатта болатын тұлғаларға қарсы қылмыс
нысанындағы және қорқытып талап етушілікпен байланасты, терроризм
актілерінің алдын алу және оларды жасағаны үшін жазалар туралы»
Конвенция 1991 ж.
11 .Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Герман Федерациялық
Республикасының Үкіметі арасында «Үйымдасқан қылмыспен,терроризммен
және қылмыстардың басқа да қауіпті түрлерімен күресудегі
ынтымақтастық туралы» 1995 ж. 10 сәуірде келісім бекітілді
12. БұҮ Бас Ассамблеясының сессиясында «Мемлекеттік терроризм
саясатына және басқа тәуелсіз мемлекеттердегі қоғамдық саяси қүрылымда
бүзуға бағытталған мемлекеттердің кез келген әрекеттеріне жол бермеу
туралы» 1984 ж. қарар қабылданды
ІЗ.БҮҮ-ның 1994 ж. «Халықаралық терроризмді жоюдың әдістері туралы»
декларациясы
14. Международная конвенция о борьбе с финансированием терроризма
принята резолюцией 54/109 Генеральной Ассамблей ООН от 9 декабря 1999
года.
15.2000 жылы 21 сәуірде қабылданған «Қазақстан Республикасы, Қырғыз
Республикасы, Тәджікістан Республикасы және Өзбекстан Республикасы
арасындағы терроризм, саяси және діни әкстремизммен, трансұлттық
ұйымдасқан қылмыстылықпен және Тараптардың басқа да қауіпсіздің және
түрақтылық қауіп қатерлерімен күресу бойынша бірлескен әрекеттер туралы
келісім шарт».
16. 2003 жылы 24 ақпанда Қазақстан Республикасының Парламенті бекіткен
«Терроримзді қаржыландырумен күрес бойынша Халықаралық конвенция».
Жеке зерттеулер
І.Агыбаев Қылмыстық құқық. Ерекше белім: Оқулық. Өнделген, толықт., 2-
бас. -Алматы. Жеті жарғы, 2003.
2.Абишева А.К. Правовые вопросы борьбы с международным
терроризмом.// Халықаралық ғылыми -тәжірибелік конференция
материалдары. ҚазГЗУ Алматы заң академиясы. 2006.
З.Аушарин Г. Контроль за деятельностью банков и кредитных
организаций в целях противодействия финансирования международного
терроризма в Республике Казахстан и иммунитет государства.// Научно -
практические конференции по әкономико - правовой тематике. Евразийский
национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Астана: данекер, 2004.
4.Әбілезов Е.Т. 9-тарау. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне
түсінік.-Алматы: ЖШС «Баспа», 2001.
5.Борчашвили И.Ш. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше
белім: Дәрістер баяны/ И.Ш. Борчашвилидің және Р.Б. Қрвкақаеваньщ
жалпы редакциялауымен. -Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007.
б.Иванов К.Г. Теоретические проблемы и практика поисковой деятельности
в раскрытии и расследовании преступлений: автореф. дисс.канд, юрид.
наук. Екатеринбург, 2002.
У.Кулжабаева Ж.О. Правовые формы сотрудничества государств в борьбе с
международным терроризмом // "Право и государство", № 3, 2000.
8,Қабаева Ж.Н. Қазақстан Республикасындағы әкстремизмнің алдын алу
мәселелері және қазіргі жағдайы // "Әділеттің ғылыми еңбектері" №1 (19-а)
2006.
9.Қайыржанов Е.І., а. заң. ғыл. док. проф. Жұмағалиев А.Қ. з.ғ. кан. Қазақстан
Республикасының мемлекеті мен қ^қығының негіздері. Оқулық./Қураст.
Е,Баянов. Алматы. 2003.
Ю.Қарбеков Қ.С.233-бап. Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексіне түсінік. - Алматы: ЖСШ «Баспа», 2001.
П.Канафин Д.К. Материалы научно-практической конференции. "Право и
государство" №3.2000.
12.Кайдаров Р.Е. Терроризм: причины возникновения, разрастания и меры
противодействия // "Право и государство", № 3, 2000.
ІЗ.Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. гл,2. Международно-правовые механизмы
борьбы с терроризмом.// Современный терроризм: взгляд из Центральной
Азии. Алматы: Дайк-Пресс, 2002.
Н.Кокурин Г.А. Теоретические и практические основы поисковой
деятельности в процессе раскрытия и расследования преступлений:
Дисс... д-ра юрид. наук. Екатеринбург, 2001.
ІЗ.Ляхов Е.Г. Проблемы сотрудничества государств в борьб с международңым
терроримом. М., 1979.
Іб.Мейрқұлова. Террористік ұйымдардың жалпы сипаттамасы.// Жас
ғаламдардың халықаралық гылыми-тәжірибелік конференциясының
материалдары.-Астана, 2006.
17.Международно - правовые механизмы борьбы с терроризмом. Под ред.
Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк - Пресс, 2002.
18.Маханова Қ.А. 15-тарау. Қылмыстылықпен күресудегі мемлекеттердің
ынтымақтастығы. Халықаралық құқық. Дәрістер курсы. -Алматы. ҚазГЗУ,
2003.
19.Муканов С. Некоторые аспекты классификации террористической
деятельности // "Право и государство", № 3, 2000.
20. Назарбаев Н.Ә. "Сындарлы он жыл" - Алматы: Атамура, 2003.
21 .Накипова А.Ш. Об особенностях фиксации информации о готовйщемся
акте терроризма// Д.А. Қонаев атындағы университет хабаршысы. №1(18)
2006.
22.Некоторые рекомендации по переговорам с террористами по телефону
//Борьба с преступностью за рубежом. 1994. №7.
23,Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год.
Послание Президента народу Казахстана. - Астана, 4 апреля 2003 г. // Огни
Алатау. 2003. 8 апреля.
24.Распространение әкстремизма и терроризма в Центральной Азии и
Казахстана. Под ред. Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк -
Пресс, 2002.
25.Салимов К.Н. «Современные проблемы терроризма».2006.
26.Тоқсанбаев А.Б. Интерпол "Международный терроризм- Алматы, 2004.
27.Терроризм в системе международных отношений. Под ред. Косиченко
А.Г., Ашимбаев М.С. и др. -Алматы: Дайк - Пресс, 2002.
28.Федосенко В.В. Ңекоторые вопросы международно-правового опыта
борьбы с финансированием трроризма // Халықаралық гылыми -
практикалық конференцияның материалдары. ҚазГЗУ Алматы заң
академиясы. 2007.
29.Хан Г.Б.? Хан И.Г., Кунгейбаев Р.Р. Терроризм и антитеррористические
законы. // - Алматы, 2007.
ЗО.Шерматова С. Исламский фактор в руках полтических әлит// Ислам на
постсовестком пространсте: взгляд изнутри.-М.: Арт-Бизнес-Центр, 200Т
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:
TapaУ 1 ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ 1.1
Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
Терроризм латынның "terror" — қорқыныш деген сөзінен шыққан.
Дипломатиялық сөздікте халықаралық терроризмге мынадай анықтама берген:
"Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың
өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бұзатын және халықаралық
байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік
байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға
қауіпті әрекет" .
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі
болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып
халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ
оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм —
мемлекеттік үкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді
жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері
арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып
табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау,
әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың
заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс
түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп
мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне
жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы
"Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды.
Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын
әрекеттердің тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол
терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына
негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және
үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да
тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-
пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік
кұралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы,
вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік
ұйымдар да жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік
органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына
ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол
мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай
қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне
қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі болып
табылады.
Бұл түрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің жәбірленушілері
белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе мемлекет, қоғам
қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға ықпалының
болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына терроризм актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескөрту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның өзінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу,
алу, оларды ұрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін халықаралық қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық көзделген.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен
көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі
ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрде шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Террористік ұйымға террористік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында құрылған
немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану мүмкіндігін мойындайтын
ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің келісімімен оның
құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс- әрекетті жүзеге
асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты құрған, оған адамдар
тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Террорлық акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы,
елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін
төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер
ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не
Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе
халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса,
сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де
саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық
жасау болып табылады.
Терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескөртуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-
әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса, халықаралық қылмыстық жауаптылықтан
босатылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін
жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-
әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік
органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ,
аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген
анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы
не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті
салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау
тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен атм электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен
шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау
жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін
төндіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады,
түрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналаскан
төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат,
аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп тондіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған халықаралық
қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін
өлімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап
етілмейді.
Тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп төндіруші жарылыс,
өртеу не басқа әрекет жасайтындығын немесе осындай әрекеттермен
қорқытатындығын түсініп біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету-оның негізгі
белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары
тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге үшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің
өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен
сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты
айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз
әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің
болуымен байланысты. Қазіргі кезде терроризм деген ұғым мен ислам дінін жиі
байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның өз басында ешқандай
агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси
радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің радикалдауының кез-келген
түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістерімен
тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Сонымен, терроризм проблемасы бүгінгі таңға дейін әрбір мемлекеттің
ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ ұлттық қылмыстылықпен күресу жағдайы қазіргі
уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бұкіл адамзатқа қауіп төндіретін
қылмыстардың өсуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп күресуін және
күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мұндай ынтымақтасуды бірқатар
факторлар қажет етеді.
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
Терроризмнің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі пікір
бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді үстанушылар адамды - оған
зорлау түйсігі және агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық жәндік
ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (әлеуметтік) үстанушылары қоғамдағы
терроризмнің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси,
экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Терроризм өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, және сондықтан
да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және әлиталар арасында әлеуметтік-
саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге терроризм саяси соғыста кеңірек
қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді,
оған Ежелгі Мысыр, Жақын және Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің
тарихы дәлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тәсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай
Кассий және Марк Юний Брутпен үйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз
байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі - оның өте қысқа уақытта өзінің
қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі
болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын
да сақтаған.
Ең өрте пайда болған террористтік топтардың бірі - жаңа эраның I
ғасырында Палестинада әрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ
римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған.
Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты - яғни сиканы
қолданған. Осы сикарийлердің әрекеттерінде религиоздық фанатизммен саяси
терроризмнің байланысы көрінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мұсылмандық
сектасының өкілдері де ұстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді
губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі қүпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан
қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің қүрбандарын жібек жіппен
қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру әдісі Кали қүдайына құрбан
шалудың дәстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан:
егер де кімде кім бір рет болса да құрбан шалудың тәттілігін сезінсе, ол
қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында әлемнің бұкіл алтыны
болса да - ол біздікі. Мен өз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жұмыс
істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді өзім деп сездім.
Қытайдағы антиманьчжурлық қүпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы -ол
қүпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында
қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының
екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін
жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін қүпиялы
қоғамдастық ретінде құрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының
билік ету уақытында фактілі тұрде жергілікті өзін-өзі басқару құралына
айналып, өзіне көптеген әкімшілік және сот функцияларын жүктеді. XIX
ғасырдың басында Қызыл тюлпандар көтерілісінен кейін маньчжурлармен
-жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге көміп, қылқындырып, бастарын
алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың көптеген
мүшелері Гонконг және АҚШ-та баспана іздеуге мәжбүр болды. Британдық
биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі
Триадалардың мүшелігінде тұрған еді. XX ғасырдың басында Триадалардың өмір
сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бұзылған еді.
Триада ақырындап өзінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін
қолдануға көшті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып
алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан
криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық
жалғасы - XVI ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл IX
және оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында
протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын ұйымдастырды. Осы түні Францияның
астанасында 2 мыңнан астам гуверноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет
бойынша екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы
Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий XIII Англияда жаңа Варфоломейлік
түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік террор көптеген мемлекеттердегі
сыртқы және ішкі саясаттың құрамдас бөлігі ретінде болған еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту
қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын,
опричинина сияқты қүбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша
арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын әскер
қүрылды.
Терроризм баяғыдан бастап саяси күштер жұмыс істегеніне қарамастан,
тарихшылардың пікірі бойынша террор үғымы Француз буржуазиялық
революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың
наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, және қорқыныштың билік етуі
дегенді білдірген. Массалық террордың жану кезінде бір күннің ішінде 60-қа
жуық адамдарды өлтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін жеңілдету
үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік террорды Наполеонда жүргізген болатын. Ол
1795 жылы ол демонстранттарды атуға бұйрық беріп, Париждегі роялисттік
котерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі террористтік акциялар XIX ғасырдың екінші жартысынан басталады:
70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды
(террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан түрды. Анархизмнің оның дамуының әр
түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды.
Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да
болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып,
азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары
анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Құрама
Штаттарында жүргізді.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап терроризм әлемнің көптеген
мемлекеттер қоғамдық өмірінің түрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде
революционды-саяси немесе ұлттық сипаттағы террорлық ұйымдар пайда бола
бастады: Ресейдің орыс ұлтшылдары, Ұлыбританияның (Ирландия), Турция
(Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды ұлтшылдары,
Франция, Италия және АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері террор арқылы
әлеуметтік әділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық автономия және
тәуелсіздікті алуға болады деп санаған. XIX ғасырдың аяғына таман Европа
және Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің әрекеттерінен зардап
шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен террористтер де революционерлер де
жоғалып кетті. Бірақ, террорды туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы және іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын
фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда XX
ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм, антисемитизм,
әскери экспансия идеяларын және мемлекеттік аппараттың бүкіл билік етудің
күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің террористтік
диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған механизмі
өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген террорлық аппаратты қосқан: СА, СС,
Гестапо, Халықтық трибунал және т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс терроризмнің иедологиялық түсінігінде бір
бөлінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге террорды оң ұлтшыл-
сепаратисттер және Германия, Франция, Венгрия және Румынияның фашисттік
қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін терроризмнің нысандарын алатын
ұлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ӘТА Басктік
ұйымы, Ирландық Республикалық армия, бұрынғы Колониялардың және жақын шығыс
мемлекеттер қатарының ұлттық-босату ұйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия,
Индокитай, Индонезия, Филиппины және т.б. тәуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады - терроризм
мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы
Израиль және Палестина арасындағы, Индия және Пәкістан арасындағы дау,
кеңестік-американдық қарсы түру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі терроры,
Пол Пот және Иенг Сари терроры және т.б.
Терроризмнің ұлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары үшін
ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты ауысады,
ягни, басқа мемлекеттің аумагындагы даудың және террордың әкспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер
Аврахамао Штернмен құрылған) деп талатын синоиттік террористтік ұйымдар
әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, әскері
қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік
боевиктері болған.
Терроризмнің глобальды, үлкен масштабтарын назарға ала отырып, нақты
дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа өлім қауіпін келтіреді деп айтуға болады.
Террористтік акттің субъектісі қандай идеяларга негізделеді және қандай
мақсаттарды көздейтініне байланысты терроризмді кейбір түрлерін көрсетіп
бөлуге болады.
1) Идеологиялық терроризм. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
өкілдері жағынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қоғамнан қоғамга ауысады және ол
бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол
парламенттің козқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық терроризмнің негізінде альтернативті саяси күштің өкілдері
болатын құрылыстың легитимді емес фундаментальды және догматикалық
концепциясы жатыр. Осындай терроризм түрінің мысалдары ретінде келесілерді
келтіруге болады: орыс ұлтшылары, француздық анархисттер, германдық
консерватисттер, фашисттер, Италиядагы неофашисттер, Италия, Франциядағы
Қызыл бригадалар, ФРГ-дагы Қызыл армия және т.б.
2) Патетикалық терроризм — ол саяси мақсаттарда террорды қолдану.
Сондықтан да террорлық әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз адамдардың
көп көлемі. Яғни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті нәрселерді
жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану үйлері,
балабақшалар, мектептер, түрғын үйлер саяси террористтер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси террорда әрекет етудің басты объектісі адамдар
емес,
ол саяси жағдай. Қазіргі саяси терроризм қылмыстық қылмыстылықпен бірге
бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты және бір біріне көмектеседі.
Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың әдістері мен
нысандары сәйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік террорлық ұйымдар
наркомафиямен, ал корсикандық ұйымдар - сицилийлік мафиямен өзара әрекет
етеді. Көп жағдайларда саяси террорлық топтар өзінің қызметінің қажетті
қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз сатудың
қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, тұтқынға алуы белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады - қылмыстық па әлде саяси?
3) Этникалық терроризм. Субъектісі ұлттық қауымдастық болып
табылатын терроризмнің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың құрамына
қосылған миноритарлы этникалық топ туралы сөз жүріп жатыр.
Этнотерроризмнің жарық мысалдары - Баскілер (ЕТА) сицилийлік
сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер және жаңа кезеңде карабахтық
армяндармен шешендер.
4)Діни терроризм. Осында террордың және революцияның субъектісі діни
азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін діннің
белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі және олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынгандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік терроризм және
қазіргі исламдық терроризм.
5) Криминалды терроризм. Жай бандитизмге қарағанда криминалды
терроризм теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе
осындай терроризм жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді -
мысалы, белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру қүралдарын беру, бас
бостандығынан айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық терроризм. Ядролық терроризмнің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дәл сонда БҰҰ
МПА-ны қабылдау туралы алғашқы ұсыныстар тыңдалған болатын. Осы
құжаттарды әзірлеу Атомдық әнергия бойынша халықаралық агенттікке
(АӘХА) тапсырылған болатын. Осылай, 1980 жылы наурызда АӘХА-мен
әзірленген ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68
мемлекет қол қойды.
Құжаттар және антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің жетіспеушілігі
коптеген мемлекеттерде қылмыстық және террористтік топтардың әрекет ету
салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай ядролық
салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал осы болған
қорғау жүйелерін әлсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған болып
саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін.
2001 жылғы 11 қыркүйектегі терракттардан кейін АҚШ Конгресі
кибөртерроризм деп аталатын терроризмнің жаңа ұғымын құрды. Оған
азаматтардың, заңды түлғалардың және мемлекеттік мекемелердің қорғалған
компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі нысандарын
жатқызды.
Кибөртерроризм түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас
бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппүлдармен
жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол
сүғушылықтарды қосады.
Сонымен қатар, конгресс биотерроризм ұғымын да жасады. Осы
биотерроризм химиялық терроризммен көп жағдайларда ұқсас. Бірақ оны
жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның
таралуы.
7) Мемлекеттік терроризм. Ол екі нысанда көрініс табады: ішкі
мемлекеттік және халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік терроризм - жалғыз-террористтердің немесе арнайы
үйымдастырылған террорлық топтардың қызметі. Олардың акциялары бір
кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (әуе кемелерін
ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.).
Ғылыми әдебиеттерде терроризмді бөлудің басқа да түрлері кездеседі.
Мысалы, пайда болу және жүзеге асу аумағы бойынша: европалық,
латиноамерикандық, жақын шығыстық; әрекеттердің мақсаттары және көлемі
және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке
даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша және
қолданылған тәсілдер бойынша және т.б.
1.3 Терроризм және халықаралық террористік әкстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң Экстремизмге
қарсы күрес іс—қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде ұйымды экстремистік деп тану
сот тәртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің
(филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада осы ұйымның басшы
органдарының бірінің рұқсатымен эстремизімде жүзеге асыратын болса, ұйым
экстремистік деп танылады.
ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан
Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау және оның жолын кесу
жөніндегі құзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны
үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм және (немесе)
заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің мынадай
экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық
құрылысын күшпен өзгөртуді егемендігін, оның аумағының тұтастығын, қол
сұғылмауын және бөлінбеуін бұзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен
қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе
өкіметті күшпен ұстап түруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды,
оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды және оған
қатысуды, әлеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды
сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына
немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер төндіретін кез-келген діни
практиканы қолдануды, діни экстремизмді көздейтін іс-әрекет ұйымдастыру
және (немесе) жасау.
Заңсыз әскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз әскерилендірілген құрама
(бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай
құраманы басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық бегіленген және
әскерилендірілген құрама деп аталатын немесе суық карумен қаруланған
түрақты, берік ұйымдаеқан адамдардың тобын айтамыз.
Тсрроризм немесе экстремистік топтатрдын тшія^ъшя дүиіүг капымы
сақталып отырган нәсілдік пен ұлтшылдық идеясы бар. ұлтшылдықгьщ кез-келген
түрі терроризмның тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән жоқ. Бір
ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін терроризмді қол жаулык етеді
әбден мүмкін. Бүгінгі өмірде террористік ұйымдардың таралуына себепше
ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Соңғы жылдарда байқалып
отырған халықаралық террористік ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен
белсенді бірігулері интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 235 бабында Ұйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық
(қылмыстық үйымды) құру және басқару қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу (235 бап) көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінде тұңғыш рет енгізіліп отыр.
Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті
тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі— қоғамдық
немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб
Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995
жылы Шешен Республикасына біраз араб ұлттарынан жасақталған жауынгерлік
топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада
соғыс қимылдарының тәсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық
шараларын өткізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша
террористік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп
шығып құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш террористік ұйым
лаңкестік іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару
үшін деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тәңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер
Ливанға
басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік топ,
орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, әрі қарай дамуын көздеп отырған партия
жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда Усаман бен Ладен
Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы Ауғанстанға баса
көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы үзілді кесілді
қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды, оның ішінде мұсылман-
сунниттерді қастандық жасауға үйретіп жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау
үшін ынталандырып отырған, осы ұйым қаржылау жоғынан коптеген ықпал тигізіп
топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда террористік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі-
бір тұтас ислам мемлекетін құру—яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бұл қозғалыстардың негізгі түпкі
мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің
коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады.
Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану тұғырнамасы Батысқа және Израильге
саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне
зардап келтіру.
Лаңкстік экстремистік ұйымдар тізіміне көптеген ұйымдар тобы
көрсетілген:
Бу-Нидала; Абу-Сайаф; Аль-Аксы;
Исламдық қарулы топ (ВИТ); Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік; Күрт
жұмысшы партиясы 1974 жылы құрылған; Аум Сенрике негізінде Аляф 1987
жылы Секо Асахаро құрған діни ұйым ретінде кейіннен ланкестік топқа
айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік ұйымдар бір-бірімен тығыз
байланыста жұмыс жасайды. Әлемдік терроризмнің дамуына ықпал ететін елдер
бар. Қазіргі кезде терроризм орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак
мемлекеттері. Бұл елдерде террористерді дайындау жақсы жолға қойылған
Мысалы, Ауғанстанда жан-жақты дайындықтан өткен террористер әлемнің түпкір-
түпкіріне тарап кетті. 2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам
арнаулы дайындық лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай
содырлар дайындықтан өткен. Ауған жерінде дайындалған террористер 90-шы
жылдардың аяқ шенінде АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан,
Пәкістан сияқты мемлекеттердің аумақтарында ланкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары
қарастырылған Қазір Ұйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей
және басқа Орта Азия мемлекеттері терроризмнің алдын-алу шараларын бірігіп
жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия
мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия
аймағында біртіндеп антитеррорлық коалиция қалыптасып отыр.
Антитеррорлық әрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси түрғыдағы
басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ.
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы
заңның 1 бабының 2 бөлімінде азаматтың құқықтары мен бостандықтары
экстремизмнен қорғауға, экстремизімге болғызбауға анықтауға оның жолын
қесуге және зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал
ететін себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі
көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика аумағында
экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған.
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир ұйымының
заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік ұйымдардың
түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі керші мемлекеттердегі, Ортальіқ
Азиядағы халықаралық ланкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында діни
экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан, Өзбекстан
және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саясатын
тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану
мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар анықталды, Қазақстанда ресми
мемлекеттік құрылысты қабылдамайтын, оны биліктен кетіруді көздеген діни
әкстремизм кең етек алған жоқ. Террористік әрекетгерді іске асыруды мақсат
тұтқаң лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында
белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан
ислам қозғалысы ваххабиттер сияқгы діни ұйымдардың өкілдерінің
насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарында жиі байқалуда. Хизб-ут-
Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-дин Набхани
ал-Фаластин кдаған суниттік үйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда Исламдық азат
партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-зпг-Тахрир діни ұйымның негізгі
мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның жұмысын жоспарлау
стратегиялық орталығы
Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттер аумағында
оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы
мәлім болды.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес
мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды
көздейді Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік
Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше
экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды.
Кептеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға
мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған .
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен терроризм деген ұғым мен ұйымдардың
кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның ез басында
ещқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің керініс табуына тағы бір
себеп саяси радикализм болуыда мүмкін.
Тарау2.ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм — мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді жүзеге асыру
арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша:
"Теорроризм, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау
қаупін тендіретін езге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халықаралық, ұйымның шешім
қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттер
дәл сол мақсатқа жасаймын деп қорқыту болып табылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін тендіретін
жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-
әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықы қорқыту не мемлекеттік
органдарының шешім қабылдауына ықпал ету
мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта
жасаумен қорқытуды іске асыру деген анықтама береді.
Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздігі қамтамасыз ететін,
реттейтін қоғамдық қатынастар. Азаматтардың өмірі денсаулығы, меншігі
мүліктік немесе сезім мүдделері осы қылмыстың қосымша тікелей обьектісі
болады.
Қылмыстық кодекстің 233-бабында көрсетілген қылмыс объективтік
жағынан: 1) адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою
немесе өзге іс-әрекеттер жасау; 2) аталған іс-әрекеттерді жасаймын деп
қорқыту
арқылы сипатталған. Жарылыс жасау, өрт қоюдан басқа езге де іс-әрекеттерге
көліктердің апатқа үшырауын, күйреуін, ғимараттардың, мәдени және діни
құрылыстардың қиратылуын сондай-ақ, радиоактивті, химиялық,
бактериологиялық немесе басқадай-ақ радиоактивті,
химиялық, бактериологиялық немесе басқадай жолмен уландыруды тарату,
қоймаларға, тұрғын-жайларға, құрылыстарға, алаңдарға су жіберіп, толтыру
сияқтылар жатады.
Терроризмнің объективтік жағынан ерекшелік белгісі — осы баптың
диспозициясында көрсетілген (қылмыс зардаптардың, нақгы орын алуы емес)
зардаптардың болу қаупінін, тудырылуы жеткілікті болып табылады. Яғни өрт
қою, жарылыс жасау немесе өзге де әрекеттерді жүзеге асыру арқылы іс-әрекет
істелгенімен, заңда көрсетілген зардап орын алмаса да, қылмыс аяқталған деп
табылады, өйткені мұндай әрекет адамдардың, қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғам үшін қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін тікелей
төндіріп түр. Осыған байланысты қылмыс құрамы формальдық болып табылады.
Субъективтік жағынан терроризм тек қана тікелей қасақаналықпен жасалады.
Кінәлы адам заңда көрсетілген әрекеттерді істеу арқыды зардаптардың болу
қаупін туғызғанын немесе соны жасаймын деп қорқытудын, қоғамға қауіптілігін
сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстың субъективтік- жалпұлт қажетті белгісіне зан — қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шет
мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешім қабылдауына ықпал ету арнаулы
мақсатын қосып көрсеткен.
Қылмыстың субъектісі — 14-ке толған, есі дүрыс кез келген адам. Заң
тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырьшатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздьшығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарлыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы
не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті
салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау
тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен ату, электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді
істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық
әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Егер қуаттай
отырып, террорлық әрекетті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол
пиғылдың қауіптігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қылмыстың обьективті
жағының белгісі ретіндегі террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын
алмайды. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру терроризмнің
міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат
аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде
танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа
зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Қылмыстық кодекстің, 233-бабының 2-тармағына осы қылмыстың ауырлататын
түрлері: бірнеше рет; атыс қаруын қолдана отырып жасалған терроризм үшін
жауаптылық көзделген. Қылмыстық кодекстің 11-бабында бірнеше рет істелген
қылмыстың түсінігі берілген. Атыс қаружарағының түсінігі Қазақстан
Республикасының 1998 жылғы 30 желтоқсандағы "Жекелеген қару түрлерінің
айналымынан мемлекеттік бақылау жасау туралы Заңында берілген.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер: а)
жаппай қырып-жоятын қаруды, радиоактивті материалдарды қолдануға немесе
қолданамын деп қорқытуға және жаппай уландыру, эпидемия мен эпизотияны
таратуды, сондай-ақ адамдарды жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де
іс-әрекеттерді жасауға немесе жасаймын деп қорқытуға ұштасса; б) абайсызда
адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса онда бұл қылмыстың
аса ауырлататын түрі үшін жауаптылық туындайды. Жаппай қырып жоятын
қарудың, радиоактивті материалдар, уландыру заттарының эпидемия, мен
эпизотияның түсінігі Қылмыстық кодекстің 243,247, 265, 267, 280-баптарында
берілген.
Өзге де ауыр зардаптарға (абайсызда адам өлімінен басқа) екі немесе
одаң да көп адамның денсаулығына ауыр дене жарақатын келтіру, көп адамның
денсаулығына орта дәрежелі жарақат салу, көлік құралдарының жұмысын ұзақ
уақытқа тоқтату, жарьшыс жасау немесе өрт қою арқылы қүрылыстарды жою т. б.
әрекеттер жатады. Абайсызда адам өліміне немесе басқа ауыр зардашарға әкеп
соққан терроризмнің субъективтік жағы кінәның екі нысанымен сипатталады.
Бұл ретте кінәлының істеген әрекеті — қасақаналық, ал одан болатын зардапқа
қатынасы абайсыздық болады. Егер кінәлының әрекеті және одан туатын зардап
— адам өліміне деген қатынасы қасақаналықтан қүрылатын болса, онда оның
әрекеті қьшмыстардың жиынтығы (ҚК-тің 96-бабы 2-тармағының, тиісті тармағы
және 233-бап) бойынша сараланады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, халықгы үрейлендіру не Қазақстан
Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе
халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның
өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе
өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы қылмыс
құрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады. Бұл тұрғыдағы қылмысты іс-
әрекеттердің жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін
адамдар немесе мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір
шешім қабылдауға ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты
анықталады.
Мемлекет-қайраткері деп-еліміздің тікелей басқару, экономикалық саяси
әлеуметтік саясатымен тікелей айналысатын жауапты мемлекеттік өкімет
билігінің лауазымды адамдарын айтамыз. Оған жататындар: Парламент
депутаттары, Премьер-Министрі, Вице-премьерлер, Министрлер, Вице-
министрлер, Жоғарғы Сот төрағасы, Жоғарғы Сот мүшелері, Кон-ституциялық
Кеңестің терағасы, оның мүшелері, Бас Прокуратураның, Ұлттық Қауіпсіздік
комитетінің, Қауіпсіздік Кенесінің жауапты қызметкерлері, облыстың әкімдері
және т.б.
Қоғамдық қайраткерлердің қатарына әр түрлі қоғамдық ұйымдардың, саяси
партиялардың жетекшілері немесе көрнекті мүшелері жатады.
Қылмыстық кодекстің 233-бабының ескертуінде: "Терроризм актісін
дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде
ескерту мен немесе басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдессе және егер оның іс-әрекетінде езге қылмыс құрамы
болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады, — делінген.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, керсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік екімет органдарына терроризм актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескөрту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның езінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-ждрақты, не мүлікті ез бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде езге қылмыс қүрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, еткізу,
алу, оларды үрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін қылмыстық жауаптлықтан
босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке қылмыстық жауаптылық көзделген.
Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыс заты
терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар. Объективтік жағынан қылмыс
белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау; терроризм актісін жасауға
жария түрде шақыру; соларға байланысты материалдарды тарату арқылы жүзеге
асырылады.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да
тәсілдермен кепшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген
әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрде шақыру деп ашық түрде кепшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде
жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға
итермелейтін мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Қылмыс субьективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм
актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың
субъектісіқылмыс жасаға есі дұрыс адам.
Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің
басшысы бола отырып не бұқаралық ақпарат қүралдарын пайдаланып жасаған
әрекеттер терроризмді насихаттау немесе терроризм актісің жасауға жария
түрде шақырудың ауырлататын түріне жатады (233—1-бап 2-белігі).
Қызмет адамдарының түсінігі Қылмыстық кодекстің 228, 307-баптағы
ескөртулерінде берілген. Бұқаралық ақпарат қүралдарына — газет, журнал,
телерадио хабар т.б. жатады.
Террористік топ кұру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
(233-2-бап).
Террористік мақсатты көздейтін қьшмыстарды жасау үшін тогі құру
(террорлық топ) сондай-ақ оған басшылық еткені үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 233-2-бап 1-бөлігінде көрсетілген.
Қылмыс объективтік: жағынан алғанда белсенді әрекет
арқылы -
террористік қылмыстарды жасау үшш топ, үиым қүру немесе оған басшылық ету
арқылы жүзеге асырылады. Террористік ұйымға террористік іс-әрекетті жүзеге
асыру мақсатында қүрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану
мүмкіндігін мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының
бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік үйым деп танылады.
Қылмыстық, топтың түсініп-Қьілмыстық кодекстің 31 бабының 1 бөлігінде
берілген. Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты кәдрған, оған
адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей үйымдастырған іс-әрекеттерді
айтамыз. Қылмыс қүрамы келте, террористік топты қүрған сәттен бастап
аяқталған деп саналады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен
істеледі. Қылмыс субъектісі — 16-ға"толған кез келген есі дцфыс адам. Осы
баптың екінші бөлігінде - қылмыстың ауырлататын түрі — террорлық топтың
қызметіне немесе ол жасаған террорлық актілерге қатысушылық үшін жауаптылық
көзделген. Кінәлы адам қасақана түрде террорлық топтың барлық қызметіне,
сондай-ақ террорлық актілерге белсене қатысады. Террорлық акт - жарылыс
жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер
жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
Терроризм латынның "terror" — қорқыныш деген сөзінен шыққан.
Дипломатиялық сөздікте халықаралық терроризмге мынадай анықтама берген:
"Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың
өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бұзатын және халықаралық
байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік
байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға
қауіпті әрекет" .
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі
болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып
халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ
оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм —
мемлекеттік үкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді
жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері
арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, сезімін туғызу болып
табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау,
әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың
заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс
түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп
мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне
жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы
"Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды.
Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын
әрекеттердің тізімі көрсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол
терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына
негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және
үкімет басшыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да
тұлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық ұйымдардың штаб-
пәтерлерін жару, жоғарыда аталған тұлғалардың үй-жайлары мен көлік
кұралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы,
вокзалдардағы, көшелердегі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік
ұйымдар да жатады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік
органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына
ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол
мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай
қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне
қастандық жасау осы халықаралық қылмыс құрамынан аса ауырлататын түрі болып
табылады.
Бұл түрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің жәбірленушілері
белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе мемлекет, қоғам
қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға ықпалының
болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына терроризм актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескөрту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның өзінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде өзге қылмыс құрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу,
алу, оларды ұрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін халықаралық қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық көзделген.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен
көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген әр түрлі
ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрде шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған
терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін
мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Террористік ұйымға террористік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында құрылған
немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану мүмкіндігін мойындайтын
ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің келісімімен оның
құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс- әрекетті жүзеге
асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты құрған, оған адамдар
тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Террорлық акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы,
елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін
төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер
ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не
Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе
халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса,
сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де
саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық
жасау болып табылады.
Терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескөртуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-
әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса, халықаралық қылмыстық жауаптылықтан
босатылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін
жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-
әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік
органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ,
аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген
анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы
не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті
салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау
тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен атм электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен
шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау
жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін
төндіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады,
түрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналаскан
төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат,
аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп тондіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған халықаралық
қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін
өлімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап
етілмейді.
Тұлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе
қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп төндіруші жарылыс,
өртеу не басқа әрекет жасайтындығын немесе осындай әрекеттермен
қорқытатындығын түсініп біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету-оның негізгі
белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары
тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге үшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің
өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен
сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты
айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз
әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің
болуымен байланысты. Қазіргі кезде терроризм деген ұғым мен ислам дінін жиі
байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның өз басында ешқандай
агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси
радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық көңіл күйдің радикалдауының кез-келген
түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістерімен
тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Сонымен, терроризм проблемасы бүгінгі таңға дейін әрбір мемлекеттің
ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ ұлттық қылмыстылықпен күресу жағдайы қазіргі
уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бұкіл адамзатқа қауіп төндіретін
қылмыстардың өсуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп күресуін және
күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мұндай ынтымақтасуды бірқатар
факторлар қажет етеді.
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
Терроризмнің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі пікір
бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді үстанушылар адамды - оған
зорлау түйсігі және агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық жәндік
ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (әлеуметтік) үстанушылары қоғамдағы
терроризмнің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси,
экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Терроризм өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, және сондықтан
да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және әлиталар арасында әлеуметтік-
саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге терроризм саяси соғыста кеңірек
қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді,
оған Ежелгі Мысыр, Жақын және Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің
тарихы дәлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тәсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай
Кассий және Марк Юний Брутпен үйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз
байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі - оның өте қысқа уақытта өзінің
қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі
болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын
да сақтаған.
Ең өрте пайда болған террористтік топтардың бірі - жаңа эраның I
ғасырында Палестинада әрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ
римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған.
Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты - яғни сиканы
қолданған. Осы сикарийлердің әрекеттерінде религиоздық фанатизммен саяси
терроризмнің байланысы көрінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мұсылмандық
сектасының өкілдері де ұстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді
губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі қүпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан
қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің қүрбандарын жібек жіппен
қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру әдісі Кали қүдайына құрбан
шалудың дәстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан:
егер де кімде кім бір рет болса да құрбан шалудың тәттілігін сезінсе, ол
қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында әлемнің бұкіл алтыны
болса да - ол біздікі. Мен өз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жұмыс
істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді өзім деп сездім.
Қытайдағы антиманьчжурлық қүпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы -ол
қүпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында
қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының
екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін
жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін қүпиялы
қоғамдастық ретінде құрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының
билік ету уақытында фактілі тұрде жергілікті өзін-өзі басқару құралына
айналып, өзіне көптеген әкімшілік және сот функцияларын жүктеді. XIX
ғасырдың басында Қызыл тюлпандар көтерілісінен кейін маньчжурлармен
-жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге көміп, қылқындырып, бастарын
алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың көптеген
мүшелері Гонконг және АҚШ-та баспана іздеуге мәжбүр болды. Британдық
биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі
Триадалардың мүшелігінде тұрған еді. XX ғасырдың басында Триадалардың өмір
сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бұзылған еді.
Триада ақырындап өзінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін
қолдануға көшті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып
алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан
криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық
жалғасы - XVI ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл IX
және оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында
протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын ұйымдастырды. Осы түні Францияның
астанасында 2 мыңнан астам гуверноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет
бойынша екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы
Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий XIII Англияда жаңа Варфоломейлік
түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік террор көптеген мемлекеттердегі
сыртқы және ішкі саясаттың құрамдас бөлігі ретінде болған еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту
қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын,
опричинина сияқты қүбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша
арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын әскер
қүрылды.
Терроризм баяғыдан бастап саяси күштер жұмыс істегеніне қарамастан,
тарихшылардың пікірі бойынша террор үғымы Француз буржуазиялық
революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың
наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, және қорқыныштың билік етуі
дегенді білдірген. Массалық террордың жану кезінде бір күннің ішінде 60-қа
жуық адамдарды өлтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін жеңілдету
үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік террорды Наполеонда жүргізген болатын. Ол
1795 жылы ол демонстранттарды атуға бұйрық беріп, Париждегі роялисттік
котерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі террористтік акциялар XIX ғасырдың екінші жартысынан басталады:
70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды
(террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан түрды. Анархизмнің оның дамуының әр
түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды.
Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да
болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып,
азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары
анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Құрама
Штаттарында жүргізді.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап терроризм әлемнің көптеген
мемлекеттер қоғамдық өмірінің түрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде
революционды-саяси немесе ұлттық сипаттағы террорлық ұйымдар пайда бола
бастады: Ресейдің орыс ұлтшылдары, Ұлыбританияның (Ирландия), Турция
(Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды ұлтшылдары,
Франция, Италия және АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері террор арқылы
әлеуметтік әділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық автономия және
тәуелсіздікті алуға болады деп санаған. XIX ғасырдың аяғына таман Европа
және Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің әрекеттерінен зардап
шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен террористтер де революционерлер де
жоғалып кетті. Бірақ, террорды туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы және іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын
фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда XX
ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм, антисемитизм,
әскери экспансия идеяларын және мемлекеттік аппараттың бүкіл билік етудің
күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің террористтік
диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған механизмі
өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген террорлық аппаратты қосқан: СА, СС,
Гестапо, Халықтық трибунал және т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс терроризмнің иедологиялық түсінігінде бір
бөлінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге террорды оң ұлтшыл-
сепаратисттер және Германия, Франция, Венгрия және Румынияның фашисттік
қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін терроризмнің нысандарын алатын
ұлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ӘТА Басктік
ұйымы, Ирландық Республикалық армия, бұрынғы Колониялардың және жақын шығыс
мемлекеттер қатарының ұлттық-босату ұйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия,
Индокитай, Индонезия, Филиппины және т.б. тәуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады - терроризм
мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы
Израиль және Палестина арасындағы, Индия және Пәкістан арасындағы дау,
кеңестік-американдық қарсы түру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі терроры,
Пол Пот және Иенг Сари терроры және т.б.
Терроризмнің ұлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары үшін
ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты ауысады,
ягни, басқа мемлекеттің аумагындагы даудың және террордың әкспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер
Аврахамао Штернмен құрылған) деп талатын синоиттік террористтік ұйымдар
әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, әскері
қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік
боевиктері болған.
Терроризмнің глобальды, үлкен масштабтарын назарға ала отырып, нақты
дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа өлім қауіпін келтіреді деп айтуға болады.
Террористтік акттің субъектісі қандай идеяларга негізделеді және қандай
мақсаттарды көздейтініне байланысты терроризмді кейбір түрлерін көрсетіп
бөлуге болады.
1) Идеологиялық терроризм. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
өкілдері жағынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қоғамнан қоғамга ауысады және ол
бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол
парламенттің козқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық терроризмнің негізінде альтернативті саяси күштің өкілдері
болатын құрылыстың легитимді емес фундаментальды және догматикалық
концепциясы жатыр. Осындай терроризм түрінің мысалдары ретінде келесілерді
келтіруге болады: орыс ұлтшылары, француздық анархисттер, германдық
консерватисттер, фашисттер, Италиядагы неофашисттер, Италия, Франциядағы
Қызыл бригадалар, ФРГ-дагы Қызыл армия және т.б.
2) Патетикалық терроризм — ол саяси мақсаттарда террорды қолдану.
Сондықтан да террорлық әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз адамдардың
көп көлемі. Яғни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті нәрселерді
жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану үйлері,
балабақшалар, мектептер, түрғын үйлер саяси террористтер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси террорда әрекет етудің басты объектісі адамдар
емес,
ол саяси жағдай. Қазіргі саяси терроризм қылмыстық қылмыстылықпен бірге
бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты және бір біріне көмектеседі.
Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың әдістері мен
нысандары сәйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік террорлық ұйымдар
наркомафиямен, ал корсикандық ұйымдар - сицилийлік мафиямен өзара әрекет
етеді. Көп жағдайларда саяси террорлық топтар өзінің қызметінің қажетті
қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз сатудың
қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, тұтқынға алуы белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады - қылмыстық па әлде саяси?
3) Этникалық терроризм. Субъектісі ұлттық қауымдастық болып
табылатын терроризмнің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың құрамына
қосылған миноритарлы этникалық топ туралы сөз жүріп жатыр.
Этнотерроризмнің жарық мысалдары - Баскілер (ЕТА) сицилийлік
сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер және жаңа кезеңде карабахтық
армяндармен шешендер.
4)Діни терроризм. Осында террордың және революцияның субъектісі діни
азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін діннің
белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі және олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынгандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік терроризм және
қазіргі исламдық терроризм.
5) Криминалды терроризм. Жай бандитизмге қарағанда криминалды
терроризм теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе
осындай терроризм жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді -
мысалы, белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру қүралдарын беру, бас
бостандығынан айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық терроризм. Ядролық терроризмнің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дәл сонда БҰҰ
МПА-ны қабылдау туралы алғашқы ұсыныстар тыңдалған болатын. Осы
құжаттарды әзірлеу Атомдық әнергия бойынша халықаралық агенттікке
(АӘХА) тапсырылған болатын. Осылай, 1980 жылы наурызда АӘХА-мен
әзірленген ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68
мемлекет қол қойды.
Құжаттар және антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің жетіспеушілігі
коптеген мемлекеттерде қылмыстық және террористтік топтардың әрекет ету
салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай ядролық
салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал осы болған
қорғау жүйелерін әлсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған болып
саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін.
2001 жылғы 11 қыркүйектегі терракттардан кейін АҚШ Конгресі
кибөртерроризм деп аталатын терроризмнің жаңа ұғымын құрды. Оған
азаматтардың, заңды түлғалардың және мемлекеттік мекемелердің қорғалған
компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі нысандарын
жатқызды.
Кибөртерроризм түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас
бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппүлдармен
жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол
сүғушылықтарды қосады.
Сонымен қатар, конгресс биотерроризм ұғымын да жасады. Осы
биотерроризм химиялық терроризммен көп жағдайларда ұқсас. Бірақ оны
жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның
таралуы.
7) Мемлекеттік терроризм. Ол екі нысанда көрініс табады: ішкі
мемлекеттік және халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік терроризм - жалғыз-террористтердің немесе арнайы
үйымдастырылған террорлық топтардың қызметі. Олардың акциялары бір
кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (әуе кемелерін
ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.).
Ғылыми әдебиеттерде терроризмді бөлудің басқа да түрлері кездеседі.
Мысалы, пайда болу және жүзеге асу аумағы бойынша: европалық,
латиноамерикандық, жақын шығыстық; әрекеттердің мақсаттары және көлемі
және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке
даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша және
қолданылған тәсілдер бойынша және т.б.
1.3 Терроризм және халықаралық террористік әкстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң Экстремизмге
қарсы күрес іс—қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде ұйымды экстремистік деп тану
сот тәртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің
(филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада осы ұйымның басшы
органдарының бірінің рұқсатымен эстремизімде жүзеге асыратын болса, ұйым
экстремистік деп танылады.
ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан
Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау және оның жолын кесу
жөніндегі құзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны
үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм және (немесе)
заңды тұлғаның, жеке және (немесе) заңды тұлғалар бірлестігінің мынадай
экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық
құрылысын күшпен өзгөртуді егемендігін, оның аумағының тұтастығын, қол
сұғылмауын және бөлінбеуін бұзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен
қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе
өкіметті күшпен ұстап түруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды,
оған басшылық жасауды және қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды және оған
қатысуды, әлеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды
сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына
немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер төндіретін кез-келген діни
практиканы қолдануды, діни экстремизмді көздейтін іс-әрекет ұйымдастыру
және (немесе) жасау.
Заңсыз әскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз әскерилендірілген құрама
(бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай
құраманы басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық бегіленген және
әскерилендірілген құрама деп аталатын немесе суық карумен қаруланған
түрақты, берік ұйымдаеқан адамдардың тобын айтамыз.
Тсрроризм немесе экстремистік топтатрдын тшія^ъшя дүиіүг капымы
сақталып отырган нәсілдік пен ұлтшылдық идеясы бар. ұлтшылдықгьщ кез-келген
түрі терроризмның тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән жоқ. Бір
ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін терроризмді қол жаулык етеді
әбден мүмкін. Бүгінгі өмірде террористік ұйымдардың таралуына себепше
ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады. Соңғы жылдарда байқалып
отырған халықаралық террористік ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен
белсенді бірігулері интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексінің 235 бабында Ұйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық
(қылмыстық үйымды) құру және басқару қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу (235 бап) көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінде тұңғыш рет енгізіліп отыр.
Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті
тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі— қоғамдық
немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб
Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995
жылы Шешен Республикасына біраз араб ұлттарынан жасақталған жауынгерлік
топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада
соғыс қимылдарының тәсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық
шараларын өткізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша
террористік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп
шығып құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш террористік ұйым
лаңкестік іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару
үшін деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тәңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер
Ливанға
басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік топ,
орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, әрі қарай дамуын көздеп отырған партия
жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда Усаман бен Ладен
Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы Ауғанстанға баса
көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы үзілді кесілді
қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды, оның ішінде мұсылман-
сунниттерді қастандық жасауға үйретіп жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау
үшін ынталандырып отырған, осы ұйым қаржылау жоғынан коптеген ықпал тигізіп
топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда террористік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі-
бір тұтас ислам мемлекетін құру—яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бұл қозғалыстардың негізгі түпкі
мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің
коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады.
Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану тұғырнамасы Батысқа және Израильге
саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне
зардап келтіру.
Лаңкстік экстремистік ұйымдар тізіміне көптеген ұйымдар тобы
көрсетілген:
Бу-Нидала; Абу-Сайаф; Аль-Аксы;
Исламдық қарулы топ (ВИТ); Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік; Күрт
жұмысшы партиясы 1974 жылы құрылған; Аум Сенрике негізінде Аляф 1987
жылы Секо Асахаро құрған діни ұйым ретінде кейіннен ланкестік топқа
айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік ұйымдар бір-бірімен тығыз
байланыста жұмыс жасайды. Әлемдік терроризмнің дамуына ықпал ететін елдер
бар. Қазіргі кезде терроризм орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак
мемлекеттері. Бұл елдерде террористерді дайындау жақсы жолға қойылған
Мысалы, Ауғанстанда жан-жақты дайындықтан өткен террористер әлемнің түпкір-
түпкіріне тарап кетті. 2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам
арнаулы дайындық лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай
содырлар дайындықтан өткен. Ауған жерінде дайындалған террористер 90-шы
жылдардың аяқ шенінде АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан,
Пәкістан сияқты мемлекеттердің аумақтарында ланкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары
қарастырылған Қазір Ұйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей
және басқа Орта Азия мемлекеттері терроризмнің алдын-алу шараларын бірігіп
жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия
мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия
аймағында біртіндеп антитеррорлық коалиция қалыптасып отыр.
Антитеррорлық әрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси түрғыдағы
басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ.
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы
заңның 1 бабының 2 бөлімінде азаматтың құқықтары мен бостандықтары
экстремизмнен қорғауға, экстремизімге болғызбауға анықтауға оның жолын
қесуге және зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал
ететін себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі
көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика аумағында
экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған.
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир ұйымының
заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік ұйымдардың
түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі керші мемлекеттердегі, Ортальіқ
Азиядағы халықаралық ланкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында діни
экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан, Өзбекстан
және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саясатын
тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану
мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар анықталды, Қазақстанда ресми
мемлекеттік құрылысты қабылдамайтын, оны биліктен кетіруді көздеген діни
әкстремизм кең етек алған жоқ. Террористік әрекетгерді іске асыруды мақсат
тұтқаң лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында
белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан
ислам қозғалысы ваххабиттер сияқгы діни ұйымдардың өкілдерінің
насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарында жиі байқалуда. Хизб-ут-
Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-дин Набхани
ал-Фаластин кдаған суниттік үйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда Исламдық азат
партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-зпг-Тахрир діни ұйымның негізгі
мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның жұмысын жоспарлау
стратегиялық орталығы
Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттер аумағында
оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы
мәлім болды.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес
мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды
көздейді Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік
Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше
экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды.
Кептеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға
мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған .
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен терроризм деген ұғым мен ұйымдардың
кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның ез басында
ещқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің керініс табуына тағы бір
себеп саяси радикализм болуыда мүмкін.
Тарау2.ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Терроризм — қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм — мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі — терроризмді жүзеге асыру
арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша:
"Теорроризм, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі
мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау
қаупін тендіретін езге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы
мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халықаралық, ұйымның шешім
қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған іс-әрекеттер
дәл сол мақсатқа жасаймын деп қорқыту болып табылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін тендіретін
жарылыс жасауды, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасауды, егер осы іс-
әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықы қорқыту не мемлекеттік
органдарының шешім қабылдауына ықпал ету
мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта
жасаумен қорқытуды іске асыру деген анықтама береді.
Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздігі қамтамасыз ететін,
реттейтін қоғамдық қатынастар. Азаматтардың өмірі денсаулығы, меншігі
мүліктік немесе сезім мүдделері осы қылмыстың қосымша тікелей обьектісі
болады.
Қылмыстық кодекстің 233-бабында көрсетілген қылмыс объективтік
жағынан: 1) адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою
немесе өзге іс-әрекеттер жасау; 2) аталған іс-әрекеттерді жасаймын деп
қорқыту
арқылы сипатталған. Жарылыс жасау, өрт қоюдан басқа езге де іс-әрекеттерге
көліктердің апатқа үшырауын, күйреуін, ғимараттардың, мәдени және діни
құрылыстардың қиратылуын сондай-ақ, радиоактивті, химиялық,
бактериологиялық немесе басқадай-ақ радиоактивті,
химиялық, бактериологиялық немесе басқадай жолмен уландыруды тарату,
қоймаларға, тұрғын-жайларға, құрылыстарға, алаңдарға су жіберіп, толтыру
сияқтылар жатады.
Терроризмнің объективтік жағынан ерекшелік белгісі — осы баптың
диспозициясында көрсетілген (қылмыс зардаптардың, нақгы орын алуы емес)
зардаптардың болу қаупінін, тудырылуы жеткілікті болып табылады. Яғни өрт
қою, жарылыс жасау немесе өзге де әрекеттерді жүзеге асыру арқылы іс-әрекет
істелгенімен, заңда көрсетілген зардап орын алмаса да, қылмыс аяқталған деп
табылады, өйткені мұндай әрекет адамдардың, қаза болуы, елеулі мүліктік
зиян келтіру не қоғам үшін қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін тікелей
төндіріп түр. Осыған байланысты қылмыс құрамы формальдық болып табылады.
Субъективтік жағынан терроризм тек қана тікелей қасақаналықпен жасалады.
Кінәлы адам заңда көрсетілген әрекеттерді істеу арқыды зардаптардың болу
қаупін туғызғанын немесе соны жасаймын деп қорқытудын, қоғамға қауіптілігін
сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстың субъективтік- жалпұлт қажетті белгісіне зан — қоғамдық
қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шет
мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешім қабылдауына ықпал ету арнаулы
мақсатын қосып көрсеткен.
Қылмыстың субъектісі — 14-ке толған, есі дүрыс кез келген адам. Заң
тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырьшатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздьшығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарлыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы
не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті
салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау
тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың
басқа түрлерінен ату, электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді
істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын
екендігін оны дәлелдейтін әрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу,
жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық
әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Егер қуаттай
отырып, террорлық әрекетті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол
пиғылдың қауіптігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қылмыстың обьективті
жағының белгісі ретіндегі террорлық әрекет жасаумен қорқыту да орын
алмайды. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру терроризмнің
міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат
аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде
танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін өлімнің не басқа
зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Қылмыстық кодекстің, 233-бабының 2-тармағына осы қылмыстың ауырлататын
түрлері: бірнеше рет; атыс қаруын қолдана отырып жасалған терроризм үшін
жауаптылық көзделген. Қылмыстық кодекстің 11-бабында бірнеше рет істелген
қылмыстың түсінігі берілген. Атыс қаружарағының түсінігі Қазақстан
Республикасының 1998 жылғы 30 желтоқсандағы "Жекелеген қару түрлерінің
айналымынан мемлекеттік бақылау жасау туралы Заңында берілген.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер: а)
жаппай қырып-жоятын қаруды, радиоактивті материалдарды қолдануға немесе
қолданамын деп қорқытуға және жаппай уландыру, эпидемия мен эпизотияны
таратуды, сондай-ақ адамдарды жаппай қырып-жоюға әкеп соғуы ықтимал өзге де
іс-әрекеттерді жасауға немесе жасаймын деп қорқытуға ұштасса; б) абайсызда
адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса онда бұл қылмыстың
аса ауырлататын түрі үшін жауаптылық туындайды. Жаппай қырып жоятын
қарудың, радиоактивті материалдар, уландыру заттарының эпидемия, мен
эпизотияның түсінігі Қылмыстық кодекстің 243,247, 265, 267, 280-баптарында
берілген.
Өзге де ауыр зардаптарға (абайсызда адам өлімінен басқа) екі немесе
одаң да көп адамның денсаулығына ауыр дене жарақатын келтіру, көп адамның
денсаулығына орта дәрежелі жарақат салу, көлік құралдарының жұмысын ұзақ
уақытқа тоқтату, жарьшыс жасау немесе өрт қою арқылы қүрылыстарды жою т. б.
әрекеттер жатады. Абайсызда адам өліміне немесе басқа ауыр зардашарға әкеп
соққан терроризмнің субъективтік жағы кінәның екі нысанымен сипатталады.
Бұл ретте кінәлының істеген әрекеті — қасақаналық, ал одан болатын зардапқа
қатынасы абайсыздық болады. Егер кінәлының әрекеті және одан туатын зардап
— адам өліміне деген қатынасы қасақаналықтан қүрылатын болса, онда оның
әрекеті қьшмыстардың жиынтығы (ҚК-тің 96-бабы 2-тармағының, тиісті тармағы
және 233-бап) бойынша сараланады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, халықгы үрейлендіру не Қазақстан
Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе
халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның
өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дәл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе
өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында
мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы қылмыс
құрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады. Бұл тұрғыдағы қылмысты іс-
әрекеттердің жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін
адамдар немесе мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір
шешім қабылдауға ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты
анықталады.
Мемлекет-қайраткері деп-еліміздің тікелей басқару, экономикалық саяси
әлеуметтік саясатымен тікелей айналысатын жауапты мемлекеттік өкімет
билігінің лауазымды адамдарын айтамыз. Оған жататындар: Парламент
депутаттары, Премьер-Министрі, Вице-премьерлер, Министрлер, Вице-
министрлер, Жоғарғы Сот төрағасы, Жоғарғы Сот мүшелері, Кон-ституциялық
Кеңестің терағасы, оның мүшелері, Бас Прокуратураның, Ұлттық Қауіпсіздік
комитетінің, Қауіпсіздік Кенесінің жауапты қызметкерлері, облыстың әкімдері
және т.б.
Қоғамдық қайраткерлердің қатарына әр түрлі қоғамдық ұйымдардың, саяси
партиялардың жетекшілері немесе көрнекті мүшелері жатады.
Қылмыстық кодекстің 233-бабының ескертуінде: "Терроризм актісін
дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде
ескерту мен немесе басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдессе және егер оның іс-әрекетінде езге қылмыс құрамы
болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады, — делінген.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді істегенге дейін
тиісті органдарға хабарлап, керсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды
тиятын, сөйтіп мемлекеттік екімет органдарына терроризм актісі бойынша
төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін
әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескөрту жасаған
адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын
болдырмауға жәрдемдесуге адамның езінің жарылысты, өртті, қылмыскерлердің
қару-ждрақты, не мүлікті ез бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері
жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде езге қылмыс қүрамы (мысалы
қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, еткізу,
алу, оларды үрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін қылмыстық жауаптлықтан
босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде
шақыру, сондай-ақ, көрсетілген мазмұндағы материалдарды таратқандық үшін
жеке қылмыстық жауаптылық көзделген.
Қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыс заты
терроризмді насихаттайтын әр түрлі материалдар. Объективтік жағынан қылмыс
белсенді әрекет арқылы: терроризмді насихаттау; терроризм актісін жасауға
жария түрде шақыру; соларға байланысты материалдарды тарату арқылы жүзеге
асырылады.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да
тәсілдермен кепшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген
әр түрлі ұйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрде шақыру деп ашық түрде кепшілік алдында терроризм актісін
жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде
жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға
итермелейтін мазмұнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Қылмыс субьективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және терроризм
актісін жасау немесе оны насихаттау мақсатымен істеледі. Қылмыстың
субъектісіқылмыс жасаға есі дұрыс адам.
Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып не қоғамдық бірлестіктің
басшысы бола отырып не бұқаралық ақпарат қүралдарын пайдаланып жасаған
әрекеттер терроризмді насихаттау немесе терроризм актісің жасауға жария
түрде шақырудың ауырлататын түріне жатады (233—1-бап 2-белігі).
Қызмет адамдарының түсінігі Қылмыстық кодекстің 228, 307-баптағы
ескөртулерінде берілген. Бұқаралық ақпарат қүралдарына — газет, журнал,
телерадио хабар т.б. жатады.
Террористік топ кұру, оған басшылық ету және оның қызметіне қатысу
(233-2-бап).
Террористік мақсатты көздейтін қьшмыстарды жасау үшін тогі құру
(террорлық топ) сондай-ақ оған басшылық еткені үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 233-2-бап 1-бөлігінде көрсетілген.
Қылмыс объективтік: жағынан алғанда белсенді әрекет
арқылы -
террористік қылмыстарды жасау үшш топ, үиым қүру немесе оған басшылық ету
арқылы жүзеге асырылады. Террористік ұйымға террористік іс-әрекетті жүзеге
асыру мақсатында қүрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану
мүмкіндігін мойындайтын ұйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының
бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс-
әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік үйым деп танылады.
Қылмыстық, топтың түсініп-Қьілмыстық кодекстің 31 бабының 1 бөлігінде
берілген. Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты кәдрған, оған
адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей үйымдастырған іс-әрекеттерді
айтамыз. Қылмыс қүрамы келте, террористік топты қүрған сәттен бастап
аяқталған деп саналады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен
істеледі. Қылмыс субъектісі — 16-ға"толған кез келген есі дцфыс адам. Осы
баптың екінші бөлігінде - қылмыстың ауырлататын түрі — террорлық топтың
қызметіне немесе ол жасаған террорлық актілерге қатысушылық үшін жауаптылық
көзделген. Кінәлы адам қасақана түрде террорлық топтың барлық қызметіне,
сондай-ақ террорлық актілерге белсене қатысады. Террорлық акт - жарылыс
жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер
жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық
қауіпсіздікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz