Хронология
1. Хронология түсінігі және оның түрлері
2. Алғашқы календарьлармен Юлий Цезарь тұсындағы календарь
3. Жаңа документтерге дата қою жұмыстары
4. 12 жылдық жануарлар циклі және мүшел ұғымы
2. Алғашқы календарьлармен Юлий Цезарь тұсындағы календарь
3. Жаңа документтерге дата қою жұмыстары
4. 12 жылдық жануарлар циклі және мүшел ұғымы
Хронология – уақыт өлшемі туралы ғылым. Ол өзінің атауын гректің «xpovos» - «уақыт» және «lovos» «ғылым» деген сөздерінен алған. Бұл ғылым екі бөлімнен: аспан денелерінің қозғалысын есептеп шығару жолымен дәл астрономиялық уақытты табатын математикалық (астрономиялық) хронология және тарихи хронологиядан тұрады. Хронология жалпы ғылым ретінде XVI – XVII ғасырларда қалыптасты. Бұл хронология ғылым француз ғалымы Жозеф Скарлмгер деген ғалымның есімімен байланысты. Оның «Сокровища времён» (1606ж.) деген еңбегі шыққан болатын.
IX-XX ғасырларда хронология өзінің даму шегіне жетті. Бұл ғылымды Христиан Людвиг әрі қарай жалғастырды. Оның еңбегі «Справочник математических и технических хронология» деп аталды. Сонымен қатар, француз А. Жериннің «Учебник дипломатики», венгер ғалымы И. Сентпетерннің «Справочник и по хронологий» деп аталатын еңбектері шыға бастады.
Астрономиялық хронологияда аспан әлемі құбылыстары қайталануының әр түрлі заңдылықтарын зерттеп, есептеу арқылы олардың тура астрономиялық уақытын белгілейді. Ал тарихи хронологияда – жазба немесе археологиялық деректемелерді зерттеу және салыстыру негізінде түрлі тарихи оқиғалар мен документтердің тура датасын анықтайтын көмекші тарихи пән.
Хронология – тарихи қалыптасқан білімдер жүйесі.
Тарихи хронология өз алдына екі міндетті – теориялық және қолданбалы міндетті қояды. Біріншісі, уақытты есептеу жүйесін зерттегенде оларды тарихи дамуы үстінде қарастырады, олардың арасындағы қатынастарды анықтайды және даталарды бір хронологиялық жүйеден екіншісіне аудару принциптерін жасап шығарады. Екіншісі оқиғалардың датасын қазіргі датаға және жыл санаудың жалпы қабылданған жүйесіне аудару үшін, осыған байланысты тарихи оқиғалардың датасын анықтау және нақтылау үшін жоғарыда көрсетілген ережелерді жүзеге асыруды қамтиды.
Қосалқы тарихи пәндердің ішінен хронология ең маңыздыларының бірі болып саналады, өйткені тарихтың қандай да болсын кесегін оқып үйренудің негізгі шарты оқиғалардың жүйелілігі мен датаны дұрыс қою болып табылады. Хронология методтарына сүйене отырып тарихшы тарихи документтер мен актілердің дәл датасын қалпына келтіреді. Бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір халықтың қолданған уақыт өлшеуінің қалыптасуымен ерекшеліктерімен бүкіл тарихын жақсы білуі керек. Халықтардың көп ғасырлық қатар өмір сүруі, экономикалық, саяси және мәдени байланыстар каленьдарлық жүйеде көптеген элементтердің араласып, өзара алмасуына алып келді.
IX-XX ғасырларда хронология өзінің даму шегіне жетті. Бұл ғылымды Христиан Людвиг әрі қарай жалғастырды. Оның еңбегі «Справочник математических и технических хронология» деп аталды. Сонымен қатар, француз А. Жериннің «Учебник дипломатики», венгер ғалымы И. Сентпетерннің «Справочник и по хронологий» деп аталатын еңбектері шыға бастады.
Астрономиялық хронологияда аспан әлемі құбылыстары қайталануының әр түрлі заңдылықтарын зерттеп, есептеу арқылы олардың тура астрономиялық уақытын белгілейді. Ал тарихи хронологияда – жазба немесе археологиялық деректемелерді зерттеу және салыстыру негізінде түрлі тарихи оқиғалар мен документтердің тура датасын анықтайтын көмекші тарихи пән.
Хронология – тарихи қалыптасқан білімдер жүйесі.
Тарихи хронология өз алдына екі міндетті – теориялық және қолданбалы міндетті қояды. Біріншісі, уақытты есептеу жүйесін зерттегенде оларды тарихи дамуы үстінде қарастырады, олардың арасындағы қатынастарды анықтайды және даталарды бір хронологиялық жүйеден екіншісіне аудару принциптерін жасап шығарады. Екіншісі оқиғалардың датасын қазіргі датаға және жыл санаудың жалпы қабылданған жүйесіне аудару үшін, осыған байланысты тарихи оқиғалардың датасын анықтау және нақтылау үшін жоғарыда көрсетілген ережелерді жүзеге асыруды қамтиды.
Қосалқы тарихи пәндердің ішінен хронология ең маңыздыларының бірі болып саналады, өйткені тарихтың қандай да болсын кесегін оқып үйренудің негізгі шарты оқиғалардың жүйелілігі мен датаны дұрыс қою болып табылады. Хронология методтарына сүйене отырып тарихшы тарихи документтер мен актілердің дәл датасын қалпына келтіреді. Бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір халықтың қолданған уақыт өлшеуінің қалыптасуымен ерекшеліктерімен бүкіл тарихын жақсы білуі керек. Халықтардың көп ғасырлық қатар өмір сүруі, экономикалық, саяси және мәдени байланыстар каленьдарлық жүйеде көптеген элементтердің араласып, өзара алмасуына алып келді.
1. А. П. Пронштейн
В. Я. Кияшко
« Қосалқы тарихи пәндер »
Алматы: « Мектеп » баспасы, 1978
2. Учебние пособие / Т. П. Гусаров, О. В. Дмитриев,
И. С. Филиппов және басқалар.
« Введение в специальные исторические дисциплины »
Москва: МГУ баспасы, 1990
3. Қазақ совет энциклопедиясы
Алматы, 1975
4. Г. Нұрғалымова
« Қазақ қүнтізбесі »
В. Я. Кияшко
« Қосалқы тарихи пәндер »
Алматы: « Мектеп » баспасы, 1978
2. Учебние пособие / Т. П. Гусаров, О. В. Дмитриев,
И. С. Филиппов және басқалар.
« Введение в специальные исторические дисциплины »
Москва: МГУ баспасы, 1990
3. Қазақ совет энциклопедиясы
Алматы, 1975
4. Г. Нұрғалымова
« Қазақ қүнтізбесі »
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Тарих факультеті
Деректану және тарихнама кафедрасы
Реферат
Тақырыбы: Хронология
Орындаған: ИП-61К топтың
студенті
Якияева Н. Н.
Тексерген: Қожабергенова
Ж. Б.
Алматы, 2007
Жоспары:
1. Хронология түсінігі және оның түрлері
2. Алғашқы календарьлармен Юлий Цезарь тұсындағы календарь
3. Жаңа документтерге дата қою жұмыстары
4. 12 жылдық жануарлар циклі және мүшел ұғымы
Хронология – уақыт өлшемі туралы ғылым. Ол өзінің атауын гректің
xpovos - уақыт және lovos ғылым деген сөздерінен алған. Бұл ғылым
екі бөлімнен: аспан денелерінің қозғалысын есептеп шығару жолымен дәл
астрономиялық уақытты табатын математикалық (астрономиялық) хронология және
тарихи хронологиядан тұрады. Хронология жалпы ғылым ретінде XVI – XVII
ғасырларда қалыптасты. Бұл хронология ғылым француз ғалымы Жозеф Скарлмгер
деген ғалымның есімімен байланысты. Оның Сокровища времён (1606ж.) деген
еңбегі шыққан болатын.
IX-XX ғасырларда хронология өзінің даму шегіне жетті. Бұл ғылымды
Христиан Людвиг әрі қарай жалғастырды. Оның еңбегі Справочник
математических и технических хронология деп аталды. Сонымен қатар, француз
А. Жериннің Учебник дипломатики, венгер ғалымы И. Сентпетерннің
Справочник и по хронологий деп аталатын еңбектері шыға бастады.
Астрономиялық хронологияда аспан әлемі құбылыстары қайталануының әр
түрлі заңдылықтарын зерттеп, есептеу арқылы олардың тура астрономиялық
уақытын белгілейді. Ал тарихи хронологияда – жазба немесе археологиялық
деректемелерді зерттеу және салыстыру негізінде түрлі тарихи оқиғалар мен
документтердің тура датасын анықтайтын көмекші тарихи пән.
Хронология – тарихи қалыптасқан білімдер жүйесі.
Тарихи хронология өз алдына екі міндетті – теориялық және қолданбалы
міндетті қояды. Біріншісі, уақытты есептеу жүйесін зерттегенде оларды
тарихи дамуы үстінде қарастырады, олардың арасындағы қатынастарды анықтайды
және даталарды бір хронологиялық жүйеден екіншісіне аудару принциптерін
жасап шығарады. Екіншісі оқиғалардың датасын қазіргі датаға және жыл
санаудың жалпы қабылданған жүйесіне аудару үшін, осыған байланысты тарихи
оқиғалардың датасын анықтау және нақтылау үшін жоғарыда көрсетілген
ережелерді жүзеге асыруды қамтиды.
Қосалқы тарихи пәндердің ішінен хронология ең маңыздыларының бірі
болып саналады, өйткені тарихтың қандай да болсын кесегін оқып үйренудің
негізгі шарты оқиғалардың жүйелілігі мен датаны дұрыс қою болып табылады.
Хронология методтарына сүйене отырып тарихшы тарихи документтер мен
актілердің дәл датасын қалпына келтіреді. Бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін
белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір халықтың қолданған уақыт өлшеуінің
қалыптасуымен ерекшеліктерімен бүкіл тарихын жақсы білуі керек. Халықтардың
көп ғасырлық қатар өмір сүруі, экономикалық, саяси және мәдени байланыстар
каленьдарлық жүйеде көптеген элементтердің араласып, өзара алмасуына алып
келді. Бұның үстіне көп ұлтты мемлекеттерде уақыт есебі әр ұлттарда әр
түрлі болуы мүмкін. Мысалға, біздің елімізде халықтардың бірінің
календарьлық жүйесі уақыттың Күн есебі дейтінмен жүргізілсе, ал екінші
біреулері уақыт есебін Айға қарап жүргізеді. Екі тәсіл де алғашқы ежелгі
шығыс календарьларынан шыққан. Сондықтан да СССР тарихшысы бүкіл дүние жүзі
халықтарының уақыт есебінен пайда болып, даму процесімен және ежелгі
заманнан бастап осы уақытқа дейінгі календарьлардың негізгі жүйелерімен
таныс болуға тиіс.
Уақыт ішінде белгілі бір жүйелілікпен тарихи оқиғаларды орналастыру
принципін ежелгі дүниенің сонау алғашқы тарихшылары да білген. Осы
принциптің өзі орта ғасырлар тарихи шығармалары – орыс жылнамалары мен
Батыс Европа мемлекеттері хроникаларының негізіне алынды. Хронология
проблемалары бойынша алғашқы ғылыми трактаттар да ерте пайда болды.
Шежірелік оқиғаларға даталар қоюмен байланысты бірқатар мәселелерді шешудің
қажеттілігінен ежелгі Русьте, XII ғасырдың өзінде-ақ хронологиялық
мәселелерге арналған новгородтық Кириктің еңбегі шықты
Бұдан былай да Орыс мемлекеттерінде правословие шіркеуінің қажеті үшін
календарьлық анықтағыштарды шығару жұмыстары талай рет жүргізді. Бұл
жұмыстар, әсіресе XV ғасырдың аяғынан бастап белсенді түрде жүргізіле
бастады, өйткені дүниенің жаралуынан бастап есептелген жыл санауда
жетінші мыңдық бітті (1492+5508), пасхалийді келесі мың жылдыққа құрастыру
қажеттігі туды.
XVI – XVII ғасырларда хронология мәселелеріне ынта қою Россияда кейбір
практикалық қажеттіктерге де байланысты болды. Бірақ тарихи хронология
дербес ғылыми пән ретінде XVIII ғасырдың аяғында – XIX ғасырдың басында
ғана қалыптаса бастады. Россияда хронологияға ғылыми тұрғыдан ынта қоюды
дамытудағы маңызды кезең XX ғасырдың басына жатады. Ол Юлиан календары
реформасын әзірлеуге байланысты болды. Бұл жөнінде алдымен Н. В. Степанов
пен Д. О. Святскийдің еңбектерін айтуға болады.
Ұлы Октябрь социалистік революциясынан кейін хронология қосалқы тарих
пән болып түпкілікті қалыптасты. 20-жылдары мұнымен А.М.Большаков,
И.Ф.Полак, Г.П.Саар, С.Н. Быковский, ал 30-жылдары В. А. Россовская, В. К.
Никольский және басқалар да шұғылданды. 1939 жылы хронология жөнінде Н. В.
Устюговтың лекциялар курсы, ал 1944 жылы Л. В. Черепниннің оқу құралы пайда
бола бастады. Отан соғысынан кейін тарихи ғылымның жалпы өрлеуіне
байланысты хронологияға, оның ішінде тарихи хронологияға едәуір ынта қойыла
бастады. Жалпы хронология жөнінде Н. Г. Бережковтың, А. Г. Кузьминнің,
сондай-ақ мұсылман, түрік-монғол жыл санауларының басқа да жүйелері бойынша
бірқатар жұмыстар атқарыла бастады.
Алғашқы календарьлар
Уақыт санаудың табиғат берген есептеу бірліктері – тәуліктер, ай және
жыл – ең ежелгі календарьлардың негізіне алынды.
Календарь сөзі латынша calendae , яғни әр айдың бірінші күні
деген сөзден шыққан, бірақ табиғаттың кезеңді құбылыстарына негізделген
уақыт санау жүйесінің өзі едәуір ертеде шыққан. Календарьды алғашқы
құрастырушылар үлкен қиыншылықтарға ұшырады, өйткені жоғарыда аталған
уақытты есептеу бірліктері өлшем болып шықпады. Синодистік айдың тәулік
саны бірдей болмады, ал астрономиялық жылды ай мен тәуліктің бірдей санына
бөлуге болмады. Бұл жағдай адамдарды берілген бірліктердің келісілген
деректерін іздеуге мәжбүр етті, бұл бірнеше календарьлық жүйені тудырды.
Бұлардың ең көп тарағандары айлық жүйе, мұнда тәуліктер аймен үйлестірілді,
айлық-күндік, мұнда тәулік пен ай жылмен үйлестірілді және күндік, мұнда
жыл мен тәулік үйлестірілген.
Айлық календарьлар б.э.д. үшінші мың жылдықтың ортасында ежелгі
Вавилонда пайда болды. Бұларды ертедегі еврейлер, қытайлар, гректер,
римдіктер пайдаланды. Қазіргі уақытта ай календары Шығыс елдерінде –
Түркияда, Ауғанстанда, Пакистанда т.б. таралған.
Айлық календарь бойынша жаңа айдан бастап әрбір ай ауыспалы түрде 29
және 30 тәулікке созылады. 12 ай айлық жылды құрайды, бұл 354 тәулікке тең
болады. Ежелгі Египет тұрғындарына календарьлық және астрономиялық
жылдардың арасындағы үйлеспеушілік мәлім еді. Мұны жою үшін жеке дәуірлерде
календарьға қосымша күн енгізудің жобалары ұсынылды. Б.э.д. 26 жылда
Александрияда Эвергеттің реформасы бойынша 30 күндік 12 айдан және 5
қосымша күннен тұратын тұрақты жыл енгізілді, бұған 4 жылда бір рет тағы да
бір күн қосылып отырды.
Юлий Цезарь тұсындағы календарь реформасы
Юлиан календары кейінгі Римдік ай, күн календарына сүйеніп және Румуль
Августу тұсында б.э.д. VIII ғасырда жасалынған. Ежелгі календарь 10 айдан
тұрған.Жыл көктемнің алғашқы айларынан басталған. Мысалы, март – Марстың
атымен, апрель – Ашу деген егіншілік құдайының атымен, май – Жер құдайының
аты болса, июнь – құдай атымен аталған. Ал қалған айлар сан арқылы айтылып
отырған. Б.з.б. VII ғасырда Нупапели тұсында календарьға январь мен февраль
деген ай қосылған. Мұндағы Янус – аспан үсті құдайы, ал Февус – жер асты
құдайы деп аталған. Тропикалық жыл - 365 күн 5 сағат 46 секундтан тұрған.
Эвергет реформасынан бұрын б.э.д. 46 жылы күндік календарь ежелгі
Римде жасалған болатын. Осының өзі қазіргі халықаралық календарь
системасының негізіне айналды. Римде айлық календарь қолданылды. Ол бойынша
жыл 1 марттан басталды да, 12 айға бөлінген 155 күннен тұрды. Мұндай
календарьды маусым алмасуымен үйлестіруге болмайтындықтан б.э.д. VII
ғасырда 22 күннен тұратын қосымша ай енгізілді, бұл календарьға 2 жылда бір
рет қосылатын еді. Осылайша күндік календарь келіп шықты. Дәстүр бойынша ай
мен қосымша күн қосу правосы абыздар коллегияларының бірінің өкілі –
понтификтерге берілді.Олар өздерінің жағдайын пайдалана отырып бірде жылды
ұзартып, бірде қысқартып отырды. Бұл барған сайын күн есебін шатастырды,
сөйтіп календарьлық реформаны б.э.д. 46 жылы Юлий Цезарь жүргізді. Б.з.д.
46 жылы, яғни реформалау жылы Юлий Цезарь Сюзеген деген кісіні шақыртып,
календарьді дұрыстауға бұйрық береді. Ол январь мен декабрьдің арасына екі
ай қосады.
Реформаның негізінде Юлий Цезарь Египет календарь системасын алуға
бел байлады да, мұны даярлау үшін Созиген бастаған Александрия
астрономдарын шақырды. Жаңа календарьда 365 тәуліктен тұратын жылдың
египеттік ұзақтығы қабылданды. Бірақ астрономиялық жыл 365 күн және 6 сағат
болғандықтан, айырманы жою үшін әрбір төрт жылға бір тәулік қосылатын болып
шешілді. Қолайлы болу үшін бұл тәуліктер төрт жылда бір рет қысқа айға
қосылды. Юлиан календарының дәл еместігі оны қабылдағаннан кейін бірнеше
жүз жылдан соң барып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих факультеті
Деректану және тарихнама кафедрасы
Реферат
Тақырыбы: Хронология
Орындаған: ИП-61К топтың
студенті
Якияева Н. Н.
Тексерген: Қожабергенова
Ж. Б.
Алматы, 2007
Жоспары:
1. Хронология түсінігі және оның түрлері
2. Алғашқы календарьлармен Юлий Цезарь тұсындағы календарь
3. Жаңа документтерге дата қою жұмыстары
4. 12 жылдық жануарлар циклі және мүшел ұғымы
Хронология – уақыт өлшемі туралы ғылым. Ол өзінің атауын гректің
xpovos - уақыт және lovos ғылым деген сөздерінен алған. Бұл ғылым
екі бөлімнен: аспан денелерінің қозғалысын есептеп шығару жолымен дәл
астрономиялық уақытты табатын математикалық (астрономиялық) хронология және
тарихи хронологиядан тұрады. Хронология жалпы ғылым ретінде XVI – XVII
ғасырларда қалыптасты. Бұл хронология ғылым француз ғалымы Жозеф Скарлмгер
деген ғалымның есімімен байланысты. Оның Сокровища времён (1606ж.) деген
еңбегі шыққан болатын.
IX-XX ғасырларда хронология өзінің даму шегіне жетті. Бұл ғылымды
Христиан Людвиг әрі қарай жалғастырды. Оның еңбегі Справочник
математических и технических хронология деп аталды. Сонымен қатар, француз
А. Жериннің Учебник дипломатики, венгер ғалымы И. Сентпетерннің
Справочник и по хронологий деп аталатын еңбектері шыға бастады.
Астрономиялық хронологияда аспан әлемі құбылыстары қайталануының әр
түрлі заңдылықтарын зерттеп, есептеу арқылы олардың тура астрономиялық
уақытын белгілейді. Ал тарихи хронологияда – жазба немесе археологиялық
деректемелерді зерттеу және салыстыру негізінде түрлі тарихи оқиғалар мен
документтердің тура датасын анықтайтын көмекші тарихи пән.
Хронология – тарихи қалыптасқан білімдер жүйесі.
Тарихи хронология өз алдына екі міндетті – теориялық және қолданбалы
міндетті қояды. Біріншісі, уақытты есептеу жүйесін зерттегенде оларды
тарихи дамуы үстінде қарастырады, олардың арасындағы қатынастарды анықтайды
және даталарды бір хронологиялық жүйеден екіншісіне аудару принциптерін
жасап шығарады. Екіншісі оқиғалардың датасын қазіргі датаға және жыл
санаудың жалпы қабылданған жүйесіне аудару үшін, осыған байланысты тарихи
оқиғалардың датасын анықтау және нақтылау үшін жоғарыда көрсетілген
ережелерді жүзеге асыруды қамтиды.
Қосалқы тарихи пәндердің ішінен хронология ең маңыздыларының бірі
болып саналады, өйткені тарихтың қандай да болсын кесегін оқып үйренудің
негізгі шарты оқиғалардың жүйелілігі мен датаны дұрыс қою болып табылады.
Хронология методтарына сүйене отырып тарихшы тарихи документтер мен
актілердің дәл датасын қалпына келтіреді. Бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін
белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір халықтың қолданған уақыт өлшеуінің
қалыптасуымен ерекшеліктерімен бүкіл тарихын жақсы білуі керек. Халықтардың
көп ғасырлық қатар өмір сүруі, экономикалық, саяси және мәдени байланыстар
каленьдарлық жүйеде көптеген элементтердің араласып, өзара алмасуына алып
келді. Бұның үстіне көп ұлтты мемлекеттерде уақыт есебі әр ұлттарда әр
түрлі болуы мүмкін. Мысалға, біздің елімізде халықтардың бірінің
календарьлық жүйесі уақыттың Күн есебі дейтінмен жүргізілсе, ал екінші
біреулері уақыт есебін Айға қарап жүргізеді. Екі тәсіл де алғашқы ежелгі
шығыс календарьларынан шыққан. Сондықтан да СССР тарихшысы бүкіл дүние жүзі
халықтарының уақыт есебінен пайда болып, даму процесімен және ежелгі
заманнан бастап осы уақытқа дейінгі календарьлардың негізгі жүйелерімен
таныс болуға тиіс.
Уақыт ішінде белгілі бір жүйелілікпен тарихи оқиғаларды орналастыру
принципін ежелгі дүниенің сонау алғашқы тарихшылары да білген. Осы
принциптің өзі орта ғасырлар тарихи шығармалары – орыс жылнамалары мен
Батыс Европа мемлекеттері хроникаларының негізіне алынды. Хронология
проблемалары бойынша алғашқы ғылыми трактаттар да ерте пайда болды.
Шежірелік оқиғаларға даталар қоюмен байланысты бірқатар мәселелерді шешудің
қажеттілігінен ежелгі Русьте, XII ғасырдың өзінде-ақ хронологиялық
мәселелерге арналған новгородтық Кириктің еңбегі шықты
Бұдан былай да Орыс мемлекеттерінде правословие шіркеуінің қажеті үшін
календарьлық анықтағыштарды шығару жұмыстары талай рет жүргізді. Бұл
жұмыстар, әсіресе XV ғасырдың аяғынан бастап белсенді түрде жүргізіле
бастады, өйткені дүниенің жаралуынан бастап есептелген жыл санауда
жетінші мыңдық бітті (1492+5508), пасхалийді келесі мың жылдыққа құрастыру
қажеттігі туды.
XVI – XVII ғасырларда хронология мәселелеріне ынта қою Россияда кейбір
практикалық қажеттіктерге де байланысты болды. Бірақ тарихи хронология
дербес ғылыми пән ретінде XVIII ғасырдың аяғында – XIX ғасырдың басында
ғана қалыптаса бастады. Россияда хронологияға ғылыми тұрғыдан ынта қоюды
дамытудағы маңызды кезең XX ғасырдың басына жатады. Ол Юлиан календары
реформасын әзірлеуге байланысты болды. Бұл жөнінде алдымен Н. В. Степанов
пен Д. О. Святскийдің еңбектерін айтуға болады.
Ұлы Октябрь социалистік революциясынан кейін хронология қосалқы тарих
пән болып түпкілікті қалыптасты. 20-жылдары мұнымен А.М.Большаков,
И.Ф.Полак, Г.П.Саар, С.Н. Быковский, ал 30-жылдары В. А. Россовская, В. К.
Никольский және басқалар да шұғылданды. 1939 жылы хронология жөнінде Н. В.
Устюговтың лекциялар курсы, ал 1944 жылы Л. В. Черепниннің оқу құралы пайда
бола бастады. Отан соғысынан кейін тарихи ғылымның жалпы өрлеуіне
байланысты хронологияға, оның ішінде тарихи хронологияға едәуір ынта қойыла
бастады. Жалпы хронология жөнінде Н. Г. Бережковтың, А. Г. Кузьминнің,
сондай-ақ мұсылман, түрік-монғол жыл санауларының басқа да жүйелері бойынша
бірқатар жұмыстар атқарыла бастады.
Алғашқы календарьлар
Уақыт санаудың табиғат берген есептеу бірліктері – тәуліктер, ай және
жыл – ең ежелгі календарьлардың негізіне алынды.
Календарь сөзі латынша calendae , яғни әр айдың бірінші күні
деген сөзден шыққан, бірақ табиғаттың кезеңді құбылыстарына негізделген
уақыт санау жүйесінің өзі едәуір ертеде шыққан. Календарьды алғашқы
құрастырушылар үлкен қиыншылықтарға ұшырады, өйткені жоғарыда аталған
уақытты есептеу бірліктері өлшем болып шықпады. Синодистік айдың тәулік
саны бірдей болмады, ал астрономиялық жылды ай мен тәуліктің бірдей санына
бөлуге болмады. Бұл жағдай адамдарды берілген бірліктердің келісілген
деректерін іздеуге мәжбүр етті, бұл бірнеше календарьлық жүйені тудырды.
Бұлардың ең көп тарағандары айлық жүйе, мұнда тәуліктер аймен үйлестірілді,
айлық-күндік, мұнда тәулік пен ай жылмен үйлестірілді және күндік, мұнда
жыл мен тәулік үйлестірілген.
Айлық календарьлар б.э.д. үшінші мың жылдықтың ортасында ежелгі
Вавилонда пайда болды. Бұларды ертедегі еврейлер, қытайлар, гректер,
римдіктер пайдаланды. Қазіргі уақытта ай календары Шығыс елдерінде –
Түркияда, Ауғанстанда, Пакистанда т.б. таралған.
Айлық календарь бойынша жаңа айдан бастап әрбір ай ауыспалы түрде 29
және 30 тәулікке созылады. 12 ай айлық жылды құрайды, бұл 354 тәулікке тең
болады. Ежелгі Египет тұрғындарына календарьлық және астрономиялық
жылдардың арасындағы үйлеспеушілік мәлім еді. Мұны жою үшін жеке дәуірлерде
календарьға қосымша күн енгізудің жобалары ұсынылды. Б.э.д. 26 жылда
Александрияда Эвергеттің реформасы бойынша 30 күндік 12 айдан және 5
қосымша күннен тұратын тұрақты жыл енгізілді, бұған 4 жылда бір рет тағы да
бір күн қосылып отырды.
Юлий Цезарь тұсындағы календарь реформасы
Юлиан календары кейінгі Римдік ай, күн календарына сүйеніп және Румуль
Августу тұсында б.э.д. VIII ғасырда жасалынған. Ежелгі календарь 10 айдан
тұрған.Жыл көктемнің алғашқы айларынан басталған. Мысалы, март – Марстың
атымен, апрель – Ашу деген егіншілік құдайының атымен, май – Жер құдайының
аты болса, июнь – құдай атымен аталған. Ал қалған айлар сан арқылы айтылып
отырған. Б.з.б. VII ғасырда Нупапели тұсында календарьға январь мен февраль
деген ай қосылған. Мұндағы Янус – аспан үсті құдайы, ал Февус – жер асты
құдайы деп аталған. Тропикалық жыл - 365 күн 5 сағат 46 секундтан тұрған.
Эвергет реформасынан бұрын б.э.д. 46 жылы күндік календарь ежелгі
Римде жасалған болатын. Осының өзі қазіргі халықаралық календарь
системасының негізіне айналды. Римде айлық календарь қолданылды. Ол бойынша
жыл 1 марттан басталды да, 12 айға бөлінген 155 күннен тұрды. Мұндай
календарьды маусым алмасуымен үйлестіруге болмайтындықтан б.э.д. VII
ғасырда 22 күннен тұратын қосымша ай енгізілді, бұл календарьға 2 жылда бір
рет қосылатын еді. Осылайша күндік календарь келіп шықты. Дәстүр бойынша ай
мен қосымша күн қосу правосы абыздар коллегияларының бірінің өкілі –
понтификтерге берілді.Олар өздерінің жағдайын пайдалана отырып бірде жылды
ұзартып, бірде қысқартып отырды. Бұл барған сайын күн есебін шатастырды,
сөйтіп календарьлық реформаны б.э.д. 46 жылы Юлий Цезарь жүргізді. Б.з.д.
46 жылы, яғни реформалау жылы Юлий Цезарь Сюзеген деген кісіні шақыртып,
календарьді дұрыстауға бұйрық береді. Ол январь мен декабрьдің арасына екі
ай қосады.
Реформаның негізінде Юлий Цезарь Египет календарь системасын алуға
бел байлады да, мұны даярлау үшін Созиген бастаған Александрия
астрономдарын шақырды. Жаңа календарьда 365 тәуліктен тұратын жылдың
египеттік ұзақтығы қабылданды. Бірақ астрономиялық жыл 365 күн және 6 сағат
болғандықтан, айырманы жою үшін әрбір төрт жылға бір тәулік қосылатын болып
шешілді. Қолайлы болу үшін бұл тәуліктер төрт жылда бір рет қысқа айға
қосылды. Юлиан календарының дәл еместігі оны қабылдағаннан кейін бірнеше
жүз жылдан соң барып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz