Экономиканың аймақтық дамуы
Кіріспе
Негізгі бөлім:
А) Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Ә) Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
Б) Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
В) Орталық Қазақстанның инвестициялық қарқынды жобалары
Қорытынды:
Орталық Қазақстанның аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы күтілетін нәтижелер
Негізгі бөлім:
А) Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Ә) Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
Б) Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
В) Орталық Қазақстанның инвестициялық қарқынды жобалары
Қорытынды:
Орталық Қазақстанның аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы күтілетін нәтижелер
Орталық Қазақстанның 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы - « Қазақстанның әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің қатарына кіру Стратегиясы » деген Елбасының 2006 жылдың 1 наурызында Қазақстан халқына жолдаған Үндеуі және Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы негізінде жасалып, Орталық Қазақстанның әлеуметтік экономикалық жедел дамуының орташа жоспары болып отыр.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Орталық Қазақстанныңн аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер, толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді, қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып, оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау қалаларында семинарлар өткізілді.
Орталық Қазақстанның экономика мен бюджетті жоспарлау департаментінің тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты облыстың ірі қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика жүйесіндегі алар орны мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу Орталығы Орталық Қазақстанның жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Орталық Қазақстанныңн аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер, толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді, қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып, оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау қалаларында семинарлар өткізілді.
Орталық Қазақстанның экономика мен бюджетті жоспарлау департаментінің тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты облыстың ірі қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика жүйесіндегі алар орны мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу Орталығы Орталық Қазақстанның жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Негізгі бөлім:
А) Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Ә) Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
Б) Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
В) Орталық Қазақстанның инвестициялық қарқынды жобалары
Қорытынды:
Орталық Қазақстанның аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы күтілетін
нәтижелер
Кіріспе
Орталық Қазақстанның 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы
- Қазақстанның әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің
қатарына кіру Стратегиясы деген Елбасының 2006 жылдың 1 наурызында
Қазақстан халқына жолдаған Үндеуі және Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы негізінде жасалып, Орталық
Қазақстанның әлеуметтік экономикалық жедел дамуының орташа жоспары болып
отыр.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті
жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту
стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының
жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Орталық Қазақстанныңн аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту
мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап
беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу
орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің
мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер
анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып
отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық
дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер,
толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді,
қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге
асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау
кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып,
оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары
айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ
келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да
мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және
қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау
қалаларында семинарлар өткізілді.
Орталық Қазақстанның экономика мен бюджетті жоспарлау
департаментінің тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты
облыстың ірі қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика
жүйесіндегі алар орны мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік
зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу
Орталығы Орталық Қазақстанның жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына
институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
Стратегия – кеңестер мен ақылдасулардың қорытындысы және терең
зерттеулердің қысқаша баяндамасы болып табылады.
Баяндамалардың толықтай түрін Орталық Қазақстанның экономика және
бюджетті жоспарлау департаментінен, Алматыдағы дүниежүзілік Банк
кеңсесінен, АҚ Маркетингтік- аналитикалық зерттеу Орталығынан алып
танысуға болады.
Аймақтық экономикаға жүргізілген зерттеулер мен келтірілген анализ
қорытындыларының негізінде Орталық Қазақстанның даму бағдарламасының
алғышарттары, мақсат-міндеттері анықталып, салааралық құнды жобалардың
тізімі жасалынды.
Осы алғышарттар, келешектегі мақсат-міндеттер Қарғанды, Жезқазған,
Балқаш қалаларында өткізілген семинарларда жергілікті жұртшылықтың
қатысуымен талқыланды.
Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Бүгінгі таңда аймақтардың экономикалық даму нәтижелері олардың
жедел өзгермелі халықаралық және ұлттық деңгейдегі нарықтық қатынастарға
тезірек бейімделу қабілетіне байланысты болып отыр.
Аймақтардың келешектегі экономикалық жағдайын жақсарту үшін стратегиялық
тұрғыдан жоспарланған экономикалық даму бағыттары пайдаланылып отыр.
Жергілікті экономикалық даму (ЖЭД) аймақтың (қаланың) экономикалық
потенциалын қалыптастыра отырып, аймақтың болашақтағы экономикалық дамуын
жетілдіріп, халықтың тұрмыс деңгейін көтеруді көздеп отыр.
Экономикалық дамуды жетілдіріп, аймақтың тұрғындарын еңбекпен қамтамасыз
етуге бағытталған осындай күрделі процесске жеке меншік иелері, мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдар бірлесе отырып ат салысуы тиіс.
Әрбір қала мен елді мекен экономикалық дамуды жетілдіруге қолайлы
өзіндік жергілікті жағдайларымен сипатталады. Аталмыш жергілікті жағдайлар
экономикалық даму стратегиясын ендіру мен қалыптастыруға негіз бола алады.
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, жергілікті күшті экономиканы қалыптастыру
үшін қауымдар жергілікті жердің әлді, әлсіз жақтарын және мүмкіндіктері
мен қауіптерін ескере отырып, бірлескен стратегиялық тұрғыда жоспарланған
іс әрекеттер жүргізуі тиіс.
Бұндай процесс аймақтарға деген бизнестің, жұмысшы күші мен жәрдем
институттарының қызығушылығын арттырады.
ЖЭД тәжірибе жүзінде 1970-шы жылдардың басында қолға алынды, сол
кездері жергілікті басқару органдары аймақтар мен қалаларды экономикалық
жағынан нығайтудың қажеттілігін білді.
Жеке секторларды дамытудағы келеңсіздіктерді жойып әлеуметтік
–экономикалық дамуды белсенді түрде зерттей отырып, нығайту мақсатында
стратегиялық бағдарламалар мен жобалар қабылданып отырылды. Осылайша,
аймақтар өзінің экономикалық базасын ұлғайтып, тұрғындарды еңбекпен
қамтамасыз етіп отырды.
Қазіргі таңда қалалар мен аудандық жерлердің алдында бұдан да зор
мақсаттар қойылып отыр, ол дегеніміз аймақтардың жергілікті экономикалық
дамуын стратегиялық жоспарлы түрде жүргізу қажеттігінің зор маңызы бар
екенін көрсетеді.
Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
ФОКУС ҚҰРАЛДАР
1960-жж. бастап 1980-жж. басына
дейін.
Жергілікті районың сыртқы мобилдық Ірі гранттар, салықтардың
өндіріске инвестицияларды тарту мөлшерлерің төмендету, өндірістік
Ірі компаниялар үшін субсидиялар инвесторларға жұмсақ несиелер
Берік инфрақұрылымға Берік инвестицияларға субсидтенген
инвестицияларды жүзеге асыру инвестициялар
(тек мемлекеттік секторы үшін) Арзан жұмыс күшін жалдау арқылы
өндірістік шығындардың төмендету
фокусы
1980-жж.-нан 1990-жж. ортасына
дейін
Бар болған жергілікті Бизнестің бөлек субъекттеріне тіке
кәсіпорындардың сақтауы мен дамуы төлемдер
Ішкі инвестицияларды тарту кезінде Жұмысқа арналған
оған үнемі акцент жасау, бірақ бизнес-инкубаторлараумақтар
әдетте, нақты салаларға немесе Техникалық кеңес беру, шағын
белгілі географиялық жерлерге кәсіпорындарды қолдау және
бағытталған әрекет тренингтер өткізу
(мемлекеттік сектордың Жаңа кәсіпорындардың шығаруын қолдау
басшылығымен) Берік және жұмсақ инфрақұрылымдарға
инвестциялар
1990-жж. аяғы
Іскер ахуалын түгелімен жайлы Жергілікті іскер аухалын жайлы
қалыптастыру қалыптастыруға бағытталынған
Жұмсақ инфрақұрылымдарға біріктірілген стратегия
инвестициялар (мысалы, адам Жергілікті компаниялардың дамуын
қорларын даму, біліммен алмасу, ынталандыру
реттеуді рационалдау) Жергілікті қоғамның арасында
Мемлекеттік-жеке әріптестік қарымқатынастарды және
Жалпақ жұрттың берекесі үшін жеке ынтымақтастықты дамыту
сектордың инвестицияларын қолдану Бірлескен іскер байланыстарды дамыту
Жергілікті тұрғындар және әлеуетті Еңбек күшті дамыту және жұмсақ
инвесторлар үшін өмірдің сапасын инфрақұрылымды қамтамасыз ету
жақсарту Өмір тіршілігінің сапасын
Жергілікті артықшылықтар тұғысынан жақсартуына қолдай жасау
қарағанда, ішкі инвестицияларды Қызмет көрсету секторына және
тарту өндірістік секторына акцент жасау
(әдетте мемлекеттік сектордың Экономикалық байланысқан бизнес
басшылығымен) кластерлерді ынталандыру
Аумақтық және жергілікті
экономикалық даму бағдарламасын
енгізу
Кесте. Аймақтық дамуға әсер етуші факторлар
Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
Қазақстан Республикасының эконмика мен бюджетті жоспарлау
министрлігінің аймақтарды бәсекелестік даму стратегиясының Әдістемесі мен
Дүние жүзілік банктің территориялық стратегиялық даму жобасы бойынша
Стратегия– болжау, мақсат, міндет, бағдарламалар мен жобалар деген бес
компоненттен тұрады.
Территориялық даму Стратегиясының болжамы төмендегідей анықталады:
Орталық Қазақстанның - дамыған өндірістік және жоғары технологиялы,
экспортқа өнім шығаратын, бәсекеге қабілеттті қосымша құнды өнім өндіретін,
Қазақстанның автокөлік және темір жолдары бойынша маңызды торабы болатын,
халқының тұрмыс деңгейі жоғары аймақ болады.
2 тарауда көрсетілген аймақтық экономика бағасы, анализдер мен ақыл
–кеңестер нәтижесінің негізінде төмендегідей мақсаттар айқындалды,
кейінірек олар бағдарламалар мен салалық және өндірістік жобалар арқылы
жүзеге асатын болады.
Стратегияның стратегиялық мақсаттары:
1. Облыс экономикасын түрлендіру шикізат секторына деген тәуелділіктің
азаюы
2. Экономиканы жақсарту мақсатында адамдар ресурсын дамыту
3. Бизнес-климатты жақсарту және шағын, орта бизнестің өркендеуіне
көмек беру, әсіресе экспорттық бағыттағы өндірісті дамыту
4. Аймақты территориялық тұрғыдан тиімді ұйымдастыру
5. Аймақтың тұрғындарының хал ахуалын жақсарту
Стратегияның мақсат міндеттері, жобалары мен бағдарламалары төмендегі
Болжамнан жобаға көшу деген матрицада келтірілген.
Орталық Қазақстанныңның аумақтық дамуының мақсаттары
СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТТАР
1 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ 2 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Облыстың экономикасын
әртараптандырушикізат Экономикалық дамуды
секторынан тәуелділігін қамтамасыздандыру үшін адам
төмендету қорларын дамыту
4 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Аймақтың тиімді аумақтық
ұйымдастыру
.
3 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Бизнес-ортаны жақсарту
5 СТРАТЕГИЛЫҚ МАҚСАТ
Аймақ халықтың өмір сапасын
арттыру
Ұттық және аймақтық деңгейдегі жетекші қалаларды қалыптастыру: Жетекші
қалалардың екі түрі болады – ұлттық және аймақтық деңгейдегі қалалар.
Ұлттық деңгейдегі қалалар- Қарағанды, Теміртау қалалары, Сары-Арқао
макроаймағының орталығы.
Аймақтық деңгейдегі қалалар - Балқаш, Жезқазған-Сатпаев қалалары.
Қарағанды, Теміртау, Балқаш, Жезқазған-Сатпаев қалаларының жетекші
қалалар болу критерийлеріне келесі факторлар кіреді:
• Экономикалық жағынан дамыған ірі қала және басқару орталығы;
• Транспорт торабы және ішкі сыртқы транспорттық дәліз;
• Потенциалды ішкі және сыртқы сауда рыногына жақын шоғырлану.
Жетекші қалалар өкілдерімен кәсіпкерлермен, бизнес -
ассоциацияларымен, жергілікті басшылық өкілдерімен, академия және ғылыми
мекемелермен, мемлекттік емес ұйымдармен жұмысшы кездесулер барысында
қалалардың негізгі мәселелері анықталып, оларды шешу мен дамыту бағыттары
айқындалды.
Қарағанды қаласының негізгі мәселелері:
• Коммуналдық қызметтің негізгі қорларының ескіруі;
• Жылу энергиясының тапшылығы 300 Гкалсағат жуық.
• ;
• Қайта өңдеу өндірісінің жоқтығы, оның ішінде жеміс жидек және ет
өнімдерін сақтау, өңдеу қымбатшылыққа ұшырап, ішкі саудада тапшы
болып барады;
• Экологиялық мәселелер – ауа ластануы, тұрмыстық және өндірістік
қалдықтар;
• Жаңа өндірістер ашуға жер учаскелерінің жетіспеушілігі.
Теміртау қаласының негізгі мәселелері:
• Ауа ластануының жоғары деңгейі;
• Коммуналдық қызметтің негізгі қорларының ескіруі;
• Жылу және электр энергиясының тапшылығы;
• Аймақтағы инвестициялық жобалардың жеткіліксіз түрде қаржылануы;
• Жаңа өндірістер ашуға жер учаскелерінің жетіспеушілігі;
• Жоғарыдағы мәселелерді шешу үшін Қала әкмшілігінде мамандардың
жетіспеушілігі.
Жезқазған, Сәтпаев қалаларының негізгі мәселелері:
• Жезқазған, Сәтпаев қалаларының экономикалық және әлеуметтік даму
жағынан ЖШС Қазақмыс корпорациясы мен Жезқазған мыс запастары
кенішінің тұрақты жұмыс істеуіне тәуелділігі;
• Жылу энергиясының тапшылығы (жылу қуатының ағымды тапшылығы 180
Гкалсағатты құрап отыр);
• Кеңгір су қоймасының тұрақсыз запастары қаланың өсімдіктерін суаруды
қамтамасыз ете алмайды және жаңа өндірістер ашыла қалған жағдайда су
ресурстарының тапшылығына ұшырайды;
• Ауыз су сапасының тұрақсыздығы;
• Қала территориясында транзиттің жоқ болуы, оның келешектегі дамуына
кері әсерін тигізеді.
Балқаш қаласының негізгі мәселелері:
• Балқаш қаласының экономикалық және әлеуметтік даму жағынан ӨҰ
Балхашцветмет пен Жезқазған мыс запастары кенішінің тұрақты жұмыс
істеуіне тәуелділігі;
• ӨҰ Балхашцветмет ластануына байланысты пайда болған қаладағы ауыр
экологиялық жағдай денсаулық сақтау мен ауылшаруашылығын дамытуға
кедергі болып отыр;
• Ұзақ мерзімді ауруға шалдыққан балалар, сөйлеу жүйесі бұзылған балалар
мен туа біткен ауру балалар санының ұлғаюы, арнайы бала бақшалар, БДҮ
және коррекциялық емдік мекемелер жоқтығы;
• Балқаш көлінің ласталып, майдалануы;
• Инфрақұрылымдық объектілердің негізгі қорларының тозып кетуі мен тұғын
үйлер қорының ескіруі, халықты орталықтандырылған газбен жабдықтаудың
жоқтығы;
• Қала мен Ақтоғай ауданы арасындағы шекаралық жерді әкімшілік жағынан
тиімсіз бөлу қаланың үндесе жұмыс істеуіне әсіресе туризм саласында
жұмыс жүргізуге кедергі келтіріп отыр;
• Шағын және орта өндірістік бизнестің нашар дамуы;
• ӨҰ Балхашцветмет басшылығының әлеуметтік жағынан қоршаған ортаны
қорғау жөніндегі жауапкершілігінің аздығы, қарамағындағы жұмысшылардың
денсаулық сақтау, балаларға, көлді келер ұрпаққа сақтау мәселелеріне
салғырттықпен қарап отырғандығы;
• Қала сыртында шашылған тұрмыстық және өндірістік қатты қалдықтар
атмосфераны, жер құнарын, жер асты суларын ластаудың бірден бір көзі
болып отыр.
Аймақтың экономиалық жағдайына қарай , жетекші қалаларға байланысты
инфрақұрлымдық салаларды (қатал инфрақұрылымды), адамдар ресурсын дамытып,
бизнес-орта мен экологиялық жағдайды жақсартып, экономика мен
институтционалдық саланы түрлендіру мақсатында жаңа өндірістер салу қажет.
Жетекші қалалар дамуы қалаларадың даму стратегиясына сәйкес олардың
ұлттық, аймақтық дәрежеде алар орнын ескере отырып жүргізіледі. Жетекші
қалалар, өздеріне жақын маңдағы қалашықтар мен ауылдық жерлерді біріктіре
отырып аймақты кластерлер қалыптастыру мен кәсіпкерлікті дамытудың
катализаторлары болады. Қалашықтардың мәселелері жетекші қалалардың
агломерациясына енгізілу арқылы шешіліп отырады, сонымен бірге қалалар
экономикасының өндірістік өнеркәсіптерге тәуелділігі жойылып, тұрмысты
жақсартушы инфрақұрылымдар мен шағын бизнестің дамуы арқылы болады.
Жетекші қалалар өкілдерімен, кәсіпкерлермен, бизнес -
ассоциацияларымен, жергілікті басшылық өкілдерімен, академия және ғылыми
мекемелермен, мемлекттік емес ұйымдармен жұмысшы кездесулер барысында
қалалардың негізгі мәселелері анықталып, оларды шешу мен дамыту бағыттары
айқындалды. Бұл тарауда ғылыми зерттеу институтының ұстанымдық зерттеу
қорытындыларының қысқаша мазмұны беріліп отыр.
Тұрмыстық жағынан қамтамасыз етуші инфрақұрылымдар:
Облыс бойынша энергия тапшылығын азайту мақсатында 2007-2015 жылдар
аралығында мемлекеттік-жеке серіктестік шартында энергия өндіруші жаңа
объектілер соғу қарастырылуда: Қарағанды қаласында жаңа ТЭЦ-4 электр қуаты
500-600 МВт және жылу қуаты-1180 Гкалс (2007-2013 ж.), ВЛ-110кВ ПС
Сантехническая – НС 1, 2, 3 (2008-2009 ж.), бу құбырлары К-12-4,2Т
Шахтинск қаласында (2008-2010 ж) Шахтинская ТЭЦ соғу жобаланып отыр.
2007-2015 жылдар аралығында жеке меншік есебінен энергиялық қуатты
көбейту жоспарланып отыр: Қарағанды қаласы бойынша - жылуды ТЭЦ-3 175
Гкалс көбейтіп, 140 МВт электр қуатын (2007-2009 ж.), Абай ауданының
Топар поселкесінде КарГРЭС-2 соғу жоспарланып, 55 МВт қуаты бар К-55
құбырына (2007 ж.) монтаж жасау, Теміртау аласы бойынша орнатылған КарГРЭС-
1 қуатын 240 МВт дейін (2007-2009 ж.) және ТЭЦ- 2 185 МВт (2007-20015 жж)
көбейту жоспарланып отыр.
2007 жылы энергетиканы дамыту аумақтық Бағдарламасының әзірлеуі аяқтауы
жоспарлауда, осы Бағдарламада келешекте мынадай шараларды орындауында
ескеріледі:
- Қарағанды, Теміртау, Жезқазған, Балқаш, Шахтинск қалаларында жаңа
энергия құатылықтарын қайта өндеу және іске қосу;
- шағын қалаларда және поселкелерде орталық жылумен қамсыздандыруды дамыту
және этаптық қалпына келтіру;
- аулдық электр ... жалғасы
Кіріспе
Негізгі бөлім:
А) Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Ә) Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
Б) Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
В) Орталық Қазақстанның инвестициялық қарқынды жобалары
Қорытынды:
Орталық Қазақстанның аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы күтілетін
нәтижелер
Кіріспе
Орталық Қазақстанның 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы
- Қазақстанның әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің
қатарына кіру Стратегиясы деген Елбасының 2006 жылдың 1 наурызында
Қазақстан халқына жолдаған Үндеуі және Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы негізінде жасалып, Орталық
Қазақстанның әлеуметтік экономикалық жедел дамуының орташа жоспары болып
отыр.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті
жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту
стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының
жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Орталық Қазақстанныңн аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту
мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап
беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу
орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің
мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер
анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып
отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық
дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер,
толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді,
қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге
асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау
кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып,
оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары
айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ
келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да
мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және
қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау
қалаларында семинарлар өткізілді.
Орталық Қазақстанның экономика мен бюджетті жоспарлау
департаментінің тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты
облыстың ірі қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика
жүйесіндегі алар орны мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік
зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу
Орталығы Орталық Қазақстанның жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына
институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
Стратегия – кеңестер мен ақылдасулардың қорытындысы және терең
зерттеулердің қысқаша баяндамасы болып табылады.
Баяндамалардың толықтай түрін Орталық Қазақстанның экономика және
бюджетті жоспарлау департаментінен, Алматыдағы дүниежүзілік Банк
кеңсесінен, АҚ Маркетингтік- аналитикалық зерттеу Орталығынан алып
танысуға болады.
Аймақтық экономикаға жүргізілген зерттеулер мен келтірілген анализ
қорытындыларының негізінде Орталық Қазақстанның даму бағдарламасының
алғышарттары, мақсат-міндеттері анықталып, салааралық құнды жобалардың
тізімі жасалынды.
Осы алғышарттар, келешектегі мақсат-міндеттер Қарғанды, Жезқазған,
Балқаш қалаларында өткізілген семинарларда жергілікті жұртшылықтың
қатысуымен талқыланды.
Аймақтың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе
Бүгінгі таңда аймақтардың экономикалық даму нәтижелері олардың
жедел өзгермелі халықаралық және ұлттық деңгейдегі нарықтық қатынастарға
тезірек бейімделу қабілетіне байланысты болып отыр.
Аймақтардың келешектегі экономикалық жағдайын жақсарту үшін стратегиялық
тұрғыдан жоспарланған экономикалық даму бағыттары пайдаланылып отыр.
Жергілікті экономикалық даму (ЖЭД) аймақтың (қаланың) экономикалық
потенциалын қалыптастыра отырып, аймақтың болашақтағы экономикалық дамуын
жетілдіріп, халықтың тұрмыс деңгейін көтеруді көздеп отыр.
Экономикалық дамуды жетілдіріп, аймақтың тұрғындарын еңбекпен қамтамасыз
етуге бағытталған осындай күрделі процесске жеке меншік иелері, мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдар бірлесе отырып ат салысуы тиіс.
Әрбір қала мен елді мекен экономикалық дамуды жетілдіруге қолайлы
өзіндік жергілікті жағдайларымен сипатталады. Аталмыш жергілікті жағдайлар
экономикалық даму стратегиясын ендіру мен қалыптастыруға негіз бола алады.
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, жергілікті күшті экономиканы қалыптастыру
үшін қауымдар жергілікті жердің әлді, әлсіз жақтарын және мүмкіндіктері
мен қауіптерін ескере отырып, бірлескен стратегиялық тұрғыда жоспарланған
іс әрекеттер жүргізуі тиіс.
Бұндай процесс аймақтарға деген бизнестің, жұмысшы күші мен жәрдем
институттарының қызығушылығын арттырады.
ЖЭД тәжірибе жүзінде 1970-шы жылдардың басында қолға алынды, сол
кездері жергілікті басқару органдары аймақтар мен қалаларды экономикалық
жағынан нығайтудың қажеттілігін білді.
Жеке секторларды дамытудағы келеңсіздіктерді жойып әлеуметтік
–экономикалық дамуды белсенді түрде зерттей отырып, нығайту мақсатында
стратегиялық бағдарламалар мен жобалар қабылданып отырылды. Осылайша,
аймақтар өзінің экономикалық базасын ұлғайтып, тұрғындарды еңбекпен
қамтамасыз етіп отырды.
Қазіргі таңда қалалар мен аудандық жерлердің алдында бұдан да зор
мақсаттар қойылып отыр, ол дегеніміз аймақтардың жергілікті экономикалық
дамуын стратегиялық жоспарлы түрде жүргізу қажеттігінің зор маңызы бар
екенін көрсетеді.
Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
ФОКУС ҚҰРАЛДАР
1960-жж. бастап 1980-жж. басына
дейін.
Жергілікті районың сыртқы мобилдық Ірі гранттар, салықтардың
өндіріске инвестицияларды тарту мөлшерлерің төмендету, өндірістік
Ірі компаниялар үшін субсидиялар инвесторларға жұмсақ несиелер
Берік инфрақұрылымға Берік инвестицияларға субсидтенген
инвестицияларды жүзеге асыру инвестициялар
(тек мемлекеттік секторы үшін) Арзан жұмыс күшін жалдау арқылы
өндірістік шығындардың төмендету
фокусы
1980-жж.-нан 1990-жж. ортасына
дейін
Бар болған жергілікті Бизнестің бөлек субъекттеріне тіке
кәсіпорындардың сақтауы мен дамуы төлемдер
Ішкі инвестицияларды тарту кезінде Жұмысқа арналған
оған үнемі акцент жасау, бірақ бизнес-инкубаторлараумақтар
әдетте, нақты салаларға немесе Техникалық кеңес беру, шағын
белгілі географиялық жерлерге кәсіпорындарды қолдау және
бағытталған әрекет тренингтер өткізу
(мемлекеттік сектордың Жаңа кәсіпорындардың шығаруын қолдау
басшылығымен) Берік және жұмсақ инфрақұрылымдарға
инвестциялар
1990-жж. аяғы
Іскер ахуалын түгелімен жайлы Жергілікті іскер аухалын жайлы
қалыптастыру қалыптастыруға бағытталынған
Жұмсақ инфрақұрылымдарға біріктірілген стратегия
инвестициялар (мысалы, адам Жергілікті компаниялардың дамуын
қорларын даму, біліммен алмасу, ынталандыру
реттеуді рационалдау) Жергілікті қоғамның арасында
Мемлекеттік-жеке әріптестік қарымқатынастарды және
Жалпақ жұрттың берекесі үшін жеке ынтымақтастықты дамыту
сектордың инвестицияларын қолдану Бірлескен іскер байланыстарды дамыту
Жергілікті тұрғындар және әлеуетті Еңбек күшті дамыту және жұмсақ
инвесторлар үшін өмірдің сапасын инфрақұрылымды қамтамасыз ету
жақсарту Өмір тіршілігінің сапасын
Жергілікті артықшылықтар тұғысынан жақсартуына қолдай жасау
қарағанда, ішкі инвестицияларды Қызмет көрсету секторына және
тарту өндірістік секторына акцент жасау
(әдетте мемлекеттік сектордың Экономикалық байланысқан бизнес
басшылығымен) кластерлерді ынталандыру
Аумақтық және жергілікті
экономикалық даму бағдарламасын
енгізу
Кесте. Аймақтық дамуға әсер етуші факторлар
Орталық Қазақстанның территориялық стратегиялық даму сипаты
Қазақстан Республикасының эконмика мен бюджетті жоспарлау
министрлігінің аймақтарды бәсекелестік даму стратегиясының Әдістемесі мен
Дүние жүзілік банктің территориялық стратегиялық даму жобасы бойынша
Стратегия– болжау, мақсат, міндет, бағдарламалар мен жобалар деген бес
компоненттен тұрады.
Территориялық даму Стратегиясының болжамы төмендегідей анықталады:
Орталық Қазақстанның - дамыған өндірістік және жоғары технологиялы,
экспортқа өнім шығаратын, бәсекеге қабілеттті қосымша құнды өнім өндіретін,
Қазақстанның автокөлік және темір жолдары бойынша маңызды торабы болатын,
халқының тұрмыс деңгейі жоғары аймақ болады.
2 тарауда көрсетілген аймақтық экономика бағасы, анализдер мен ақыл
–кеңестер нәтижесінің негізінде төмендегідей мақсаттар айқындалды,
кейінірек олар бағдарламалар мен салалық және өндірістік жобалар арқылы
жүзеге асатын болады.
Стратегияның стратегиялық мақсаттары:
1. Облыс экономикасын түрлендіру шикізат секторына деген тәуелділіктің
азаюы
2. Экономиканы жақсарту мақсатында адамдар ресурсын дамыту
3. Бизнес-климатты жақсарту және шағын, орта бизнестің өркендеуіне
көмек беру, әсіресе экспорттық бағыттағы өндірісті дамыту
4. Аймақты территориялық тұрғыдан тиімді ұйымдастыру
5. Аймақтың тұрғындарының хал ахуалын жақсарту
Стратегияның мақсат міндеттері, жобалары мен бағдарламалары төмендегі
Болжамнан жобаға көшу деген матрицада келтірілген.
Орталық Қазақстанныңның аумақтық дамуының мақсаттары
СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТТАР
1 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ 2 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Облыстың экономикасын
әртараптандырушикізат Экономикалық дамуды
секторынан тәуелділігін қамтамасыздандыру үшін адам
төмендету қорларын дамыту
4 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Аймақтың тиімді аумақтық
ұйымдастыру
.
3 СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҚСАТ
Бизнес-ортаны жақсарту
5 СТРАТЕГИЛЫҚ МАҚСАТ
Аймақ халықтың өмір сапасын
арттыру
Ұттық және аймақтық деңгейдегі жетекші қалаларды қалыптастыру: Жетекші
қалалардың екі түрі болады – ұлттық және аймақтық деңгейдегі қалалар.
Ұлттық деңгейдегі қалалар- Қарағанды, Теміртау қалалары, Сары-Арқао
макроаймағының орталығы.
Аймақтық деңгейдегі қалалар - Балқаш, Жезқазған-Сатпаев қалалары.
Қарағанды, Теміртау, Балқаш, Жезқазған-Сатпаев қалаларының жетекші
қалалар болу критерийлеріне келесі факторлар кіреді:
• Экономикалық жағынан дамыған ірі қала және басқару орталығы;
• Транспорт торабы және ішкі сыртқы транспорттық дәліз;
• Потенциалды ішкі және сыртқы сауда рыногына жақын шоғырлану.
Жетекші қалалар өкілдерімен кәсіпкерлермен, бизнес -
ассоциацияларымен, жергілікті басшылық өкілдерімен, академия және ғылыми
мекемелермен, мемлекттік емес ұйымдармен жұмысшы кездесулер барысында
қалалардың негізгі мәселелері анықталып, оларды шешу мен дамыту бағыттары
айқындалды.
Қарағанды қаласының негізгі мәселелері:
• Коммуналдық қызметтің негізгі қорларының ескіруі;
• Жылу энергиясының тапшылығы 300 Гкалсағат жуық.
• ;
• Қайта өңдеу өндірісінің жоқтығы, оның ішінде жеміс жидек және ет
өнімдерін сақтау, өңдеу қымбатшылыққа ұшырап, ішкі саудада тапшы
болып барады;
• Экологиялық мәселелер – ауа ластануы, тұрмыстық және өндірістік
қалдықтар;
• Жаңа өндірістер ашуға жер учаскелерінің жетіспеушілігі.
Теміртау қаласының негізгі мәселелері:
• Ауа ластануының жоғары деңгейі;
• Коммуналдық қызметтің негізгі қорларының ескіруі;
• Жылу және электр энергиясының тапшылығы;
• Аймақтағы инвестициялық жобалардың жеткіліксіз түрде қаржылануы;
• Жаңа өндірістер ашуға жер учаскелерінің жетіспеушілігі;
• Жоғарыдағы мәселелерді шешу үшін Қала әкмшілігінде мамандардың
жетіспеушілігі.
Жезқазған, Сәтпаев қалаларының негізгі мәселелері:
• Жезқазған, Сәтпаев қалаларының экономикалық және әлеуметтік даму
жағынан ЖШС Қазақмыс корпорациясы мен Жезқазған мыс запастары
кенішінің тұрақты жұмыс істеуіне тәуелділігі;
• Жылу энергиясының тапшылығы (жылу қуатының ағымды тапшылығы 180
Гкалсағатты құрап отыр);
• Кеңгір су қоймасының тұрақсыз запастары қаланың өсімдіктерін суаруды
қамтамасыз ете алмайды және жаңа өндірістер ашыла қалған жағдайда су
ресурстарының тапшылығына ұшырайды;
• Ауыз су сапасының тұрақсыздығы;
• Қала территориясында транзиттің жоқ болуы, оның келешектегі дамуына
кері әсерін тигізеді.
Балқаш қаласының негізгі мәселелері:
• Балқаш қаласының экономикалық және әлеуметтік даму жағынан ӨҰ
Балхашцветмет пен Жезқазған мыс запастары кенішінің тұрақты жұмыс
істеуіне тәуелділігі;
• ӨҰ Балхашцветмет ластануына байланысты пайда болған қаладағы ауыр
экологиялық жағдай денсаулық сақтау мен ауылшаруашылығын дамытуға
кедергі болып отыр;
• Ұзақ мерзімді ауруға шалдыққан балалар, сөйлеу жүйесі бұзылған балалар
мен туа біткен ауру балалар санының ұлғаюы, арнайы бала бақшалар, БДҮ
және коррекциялық емдік мекемелер жоқтығы;
• Балқаш көлінің ласталып, майдалануы;
• Инфрақұрылымдық объектілердің негізгі қорларының тозып кетуі мен тұғын
үйлер қорының ескіруі, халықты орталықтандырылған газбен жабдықтаудың
жоқтығы;
• Қала мен Ақтоғай ауданы арасындағы шекаралық жерді әкімшілік жағынан
тиімсіз бөлу қаланың үндесе жұмыс істеуіне әсіресе туризм саласында
жұмыс жүргізуге кедергі келтіріп отыр;
• Шағын және орта өндірістік бизнестің нашар дамуы;
• ӨҰ Балхашцветмет басшылығының әлеуметтік жағынан қоршаған ортаны
қорғау жөніндегі жауапкершілігінің аздығы, қарамағындағы жұмысшылардың
денсаулық сақтау, балаларға, көлді келер ұрпаққа сақтау мәселелеріне
салғырттықпен қарап отырғандығы;
• Қала сыртында шашылған тұрмыстық және өндірістік қатты қалдықтар
атмосфераны, жер құнарын, жер асты суларын ластаудың бірден бір көзі
болып отыр.
Аймақтың экономиалық жағдайына қарай , жетекші қалаларға байланысты
инфрақұрлымдық салаларды (қатал инфрақұрылымды), адамдар ресурсын дамытып,
бизнес-орта мен экологиялық жағдайды жақсартып, экономика мен
институтционалдық саланы түрлендіру мақсатында жаңа өндірістер салу қажет.
Жетекші қалалар дамуы қалаларадың даму стратегиясына сәйкес олардың
ұлттық, аймақтық дәрежеде алар орнын ескере отырып жүргізіледі. Жетекші
қалалар, өздеріне жақын маңдағы қалашықтар мен ауылдық жерлерді біріктіре
отырып аймақты кластерлер қалыптастыру мен кәсіпкерлікті дамытудың
катализаторлары болады. Қалашықтардың мәселелері жетекші қалалардың
агломерациясына енгізілу арқылы шешіліп отырады, сонымен бірге қалалар
экономикасының өндірістік өнеркәсіптерге тәуелділігі жойылып, тұрмысты
жақсартушы инфрақұрылымдар мен шағын бизнестің дамуы арқылы болады.
Жетекші қалалар өкілдерімен, кәсіпкерлермен, бизнес -
ассоциацияларымен, жергілікті басшылық өкілдерімен, академия және ғылыми
мекемелермен, мемлекттік емес ұйымдармен жұмысшы кездесулер барысында
қалалардың негізгі мәселелері анықталып, оларды шешу мен дамыту бағыттары
айқындалды. Бұл тарауда ғылыми зерттеу институтының ұстанымдық зерттеу
қорытындыларының қысқаша мазмұны беріліп отыр.
Тұрмыстық жағынан қамтамасыз етуші инфрақұрылымдар:
Облыс бойынша энергия тапшылығын азайту мақсатында 2007-2015 жылдар
аралығында мемлекеттік-жеке серіктестік шартында энергия өндіруші жаңа
объектілер соғу қарастырылуда: Қарағанды қаласында жаңа ТЭЦ-4 электр қуаты
500-600 МВт және жылу қуаты-1180 Гкалс (2007-2013 ж.), ВЛ-110кВ ПС
Сантехническая – НС 1, 2, 3 (2008-2009 ж.), бу құбырлары К-12-4,2Т
Шахтинск қаласында (2008-2010 ж) Шахтинская ТЭЦ соғу жобаланып отыр.
2007-2015 жылдар аралығында жеке меншік есебінен энергиялық қуатты
көбейту жоспарланып отыр: Қарағанды қаласы бойынша - жылуды ТЭЦ-3 175
Гкалс көбейтіп, 140 МВт электр қуатын (2007-2009 ж.), Абай ауданының
Топар поселкесінде КарГРЭС-2 соғу жоспарланып, 55 МВт қуаты бар К-55
құбырына (2007 ж.) монтаж жасау, Теміртау аласы бойынша орнатылған КарГРЭС-
1 қуатын 240 МВт дейін (2007-2009 ж.) және ТЭЦ- 2 185 МВт (2007-20015 жж)
көбейту жоспарланып отыр.
2007 жылы энергетиканы дамыту аумақтық Бағдарламасының әзірлеуі аяқтауы
жоспарлауда, осы Бағдарламада келешекте мынадай шараларды орындауында
ескеріледі:
- Қарағанды, Теміртау, Жезқазған, Балқаш, Шахтинск қалаларында жаңа
энергия құатылықтарын қайта өндеу және іске қосу;
- шағын қалаларда және поселкелерде орталық жылумен қамсыздандыруды дамыту
және этаптық қалпына келтіру;
- аулдық электр ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz