Сатып алушы мінез-құлқы



Кіріспе 2
1. Сатып алушы мінез.құлқының үлгісі 3
2. Сатып алушының мінез.құлқына әсер ететін факторлар 6
3. Сатып алу туралы шешім қабылдау процесі 16
Қорытынды 17
Қолданаған әдебиет 19
Өндірістік мақсатқа арналған тауарлар шикізат және жартылай өңделген өнімдерден бастап, құрал-жабдықтар, станоктар, бөлшектер, аспаптар сияқты өңдеуші өнеркәсіптің әр түрлі салаларында ендірілетін өнімдердің кең ассортиментін қамтиды.
Өндірістік мақсатқа арналған тауарға қатысты маркетинттік қызмет оларды өндіру және тұтыну өзгешелігінің сипаты, өткізу арналары мен тауар қозғалысын ұйымдастыру ерекшеліктерімен анықталады. Өндірістік мақсатқа арналған тауарларға шикізат, бөлшектер, жартылай өнімдер, құрал-жабдықтар, аспаптар және т.б. жатады. Оларды тұтынушы-ұйымдар деп аталатын кәсіптік, ауыл шаруашылық кәсіпорындар, көтерме және бөлшек сауда, мемлекеттік және коммерциялық емес ұйымдар тұтынады, ал осы ұйымдардың маркетингтік әрекеті өнеркәсіптік (индустриалдық) маркетинг
деп аталады.
Тұтынушы-ұйымдар нарығын мынандай топтарға бөлеміз: өндірістік мақсатқа арналған тауарлар нарығы;
- арадағы сатушылар нарығы; мемлекеттік мекемелер және коммерциялық емес ұйымдар нарығы.
Бірінші топқа - қазып шығарушы, тау-кен, металлургиялық, мұнай химиялық және мұнай өңдеуші, химиялық, тоқыма, машина жасау, жеңіл, тамақ және ауыл шаруашылығы, коммуналдық шаруашылық, түрмыстық қызмет көрсету ұйымдары сияқты өнеркәсіптің әр түрлі салаларындағы кәсіпорындары жатады. Өндірістік мақсатқа арналған тауарлар нарығы Қазақстан Республикасындағы сатып алудың негізгі көлемін алып отыр. Арадағы сатушылар нарығын көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары мен ұйымдары қалыптастырады. Олардың қызметі - нарықта өндірілетін өндірістік мақсатқа арналған тауарлардың қозғалысын ұйымдастыру. Бұл нарықтағы тұтынылатын тауарлар номенклатурасы өндірістік мақсатқа арналған тауарларға қарағанда әлдеқайда аз.
Мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық емес ұйымдар нарығына әр түрлі мемлекеттік басқару органдары (министрліктер, ведомстволар, үкімет және т.б.) және мәдени -демалыс ұйымдары (мұражайлар, галереялар, кітапханалар), қоғамдық ұйымдар (әр түрлі қайырымдылық қорлары, т.б.), әлеуметтік сала ұйымдары (балабақшалар, мектептер, ауруханалар, сауықтыру орындары т.б.) жатады. Бұл нарықтағы сұраныс тек дайын өнімге орай қалыптасады.
1. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі (2004. 24 сәуірдегі N 548-II)
2. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005. – 551 б.
3. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметоа, У.А. Жанайдаров Экономикалық теория. Оқу құралы. – Астана: 2002. – 464 б.
4. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – 285 с.
5. Мельников В.Д. Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. – Алматы: 2001. – 252 с.
6. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
7. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. - №6, 2000. – С. 3-6.
8. “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” Стратегия. – Алматы, 2003.
9. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеге қабiлеттi экономика” және “Бәсекеге қабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004.
10. Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” // Егемен Қазақстан, 2004.
11. Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002.
12. Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2004.
13. Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2006 жыл, 1 наурыз.
14. Статистический ежегодник. Алматы. – 2006. – 467 с.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:   
Мазмұны

Кіріспе 2
1. Сатып алушы мінез-құлқының үлгісі 3
2. Сатып алушының мінез-құлқына әсер ететін факторлар 6
3. Сатып алу туралы шешім қабылдау процесі 16
Қорытынды 17
Қолданаған әдебиет 19

Кіріспе
Өндірістік мақсатқа арналған тауарлар шикізат және жартылай өңделген
өнімдерден бастап, құрал-жабдықтар, станоктар, бөлшектер, аспаптар сияқты
өңдеуші өнеркәсіптің әр түрлі салаларында ендірілетін өнімдердің кең
ассортиментін қамтиды.
Өндірістік мақсатқа арналған тауарға қатысты маркетинттік қызмет
оларды өндіру және тұтыну өзгешелігінің сипаты, өткізу арналары мен тауар
қозғалысын ұйымдастыру ерекшеліктерімен анықталады. Өндірістік мақсатқа
арналған тауарларға шикізат, бөлшектер, жартылай өнімдер, құрал-жабдықтар,
аспаптар және т.б. жатады. Оларды тұтынушы-ұйымдар деп аталатын кәсіптік,
ауыл шаруашылық кәсіпорындар, көтерме және бөлшек сауда, мемлекеттік және
коммерциялық емес ұйымдар тұтынады, ал осы ұйымдардың маркетингтік әрекеті
өнеркәсіптік (индустриалдық) маркетинг
деп аталады.
Тұтынушы-ұйымдар нарығын мынандай топтарға бөлеміз: өндірістік
мақсатқа арналған тауарлар нарығы;
- арадағы сатушылар нарығы; мемлекеттік мекемелер және коммерциялық
емес ұйымдар нарығы.
Бірінші топқа - қазып шығарушы, тау-кен, металлургиялық, мұнай
химиялық және мұнай өңдеуші, химиялық, тоқыма, машина жасау, жеңіл, тамақ
және ауыл шаруашылығы, коммуналдық шаруашылық, түрмыстық қызмет көрсету
ұйымдары сияқты өнеркәсіптің әр түрлі салаларындағы кәсіпорындары жатады.
Өндірістік мақсатқа арналған тауарлар нарығы Қазақстан Республикасындағы
сатып алудың негізгі көлемін алып отыр. Арадағы сатушылар нарығын көтерме
және бөлшек сауда кәсіпорындары мен ұйымдары қалыптастырады. Олардың
қызметі - нарықта өндірілетін өндірістік мақсатқа арналған тауарлардың
қозғалысын ұйымдастыру. Бұл нарықтағы тұтынылатын тауарлар номенклатурасы
өндірістік мақсатқа арналған тауарларға қарағанда әлдеқайда аз.
Мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық емес ұйымдар нарығына әр түрлі
мемлекеттік басқару органдары (министрліктер, ведомстволар, үкімет және
т.б.) және мәдени -демалыс ұйымдары (мұражайлар, галереялар, кітапханалар),
қоғамдық ұйымдар (әр түрлі қайырымдылық қорлары, т.б.), әлеуметтік сала
ұйымдары (балабақшалар, мектептер, ауруханалар, сауықтыру орындары т.б.)
жатады. Бұл нарықтағы сұраныс тек дайын өнімге орай қалыптасады.

1. Сатып алушы мінез-құлқының үлгісі

Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты адамдардың
әлеуметтік жағдайларында тауарлар мен қызметтерді таңдау жағынан
психологиялық және жеке тұлғалық өзгерістер пайда болды. Қоғам табыс
деңгейіне қарай жіктеле бастады, қазақстандықтардың өмір сүру жағдайы мен
стилі өзгерді. Егемендік тек қазақ халқының ғана емес, сондай-ақ
Қазақстанда тұратын басқа да ұлт өкілдерінің ұлттық санасын көтерді,
адамдардың ділі (менталитеті), дінге, тарихқа және мәдениетке көңіл қоюы
өзгерді. Қазақстанның Еуропа мен Азияның тоғысында орналасуы оның
территориясында тұратын 130-дан астам ұлт өкілдерінің өмір сүру қалпына
және тауарлар мен қызметтерді сатып алу барысына әсер етеді. Маркетологтар
осы жағдайларды өздерінің маркетингтік бағдарламаларын жасау кезінде
ескеруі қажет.
Нарықтық экономикаға өткенге дейін республика халқы үнемі тауар
жетіспеушілігін сезініп отырды, бұл ныс жалпы тауарлар ұсынысынан жоғары
болды. Бұл әсіресе тауар ассортиментінің аздығынан байқалды. Қазіргі кезде
нарық коньюнктурасы (жай-күйі) жедел өзгеруде, көптеген тауарлар ұсынысы
оған деген бұл ныстан жоғары. Тұтынушылардың мінез-құлқы нарықтың әр түрлі
тауарлармен толығу мөл-шеріне қарай өзгеріп тұрады, сондықтан оларды
мақсатты түрде зерттеп отыру керек. Тұтыну тауарлары нарығының ерекшелігі
өздерінің талаптары, талғамдары, бұл ныстары, дәстүрлері, мәдени
өзгешеліктері, төлем қабілеттілігіне байланысты шектелген бұл нысы бар
белгілі бір сатып алушылар категорияларынан тұратын көптеген сегменттерге
бөлінуінде.
Тұтынуіиылар түпкі тұтынушылар және түтыиушы ұйымдар деп үлкен екі
топқа бөлінеді.
Түпкі пгұтынушылар - тауарларды өздері жеке қолдануы үшін алатын
тұтынушылар, яғни жеке тұлғалар, отбасылар, неке немесе қаны бір туыстыққа
негізделген шағын қауым, үй шаруашылықтары (бір немесе ортақ шаруашылыққа
біріккен бірнеше отбасы).
Тұтынушы ұйымдар - тауарларды өндіріс процесінде пайдалану үшін сондай-
ақ, қайта сату үшін алатын көтерме тұтынушылар. Олардың мінез-құлқы түпкі
тұтынушылардан:
• тауарларды сатып алу мақсаттарымен;
• алу себептерімен;
• сатып алу туралы шешім қабылдау әдістерімен;
• тауарды сатып алғаннан кейінгі қызмет көрсетуге қойылатын
талаптарымен;
• сатып алу жиілігімен елеулі түрде ерекшеленеді.
Тұтынушы нені, қашан, қай жерден сатып алу керектігі туралы шешім
қабылдай отырып, қандай тауар өндіру керектігін анықтайды. Қазіргі кезде
сатып алушылардың тауар таңдау еркіндігі жарнама, БАҚ, Интернет желісі
көмегі арқылы жақсы ақпараттануының арқасында күшейе түсті. Нарықты
зерттеушілер сатып алу туралы шешім қабылдау кезіндегі тұтынушылардың мінез-
құлқына әсер ететін көптеген факторларды зерттейді.
Қазіргі кезеңде қоғамның әлеуметтік қүрылымы қарқын-ды дамуда,
әлеуметтік топтар саны үнемі өсу үстінде. Бұл тұтынушылардың жаңа бұл
ныстарының пайда болуына әсер етеді. Адамдар бір-бірінен жасы, жынысы,
табыс деңгейі мен мәдениеті, қалыптасқан салт-дәстүр, әдет-ғүрпы, өмір сүру
қалпы жағынан ерекшеленеді. Осы сипаттамалар негізінде олардың әр түрлі
тауарларға деген ықтимал реакциясын анықтауға болады. Бұл тауарды сатып алу
процесіндегі тұтынушының мінез-құлқын зерттеуді керек етеді. Өндіру-шілер
адамдардың сатып алу себептерін білуі қажет, оларда тауар, оның бағасы,
ынталандыру формалары және жарнама туралы ақпарат болуы керек. Сатушы
тауарды түйсікпен қабылдауға ғана әсер етпей, сатып алу туралы шешімге де
ықпал етеді. Сондықтан да сатып алу актісіне жағымды әсер ету үшін
тұтынушының тауарды қалай қабылдауын зерттеу қажет.
Сатып алу туралы шешім қабылдау әр түрлі сыртқы және ішкі ынталандыру
әсерінен болады. Мүндай факторлар әсерін Ф. Котлер сатып алушы мінез-
құлқының жай және кеңейтілген үлгісі түрінде көрсетті (16, 183-6).

10-сурет. Тұтынушы мінез-кұлқының қарапайым үлгісі

Сатып алушы мінез-құлқының кеңейтілген үлгісінде негізгі
ынталандырулар мен сатып алушының қайтаратын жауабы туралы толық сипаттама
беріледі. Маркетингтің түрткі болатын факторлары ретінде 4 Р элементтері
алынады. Ал басқа да әсер етушілер ретінде экономикалық, ғылыми-техникалық,
саяси және мәдени секілді маркетингті қоршаған орта факторлары болып
табылады.
Сатып алушы санасының қара жәшігінде маркетингтік ынталандырулар
және басқа да факторлар ықпалымен тауарды сатып алу туралы шешім
қабылданады.
Қажеттіліктер адам санасы арқылы өтіп, саналы түрдегі қажеттіліктер
болып шығады. Олар тауарлар мен қызметтер арқылы айқындалған болғандықтан
заттай түрде ғана емес, сонымен қатар абстрактілі де. Мысалы, әлеуметтік
немесе психологиялық факторлар да (махаббат, мэртебе) қажетті-ліктер
түрінде көрінеді.

2. Сатып алушының мінез-құлқына әсер ететін факторлар

Тауарды таңдауға және сатып алуға әсер ететін фак-торлардың барлық
түрін маркетинг жүйесінде анықтауға болады. 11-суретте американ ғалымдары
ұсынған сатып алушының мінез-құлқына әсер ететін факторлар көрсетілген
(34,П8-б.)

11-сурет. Тұтынушының мінез-құлқына әсер ететін факторлар

Маркетинг-микс факторлары сатып алу туралы шешімге әсер ететін күшті
ынталандырушы болғанымен, тұтыну-шының соңғы таңдау жасауына жеткіліксіз
болып табылады. Бүдан басқа оған психологиялық, әлеуметтік-мәдени, жеке
тұлғалық және жағдайлық факторлар әсер етеді.
I. Психологиялъщ факторға - мотивация, тұлға типі, қабылдау,
құндылықтар, наным, қатынас жатады.
1. Сатып алушының себептерін (мотивтерін) түсінуге оның нарықтағы
мінез-құлқын сипаттауға мүмкіндік береді. Психологтар адам мотивациясын әр
түрлі теориялар арқылы түсіндіреді. Олардың ішіндегі ең танымалы - 3.
Фрейдтің және А. Маслоудың мотивация теориялары.
3. Фрейдтің мотивация теориясы адам мінез-құлқын қалып-тастыратын,
бірақ кейде өздеріне байқалмайтын белгілі бір психологиялық күштердің
әрекетін мойындауға негізделген. Ол психика өз бетінше дербес, материалдық
процестермен қатар жүретін және де санадан тыс жатқан ерекше психологиялық
күштермен басқарылады деп қарастырады. Яғни, 3. Фрейдтің айтуынша, сатып
алу кезінде адам өзінің мінез-құлқын жеткілікті түсінбейді, көп жағдайда
ойланбай әрекет жасайды. Өз әдісінің қарама-қайшылығына қарамас-тан, Фрейд
адам мінез-құлқының әлеуметтік-психологиялық механизмдерінің бірқатарына
талдау жүргізді. Осының негі-зінде маркетингтің көптеген стратегиялық
бағдарламалары жасалды.
Тұтыну мінез-құлқының тағы бір теориясы - бихе-виоризм, (ағылш.
Ьеһауіог - мінез-қүлық) бұл - АҚШ-та XX ғасырдың басында пайда болған
психологияның зерттеу пәні ретінде сананы емес, мінез-қүлықты қарастыратын
психологиялық бағыт. Маркетингте пайдаланылатын бихе-виоризм тұтынушылардың
тауарды таңдау және сатып алу процесінде олардың дэлелдерін айқындауға және
мінез-құлқының психологиялық аспектілерін зерттеуге негізделген.
Бихевиоризмнің басты міндеті - бақыланатын адамды тікелей ынталандыру-
реакция (8-К) қатаң сызбасы бойынша зерттеу. Бихевиоризм
мотивацияның негізі ретінде тиісті ынталандыруға шартты рефлекстердің
қүрылуын қарас-тырады. Алғашқы бихевиористердің бірі - Авраам Маслоу 40-
жылдары адам қажеттіліктерін қанағаттандыру сатысы негізінде қүрылған
мотивация теориясын жасады (12-сурет).

12-сурет. А. Маслоудың қажеттіліктер пирамидасы

Оның ойынша, адамдардың түрлі қажеттіліктері бар, мүмкіндігінше оның
бірін қанағаттандырғаннан кейін келесі деңгейдегі қажеттіліктер пайда бола
бастайды. Қазіргі жағдайда А.Маслоудың теориясы негізінде тауарларды өндіру
және өткізудің статус, мэртебе, махаббат, сыйластық және мойындау сияқты
факторларға негізделген көптеген бағдарламалары жүзеге асырылуда. Сонымен
бірге тұтыну-шылық мотив жүйесіне адам мотивтерінің бастапқы (туа біткен)
және екінші ретті (жүре пайда болған), рационалдық және эмоциялық деген
түрлерін жатқызуға болады.
Бастапқы мотивтер, бұл - тәбетті тағам, шөл қандырар сусындар, жайлы
қоршаған орта, аурудан жэне қауіптен қүтылу, басқалардан озу (арту),
қоғамның қолдауы, жақын-дардың береке-ырысы, бөгеттерден өте білу, ойын.
Екінші ретті мотивтерге әдемілік, адалдык, есепшілдік, сенімділік,
үнемшілдік және пайда, білімділік, хабардар болу, денсаулық жатады.
Зерттеушілер тұтынушылар мінез-құлқының эмоциялық және рационалдық
мотивтерін де қарастырады.
Эмоциялық мотивтер - көбіне алабүртқан (импульсивті) және өзін-өзі
артық көрсету, елден ерекшелену, қорқыныш, қанағаттану, еліктеу, отбасы
берекесі, ақша жұмсағысы келу сияқты қисынды (логикалық) ойларға
негізделмеген табиғи эмоциялар, сезімдер.
Адамға табиғаттың өзі берген, эмоциялық негіз салушы сезімдердің бірі
- атаққүмарлық, мақтансүйгіштік. Адамдар өзгелерге ұнап, таң қалдырғысы
келеді. Көбінесе адамдар тауарларды өз беделін көтеру немесе табысының көп
екенін көрсету үшін сатып алады. Өзін басқалардан артық көрсету сезімдері
көптеген тауарларды сатып алуға итермелейді. Шаңсорғыштар, ыдыс жуатын ас-
үй комбайндары, сондай-ақ басқа да көптеген тауарлар адамдардың өмірін
жеңілдету үшін сатылады.
Көңіл көтеру - адамдарды бірсарынды өтетін өмір қалпын өзгертуге
керекті тауарларды сатып алуға бағыттайтын эмоциялық дәлел. Теледидар,
бөлме моншалары, бассейн, музикалық техникаларды және спорттық жабдықтарды
сату кезінде бұл тауарлар клиенттердің көңілін баурауы қажет екеніне назар
аударылуы тиіс. Рационалдық мотивтер. Осы типтегі мотивтер бәрінен бүрын
бір нәрсені үнемдеуге, тиімді және жоғары сапалы затты сатын алуға
негізделеді. Тауар сатып алу үшін адамдар оның үнемділігі, пайдалы-лығы,
сапасы, тәуекелділігінің төмендігі, қызмет көрсету кепілдігі сияқты
рационалдық дәлелдер болып келетін құндылықтарға көп назар аударады.
Көптеген дүкендер тұтынушылардың үнемдеуге тыры-суын ескере отырып,
тауарларға жеңілдік жасайды. Тұтыну-шыларды қызықтыру үшін көбінесе бір
заттың бағасына екі зат сатып алу, бүл бағалар сіздерге сияқты
безендірілген шақырулар қолданады. Маркетингтік көзқарас түрғысынан өзара
мүддеге басты назар аударылады, тұтынушы мүндай мәмілеге үнемдеу түрғысынан
қызықса, ал сатушы бір ғана тұтынушыға тауар санын арттырып сатып,
шығындарын қысқартады, пайданы көбейтеді.
Сатып алушылар жоғары сапалы тауар сатып алғысы келеді. Бұл тілекті
қанағаттандыру үшін сатушылар сапа кепілдігін, ол туралы куәлікті, сатып
алғанға дейінгі және одан кейінгі қызмет көрсетуді ұсынады.
Тауардың мақсатына қарай тұтынуына сәйкестігі, оның пайдалылығы сатып
алу туралы шешім қабылдауда үлкен рөл атқарады. Маркетингтің білікті
мамандары өнімді шығаруға дейін оның пайдалану мүмкіндігін мүқият
зерттейді.
2. Сатып алушының мінез-құлқын таңдауда тұлға типі маңызды мәнге ие.
Әр адамның өзіне тән қоршаған ортада көрсететін психологиялық қасиеттері
бар. Психологияда адамдарды мінезінің типіне қарай холерик, сангвиник,
флегматик және меланхолик деп жіктейтіні бәрімізге мәлім. Маркетингте
тұтынушылардың ықыласын айқындау үшін дәл осы тұлға типтерін айқындау
орынды.
Сонымен қатар қарым-қатынас сипаты бойынша доми-нантты (үстемшіл),
доминантты емес (сенімсіз), мобилді (адамға үйір), экстраверт (араласуды
үнатады), интроверт (түйық) сияқты адам типтері бөлінеді.
Тауар немесе марканы таңдау мен тұлғалар типтері арасында белгілі бір
байланыс бар. Мысалы, сыра компаниясының мәліметтері бойынша, сыраны үнемі
тұтыну-шылар ашық мінезді, бірақ агрессивті адамдар болып келеді. Бұл осы
компанияның сыра маркасының бейнесін және жарнамадағы кейіпкерлер сипатын
таңдауды жеңілдетеді.
3. Тауарды сатып алғанда оны қабылдау үлкен рөл атқарады.
Қабылдау - келіп түскен ақпарат түсіндіріліп, іріктелінетін процесс.
Адам тек өзінің сенімін қолдайтын ақпаратты ғана есінде сақтайды.
4. Сенім - адамның позициясына ықпал ететін біліміне, ойына, жеке
басының құндылықтарына, пікірге илануына негізделген. Сенім адамның мінез-
құлқын белгілі бір жүйеге бағыттайды. Сенген адам жігерлілігімен,
белсенділігімен және мінез-құлқының тұрақтылығымен көрінеді.
5. Қатынас - белгілі бір объектіні немесе ойды (идеяны) адамның
біліміне қарай бағалауы, олар туралы сезімі және әрекеттерінің бағыты.
Адамдардың қатынасы салыстырмалы түрде тұрақты, сондықтан фирма
тауарды өзгертуге тырысқаннан гөрі, оны қалыптасқан қатынас
шеңберінде шығаруы үтымды болады.
II. Әлеуметтік-мәдени факторларға - мәдениет, қосалқы мәдениет,
әлеуметтік таптар, референттік топтар, отбасы, рөлдер мен статустар жатады.
1. Мәдениет - адамның мінез-құлқына ең терең әсер ететін фактор. Ол
әлеуметтік норма жүйесі, рухани байлық, жеке тұлғаның санасы және үстанған
бағытымен сипатта-лады. Мәдениет - бұл адамдардың мінез-құлқы мен қажетті-
ліктерін анықтайтын негіз, көбіне адамның діни сенімімен, білім деңгейімен,
интеллект, моральдық сана-сезімімен анықталады. Ол ғасырдан-ғасырға жетіп,
өзгеріске үшырап, үрпақтан-үрпаққа беріледі.
Қазіргі кездегі зерттеулердің мәліметтеріне қарағанда, келешекте
индустриалды-техникалық, қоғамдық прогреспен қатар мәдениетшілдік
тенденциясының дамуы басым болады. Бұл дегеніміз, қоғамда материалдық
қажеттіліктерден гөрі адамның рухани байлығына, оның творчестволық дамуына
неғүрлым көбірек көңіл бөлінуі.
Қазіргі дәстүрлі қазақ мәдениеті полиэтикалық және плюрализммен
сипатталады. Ғалымдардың айтуынша, қазақ-стандық әлеуметтік және мәдени
дамудың негізгі пирадигмасы евразиялық мәдениет идеясы болып табылады.
Сонымен қатар мәдениеттің қазіргі кездегі жаңа бағыты постмодернизм, ол
элитарлық және жалпы мәдениеттің қосылуы, плюрализм және стильдердің
араласуы, саяси нақтылық болып табылады. Осының барлығы қазақстандық
тұтынушылардың мәдени құндылықтарға бейімделуіне ықпал етеді.
2. Ұлттық мәдениет құрамынан қосалқы мәдениет
ерекшеленеді. Қосалқы мәдениет - ортақ құндылықтары мен идеалдары және
қарым-қатынастары бар ұлттық мәдениет ішіндегі қосалқы топтар. Мысалы,
Америка мәдениетінде әр түрлі қосалқы мәдениеттер орын алады. Қаралар,
испан-дықтар, азиаттар деп Америка халқының бір бөлігін
құрайтын үш әр түрлі нәсілді-этникалық қосалқы мәдениетті бөліп көрсетеді.
Қазақстанда жүз отыздан аса ұлттар тұрады және мүнда жергілікті халықтың
мәдениетімен қатар орыс, үйғыр, корей, татар мәдениетінің (әдебиеті,
музыкасы, ұлттық аспаздық ерекшеліктері) ықпалы сезіледі. Сатып алушының
талғамына - әсіресе, тамақтандыру саласында корей және үйғыр қосалқы
мәдениетінің әсері басым. Күнделікті түрмыста мерекелерде әр отбасында
дәстүрлі ұлттық тағамдармен бірге үйғыр мантысы, лағманы, корей ащы
салаттары, фунчозасы және т.б. қойылады.
3. Әлеуметтік таптар - қоғам шеңберінде сатылық тәртіппен
орналасқан салыстырмалы тұрақты адам топтары. Сол немесе өзге әлеуметтік
тапқа жатуы әрқашан сатып алушылық таңдауға әсер етеді. Адамдардың
белгілі бір әлеуметтік тапқа жататынын анықтауда жиі қолданылатын
өзгермелілерге табысы, байлығы, білімі, түрғылықты меке-нінің көлемі мен
орны, меншігі, айналысатын ісі жатады. Қазақстан Республикасы халқының
нақты білімі, табысы және жүмысқа қамтылуы жөнінде мәліметтер
болмауы себепті әлеуметтік жіктеу (стратификация) жүргізілмеген.
Сондықтан да бүгінгі Қазақстанның таптық қүрылым үлгісі жоқ. Осы тақырыпты
түсіндіру үшін, АҚШ зерттеушілері Колеман мен Рейнуотер ұсынған
Американың таптық қүрылымының сипаттамасын қарастырып көрейік (35, 45-6).

6-кесте

1) Жоғарыдан жоғары тап (0,3%) - мұраға қалған бай-лыққа өмір
сүретін аристократтық отбасы мүрагерлері. Қоғамның әлеуметтік
элитасын құрайтын атақты отбасылар. Зергерлік бұйымдар, көне құнды заттар,
картиналар, кітаптар жинайды (антиквариаттар), жылжымайтын мүліктер
мен саяхаттар нарығының белсенді субъектілері. Киімнің консер-вативті
стилін қалайды.
2) Төменгі жоғары тап (1,2%) - іскерлік қабілеті мен кәсіби
біліктілігі негізінде жоғары табыс алатын орта таптан шығушылар. Олар
жоғары әлеуметтік мәртебе рәміздерін (қымбат үйлерді, керемет
автомобильдерді, яхталарды, таң-даулы мектептерде білім алу) сатып
алуға тырысады. Олардың тұтынуы көбінесе көпшілікке өзінің
байлығын көрсету (демонстративті) сипатта болады.

3) Орташа жоғары тап (12%) - өз саласының кәсіби мамандары,
бизнесмендер және корпорация басшылары. Ерекше байлыққа ие
болмағандықтан, олардың күш-жігері белгілі бір қызметінің өсуіне, біліміне,
оқуына бағытталған. Бұл тап өзі сатып алатын тауарларының мәртебесінен гөрі
сапасын жоғары орынға қояды. Олар жақсы үйлерді, қымбат жиһаздарды және
жақсы автомобильдерді сатып алады.
4) Орташа тап (32%) - орташа еңбекақысы бар жүмыс-шылар мен
қызметкерлер, қаланың жақсы бөлігінде тұрады. Бұл ақ жағалылардан (кеңсе
қызметкерлері, мектеп мүға-лімдері), шағын бизнес басшылары мен жоғары
табысты көгілдір жағалылардан құралған айтарлықтай үлкен топ. Олар
көбінесе сәннен қалмау үшін танымал тауарларды тұтынады. Бұл тап
отбасының мүддесін қолдап, салт-дәстүрді үстаушыларға және салт-
дәстүрден гөрі қазіргі таңдағы құндылықтарға зор мән беретін топтарға
бөлінеді.
Соңғысы жоғары орта таптың құндылығын бейнелейді және әлеуметтік
сатымен жоғарыға үмтылады.
5) Жүмысшы топ (38%) — көк жағалы деген атқа ие білікті және
жартылай білікті зауыт жүмысшылары. Қүрамы өндірістің автоматтандырылуы мен
интеллектуалдануының өсуі әсерінен төмендеп отыратын АҚШ халқының
ірі әлеуметтік тап сегменті. Олар жоғары таптағыларды онша ұнатпайды
және өздерінің әлеуметтік тап деңгейіне бағытталған дүкендер мен
өнімдерді қалайды. Олар — пикап, автофургон, аңшының керек-жарақтарын,
қайық және сыра тұтынушылары. Көбінесе бүгінгі күнге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Ақтөбе нарығындағы тұтынушылардың мінез-құлқын талдау
Төлем қабілеттілігі
Тұтынушының болу факторлары
Тұтынушы тұлғасы және оның қажеттіліктері
Маркетинг мәні, мазмұны және эволюциясы
Тауарды нарыққа шығару кезеңі
Маркетингтің теориялық негіздері мен концепциялары
Тұтынушы тұлғасы және оның қажеттіліктері мен сатып алушы сипаттамасы
Нарықты маркетингтік зерттеулер
Тұтыныс нарықтары және тұтынушылардың сатып алу мінез- құлқы
Пәндер