Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны
Мазмұны
1.Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің даму тарихы
2. Металлургия кешеннің салалары және олардың даму ерекшелігі
2.1. Қара металлургия
2.2. Түсті металлургия
2.3. Металлургия кешенінің нарық экономика жағдайында дамуы
3. Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны
3.1. Дүние жүзілік металлургия өнімдерін шығару бойынша республиканың алатын орны
3.2. Металлургия кешені бойынша негізгі серіктестері
Қорытынды
1.Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің даму тарихы
2. Металлургия кешеннің салалары және олардың даму ерекшелігі
2.1. Қара металлургия
2.2. Түсті металлургия
2.3. Металлургия кешенінің нарық экономика жағдайында дамуы
3. Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны
3.1. Дүние жүзілік металлургия өнімдерін шығару бойынша республиканың алатын орны
3.2. Металлургия кешені бойынша негізгі серіктестері
Қорытынды
Кіріспе
Қоғам игілігіне пйдаланатын барлық байлықты негізгі 2 топқа бөледі. Бұлар рухани және материалдық байлық. Материалдық байлық қорына жататын, өмір маұтаждығына өте қажетті материалдар тас көмір, мұнай, газ, минералды және минералсыз сулар, органикалық заттар.
Сондай – ақ жер қойнауынан өндірілетін металдар орны ерекше. Әлемдегі элементтер түгелдей Д. И. Менделеев қестесінде түзілген. Онда жалпы саны 107 эелементтің аты аталған. Бұлардың 83 – і яғни бестен төрт бөлігі металдар. Көне дәуірде пайдаланылатын металдар санаулы ғана болғаны мәлім. Олар мыс, алтын, күміс ,темір, қорғасын, сынап. Адамзат баласының өткен дәуірі сол кезде еңбек құралы ретінде қолданылған металдардың негізі ретінде (мыс, қола, темір) металдар қалыптасқан.
ХХ – ХХІ ғасырлар - ғылыми техникалық ревалюция ғасыры .Қазір халық шаруашылығының қай саласына көз саламыз да үздіксіз жаңарып жатқан еңбек технологиясын, түрлі машиналар мен құрал саймандарды көресіз жаңа машина, жаңа техника, технология, аспаптар көбейе түсуде. Техниканы ашып,жер астын бақылап оны игеруге, ай бетінде із қалдырып , атомды бейбіт түрде қолданып, бүгінгі таңда химиялық элементердің барлығы дерлік сырына үңілді.
Бүгінгі таңда химиялық элементтердің барлығы дерлік игеріліп олардың әр қайсысы өзіне тән пайдалы қасиеттеріне орай адам қажетіне жұмсалуда. Жаңа талаптарға сай элементтердің әр түрлі қоспаларын қорытпларын іздеп табу, Оны жете зерттеп игілікке айналдыру кезеңінен өріс алып отыр.
Біз қазіргі өндіріс, құрылыс, байланыс, ауыл шаруашылығы сан алуан техника салаларына зер салып көңіл аударсақ, олардың бәрінде қолданылып жүрген негізгі материял – металл екенін бізбілеміз. Ғарыш кеңістігінде самғағыш зымырандардың корпусынан бастап, балалардың ойыншығына дейін металдан жасалады. Бұған қарап әрине , адам баласының өмір қажеттігін тек металлдар өтейді деуге болмайды. Олардың орнын толтыратын органикалық материялдар , әр түрлі пластмассалар да жетіп артылады. Дегенмен бұл салада металдың орны ерекше екенін атап айтуымыз керек. ХІХ – ХХ ғ. дүние жүзінде кісі басына шаққанда 1 кг. металл өндірілген. Бүгінде металдар, олардың жаңа қорытпалар қатары бұрын болып көрмеген дәрежеге жетті. Игерілген металл түрлері де , оларды өндіру мөлшері де үнемі ұлғаюда. Оны ғылыми техникалық процестің арқауы деп қарастырамыз. Ғылыми техникалық процесті тездетудің мәні металдарды көптеп пайдалануда ғана емес, оны үнемдеуде, сапасын жақсартуда жатыр.
Қоғам игілігіне пйдаланатын барлық байлықты негізгі 2 топқа бөледі. Бұлар рухани және материалдық байлық. Материалдық байлық қорына жататын, өмір маұтаждығына өте қажетті материалдар тас көмір, мұнай, газ, минералды және минералсыз сулар, органикалық заттар.
Сондай – ақ жер қойнауынан өндірілетін металдар орны ерекше. Әлемдегі элементтер түгелдей Д. И. Менделеев қестесінде түзілген. Онда жалпы саны 107 эелементтің аты аталған. Бұлардың 83 – і яғни бестен төрт бөлігі металдар. Көне дәуірде пайдаланылатын металдар санаулы ғана болғаны мәлім. Олар мыс, алтын, күміс ,темір, қорғасын, сынап. Адамзат баласының өткен дәуірі сол кезде еңбек құралы ретінде қолданылған металдардың негізі ретінде (мыс, қола, темір) металдар қалыптасқан.
ХХ – ХХІ ғасырлар - ғылыми техникалық ревалюция ғасыры .Қазір халық шаруашылығының қай саласына көз саламыз да үздіксіз жаңарып жатқан еңбек технологиясын, түрлі машиналар мен құрал саймандарды көресіз жаңа машина, жаңа техника, технология, аспаптар көбейе түсуде. Техниканы ашып,жер астын бақылап оны игеруге, ай бетінде із қалдырып , атомды бейбіт түрде қолданып, бүгінгі таңда химиялық элементердің барлығы дерлік сырына үңілді.
Бүгінгі таңда химиялық элементтердің барлығы дерлік игеріліп олардың әр қайсысы өзіне тән пайдалы қасиеттеріне орай адам қажетіне жұмсалуда. Жаңа талаптарға сай элементтердің әр түрлі қоспаларын қорытпларын іздеп табу, Оны жете зерттеп игілікке айналдыру кезеңінен өріс алып отыр.
Біз қазіргі өндіріс, құрылыс, байланыс, ауыл шаруашылығы сан алуан техника салаларына зер салып көңіл аударсақ, олардың бәрінде қолданылып жүрген негізгі материял – металл екенін бізбілеміз. Ғарыш кеңістігінде самғағыш зымырандардың корпусынан бастап, балалардың ойыншығына дейін металдан жасалады. Бұған қарап әрине , адам баласының өмір қажеттігін тек металлдар өтейді деуге болмайды. Олардың орнын толтыратын органикалық материялдар , әр түрлі пластмассалар да жетіп артылады. Дегенмен бұл салада металдың орны ерекше екенін атап айтуымыз керек. ХІХ – ХХ ғ. дүние жүзінде кісі басына шаққанда 1 кг. металл өндірілген. Бүгінде металдар, олардың жаңа қорытпалар қатары бұрын болып көрмеген дәрежеге жетті. Игерілген металл түрлері де , оларды өндіру мөлшері де үнемі ұлғаюда. Оны ғылыми техникалық процестің арқауы деп қарастырамыз. Ғылыми техникалық процесті тездетудің мәні металдарды көптеп пайдалануда ғана емес, оны үнемдеуде, сапасын жақсартуда жатыр.
Мазмұны
1.Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің даму тарихы
2. Металлургия кешеннің салалары және олардың даму ерекшелігі
2.1. Қара металлургия
2.2. Түсті металлургия
2.3. Металлургия кешенінің нарық экономика жағдайында дамуы
3. Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі
орны
3.1. Дүние жүзілік металлургия өнімдерін шығару бойынша республиканың
алатын орны
3.2. Металлургия кешені бойынша негізгі серіктестері
Қорытынды
Кіріспе
Қоғам игілігіне пйдаланатын барлық байлықты негізгі 2
топқа бөледі. Бұлар рухани және материалдық байлық.
Материалдық байлық қорына жататын, өмір маұтаждығына өте қажетті
материалдар тас көмір, мұнай, газ, минералды және минералсыз
сулар, органикалық заттар.
Сондай – ақ жер қойнауынан өндірілетін металдар орны
ерекше. Әлемдегі элементтер түгелдей Д. И. Менделеев қестесінде
түзілген. Онда жалпы саны 107 эелементтің аты аталған.
Бұлардың 83 – і яғни бестен төрт бөлігі металдар. Көне
дәуірде пайдаланылатын металдар санаулы ғана болғаны мәлім.
Олар мыс, алтын, күміс ,темір, қорғасын, сынап. Адамзат баласының
өткен дәуірі сол кезде еңбек құралы ретінде қолданылған
металдардың негізі ретінде (мыс, қола, темір) металдар
қалыптасқан.
ХХ – ХХІ ғасырлар - ғылыми техникалық ревалюция ғасыры
.Қазір халық шаруашылығының қай саласына көз саламыз да
үздіксіз жаңарып жатқан еңбек технологиясын, түрлі машиналар
мен құрал саймандарды көресіз жаңа машина, жаңа техника,
технология, аспаптар көбейе түсуде. Техниканы ашып,жер астын бақылап
оны игеруге, ай бетінде із қалдырып , атомды бейбіт түрде
қолданып, бүгінгі таңда химиялық элементердің барлығы
дерлік сырына үңілді.
Бүгінгі таңда химиялық элементтердің барлығы дерлік
игеріліп олардың әр қайсысы өзіне тән пайдалы қасиеттеріне орай
адам қажетіне жұмсалуда. Жаңа талаптарға сай элементтердің
әр түрлі қоспаларын қорытпларын іздеп табу, Оны жете зерттеп
игілікке айналдыру кезеңінен өріс алып отыр.
Біз қазіргі өндіріс, құрылыс, байланыс, ауыл шаруашылығы
сан алуан техника салаларына зер салып көңіл аударсақ, олардың
бәрінде қолданылып жүрген негізгі материял – металл екенін
бізбілеміз. Ғарыш кеңістігінде самғағыш зымырандардың корпусынан
бастап, балалардың ойыншығына дейін металдан жасалады. Бұған
қарап әрине , адам баласының өмір қажеттігін тек металлдар
өтейді деуге болмайды. Олардың орнын толтыратын органикалық
материялдар , әр түрлі пластмассалар да жетіп артылады.
Дегенмен бұл салада металдың орны ерекше екенін атап
айтуымыз керек. ХІХ – ХХ ғ. дүние жүзінде кісі басына
шаққанда 1 кг. металл өндірілген. Бүгінде металдар, олардың жаңа
қорытпалар қатары бұрын болып көрмеген дәрежеге жетті.
Игерілген металл түрлері де , оларды өндіру мөлшері де үнемі
ұлғаюда. Оны ғылыми техникалық процестің арқауы деп
қарастырамыз. Ғылыми техникалық процесті тездетудің мәні
металдарды көптеп пайдалануда ғана емес, оны үнемдеуде,
сапасын жақсартуда жатыр.
Металл кешенінің даму тарихы.
Қазақстан -Кеңес Одағының құрамы кезінде қара және түсті
металлургия өндіру жөніндегі аса маңызды аудандардың бірі
болған. Ұлы Октябрь ревалюциясына дейін бұл сала республикада
тез балқитын, тотықтырылған бай рудалар мен түсті ауыр және
бағалы металдарды балқытумен ғана ай айналысқан. Қарапайым
ұста кәсіпорын түрінде болады. Ол кезде мұндай кәсіпорындар
негізінен Кенді Алтайда , Қарқаралыда, Баянауылда, Қызылеспеде, Нілдіде,
Екібастұза, Ақжарда т.б. жерлерде орналасқан.
Қазақстанда Ұлы Октябрь социалистік ревалюциясынанан кейін
ғана өндіргіш күштердің қарқынды дамуына барлық шарттар
жасалып, металлургияны кеңінен өркендетуге мүмкіндік туды.
Кеңес өкіметі жылдарында республикада түсті металлургия
саласынан қуатты кәсіпорындар салынды. Лениногор, Ертіс, Ащысай
полиметалл, Балқаш және Жезқазған кен металлургия комбинаттары,
Шымкент қорғасын зауыты , Өскемен мырыш – қорғасын комбинаты,
Павлодар алюминий зауыты, Өскемен титан – магнитит комбинаты т.б.
сондай – ақ қара металлургия саласынан да ірі кәсіпорындар
құрылды. Қарағанды металл комбинаты, Ақтөбе мен Ермакферроқорытпа
зауыттары т.б.
Қазақстан кәсіпорындары түсті , сирек кездесетін, асыл
металдардың 40 – астам түрін өндірген Қазақстанда өндірілетін
түсті мемалдар дүние жүзінің 30 – дан астам елдерінде көрмеге
қойылды. Өндірілген қара металлургияның 16 - % -ға жуығы,
ферроқорытпаның 12 % Хромит рудасының 30 % -ы экспортқа шығарылды.
Қазақстан жерінде металлургия кәсібі өте ерте заманда
пайда болған. Алғашқы қауымдық құрылыстың өзінде Қазақстан жерінде
металлургияның белгілі формасы болғаны анықталған. Қаз. ССР ҒА
археологиялық экспедициялары Орталық Қазақстандағы Атасу маңынан
көне заманның мыс қорытатын ескі пештерін тапқан. Бұдан 3 мың
бұрынғы осынау пештер сол - заманда бұл өлкеде металлургияның
ердәуір дамығаны байқатады. 1767 – 74 ж. Қазақстанды зерттеген
П.С. Паллас Алтай тауларында қорғасын, күміс кендерінің қазылған
орындары көп екенін айтады.
1771 ж. Қазақстанда болған Н.Рычков Ұлытау маңында Сол елді
мекендеген халық қазған мыс кеннің көптеген орындарының болуы
алтын мен күміс кендерін қазғандығын аңғартатын белгі сияқты – деп
жазған.
ХІХ ғасырдан ақ тау-кен зауыттары пайда бола бастайды Қазақстанның
қара түсті металлургиясының қалыптасуы ең алдымен тау – кен
зауыттары кәсіпорындарынан басталады.ХІХғ. аяқ кезінде тау
кен зауыттық өнеркәсібі дамуының 2 – кезеңіне жетті. Бұл
кезде пайдалы кен орындарын игеру үшін ірі – ірі капиталдар
жұмсайтын қоғамдар құрылды. 1889 – Воскресенонк Тау-кен заводтық
өнеркәсіп қоғамы ұйымдастырылды. 1858 ж. күміс, қорғасын
рудаларына негізделген Николаевск заводы құрылды.
Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургия Октябрь
ревалюциясынанан кейін ғана дәуірлеп өсе бастады. 1920 ж.
Жезқазған, Нілді (Успенск), Риддер рудниктері мен заводттары
жұмыс істеді.
1921 ж. Риддер руднигі алғашқы рудасын берді, 1927 ж.
риддерліктер тұңғыш қазақстандық қорғасынды елімізге тарту етті.
Бір жылдан кейін Қарсақбай мыс қорыту завод қабарға қайта
бір жылдан кейін қайта қосылды.
1 Бесжылдықта (1929 – 32 ) Республиканың ауыр индустриясынан
бөлінген барлық күрделі қаржының 43 % түсті металлургияны
өркендетуге берілді. Бұл уақыттың ішінде мыс рудасының өнімі
1928 ж 7,3 мың т – дан 1932 ж 147,5 мың тоннаға артты.
Түсті металлургия 2 бесжылдықта да (1933 – 37) жедел қарқынмен
өркендей берді. Түсті металдардың кейбір түрлерінің жалпы
өнімінің көлемі жағынан Қазақстан Кеңес Одағында 1 орынға
көтерілді. Республиканың үлесіне қорғасынның 70 % - ға жуығы, түсті
металлургиядағы жалпы Одақтың күрделі қаржының 31 % -ы
тиесілі. Бес жылдықтың аяғында республикада түсті металлургия
саласының 20 ірі кәсіпорны жұмыс істеді, олардың ішінде Шымкент
қорғасын заводы, Ащысай полиметалл және Ленингор комбинаттары
бар.
Республикада қара металлургияның алғашқы объектісі Донской
хромит руда басқармасы болды. Ол 1933 ж. алғашқы хромит
рудасын берді. Оңтүстік Кемпірсайдағы бірегей кен орында
орналасқан бұл рудниктің халық шаруашылығы үшін үлкен маңызы
болды. 1940 ж. Ақтөбе Ферро қорытпа заводы салына бастады, сөйтіп
1943 ж. пайдалануға берілді.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941 – 45) Қазақстан индустриясы ,
әсіресе металлургия баға жетпес үлкен роль атқарады. Бұл
кезеңде республика майдан арсеналдарының біріне айналды.
Соғыс жылдары республиканың территориясында жаққа
кәсіпорындарының (125 рудник, шахта және карьерлер 11 байыту
фы) құрылысын салу кеңінен өріс алды. Еліміздің Европа
бөлігінен көшіп келген әр түрлі 150 кәсіпоры пайдалануға
берілуіне байланысты республиканың өндірістік қуаты артты.
Шығыс Қоңырат , Мырғалымсай , Березовск рудииктері алғашқы
өнімдерін берді. Текелі қорғасын - мырыш комбинатының 1 – кезегі
пайдалануға берілді. Белоусовск пен Березовск байыту
комбинаттары іске қосылды. Ақшатау вольфрам комбинаты жұмыс
істей бастады (1943), Шымкент қорғасын заводы едәуір ұлғайтылды.
1943 ж. Ақтөбе Ферроқорытпа заводы алғашқы рет Феррохром берді.
Жезді марганец рудингі 38 күн ішінде пайдалануға берілді, бұл
рудник Орал металлургиясына басты марганец жеткізуші болды.
Теміртаудағы Қазақ металлургия заводы жедел қарқынмен
салынды. Завод 1944 ж. 31 желтоқсаннан болат, ал 1945 ж. прокат
бере бастады.
Соғыстан кейінгі жылдары (1946 – 55) Қазақстанның алдында
еліміздің соғыста қираған аудандарын қайта қалпына келтіру,
халықшаруашылығын соғысқа дейінгі дәрежесіне жеткізу және
мұнан кейін ол дәрежеден едәуір мөлшерде асыру міндеті
қойылды.
Республиканың жалпы өкімі 1945 ж. қарағанда, 1955 ж. 3,6 есе
, қызыл мыс қорыту 3,1 есе, тазартылған қорғасын 5,9 есе
өсті. Қара металлургияда болат қорыту 4,6 мың тоннадан 2 34,5
мың тоннаға дейін , немесе 51 есе , хромит рудасының өнімі 2,2
есе, марганец рудасы бірнеше есе артты.
1956 – 65 ж. арасындағы кезең Одақ үшінде, Қазақстан үшін де
экономиканың жедел өркендеуінің жаңа бір сатысы болды. Бұл тың
және тыңайған жерлерді игерудің басталуымен сәйкес келді.
Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургиясы үшін 1965 – 75 жыл
онан әрі өрлей өркендеу кезеңі болды.
9 – бесжылдықта республиканың түсті металлургия саласына жаңа
техниканы енгізу жөнінде 500- ден астам аса маңызды шаралар
жүзеге асырылды. Бұл өндіріске жұмсалатын шығынды 75 – миллион
соммаға дейін кемітуге және еңбек өнімділігін 7,5 % ға
арттыруға мүмкіндік берді. Тау - кен жұмыстарында руданы
ашық әдіспен өндірудің үлесі 1976 ж 45 % болды. Жер асты тау – кен
жұмыстарында өндірілген барлық өнімнің 75 % - ы жоғары өнім
беретін жүйелі қолдану арқылы алынды. Жер асты жұмыстарында
техникалық прогресттің негізгі бағыты өзі жүріп тұратын жоғары
өнімді жабдықтарды қолдану арқылы өндіру жүйесін енгізу болып
табылмақ. Мұның үлес салмағы 1976 ж 45,6 % , ал Ащысай комбинаты мен
Жезқазған комбинатында 70 % болды. Металлургия өндірісінде
техникалық прогреске сүйене отырып, түсті металл өнімдерінің қазіргі
заман талабына жауап бере алатын түр - түрі көбейтілді. Түсті
металлургия өндірістік процестерді комплексті механикаландыру
жүзеге асырылуда.
Республикада металлургия саласның шикізат базасын едәуір
дәрежеде ұлғайту көзделіп отыр. Саяқ руднигі құрылысын аяқтау,
Қоңырат карьерін қайта құру, түсті металлургияның басқа
кәсіпорындарын пайдалануға беру арқылы мыс рудасы өнімін 10,5
% арттыру жүзеге асырылады. Орловск , Николасвск, Қарағайлы, Ақжал
және Жәйрем рудниктерін пайдалануға беру, сондай - ақ жұмыс істеп
жатқан рудинктердің тереңдік және флангілік бөліктерінің
кондицациясы сонымен қосымша барлануын қайта қарау есебінен
полиметалл рудасы өнімі 10 – 5 жылдықта 2,7% артады. Алюминий
өнеркәсібінің шикізат базасы Торғай боксик рудниктерінің 2 – кезегін
игеру және Беленский руднигінің бірінші кезегін салу есебінен
ұлғайтылады. Осының нәтижесінде боксит өнімі 18 % - ға, глинозен өнімі
9,4% - ға өсетін болды.
1976 – 80 жылдары байыту фабрикаларының қуаттары одан әрі өсе
түсті. Жезқазған комбинатының металлургиялық комплексі салынып
болды. Ертіс мыс қорыту заводында жаңа қорыту цехы салынды.
Шымкент қорғасын заваодының қуаты арттырылды.
Металлургия - кен өндіру , қара және түсті металдарды
қорыту – ауыр өнеркәсіптің аса маңызды саласы. Металл өндрірудің ең
алдымен шойын мен болат қорытудың көлемі елдің экономикалық даму
деңгейінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Біз әр
жыл сайын 400 мың тонна болат прокатын импортқа шығарамыз. .
Мысалы, 2001 жылы экспортқа 2200 тонна алынды оның бағасы 95,5
млн $ болды. Қазақстан 18 млн тонна альюминий (бағасы 11,8 млн $)
экспортқа шығарды. Қазақстан ғалымдары металлургияның 4 – 5
өзгертуін көздейді.
Қазақстан металлургиясы
Қара металлургия І Түсті
металлургия
Өнімдері: Түрі мен өнімдері:
шойын, болат, Бағалы:алтын,күміс,платина т.б.
прокат бұйымдары Ауыр:мыс т.б.
және ферроқорытпа. Сирек:вольфрам,рений,молибден,
Олар:темір,марганец,ванадий, титан т.б.
хром,никель,кобалть. жеңіл:алюминий,магний,литии,
берилии.
Қара металлургия – Қазақстан ауыр өнеркәсібінің жас саласы. Қазіргі
кезде оның толық және орташа циклді өндіріс кәсіпорындары бар.
Бұл кәсіпорындар шойын, болат, прокат бұйымдарын шығаратын болса,
олар толық циклді өндіріс кәсіпорындары болып есептеледі, ал
сол зауытта тек болат қорытылып прокат бұйымдары шығарылса онда
орташа циклді өндіріс кәсіпорындары деп аталады. Қара металлургияның
орналасу факторы шикізат көзіне, отын және экологиялық
мәселелерге байланысты. Қазір республикамызда 30 дан астам темір
кен орны бар. Негізінен кен орындары Орталық Қазақстан мен
Қостанай облыстарында Соколов Сарыбай, Лисаков , Қашар, Атасу,
Алттай кен орындарының кендерді байыту комбинаттарында
байытылған соң металлургия зауыттарына жіберілдеі. Соколов
Сарыбай кен байыту комбинаттарының өнімін Могнитогор металлургия
зауыты пайдаланылады. Темір кенінің 85 % Қазақстанның
солтүстігінде шоғырланған. Қазіргі кезде толық циклді зауыт
Теміртау қаласында орналасқан. Бұл кәсіпорында шойын, құбыр,
рельс, жұқа табақ, ақ қаңыстар шығарылады. Осы комбинатта
шығарылаған ақ қаңылтыр еліміздің концерві өндірісін толық
қамтамасыз етіп отыр. Темір кені қорынан Қазақстан ТМД – да 3
орын алады. Республикада жалпы қара металлургия да дамып
келеді. Ақтөбе зауыты хромтаудың хромиті мен жұмыс істеп
ферохром шығарса, Ақсу зауыты Оралдан жеткізілетін квартитті
пайдаланып, ферроцилиций шығарады. Ферроқорытпалар өндіріс энергияны
көп қажет етеді. Сондықтан олар жылу электр станцияларында
салынған. Қазақстан өндірілген ферро қорытпаны 60 % - дан астамын
шел елдерге шығарады. Одан жыл сайын 100 млн АҚШ доллары
шамасында пайда табылады.
Қара металлургияның құрамы мен құрылымы
Қара металлургия әр түрлі металлургиялық шикізатты өндіру
мен қара металды шығаруда үлкен ұлттық комплекс түрінде
қалыптасты. Бұл салада өндіріс концентрациясында үлкен дәрежеге
жеткен: Республикадағы прокат шығару кармет комбинатқа негізделген,
республикадағы темір рудасын өнімдерін шығарудың 61 % Соколов –
Сарыбай тау кенбайыту комбинатына негізделген, ал Ермаков
ферроқорытпа зауытына жалпы өндірістің 81% -ы негізделген.
Қазақстанның қара металлургиясының құрамына 5 сала кіреді:
1. Таурудалық
2. Металлургиялық
3. Ферроқорытпалық
4. Огнеупорлық
5. Ломды қайта өндіруші
Бұларда үлкен темір рудалық өндірістер жұмыс істейді,
(Соколов Сарыбай, Лисаков, Қашар тау-кенбайыту комбинаты) жөнінде
хромитті өнеркәсіптер, Қарағандылық металлургиялық комбинат және
де 2 ферроқорытпа заводы (Ермаков, Атасу),Казогнеупор (Рудный
қаласы және Казытар чершт (Алматы қ. ) заводтары жұмыс жасайды.
Қара металдың өнеркәсіптері терретория бойынша республикамыздың
5 аймағында орналасқан Қостанай , Қарағанды, Ақтөбе, Жезқазған,
Павлодар), ол жерде пайдалы қазбалар мен су энергетикалық
ресурстар жақын жерде кездеседі.
Республикамыздағы қара металлургия минералды шикізат базасына бай,
Теміртаулық өндірістің дамуы Қарағандылық,Могнитогорлық және Батыс Сібір
металлургиялық комбинаттарының шикізатпен қамтамассыздандыру яғни жоғары
сапалы және оңай алынатын,байытылатын магниттік рудалардың маңызы зор.
Республикамызда жоғарғы сапалы марганец рудаларының бақыланған.
Республикамызда марганецті фнрроқорытпаларды өндіру экспорттық салалардың
біріне айналуда.Қазіргі уақытта елімізге түсетін қаржының түп негізі хром
рудаларын өндірумен өңдеуге негізделген.
Темір рудалық өндіріс кешені
Қазақстандағы темір рудасының қоры 16,6 млрд тоннаға
бағаланады, ол дүние жүзілік қордың 8 % алып жатыр, оынң 8800
млн тоннасы бақыланып эксплуатацияға дайындалуда. Темір
рудасының 90 % жуығы Солтүстік Қазақстанның Торғай облысында
негізделген. Қалған көлемі орталық Қазақстанда орналасқан.
Темір рудасының өндірілетін көлемінің (65 %) үлкен бөлігін
республикамыздан Россияға экспортталады. Темір рудасының
өнімдерін ішкі тұтынушылары республикамызда Қарағандылық
металлургиялық комбинат Ермаков және Ақтөбелік ферроқорытпа заводы
тұтынады.
Қазақстанның темір рудалық кешені үлкен өндірістермен
яғни Соколов - Сарыбай тау өндірістік бірлестікпен , Лисаков тау-
кен байыту комбинаттары және Ақсулық руда балқыту комбинаттары.
Лисаков тау-кенбайыту комбинатында (Қостанай облысы, Лисаков
қаржы жыл сайын 10,5 слн тонна руда және 6,1 млн тонна.
концентрат өндіріледі.
Атасу қаласындағы Атасу руда құймасында Жезқазан
облысында табылған темір , марганецті рудалар, магнетитті және
гематитті рудалар өндіруде. Бұл комбинаттың болашағы Батыс Қаражал
шахтасын кеңейтумен тікелей байланысты , ол оның өнімділігін 6
млн тонна руда және 3,8 мил тонна концентратқа дейін ұлғайтады.
Құлдырау жағдайында тұрған, республикамыздың үлкен өндірістерін
шет ел компанияларына беру темір руда өндірісіне де жетті.
Үлкен өндіріс саласы – Республика үкіметінің шешімімен Соколов
Сарыбай тау кен бірлестіріліп 1995 жылдың ақпанында Испандық
Айведон итернешнол ЛТД фирмасына бес жылға жалға берілді.
Себебі бұл жылы яғни 1994 жылы мұндағы тауар өнімдерінің өндірісі
өзінің тарихында ең төмен дәрежеге жетті. Бірлестіктің тұрақсыз
жұмысы , өтем ақының кешігуі маманданған кадрлардың кетуіне әкеп
соқты және төмен өндірістік тәртіпке төтенше жағдайлардың
ұлғаюына әкелді.
Бірлестікті шетел басшылығына берілгенен кейін, өнеркәсіпте
біршама өзгерістер байқалды: бірінші жарты жылдықта темір рудасының
шикізат өндірісі 102 ,8 % жоспар бойынша құрады. тауарлы руданың
өндіру 104,8 %, окатыш 102,4 % құрады. , басқа көрсеткіштер бойынша
жоспардан асып түскен жағдайға жетті.
Марганецті рудалық өндіріс кешені.
Қазақстанда ТМД бойынша 17 % марганец рудаларына ие, ол 600
млн тоннаны құрайды. Негізінен марганец рудасының қоры Бастыс
Қазақстан Қаражал, Үш қатын 3 – 4, Үлкен Қытай кен орындарында
негізделген Республикада жылдық марганец рудасын өндіру 0,5 млн
тоннаға дейін жетеді. Қазақстандағы негізгі марганец рудасын
Жездіде өндіреді. Сонымен қатар қосымша Атасуда және Жәйремде тау –
кен байыту комбинаттарында өндіреді.
Қазақстандағы өндірілетін руданың жарты көлемі Жезді кен
байыту фабрикасында өңдейді. Ол құрамында 34 – 39 % марганецсі бар
концентраттар шығарады. Қазақстанда өзінің ферромарганецті қорытпа
өндірістері жоқ. Елдің ферромарганец қорытпа өнімдеріне деген
қажеттілікті Украйнаның тасымалдауымен қамтамасыздандырады.
Келешекте марганецті ферро қорытпа өнідрісін қалыптастыру немесе
өнеркәсіптер салу экспорттау кешеннің негізгі даму бағытарының бір
болып табылады
Хром рудасының өндіріс кешені. Республикамыздың хром рудасының
саны мен сапасы дүние жүзілік хром және қорытпа нарығында алдыңғы қатарлы
орындарға ие болуына мүмкіндік береді. Республикамыздың бақыланған хромит
қорының көлемі тек О.А.Р. -нан ғана кем,ал сапасы бойынша дүние жүзінде
алдыңғы қатарлы елдердің бірі.Т.М.Д. арасында хром рудасының қоры бойынша
Қазақстан 95 % - ды алып жатыр.1992 жылы хром рудасын өндіру
Республикамызда 3,7 млн.тонн. дейін жетті және де өндірілген шикізаттың көп
бөлігін экспорттайды.Өндіру және байыту Дондық таукен байыту комбинатында
жүргізіледі.(Ақтөбе обл.Хромтау қ.) Республикамыздың үш өнеркәсіптерінің
бірігуі мен яғни шикізат құрамындағы хромды өндіру мен өңдеудің жағдайы
жақсаруы мен (Дон таукен байыту комбинатының комбинаты, Ақтөбе және
Ермаков ферроқорытпа заводы) тікелей байланысты болуы мүмкін, ол
Қазхром бірлестігіне бірігіп және оны шетел басшылығына берілуі мүмкін.
Металлургиялық өндіріс кешені.
Қара металлургия құрылымының саласында металлургияның
өндіріс маңызды орынға - ие. Ол жұқа табақты прокат (88 % -
республикасының қара маталлдағы жалпы прокат өнімі), феррақорытпалы
өндіріс ферросилиция және феррохром (59 және 89 %
республикасындағы ферроқорытпа өндірісінің жалпы көлемін құрайды.
шығаруға негізделген.
Қазақстанның қара металлургиясында металлургиялық өндіріс үш
өнеркәсіптен көрсетіледі. Ол Қарағандылық металлургиялық конбинат
Ақтөбелік және Ермаков ферроқорытпа заводымен.
Кармет комбинат өндірісте жоғарғы сатыға ие, ол өзіне толық
циклді өнекәсіпті және дамыған өндіріс инфроқұрылымын кіргізеді.
Комбинат - Лисаков, Саколов Сарыбай комбинаттар
концентраттық негізінде жұмыс жасайды.
Бұл комбинаттың электр - энергетикаға шығыны 7 – 8 % құрады,
өндірістің төмендеуі; комбинаттың жұмысын нашарлатты. Комбинатты
қайта өңдеумен модерлизациялау үшін инвесторлардың 1,1 млрд $
көлемінде қаржы құюы мен тікелей байланысты еді: оны өтеу
шығарылған және шығарылуға жоспарланған өнімге негізделген.
Кармет комбинаттың экономикалық жағдайға әсері мемлекеттің
республикадағы ең үлкен өнекәсіпті шетел басшылығына беруіне
тура келді. Бірінші казақ- австрия СП Фест Альпин – Қазақстан, ол
1945 жылы Кармет комбинат ЮС Стиль бірлестігіне 10 жылғы
мерзіммен берілген болатын. Ақтөбелік ферроқорытпа заводы
феррохроммен ферроцитан негізінде қорытпалар шығаруға негізделген.
Соңғы жылдары заводттың техникалық, экономика жағдайының көрсеткіші
төмендеді.
Ермак ферроқорытпа заводы елімізде ең үлкен экспартёр болып
табылады. Заводта алғаш рет ферросилилиция және ферросиликхром
өндірісі ашылды. Завод 1 мил тонна жоғары сапалы ферроқорытпа
шығарды, оның 60 % экспортталды, ол жыл сайын елімзге 100 мил
доллар берді. Бұл екі заводқа да Дондық тау байыту комбинатының
рудалары қолданылды. Қазіргі кезде бұл үш өнеркәсіп Казхром
бірлестігіне біріктірілген. Қазхромның жапон компаниясы Джапан
хромға бірлестірілгеннен бері даму және тиімді көрсеткіш
дәрежесі жоғарылайды деп қарастырылып отыр.
Түсті металлургия.
Қазақстанда түсті металлургия жақсы дамыған. Қазақстанда әлемдік қордың
яғни мыс пен полиметалл руданың басым көпшілігі сақталуда, олар никель,
вольфрам, молибден , бағалы және сирек кездесетін металлдар. Ол Шығыс
Қазақстан, Қарағанды, Ақтөбе, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан, Алматы
облыстарында шоғырланған. Өнеркәсіптік өндіріс кешенінде түсті металлургия
жалпы көлемнің 12 % құрайды. Алынатын рудалардан мыс, қорғасын, титан,
магнии, сирек кездесетін металлдар, мыс пен қорғасын негізіндегі прокат,
мырыш т.б. өндіріледі. Әдемде мыс рафинатын шығаруда және экспорттауда
Қазақстан алдыңғы елдер қатарына кіруде . Әлемдік мыс шығаруда Қазақстанның
үлес салмағы 2,3 %, елде шығарылатын мыстың барлығы шет елге экспортталады.
Ең басты Қазақстанның импортерлары Италия, Германия, т.б. елдер болып
табылады. Қазақстан жаңа тәуелсіз елдер арасында алтын шығаруда 3 орынға ие
болып отыр, оны өндіру мен өңдеу жыл сайын өсуде . Елде 170 астам алтыны
бар кен орындары белгілі.
Елде шығарылатын мыс, мырыш, қорғасын жоғары сапалы, әлемдік
стандарттарға сай және сыртқы нарықты бәсекеге сай болып табылады. Алюминий
мен никель таза күйінде өндірілмейді , глиноземді түрінде рудалар Россияға
өңделуге жіберіледі. Павлодардағы алюминий заводының салынуымен бұл
тығырықтан шығып, алюмирний тауарын әлемдік нарыққа шығаруға мүмкіндік
болады. Қ.Р. түсті металлургиясы көптеген негізгі проблемалармен тікелей
байланысты, бастылары негізгі өндіріс фондтарының ескіруі, қолданылып
жатқан технологиялардың экологиялық қауіпсіздік дәрежесінің төмен болуы.
Түсті металлургия өнеркәсіптерінің өндіріс фонттарының ескіру көрсеткіші 50
% құрап отыр. Жалпы алғанда сала бойынша:
1) Эксплуатацияланатын кен орындарының санын шикізат өндіру негіздерінің
таусылуы негізінде көбейтумен сипатталады.
2) Полимретллдық рудалардың химиялық және минералдық құрамы бойынша
өңделудің қиын қайшылықтарымен сәйкес.
3) Тау кен байыту және металық қайта өңдеудегі технологияның қиындығы.
4) Қайта өңдеу мекемелеріндегі материалдық және энергиялық шығынымен
сипатталады.
1996-1997 ж үлкен бірлестіктер құрылған болатын, таукенбайыту
металлдық мекемелердің технологиялық циклін бір жүйеге біріктірді: АА.К
Казцинк, АА.К Қазакмыс, АА.К Қазақстан Алюминий, Казхром, АА.К
Испаткармет т.б. болып табылады. Бұл үлкен бірлестіктер өзіндік даму
программаларын қалыптастыруда.
Салада өнеркәсіптердің тікелей даму жолына түскен байқалуда, жұмыс жасап
отырған мекемелерді үлкейту мен дамыту сапасын жоғарылатуда.
Соңғы 12 жыл шамасында түсті металлдың жеке түрлерін өндіру біршама
қысқарған. Бастысы қорғасын-мырыш 67% қысқарған. Басты себептерінің бірі
инвестиция мәселесі, өндіріс күшінің қолдау мен қайта қалыптастыру үшін
қаржының жетіспеуі. 1994 пен 2004ж аралығында түсті металлургия кешенін
инвестициялау өзінің өтелуінің 9 % құрады.
Жаңа кен орындарын табу мен оны үлкейту жұмыстары жүргізілмесе түсті
металлургия қоры 25-30 жылдан соң таусылады деп есептелуде. Келесі басты
проблемалардың бірі шикізатты комплексі қолданудың жетіспеуінен туды.
Қазақстан Республикасының металлургия комплексінің иновациялық
жолмен дамуы.
Қазақстанның металлургия кешені отандық экономиканың үлкен секторы
болып табылады. Қазақстанның тау – металлургиялық компаниясы, бірінші
кезеке Европа – азиялық өндіріс ассоциациясы, олар Миттал Стиль Теміртау
(Исапткармет). АБ Қазақмыс, А.Б. Казцинк т.б.
Бұл өнеркәсіптер бірегей шаруашылық - өндіріс комплексін құрады. Ол
өз құрамында өндіру кәсіптерін, байыту мен металлургияның өңдеу, сонымен
қатар энергия – жылу өндіру кәсіптерін, инфроқұрылымды дамытуды
біріктіреді. Ол қаржыны, маркетингті, сыртқы экономиканы, ғылыми зерттеу
жұмыстарын қамтамасыз етеді.
Саладағы өндіру көлемінің өсуі және тұрақтануы мемлекеттің саланы
нарық жүйесіне аудару мен мемлекеттік меншікті жеке меншік басшылығына
аударумен тікелей байланысты. Ол өзіне инвестиция мен менеджментті қосады.
Осылайша елде шет ел басшылығымен үлкен монополиялық компаниялар
қалыптасты. Олар бұл салада иновациялық және сыртқы экономикалық саясат
жүргізуге құқылы болып табылады.
Металлургияның кешенінің инвоациялық объекті ерекшелігі ретінде
капиталдық, материалдық, иновацияның циклдік қайталануымен өндірістің
қуаттылығын жоғары болуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан металлургиясының артықшылығы өзіндік минерал – шикізат
базасының болуы. Қазақстан рудалары яғни оның ішінде түсті металлургия
комплексі болып табылады. Ол өте күрделі минералогиялық – құрылымдық
құрамына ие. Олар өз құрамына сирек және шашыранды элементтердің үлкен
көлемін кіргізеді. Сонымен бірге Қазақстандық рудалардың құрылымы,
физикалық, химиялық және де басқа сипаттамасы оны өндіруде байыту мен
металлургиялық өңдеуде әрқайсысының табылу орындарына өзіне тиіс
технологияны қолдануды талап етеді.
Қазақстанның шикізат қоры әрине көп екенін айтуымыз қажет, бірақ
әрқашанда ол құрамындағы металлдың аз болуына, территориялық және
транспорттық т.б. кемшіліктерге байланысты бәсекеге сай келе бермейді.
Қазақстандағы түсті және сирек металдарды өндірудегі қалыптасқан
технологиялар қазіргі уақытта экологиялық, экономикалық және шикізатты
комплексті түрде қолдануда толық сәйкес келе бермейді. Металлургиялық
заводтарда белгілі пирометаллургиялық процестерде қолданылатын
технологиялар да үлкен көлемдені газ және қатты қалдық түріндегі зиян
заттар арқылы ластаумен сипатталады. Сонымен бірге қатты қалдықтар (шлак,
шлам т.б.) металлургиялық заводтардың территориясында жиналып үлкен
аймақтарды алып жатыр.
Сондықтанда, дәстүрлі технологияның тиімділігі жоғары, экологиялық
таза және қалдықсыз, сапасы төмен металлды ғана емес, сапасы да бағасы да
жоғары металлдарды алатын технологиямен алмастыру үшін ғылыми зерттеу
жұмыстарын үлкейту қажет.
Осыған байланысты саланың ғылыми техникалық бағытына мынаны
жатқызуымызға болады.
- жаңа технологияны қалыптастыру; ол қаржылық шығынды және
қалдық шығаруды төмендетуге негізделген, өндіріске коллективті
концентраттарды қолдану мен сапасы төмен шикізат пен пром
өнімдерін қолдана отырып, шикізатты комплексті қолдануды
ұлғайтып шикізат базасын кеңейтуге негізделген.
- Модульдік технологияға байланысты – кіші өнеркәсіптерді
қалыптастыру, яғни металл өніміне ішкі сұранысты қамтамасыз ету
қажеттілігі;
- Техно – экономикалық тұрақталу және қорытпа шығару бойынша
заводтар салу.
- Қазіргі технологиялар: өңдеуді орталықтандыру, Доре қорытпасын
дайын тауар күйінде алу. Алтын алудың технологиясын
қалыптастыру.
- Бақыршық және Васильевск алтынкен орындарын форсильді түрле
игеру.
- Сирек және шашыранды металл негізінде жартылай өткізгіш
материалдарын алу технологиясы;
- Қазақстанның металлургия кешенінің экспортталуын жоғарылату,
Испат – Кармет үшін қажетті темір рудасының жоғарғы
фосфориттілігін байытуда стратегиялық маңызға ие жаңа
технологиялар. Хромитті, Марганецті, Темір марганецті рудаларды
өндірумен байытуда технологиялық жүйелер құрастыру мен зерттеу.
Соңғы 10 жылдықта Қазақстанды қайта өңдеуде қиын байытылатын
рудалардың көлемі көптеп енуде, сондықтанда қазіргі уақытта мынандай жағдай
қалыптасқан, ол түсті, сирек, шашыранды және асыл металлдарды байыту
циклінде тау жұмыстарына 15-20 % жоғалтады, байыту цикліне 60-70 %,
металлургиялық өзгертуге 15-20 % құрайды. Пайдалы қазбаларды өндіруде
комплекстің төмен болуы.
Қалыптасқан жағдайға байланысты байыту саласында, ғылыми – техникалық
бағыттың маңыздылығына
- микродисперлі көлемдегі бөліктердің байтылуын қамтамассыз
ететін жаңа технологиялар мен аппараттар құрастыру.
- түсті, сирек және асыл металл рудаларын байытудағы технологияны
дамыту, ол үшін антропогендік шикізаттан жаңа флотореагенттер
салу;
- кен орындарын желдету, қалдықтардың экономикалық тиімділігін
және мүмкіндіктерін бағалу, ғылыми – техникалық зерттеулердің
тиімді бағытын анықтау.
Осы айтылғандардың жүзеге асуы Қазақстан рудаларын өңдеудегі
көрсеткішін даму сатысында жоғарылатады, сонымен қатар Қазақстанның
металлургия комплексіндегі тау – байытудың барлық масштабтағы
комплекстілігін және де шығару көрсеткіштерін жоғарылатады. Олардың дұрыс
жүзеге асуы эксплутацияғы бірнеше кен орындарын ашумен тікелей байланысты.
Елде тау – металлургиялық комплекстің техногендік қалдықтары 20 млн.
тонна өте жиналуда. Ол әрине мемлекетке тиесілі болғандықтан Республиканың
Президентінің жарлығымен: оларды Қазақстанның жеке металлургиялық шикізат
базасы ретінде қарастырылуы тиіс.
Қазіргі уақытта барлық қатты қалдықтардың тек 2% ғана өңделуде, оған
қатысты экологиялық проблемалар шешілмейді.
Жиналған техногендік шикізатты екінші рет қайта қолданудың негізгі
мәселесі маңызы.
Техногендік шикізатты екінші өңдеудегі жаңа технологияларды құрастыру
құрамынан тауар өнімі ретінде бағалы компоненттерді алу болып табылады.
Саланың басты иновациялық даму бағытында жаңа технологиялар мен
өнеркәсіптер салу болып табылады.
Зерттеулер жүргізу, минералды шикізат кен – орындарын комплексті
өңдеуде жаңа технологияларды құрастыру, қалайы, никель, вольфрам, молибден
және т.б. бұл металдарды өндіруді ұйымдастыру.
Зертеулер жүргізу, ұнтақталған металл алу және түсті металдарды
өңдеуде жаңа технологиялар құрастыру, өзіндік машина жасау саласын дамыту
болып табылады. Машина кешенінің дамуы үшін қорғасын – кальцилі, қорғасын
никельді және де басқа қорытпа түрлерін алуда жаңа технолонияларды
құрастыру, сирек өнімнің өндірісін және оның шикізат базасын дамыту
маңызды.
- Болат шығару кешенін дамыту және одан сортталған прокат алу.
Кейінгі жылдары қара және түсті металды өндіру мен экспорттау көлемі
және номенклатурасы бойынша өскен, бірақ республикада ішкі тұтыну көлемінің
өсімі баяу, өндірілген түсті металлдардың 93-97 % шетелге шығарылады.
Төменде SWOT –ң металлургия кешеніне жасаған анализ шешімдері
көрсетілген.
Жағымды жақтары:
- өзіндік материалды – шикізат базасының болуы;
- инфроқұрылымның дамуы;
- өндірістік технологиялық тәжірибенің болуы;
- металлдардың үлкен спекторы (түрі, көлемі т.б.);
- жоғарымаманданған кадрлар бөлімі.
Жағымсыз жақтары;
- өндіріс фондтарының ескіруі;
- технологияның артта қалуы;
- рудалардың қиын құрылымы;
- қайта өңдеу деңгейінің төмендігі;
- жас маман кадрларының аз болуы;
Мүмкіндіктері:
- Дүние жүзіндегі нарықта түсті металлургияға деген сұранысы;
- Мультиплакатты эффектінің пайда болуы;
- Екінші техногендік білімді қолдану.
- Серіктестік және коорпорациялық қарым – қатынастарды кеңейту.
Қауіпі:
- 5 - 10 жыл көлемінде мыс, цинк, алтын кен орындарының жаңа
орындарын таба алмау.
- Саланы стратегиялық мемлекеттік бақылаудың кешігуі;
- Саладағы радикалды шешім қабылдау ақпараттық жүйесіздігі мен
толық еместігі;
- Жинақталған білім мен технологиялық тәжірибені жоғалтуы.
Түсті металлуригяның басты проблемеларының бірі шикізат базасына
байланысты. Металлургтердің келесі проблемасы шикізатты қолдануда
компонеттілік дәреженің төмендігі және байыту мен металлургиялық өңдеу
барысында бағалы металлдардан айырылуы. Металды өндіруде қосымша бірге
шығатын металдарды бұрын шығаратын. Қазіргі уақытта дүние жүзінде мұндай
қосымша металдарға сұраныс өсіп отыр. Еліміз бұл металдарға нарықтағы орнын
бұрынғы 10 жылдықта жоғалтып алған болатын. Бұл металдар жоғары,
экономикада ғылыми техникалық, авиоғарышта, автомашина жолын салуда және
т.б. салаларда пайдалануда маңызы зор.
Минералды шикізаттың жеткіліксіздігінен үлкен резерв (қор) ретінде
қосымша ломды пайдаланудың маңызы зор. Қара және түсті лом төмендетілген
баға мен экспортқа шығарылуы жалғасуда.
Сонымен қатар металдың да маңызды болып табылады. Қазақстанның
өнеркәсіптері қазіргі уақытта халықаралық сапа сертификатына ие емес, мыс:
катодты мыс, мырыш және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің даму тарихы
2. Металлургия кешеннің салалары және олардың даму ерекшелігі
2.1. Қара металлургия
2.2. Түсті металлургия
2.3. Металлургия кешенінің нарық экономика жағдайында дамуы
3. Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі
орны
3.1. Дүние жүзілік металлургия өнімдерін шығару бойынша республиканың
алатын орны
3.2. Металлургия кешені бойынша негізгі серіктестері
Қорытынды
Кіріспе
Қоғам игілігіне пйдаланатын барлық байлықты негізгі 2
топқа бөледі. Бұлар рухани және материалдық байлық.
Материалдық байлық қорына жататын, өмір маұтаждығына өте қажетті
материалдар тас көмір, мұнай, газ, минералды және минералсыз
сулар, органикалық заттар.
Сондай – ақ жер қойнауынан өндірілетін металдар орны
ерекше. Әлемдегі элементтер түгелдей Д. И. Менделеев қестесінде
түзілген. Онда жалпы саны 107 эелементтің аты аталған.
Бұлардың 83 – і яғни бестен төрт бөлігі металдар. Көне
дәуірде пайдаланылатын металдар санаулы ғана болғаны мәлім.
Олар мыс, алтын, күміс ,темір, қорғасын, сынап. Адамзат баласының
өткен дәуірі сол кезде еңбек құралы ретінде қолданылған
металдардың негізі ретінде (мыс, қола, темір) металдар
қалыптасқан.
ХХ – ХХІ ғасырлар - ғылыми техникалық ревалюция ғасыры
.Қазір халық шаруашылығының қай саласына көз саламыз да
үздіксіз жаңарып жатқан еңбек технологиясын, түрлі машиналар
мен құрал саймандарды көресіз жаңа машина, жаңа техника,
технология, аспаптар көбейе түсуде. Техниканы ашып,жер астын бақылап
оны игеруге, ай бетінде із қалдырып , атомды бейбіт түрде
қолданып, бүгінгі таңда химиялық элементердің барлығы
дерлік сырына үңілді.
Бүгінгі таңда химиялық элементтердің барлығы дерлік
игеріліп олардың әр қайсысы өзіне тән пайдалы қасиеттеріне орай
адам қажетіне жұмсалуда. Жаңа талаптарға сай элементтердің
әр түрлі қоспаларын қорытпларын іздеп табу, Оны жете зерттеп
игілікке айналдыру кезеңінен өріс алып отыр.
Біз қазіргі өндіріс, құрылыс, байланыс, ауыл шаруашылығы
сан алуан техника салаларына зер салып көңіл аударсақ, олардың
бәрінде қолданылып жүрген негізгі материял – металл екенін
бізбілеміз. Ғарыш кеңістігінде самғағыш зымырандардың корпусынан
бастап, балалардың ойыншығына дейін металдан жасалады. Бұған
қарап әрине , адам баласының өмір қажеттігін тек металлдар
өтейді деуге болмайды. Олардың орнын толтыратын органикалық
материялдар , әр түрлі пластмассалар да жетіп артылады.
Дегенмен бұл салада металдың орны ерекше екенін атап
айтуымыз керек. ХІХ – ХХ ғ. дүние жүзінде кісі басына
шаққанда 1 кг. металл өндірілген. Бүгінде металдар, олардың жаңа
қорытпалар қатары бұрын болып көрмеген дәрежеге жетті.
Игерілген металл түрлері де , оларды өндіру мөлшері де үнемі
ұлғаюда. Оны ғылыми техникалық процестің арқауы деп
қарастырамыз. Ғылыми техникалық процесті тездетудің мәні
металдарды көптеп пайдалануда ғана емес, оны үнемдеуде,
сапасын жақсартуда жатыр.
Металл кешенінің даму тарихы.
Қазақстан -Кеңес Одағының құрамы кезінде қара және түсті
металлургия өндіру жөніндегі аса маңызды аудандардың бірі
болған. Ұлы Октябрь ревалюциясына дейін бұл сала республикада
тез балқитын, тотықтырылған бай рудалар мен түсті ауыр және
бағалы металдарды балқытумен ғана ай айналысқан. Қарапайым
ұста кәсіпорын түрінде болады. Ол кезде мұндай кәсіпорындар
негізінен Кенді Алтайда , Қарқаралыда, Баянауылда, Қызылеспеде, Нілдіде,
Екібастұза, Ақжарда т.б. жерлерде орналасқан.
Қазақстанда Ұлы Октябрь социалистік ревалюциясынанан кейін
ғана өндіргіш күштердің қарқынды дамуына барлық шарттар
жасалып, металлургияны кеңінен өркендетуге мүмкіндік туды.
Кеңес өкіметі жылдарында республикада түсті металлургия
саласынан қуатты кәсіпорындар салынды. Лениногор, Ертіс, Ащысай
полиметалл, Балқаш және Жезқазған кен металлургия комбинаттары,
Шымкент қорғасын зауыты , Өскемен мырыш – қорғасын комбинаты,
Павлодар алюминий зауыты, Өскемен титан – магнитит комбинаты т.б.
сондай – ақ қара металлургия саласынан да ірі кәсіпорындар
құрылды. Қарағанды металл комбинаты, Ақтөбе мен Ермакферроқорытпа
зауыттары т.б.
Қазақстан кәсіпорындары түсті , сирек кездесетін, асыл
металдардың 40 – астам түрін өндірген Қазақстанда өндірілетін
түсті мемалдар дүние жүзінің 30 – дан астам елдерінде көрмеге
қойылды. Өндірілген қара металлургияның 16 - % -ға жуығы,
ферроқорытпаның 12 % Хромит рудасының 30 % -ы экспортқа шығарылды.
Қазақстан жерінде металлургия кәсібі өте ерте заманда
пайда болған. Алғашқы қауымдық құрылыстың өзінде Қазақстан жерінде
металлургияның белгілі формасы болғаны анықталған. Қаз. ССР ҒА
археологиялық экспедициялары Орталық Қазақстандағы Атасу маңынан
көне заманның мыс қорытатын ескі пештерін тапқан. Бұдан 3 мың
бұрынғы осынау пештер сол - заманда бұл өлкеде металлургияның
ердәуір дамығаны байқатады. 1767 – 74 ж. Қазақстанды зерттеген
П.С. Паллас Алтай тауларында қорғасын, күміс кендерінің қазылған
орындары көп екенін айтады.
1771 ж. Қазақстанда болған Н.Рычков Ұлытау маңында Сол елді
мекендеген халық қазған мыс кеннің көптеген орындарының болуы
алтын мен күміс кендерін қазғандығын аңғартатын белгі сияқты – деп
жазған.
ХІХ ғасырдан ақ тау-кен зауыттары пайда бола бастайды Қазақстанның
қара түсті металлургиясының қалыптасуы ең алдымен тау – кен
зауыттары кәсіпорындарынан басталады.ХІХғ. аяқ кезінде тау
кен зауыттық өнеркәсібі дамуының 2 – кезеңіне жетті. Бұл
кезде пайдалы кен орындарын игеру үшін ірі – ірі капиталдар
жұмсайтын қоғамдар құрылды. 1889 – Воскресенонк Тау-кен заводтық
өнеркәсіп қоғамы ұйымдастырылды. 1858 ж. күміс, қорғасын
рудаларына негізделген Николаевск заводы құрылды.
Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургия Октябрь
ревалюциясынанан кейін ғана дәуірлеп өсе бастады. 1920 ж.
Жезқазған, Нілді (Успенск), Риддер рудниктері мен заводттары
жұмыс істеді.
1921 ж. Риддер руднигі алғашқы рудасын берді, 1927 ж.
риддерліктер тұңғыш қазақстандық қорғасынды елімізге тарту етті.
Бір жылдан кейін Қарсақбай мыс қорыту завод қабарға қайта
бір жылдан кейін қайта қосылды.
1 Бесжылдықта (1929 – 32 ) Республиканың ауыр индустриясынан
бөлінген барлық күрделі қаржының 43 % түсті металлургияны
өркендетуге берілді. Бұл уақыттың ішінде мыс рудасының өнімі
1928 ж 7,3 мың т – дан 1932 ж 147,5 мың тоннаға артты.
Түсті металлургия 2 бесжылдықта да (1933 – 37) жедел қарқынмен
өркендей берді. Түсті металдардың кейбір түрлерінің жалпы
өнімінің көлемі жағынан Қазақстан Кеңес Одағында 1 орынға
көтерілді. Республиканың үлесіне қорғасынның 70 % - ға жуығы, түсті
металлургиядағы жалпы Одақтың күрделі қаржының 31 % -ы
тиесілі. Бес жылдықтың аяғында республикада түсті металлургия
саласының 20 ірі кәсіпорны жұмыс істеді, олардың ішінде Шымкент
қорғасын заводы, Ащысай полиметалл және Ленингор комбинаттары
бар.
Республикада қара металлургияның алғашқы объектісі Донской
хромит руда басқармасы болды. Ол 1933 ж. алғашқы хромит
рудасын берді. Оңтүстік Кемпірсайдағы бірегей кен орында
орналасқан бұл рудниктің халық шаруашылығы үшін үлкен маңызы
болды. 1940 ж. Ақтөбе Ферро қорытпа заводы салына бастады, сөйтіп
1943 ж. пайдалануға берілді.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941 – 45) Қазақстан индустриясы ,
әсіресе металлургия баға жетпес үлкен роль атқарады. Бұл
кезеңде республика майдан арсеналдарының біріне айналды.
Соғыс жылдары республиканың территориясында жаққа
кәсіпорындарының (125 рудник, шахта және карьерлер 11 байыту
фы) құрылысын салу кеңінен өріс алды. Еліміздің Европа
бөлігінен көшіп келген әр түрлі 150 кәсіпоры пайдалануға
берілуіне байланысты республиканың өндірістік қуаты артты.
Шығыс Қоңырат , Мырғалымсай , Березовск рудииктері алғашқы
өнімдерін берді. Текелі қорғасын - мырыш комбинатының 1 – кезегі
пайдалануға берілді. Белоусовск пен Березовск байыту
комбинаттары іске қосылды. Ақшатау вольфрам комбинаты жұмыс
істей бастады (1943), Шымкент қорғасын заводы едәуір ұлғайтылды.
1943 ж. Ақтөбе Ферроқорытпа заводы алғашқы рет Феррохром берді.
Жезді марганец рудингі 38 күн ішінде пайдалануға берілді, бұл
рудник Орал металлургиясына басты марганец жеткізуші болды.
Теміртаудағы Қазақ металлургия заводы жедел қарқынмен
салынды. Завод 1944 ж. 31 желтоқсаннан болат, ал 1945 ж. прокат
бере бастады.
Соғыстан кейінгі жылдары (1946 – 55) Қазақстанның алдында
еліміздің соғыста қираған аудандарын қайта қалпына келтіру,
халықшаруашылығын соғысқа дейінгі дәрежесіне жеткізу және
мұнан кейін ол дәрежеден едәуір мөлшерде асыру міндеті
қойылды.
Республиканың жалпы өкімі 1945 ж. қарағанда, 1955 ж. 3,6 есе
, қызыл мыс қорыту 3,1 есе, тазартылған қорғасын 5,9 есе
өсті. Қара металлургияда болат қорыту 4,6 мың тоннадан 2 34,5
мың тоннаға дейін , немесе 51 есе , хромит рудасының өнімі 2,2
есе, марганец рудасы бірнеше есе артты.
1956 – 65 ж. арасындағы кезең Одақ үшінде, Қазақстан үшін де
экономиканың жедел өркендеуінің жаңа бір сатысы болды. Бұл тың
және тыңайған жерлерді игерудің басталуымен сәйкес келді.
Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургиясы үшін 1965 – 75 жыл
онан әрі өрлей өркендеу кезеңі болды.
9 – бесжылдықта республиканың түсті металлургия саласына жаңа
техниканы енгізу жөнінде 500- ден астам аса маңызды шаралар
жүзеге асырылды. Бұл өндіріске жұмсалатын шығынды 75 – миллион
соммаға дейін кемітуге және еңбек өнімділігін 7,5 % ға
арттыруға мүмкіндік берді. Тау - кен жұмыстарында руданы
ашық әдіспен өндірудің үлесі 1976 ж 45 % болды. Жер асты тау – кен
жұмыстарында өндірілген барлық өнімнің 75 % - ы жоғары өнім
беретін жүйелі қолдану арқылы алынды. Жер асты жұмыстарында
техникалық прогресттің негізгі бағыты өзі жүріп тұратын жоғары
өнімді жабдықтарды қолдану арқылы өндіру жүйесін енгізу болып
табылмақ. Мұның үлес салмағы 1976 ж 45,6 % , ал Ащысай комбинаты мен
Жезқазған комбинатында 70 % болды. Металлургия өндірісінде
техникалық прогреске сүйене отырып, түсті металл өнімдерінің қазіргі
заман талабына жауап бере алатын түр - түрі көбейтілді. Түсті
металлургия өндірістік процестерді комплексті механикаландыру
жүзеге асырылуда.
Республикада металлургия саласның шикізат базасын едәуір
дәрежеде ұлғайту көзделіп отыр. Саяқ руднигі құрылысын аяқтау,
Қоңырат карьерін қайта құру, түсті металлургияның басқа
кәсіпорындарын пайдалануға беру арқылы мыс рудасы өнімін 10,5
% арттыру жүзеге асырылады. Орловск , Николасвск, Қарағайлы, Ақжал
және Жәйрем рудниктерін пайдалануға беру, сондай - ақ жұмыс істеп
жатқан рудинктердің тереңдік және флангілік бөліктерінің
кондицациясы сонымен қосымша барлануын қайта қарау есебінен
полиметалл рудасы өнімі 10 – 5 жылдықта 2,7% артады. Алюминий
өнеркәсібінің шикізат базасы Торғай боксик рудниктерінің 2 – кезегін
игеру және Беленский руднигінің бірінші кезегін салу есебінен
ұлғайтылады. Осының нәтижесінде боксит өнімі 18 % - ға, глинозен өнімі
9,4% - ға өсетін болды.
1976 – 80 жылдары байыту фабрикаларының қуаттары одан әрі өсе
түсті. Жезқазған комбинатының металлургиялық комплексі салынып
болды. Ертіс мыс қорыту заводында жаңа қорыту цехы салынды.
Шымкент қорғасын заваодының қуаты арттырылды.
Металлургия - кен өндіру , қара және түсті металдарды
қорыту – ауыр өнеркәсіптің аса маңызды саласы. Металл өндрірудің ең
алдымен шойын мен болат қорытудың көлемі елдің экономикалық даму
деңгейінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Біз әр
жыл сайын 400 мың тонна болат прокатын импортқа шығарамыз. .
Мысалы, 2001 жылы экспортқа 2200 тонна алынды оның бағасы 95,5
млн $ болды. Қазақстан 18 млн тонна альюминий (бағасы 11,8 млн $)
экспортқа шығарды. Қазақстан ғалымдары металлургияның 4 – 5
өзгертуін көздейді.
Қазақстан металлургиясы
Қара металлургия І Түсті
металлургия
Өнімдері: Түрі мен өнімдері:
шойын, болат, Бағалы:алтын,күміс,платина т.б.
прокат бұйымдары Ауыр:мыс т.б.
және ферроқорытпа. Сирек:вольфрам,рений,молибден,
Олар:темір,марганец,ванадий, титан т.б.
хром,никель,кобалть. жеңіл:алюминий,магний,литии,
берилии.
Қара металлургия – Қазақстан ауыр өнеркәсібінің жас саласы. Қазіргі
кезде оның толық және орташа циклді өндіріс кәсіпорындары бар.
Бұл кәсіпорындар шойын, болат, прокат бұйымдарын шығаратын болса,
олар толық циклді өндіріс кәсіпорындары болып есептеледі, ал
сол зауытта тек болат қорытылып прокат бұйымдары шығарылса онда
орташа циклді өндіріс кәсіпорындары деп аталады. Қара металлургияның
орналасу факторы шикізат көзіне, отын және экологиялық
мәселелерге байланысты. Қазір республикамызда 30 дан астам темір
кен орны бар. Негізінен кен орындары Орталық Қазақстан мен
Қостанай облыстарында Соколов Сарыбай, Лисаков , Қашар, Атасу,
Алттай кен орындарының кендерді байыту комбинаттарында
байытылған соң металлургия зауыттарына жіберілдеі. Соколов
Сарыбай кен байыту комбинаттарының өнімін Могнитогор металлургия
зауыты пайдаланылады. Темір кенінің 85 % Қазақстанның
солтүстігінде шоғырланған. Қазіргі кезде толық циклді зауыт
Теміртау қаласында орналасқан. Бұл кәсіпорында шойын, құбыр,
рельс, жұқа табақ, ақ қаңыстар шығарылады. Осы комбинатта
шығарылаған ақ қаңылтыр еліміздің концерві өндірісін толық
қамтамасыз етіп отыр. Темір кені қорынан Қазақстан ТМД – да 3
орын алады. Республикада жалпы қара металлургия да дамып
келеді. Ақтөбе зауыты хромтаудың хромиті мен жұмыс істеп
ферохром шығарса, Ақсу зауыты Оралдан жеткізілетін квартитті
пайдаланып, ферроцилиций шығарады. Ферроқорытпалар өндіріс энергияны
көп қажет етеді. Сондықтан олар жылу электр станцияларында
салынған. Қазақстан өндірілген ферро қорытпаны 60 % - дан астамын
шел елдерге шығарады. Одан жыл сайын 100 млн АҚШ доллары
шамасында пайда табылады.
Қара металлургияның құрамы мен құрылымы
Қара металлургия әр түрлі металлургиялық шикізатты өндіру
мен қара металды шығаруда үлкен ұлттық комплекс түрінде
қалыптасты. Бұл салада өндіріс концентрациясында үлкен дәрежеге
жеткен: Республикадағы прокат шығару кармет комбинатқа негізделген,
республикадағы темір рудасын өнімдерін шығарудың 61 % Соколов –
Сарыбай тау кенбайыту комбинатына негізделген, ал Ермаков
ферроқорытпа зауытына жалпы өндірістің 81% -ы негізделген.
Қазақстанның қара металлургиясының құрамына 5 сала кіреді:
1. Таурудалық
2. Металлургиялық
3. Ферроқорытпалық
4. Огнеупорлық
5. Ломды қайта өндіруші
Бұларда үлкен темір рудалық өндірістер жұмыс істейді,
(Соколов Сарыбай, Лисаков, Қашар тау-кенбайыту комбинаты) жөнінде
хромитті өнеркәсіптер, Қарағандылық металлургиялық комбинат және
де 2 ферроқорытпа заводы (Ермаков, Атасу),Казогнеупор (Рудный
қаласы және Казытар чершт (Алматы қ. ) заводтары жұмыс жасайды.
Қара металдың өнеркәсіптері терретория бойынша республикамыздың
5 аймағында орналасқан Қостанай , Қарағанды, Ақтөбе, Жезқазған,
Павлодар), ол жерде пайдалы қазбалар мен су энергетикалық
ресурстар жақын жерде кездеседі.
Республикамыздағы қара металлургия минералды шикізат базасына бай,
Теміртаулық өндірістің дамуы Қарағандылық,Могнитогорлық және Батыс Сібір
металлургиялық комбинаттарының шикізатпен қамтамассыздандыру яғни жоғары
сапалы және оңай алынатын,байытылатын магниттік рудалардың маңызы зор.
Республикамызда жоғарғы сапалы марганец рудаларының бақыланған.
Республикамызда марганецті фнрроқорытпаларды өндіру экспорттық салалардың
біріне айналуда.Қазіргі уақытта елімізге түсетін қаржының түп негізі хром
рудаларын өндірумен өңдеуге негізделген.
Темір рудалық өндіріс кешені
Қазақстандағы темір рудасының қоры 16,6 млрд тоннаға
бағаланады, ол дүние жүзілік қордың 8 % алып жатыр, оынң 8800
млн тоннасы бақыланып эксплуатацияға дайындалуда. Темір
рудасының 90 % жуығы Солтүстік Қазақстанның Торғай облысында
негізделген. Қалған көлемі орталық Қазақстанда орналасқан.
Темір рудасының өндірілетін көлемінің (65 %) үлкен бөлігін
республикамыздан Россияға экспортталады. Темір рудасының
өнімдерін ішкі тұтынушылары республикамызда Қарағандылық
металлургиялық комбинат Ермаков және Ақтөбелік ферроқорытпа заводы
тұтынады.
Қазақстанның темір рудалық кешені үлкен өндірістермен
яғни Соколов - Сарыбай тау өндірістік бірлестікпен , Лисаков тау-
кен байыту комбинаттары және Ақсулық руда балқыту комбинаттары.
Лисаков тау-кенбайыту комбинатында (Қостанай облысы, Лисаков
қаржы жыл сайын 10,5 слн тонна руда және 6,1 млн тонна.
концентрат өндіріледі.
Атасу қаласындағы Атасу руда құймасында Жезқазан
облысында табылған темір , марганецті рудалар, магнетитті және
гематитті рудалар өндіруде. Бұл комбинаттың болашағы Батыс Қаражал
шахтасын кеңейтумен тікелей байланысты , ол оның өнімділігін 6
млн тонна руда және 3,8 мил тонна концентратқа дейін ұлғайтады.
Құлдырау жағдайында тұрған, республикамыздың үлкен өндірістерін
шет ел компанияларына беру темір руда өндірісіне де жетті.
Үлкен өндіріс саласы – Республика үкіметінің шешімімен Соколов
Сарыбай тау кен бірлестіріліп 1995 жылдың ақпанында Испандық
Айведон итернешнол ЛТД фирмасына бес жылға жалға берілді.
Себебі бұл жылы яғни 1994 жылы мұндағы тауар өнімдерінің өндірісі
өзінің тарихында ең төмен дәрежеге жетті. Бірлестіктің тұрақсыз
жұмысы , өтем ақының кешігуі маманданған кадрлардың кетуіне әкеп
соқты және төмен өндірістік тәртіпке төтенше жағдайлардың
ұлғаюына әкелді.
Бірлестікті шетел басшылығына берілгенен кейін, өнеркәсіпте
біршама өзгерістер байқалды: бірінші жарты жылдықта темір рудасының
шикізат өндірісі 102 ,8 % жоспар бойынша құрады. тауарлы руданың
өндіру 104,8 %, окатыш 102,4 % құрады. , басқа көрсеткіштер бойынша
жоспардан асып түскен жағдайға жетті.
Марганецті рудалық өндіріс кешені.
Қазақстанда ТМД бойынша 17 % марганец рудаларына ие, ол 600
млн тоннаны құрайды. Негізінен марганец рудасының қоры Бастыс
Қазақстан Қаражал, Үш қатын 3 – 4, Үлкен Қытай кен орындарында
негізделген Республикада жылдық марганец рудасын өндіру 0,5 млн
тоннаға дейін жетеді. Қазақстандағы негізгі марганец рудасын
Жездіде өндіреді. Сонымен қатар қосымша Атасуда және Жәйремде тау –
кен байыту комбинаттарында өндіреді.
Қазақстандағы өндірілетін руданың жарты көлемі Жезді кен
байыту фабрикасында өңдейді. Ол құрамында 34 – 39 % марганецсі бар
концентраттар шығарады. Қазақстанда өзінің ферромарганецті қорытпа
өндірістері жоқ. Елдің ферромарганец қорытпа өнімдеріне деген
қажеттілікті Украйнаның тасымалдауымен қамтамасыздандырады.
Келешекте марганецті ферро қорытпа өнідрісін қалыптастыру немесе
өнеркәсіптер салу экспорттау кешеннің негізгі даму бағытарының бір
болып табылады
Хром рудасының өндіріс кешені. Республикамыздың хром рудасының
саны мен сапасы дүние жүзілік хром және қорытпа нарығында алдыңғы қатарлы
орындарға ие болуына мүмкіндік береді. Республикамыздың бақыланған хромит
қорының көлемі тек О.А.Р. -нан ғана кем,ал сапасы бойынша дүние жүзінде
алдыңғы қатарлы елдердің бірі.Т.М.Д. арасында хром рудасының қоры бойынша
Қазақстан 95 % - ды алып жатыр.1992 жылы хром рудасын өндіру
Республикамызда 3,7 млн.тонн. дейін жетті және де өндірілген шикізаттың көп
бөлігін экспорттайды.Өндіру және байыту Дондық таукен байыту комбинатында
жүргізіледі.(Ақтөбе обл.Хромтау қ.) Республикамыздың үш өнеркәсіптерінің
бірігуі мен яғни шикізат құрамындағы хромды өндіру мен өңдеудің жағдайы
жақсаруы мен (Дон таукен байыту комбинатының комбинаты, Ақтөбе және
Ермаков ферроқорытпа заводы) тікелей байланысты болуы мүмкін, ол
Қазхром бірлестігіне бірігіп және оны шетел басшылығына берілуі мүмкін.
Металлургиялық өндіріс кешені.
Қара металлургия құрылымының саласында металлургияның
өндіріс маңызды орынға - ие. Ол жұқа табақты прокат (88 % -
республикасының қара маталлдағы жалпы прокат өнімі), феррақорытпалы
өндіріс ферросилиция және феррохром (59 және 89 %
республикасындағы ферроқорытпа өндірісінің жалпы көлемін құрайды.
шығаруға негізделген.
Қазақстанның қара металлургиясында металлургиялық өндіріс үш
өнеркәсіптен көрсетіледі. Ол Қарағандылық металлургиялық конбинат
Ақтөбелік және Ермаков ферроқорытпа заводымен.
Кармет комбинат өндірісте жоғарғы сатыға ие, ол өзіне толық
циклді өнекәсіпті және дамыған өндіріс инфроқұрылымын кіргізеді.
Комбинат - Лисаков, Саколов Сарыбай комбинаттар
концентраттық негізінде жұмыс жасайды.
Бұл комбинаттың электр - энергетикаға шығыны 7 – 8 % құрады,
өндірістің төмендеуі; комбинаттың жұмысын нашарлатты. Комбинатты
қайта өңдеумен модерлизациялау үшін инвесторлардың 1,1 млрд $
көлемінде қаржы құюы мен тікелей байланысты еді: оны өтеу
шығарылған және шығарылуға жоспарланған өнімге негізделген.
Кармет комбинаттың экономикалық жағдайға әсері мемлекеттің
республикадағы ең үлкен өнекәсіпті шетел басшылығына беруіне
тура келді. Бірінші казақ- австрия СП Фест Альпин – Қазақстан, ол
1945 жылы Кармет комбинат ЮС Стиль бірлестігіне 10 жылғы
мерзіммен берілген болатын. Ақтөбелік ферроқорытпа заводы
феррохроммен ферроцитан негізінде қорытпалар шығаруға негізделген.
Соңғы жылдары заводттың техникалық, экономика жағдайының көрсеткіші
төмендеді.
Ермак ферроқорытпа заводы елімізде ең үлкен экспартёр болып
табылады. Заводта алғаш рет ферросилилиция және ферросиликхром
өндірісі ашылды. Завод 1 мил тонна жоғары сапалы ферроқорытпа
шығарды, оның 60 % экспортталды, ол жыл сайын елімзге 100 мил
доллар берді. Бұл екі заводқа да Дондық тау байыту комбинатының
рудалары қолданылды. Қазіргі кезде бұл үш өнеркәсіп Казхром
бірлестігіне біріктірілген. Қазхромның жапон компаниясы Джапан
хромға бірлестірілгеннен бері даму және тиімді көрсеткіш
дәрежесі жоғарылайды деп қарастырылып отыр.
Түсті металлургия.
Қазақстанда түсті металлургия жақсы дамыған. Қазақстанда әлемдік қордың
яғни мыс пен полиметалл руданың басым көпшілігі сақталуда, олар никель,
вольфрам, молибден , бағалы және сирек кездесетін металлдар. Ол Шығыс
Қазақстан, Қарағанды, Ақтөбе, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан, Алматы
облыстарында шоғырланған. Өнеркәсіптік өндіріс кешенінде түсті металлургия
жалпы көлемнің 12 % құрайды. Алынатын рудалардан мыс, қорғасын, титан,
магнии, сирек кездесетін металлдар, мыс пен қорғасын негізіндегі прокат,
мырыш т.б. өндіріледі. Әдемде мыс рафинатын шығаруда және экспорттауда
Қазақстан алдыңғы елдер қатарына кіруде . Әлемдік мыс шығаруда Қазақстанның
үлес салмағы 2,3 %, елде шығарылатын мыстың барлығы шет елге экспортталады.
Ең басты Қазақстанның импортерлары Италия, Германия, т.б. елдер болып
табылады. Қазақстан жаңа тәуелсіз елдер арасында алтын шығаруда 3 орынға ие
болып отыр, оны өндіру мен өңдеу жыл сайын өсуде . Елде 170 астам алтыны
бар кен орындары белгілі.
Елде шығарылатын мыс, мырыш, қорғасын жоғары сапалы, әлемдік
стандарттарға сай және сыртқы нарықты бәсекеге сай болып табылады. Алюминий
мен никель таза күйінде өндірілмейді , глиноземді түрінде рудалар Россияға
өңделуге жіберіледі. Павлодардағы алюминий заводының салынуымен бұл
тығырықтан шығып, алюмирний тауарын әлемдік нарыққа шығаруға мүмкіндік
болады. Қ.Р. түсті металлургиясы көптеген негізгі проблемалармен тікелей
байланысты, бастылары негізгі өндіріс фондтарының ескіруі, қолданылып
жатқан технологиялардың экологиялық қауіпсіздік дәрежесінің төмен болуы.
Түсті металлургия өнеркәсіптерінің өндіріс фонттарының ескіру көрсеткіші 50
% құрап отыр. Жалпы алғанда сала бойынша:
1) Эксплуатацияланатын кен орындарының санын шикізат өндіру негіздерінің
таусылуы негізінде көбейтумен сипатталады.
2) Полимретллдық рудалардың химиялық және минералдық құрамы бойынша
өңделудің қиын қайшылықтарымен сәйкес.
3) Тау кен байыту және металық қайта өңдеудегі технологияның қиындығы.
4) Қайта өңдеу мекемелеріндегі материалдық және энергиялық шығынымен
сипатталады.
1996-1997 ж үлкен бірлестіктер құрылған болатын, таукенбайыту
металлдық мекемелердің технологиялық циклін бір жүйеге біріктірді: АА.К
Казцинк, АА.К Қазакмыс, АА.К Қазақстан Алюминий, Казхром, АА.К
Испаткармет т.б. болып табылады. Бұл үлкен бірлестіктер өзіндік даму
программаларын қалыптастыруда.
Салада өнеркәсіптердің тікелей даму жолына түскен байқалуда, жұмыс жасап
отырған мекемелерді үлкейту мен дамыту сапасын жоғарылатуда.
Соңғы 12 жыл шамасында түсті металлдың жеке түрлерін өндіру біршама
қысқарған. Бастысы қорғасын-мырыш 67% қысқарған. Басты себептерінің бірі
инвестиция мәселесі, өндіріс күшінің қолдау мен қайта қалыптастыру үшін
қаржының жетіспеуі. 1994 пен 2004ж аралығында түсті металлургия кешенін
инвестициялау өзінің өтелуінің 9 % құрады.
Жаңа кен орындарын табу мен оны үлкейту жұмыстары жүргізілмесе түсті
металлургия қоры 25-30 жылдан соң таусылады деп есептелуде. Келесі басты
проблемалардың бірі шикізатты комплексі қолданудың жетіспеуінен туды.
Қазақстан Республикасының металлургия комплексінің иновациялық
жолмен дамуы.
Қазақстанның металлургия кешені отандық экономиканың үлкен секторы
болып табылады. Қазақстанның тау – металлургиялық компаниясы, бірінші
кезеке Европа – азиялық өндіріс ассоциациясы, олар Миттал Стиль Теміртау
(Исапткармет). АБ Қазақмыс, А.Б. Казцинк т.б.
Бұл өнеркәсіптер бірегей шаруашылық - өндіріс комплексін құрады. Ол
өз құрамында өндіру кәсіптерін, байыту мен металлургияның өңдеу, сонымен
қатар энергия – жылу өндіру кәсіптерін, инфроқұрылымды дамытуды
біріктіреді. Ол қаржыны, маркетингті, сыртқы экономиканы, ғылыми зерттеу
жұмыстарын қамтамасыз етеді.
Саладағы өндіру көлемінің өсуі және тұрақтануы мемлекеттің саланы
нарық жүйесіне аудару мен мемлекеттік меншікті жеке меншік басшылығына
аударумен тікелей байланысты. Ол өзіне инвестиция мен менеджментті қосады.
Осылайша елде шет ел басшылығымен үлкен монополиялық компаниялар
қалыптасты. Олар бұл салада иновациялық және сыртқы экономикалық саясат
жүргізуге құқылы болып табылады.
Металлургияның кешенінің инвоациялық объекті ерекшелігі ретінде
капиталдық, материалдық, иновацияның циклдік қайталануымен өндірістің
қуаттылығын жоғары болуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан металлургиясының артықшылығы өзіндік минерал – шикізат
базасының болуы. Қазақстан рудалары яғни оның ішінде түсті металлургия
комплексі болып табылады. Ол өте күрделі минералогиялық – құрылымдық
құрамына ие. Олар өз құрамына сирек және шашыранды элементтердің үлкен
көлемін кіргізеді. Сонымен бірге Қазақстандық рудалардың құрылымы,
физикалық, химиялық және де басқа сипаттамасы оны өндіруде байыту мен
металлургиялық өңдеуде әрқайсысының табылу орындарына өзіне тиіс
технологияны қолдануды талап етеді.
Қазақстанның шикізат қоры әрине көп екенін айтуымыз қажет, бірақ
әрқашанда ол құрамындағы металлдың аз болуына, территориялық және
транспорттық т.б. кемшіліктерге байланысты бәсекеге сай келе бермейді.
Қазақстандағы түсті және сирек металдарды өндірудегі қалыптасқан
технологиялар қазіргі уақытта экологиялық, экономикалық және шикізатты
комплексті түрде қолдануда толық сәйкес келе бермейді. Металлургиялық
заводтарда белгілі пирометаллургиялық процестерде қолданылатын
технологиялар да үлкен көлемдені газ және қатты қалдық түріндегі зиян
заттар арқылы ластаумен сипатталады. Сонымен бірге қатты қалдықтар (шлак,
шлам т.б.) металлургиялық заводтардың территориясында жиналып үлкен
аймақтарды алып жатыр.
Сондықтанда, дәстүрлі технологияның тиімділігі жоғары, экологиялық
таза және қалдықсыз, сапасы төмен металлды ғана емес, сапасы да бағасы да
жоғары металлдарды алатын технологиямен алмастыру үшін ғылыми зерттеу
жұмыстарын үлкейту қажет.
Осыған байланысты саланың ғылыми техникалық бағытына мынаны
жатқызуымызға болады.
- жаңа технологияны қалыптастыру; ол қаржылық шығынды және
қалдық шығаруды төмендетуге негізделген, өндіріске коллективті
концентраттарды қолдану мен сапасы төмен шикізат пен пром
өнімдерін қолдана отырып, шикізатты комплексті қолдануды
ұлғайтып шикізат базасын кеңейтуге негізделген.
- Модульдік технологияға байланысты – кіші өнеркәсіптерді
қалыптастыру, яғни металл өніміне ішкі сұранысты қамтамасыз ету
қажеттілігі;
- Техно – экономикалық тұрақталу және қорытпа шығару бойынша
заводтар салу.
- Қазіргі технологиялар: өңдеуді орталықтандыру, Доре қорытпасын
дайын тауар күйінде алу. Алтын алудың технологиясын
қалыптастыру.
- Бақыршық және Васильевск алтынкен орындарын форсильді түрле
игеру.
- Сирек және шашыранды металл негізінде жартылай өткізгіш
материалдарын алу технологиясы;
- Қазақстанның металлургия кешенінің экспортталуын жоғарылату,
Испат – Кармет үшін қажетті темір рудасының жоғарғы
фосфориттілігін байытуда стратегиялық маңызға ие жаңа
технологиялар. Хромитті, Марганецті, Темір марганецті рудаларды
өндірумен байытуда технологиялық жүйелер құрастыру мен зерттеу.
Соңғы 10 жылдықта Қазақстанды қайта өңдеуде қиын байытылатын
рудалардың көлемі көптеп енуде, сондықтанда қазіргі уақытта мынандай жағдай
қалыптасқан, ол түсті, сирек, шашыранды және асыл металлдарды байыту
циклінде тау жұмыстарына 15-20 % жоғалтады, байыту цикліне 60-70 %,
металлургиялық өзгертуге 15-20 % құрайды. Пайдалы қазбаларды өндіруде
комплекстің төмен болуы.
Қалыптасқан жағдайға байланысты байыту саласында, ғылыми – техникалық
бағыттың маңыздылығына
- микродисперлі көлемдегі бөліктердің байтылуын қамтамассыз
ететін жаңа технологиялар мен аппараттар құрастыру.
- түсті, сирек және асыл металл рудаларын байытудағы технологияны
дамыту, ол үшін антропогендік шикізаттан жаңа флотореагенттер
салу;
- кен орындарын желдету, қалдықтардың экономикалық тиімділігін
және мүмкіндіктерін бағалу, ғылыми – техникалық зерттеулердің
тиімді бағытын анықтау.
Осы айтылғандардың жүзеге асуы Қазақстан рудаларын өңдеудегі
көрсеткішін даму сатысында жоғарылатады, сонымен қатар Қазақстанның
металлургия комплексіндегі тау – байытудың барлық масштабтағы
комплекстілігін және де шығару көрсеткіштерін жоғарылатады. Олардың дұрыс
жүзеге асуы эксплутацияғы бірнеше кен орындарын ашумен тікелей байланысты.
Елде тау – металлургиялық комплекстің техногендік қалдықтары 20 млн.
тонна өте жиналуда. Ол әрине мемлекетке тиесілі болғандықтан Республиканың
Президентінің жарлығымен: оларды Қазақстанның жеке металлургиялық шикізат
базасы ретінде қарастырылуы тиіс.
Қазіргі уақытта барлық қатты қалдықтардың тек 2% ғана өңделуде, оған
қатысты экологиялық проблемалар шешілмейді.
Жиналған техногендік шикізатты екінші рет қайта қолданудың негізгі
мәселесі маңызы.
Техногендік шикізатты екінші өңдеудегі жаңа технологияларды құрастыру
құрамынан тауар өнімі ретінде бағалы компоненттерді алу болып табылады.
Саланың басты иновациялық даму бағытында жаңа технологиялар мен
өнеркәсіптер салу болып табылады.
Зерттеулер жүргізу, минералды шикізат кен – орындарын комплексті
өңдеуде жаңа технологияларды құрастыру, қалайы, никель, вольфрам, молибден
және т.б. бұл металдарды өндіруді ұйымдастыру.
Зертеулер жүргізу, ұнтақталған металл алу және түсті металдарды
өңдеуде жаңа технологиялар құрастыру, өзіндік машина жасау саласын дамыту
болып табылады. Машина кешенінің дамуы үшін қорғасын – кальцилі, қорғасын
никельді және де басқа қорытпа түрлерін алуда жаңа технолонияларды
құрастыру, сирек өнімнің өндірісін және оның шикізат базасын дамыту
маңызды.
- Болат шығару кешенін дамыту және одан сортталған прокат алу.
Кейінгі жылдары қара және түсті металды өндіру мен экспорттау көлемі
және номенклатурасы бойынша өскен, бірақ республикада ішкі тұтыну көлемінің
өсімі баяу, өндірілген түсті металлдардың 93-97 % шетелге шығарылады.
Төменде SWOT –ң металлургия кешеніне жасаған анализ шешімдері
көрсетілген.
Жағымды жақтары:
- өзіндік материалды – шикізат базасының болуы;
- инфроқұрылымның дамуы;
- өндірістік технологиялық тәжірибенің болуы;
- металлдардың үлкен спекторы (түрі, көлемі т.б.);
- жоғарымаманданған кадрлар бөлімі.
Жағымсыз жақтары;
- өндіріс фондтарының ескіруі;
- технологияның артта қалуы;
- рудалардың қиын құрылымы;
- қайта өңдеу деңгейінің төмендігі;
- жас маман кадрларының аз болуы;
Мүмкіндіктері:
- Дүние жүзіндегі нарықта түсті металлургияға деген сұранысы;
- Мультиплакатты эффектінің пайда болуы;
- Екінші техногендік білімді қолдану.
- Серіктестік және коорпорациялық қарым – қатынастарды кеңейту.
Қауіпі:
- 5 - 10 жыл көлемінде мыс, цинк, алтын кен орындарының жаңа
орындарын таба алмау.
- Саланы стратегиялық мемлекеттік бақылаудың кешігуі;
- Саладағы радикалды шешім қабылдау ақпараттық жүйесіздігі мен
толық еместігі;
- Жинақталған білім мен технологиялық тәжірибені жоғалтуы.
Түсті металлуригяның басты проблемеларының бірі шикізат базасына
байланысты. Металлургтердің келесі проблемасы шикізатты қолдануда
компонеттілік дәреженің төмендігі және байыту мен металлургиялық өңдеу
барысында бағалы металлдардан айырылуы. Металды өндіруде қосымша бірге
шығатын металдарды бұрын шығаратын. Қазіргі уақытта дүние жүзінде мұндай
қосымша металдарға сұраныс өсіп отыр. Еліміз бұл металдарға нарықтағы орнын
бұрынғы 10 жылдықта жоғалтып алған болатын. Бұл металдар жоғары,
экономикада ғылыми техникалық, авиоғарышта, автомашина жолын салуда және
т.б. салаларда пайдалануда маңызы зор.
Минералды шикізаттың жеткіліксіздігінен үлкен резерв (қор) ретінде
қосымша ломды пайдаланудың маңызы зор. Қара және түсті лом төмендетілген
баға мен экспортқа шығарылуы жалғасуда.
Сонымен қатар металдың да маңызды болып табылады. Қазақстанның
өнеркәсіптері қазіргі уақытта халықаралық сапа сертификатына ие емес, мыс:
катодты мыс, мырыш және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz