Сақ,үйсін,қаңлылардың діни сенімі

Жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Сақтар тарихынан қысқашамағұлмат ... ... ... ... .6
Үйсіндер тартхынан қысқаша мағұлмат ... ... ... .8
Қаңлылар тарихынан қысқаша мағұлмат ... ... ..9
Сақтардың діни нанымдпры ... ... ... ... ... ... ... ...11
Үйсіндердің діни нанымдары ... ... ... ... ... ... ... ..13
Қаңлылардың діни нанымдары ... ... ... ... ... ... ..14
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16

«Томирис»спектаклінде өта бір рухты, айбынды көрніс бар. Парсылардың Кир патшасы сақ даласына қызығып, басып алмақшы болғанда, оған өзі елші болып барған Томирис (Тұмар) патшайым:
«-Біздің тек үш байлығымыз бар. Бірі – кең, көгілдір аспан, екіншісі – шетсіз, шексіз сайын дала, ал үшіншісі –жусан,- деп, қолдағы бір уыс шөпті көрсетеді, - тамырынан кесілген жусан солып, өмір сүрмейді,» - дейді. Осы кең аспан, шетсіз дала бостандық, еркіндік символы болса, жусан туған жер, Отан, өмір символы. Демек сақтар елін, Дешті Қыпшақ пен Түрік даласын мекендеген әрбір халықтың бас байлығы – еркіндік, азаттық болған. Еркін далаға қол сұғып, қан іздеп келген дұшпанның өз басы қанға бөкті.
«Томирис Кирдің шабылған басын қан толған меске салып былай дейді: «Аңсағаның қан болса, қанғаныңша іш!». Ұлы грек тарихшысы Геродоттың бұл сөзі өзгелерге жазған ескерту секілді.
Менің рухани байлығым – халқым, қазақ халқы. Тарих төрінеде көне түрік ұрпағы болып, саңлақ, «сақтар» деген асқақ атпенде танылып, бүгінде тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің туын көтеріп отырған қазақ халқының жұріп өткен жолы – шежірелі, қазаналы ғұмыр.
Міне тәуелсіз ел болғалы бері біздер көне заманымыздағы тарихи құдылықтарымызды зерделеп пайымдауға күш салып келеміз.
Сондықтан сақтар, үйсіндер, қаңлылар туралы ойлар тұжырымдау өткенімізге көз жіберіп шолу жасау ғана емес, сонымен қатар олардан үлгі алу үйрену де болатын хақ.

1. С.Н.Руденко- «Алтайдағы скиф өнері»
2. А.Н.Бернштам- «Жетісу және Тянь-Шань мәдиенетініңтарихи кезеңдер»
3. Герадот – «Тарих»
4.Қазақ энциклопедиясы 1т.
5. «Қазақстан әйелдері» журналы 1994 жыл №2 2бет

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Сақ,үйсін,қаңлылардың діни сенімі.

Мазмұны
Жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4

Сақтар тарихынан қысқашамағұлмат ... ... ... ... .6
Үйсіндер тартхынан қысқаша мағұлмат ... ... ... .8
Қаңлылар тарихынан қысқаша мағұлмат ... ... ..9
Сақтардың діни нанымдпры ... ... ... ... ... ... .. ... .11
Үйсіндердің діни нанымдары ... ... ... ... ... ... .. ... 13
Қаңлылардың діни нанымдары ... ... ... ... ... ... .. 14
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 5
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .16

Кіріспе

Томирисспектаклінде өта бір рухты, айбынды көрніс бар. Парсылардың Кир
патшасы сақ даласына қызығып, басып алмақшы болғанда, оған өзі елші болып
барған Томирис (Тұмар) патшайым:
-Біздің тек үш байлығымыз бар. Бірі – кең, көгілдір аспан, екіншісі –
шетсіз, шексіз сайын дала, ал үшіншісі –жусан,- деп, қолдағы бір уыс шөпті
көрсетеді, - тамырынан кесілген жусан солып, өмір сүрмейді, - дейді. Осы
кең аспан, шетсіз дала бостандық, еркіндік символы болса, жусан туған жер,
Отан, өмір символы. Демек сақтар елін, Дешті Қыпшақ пен Түрік даласын
мекендеген әрбір халықтың бас байлығы – еркіндік, азаттық болған. Еркін
далаға қол сұғып, қан іздеп келген дұшпанның өз басы қанға бөкті.
Томирис Кирдің шабылған басын қан толған меске салып былай дейді:
Аңсағаның қан болса, қанғаныңша іш!. Ұлы грек тарихшысы Геродоттың бұл
сөзі өзгелерге жазған ескерту секілді.
Менің рухани байлығым – халқым, қазақ халқы. Тарих төрінеде көне түрік
ұрпағы болып, саңлақ, сақтар деген асқақ атпенде танылып, бүгінде
тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің туын көтеріп отырған қазақ халқының жұріп
өткен жолы – шежірелі, қазаналы ғұмыр.
Міне тәуелсіз ел болғалы бері біздер көне заманымыздағы тарихи
құдылықтарымызды зерделеп пайымдауға күш салып келеміз.
Сондықтан сақтар, үйсіндер, қаңлылар туралы ойлар тұжырымдау
өткенімізге көз жіберіп шолу жасау ғана емес, сонымен қатар олардан үлгі
алу үйрену де болатын хақ.

Сақтар тарихынан қысқаша мағұлмат

Қытайдың және басқада елдің тарихшылары үсіндердің қазақтың негізгі
тегі екендігін растайды. әйтседе үйсіндер Іле өзені бойына көне заманнан
мекендеп келген халық емес, олардың баяғыдағы мекені Дунь-хуаң мен Цялинь-
Шань тауының аралығында болатын.
Кейін тек б.з.д. 160 жылдың айналасында ғана олар сол өлкеден үдере
көшіп Іле бойына келген. Үсіндер алдында бұл өлкені сақтар мен йузейлер
мекендеген. Сондықтан Ханнама, Батыс өңірі баяндайды Үйсіндер бұл қонысы
сақтардікі болатын, йуезейлер Сақ қағанын бұл арадан ығыстырып шыққасын,ол
оңтүстікке Шуан-дуға асып кетті де, бұл жерде йуезейлер қалды. Кейін үсін
күнбейінен жеңілгенсін йуезейлер Бактерйяға кетті де, бұл жер йуещейлер қол
астында болды. Әйтсе де үйсіндердің арасында сақ, йуезейлерден қалған тұқым
да бар делінген. Бұдан біз үйсіндер Іле бойнда еодік Құрған замандарда
олардың арасында сақтардан кіріккен тектің де недәуір болғанын байқаймыз.
Бүгінде қазақ таң арғын, қыпшақ тайпаларының құрамына жерсақ берсқ
борсақ қасақ деген рулар бар. Осындағы сақ жалғауы Қытай тарихындағы
сайжоң - сақ деген атаумен төркіндас келеді. Бұл сақтардың айна
қатесіз қазақ ұлтының түп тұқияны екендігін дәлелдейді. Сол себепті кей
ғылымдар қазақ этнонимі Каспий теңізі өңірінде жасаған каспийлер мен
Іледария бойда өмір сүрген сақтардың - осы екі халық атынаң геоэтеникалық
тұрғыдан бірігуінен келіп шықан деп есептеледі.бұл сақтардың қазақтың
этникалық тегімен бұрыннн қатысты екендігінзердеге салады. Б.з.д. III
ғасырдың б.з. V ғасырына дейінгі үйсіндердің археологиялық мүрделеріне,
әсіресе, лоардың антропологиялық белгілеріне талдау жасаған кезде олардың
бас сүйегі домалақ, маңдайы шығыңқы, көз аясы терең, атжақтылау екені
байқалған.бұл сақтарға тән типке жақындайды. Ендеше сол дәуірде – сақтар
мен үйсіндер белгілі денгейде этникалық тоғызуда бастан кешірген.
Парсы жұртының байырғы сына жазумен жазылған тас
ескерткіштерінде ертеде Қара теңіз бен Индұқұш, Тянь-Шань тауарларының
бөледі. Біріншісі, Хаумауарга сақтары, яғыни хумауардейтін ағаш
жапырағына тәу ететін сақтар. Бұлар Ферғана ойпаты мен Памир үстіртін
мекендеген. Екіншісі, сақтар, яғыни шошақ бөрікті сақтар, бұлар Қырғыстан
мен Қазақстан далалық аймақтарын –памир үстірті мен Алтай жотасынан тура
солтүстікке Тянь-Шань, Алтай таулары – Тәшкент, Талас, Шу,Іле және баоқаш
көлінің шығыс жағын қамтыған аймақты қонысты мекендеді. Үшіншісі,
Тиятарабрия (Парадия деп те жүреміз ) сақтары, яғыни теңіздің ар жағындағы
сақтар, бұлар Әмударияның терістігін, Арал теңізінің шығыс жағын, Соғданин
(Мәуренахырды, яғни Әму-Сыр дарияларының арасын мекенденген. Ежелгі прсы
жұрты Ироан үстіртінің солтүстігін мекендеген ғажайып қауымдардың бәрін
сақтар деп атаған. Сондықтан тарих атасы Герадот Парсылар мұқым
скифтердің бәрін сақтар деп атайды дейді. Ал Герадотқа келсек, ол кең-
байтақ Еуразия даласының Қарпаттан Қара теңізге, одан Капий мен Орта
азияға дейінгі бөлігінде өмір сүрген көшпелілерді түгелдей скифтер деп
атаған.

Үйсіндер тарихынан қысқаша мағұлмат
Кейінгі кезде жүргізілген архиалоргиялақ және антропологиялық
зерітеулер үйсін антропологиялиқ типі ежелгі үйсіндердің атмекені Тянь-
Шань таулары өңірінен Балқаш көліне дейінгі байтақ өңірге жайылған. Бұған
тән ерекшеліктер:Бас сүйегі домалақтау, маңдайы сәл тікшілеу, көз ұялары
биіктеу, қыр мұрынды, ірі, шығыңқы. Бұл айтыцлғандар еліміздің ежелгі
заман жазбалардағы:Үйсін адамдардың батыс алқаптағы өзге жұрттан едәуір
айырмашылықтары бар, олар қыр мұрынды, шүнірек көк көз, жирен сақалды
келеді деген деректеріне сай кеоеді.
үйсін антропологиялық типінің марфологиялық құрлыстығы нәсілдік
жағынан тас дәуірінде өмір сүрген тайпаларға өте жақы. Демек, үйсіндерді
сақ тапаларының тікелей ұрпақтары деп тұжырымдау өте орынды... Сақ
антропологиялық типінде көшпелі шығыс тайпаларының антропологиялық әсері де
айқын сезіледі. Өйткені кейбір бас
сүйектерінен, бет-пішіні құбылыстарынан маңғол тектес тайпалардың
нәсілдік элементерінің әсері анық байқалады. Осы күнгі қазақ халқының
антропологиялық типінің үлкен әсері болған. Жетісу қазақтарының көптеген
рулары үйсін антропологиялық типі нәсілдері екені айқын.Көптеген зерітеуші
ғалымдар ежелгі үйсіндер түрік тілдес екенін дәлелдейді:ежелгі
түркітілдердің басшылығының аттарында мидеген сөз көп қолданады. Жапон
ғалымы Сиратори осы ханзуша ми деген әріпі хан әулеті дәуірінде би деп
атап келген. (Мысалы:Майқы би, Төле би, Қазыфбек би, Әйтеке би, бейсенбі
би, Көген би,). Бұл фактілер ежелгі үсіндердің қазіргі қазақ халқының арғы
атасы екнін айқындайды.

Қаңлылар туралы қысқаша мағұлмат
Қаңлылар –қазақтың халқы болып қалыптасуына өзекті үйтқы болған негізгі
тайпалардың бірі, қазақтің тарихи аңыз, шежіре деректері қаңлыны ұлы жүздун
таратады. Сырдария бойындағы қаңлылармен Жетісу өлкесіндегі қаңлшылар
негізінен қара қаңлы, сары қаңлы болып екі арыс елге айырылады. Олар ұлы
жүз Төбейдің немересі бәтеректен таратылады. Бәйтеректен Қаңлы, Қаңылдан
Қанкөжек, одан Келібек, Келдібектің бірінші әйелі бәйбішеден сары қаңлы,
екіші әйелі хан қызынан қара қаңлы ұрпақтары тары тарайды. Сыр бойындағы
қаңлылар сары қаңлының бес баласы (ақ бота, Ақынқожа, Телқожа, Омыртқа,
Миам) мен қара
қаңлының алты баласынан(Тоғызбай,Онбай,Тоғанай, Бақа, Бадырақ, Қара)
өрбіген ұрпақ деп есептесе жетісу қаңлылары өздерін Сары қаңлының бес
баласы (Әлсейіт, Түрке, Шоқпар, Құйысқансыз, Шанышқылы) мен қар қаңлының
алты баласынан (Ерезен, Қаспан, Еңке, Тайта, Оразымбет, Бақа) таратады.
Шежіре деректерін салыстырып көрсек, Сыр бойы қаңлыларының арғы әулеттері
Жетісу қаңлыларының арғы атасы болып шығады.
Тарихи аңыздармен рауаяттарда қаңлы деген атың шығу тегі Оғыз ханмен
байланыстырылады. Оғызнама дастаннында: Оғыз хан бір соғыста жеңіске
жетіп, қырғын олжа алады. Мұны алып жүре алмайтын болғанда, Оғыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.