Платон философиясы

 Кіріспе.
 Платон философиясының ерекшеліктері
 Платонның сұхбаттарындағы негізгі идеялар
 Платон . Сократтың шәкірті
 Платон . Аристотельдің ұстазы
 Платонның диалектикасы
 Платонның идеалистік теориясы
 Платонның ежелгі грек философиясында алатын орны

Бзд IV ғасыр Грекия үшін «жоғары классика» дәуірі болып табылады. Бұл дәуірде антиктік философиялқ ойдың айшықты көрінісін беретін екі философиялық жүйесі – Платон және Аристотельдің философиялық жүйелері қалыптасады. Сократтың ең ғұлама шәкірті және Академияның негізін қалаушы Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді. Оның шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа бағынбағанымен, оның қанат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның философиясындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен мистицизмге зор көңіл бөлінсе, қазіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде оның ауызша диалектикасына, этикалық саяси проблематикасына баса назар аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзқарастарадың барлығын жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың ашылуымен байланысты, яғни физис философиясында бұрын соңды қозғалмаған сезімнен тыс, физикалықтан тыс кеңістіктің ашылуымен байланысты болды. Платонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды және батыстық даналықтың дамуындағы материалдық және материалдық емес, сезімге тән және сезімнен тыс деген айырмашылықтың негізін қалады. Осы категориялар тұрғысында табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес, тек олардың құбылысы түрінде ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа заттардың мәнін, олардың парадигмасын білдіретін идеялар ғана ие болады. Платонның идеялар әлемі бұл сатылы түрде ұйымдастырылған жүйе. Оның ең жоғарғы шынығда Игіліктің абсолюттк идеясы орналасқан. Физикалық әлем немесе сезімнен қабылданатын ғарыш әлемі мынадай кесте негізінде пайда болады: үлгі (идеалды әлем), көшірме (физикалық әлем) жцне Жаратушы (демиург) үлгіге сәйкес көшірменің авторы.

 Ә. Нысанбаев, Т. Әбжанов, «Қысқаша философия тарихы». – Алматы, 1999

 Философия. – Алматы: «Қаржы-Қаражат», 2002

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

▪ Кіріспе.
▪ Платон философиясының ерекшеліктері
▪ Платонның сұхбаттарындағы негізгі идеялар
▪ Платон – Сократтың шәкірті
▪ Платон – Аристотельдің ұстазы
▪ Платонның диалектикасы
▪ Платонның идеалистік теориясы
▪ Платонның ежелгі грек философиясында алатын орны

Бзд IV ғасыр Грекия үшін жоғары классика дәуірі болып табылады. Бұл
дәуірде антиктік философиялқ ойдың айшықты көрінісін беретін екі
философиялық жүйесі – Платон және Аристотельдің философиялық жүйелері
қалыптасады. Сократтың ең ғұлама шәкірті және Академияның негізін қалаушы
Платонның ілімі әр деңгейлі және әр алуан қырларымен ерекшеленеді. Оның
шығармашылығында философия мифке қайта оралады. Онда миф логосқа
бағынбағанымен, оның қанат жаюына серпін береді. Әр түрлі кезеңдерде оның
философиясындағы метафизика мен гносеологияға, діни проблематика мен
мистицизмге зор көңіл бөлінсе, қазіргі уақытта платонизмнің мәні ретінде
оның ауызша диалектикасына, этикалық саяси проблематикасына баса назар
аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы көзқарастарадың барлығын
жинақтағанда ғана көрінеді.
Платондық метафизиканың кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың
ашылуымен байланысты, яғни физис философиясында бұрын соңды қозғалмаған
сезімнен тыс, физикалықтан тыс кеңістіктің ашылуымен байланысты болды.
Платонның дәл осы жаңалығы философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды
және батыстық даналықтың дамуындағы материалдық және материалдық емес,
сезімге тән және сезімнен тыс деген айырмашылықтың негізін қалады. Осы
категориялар тұрғысында табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес,
тек олардың құбылысы түрінде ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа
заттардың мәнін, олардың парадигмасын білдіретін идеялар ғана ие болады.
Платонның идеялар әлемі бұл сатылы түрде ұйымдастырылған жүйе. Оның ең
жоғарғы шынығда Игіліктің абсолюттк идеясы орналасқан. Физикалық әлем
немесе сезімнен қабылданатын ғарыш әлемі мынадай кесте негізінде пайда
болады: үлгі (идеалды әлем), көшірме (физикалық әлем) жцне Жаратушы
(демиург) үлгіге сәйкес көшірменің авторы.
Платон таным мәселесі жанда әуел бастан нақтылық түрінде ұшырасатын
ақиқатты ажыратып алу негізінде қарастырады. Бұл ажыратудың тәсілі
сократтық майевтика болып табылса, ал диалектика термині онда жаңа
мағынаға ие болады. Платон өнерді ақиқаттан ауытқу, риториканы ақиқаты
мистификациялау ретінде қарастырса, ал эротика абсолютке жетудің
логикалық емес жолы. Платонның дам концепсиясы дуалистік болғандықтан ( жан
мен тән) , таным тазару ретінде, ал диалектика бетбұрыс ретінде
қарастырылады. Жанның мәңгігі Платон үшін ең маңызды мәселе болғандықтан
метемпсихоз ұғымы әр түрлі мифтер түрінде сипатталады.
Платонның дүниетанымдық інжу маржаны оның бүкіл ойтолғамдарын
қорытылындайтын Мемлекет диалогы болып табылады. Платонның түйіндеуінше,
егер саясаткер философқа айналса (және керісінше), онда Ақиқат пен
Игіліктің жоғары құндылықтарына негізделген шынайы мемлекет қалыптастыруға
болады. Ал әділеттілік бүкіл басқа нәрселер соның төңірегінде айналатын
негізгі өзек болып табылады. Идеалды мемлекетті практикалық тұрғыда
қалыптастырудың бірнеше мүмкіндігі сәтсіз аяқталған соң Платон өзінің
Саясат және Заңдарында барлық нәрсенің өлшемі Құдай деп санайтын
адамдардан құралған нақты мемлекеттің формасын табуға ұмтылады.
Платон Сократтан келіп шықты дегенімізбен бұл екеуінің арың
алығындағы байланысты жете түсінуіміз крек. Сократтың коптеген мектептері
мне шәкірттері болды. Бірақ, біз грек философиясының әрі қарай дамужолын
Сократ мектебі мен оның сансыз шәкірттерінен іздеудің орнына Платонға келіп
тірелеміз. Оның негізгі себебі де бар, Сократ адамға көңіл бөле отырып оның
ойлауы мен ұғымдарын қалыптасуын ерекше бағалады. Осыдан клеіп адамның
ойлау процесі, адамның санасы, оның идеясы негізгі болып келді.
Платон (бзб 427-347 жылдары өмір сүрді) атақты және аса ауқатты бай
жанұядан шыққан, әкесі Аристон жағынан, Аттиканың соңғы патшасыКодр
тұқымынан, шешесі Периктиона атақты данышпан, заң шығарушы Соломонмен
туыстас. Платонның шығармашылық жолын үш кезеңге бөлуге болады. Бірінші
кезеңде ол Сократтың шәкірті, соның идеясын насихаттаушы, шығармашылық
мұратын ілгері апарушы ойшыл. Дегенмен, бұл дәуірде платонның
ойпікірлерінің өте терң екендігіне, оның
Екінше кезеңінде Платонның Сократ ықпалынан бірте бірте босап шығып,
өз жүйесін, өз шыармашылық жолын негіздеуге ұмтылған кезең. Мұнда Платон
болашақ идеяларын, әсіресе, таным теориясын, диалектикалық ойлау әдісін
қалыптастыруға айрықша күш салған.
Үшінші кезеңде платонның философиялық жүйесінің айқындалып, оның
саяси әлеметтік көзқарастарының кемеліне келген шағы. Платонның бұл
кезеңдегі де шығармаларында, сұхбаттарында Сократтың есімі кездесіп
отырады. Бірақ, ендігі жерде сократтың айтқан идеяларының сыртында
Платонның өзі тұр. Ол өзінің негізгі идеяларын әрі қарай жан жақты дамыта
береді. Платонның қалыптасу жолдары оның шығармашылық бейнесін аша түсті.
Сонымен қатар оған тек Сократтың ғана ықпалы емес, сол кездегі Пифагор
мектебі және Элей философтарының, Гераклиттің және софист кратилдің тб
әсері өте күшті еді.
Платон әрбір категорияның, ұғымның мәні мен көрінуін бір бірінен
айыра қарайды. Айталық, әдеміліктің процесс ретінде мәне мен оның
көрінісінің бір бірінен үлкен айырмашылығы бар. Ол Үлкен Гиппий деген
сұхбатында осы мәселеге ерекше назар ауарады. Бунда Сократ (оның көзқарасы,
әрине, Платон ойы) софист Гиппиймен айтысып қалады. Сократ әуелі кім көп
ақша тапса сол данышпан деп софистерді кекетіп алып, әдемілік деген не?
деп сұрақ қояды. Гиппий түсінбей қалып, әдемілік дегеніміз әдемі зат деп
жауап береді. Сократ өзінің ойын софистке былай деп ұғындырады: Не әдемі
деп сұрақ қойып отырғанымыз жоқ, әдемілің деген не?. Бұған Гиппий бірден :
Әдемі ол мына әдемі қыз деп жауап береді. Әуелгі кезде Сократ онымен
келісе кеткен ыңғай білдіреді. Иә, бұл әдемі қыз дейді. Одан соң, егер
сен нені әдемі десең, сол әдемі бола кете ма? деп тағы да сұрақ қояды.
Бұл жерде Сократ (Платон) софистің субъективтік көзқарасты сынап
отыр. Шынында да, мынау әдемі екен деген нәрселердің барлығы әдемі бола
бере ма: егер олай болса, онда әркімнің өзіне ғана тән әдемілік туралы
талғамы болғаны ғой. Талғам жөнінде пікір әртүрлі. Бұл жерде данышпан қазақ
айтқандай ғой, Сұлу сұлу емес, сүйген сұлудеп. Ал мына көзқарас бойынша
талғам туралы айтысты қоя салуға да болады.Егер олай болса, субъективтік,
сыңаржақ көзқарастағы софистер дұрыс ойлап, шындықты ашқан болып шығады.
Платон бұл жерде жекелеген заттарда, процесстерде, адамда әдемілік
ұғымның болмайтынын, ал бола қалса ол үнемі өзгеріске ұшырап отыратындығын
көрсетіп берді. Сондықтан да Платон жекелеген заттардағы әдемілік негізгі
мәнде емес екендігін талдап шығады. Өзінің негізгі идеясына сүйене отырып,
Платон әдемілікті адамның іс қызметіне, адамгершілік қасиетіне қарай
жақындата түсті. Әдемілік ізгілікті болуы керек. Яғни олпайдалы, оның
пайдасын жеке адам ғана көріп қоймай, немесе әсемдік үшін ғана жаратылмай,
барлық жандар мен заттарға өзінің әсерін тигізіп, зор ықпал етуі тиіс.
Ендеше, әдемілік алдымен идея. Ол сырттан танылатын идея. Ал идея барлық
заттардың негізі, мәні, себебі.
Платонның атап көрсеткен екі дүниенің арасындағы диалектикалық
байланыс. Платонның сезімдік заттар дүниесі мен сезімнен тыс дүниені қарама
қарсы қоюында, бірін тіршілік, ал екіншісін мән деп айыруында үлкен мағына
бар. Идея бір жағынан сбеп, заттың болмысының, олардың қасиеттері мен
қатынасының қайнар көзі, ал екінші жағынан заттар дүниесін тудырушысы жцне
жасаушысы, яғни барлық заттардың жасампаз негізі. Үшіншіден, идеялар
барлық өмір сүретін заттардың ең жоғары игілікке қарай ұмтылатын мақсаты.
Сонымен, ол ең алдымен әр уақытта және мәңгі өмір сүріп, еш уақытта да
қалыптаспайтынды және үнемі қалыптасып, бірақ ешуақытта да өмір сүрмейтінді
бір бірінен айыру керек деп атап көрсетеді.
Платонның айтуынша, сезімдік заттар дүниесі идеялар дүниесінен таза
бөлініп қалмаған. Ол идеялар дүниесіне белгілі бір жағдайда қатысты. Алайда
оған тереңірек үңіліп қарасақ, Платонның идеялар дүниесі сезімді заттар
дүниесіне қарама қарсы қойылмаған. Идеялар болмыс емес дүниеге, яғни
былайша айтқанда, материяға қарсы қойылған. Материя деген платонның
ұғымынша шексіз ұшы қиыры жоқ бастама және ол кеңістіктің жағдайы. Себебі,
кеңістікте көптеген заттар, әсіресе, сезімдік заттар дүниесі өмір сүреді.
Сөйтіп, идеялар мен материя бір біріне Болмыс пен болмыс емес сияқты
қарама қарсы заттар. Бірақ бұлар бір біріне қарама қарсы тұрған екі
субстанционалдық негіз емес. Себебі, болмыс бірінші. Сондықтан да ол ақиқат
және негізгі. Алайда, бұл жерде платон болмыс еместі де қажетті деп оның
болмай қоймайтындығын негіздейді.
Сонымен сезімдік заттар дүниесі,Платонның ойынша, үнемі қалыптасып,
қозғалып, дамып отыратын процесс. Ендеше ол идеялардың көшірмесі,
көлеңкесі, салдары, туындысы ғана. Сол үшін бұл дүние өз алдына бөлек өмір
сүре алмайтын болмыс пен болмыс еместің диалектикалық бірлігі ғана. Ол
тіршілік ету сферасы. Платонның бұл идеясы өзіне дейінгі барлық
философиялық мектептерді толғандырып келген, қайшылыққа толы процесту
шешуге бағытталған әрекет еді.
Мұнда біз Платонның көзқарасынан көгне грек дәу .ірінің философиясына
тән диалектиканы, жаңа дүние танымның жаңа әдісін көреміз. Бір қарағанда
бұл Сократтың әдісін шебер пайдалана білгендіктің үлгісі сияқты, Ал
шынында, бұл диалектика Платонның философиялық жүйесінің негізі.
Платон өзінің сұхбатында ең алдымен әрбір заттың, оның көп
жақтылығының негізін ашуға ұмтылады. Осыдан келіп, олардың басын құрастырып
отырған, бірлігінің негізі болатын нақтылықты айқындауға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.