Қазақ елінің ежелгі ғалымдары

Жоспар
Кіріспе

1. ӘБУ НАСЫР ӘЛ.ФАРАБИ (870—950)
2. ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН (11.ҒАСЫР)
3. МАХМҰД ҚАШҒАРИ (11.ҒАСЫР)
4. АХМЕТ ИАССАУИ (12.ғасыр)

Отырарда дүниеге келген. Отырарды арабтар Фараб деп атаған. Сондықтан да оның өз атына шыққан қаласының аты "Фараб" қосылған.
Фараби орта бойлы, мығым денелі, батыл болып өседі. Бала күнінен атқа беріктігімен, мергендігімен көзге түседі. Түрлі өнерді үйренуге әуес болады. Әсіресе музыкалық аспаптарда ойнауға үйір екен.
Ол алғаш білімді туған қаласы Отырардан алады. Асқан зерек, алғыр жас Фараби осы қаланың медресесінде оқып жүріп, дүние жүзіне әйгілі болған атақты Отырар қаласының кітапханасында жұмыс істеп, білімін өздігінше толықтырады. Оқуды одан әрі жалғастырып, білімін тереңдету мақсатында сол кездегі араб елдеріндегі атышулы Бағдат, Шам (Дамаск), т. б. қалалардың білім ордаларында оқиды. Мұндағы ірі ғалымдармен кездеседі, сырлас болады. Түркі, парсы, араб тілдерінде мүлтіксіз сөйлейтін, жазатын дәрежеге жетеді. Сондай-ақ грек, латын тілдерін де жақсы білген. Ертеде грек тілінде жазылған көптеген ғылыми кітаптарды араб тіліне аударған.
Фарабиді дүние жүзіндегі екінші ұстаз (екінші ғалым деген мағынада) деп атайды. Бірінші ұстаз, бірінші ғалым гректің атақты философы Аристотель болған. Фараби осы атақты ғалымның ғылыми еңбектерін асқан табандылықпен көп зерттейді. Мәселен, "Жан туралы" деген еңбегін жүз рет, "Табиғат үйлесімі" деген еңбегін қырық рет, ал "Риторика" деген кітабын екі жүз рет оқыған көрінеді.
Әбу Насыр әл-Фараби математика, астрономия, логика, медицина, музыка, табиғат ғылымдары, тіл, риторика, философия салалары бойынша көптеген жаңа ғылыми тұжырымдар жасаған. Ол барлығы 150-ге жуық еңбек жазған. Олардың бірқатары осы күнге дейін маңызын жойған жоқ, көптеген

еңбектері парсы, ағылшын, француз, неміс тілдеріне аударылған. Бірқатар еңбектері қазақ, орыс, өзбек, тәжік тілдерінде жарық көрді.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ЕЛІНІҢ ЕЖЕЛГІ ҒАЛЫМДАРЫ

ӘБУ НАСЫР ӘЛ-ФАРАБИ (870—950)

Отырарда дүниеге келген. Отырарды арабтар Фараб деп атаған. Сондықтан
да оның өз атына шыққан қаласының аты "Фараб" қосылған.
Фараби орта бойлы, мығым денелі, батыл болып өседі. Бала күнінен атқа
беріктігімен, мергендігімен көзге түседі. Түрлі өнерді үйренуге әуес
болады. Әсіресе музыкалық аспаптарда ойнауға үйір екен.
Ол алғаш білімді туған қаласы Отырардан алады. Асқан зерек, алғыр жас
Фараби осы қаланың медресесінде оқып жүріп, дүние жүзіне әйгілі болған
атақты Отырар қаласының кітапханасында жұмыс істеп, білімін өздігінше
толықтырады. Оқуды одан әрі жалғастырып, білімін тереңдету мақсатында сол
кездегі араб елдеріндегі атышулы Бағдат, Шам (Дамаск), т. б. қалалардың
білім ордаларында оқиды. Мұндағы ірі ғалымдармен кездеседі, сырлас болады.
Түркі, парсы, араб тілдерінде мүлтіксіз сөйлейтін, жазатын дәрежеге жетеді.
Сондай-ақ грек, латын тілдерін де жақсы білген. Ертеде грек тілінде
жазылған көптеген ғылыми кітаптарды араб тіліне аударған.
Фарабиді дүние жүзіндегі екінші ұстаз (екінші ғалым деген мағынада)
деп атайды. Бірінші ұстаз, бірінші ғалым гректің атақты философы Аристотель
болған. Фараби осы атақты ғалымның ғылыми еңбектерін асқан табандылықпен
көп зерттейді. Мәселен, "Жан туралы" деген еңбегін жүз рет, "Табиғат
үйлесімі" деген еңбегін қырық рет, ал "Риторика" деген кітабын екі жүз рет
оқыған көрінеді.
Әбу Насыр әл-Фараби математика, астрономия, логика, медицина, музыка,
табиғат ғылымдары, тіл, риторика, философия салалары бойынша көптеген жаңа
ғылыми тұжырымдар жасаған. Ол барлығы 150-ге жуық еңбек жазған. Олардың
бірқатары осы күнге дейін маңызын жойған жоқ, көптеген

еңбектері парсы, ағылшын, француз, неміс тілдеріне аударылған. Бірқатар
еңбектері қазақ, орыс, өзбек, тәжік тілдерінде жарық көрді.
Оның бір ғана музыка саласындағы еқбегінің өзі не тұрады? Ол
"Музыканың ұлы кітабы", Музыка жайлы талдау т. б. кітаптар жазған. Бұл
еңбектерінде ән шығаруды, музыкалық аспаптар жасауды, әнді орындауды ғылыми
жағынан жетілдіреді. Өзі бірнеше музыкалық аспап жасап шығарады. Солардың
ішінде "қыпшақ" деген де аспап болған екен. Ол осы күнгі қазақ, өзбек,
қырғыз сияқты халықтар арасына кең тараған домбыраға ұқсас болса керек.
Әбу Насыр әл-Фараби бірқатар әндер шығарған, демек сазгер болған.
Кейбір деректерге қарағанда ол шығарған әндер осы күнгі Иран, Ирак, Түркия
және басқа да Шығыс елдерінде орындалатын көрінеді.
Әбу Насыр әл-Фарабидің туғанына 1100 жыл толуын бүкіл дүние жүзі,
соның ішінде біздің еліміз де үлкен салтанатты жағдайда атап өтті.

ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН (11-ҒАСЫР)

Орта Азияның ойшыл ғалымы, өз заманының белгілі ақыны. Жетісуда,
Баласағұн қаласында 1015 жылы туған. Жүсіп өз заманына сай жақсы білім
алған, ғылыми еңбектер жазумен айналысқан. Көбірек зерттеген салалары:
әдебиет, тарих, басқа да қоғамдық ғылымдар және жаратылыстану ғылымдары.
Бізге жеткен ғылыми туындыларының ең ірісі "Құтадғу білік", яғни
"Құтты білік" (Қалай бақытты болуы жайындағы ғылым) деген дастан. Мұнда
саясат жүргізу, мемлекетті басқару, әскери іс, адамдардың өмір сүруі,
қайткенде әділетті, бақытты, ақылды, қанағатшыл болу сияқты күнделікті
адамдарға қажетті қасиеттер жөнінде көптеген өнегелі сөздер айтылады.
Ж. Баласағұнның он үш мың жолдан тұратын осы шығармасы өз кезінде өте
жоғары бағаланып, халық арасында кеңінен тараған. Өйткені ол үлкенді де,
кішіні де имандылыққа, сыпайылыққа, еңбек сүйгіштікке, саналылыққа,
тәртіптілікке тәрбиелеу ісіне үлес қосқан.
Ол мұнан басқа да өсиет өлеңдер жазған. Олардың көбі жоғалған. Әзірге
600 жолдан астам өсиет өлеңдері табылды.

МАХМҰД ҚАШҒАРИ (11-ҒАСЫР)

Толық аты-жөні - Махмұд ибн әл-Хусейн ибн Мұхаммед. Туған және қайтыс
болған жылдары белгісіз. Ол Ыстықкөлдің оңтүстік жағалауындағы Барысқан
қаласында туған. Бұл қала қазір жоқ. Қирап, жер болып кеткен. Әкесі Хусейн
осы қаланың басшысы болған. Оның бала кезінде-ақ әкесі қызмет бабымен
Қашғарға ауысады. Махмұд Қашғари әуелі Қашғарда оқиды, сосын өз білімін
Бұхар, Бағдат қалаларында жалғастырады. Сөйтіп, жан-жақты білім алады.
Жасынан халықтардың, әсіресе түркі тілінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.