Отбасындағы балаға жанжалдардың балаға педагогикалық психологиялық әсері
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
ІІ.1. Отбасының негізгі педагогикалық сипттамасы
ІІ.2 Отбасындағы тәрбие үрдісі
ІІ.3. Отбасындағы жанжалдар және балалардың
психикалық ерекшеліктері
ІІ.4. Отбасында теріс әрекеттерді болдырмаудың
жолдары
ІІІ. Қорытынды
ІV. Қолданылған әдебиеттер
ІІ. Негізгі бөлім:
ІІ.1. Отбасының негізгі педагогикалық сипттамасы
ІІ.2 Отбасындағы тәрбие үрдісі
ІІ.3. Отбасындағы жанжалдар және балалардың
психикалық ерекшеліктері
ІІ.4. Отбасында теріс әрекеттерді болдырмаудың
жолдары
ІІІ. Қорытынды
ІV. Қолданылған әдебиеттер
Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылатындықтан, қоғамды оркениеттілікке жеткізу, ең алдымен, әрбір отбасындағы өмірді ұйымдастырудан басталмақ. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында алады. Салауатты отбасында ғана салауатты ұрпақ қалыптасады.
Адамзат қоғамының қай кезеңінде болсын отбасы мәселелері күн тәртібінен түскен емес.
Қоғамның бүгінгі жағдайында болашақ тәрбиесін отбасынан бастап қолға алуға мемлекеттік, тіпті, әлемдік тұрғыда коніл болінуде. Оған 1989 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы қабылдаған, кейіннен 1995 жылы 5 шілдеде Қазақстанда Қабылданған “Баланың құқығы туралы Конвенция “ дәлел бола алады. Онда “Бала толық және гармониялы дамуы үшін, ол мейірім мен озара түсіністігі бар, қызығушылыққа коп коңіл болетін бақытты ахуалдық ортасы бар отбасында осуі қажет. Бала әлі дене, ақыл-ой жағынан толыққанды жетілмегендіктен, олар туылғанға дейін де, туылғаннан кейін де ерекше мейірімділікке, қамқорлыққа, әсіресе, құқықтық қамқорлыққа мұқтаж” делініп, әрбір ата-ана жасоспірімдердің оркениетті елдерде қазіргі заман талабына сай білім алуын қамтамасыз етуге міндетті деп корсеткен.
Бұл істердің негізгі мақсаты – отбасы дамуына комектесу болса, ең коңіл аударатын мәселесі – ата-аналардың балаларына деген қамқорлығы мен сүйіспеншілігі, отбасындағы бала тәрбиесін және ондағы құндылықтарды дамыту.
Адамзат қоғамының қай кезеңінде болсын отбасы мәселелері күн тәртібінен түскен емес.
Қоғамның бүгінгі жағдайында болашақ тәрбиесін отбасынан бастап қолға алуға мемлекеттік, тіпті, әлемдік тұрғыда коніл болінуде. Оған 1989 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы қабылдаған, кейіннен 1995 жылы 5 шілдеде Қазақстанда Қабылданған “Баланың құқығы туралы Конвенция “ дәлел бола алады. Онда “Бала толық және гармониялы дамуы үшін, ол мейірім мен озара түсіністігі бар, қызығушылыққа коп коңіл болетін бақытты ахуалдық ортасы бар отбасында осуі қажет. Бала әлі дене, ақыл-ой жағынан толыққанды жетілмегендіктен, олар туылғанға дейін де, туылғаннан кейін де ерекше мейірімділікке, қамқорлыққа, әсіресе, құқықтық қамқорлыққа мұқтаж” делініп, әрбір ата-ана жасоспірімдердің оркениетті елдерде қазіргі заман талабына сай білім алуын қамтамасыз етуге міндетті деп корсеткен.
Бұл істердің негізгі мақсаты – отбасы дамуына комектесу болса, ең коңіл аударатын мәселесі – ата-аналардың балаларына деген қамқорлығы мен сүйіспеншілігі, отбасындағы бала тәрбиесін және ондағы құндылықтарды дамыту.
1. Ж. Әбиев Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев «Педагогика»
2. , С. Бабаев, А. Құдиярова «Педагогика»
3. А. Жұмабаев «Ата-аналар жауапкершілігі» Алматы 1997ж
4. Жұмаханов «Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері»
5. Қазақстан мектебі 1/2006жыл
6. Қазақстан мектебі 11-12/2006жыл
7. К. Бейсенбиева «Ақ босаға» Алматы. Қайнар. 1989ж.
8. Ж. Байжанова «Ана дәптерінен» Алматы. Қайнар.
9. Алматы Педагогикалық Университеті
10. Отбасы және денсаулық №11/2006жыл
2. , С. Бабаев, А. Құдиярова «Педагогика»
3. А. Жұмабаев «Ата-аналар жауапкершілігі» Алматы 1997ж
4. Жұмаханов «Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері»
5. Қазақстан мектебі 1/2006жыл
6. Қазақстан мектебі 11-12/2006жыл
7. К. Бейсенбиева «Ақ босаға» Алматы. Қайнар. 1989ж.
8. Ж. Байжанова «Ана дәптерінен» Алматы. Қайнар.
9. Алматы Педагогикалық Университеті
10. Отбасы және денсаулық №11/2006жыл
Кіріспе
Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылатындықтан,
қоғамды оркениеттілікке жеткізу, ең алдымен, әрбір отбасындағы өмірді
ұйымдастырудан басталмақ. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында
алады. Салауатты отбасында ғана салауатты ұрпақ қалыптасады.
Адамзат қоғамының қай кезеңінде болсын отбасы мәселелері күн
тәртібінен түскен емес.
Қоғамның бүгінгі жағдайында болашақ тәрбиесін отбасынан бастап қолға
алуға мемлекеттік, тіпті, әлемдік тұрғыда коніл болінуде. Оған 1989 жылы
Біріккен Ұлттар Ұйымы қабылдаған, кейіннен 1995 жылы 5 шілдеде Қазақстанда
Қабылданған “Баланың құқығы туралы Конвенция “ дәлел бола алады. Онда
“Бала толық және гармониялы дамуы үшін, ол мейірім мен озара түсіністігі
бар, қызығушылыққа коп коңіл болетін бақытты ахуалдық ортасы бар отбасында
осуі қажет. Бала әлі дене, ақыл-ой жағынан толыққанды жетілмегендіктен,
олар туылғанға дейін де, туылғаннан кейін де ерекше мейірімділікке,
қамқорлыққа, әсіресе, құқықтық қамқорлыққа мұқтаж” делініп, әрбір ата-ана
жасоспірімдердің оркениетті елдерде қазіргі заман талабына сай білім алуын
қамтамасыз етуге міндетті деп корсеткен.
Бұл істердің негізгі мақсаты – отбасы дамуына комектесу болса, ең
коңіл аударатын мәселесі – ата-аналардың балаларына деген қамқорлығы мен
сүйіспеншілігі, отбасындағы бала тәрбиесін және ондағы құндылықтарды
дамыту.
Отбасының негізгі педагогикалық сипаттамасы
“Отбасы” ұғымының озі әртүрлі ұғымдармен, яғни үй-ел-мен ұғымдарының
жиынтығынан тұратын “үйелмен” және жанұя ұғымдарының жиынынан тұратын
“жанұя” ұғымдарымен баламаланып қолданып жүр. Дегенмен, терминологиялық
создікте “семья” ұғымының аудармасы ретінде “отбасы” түсінігі қабылданған.
Отбасы – тарихи категория. Оның типтері, формалары мен функциялары
омір сүріп отырған ондірістік қатынастардың, жалпы қоғамдық қатынастардың
сипатына, сондай-ақ қоғамның мәдени даму деңгейіне байланысты болады. Оз
кезегінде отбасы да қоғам оміріне ықпал жасайды. Ол баланың туылуы,
балалар мен жасоспірімдердің әлеуметтік орнын табуы, ұй шаруашылығындағы
еңбегі, оз мүшелерінің күші, педагогикалық, психологиялық, рухани және
адамгершілік- эстетеикалық жағынан дамуына әсерін тигізуі.
“Отбасы” ұғымына әр түрлі саладағы еңбектерде әрқилы анықтамалар
беріліп жүр. Мәселен, Р. Нұрғалиев озінің философиялық создігінде
“Отбасы” - әлеуметтік қауымдастықтың түрі, ол ерлі-зайыпты одаққа және
туыстық байланыстарға, яғни ері мен әйелінің, ата-аналар мен балалардың,
аға-інілер мен апа-қарындастардың, бірге туып ортақ шаруашылық жүргізетін
туыстардың арасындағы сан алуан қатынастарға негізделген жеке тұрмысы”
деп анықтама беріледі. Ал педагог-ғалым Қоянбаев “Отбасы – ол бірге
тұратын некеге негізделген қандас туыстар тобы” деп анықтама береді.
Осы айтылған анықтамаларға сүйене отырып отбасының мынадай белгілерін
айқындауға болады.
1. Отбасы озара туысқандық қатысы бар, әр түрлі жастағы және әр түрлі
құқылы адамдардан біріккен ұжым.
2. Отбасын ерлі-зайыптылық, ата-аналық, балалардың ата-аналарына,
ересектердің кішілерге және бір-біріне деген қарым-қатынас жасау
міндеттері байланыстырып тұрады.
3. Ата-аналар мен балалар бір-бірінен бірі отбасын басқарумен,
екіншілері сол отбасында тәрбиеленумен еркшеленедіү
Отбасы омірі әр түрлі материалдық және рухани үрдістермен сипатталады.
Отбасы баланың жеке басының қалыптасуына екі жақты әсер етедіү
Біріншіден, отбасының материалдық жағдайын сипаттайтын озіндік омір
сүру дәстүрі арқылы, яғни отбасы мүшелерінің материалдық және рухани
қажетсінуі мен әлеуметтік құндылықтары арқылы әсер етеді.
Екіншіден, әлеуметтік және белгілі бір мақсатқа бағытталған әсер
арқылы. Бұл, кобінесе, отбасындағы негізгі козқарас пен тәрбие үрдісінің
қоғамның тәрбиелік мақсатына қаншалықты сәйкес елуіне байланысты жүзеге
асырылады.
Отбасы мәселелерін шешуде әр түрлі саладағы мамандар оз пікірлерін
ұсынуда. Әлеуметтанушылар, демографтар, педагогтер мен психологтер
тарапынан отбасының әр түрлі функциялары ұсынылып, түсіндіріледі. Солардың
ішіндегі негізгілері мыналар.
1. Ұрпақ жалғастырушылық функция.
2. Тәрбие берушілік функция.
3. Экономикалық функция.
4. Қарым-қатынастық функция.
5. Бос уақытты ұйымдастыру және дем алу.
Отбасының ұрпақ жалғастырушылық функциясы омірге ұрпақтың келуімен
байланыстырылады. Бүгінгі қоғадық - әлеуметтік жағдайда отбасыларында
қаншадан бала болуы тиіс. Бұл жонінде де әр түрлі саладағы козқарасар сан
алуан. Біріншіден, қазіргі қоғамның экономиклық омірі кішігірім отбасының
болуын қалайды. Мұндай отбасында үлкен отбасыларымен салыстырғанда
қайшылықтары коп жанжалдардан құтылуға болады, яғни қазіргі экономикалық
омірдің талаптарына икемделгіш болып алады.
Екіншіден, қазіргі шағын отбасы омірге жеңіл бейімделіп, отбасылық
және қоғамдық қажеттіліктерден пайда болған қақтығыстарды шешу жолдарын да
жеңіл таба алады”.
Осы орайда, қоғамдық қажеттілікке айналып отырған қазақ халқының
санын кобейту мәселесін қолдй отырып, демограф М.Тәтімов үлкен
отбасыларының болуын мақұлдайды. Оның үстіне педагогикалық жағдай
отбасыларында коп баланың болуы тәрбие мәселесін анағұрлым жеңілдететінін
корсетеді. Осы тұста кеңес педагоггі В. Сухомлинский “Отбасы қаржы жағынан
қаншалықты тапшылық коріп отырса да отбасында бір баламен шектеліп қалуға
болмайды. Ойткені, бір баланы тәрбиелеуге кеткен шығын коп баланы
тәрбиелеуге қарағанда анағұрлым көп” деп корсетеді.
Отбасындағы тәрбие үрдісі
Отбасындағы әрбір баланың дұрыс тәрбие, сапалы білім алуы шартты
жағдайда отбасының әлеуметтік жағдайына да байланысты. Отбасы өз қожалығын,
өз бюджетін ұйымдастырады және оны қажетіне қарай бөліп жұмсайды. Ол
отбасының экономикалық қызметін құрайды. Отбасының бұл қызметі отбасы
ұжымындағы озара қарым-қатынасқа екі жақты әсер етуі мүмкін.
1. Отбасындағы үйішілік жұмыстарды әділ болу ерлі-зайыптылар қарым-
қатынасын жақсартады.
2. Балаларды адамгершілікке және еңбекке тәрбиелейді. Отбасындағы
жұмыстар дұрыс болінбеген жағдайда немесе барлық үй іші жұмыстары
тек әйелге ғана жүктелетін болса, онда еркек “патриарх” роліне
енеді де, ал балалар тек тұтынушы ролінде ғана болады. Мұндай
жағдайда ересектер ықпалы балаларды дұрыс емес бағытқа жетелейді.
Отбасының ұрпақ жалғастырушылық және экономикалық қызметінің
педагогикалық мүмкіндіктері бірінші кезекте отбасындағы балалар санына
қатысты болады. Егер отбасында бірнеше бала болса, онда толық бағалы
отбасылық ұжымның қалыптасуына табиғи жағдай пайда болады. Бұл отбасындағы
әрбір адамның омірін байыта түседі және отбасының тәрбие берушілік қызметін
табысты орындауға қолайлы жағдай туғызады. Отбасында балалардың болуы ата-
аналардың да жеке басына әсер етеді. Олар бір-біріне әсер отырып бір-бірін
тәрбиелейді.
Бала жүрегі айнадай тап-таза мөлдір, сол айнадан баланы көру үшін
оның жүрегіне үңіліп көруді қажет етеді. Л. Пинттің пікірінше, ата-
аналар балаға жақсы тәрбие беру үшін оның мінез-құлқындағы әрбір ұсақ-
түйектерді байқап білуге қабілетті болуы керек. Педагогтер секілді кез
келген ата-анаға педагогикалық такт керек. Олар балаларды суықтап қалудан,
әр түрлі аурулардан қорғап, алдын алып жүреді де дөрекі сөздер мен
әрекеттер арқылы олардың жүцке жүйелеріне кері әсер ететінін ескере
бермейді дей келіп, бала тәрбиесінде ата-аналардың бойында педагогикалық
байқағыштық, елестету, педагогикалық такт және ұйымдастырушылық
қабілеттердің болуын ұсынады. Ал О.Кунц Жақсы адам тек оны дұрыс
тәрбиелегенде ғана қалыптасады деп дұрыс тәрбиелеу үшін ата-аналардың
мына жағдайларды ескеру керектігін айтады:
1. Білім;
2. Отбасы ауаны, ахуалы;
3. Педагогикалық такт және талап қоюшылық;
4. Ата-аналар мен балалардың идеялық тұлғасы;
5. Ата-аналардың әрекет бірлігі.
Отбасындағы бала тәрбиелеу жұмысы түбегейлі жүйелі түрде
қадағаланып, жаңаланып, заман талабына сай өзгеріп дамып отырса, тәрбиенің
құндылығы арта түседі.
Қазіргі заманда оқыту мен тәрбиенің табысты болуы ата-аналардың
тәжірбиесіне, кәсіби шеберлігіне, мәдениетіне, ынтымақтастығына, отбасы
мүшелерінің бір-бірін түсінушілігіне, өзара қарым-қатынасына,
көзқарастарының және мақсаттарының бірлігіне байланысты. Ата-аналар
күнделікті өмірде балаларының мінез-құлқына, қажетті қасиеттердің
қалыптасуына назар аударады, тәрбие процесінде теріс қылықтарды
болдырмаудың жолдарын іздестіреді. Отбасында тәрбие процесін шебер басқару
үшін ең алдымен ата-ана өз өмірін, өз ісін дұрыс ұйымдастыра білуі қажет.
Бұл жөнінде А.С. Макаренконың мына пікірін естен шығаруға болмайды. Ол:
Тәрбие жұмысының дәл мәні сіздің баламен тіпті көзбе-көз әңгімелесуіңізде
емес, сіздің балаға тікелей әсер етуіңізде емес, ол сіздің өз отбасыңызды
ұйымдастыруыңызда, сіздің жеке және қоғамдық өміріңізді және бала өмірін
ұйымдастыра білуіңізде - деп жазды.
Отбасы тәрбиесінде ата-ананың мінез-құлқы шешуші фактордың бірі.
А.С. Макаренко балалар тәрбиесі жайлы лекцияларында: Сіз балаларыңыздың
тәрбисін бастамастан бұрын, өзіңіздің жеке мінез-құлқыңызды тексеріңіз.
Сіздің жеке мінез –құлқыңыз нағыз шешуші нәрсе. Ата-аналардың өздеріне
талап қоюы, өз отбасын қадірлей білуі, өзінің әрбір қадамын қадағалап
отыруы – тәрбиенің ең бірінші және басты әдісі, - деді.
Отбасындағы жанжалдар және балалардың психикалық ерекшеліктері.
Балалық шақ – психологиялық тұратылықты адамға деген позитивті
адамгершілік қатынасты қамтамасыз ететін, оміршеңдік пен мақсатқа
бағыттылықты қалыптастыратын кезеңі. Аталған тұлғалық қасиеттер аяқ астынан
туындап, дамып қалыптаса бермейді, олар коптеген объективті де, субъективті
де жағдайлардың негізінде ата-аналық сүйіспеншілік арқылы қалыптасады.
Отбасы балаға озгенің қуанышына қуану, қайғысына ортақтасу сезіміне
үйретеді, коп нәрсені білуіне жағдай жасап, баланың бойында жауапкершілік
қасиеттерін қалыптастырады.
Балалардың психикалық дамуының түрліше болуына, олардың
қабілеттерінің қалыптасуына тұқым қуалаушылық ерекшеліктеріне горі тұрмыс
жағдайында тәрбие мен оқытудағы айырмашылықтар кобірек әсер етеді.
Баланың тұлға ретінде қалыптасуына өмірінде Ата-ана-бала қатынас
жүйесіне түспеуі әсер етеді. Мінезінде қырсықтық, бірбеткейлік сияқты
қасиеттер ерте көріне бастайды.
Депривация-психология мен медицинада кең қолданылатын термин. Бұл
термин ағылшынның deprivation сөзінен шыққан, қазақша мағынасы: өмірлік
қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндігінің шектелуі немесе жойылуы.
Бала толыққанды даму үшін оның ең алдымен махаббатқа деген
қажеттілігі қанағаттандырылуы қажет. Кейбіреулер оны туылғаннан пайда
болған қажеттілік десе, енді басқалары өмір сүру барысында қалыптасатын
қажеттілік деп есептейді.
Осы қажеттіліктің қанағаттандырылмауы тұлға дамуының бұзылысына және
эмоциялық депривацияның пайда болуына әкеп соғады. Отбасын анасы болмаған
немесе баласына қажетті эмоциялық көңіл бөлмеген жағдайда аналық депривация
туындайды. Психикалық депривация депривациялық жағдайда туындайтын ерекше
психикалық күймен сипатталады. Аталған психикалық жағдай мінез-құлықтың
өзгеруінен байқалады. Депривация механизмі баланың сыртқы орта адамдарымен
қарым-қатынасының шектелуімен, баланың негізгі психикалық қажеттіліктерінің
жеткіліксіз қанағаттандырылуымен байланысты. Сонымен, психикалық депривация-
бұл өмірлік жағдайат нәтижесінде туындайтын нақты психикалық көңіл-күй.
Мұндай жағдай баланың негізгі қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға
қолайлы мүмкіндіктері болмаған кезде туындайды.
Бала үшін отбасы бір жағынан – тіршілік қоршауы болса, екінші
тараптан – тәрбиелік орта. Баланың алғашқы өмірі жағдайындағы отбасы ықпалы
басқа жағдайлар мен кейінгі жас кезеңдерінде болатын ықпалдардан басымдау
келеді.Тұлғаның қалыптасу нәтижелілігі нң алдымен отбасыға тәуелді.
Баланың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылатындықтан,
қоғамды оркениеттілікке жеткізу, ең алдымен, әрбір отбасындағы өмірді
ұйымдастырудан басталмақ. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында
алады. Салауатты отбасында ғана салауатты ұрпақ қалыптасады.
Адамзат қоғамының қай кезеңінде болсын отбасы мәселелері күн
тәртібінен түскен емес.
Қоғамның бүгінгі жағдайында болашақ тәрбиесін отбасынан бастап қолға
алуға мемлекеттік, тіпті, әлемдік тұрғыда коніл болінуде. Оған 1989 жылы
Біріккен Ұлттар Ұйымы қабылдаған, кейіннен 1995 жылы 5 шілдеде Қазақстанда
Қабылданған “Баланың құқығы туралы Конвенция “ дәлел бола алады. Онда
“Бала толық және гармониялы дамуы үшін, ол мейірім мен озара түсіністігі
бар, қызығушылыққа коп коңіл болетін бақытты ахуалдық ортасы бар отбасында
осуі қажет. Бала әлі дене, ақыл-ой жағынан толыққанды жетілмегендіктен,
олар туылғанға дейін де, туылғаннан кейін де ерекше мейірімділікке,
қамқорлыққа, әсіресе, құқықтық қамқорлыққа мұқтаж” делініп, әрбір ата-ана
жасоспірімдердің оркениетті елдерде қазіргі заман талабына сай білім алуын
қамтамасыз етуге міндетті деп корсеткен.
Бұл істердің негізгі мақсаты – отбасы дамуына комектесу болса, ең
коңіл аударатын мәселесі – ата-аналардың балаларына деген қамқорлығы мен
сүйіспеншілігі, отбасындағы бала тәрбиесін және ондағы құндылықтарды
дамыту.
Отбасының негізгі педагогикалық сипаттамасы
“Отбасы” ұғымының озі әртүрлі ұғымдармен, яғни үй-ел-мен ұғымдарының
жиынтығынан тұратын “үйелмен” және жанұя ұғымдарының жиынынан тұратын
“жанұя” ұғымдарымен баламаланып қолданып жүр. Дегенмен, терминологиялық
создікте “семья” ұғымының аудармасы ретінде “отбасы” түсінігі қабылданған.
Отбасы – тарихи категория. Оның типтері, формалары мен функциялары
омір сүріп отырған ондірістік қатынастардың, жалпы қоғамдық қатынастардың
сипатына, сондай-ақ қоғамның мәдени даму деңгейіне байланысты болады. Оз
кезегінде отбасы да қоғам оміріне ықпал жасайды. Ол баланың туылуы,
балалар мен жасоспірімдердің әлеуметтік орнын табуы, ұй шаруашылығындағы
еңбегі, оз мүшелерінің күші, педагогикалық, психологиялық, рухани және
адамгершілік- эстетеикалық жағынан дамуына әсерін тигізуі.
“Отбасы” ұғымына әр түрлі саладағы еңбектерде әрқилы анықтамалар
беріліп жүр. Мәселен, Р. Нұрғалиев озінің философиялық создігінде
“Отбасы” - әлеуметтік қауымдастықтың түрі, ол ерлі-зайыпты одаққа және
туыстық байланыстарға, яғни ері мен әйелінің, ата-аналар мен балалардың,
аға-інілер мен апа-қарындастардың, бірге туып ортақ шаруашылық жүргізетін
туыстардың арасындағы сан алуан қатынастарға негізделген жеке тұрмысы”
деп анықтама беріледі. Ал педагог-ғалым Қоянбаев “Отбасы – ол бірге
тұратын некеге негізделген қандас туыстар тобы” деп анықтама береді.
Осы айтылған анықтамаларға сүйене отырып отбасының мынадай белгілерін
айқындауға болады.
1. Отбасы озара туысқандық қатысы бар, әр түрлі жастағы және әр түрлі
құқылы адамдардан біріккен ұжым.
2. Отбасын ерлі-зайыптылық, ата-аналық, балалардың ата-аналарына,
ересектердің кішілерге және бір-біріне деген қарым-қатынас жасау
міндеттері байланыстырып тұрады.
3. Ата-аналар мен балалар бір-бірінен бірі отбасын басқарумен,
екіншілері сол отбасында тәрбиеленумен еркшеленедіү
Отбасы омірі әр түрлі материалдық және рухани үрдістермен сипатталады.
Отбасы баланың жеке басының қалыптасуына екі жақты әсер етедіү
Біріншіден, отбасының материалдық жағдайын сипаттайтын озіндік омір
сүру дәстүрі арқылы, яғни отбасы мүшелерінің материалдық және рухани
қажетсінуі мен әлеуметтік құндылықтары арқылы әсер етеді.
Екіншіден, әлеуметтік және белгілі бір мақсатқа бағытталған әсер
арқылы. Бұл, кобінесе, отбасындағы негізгі козқарас пен тәрбие үрдісінің
қоғамның тәрбиелік мақсатына қаншалықты сәйкес елуіне байланысты жүзеге
асырылады.
Отбасы мәселелерін шешуде әр түрлі саладағы мамандар оз пікірлерін
ұсынуда. Әлеуметтанушылар, демографтар, педагогтер мен психологтер
тарапынан отбасының әр түрлі функциялары ұсынылып, түсіндіріледі. Солардың
ішіндегі негізгілері мыналар.
1. Ұрпақ жалғастырушылық функция.
2. Тәрбие берушілік функция.
3. Экономикалық функция.
4. Қарым-қатынастық функция.
5. Бос уақытты ұйымдастыру және дем алу.
Отбасының ұрпақ жалғастырушылық функциясы омірге ұрпақтың келуімен
байланыстырылады. Бүгінгі қоғадық - әлеуметтік жағдайда отбасыларында
қаншадан бала болуы тиіс. Бұл жонінде де әр түрлі саладағы козқарасар сан
алуан. Біріншіден, қазіргі қоғамның экономиклық омірі кішігірім отбасының
болуын қалайды. Мұндай отбасында үлкен отбасыларымен салыстырғанда
қайшылықтары коп жанжалдардан құтылуға болады, яғни қазіргі экономикалық
омірдің талаптарына икемделгіш болып алады.
Екіншіден, қазіргі шағын отбасы омірге жеңіл бейімделіп, отбасылық
және қоғамдық қажеттіліктерден пайда болған қақтығыстарды шешу жолдарын да
жеңіл таба алады”.
Осы орайда, қоғамдық қажеттілікке айналып отырған қазақ халқының
санын кобейту мәселесін қолдй отырып, демограф М.Тәтімов үлкен
отбасыларының болуын мақұлдайды. Оның үстіне педагогикалық жағдай
отбасыларында коп баланың болуы тәрбие мәселесін анағұрлым жеңілдететінін
корсетеді. Осы тұста кеңес педагоггі В. Сухомлинский “Отбасы қаржы жағынан
қаншалықты тапшылық коріп отырса да отбасында бір баламен шектеліп қалуға
болмайды. Ойткені, бір баланы тәрбиелеуге кеткен шығын коп баланы
тәрбиелеуге қарағанда анағұрлым көп” деп корсетеді.
Отбасындағы тәрбие үрдісі
Отбасындағы әрбір баланың дұрыс тәрбие, сапалы білім алуы шартты
жағдайда отбасының әлеуметтік жағдайына да байланысты. Отбасы өз қожалығын,
өз бюджетін ұйымдастырады және оны қажетіне қарай бөліп жұмсайды. Ол
отбасының экономикалық қызметін құрайды. Отбасының бұл қызметі отбасы
ұжымындағы озара қарым-қатынасқа екі жақты әсер етуі мүмкін.
1. Отбасындағы үйішілік жұмыстарды әділ болу ерлі-зайыптылар қарым-
қатынасын жақсартады.
2. Балаларды адамгершілікке және еңбекке тәрбиелейді. Отбасындағы
жұмыстар дұрыс болінбеген жағдайда немесе барлық үй іші жұмыстары
тек әйелге ғана жүктелетін болса, онда еркек “патриарх” роліне
енеді де, ал балалар тек тұтынушы ролінде ғана болады. Мұндай
жағдайда ересектер ықпалы балаларды дұрыс емес бағытқа жетелейді.
Отбасының ұрпақ жалғастырушылық және экономикалық қызметінің
педагогикалық мүмкіндіктері бірінші кезекте отбасындағы балалар санына
қатысты болады. Егер отбасында бірнеше бала болса, онда толық бағалы
отбасылық ұжымның қалыптасуына табиғи жағдай пайда болады. Бұл отбасындағы
әрбір адамның омірін байыта түседі және отбасының тәрбие берушілік қызметін
табысты орындауға қолайлы жағдай туғызады. Отбасында балалардың болуы ата-
аналардың да жеке басына әсер етеді. Олар бір-біріне әсер отырып бір-бірін
тәрбиелейді.
Бала жүрегі айнадай тап-таза мөлдір, сол айнадан баланы көру үшін
оның жүрегіне үңіліп көруді қажет етеді. Л. Пинттің пікірінше, ата-
аналар балаға жақсы тәрбие беру үшін оның мінез-құлқындағы әрбір ұсақ-
түйектерді байқап білуге қабілетті болуы керек. Педагогтер секілді кез
келген ата-анаға педагогикалық такт керек. Олар балаларды суықтап қалудан,
әр түрлі аурулардан қорғап, алдын алып жүреді де дөрекі сөздер мен
әрекеттер арқылы олардың жүцке жүйелеріне кері әсер ететінін ескере
бермейді дей келіп, бала тәрбиесінде ата-аналардың бойында педагогикалық
байқағыштық, елестету, педагогикалық такт және ұйымдастырушылық
қабілеттердің болуын ұсынады. Ал О.Кунц Жақсы адам тек оны дұрыс
тәрбиелегенде ғана қалыптасады деп дұрыс тәрбиелеу үшін ата-аналардың
мына жағдайларды ескеру керектігін айтады:
1. Білім;
2. Отбасы ауаны, ахуалы;
3. Педагогикалық такт және талап қоюшылық;
4. Ата-аналар мен балалардың идеялық тұлғасы;
5. Ата-аналардың әрекет бірлігі.
Отбасындағы бала тәрбиелеу жұмысы түбегейлі жүйелі түрде
қадағаланып, жаңаланып, заман талабына сай өзгеріп дамып отырса, тәрбиенің
құндылығы арта түседі.
Қазіргі заманда оқыту мен тәрбиенің табысты болуы ата-аналардың
тәжірбиесіне, кәсіби шеберлігіне, мәдениетіне, ынтымақтастығына, отбасы
мүшелерінің бір-бірін түсінушілігіне, өзара қарым-қатынасына,
көзқарастарының және мақсаттарының бірлігіне байланысты. Ата-аналар
күнделікті өмірде балаларының мінез-құлқына, қажетті қасиеттердің
қалыптасуына назар аударады, тәрбие процесінде теріс қылықтарды
болдырмаудың жолдарын іздестіреді. Отбасында тәрбие процесін шебер басқару
үшін ең алдымен ата-ана өз өмірін, өз ісін дұрыс ұйымдастыра білуі қажет.
Бұл жөнінде А.С. Макаренконың мына пікірін естен шығаруға болмайды. Ол:
Тәрбие жұмысының дәл мәні сіздің баламен тіпті көзбе-көз әңгімелесуіңізде
емес, сіздің балаға тікелей әсер етуіңізде емес, ол сіздің өз отбасыңызды
ұйымдастыруыңызда, сіздің жеке және қоғамдық өміріңізді және бала өмірін
ұйымдастыра білуіңізде - деп жазды.
Отбасы тәрбиесінде ата-ананың мінез-құлқы шешуші фактордың бірі.
А.С. Макаренко балалар тәрбиесі жайлы лекцияларында: Сіз балаларыңыздың
тәрбисін бастамастан бұрын, өзіңіздің жеке мінез-құлқыңызды тексеріңіз.
Сіздің жеке мінез –құлқыңыз нағыз шешуші нәрсе. Ата-аналардың өздеріне
талап қоюы, өз отбасын қадірлей білуі, өзінің әрбір қадамын қадағалап
отыруы – тәрбиенің ең бірінші және басты әдісі, - деді.
Отбасындағы жанжалдар және балалардың психикалық ерекшеліктері.
Балалық шақ – психологиялық тұратылықты адамға деген позитивті
адамгершілік қатынасты қамтамасыз ететін, оміршеңдік пен мақсатқа
бағыттылықты қалыптастыратын кезеңі. Аталған тұлғалық қасиеттер аяқ астынан
туындап, дамып қалыптаса бермейді, олар коптеген объективті де, субъективті
де жағдайлардың негізінде ата-аналық сүйіспеншілік арқылы қалыптасады.
Отбасы балаға озгенің қуанышына қуану, қайғысына ортақтасу сезіміне
үйретеді, коп нәрсені білуіне жағдай жасап, баланың бойында жауапкершілік
қасиеттерін қалыптастырады.
Балалардың психикалық дамуының түрліше болуына, олардың
қабілеттерінің қалыптасуына тұқым қуалаушылық ерекшеліктеріне горі тұрмыс
жағдайында тәрбие мен оқытудағы айырмашылықтар кобірек әсер етеді.
Баланың тұлға ретінде қалыптасуына өмірінде Ата-ана-бала қатынас
жүйесіне түспеуі әсер етеді. Мінезінде қырсықтық, бірбеткейлік сияқты
қасиеттер ерте көріне бастайды.
Депривация-психология мен медицинада кең қолданылатын термин. Бұл
термин ағылшынның deprivation сөзінен шыққан, қазақша мағынасы: өмірлік
қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндігінің шектелуі немесе жойылуы.
Бала толыққанды даму үшін оның ең алдымен махаббатқа деген
қажеттілігі қанағаттандырылуы қажет. Кейбіреулер оны туылғаннан пайда
болған қажеттілік десе, енді басқалары өмір сүру барысында қалыптасатын
қажеттілік деп есептейді.
Осы қажеттіліктің қанағаттандырылмауы тұлға дамуының бұзылысына және
эмоциялық депривацияның пайда болуына әкеп соғады. Отбасын анасы болмаған
немесе баласына қажетті эмоциялық көңіл бөлмеген жағдайда аналық депривация
туындайды. Психикалық депривация депривациялық жағдайда туындайтын ерекше
психикалық күймен сипатталады. Аталған психикалық жағдай мінез-құлықтың
өзгеруінен байқалады. Депривация механизмі баланың сыртқы орта адамдарымен
қарым-қатынасының шектелуімен, баланың негізгі психикалық қажеттіліктерінің
жеткіліксіз қанағаттандырылуымен байланысты. Сонымен, психикалық депривация-
бұл өмірлік жағдайат нәтижесінде туындайтын нақты психикалық көңіл-күй.
Мұндай жағдай баланың негізгі қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға
қолайлы мүмкіндіктері болмаған кезде туындайды.
Бала үшін отбасы бір жағынан – тіршілік қоршауы болса, екінші
тараптан – тәрбиелік орта. Баланың алғашқы өмірі жағдайындағы отбасы ықпалы
басқа жағдайлар мен кейінгі жас кезеңдерінде болатын ықпалдардан басымдау
келеді.Тұлғаның қалыптасу нәтижелілігі нң алдымен отбасыға тәуелді.
Баланың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz