Польша мемлекеті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
I. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫ
1.1 Польшаның географиялық орналасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Польшаның табиғи жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Пайдалы қазбалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.4 Халқы мен ірі қалалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
II.ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНЕ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Транспорт жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
III. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНДАРЫ МЕН СЫРТҚЫ БАЙЛАНЫСТАРЫ
3.1 Польшаның экономикалық аудандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
3.2 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫ
1.1 Польшаның географиялық орналасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Польшаның табиғи жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Пайдалы қазбалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.4 Халқы мен ірі қалалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
II.ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНЕ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Транспорт жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
III. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНДАРЫ МЕН СЫРТҚЫ БАЙЛАНЫСТАРЫ
3.1 Польшаның экономикалық аудандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
3.2 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Польша мемлекеті Висла мен Одраның солтүстік бассейнінде орналасып, солтүстігінде Балтық теңізімен шайылып жатыр. Астанасы-Варшава қаласы.Оңтүстігінде-Карпат және Судет таулары орналасқан. 1025-жылдан бері корольдік болып саналады.
Мемлекет ауыл шаруашылығында ет өнімдерін (тірідей ірі қара малды),құлпынай және өзге жемістерді, сонымен бірге алма, қант, табак өнімдерін өсіреді. Польша Еуропа бойынша жыртылған жер көлемі жөнінен (14 млн.га-дан жоғары) 2-орын алады. Мал шаруашылығында ірі қара мал саны-11 млн. доңыздар-15,8 млн.бас және ат пен қой асырайды.
Теміржол жүйесінің ұзындығы—27 мың км.
Тас жолдың ұзындығы—149 мың км.
Ішкі су жолдарының ұзындығы-4000 км.
Аэропорттары :Варшава және Краков.
Кеме порттары: Гданьск және Щецин.
Польша 2 палаталы парламенттен (1989-жылдан бері) тұрады, яғни сейм және сенаттан. Ал президент халықтың тікелей сайлауымен тағайындалады. Мемлекеттің әкімшілік бөлінуі 2 сатыдан: жоғарғы ұлыстық (саны 49) және төменгі гминдер (2,5 мың). Олардың әрқайсысы жергілікті үкімет органдарының орнына сайлана алады.
Мемлекет ауыл шаруашылығында ет өнімдерін (тірідей ірі қара малды),құлпынай және өзге жемістерді, сонымен бірге алма, қант, табак өнімдерін өсіреді. Польша Еуропа бойынша жыртылған жер көлемі жөнінен (14 млн.га-дан жоғары) 2-орын алады. Мал шаруашылығында ірі қара мал саны-11 млн. доңыздар-15,8 млн.бас және ат пен қой асырайды.
Теміржол жүйесінің ұзындығы—27 мың км.
Тас жолдың ұзындығы—149 мың км.
Ішкі су жолдарының ұзындығы-4000 км.
Аэропорттары :Варшава және Краков.
Кеме порттары: Гданьск және Щецин.
Польша 2 палаталы парламенттен (1989-жылдан бері) тұрады, яғни сейм және сенаттан. Ал президент халықтың тікелей сайлауымен тағайындалады. Мемлекеттің әкімшілік бөлінуі 2 сатыдан: жоғарғы ұлыстық (саны 49) және төменгі гминдер (2,5 мың). Олардың әрқайсысы жергілікті үкімет органдарының орнына сайлана алады.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫ
1.1 Польшаның географиялық орналасуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Польшаның табиғи жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Пайдалы қазбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4 Халқы мен ірі қалалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
II.ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНЕ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.3 Транспорт жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
III. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНДАРЫ МЕН СЫРТҚЫ БАЙЛАНЫСТАРЫ
3.1 Польшаның экономикалық аудандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
3.2 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Польша мемлекеті Висла мен Одраның солтүстік бассейнінде орналасып, солтүстігінде Балтық теңізімен шайылып жатыр. Астанасы-Варшава қаласы.Оңтүстігінде-Карпат және Судет таулары орналасқан. 1025-жылдан бері корольдік болып саналады.
Мемлекет ауыл шаруашылығында ет өнімдерін (тірідей ірі қара малды),құлпынай және өзге жемістерді, сонымен бірге алма, қант, табак өнімдерін өсіреді. Польша Еуропа бойынша жыртылған жер көлемі жөнінен (14 млн.га-дан жоғары) 2-орын алады. Мал шаруашылығында ірі қара мал саны-11 млн. доңыздар-15,8 млн.бас және ат пен қой асырайды.
Теміржол жүйесінің ұзындығы—27 мың км.
Тас жолдың ұзындығы—149 мың км.
Ішкі су жолдарының ұзындығы-4000 км.
Аэропорттары :Варшава және Краков.
Кеме порттары: Гданьск және Щецин.
Польша 2 палаталы парламенттен (1989-жылдан бері) тұрады, яғни сейм және сенаттан. Ал президент халықтың тікелей сайлауымен тағайындалады. Мемлекеттің әкімшілік бөлінуі 2 сатыдан: жоғарғы ұлыстық (саны 49) және төменгі гминдер (2,5 мың). Олардың әрқайсысы жергілікті үкімет органдарының орнына сайлана алады.
I. Польша мемлекетінің табиғи жағдайы мен табиғи ресурстары.
1.1 Польша мемлекетінің географиялық орналасуы.
Жер көлемі—312,7 мың км2.
Халық саны—1996 жылғы санақ бойынша 39 млн. адам.
Польша республикасы—Балтық теңізі жағалауындағы жер көлемі жөнінен де, халық саны жөнінен де Орталық Шығыс Еуропадағы ең үлкен мемлекет болып табылады. Өзі Германиямен және 4 Орталық Шығыс елдерімен (Ресеймен, Ливамен, Белоруссиямен және Украинамен) шектесіп жатыр. Польша көбінесе жерінің біртегіс, көлікке ыңғайлы рельефімен қоса, оның экономикалық-географиялық және геосаясат жағынан ерекшеленеді. Оңтүстікте орташа биіктіктегі Судет, Карпат тауларымен және олардың ортасында орналасқан Силезиямен, Балтық теңізінің польшалық порттарына шығу үшін континентішілік Чехия және Словакиямен шектесіп жатыр. Польша республикасы Чехиямен, Словакиямен және Венгриямен бірлесе отырып, 1992-жылы Кедендік Орталық Еуропа Одағын құрды, ал 1995-жылы бұл одаққа Словения да қосылды. Бұл елдердің барлығы Еуропа Одағының ассоцациялық мүшесі болып табылады. Қазіргі уақытта Польша территориясының 23 бөлігі ескі жерлер болып келеді. Польша ол жерлерге 1918-1920 жылдардан бері иемденіп келеді. Қалған батыс және солтүстіктегі жерлердің 13-і 1945 жылы Германиядан алынып берілген жерлер. Ескі жерлер XVII ғасырдың аяғында Ресей, Австро-Венгрия және Германияның құрамында болған, ал 1815-жылы Вена конгресінен кейін қосылған шекаралар Жоғарғы Силезия көмір бассейнінде орналасқан. Польшаның теңіздік шекарасы 50 км-дей фронтпен Балтикаға шыға алады. Соғысқа дейінгі уақытта оның 70-ақ км-дей жағалауы бар болатын. Бұл жағалауда Версаль келісімі бойынша көрші Гданьск Висла өзенінің біраз атырабымен қоса еркін қала деп жарияланған жаңадан Гдынь порты салынды, ал шын мәнінде Германия мемлекетінің қоластына қарап қалған еді. Тарихи даму ерекшеліктері оның халқының әркелкілілігінде және олардың әлеуметтік-экономикалық даму процесінде болса керек. Әкімшілігі-49 ұлысқа бөлінеді, ал астанасы—Варшава қаласы. Мемлекеттің жоғарғы атқарушы билігі-1 палаталы сейм. Территорияның шамамен 23 бөлігі солтүстікте және орталығында—польшалық үстірті орналасқан. Солтүстігінде балтық қыраты, оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Кіші польшалық және Люблиндік қыраты, ал оңтүстігінде-Карпаттар мен Судеттер бар. Польша территориясы 490 00 –тан 540 50 солтүстік ендік аралығында болса, 140 07 –тан 240 08 шығыс бойлықта орналасқан. Территорияның 54,2 %-ы теңіз деңгейінен 150 м биіктікте, 36,9 % - ы теңіз деңгейінен 150 м мен 300 м аралықтағы биіктікте, 5,7 %-ы 300 м мен 500 м аралықтағы биіктікте, ал 2,9 % - ы 500 м-ден 1000 м-ге дейінгі биіктікте орналасқан. Дүние жүзінде жер көлемі жөнінен 63-орынды алады, ал Еуропа бойынша 9-орынды иемденеді. Шекарасының ұзындығы 3528 км, оның 3054 км-і құрлықтық болса, ал 528 км-і теңіздік. Негізінен территория II дүние жүзілік соғыстан кейін айқындалды. Олардың ұзындығы 1939-жылы соғысқа дейінгімен салыстырғанда шамамен 2000 км-ге қысқарған. Соғысқа дейін Польшаның территориясы 208,9 мың км2 болса, 1945-жылғы 31-желтоқсанға дейін 311,7 мың км2 1947-жылы шекараның жалпы ұзындығы 3566 км-ді құрды, оның 456 км-і Германиямен шектессе, 1292 км-і – Чехословакиямен және Ресеймен 1321 км-і шектесіп жатыр, ал қалған 497 м-і теңіздермен шектеседі. Бүгінгі таңда шекара 3582 км-ді құрайды, оның 528 км-і теңіздік. Ресеймен шекаралас жерлер 1945-жылы 16-тамыздағы келісім және 1957-жылғы 25-наурыздағы келісімнен кейін айқындалды. 1950-жылғы 6-шілдедегі келісім бойынша Германия республикасымен, ал 1958-жылғы 13-маусымдағы келісімде Чехословакиямен шекара айқындалды. Саяси құрылыстан кейінгі 10 жылдықта (жаңа мемлекеттің құрылуы) Польша шекарасы: 210 км-Ресеймен (Калининград облысымен), 103 км-Литвамен, 416 км-Белоруссиямен, 529 км-Украинамен, 539 км-Словакиямен, 790 км-Чехиямен, 467 км-Германиямен, ал теңіздік шекараның ұзындығы-528 км. Польшаның рельефі әр түрлі. Солтүстікте, жағалау бойында және мемлекеттің орталық бөлігінде ойпаттар басым. Балтық теңізінің жағалауы көрікті, құмды және кең жағажай болып келеді. Батысында, солтүстігінде, Поморскде, Великопольскде және Мозурск өзенінің маңында, табиғи төбешіктер мен ормандардың арасында 1000-н көлдер, оның ішінде ең ірісі—113км2 көлеміндегі Снярдва көлі орналасқан. Польшаның оңтүстігінде қыраттар мен таулы массивтер көрініс табады. Оларды атап өтетін болсақ, Судеттің ең жоғарғы нүктесі Қарша (теңіз деңгейінен 1603 м біктікте) және Карпат, Альп тауы сипатындағы орталықтағы Татр, Польшадағы ең биік нүкте Рысы (теңіз деңгейінен 2499 м биіктікте). Жерінің ¾ бөлігі ойпаттан, елдің орталығы жазықты-төбелі және солтүстігі ойлы-қырлы болып келеді. Оңтүстікте және оңтүстік-щығыста биіктігі 600 м-лік болып келетін Свентокшиская тауы мен жазықты болып келетін Люблин таулары бар Силезско-Малопольская қыраттары кездеседі. Карпат тау бөктерінен олар Сандимор қазаншұңқырлары арқылы бөлініп тұрады.
1.2 Польшаның табиғи жағдайы.
Польшаның климаты шығыс бойлыққа қарағанда жұмсақ болып келеді. Мәселен, Варшавада (520 с.е.) грек жаңғақтары, абрикос және шабдалылар
өсіп жатыр. Қар жамылғысы мемлекттің шығысына қарағанда батысында ең кем дегенде 1,5-2 ай көлемінде жатады. Климаты-қоңыржай континентті болып келеді. Қаңтарда орташа температура-1,30С, ал таулы жерлерде 60С. Шілде айында температура +16,+190С. болса, таулы жерлерде +100С-қа дейін болады. Басты өзендері—Висла мен Одра. Көлдер көбінесе елдің оңтүстігінде орналасқан. Оның орталығында жерлерді суару үшін жауын-шашын мөлшері жеткіліксіз, ал Варшава мен Познанье қалаларының аралығында жауын-шашын жылына 500 мм-ден аз түседі. Сол ендікте жатқан еуропалық елдердің арасында Польша орта есеппен жауын-шашын түсу мөлшері (600 мм) жөнінен соңғы орында. Жылдық ағыстың шамамен 910-ы Висла (23-ден жоғары) және Одра өзендеріне құяды. Висла өзенінің су ағысы шлюзденген, ал Одра өзенінің ағысы әлі реттелмеген жүйемен ағады. Бұл жерде 1 жағынан Карпаттағы жауын-шашынның мол түсуі әсерінен су тасқындары болып жатса, 2-жағынан Висла өзенінің суымен Варшавадан жоғары орналасқан қалаларды сумен қамтамасыз етіліп отырады. Жазық жерлерде жауын-шашын мөлшері 500-600 мм, ал таулы жерлерде жылына 1000 мм-ге дейі жауын-шашын түседі. Территорияның 27 % - ы орманды болып келеді. Топырағы ерекше аз құнарланған, яғни оның топырағы күлгін топырақ пен қоңыр күлгін болып келеді. Орталығында және солтүстігінде қара топырақтың жоғарғы құнарлылығының әсерінен басты белгісі батпақты деп аталатын интразоналық дақ кездеседі. Топырақтың мұндай түрі Куявиде кездеседі, Мемлекетте Судет (шыршалы) және Карпат (мүк, шырша, қарағай) ормандары бар. Польша қарағайлы материалдарды экспорттайды, бірақ целлюлоза-қағазды өнеркәсіп үшін шикізатты шет елден әкеледі. Территорияның шамамен 8 % -ында 17 ұлттық парктер салынған. Мәселен, Потранский, Карконошский (Судетте), Кампиносский (варшава құрамында) және Беловежский ұлттық парктері.
1.3 Пайдалы қазбалар.
Польшада түсті металл қоры (мыс) өте бай. 1950-жылдың аяғында Польша геологтары мұнайды іздеу жұмыстарын жүргізді. Нәтижесінде Еуропада өте ірі көлемде мыс рудасының қорын тапты. 1983-жылы 360000 тонна мысқа 170000 тонна цинкке қол жеткізді. Польшаның оңтүстік металлургиялық базасы Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні негізінде құрылған. Оның құрамына шамамен 20-дай зауыт және сонымен қатар өте 2 ірі Хута Краков және Катовице комбинаттары кірді. 1983-жылы қара металлургия 9 млн. тонна болса, шойын 16 млн. тоннаға жетті. Еуропадағы тас көмір бассейндерінің ішінен Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні ерекше бөлініп тұрады, ал қоңыр көмір бассейндерінің ішінен Белхутв бассейні 5 млн. тонна көлеміндегі күміс дүние жүзіндегі жетекші орындардың бірін иеленеді. Чехияның, Словакияның, Венгрияның және Польшаның басты мұнай шығару және химиялық мұнай кәсіпорындары халықаралық Достық мұнай құбыры жолында құрылған.
1.4 Халқы мен ірі қалалары.
Поляктар ұзақ тарихи шежіре мен мәдениетке бай ұлт. Польшада әсіресе соғыстан кейінгі және әскери уақытта миграция аяқталды. Халық санының ұдайы өсуі 1,5 есегс көбейсе, 1955-жылы табиғи өсім 0-ге дейін құлдырап кетті. Ал 1995-жылдың ортасында Польшада 1000 адамға шаққанда шамамен 30 бала туылды. Бірақ аборт жөніндегі либералдық заңдар, мемлекеттік жанұя жоспарлауға ыңғайландыру және басқа да заңдар әлеуметтік факторлар 1968-жылы туу дәрәжесі 1000 адамға шаққанда 16-ға дейін құлдырап кетті. 1993-жылы қаңтарда заң қабылданып, ол заң бойынша аборт шектелді. 1950-жылы өлім деңгейі 1000 адамға шаққанда 8-ден 10-ға жетті. 1997-жылы жаңа туылған бала саны 1000 адамға қатынасы 107 баланы құрады. Польшада халықтың өсімі 1990-жылдары жылына 1,6 %-ға тең болды. II дүние жүзілік соғыстан кейін ерлердің саны азайып кеткендіктен, әйел адамдардың саны көбейіп кетті. Мәселен, 1997-жылы Польшада 105 әйелге 100 ер адамнан келген. 1939-жылы Польшаны бөлу туралы герман-совет келісімінен кейін территорияда 13 млн. адам болған. Польшалық статистиктердің меліметі бойынша елден тыс жерлерде 12 млн. поляк пен тегі поляктық, сонымен бірге 5,6 млн-ы АҚШ-та, 1,5 млн-ы Францияда, 0,8 млн-ы Бразилияда, 0,4 млн-ы Канадада, 0,3 млн-ы Литвада өмір сүреді. 1994-жылы маусымда Польшаға 1503,8 мың этникалық поляктың оралуына рұқсат етілді, ал 1956-58 жылдары 200 мыңдай поляк азаматтары өз еліне қайта оралды. Польша халқының 20 %-ы II дүние жүзілік соғыста қайтыс болған. Соғысқа дейін өмір сүрген 3440 мың польшалық еврейлерден, 3 млн-ы ұлтшылдардың қолынан өлді, ал соғыстан кейінгі уақытта қалған 300 мыңын өзге елдерге көшірді. 1981-90 жылдары Польшадан шет елдерге, әсіресе АҚШ-қа және Канадаға 270 мыңға жуық поляк қоныс аударып кетті. Неміс жерлерінде және оған қоса II дүние жүзілік соғыстан кейін Потсдам конференциясымен берілген Польшаның құрамындағы жерлерде 1938-жылы 8,3 млн. адам және 1012 мың этникалық поляктар өмір сүрді. 1944-45 жылдары елге Қызыл Армияның басып кіруімен 5 млн-нан астам неміс батысқа қарай қашып кетті. Оларға қайта оралуға рұқсат етілмеді, ал одан кейін осы жерде қалған немістер Германияға қоныс аударылды. Халықтың 97,6 %-ын поляктар, ал 95 % -ын католиктер құрды, 1,3 %-ы немістер, 0,64%-ы украиндар және 0,5 %-ы белорустар болды. Шіркеудің есебі бойынша елде 800 мың лютерандар, 0,6 % --греко-католиктер (әсіресе украиндар), 1,4 % - православтар өмір сүрді. Католиктік шіркеу поляктардың өміріне және тіпті мемлекеттің саясатына да әсер етеді. Жоғарғы Силезиямен қоса біріккен жерлерде халықтың көпшілігі Польшаға өзге елдерден көшіп келгендер, Ресейден отанына қайта оралғандар, батыстан келгендер, реэмигранттар. Халықтың 64 %-ға жуығы қалада тұрады. Қалалықтардың жартысы-үлкен қалалардың тұрғындары.
Ірі қалалары. Астанасы Варшава-1.621 мың адам, Лодзь-815 мың адам, Краков-747 мың адам, Вроцлав-640,5 мың адам, Познань-580мың адам, Гданьск-462 мың адам, Щецин-418,7 мың адам, Люблин-356,1 мың адам және Катовице-350,3 мың адам.
II. Польша мемлекетіне жалпы экономикалық сипаттама.
2.1 Өнеркәсібі.
Польша индустриалды-шаруашылық мемлекет. Өнеркәсіп өнімдері бойынша дүние жүзінде 10-орынды иеленді. Өнеркәсіптің дамыған салалары; отын энергетикасы, мақта-мата, азық-түлік. Мұнда болат өндіру, алюминий, қорғасын, мыс, қалайы өндіретін ірі кәсіпорындар құрылған. Польша түсті металлға өте бай. Қоңыр көмір 191 млн. тонна болса, Польшада сонымен қатар үлкен қорғасын, никель, күкірт және табиғи газдың да қоры бар. Күкірт 5 млн. тонна мөлшерде әлемде жетекші орындардың бірін иеленеді. II дүние жүзілік соғыс мемлектке өзінің үлкен зиянын тигізді,
әсіресе онда астанасы Варшава қаласы мен біріккен жерлер зардап шекті. Соғыстан кейінгі уақытта шаруашылық өте қарқынды түрде дамыды. 1950-80 жылдары өнеркәсіптің негізгі қоры 10 есеге өсті, ал ауыл шаруашылық өнімдері 2 еселенді. Алайда, мемлекеттің болашаққа деген ұмтылысы баяулады, ал 1900-1991 жылдары өте терең экономикалық құлдырау байқалды (өнеркәсіп өндірісінің 13 бөлігіне кеміді). Өндірістік өнеркәсіптердің көп бөлігі мемлекеттің қарамағында болды. Соғысқа дейін Польша еуропалық 10 елдің арасында экономикалық даму жағынан тек Балкан елдері мен Румынияны басып озып, 3-орынды иеленді. Бірақ Польша ішкі қарыз бойынша (1995-жылы 44 млрд. $-ға жуық ) Еуропада тек Ресейден кейінгі ғана орында. Бұл қарыздан құтылу мақсатында алынған кредит экономикалық дамуға тосқауыл болды. Өнеркәсіп құрамында тек машина жасау ісі ғана емес, сонымен қатар жеңіл индустрия, әсіресе тоқыма ісі және КСРО-ның республикалармен болатын тауар айырбасы да құлдырай бастады. Мұнда өнеркәсіптің 1 бөлігі болып қара және түсті металлургия, цементті химиялық кокс өндіру жұмыстары болып табылады. Тас көмір көлемі жөнінен (1995-жылы 136 млн. тоннадан жоғары) Польша Еуропа елдерінде 1-орында. Оның негізінде Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні Германиядағы Рур кен орнынан кем түспейді. Польша тас көмірді экспорттауда Еуропа бойынша 1-орында (1995-жылы 32 млн.). Қоңыр көмірдің негізгі бассейні—Белхатувск (оңтүстік Лодзьде). Өндірілетін мұнай көлемінің 99 %-ы (1993-жылы 13 млн. тонна) шет елден әкелінсе, 5 млн. тонна Ресейден және теңізден Достық халықаралық мұнай құбыры арқылы жеткізіледі. Шамамен 6 млрд.м –қа жуық табиғи газ Ресейден әкелінеді. XXI ғасыр басында елге Ресейден Ямал-батыс Еуропа газ құбыры арқылы келетін табиғи газдың көлемі көбейді. Түсті металлургия Еуропада Люблин мыс рудалық бассейнінде орналасқан. Мыс өндіру өнеркәсібінің қосымша өнімі-күміс, ал өзіндік шикізат өндіруден Польша Еуропа көлемінде 1-орынды иеленеді. Электроника саласында да көлік жасау саласы секілді өзге шет ел фирмасының өнімдері көп болып келеді. Мәселен, Вроцлав қаласындағы электрогенератор өндіретін Сименс фирмасы және Пиле қаласындағы жарық беретін құралдарды жасайтын Филипс фирмалары және т.б. Химиялық өнеркәсіп ... жалғасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫ
1.1 Польшаның географиялық орналасуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Польшаның табиғи жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Пайдалы қазбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4 Халқы мен ірі қалалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
II.ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНЕ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА
2.1 Өнеркәсібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Ауыл шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.3 Транспорт жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
III. ПОЛЬША МЕМЛЕКЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНДАРЫ МЕН СЫРТҚЫ БАЙЛАНЫСТАРЫ
3.1 Польшаның экономикалық аудандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
3.2 Сыртқы экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Польша мемлекеті Висла мен Одраның солтүстік бассейнінде орналасып, солтүстігінде Балтық теңізімен шайылып жатыр. Астанасы-Варшава қаласы.Оңтүстігінде-Карпат және Судет таулары орналасқан. 1025-жылдан бері корольдік болып саналады.
Мемлекет ауыл шаруашылығында ет өнімдерін (тірідей ірі қара малды),құлпынай және өзге жемістерді, сонымен бірге алма, қант, табак өнімдерін өсіреді. Польша Еуропа бойынша жыртылған жер көлемі жөнінен (14 млн.га-дан жоғары) 2-орын алады. Мал шаруашылығында ірі қара мал саны-11 млн. доңыздар-15,8 млн.бас және ат пен қой асырайды.
Теміржол жүйесінің ұзындығы—27 мың км.
Тас жолдың ұзындығы—149 мың км.
Ішкі су жолдарының ұзындығы-4000 км.
Аэропорттары :Варшава және Краков.
Кеме порттары: Гданьск және Щецин.
Польша 2 палаталы парламенттен (1989-жылдан бері) тұрады, яғни сейм және сенаттан. Ал президент халықтың тікелей сайлауымен тағайындалады. Мемлекеттің әкімшілік бөлінуі 2 сатыдан: жоғарғы ұлыстық (саны 49) және төменгі гминдер (2,5 мың). Олардың әрқайсысы жергілікті үкімет органдарының орнына сайлана алады.
I. Польша мемлекетінің табиғи жағдайы мен табиғи ресурстары.
1.1 Польша мемлекетінің географиялық орналасуы.
Жер көлемі—312,7 мың км2.
Халық саны—1996 жылғы санақ бойынша 39 млн. адам.
Польша республикасы—Балтық теңізі жағалауындағы жер көлемі жөнінен де, халық саны жөнінен де Орталық Шығыс Еуропадағы ең үлкен мемлекет болып табылады. Өзі Германиямен және 4 Орталық Шығыс елдерімен (Ресеймен, Ливамен, Белоруссиямен және Украинамен) шектесіп жатыр. Польша көбінесе жерінің біртегіс, көлікке ыңғайлы рельефімен қоса, оның экономикалық-географиялық және геосаясат жағынан ерекшеленеді. Оңтүстікте орташа биіктіктегі Судет, Карпат тауларымен және олардың ортасында орналасқан Силезиямен, Балтық теңізінің польшалық порттарына шығу үшін континентішілік Чехия және Словакиямен шектесіп жатыр. Польша республикасы Чехиямен, Словакиямен және Венгриямен бірлесе отырып, 1992-жылы Кедендік Орталық Еуропа Одағын құрды, ал 1995-жылы бұл одаққа Словения да қосылды. Бұл елдердің барлығы Еуропа Одағының ассоцациялық мүшесі болып табылады. Қазіргі уақытта Польша территориясының 23 бөлігі ескі жерлер болып келеді. Польша ол жерлерге 1918-1920 жылдардан бері иемденіп келеді. Қалған батыс және солтүстіктегі жерлердің 13-і 1945 жылы Германиядан алынып берілген жерлер. Ескі жерлер XVII ғасырдың аяғында Ресей, Австро-Венгрия және Германияның құрамында болған, ал 1815-жылы Вена конгресінен кейін қосылған шекаралар Жоғарғы Силезия көмір бассейнінде орналасқан. Польшаның теңіздік шекарасы 50 км-дей фронтпен Балтикаға шыға алады. Соғысқа дейінгі уақытта оның 70-ақ км-дей жағалауы бар болатын. Бұл жағалауда Версаль келісімі бойынша көрші Гданьск Висла өзенінің біраз атырабымен қоса еркін қала деп жарияланған жаңадан Гдынь порты салынды, ал шын мәнінде Германия мемлекетінің қоластына қарап қалған еді. Тарихи даму ерекшеліктері оның халқының әркелкілілігінде және олардың әлеуметтік-экономикалық даму процесінде болса керек. Әкімшілігі-49 ұлысқа бөлінеді, ал астанасы—Варшава қаласы. Мемлекеттің жоғарғы атқарушы билігі-1 палаталы сейм. Территорияның шамамен 23 бөлігі солтүстікте және орталығында—польшалық үстірті орналасқан. Солтүстігінде балтық қыраты, оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Кіші польшалық және Люблиндік қыраты, ал оңтүстігінде-Карпаттар мен Судеттер бар. Польша территориясы 490 00 –тан 540 50 солтүстік ендік аралығында болса, 140 07 –тан 240 08 шығыс бойлықта орналасқан. Территорияның 54,2 %-ы теңіз деңгейінен 150 м биіктікте, 36,9 % - ы теңіз деңгейінен 150 м мен 300 м аралықтағы биіктікте, 5,7 %-ы 300 м мен 500 м аралықтағы биіктікте, ал 2,9 % - ы 500 м-ден 1000 м-ге дейінгі биіктікте орналасқан. Дүние жүзінде жер көлемі жөнінен 63-орынды алады, ал Еуропа бойынша 9-орынды иемденеді. Шекарасының ұзындығы 3528 км, оның 3054 км-і құрлықтық болса, ал 528 км-і теңіздік. Негізінен территория II дүние жүзілік соғыстан кейін айқындалды. Олардың ұзындығы 1939-жылы соғысқа дейінгімен салыстырғанда шамамен 2000 км-ге қысқарған. Соғысқа дейін Польшаның территориясы 208,9 мың км2 болса, 1945-жылғы 31-желтоқсанға дейін 311,7 мың км2 1947-жылы шекараның жалпы ұзындығы 3566 км-ді құрды, оның 456 км-і Германиямен шектессе, 1292 км-і – Чехословакиямен және Ресеймен 1321 км-і шектесіп жатыр, ал қалған 497 м-і теңіздермен шектеседі. Бүгінгі таңда шекара 3582 км-ді құрайды, оның 528 км-і теңіздік. Ресеймен шекаралас жерлер 1945-жылы 16-тамыздағы келісім және 1957-жылғы 25-наурыздағы келісімнен кейін айқындалды. 1950-жылғы 6-шілдедегі келісім бойынша Германия республикасымен, ал 1958-жылғы 13-маусымдағы келісімде Чехословакиямен шекара айқындалды. Саяси құрылыстан кейінгі 10 жылдықта (жаңа мемлекеттің құрылуы) Польша шекарасы: 210 км-Ресеймен (Калининград облысымен), 103 км-Литвамен, 416 км-Белоруссиямен, 529 км-Украинамен, 539 км-Словакиямен, 790 км-Чехиямен, 467 км-Германиямен, ал теңіздік шекараның ұзындығы-528 км. Польшаның рельефі әр түрлі. Солтүстікте, жағалау бойында және мемлекеттің орталық бөлігінде ойпаттар басым. Балтық теңізінің жағалауы көрікті, құмды және кең жағажай болып келеді. Батысында, солтүстігінде, Поморскде, Великопольскде және Мозурск өзенінің маңында, табиғи төбешіктер мен ормандардың арасында 1000-н көлдер, оның ішінде ең ірісі—113км2 көлеміндегі Снярдва көлі орналасқан. Польшаның оңтүстігінде қыраттар мен таулы массивтер көрініс табады. Оларды атап өтетін болсақ, Судеттің ең жоғарғы нүктесі Қарша (теңіз деңгейінен 1603 м біктікте) және Карпат, Альп тауы сипатындағы орталықтағы Татр, Польшадағы ең биік нүкте Рысы (теңіз деңгейінен 2499 м биіктікте). Жерінің ¾ бөлігі ойпаттан, елдің орталығы жазықты-төбелі және солтүстігі ойлы-қырлы болып келеді. Оңтүстікте және оңтүстік-щығыста биіктігі 600 м-лік болып келетін Свентокшиская тауы мен жазықты болып келетін Люблин таулары бар Силезско-Малопольская қыраттары кездеседі. Карпат тау бөктерінен олар Сандимор қазаншұңқырлары арқылы бөлініп тұрады.
1.2 Польшаның табиғи жағдайы.
Польшаның климаты шығыс бойлыққа қарағанда жұмсақ болып келеді. Мәселен, Варшавада (520 с.е.) грек жаңғақтары, абрикос және шабдалылар
өсіп жатыр. Қар жамылғысы мемлекттің шығысына қарағанда батысында ең кем дегенде 1,5-2 ай көлемінде жатады. Климаты-қоңыржай континентті болып келеді. Қаңтарда орташа температура-1,30С, ал таулы жерлерде 60С. Шілде айында температура +16,+190С. болса, таулы жерлерде +100С-қа дейін болады. Басты өзендері—Висла мен Одра. Көлдер көбінесе елдің оңтүстігінде орналасқан. Оның орталығында жерлерді суару үшін жауын-шашын мөлшері жеткіліксіз, ал Варшава мен Познанье қалаларының аралығында жауын-шашын жылына 500 мм-ден аз түседі. Сол ендікте жатқан еуропалық елдердің арасында Польша орта есеппен жауын-шашын түсу мөлшері (600 мм) жөнінен соңғы орында. Жылдық ағыстың шамамен 910-ы Висла (23-ден жоғары) және Одра өзендеріне құяды. Висла өзенінің су ағысы шлюзденген, ал Одра өзенінің ағысы әлі реттелмеген жүйемен ағады. Бұл жерде 1 жағынан Карпаттағы жауын-шашынның мол түсуі әсерінен су тасқындары болып жатса, 2-жағынан Висла өзенінің суымен Варшавадан жоғары орналасқан қалаларды сумен қамтамасыз етіліп отырады. Жазық жерлерде жауын-шашын мөлшері 500-600 мм, ал таулы жерлерде жылына 1000 мм-ге дейі жауын-шашын түседі. Территорияның 27 % - ы орманды болып келеді. Топырағы ерекше аз құнарланған, яғни оның топырағы күлгін топырақ пен қоңыр күлгін болып келеді. Орталығында және солтүстігінде қара топырақтың жоғарғы құнарлылығының әсерінен басты белгісі батпақты деп аталатын интразоналық дақ кездеседі. Топырақтың мұндай түрі Куявиде кездеседі, Мемлекетте Судет (шыршалы) және Карпат (мүк, шырша, қарағай) ормандары бар. Польша қарағайлы материалдарды экспорттайды, бірақ целлюлоза-қағазды өнеркәсіп үшін шикізатты шет елден әкеледі. Территорияның шамамен 8 % -ында 17 ұлттық парктер салынған. Мәселен, Потранский, Карконошский (Судетте), Кампиносский (варшава құрамында) және Беловежский ұлттық парктері.
1.3 Пайдалы қазбалар.
Польшада түсті металл қоры (мыс) өте бай. 1950-жылдың аяғында Польша геологтары мұнайды іздеу жұмыстарын жүргізді. Нәтижесінде Еуропада өте ірі көлемде мыс рудасының қорын тапты. 1983-жылы 360000 тонна мысқа 170000 тонна цинкке қол жеткізді. Польшаның оңтүстік металлургиялық базасы Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні негізінде құрылған. Оның құрамына шамамен 20-дай зауыт және сонымен қатар өте 2 ірі Хута Краков және Катовице комбинаттары кірді. 1983-жылы қара металлургия 9 млн. тонна болса, шойын 16 млн. тоннаға жетті. Еуропадағы тас көмір бассейндерінің ішінен Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні ерекше бөлініп тұрады, ал қоңыр көмір бассейндерінің ішінен Белхутв бассейні 5 млн. тонна көлеміндегі күміс дүние жүзіндегі жетекші орындардың бірін иеленеді. Чехияның, Словакияның, Венгрияның және Польшаның басты мұнай шығару және химиялық мұнай кәсіпорындары халықаралық Достық мұнай құбыры жолында құрылған.
1.4 Халқы мен ірі қалалары.
Поляктар ұзақ тарихи шежіре мен мәдениетке бай ұлт. Польшада әсіресе соғыстан кейінгі және әскери уақытта миграция аяқталды. Халық санының ұдайы өсуі 1,5 есегс көбейсе, 1955-жылы табиғи өсім 0-ге дейін құлдырап кетті. Ал 1995-жылдың ортасында Польшада 1000 адамға шаққанда шамамен 30 бала туылды. Бірақ аборт жөніндегі либералдық заңдар, мемлекеттік жанұя жоспарлауға ыңғайландыру және басқа да заңдар әлеуметтік факторлар 1968-жылы туу дәрәжесі 1000 адамға шаққанда 16-ға дейін құлдырап кетті. 1993-жылы қаңтарда заң қабылданып, ол заң бойынша аборт шектелді. 1950-жылы өлім деңгейі 1000 адамға шаққанда 8-ден 10-ға жетті. 1997-жылы жаңа туылған бала саны 1000 адамға қатынасы 107 баланы құрады. Польшада халықтың өсімі 1990-жылдары жылына 1,6 %-ға тең болды. II дүние жүзілік соғыстан кейін ерлердің саны азайып кеткендіктен, әйел адамдардың саны көбейіп кетті. Мәселен, 1997-жылы Польшада 105 әйелге 100 ер адамнан келген. 1939-жылы Польшаны бөлу туралы герман-совет келісімінен кейін территорияда 13 млн. адам болған. Польшалық статистиктердің меліметі бойынша елден тыс жерлерде 12 млн. поляк пен тегі поляктық, сонымен бірге 5,6 млн-ы АҚШ-та, 1,5 млн-ы Францияда, 0,8 млн-ы Бразилияда, 0,4 млн-ы Канадада, 0,3 млн-ы Литвада өмір сүреді. 1994-жылы маусымда Польшаға 1503,8 мың этникалық поляктың оралуына рұқсат етілді, ал 1956-58 жылдары 200 мыңдай поляк азаматтары өз еліне қайта оралды. Польша халқының 20 %-ы II дүние жүзілік соғыста қайтыс болған. Соғысқа дейін өмір сүрген 3440 мың польшалық еврейлерден, 3 млн-ы ұлтшылдардың қолынан өлді, ал соғыстан кейінгі уақытта қалған 300 мыңын өзге елдерге көшірді. 1981-90 жылдары Польшадан шет елдерге, әсіресе АҚШ-қа және Канадаға 270 мыңға жуық поляк қоныс аударып кетті. Неміс жерлерінде және оған қоса II дүние жүзілік соғыстан кейін Потсдам конференциясымен берілген Польшаның құрамындағы жерлерде 1938-жылы 8,3 млн. адам және 1012 мың этникалық поляктар өмір сүрді. 1944-45 жылдары елге Қызыл Армияның басып кіруімен 5 млн-нан астам неміс батысқа қарай қашып кетті. Оларға қайта оралуға рұқсат етілмеді, ал одан кейін осы жерде қалған немістер Германияға қоныс аударылды. Халықтың 97,6 %-ын поляктар, ал 95 % -ын католиктер құрды, 1,3 %-ы немістер, 0,64%-ы украиндар және 0,5 %-ы белорустар болды. Шіркеудің есебі бойынша елде 800 мың лютерандар, 0,6 % --греко-католиктер (әсіресе украиндар), 1,4 % - православтар өмір сүрді. Католиктік шіркеу поляктардың өміріне және тіпті мемлекеттің саясатына да әсер етеді. Жоғарғы Силезиямен қоса біріккен жерлерде халықтың көпшілігі Польшаға өзге елдерден көшіп келгендер, Ресейден отанына қайта оралғандар, батыстан келгендер, реэмигранттар. Халықтың 64 %-ға жуығы қалада тұрады. Қалалықтардың жартысы-үлкен қалалардың тұрғындары.
Ірі қалалары. Астанасы Варшава-1.621 мың адам, Лодзь-815 мың адам, Краков-747 мың адам, Вроцлав-640,5 мың адам, Познань-580мың адам, Гданьск-462 мың адам, Щецин-418,7 мың адам, Люблин-356,1 мың адам және Катовице-350,3 мың адам.
II. Польша мемлекетіне жалпы экономикалық сипаттама.
2.1 Өнеркәсібі.
Польша индустриалды-шаруашылық мемлекет. Өнеркәсіп өнімдері бойынша дүние жүзінде 10-орынды иеленді. Өнеркәсіптің дамыған салалары; отын энергетикасы, мақта-мата, азық-түлік. Мұнда болат өндіру, алюминий, қорғасын, мыс, қалайы өндіретін ірі кәсіпорындар құрылған. Польша түсті металлға өте бай. Қоңыр көмір 191 млн. тонна болса, Польшада сонымен қатар үлкен қорғасын, никель, күкірт және табиғи газдың да қоры бар. Күкірт 5 млн. тонна мөлшерде әлемде жетекші орындардың бірін иеленеді. II дүние жүзілік соғыс мемлектке өзінің үлкен зиянын тигізді,
әсіресе онда астанасы Варшава қаласы мен біріккен жерлер зардап шекті. Соғыстан кейінгі уақытта шаруашылық өте қарқынды түрде дамыды. 1950-80 жылдары өнеркәсіптің негізгі қоры 10 есеге өсті, ал ауыл шаруашылық өнімдері 2 еселенді. Алайда, мемлекеттің болашаққа деген ұмтылысы баяулады, ал 1900-1991 жылдары өте терең экономикалық құлдырау байқалды (өнеркәсіп өндірісінің 13 бөлігіне кеміді). Өндірістік өнеркәсіптердің көп бөлігі мемлекеттің қарамағында болды. Соғысқа дейін Польша еуропалық 10 елдің арасында экономикалық даму жағынан тек Балкан елдері мен Румынияны басып озып, 3-орынды иеленді. Бірақ Польша ішкі қарыз бойынша (1995-жылы 44 млрд. $-ға жуық ) Еуропада тек Ресейден кейінгі ғана орында. Бұл қарыздан құтылу мақсатында алынған кредит экономикалық дамуға тосқауыл болды. Өнеркәсіп құрамында тек машина жасау ісі ғана емес, сонымен қатар жеңіл индустрия, әсіресе тоқыма ісі және КСРО-ның республикалармен болатын тауар айырбасы да құлдырай бастады. Мұнда өнеркәсіптің 1 бөлігі болып қара және түсті металлургия, цементті химиялық кокс өндіру жұмыстары болып табылады. Тас көмір көлемі жөнінен (1995-жылы 136 млн. тоннадан жоғары) Польша Еуропа елдерінде 1-орында. Оның негізінде Жоғарғы Силезск тас көмір бассейні Германиядағы Рур кен орнынан кем түспейді. Польша тас көмірді экспорттауда Еуропа бойынша 1-орында (1995-жылы 32 млн.). Қоңыр көмірдің негізгі бассейні—Белхатувск (оңтүстік Лодзьде). Өндірілетін мұнай көлемінің 99 %-ы (1993-жылы 13 млн. тонна) шет елден әкелінсе, 5 млн. тонна Ресейден және теңізден Достық халықаралық мұнай құбыры арқылы жеткізіледі. Шамамен 6 млрд.м –қа жуық табиғи газ Ресейден әкелінеді. XXI ғасыр басында елге Ресейден Ямал-батыс Еуропа газ құбыры арқылы келетін табиғи газдың көлемі көбейді. Түсті металлургия Еуропада Люблин мыс рудалық бассейнінде орналасқан. Мыс өндіру өнеркәсібінің қосымша өнімі-күміс, ал өзіндік шикізат өндіруден Польша Еуропа көлемінде 1-орынды иеленеді. Электроника саласында да көлік жасау саласы секілді өзге шет ел фирмасының өнімдері көп болып келеді. Мәселен, Вроцлав қаласындағы электрогенератор өндіретін Сименс фирмасы және Пиле қаласындағы жарық беретін құралдарды жасайтын Филипс фирмалары және т.б. Химиялық өнеркәсіп ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz