Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі
ЖОСПАР
Кіріспе
І ТАРАУ. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1.1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
1.2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік саясаты.
2.3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қалыптастыру
жүйесі және оны дамыту перспективалары.
ІІІ ТАРАУ. Шетелдерде кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктері және өз елімізбен салыстыру.
3.1. Дамыған елдердегі кәсіпкерлікті ұйымдастыру.
3.2. АҚШ.тағы шағын кәсіпкерлік.
3.3. Ресейдегі кәсіпкерлік қызмет ерекшелігі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
І ТАРАУ. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1.1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
1.2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік саясаты.
2.3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қалыптастыру
жүйесі және оны дамыту перспективалары.
ІІІ ТАРАУ. Шетелдерде кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктері және өз елімізбен салыстыру.
3.1. Дамыған елдердегі кәсіпкерлікті ұйымдастыру.
3.2. АҚШ.тағы шағын кәсіпкерлік.
3.3. Ресейдегі кәсіпкерлік қызмет ерекшелігі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Менің тақырыбының аты «Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі» Бұл тақырыптың таңдау себебім: дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұйымдастыруы, оның нысандары, қызмет ерекшеліктері; Қазақстан жеріндегі шағын кәсіпкерліктің маңызы мен мәні туралы, менің курстық жұмыстың бастапқы мақсаты болып еді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік белсенді дамып келеді. Экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түрі кәсіпкерді ең маңызды тұлға санына-экономикалық процесс субъектісіне айналдырды. Өз қызығушылығымен әрекет ете отырып, кәсіпкер біздің қажеттілігімізді қанағаттандырады, біздің өмірімізді гүлдендіреді, оны қолайлы жасайды. Біз кәсіпкерді құрметтеуіміз қажет: ол біз қызығушылық білдірген тауарларды өндіреді, ол бізге оларды жеткізеді, біздің көпшілігімізге көмек береді.
Кәсіпкерлік жеке меншік, еркін экономикалық қызмет сияқты қажетті жағдайлар болған кезде күшіне енеді, ол табысты дамиды.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың барлық алғы шарттары қарқынды жасануда, осы қызмет түрін реттеу және әрі қарай қалыптастыруға бағыттылған заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданды және қызмет етуде. Олар кәсіпкерлікті дамытудың барлық негізгі сұрақтарын қамтуда: шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерді қорғау және қолдау, шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті, шаруа (фермер) шаруашылығын, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау және т.б.
Ал американдықтар ынтасы зор, шешімді, ұтымды ой пікірлерге бай әрбір адам өз кәсібін бастап, оны дамытуға мүмкіндігі мол мемлекетте тұратындығына қашан да сенімді болған. Іс жүзінде кәсіпкерлікке деген бұл сенім жеке кәсіппен шұғылданатын адамнан бастап ғаламдық конгломератқа дейінгі көптеген көріністерді қамтыды.
19-шы ғасырдың екінші жартысында бастау алып, 20-шы ғасырда жалғасуын тапқан бұл тенденция ақыраяғы үлкен өзгеріске және экономикалық әрекеттің күрделенуіне әкелді. Көптеген салаларда шағын кәсіпорындар талғампаз және ауқатты халық қажет ететін тауарларды тиімді өндіруге мүмыкіндік берді қаржы табуда және өндіріс көлемін ұлғайтуда көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Осындай жағдайда көбінесе жүздеген тіпті мыңдаған жұмысшыларды жалдай алатын қазіргі заманғы корпорациялардың маңызы тұрақта түрде өсе түсті.
Қазіргі кезде Америка экономикасында жекеменшік кәсіпорындардан бастап әлемдегі ірі корпорацияларға дейінгі кәсіпорындардың алуан түрлері бар.
Менің тақырыбының аты «Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі» Бұл тақырыптың таңдау себебім: дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұйымдастыруы, оның нысандары, қызмет ерекшеліктері; Қазақстан жеріндегі шағын кәсіпкерліктің маңызы мен мәні туралы, менің курстық жұмыстың бастапқы мақсаты болып еді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік белсенді дамып келеді. Экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түрі кәсіпкерді ең маңызды тұлға санына-экономикалық процесс субъектісіне айналдырды. Өз қызығушылығымен әрекет ете отырып, кәсіпкер біздің қажеттілігімізді қанағаттандырады, біздің өмірімізді гүлдендіреді, оны қолайлы жасайды. Біз кәсіпкерді құрметтеуіміз қажет: ол біз қызығушылық білдірген тауарларды өндіреді, ол бізге оларды жеткізеді, біздің көпшілігімізге көмек береді.
Кәсіпкерлік жеке меншік, еркін экономикалық қызмет сияқты қажетті жағдайлар болған кезде күшіне енеді, ол табысты дамиды.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың барлық алғы шарттары қарқынды жасануда, осы қызмет түрін реттеу және әрі қарай қалыптастыруға бағыттылған заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданды және қызмет етуде. Олар кәсіпкерлікті дамытудың барлық негізгі сұрақтарын қамтуда: шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерді қорғау және қолдау, шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті, шаруа (фермер) шаруашылығын, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау және т.б.
Ал американдықтар ынтасы зор, шешімді, ұтымды ой пікірлерге бай әрбір адам өз кәсібін бастап, оны дамытуға мүмкіндігі мол мемлекетте тұратындығына қашан да сенімді болған. Іс жүзінде кәсіпкерлікке деген бұл сенім жеке кәсіппен шұғылданатын адамнан бастап ғаламдық конгломератқа дейінгі көптеген көріністерді қамтыды.
19-шы ғасырдың екінші жартысында бастау алып, 20-шы ғасырда жалғасуын тапқан бұл тенденция ақыраяғы үлкен өзгеріске және экономикалық әрекеттің күрделенуіне әкелді. Көптеген салаларда шағын кәсіпорындар талғампаз және ауқатты халық қажет ететін тауарларды тиімді өндіруге мүмыкіндік берді қаржы табуда және өндіріс көлемін ұлғайтуда көптеген қиыншылықтарды бастан кешірді. Осындай жағдайда көбінесе жүздеген тіпті мыңдаған жұмысшыларды жалдай алатын қазіргі заманғы корпорациялардың маңызы тұрақта түрде өсе түсті.
Қазіргі кезде Америка экономикасында жекеменшік кәсіпорындардан бастап әлемдегі ірі корпорацияларға дейінгі кәсіпорындардың алуан түрлері бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
“Жалпы экономикалық теория”
2. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
4. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
5. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2003 жыл, 23 сәуір
6. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
Жалпы экономикалық теория.
7. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
8. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
“Жалпы экономикалық теория”
2. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
4. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
5. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2003 жыл, 23 сәуір
6. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
Жалпы экономикалық теория.
7. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
8. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тақырыбы: Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі
Орындаған: _______________
Қабылдаған: _______________
ЖОСПАР
Кіріспе
І ТАРАУ. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру
нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамытудың
мемлекеттік саясаты.
2.3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қалыптастыру
жүйесі және оны дамыту перспективалары.
ІІІ ТАРАУ. Шетелдерде кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктері және
өз елімізбен салыстыру.
3.1. Дамыған елдердегі кәсіпкерлікті ұйымдастыру.
3.2. АҚШ-тағы шағын кәсіпкерлік.
3.3. Ресейдегі кәсіпкерлік қызмет ерекшелігі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Менің тақырыбының аты Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі Бұл
тақырыптың таңдау себебім: дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұйымдастыруы,
оның нысандары, қызмет ерекшеліктері; Қазақстан жеріндегі шағын
кәсіпкерліктің маңызы мен мәні туралы, менің курстық жұмыстың бастапқы
мақсаты болып еді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік белсенді дамып келеді.
Экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түрі кәсіпкерді ең маңызды тұлға санына-
экономикалық процесс субъектісіне айналдырды. Өз қызығушылығымен әрекет ете
отырып, кәсіпкер біздің қажеттілігімізді қанағаттандырады, біздің
өмірімізді гүлдендіреді, оны қолайлы жасайды. Біз кәсіпкерді құрметтеуіміз
қажет: ол біз қызығушылық білдірген тауарларды өндіреді, ол бізге оларды
жеткізеді, біздің көпшілігімізге көмек береді.
Кәсіпкерлік жеке меншік, еркін экономикалық қызмет сияқты қажетті
жағдайлар болған кезде күшіне енеді, ол табысты дамиды.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың барлық алғы шарттары
қарқынды жасануда, осы қызмет түрін реттеу және әрі қарай қалыптастыруға
бағыттылған заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданды және
қызмет етуде. Олар кәсіпкерлікті дамытудың барлық негізгі сұрақтарын
қамтуда: шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерді қорғау және
қолдау, шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік
кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті, шаруа (фермер)
шаруашылығын, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау және т.б.
Ал американдықтар ынтасы зор, шешімді, ұтымды ой пікірлерге бай әрбір
адам өз кәсібін бастап, оны дамытуға мүмкіндігі мол мемлекетте
тұратындығына қашан да сенімді болған. Іс жүзінде кәсіпкерлікке деген бұл
сенім жеке кәсіппен шұғылданатын адамнан бастап ғаламдық конгломератқа
дейінгі көптеген көріністерді қамтыды.
19-шы ғасырдың екінші жартысында бастау алып, 20-шы ғасырда жалғасуын
тапқан бұл тенденция ақыраяғы үлкен өзгеріске және экономикалық әрекеттің
күрделенуіне әкелді. Көптеген салаларда шағын кәсіпорындар талғампаз және
ауқатты халық қажет ететін тауарларды тиімді өндіруге мүмыкіндік берді
қаржы табуда және өндіріс көлемін ұлғайтуда көптеген қиыншылықтарды бастан
кешірді. Осындай жағдайда көбінесе жүздеген тіпті мыңдаған жұмысшыларды
жалдай алатын қазіргі заманғы корпорациялардың маңызы тұрақта түрде өсе
түсті.
Қазіргі кезде Америка экономикасында жекеменшік кәсіпорындардан бастап
әлемдегі ірі корпорацияларға дейінгі кәсіпорындардың алуан түрлері бар.
І. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
“Кәсіп ету” – қандай да бір жаңа істі бастау, орындауға шешім қабылдау,
қандай да бір маңызды істі орындауға кірісу.
Әкімшілік – бюрократтық үлгінің орнына келген шаруашылықтың нарықтық
жүйесі мемлекет қолындағы реттеуші қызметтерді сақтай отырып, экономикалық
жүйенің кәсіпкерлік түріне негізделген.
Соңғы уақыттарында Қазақстанда кәсіпкерлік дамуда. Кәсіпкерлік жеке және
заңды тұлғалардың пайда, табыс алуға бағытталған өзінің тәуәкеліне, өзінің
мүліктік жауапкершілігіне, өз атынан жүзеге асатын бастамалық, еркін
қызметі.
Кәсіпкерлік мәнін “іскерлік” сөзі, оның мазмұнын жақсы ашады. Іскерлік
барлық жерде, өмірдің барлық ауқымында – тек қана экономикалық қызметте
ғана емес, шоу-бизнесте, киноиндустрияда, спортта, әскерде де қажет.
Кәсіпкерлік – іскерлік белсенділік өнері.
Кәсіпкерлік – бұл алдымен ойлау процесі. Біз әр қайсымыз жеке ойлау иесі
болғандықтан, осы іскерлік белсенділіктің нақты ауқымындағы әрбір
кәсіпкердің табыстары да әртүрлі.
Табыс деңгейі ойлау деңгейін көрсетеді, бірақ бұнын өзі жеткіліксіз
көбіне жолы болғыштық та үлкен роль атқарады. Бірақ “жолы болғыштық” ойлай
алатындарға, үйренгендерге ғана көмек көрсетеді.
Оқытудың негізгі міндеті - әрбір адамға көмек көрсетуге тырысу.
Кәсіпкерліктегі ойлау, нақты іскерлікті жобалау – кәсіпкердің кез-келген
жоспарлаған іскерлік операциялары немесе белсенділігінің бастапқы нүктесі
түрінде көрінеді.
Философиялық көзқарас тұрғысынан кәсіпкерлік – жанның ерекше қалауы,
іскерлік романтика түрі, адамның өзіне тән мүмкіндігін жүзеге асыру құралы
ретінде сипатталуы мүмкін.
Кәсіби мағынада кәсіпкерлік өзінің бизнесін ұйымдастыра алуы және оған
байланысты функцияларды жеткілікті, табысты жүзеге асыра алуы ретінде
қарастырылады.
Кәсіпкер үнемі болашақ туралы ойлайды, сондықтан бұл жерде ұлы ағылшын
жазушысы Джон Голсуорсидің (1867 - 1933) мына сµзі орынды : “Егер сіз
болашаќ туралы ойламасањыз, ол сізде болмайды”.
Кєсіпкерлік іскерлік белсендікке ыњѓайы бар, µз к‰шін салатын жања
сфераларды іздестіретін адам ќызметініњ т‰рі.
Біраќ кез-келген бизнесменді кєсіпкер деп атауѓа болмайды. Кєсіпкер деп
мысалы жыл сайын бір тауарды µндіретін жєне бір ѓана ќызметті кµрсететін
кєсіпорын иесін санауѓа болмайды. Ол кєсіпкерлік емес репродуктивті
функцияларды орындайды.
К‰нделікте µмірде кєсіпкерлерге бизнеспен айналысатындардыњ барлыѓын
жатќызады, біраќ б±л сµз маѓынасы, тек нарыќтаѓы мінез-ќ±лыѓы ізденуші
сипатымен ерекшеленетін іскер адамдарѓа арналѓан. Кєсіпкер жања нарыќты
игерумен, жања тауарларды ќызметтерді µндіруге кµшумен т.б. µзі жеке
айналысуы міндетті емес. Ењ бастысы - ±йымдастыру, іскерлік, ±жымда,
шыѓармашылыќ атмосфера жасау, сондыќтан кєсіпкерлікті шаруашылыќ мінез-
ќ±лыќ т‰рі ретінде т‰сіну керек. Оѓан тєн сипаттама:
• Ењ жоѓары пайдаѓа ±мтылу;
• Тєуекелге баруѓа дайын;
• Жањаѓа ±мтылу ±йымдастыру – шаруашылыќ жањашылдыќ.
Ќазіргі жаѓдайда кєсіпкерлік бєсекелестік к‰ресті ынталандыратын
жањашылдыќсыз, шыѓармашылыќ ізденіссіз, ойѓа сыймайды. ¤з µнімініњ ‰немі
жањалуынан жєне жоѓары сапасын ќамтамасыз ететін кєсіпорын ѓана µмір с‰ре
алады.
¤ндіріс сферасындаѓы кєсіпкерліктіњ басты мазм±ны µнімдерге (орындалатын
ж±мысќа, кµрсетілетін ќызметке) с±ранымды табу жєне ќалыптастыру жєне оны
дайындау (жасау) жолымен ќанаѓаттандыру, тауарды ретінде µнімдерді
(орындалѓан ж±мысты, кµрсетілетін ќызметті) сату.
ЌР Азаматтыќ кодексіне сєйкес кєсіпкер – зањды немесе жеке т±лѓа, µз
бастамасымен барлыќ шешімдерді ќабылдап, зањ негізінде µзініњ ќарауындаѓы
м‰лігін ќолдануда кез келген ќызметті ж‰зеге асыра алады уаќыттыњ
шаруашылыќ кењістігінен єрбір кєсіпкер µзініњ шаруашылыќ тауашасын
(нишасын) табуы керек.
“Кєсіпкерлік” жєне “бизнес” т‰сінігі бір ќатарда т±рады жєне оларды
синоним ретінде жиі ќолданды. Б±л расында да туыс категориялар.
Бизнес – кез келген табыс єкелетін жеке іс. Оны тек т±тынушылар ќажет
ќоѓамда, ќызмет сферасында алуѓа болады.
Табысты бизнес, іскерліксіз жетілдірілмеген, ‰немі дамусыз ойѓа
сыйѓысыз, яѓни бизнес кєсіпкерлікте ќ±рылады.
Кєсіпкерлік мемлекеттік секторды есепке алѓанда барлыќ экономика
сферасында кµрінуі м‰мкін. Бизнес жеке кєсіпорындарда жєне акционерлік
компанияларда (мемлекеттік ќалыптастырусыз) істі коммериялыќ ж‰ргізу.
Шетелде шаѓын бизнес деп жеке кєсіпкерлікті т‰сінеді.
Кєсіпкерлікті кейде µндірістіњ тµртінші факторы деп те атайды.
Өндірістіњ ‰ш басты факторы: жер, ењбек, капитал екендігі белгілі.
Австриядан шыќќан, ж±мыс орны американдыќ ѓалым экономист Иозеф Шумпетер
µндірістіњ тµртінші факторы ретінде – кєсіпкерлікті кµрсетті.
Экономикалыќ ќызметтіњ µндірістік факторы ретінде кєсіпкерлік туралы
айта отырып, экономикалыќ ќызметке ќатысушылардыњ кєсіпкерлік м‰мкіндігін,
іскерлік, кєсіпкерлік белсенділігін айтады. Б±л екінші фактордыњ, яѓни
ењбектіњ, ењбек ќорларыныњ сапасы.
Кєсіпкерлікті барлыќ ‰ш негізгі факторлар єсерін к‰шейтетін белсендіруге
ќабілетті ќозѓаушы к‰ш кµзќарасы т±рѓысынан жеке фактор деп санауѓа болады.
Кєсіпкерлер мен кєсіпкерліктіњ мањызды ќасиеттері ±тќырлыќ, ќимылѓа бай,
бастамалыќ, ізденіс болып табылады.
Кєсіпкерлікке ±йќышылдыќ, тыныштыќ тоќырау жат. “Кєсіпкерлік” атауына
толыќ сєйкес ол ж‰зеге асыратын істіњ табысын ќамтамасыз етуге баѓытталѓан,
ойдаѓы маќсатќа жетуге, пайдалануѓа к‰ші мен шараларын кєсіп етеді.
Ол шыѓындардыњ жєне пайданы жоѓалтудыњ алдын алуды ќарастырады. Осылайша
кєсіпкерлік – б±л тірі, ‰немі жањарып отыратын, т±раќты ж±мыс кµзі.
Кєсіпкерліктіњ ж‰здеген аныќтамасы бар. Кєсіпкердіњ энциклопедиялыќ
аныќтамасында “кєсіпкерлікке” мынадай аныќтама беріледі.
“Кєсіпкерлік” – пайда немесе жеке табыс алуѓа баѓытталѓан азаматтардыњ
бастамалыќ еркін ќызметі, µзініњ атынан µзініњ м‰ліктік жауапкершілігімен
немесе зањды т±лѓалардыњ атынан, зањды т±лѓанын жауапкершілігімен ж‰зеге
асады. Кєсіпкер – зањмен тыйым салынбаѓан кез келген шаруашылыќ ќызмет
т‰рлерімен: коммерциялыќ; делдалдыќ, сату-сатып алу, кењестік жєне басќа
ќызметпен, ќ±нды ќаѓаздармен жасалатын операциялармен айналыса алады.
Кєсіпкерлік теориясыныњ негіздерін 18-19-ѓасырда Ф. Кенэ, А. Смит, Ж.Б.
Сэй, одан кейін Шумпетер, Ф. Хайек, А. Чаянов жєне т.б. салѓан.
Кєсіпкердіњ жеке мєртебесі (меншік иесі немесе оныњ тапсырмасы бойынша
ќызмет етуші адам), ќызмет маќсаты – єлеуметтік тиіммен бірге пайда немесе
табыс алу жєне атќаратын ќызметтері – шыѓармашылыќ (шаруашылыќ тєуекелге
байланысты коммерциялыќ идеяларды ойлап шыѓару жєне іске асыру), ресурстыќ
(аќпарат, ќаржы, ењбек жєне материал ресурстарын орналастыру), ±йымдастыру
(ресурстарды ќолайлы т‰рде біріктіру жєне олардыњ ќолданылуын баќылау).
А. Смит кєсіпкер ролі туралы былай жазады: “Ол µз ќызыѓушылыѓын ойлайды,
µзініњ жеке табысын іздейді, біраќ б±л жаѓдайда ол еріксіз, µзініњ ойына
м‰лдем кірмеген маќсаттарѓа баѓытталады. ¤зініњ ќызыѓушылыѓыныњ артына
т‰сіп, ќоѓамѓа саналы ќызмет етуге ±мтылмаса да ќоѓам ќызыѓушылыѓына ќызмет
етеді”.
“Кєсіпкер” т‰сінігі белгілі эволюциялыќ кезењнен µтті. Мысалы 1725 ж. Р.
Контильон мынадай ой айтты, кєсіпкер тєуекел жаѓдайында єрекет етеді. А
Бодо (1797 ж.) кєсіпкер – ќабылдаѓан ісіне жауапкершілік алатын адам, яѓни
жоспарлайды, баќылайды, ±йымдастырады жєне кєсіпорынды басќарады. 1876 ж.
Ф. Уокер кімніњ капиталды ±сынатынын, оѓан пайыз алатын жєне кімніњ µзініњ
±йымдастыру ќабілетініњ арќасында пайда алатынын бµліп кµрсетуді ±сынды.
1934 ж. И. Шумпетер кєсіпкер – жањашыл, жања технологияны жасайды деді. Д.
Маклелланд бойынша кєсіпкер – ќуатты адам, тєуекел жаѓдайында ж±мыс
істейді.
Г. Друкер (1964 ж.) кєсіпкер – б±л кез келген м‰мкіндікті ењ жоѓары
тиіммен ќолданады.
А. Шапиро (1975 ж.) кєсіпкер – б±л бастама кµтеруші адам деп санайды.
Тєуекел жаѓдайында ж±мыс істей отырып, ол туындаѓан сєтсіздікке толыќ
жауапкершілік алады. Р. Хизрич (1985 ж.) кєсіпкерлік – ќ±ны бар жања
бірдењені жасау процесі, ал кєсіпкер - µзіне ќаржылыќ, психологиялыќ жєне
єлеуметтік тєуекел алып, ќажетті уаќыты мен к‰шін ж±мсап, аќысына аќша
алады жєне жетістігіне ќанаѓаттанады.
Сонымен, кєсіпкерлік – пайда алу маќсатында ќаржы салу, жеке тиімді
ќоѓамдыќ кµмекпен ‰йлестіру негізіндегі ќызмет болып табылады.
Кєсіпкерлік субъектілері жеке т±лѓалар немесе єріптестердіњ бірігуі
болуы м‰мкін. Кєсіпкерлік субъектілер ретінде жеке т±лѓалар жєне жан±ялыќ
кєсіпорындарды ±йымдастыру жолымен шыѓады. М±ндай кєсіпорындар µз
ењбектерініњ шыѓындарымен шектелуі немесе жалдамалы ењбекті ќолдануы
м‰мкін.
Кєсіпкерлік субъектілері ретінде єріптестерді біріктіру єрт‰рлі
шаруашылыќ ассоциациялар, жалдамалы ±жымдар, ашыќ жєне жабыќ т‰рдегі
акционерлік ќоѓамдар, єрт‰рлі серіктестіктер т.б. т‰рінде шыѓады.
Кєсіпкердіњ бастапќы шешімі дегеніміз негізін ќалаушы, ±заќ мерзімді
шешімдер. Б±л бір-аќ рет ќабылданатын шешімдер, єрі ќарай оны т‰зеуге
болмайды, µйткені б±л біршама ќ±ќыќтыќ мєселелер мен материалдыќ
шыѓындармен байланысты. М±ндай шешімдерге жатады:
А) ±заќ мерзімді кєсіпкерлік шешімдерді аныќтау;
Б) µндірісті орналастыру ‰шін орын тањдау.
Кєсіпкерлік маќсат – б±л белгілі уаќыт ішінде жету, ќажет ќалайтын
жаѓдай.
Маќсатты ќалыптастыру кезінде келесі ‰ш элементті дєл аныќтау ќажет:
А) маќсаттыњ мазм±ны, ќандай жаѓдайѓа жету ќажет жєне маќсатќа жету
дењгейін аныќтау, белгілеу.
Б) ќалаѓан маќсат кµлемі, маќсат шексіз немесе шекті ќалыптаса ма?
В) маќсаттыњ уаќыт факторы. Єрбір маќсат ‰шін с±раќ анќтау ќажет, ќойылѓан
маќсат ќандай кезењге дейін немесе ќандай уаќыт ішінде жету керек.
¤ндірісті орналастыру орнын тањдау туралы шешімді, тек жања
±йымдастырылатын кєсіпорын ‰шін емес, жекелеген µндірісті кењейту кезінде
ќабылдау ќажет. ¤ндірісті орналастыру орнын тањдау кєсіпорынды ќ±ру
кезіндегі негізгі шешімдерге жатады. Орынды д±рыс тањдамаса болашаќта
орынды ауыстырып жµндеу де ќиын, шаруасы кµп жєне ‰лкен шыѓындармен
байланысты. Орналастыру орынын тањдау кезінде кєсіпорын басшылыѓы µндірісті
орналастыруѓа болатын єрт‰рлі орындардаѓы шыѓындар мен пайданы салыстыру
кезіндегі рентабельдіктіњ жалпы принципы шешуші болып табылады.
Кєсіпкерліктіњ мањызды белгілері.
• Шаруашылыќ субъектілердіњ еркіндігі жєне тєуелсіздігі, кез келген
кєсіпкер кез келген с±раќ бойынша ќ±ќыќтыќ норма шегінде шешім
ќабылдауда еркін.
• Экономикалыќ ќызыѓушылыќ. Кєсіпкердіњ басты маќсаты ењ ‰лкен м‰мкін
пайданы алу.
• Шаруашылыќ тєуекел жєне жауапкершілік. Кез келген дєл есептеулерінде де
тєуекелді аныќтау м‰мкін емес.
Кєсіпкердіњ кµрсетілген мањызды белгілері µзара байланысты жєне бір
уаќытта єрекет етеді. Кєсіпкерлік ‰немі жањалыќтармен байланысты.
Экономикалыќ ќызметтіњ б±л жаѓына И. Шумпетер жєне А. Маршал назар аударды.
Егер И. Шумпетер кєсіпкерлік пен жањашылдыќтыњ тењдігін кµрсетті, ал А.
Маршал ќоѓамдаѓы кєсіпкердіњ наќты ролі, олар µздерініњ жањалыќтарымен тек
жања тєртіп ќ±рып ќана ќоймайды. Ќоѓамдаѓы конструкциялыќ жетілген
процестерді жылдамдатуын да, - деді.
Шумпетер кєсіпкерге берген баѓасы д±рысыраќ деп саналады. Кєсіпкер -
µндірістіњ жєне ќоѓамныњ µмірін ±йымдастырудыњ б±рыњѓы нысандарын табанды
т‰рде б±зады. Экономикадаѓы революционер єлеуметтік жєне саяси революцияныњ
бастаушысы. Кєсіпкер ќоѓамныњ экономикалыќ дамуындаѓы басты т±лѓа бола
отырып, ‰немі “б‰лінгенді ќалпына келтіруді” ж‰зеге асырады. Ќоѓамда
кєсіпкерлік пен жањашылдыќ µзара бір т±тасты ќ±райды деп ќорытынды жасауѓа
болады.
Кєсіпкерлікті ќалыптастыру ‰шін белгілі жаѓадайлар ќажет:
• Экономикалыќ;
• Ќ±ќыќтыќ;
• Єлеуметтік жєне басќа.
Экономикалыќ жаѓдай ењ алдымен т±тынушылар сатып ала алатын тауар
т‰рлері, тауарды ±сыну жєне оларѓа с±раным, аќша ќаржыларыныњ кµлемі, ж±мыс
орындарыныњ кµп болуы немесе жетіспеуі, ж±мысшы к‰ші, ќызметкерлердіњ ењбек
аќы дењгейі.
Кєсіпкерлікті ќалыптастырудыњ єлеуметтік жаѓдайлары экономикалыќпен
тыѓыз ќосылады. Алдымен т±тынушылардыњ белгілі талѓам мен сєнге сєйкес
тауарларды алуѓа ±мтылуы. Єрт‰рлі кезењдерде б±л ќажеттіліктер µзгеруі
м‰мкін.
Єлеуметтік-мєдени ортаѓа тєуелді адамгершілік жєне діни нормалар біршама
роль атќарады.
Єлеуметтік жаѓдайлар жеке т±лѓаныњ ж±мысќа ќатынасына єсер етеді. Ол µз
кезегінде оныњ бизнестіњ ±сынѓан ењбек аќы шамасына, ењбек жаѓдайларына
ќатынасына єсер етеді.
Кез келген кєсіпкерлік ќызмет сєйкес ќ±ќыќтыќ орта шењберінде ќызмет
атќарады. Сондыќтан ќажетті ќ±ќыќтыќ жаѓдайды жасаудыњ мањызы зор. Бірінші
орында кєсіпкерлік ќызметті реттейтін, кєсіпкерлікті дамыту ‰шін ењ ќолайлы
жаѓдай жасайтын зањдардыњ болуы:
• Кєсіпорынды ашу жєне тіркеудіњ ќарпайымдылыѓы мен жылдамдыѓы;
• Кєсіпкерлікті мемлекеттік бюрократизмнен ќорѓау;
• ¤ндірістік кєсіпкерлік ќызметті ынталандыру баѓытында салыќтыќ
зањдылыќтарды жетілдіру;
• Ќазаќстан кєсіпкерлерініњ шет елдермен бірлескен ќызметініњ дамуы.
(1. 4 – 10 беттер(
2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
Қазақстанда жүргізілген экономикалық реформа кәсіпкерлікті дамыту үшін
жаңа болашақты ашты.
Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық маңызы:
• Ол нарықтық экономикаға икемділік береді;
• Халықтың қаржы және өндірістік ресурстарын тартуға әсер етеді;
• Монополияға қарсы әлеуеті бар;
• Ғылыми – техниалық прогреске бағытталған алғы шарттарды жасайды;
• Нарықтық шаруашылықтың еңбекпен қамту және басқа әлеуметтік мәселерін
шешеді.
Кәсіпкерлікті қалыптастыру және кәсіпкерді тәрбиелеу нарықтық
экономиканың даму негізі.
Бұл міндетті шешуде біршама қиыншылықтар мен психологиялық бөгеулерді
жеңу оңайға түспейді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті дамытудың барлық алғы
шарттары жасалған, соның ішінде меншікті жекешелендіру бойынша үлкен жұмыс
жүзеге асты. Сол арқылы кәсіпкерлікті дамыту үшін мықты экономикалық негіз
жасалды.
Қазақстанда меншік иесіне өз мүлкін иелену, пайдалану және басқару
құқығын берілген, заңмен бекітілген (ҚР азаматтық кодексі).
Меншіктің үш құқығы бар.
Бірінші құқық мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыру мүмкіндігін
заңдақ қамтамасыз ету.
Екінші құқық пайдалы қасиеттерді алу, сонымен қатар одан пайда алу
мүмкіндігін береді.
Үшінші құқық мүліктің заңдық тағдырын анықтау мүмкіндігін заңмен
қамтамасыз етеді.
Меншік құқығы мен экономикалық тиімділік арасында нақты байланыс бар.
Экономикалық ғалымдар төрт маңызды тиімді бөліп көрсетеді:
• Ынталандырушы;
• Капиталды жинау;
• Икемділік;
• Мақтаныш.
Заңдар жүйесі меншікті ең жоғары өнімді пайдалану үшін ынтамен
қамтамасыз ету қажет. Меншікті жеткілікті қорғау кезінде, табыстың қандай-
да бір бөлігі міндетті түрде жинау мақсатына арналады. Меншік иелеріне
ресурстарды қолданудағы икемділік әрбір жекелеген жағдайда олардың
қызығушылықтарына максималды сәйкес ресурстарды алуға мүмкіндік береді.
Меншікті иелену және басқару меншік иесінің өз жетістіктеріне, өзінің
кәсіпкерлік қызметінің тиімділігіне мақтаныш тудырады.
Өзіндік жеке меншік меншіктік немесе (жалға алынған) өндіріс құралдарын
қолданып, жеке (жанұялық) еңбекпен жасалған материалдық және рухани
құндылықтар болып табылады.
Жеке меншік өркениетті қызметтің басты факторы. Ол өзінің осы тарихи
миссиясын орындауы қажет. Жеке меншік біздің экономикалық процестерге ең
қолайлы ықпалын көрсетеді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің заңдық негіздері 90
жылдарда жасала бастады. Осы бизнес түрінің дамуы және қалыптасу сұрақтарын
реттеуге бағытталған заңдар, заңдық және басқа нормативтік-құқықтық актілер
қабылданған және қызмет етуде.
Олар кәсіпкерлікті дамытудың көптеген сұрақтарын қамтиды:
• Шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдану;
• Шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті,
мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті шаруа (фермер) шаруашылығын
әлеуметтік экономикалық зоналарды дамыту;
• Заңды тұлғаларды лицензиялау, мемлекеттік тіркеу;
• Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
азаматтардың және заңды тұлғалардың құқығын қорғау және басқа.
Нарық кәсіпкерліктің өмір сүру ортасы болып табылады. Қазақстан
Республикасында әртүрлі нысандағы нарықтар қалыптасуды. Бұл ұзақ мерзімді
міндет болып табылады. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында
көрстеілген “әлсіз және дамымаған нарықтарда, нарықтық кеңістік әкімшілік
жүйе қалдықтарымен тиелген жерлерде мемлекет нарықты дамытуға және осы
кеңістікті тазартуға араласуы тиіс”.
Нарықтық инфрақұрылымы – биржалар, банктер, сақтандыру компаниялары,
аудиторлық, консалтингтік фирмалар және басқалар дамуда.
Республикада кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта бизнесті,
мемлекеттік қолдауда кең масштабты шаралар қолданылады.
ҚР Президентінің “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік күшейту және дамытуды
белсендіру шаралары туралы” Жарлығына сәйкес шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттың маңызды сферасы деп
саналады.
Отандық кәсіпкерлікті дамыту жолындағы барлық бөгеттер толық жойылды деп
санауға болмайды. Қазір кәсіпкерлік сфераны жылдам дамытуға және оның
қызметінің тиімділігін арттыруға әсер ететін, механизмдер белсенді
жасалуда.
Кәсіпкерлік экономикада ерекше орын алады, кез келген кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің негізгі тірегі, ал кәсіпкер экономиканың осы күрделі
процесінде басты роль атқарады.
Экономикалық процесті адамдар ұйымдастырады. Адамдар осындай поцестің
негізгі субъектісі ретінде шығады.
Экономикалық поцесс – адамдардың өзара қатынастарының процесі.
Экономикалық поцесс - өмірдің негізі: онысыз қоғамның қалыпты қызмет етуі
мүмкін емес. Қоғамның барлық қалған жақтарының қызмет етуі ұйымдасқан
экономикалық процеске байланысты. Өзінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін
адам экономикалық процеске қатысуы қажет.
Адамның экономикалық белсендігі оның қызметінің мақсаты болуы, істеген
әрекетіне келесі жеке пайдалануы үшін ақысына жеке табыс алу. Адамның
экономикалық белсенділігінің түрі күтілетін, жүктелетін орындалатын
экономикалық процестегі жүзеге асуы тиіс қызметтер, міндеттер.
Адамның экономикалық белсенділігінің екі негізгі түрі бар:
• Жалдамалы қызметкер ретінде;
• Өндірісті ұйымдастырушы, яғни кәсіпкер ретінде.
Осы әрбір мүмкін түрінің әр қайсының өздеріне тән ерекшеліктері бар.
Экономикалық процеске жалдамалы қызметкер ретінде қатысу, жұмыс беруші
немесе оның өкілінің белгілейтін әрекеттерді орындауға қызметкердің
келісуіне байланысты. Кәсіпкердің жолдамал қызметкерден айырмашылығы өзі
жасаған өндірістік құрылымдағы (өндірістік процеске тартылған жалдамалы
қызметкерге жауапкершілікпен бірге) болып жатқандарға толық жауапкершілік
алады. (1. 10 – 14 беттер(
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
Кез-келген экономикалық қызмет ұдайы өндіріс циклының типтік фазаларына
байланысты болғандықтан, кәсіпкерлік қызметтің келесі түрлерін бөліп
көрсетеді: өндірістік, коммерциялық, қаржылық кәсіпкерлік.
Соңғы он жылдықта әлемнің барлық экономикалық дамыған елдерінде
кәсіпкерліктің жеке түрі ретінде кеңестік (консалтинг) кәсіпкерлік бөліп
көрсетілуде.
Көрсетілген кәсіпкерліктің түрлерінің ішінде әр қайсы бірнеше түрлерге
бөлінген. Өндірістік кәсіпкерлікті кәсіпкерліктің жетекші түрі деп атауға
болады. Мұнда өнімді, тауарларды өндіру, жұмыс, қызметтер көрсету жүзеге
асады, белгілі бір рухани құндылықтар жасалады.
Бірақ осы қызмет сферасы нарықтық экономикаға көшу кезінде көп, жағымсыз
өзгерістерге ыдырады:
• Шаруашылық байланыстар ыдырады;
• Материалдық-техникалық қамтамасыз ету бұзылды;
• Өнімді өткізу күрт төмендеді;
• Кәсіпорындардың қаржы жағдайы нашарлады.
Кәсіпкер алдымен өндірістік қызмет түрін таңдайды, басқа сөзбен
айтқанда, қандай тауарлар, жұмыстар, қызметтер өндіретінін ойлайды.
Одан кейін ол тауарды сатып алатын әлеуетті тұтынушылармен қатынас
жасайды. Басқаша айтқанда кәсіпкерлікке маркетингтік қызмет кіреді.
Келісімнің бұл фазасы заңдық жасалуы мүмкін.
Өндірісті жүзеге асыру үшін кәсіпкер өндіріс факторларын қолданады:
жұмысшы, өндірістік қорлар, материалдар, ақпараттар. Бас кезінде өндіріс
факторларының біразы кәсіпкердікі болуы мүмкін, ал жетіспейтіні ол бастамас
бұрын немесе кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асу процесінде алуға мәжбүр
болады.
Кәсіпкер өз күшімен орындай алмайтын қызметтер мен жұмыстар қажет болса,
онда ол басқа ұйымдар мен адамдарды тартады.
Жұмыстар мен қызметтер ақша төлеуді талап етеді. Егер кәсіпкерде
бастапқы капитал болмаса, ал ақшасы барлардан қарыз алуға мәжбүр болады.
Өндірістік кәсіпкерліктің нәтижесі өндірілген тауардың белгілі көлемін
тұтынушыға сатып, оларға ақша түсімін алу.
Венчурлық бизнес. Инновациялық кәсіпкерлік туралы айта отырып, соңғы
жылдары кең дамыған венчурлық бизнесті еске салуға болады.
Венчурлық бизнес, әдетте тәуекелді бизнес ретінде түсіндіріледі. Бұл
технологиялық жаңалық еңгізудің бір түрі.
Вечурлық бизнес ғылыми зерттеулердің нәтижесі ғылымды көп қажет ететін,
жоғары технологиялық облысты коммерцияландыруға тән, тиімді алу кепілдігі
жоқ және тәуекел үлесі жоғары. Венчурлық фирма дегеніміз, әдетте, алдын ала
анықталмаған табыспен, яғни капиталды тәуекел салыммен, жаңа технологияны
және өнімді жасаумен енгізумен айналысатын коммерциялық ғылыми-техникалық
фирма.
Коммерциялық кәсіпкерлік. Коммерциялық кәсіпкерлікте негізгі рольді
тауар-ақша, сауда-айырбас операциялары атқарады. Бұл сатып алу - сату
бойынша келісімдер.
Өнімді шығаруға қажет өндірістік қорлармен қамтамасыз етудің қажеті жоқ.
Коммерциялық келісімді нарықты талдау бастайды, нәтижесінде тауарды
сатып алу және сату көлемі, сатып алу бағасы, өткізу бағасы болжанады.
Коммерциялық келісім бағдарламасына жатады:
• Сатып алу операцияларын орындауға, тасымалдауға, тауарды сатуға, жарнама
жұмысын және т.б. жүргізуге қызметкерді жалдау;
• Келесі сату үшін тауарды сатып алу;
• Тауарды сақтау және өткізу үшін орындар, қоймалар, сауда нүктелерін
жалдау;
• Келісімге тікелей қатыспайтын, бірақ өздерінің ақылы қызметтерін ұсынатын
басқа ұйымдар мен адамдардың қызметтері мен алу және ақы төлеу;
• Келісімді қаржыландыру үшін қарызға ақша қаржыларын тарту және соңынан
пайызбен қарызды қайтару;
• Келісімді жасауға қажет ақпараттарды алу;
• Тауарларды тұтынушыға өткізу және түсім алу;
• Келісімді тіркеу, салық төлеу.
Қаржы кәсіпкерлігі. Қаржы кәсіпкерлігінде сатып алу, сату объектісі,
ерекше тауар, ақша, валюта, құнды қағаздар.
Коммерциялық қызметтің басқа түрлері сияқты, қаржы-қарыз келісімін құнды
қағаздар нарығын талдаудан және әлеуетті тұтынушыларды іздеуге, табуға
байланысты маркетингтік қызметтен бастайды.
Қаржы кәсіпкерлігінде қызметтің ерекше түрі бөліп көрсетіледі, кәсіпкер
құнды қағазды өндіреді, оны сатады, белгілі жағдайда және міндеттемеде
қаржы тауары ретінде орналастырады. Оның кәсіпкерлік қызметінің мәні
осында.
Қаржы кәсіпкерлігі ақпараттарды біраз көздерден алуды талап етеді. Бұл
ақшаны, валютаны, құнды қағаздарды әлеуетті тұтынушылар туралы, валюта
курсы, қарыз пайызы туралы, қаржы қарыз операцияларын жүзеге асыру шарттары
және оларды жасау тәртібі туралы, кәсіпкерге қажет ресурстар көзі туралы
мәліметтер. Егер мұндай ақпараттар кәсіпкерде болмаса, ол төлеуге сыртқы
көздерден оны алуға және оған ақшалай сыйлық мәжбүр болады.
Қаржы келісімінің негізгі бөлігі (тұтынушыға ақшаны, валютаны, құнды
қағазды сату) ерекше назарды және мұқият ресімдеуді қажет етеді.
Сатып алушының қаржылық жағдайын мұқият тексеріп, кепілдік мүмкіндігін
бекітіп, сатып алушы үшін кепілдік беруге келісуші кепілді анықтау қажет.
Кеңес кәсіпкерлігі. “Консультант” сөзі латынның “кеңес беруші” сөзінен
шыққан. Өз мамандығының сұрақтары бойынша кеңес беретін, белгілі облыстағы
маман. Шетел тәжірибесінде басқару сұрақтары бойынша коммерциялық, ақылы
кеңес консалтинг деп аталады.
Консалтингтік қызметтер ауызша бір рет айтылатын кеңес түрінде жүзеге
асуы мүмкін. Көбінесе олар консалтингтік жоба түрінде ұсыналады және оған
келесі негізгі кезеңдер кіреді:
• Мәселені анықтау (диагностика);
• Шешімдерді, жобаны жасау;
• Шешімдерді, жобаны жүзеге асыру.
Жобаның көлеміне байланысты қорытынды кезең бірнеше күннен бірнеше
айларға созылуы мүмкін. Кей уақытта клиенттен қатынас бірнеше жыл болуы
мүмкін.
АҚШ-та жеке консалтинг саласы – бұл 700 мың адам, ал қызметінің жылдық
көлемі 500 млрд. долл. құрайды.
Бірде бір күрделі экономикалық және басқару шешімдері экономикасы
дамыған елдерде ғана емес, дамушы елдерде де кеңесті қолданусыз
қабылданбайды.
Делдалдық. Делдалдық кәсіпкерліктің түрі. Делдал тікелей өнім
өндірмейді, тауарларды, валютаны, құнды қағаздарды сатпайды, қарызға ақша
ұсынбайды, бірақ барлық осы операциялардың жүзеге асуына және сәйкес шарт
жасауына ықпал етеді.
Делдал көбінесе өндіруші мен тауарды сатушы, бір жағынан сатып алушы,
екінші жағынан тұтынушы арасында тұрады, оларды кәсіпкерлік шарттың жасауға
біріктіреді.
Бизнестің бұл ерекше түрі басқалармен тығыз байланысты, өндірістік,
сауда-коммерциялық, қаржы кәсіпкерлігінің құраушы бөлігі; өндірістік, сауда
коммерциялық, қаржы қарыз сферасындағы делдалдық туралы айтуға болады.
Сақтандыру кәсіпкерлігі. Мемлекеттік міндетті сақтандыру қазір
әлеуметтік сақтандыру түрінде сақталды – бұл мемлекеттік зейнет ақымен
қамтамасыз ету және медициналық сақтандыру бұл бизнеске жатпайды.
Кәсіпкерлікке мүлікті сақтандыру, өмірді және денсаулықты сақтандыру,
тәуекелді жауапкершілікті сақтандыру түрлері тікелей жатады.
Кәсіпкерліктің әртүрлерінің үйлесуі. Кәсіпкерліктің барлық түрлері өзара
бірі бірімен өте тығыз байланысты, бір түрімен айналыса отырып, еріксіз
немесе қызығушылығы бойынша қандай да бір дәрежеде басқасымен кездеседі.
Өндірістік кәсіпкерлік коммерциялыққа ұласады, өйткені өндірілген тауарды
сату немесе айырбастау қажет.
Өндіру сату қаржы операцияларына байланысты, ақша қаржысын талап етеді,
сондықтан өндірістік және коммерциялық кәсіпкерлік қаржылықпен тығыз
байланысады. Кей кезде бір кәсіпкерлікте өндіруші, сатушы, қаржыгер тұтас
үйлесіп, бірлеседі. Кәсіпкерліктің барлық түрі байланысты және бір біріне
кіреді. (1. 14 – 18 беттер(
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру
нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
Кәсіпкерлік қатысушы – меншік иелерінің санына байланысты келесі
нысандарға бөлінеді: жеке және ұжымдық.
Кәсіпкеріліктің бұл нысандары, өз кезегіндегі Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі реттейтін кәсіпорынның белгілі ұйымдасытыру құқықтық
нысандары шегінде жүзеге асады.
Кәсіпкерлік қызметті ұйымдасытыру нысаны кәсіпорынның әріптестері
арасындағы қатынас және мемлекеттік ұйымдарымен және басқа кәсіпорындармен
қатынас туралы белгілі нормалар жүйесі.
Кәсіпкерліктің ұйымдастыру-құқықтың нысандарын дұрыс таңдау көптеген
факторларға байланысты:
• Жеке капиталдың болуы немесе оны тарту мүмкіндіктері;
• Кәсіпкерлік қызметтің сипаты және масштабы;
• Кәсіпкерлік жобаны іске асыру мерзімі;
• Кәсіпкердің жеке тәжірибесі және ұйымдастыру қабілеттері;
• Нарық жағдайы және басталатын бизнестің көптеген негізгі ерекшеліктері,
сонымен қатар осы және басқа кәсіпорын нысандарының қасиеттері.
Ұйымдастыру-құқықтық нысанды таңдау кәсіпкерлік жобаны жүзеге асыру
мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет. Оны толығырақ қарастырайық. Заңды
тұлғаны құрусыз кәсіпорындар түріндегі жеке нысандар бастамалық жеке
кәсіпкерлікке жатады. Жеке кәсіпкерлікте меншік бір жеке тұлғаға жатады.
Әдетте жобаны жүзеге асыру жеткілікті ресурстары бар индивидум және шешім
қабылдау процесін жеке өзі бақылауға бейім, толық материалдық және заңдық
жауапкершілік алуға дайын, фирманың дара иесі болып, жеке кәсіпкерлік
нысанын қалайды.
Кәсіпкерліктің осы нысанының артықшылықтары бар, олар тәуелді болмау,
ұтқырылық, материалдық қызығушылық және т.б.
Жеке кәсіпкерлік өндірістік секторда шамалы орын алады, көптеген
жағадайларда қол еңбегі мен өндірістің әмбебап өнімділігі аз құралдарын
қолданады, ҒТП жетістіктерін жеткіліксіз деңгейде пайдаланады. Жеке
кәсіпкерлікте капиталды тарту иесінің өзінің жеке қаржысын салуына
негізделген?
Жеке кәсіпкер өзінің кәсіпорынының міндеттеріне барлық өзінің жиынтық
мүлігімен, жеке меншігімен жауапкершілік алады. Жеке кәсіпкерлікте пайда
болған тәуекел оның барлық дәулетіне таралады. Кәсіпкерліктің осы түрінен
пайда иесіне тиесілі.
Кәсіпкерлік қызметтің бұл нысаны соңғы жылдары ерекше қарқында дамуда,
Қазақстанда 1998 жылы 40433 жеке кәсіпкерлік тіркелген болатын, оның ішінде
өнеркәсіпте 1950 адам (4,8 %), саудада – 29992 (74,2 %), қала және жол
көлігінде – 4020 (10 %), қонақ үй мен мейрамханаларда – 1815 (4,5 %),
және қызметтің басқа сфераларында 2656 (6,5 %) адам істейді. Өз кезегінде
кәсіпкерлік нысандарын ұйымдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық
деп бөлуге болады. (1. 21 – 24 беттер(
Ұйымдастыру-құқықтық нысанына серіктестікті, қоғамдарды, кооперативтерді
жатқызуға болады.
Бірақ үлкен көлемдегі қаржы ресурстарын қалаумен қатар, жеке материалдық
жауапкершілік жоғары және тәуекел өседі, сондықтан үлкен жобаларды жүзеге
асыру үшін негізінде “меншік иелерінің саны” белгісі бар, ұжымдық
кәсіпкерлік нысанын таңдаған жөн.
Ұжымдық кәсіпкерлікте меншік бір уақытта әрбірінің белгілі, үлесі бар
және белгісіз үлесі бар (біріккен меншік) бірнеше субъектілерге жатады.
Оларға серіктестік, акционерлік қоғам, кооператитерді жатқызуға болады.
Серіктестік екі және одан көп әріптестердің қатысуымен құрылады.
Серіктестіктің артықшылығы қосымша капиталды тарту мүмкіндігі және
кәсіпорын ішінде әрбір әріптестің білім және қабілеті негізінде мамандануды
жүзеге асыру болып табылады.
Осы нысанның кемшілігі: әрбір қатысушы өзінің салымының мөлшеріне
байланыссыз тең материалдық жауапкершілік алады; бір әріптестің әрекеті
барлық қалғаны үшін, егер олар осы әрекеттерге келіспесе де міндетті болып
саналады.
Серіктестіктің қатысушылары екі топқа – толық серіктестік
(жауапкершілігі шектелмеген серіктестік) және коммандиттік серіктестер
жауапкершілігі шектелген серіктестікке бөлінеді.
Коммандиттік серіктестікте әріптестердің бір бөлігінде шектелмеген, ал
бір бөлігінде шектелген жауапкершілік болуы мүмкін.
Қоғам екіден кем емес азаматтар немесе заңды тұлғалардың келісімі
бойынша шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында, олардың салымдарын
(ақшалай және натуралды түрде) біріктіру жолымен құрылады.
Жауапкершілігі шектелген қоғам (ЖШҚ) қатысушылары оның міндеттері
бойынша жауап бермейді. Олар тек енгізген салымдарының құны шегінде
жауапкершілік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі
Орындаған: _______________
Қабылдаған: _______________
ЖОСПАР
Кіріспе
І ТАРАУ. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру
нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
2.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамытудың
мемлекеттік саясаты.
2.3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қалыптастыру
жүйесі және оны дамыту перспективалары.
ІІІ ТАРАУ. Шетелдерде кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктері және
өз елімізбен салыстыру.
3.1. Дамыған елдердегі кәсіпкерлікті ұйымдастыру.
3.2. АҚШ-тағы шағын кәсіпкерлік.
3.3. Ресейдегі кәсіпкерлік қызмет ерекшелігі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Менің тақырыбының аты Қазіргі кездегі кәсіпкерліктің даму кезеңі Бұл
тақырыптың таңдау себебім: дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұйымдастыруы,
оның нысандары, қызмет ерекшеліктері; Қазақстан жеріндегі шағын
кәсіпкерліктің маңызы мен мәні туралы, менің курстық жұмыстың бастапқы
мақсаты болып еді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік белсенді дамып келеді.
Экономикалық жүйенің кәсіпкерлік түрі кәсіпкерді ең маңызды тұлға санына-
экономикалық процесс субъектісіне айналдырды. Өз қызығушылығымен әрекет ете
отырып, кәсіпкер біздің қажеттілігімізді қанағаттандырады, біздің
өмірімізді гүлдендіреді, оны қолайлы жасайды. Біз кәсіпкерді құрметтеуіміз
қажет: ол біз қызығушылық білдірген тауарларды өндіреді, ол бізге оларды
жеткізеді, біздің көпшілігімізге көмек береді.
Кәсіпкерлік жеке меншік, еркін экономикалық қызмет сияқты қажетті
жағдайлар болған кезде күшіне енеді, ол табысты дамиды.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамытудың барлық алғы шарттары
қарқынды жасануда, осы қызмет түрін реттеу және әрі қарай қалыптастыруға
бағыттылған заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілер қабылданды және
қызмет етуде. Олар кәсіпкерлікті дамытудың барлық негізгі сұрақтарын
қамтуда: шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерді қорғау және
қолдау, шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік
кооперативті, мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті, шаруа (фермер)
шаруашылығын, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау және т.б.
Ал американдықтар ынтасы зор, шешімді, ұтымды ой пікірлерге бай әрбір
адам өз кәсібін бастап, оны дамытуға мүмкіндігі мол мемлекетте
тұратындығына қашан да сенімді болған. Іс жүзінде кәсіпкерлікке деген бұл
сенім жеке кәсіппен шұғылданатын адамнан бастап ғаламдық конгломератқа
дейінгі көптеген көріністерді қамтыды.
19-шы ғасырдың екінші жартысында бастау алып, 20-шы ғасырда жалғасуын
тапқан бұл тенденция ақыраяғы үлкен өзгеріске және экономикалық әрекеттің
күрделенуіне әкелді. Көптеген салаларда шағын кәсіпорындар талғампаз және
ауқатты халық қажет ететін тауарларды тиімді өндіруге мүмыкіндік берді
қаржы табуда және өндіріс көлемін ұлғайтуда көптеген қиыншылықтарды бастан
кешірді. Осындай жағдайда көбінесе жүздеген тіпті мыңдаған жұмысшыларды
жалдай алатын қазіргі заманғы корпорациялардың маңызы тұрақта түрде өсе
түсті.
Қазіргі кезде Америка экономикасында жекеменшік кәсіпорындардан бастап
әлемдегі ірі корпорацияларға дейінгі кәсіпорындардың алуан түрлері бар.
І. Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері.
1. Кәсіпкерліктің мәні. Маңызы. Ерекшеліктері.
“Кәсіп ету” – қандай да бір жаңа істі бастау, орындауға шешім қабылдау,
қандай да бір маңызды істі орындауға кірісу.
Әкімшілік – бюрократтық үлгінің орнына келген шаруашылықтың нарықтық
жүйесі мемлекет қолындағы реттеуші қызметтерді сақтай отырып, экономикалық
жүйенің кәсіпкерлік түріне негізделген.
Соңғы уақыттарында Қазақстанда кәсіпкерлік дамуда. Кәсіпкерлік жеке және
заңды тұлғалардың пайда, табыс алуға бағытталған өзінің тәуәкеліне, өзінің
мүліктік жауапкершілігіне, өз атынан жүзеге асатын бастамалық, еркін
қызметі.
Кәсіпкерлік мәнін “іскерлік” сөзі, оның мазмұнын жақсы ашады. Іскерлік
барлық жерде, өмірдің барлық ауқымында – тек қана экономикалық қызметте
ғана емес, шоу-бизнесте, киноиндустрияда, спортта, әскерде де қажет.
Кәсіпкерлік – іскерлік белсенділік өнері.
Кәсіпкерлік – бұл алдымен ойлау процесі. Біз әр қайсымыз жеке ойлау иесі
болғандықтан, осы іскерлік белсенділіктің нақты ауқымындағы әрбір
кәсіпкердің табыстары да әртүрлі.
Табыс деңгейі ойлау деңгейін көрсетеді, бірақ бұнын өзі жеткіліксіз
көбіне жолы болғыштық та үлкен роль атқарады. Бірақ “жолы болғыштық” ойлай
алатындарға, үйренгендерге ғана көмек көрсетеді.
Оқытудың негізгі міндеті - әрбір адамға көмек көрсетуге тырысу.
Кәсіпкерліктегі ойлау, нақты іскерлікті жобалау – кәсіпкердің кез-келген
жоспарлаған іскерлік операциялары немесе белсенділігінің бастапқы нүктесі
түрінде көрінеді.
Философиялық көзқарас тұрғысынан кәсіпкерлік – жанның ерекше қалауы,
іскерлік романтика түрі, адамның өзіне тән мүмкіндігін жүзеге асыру құралы
ретінде сипатталуы мүмкін.
Кәсіби мағынада кәсіпкерлік өзінің бизнесін ұйымдастыра алуы және оған
байланысты функцияларды жеткілікті, табысты жүзеге асыра алуы ретінде
қарастырылады.
Кәсіпкер үнемі болашақ туралы ойлайды, сондықтан бұл жерде ұлы ағылшын
жазушысы Джон Голсуорсидің (1867 - 1933) мына сµзі орынды : “Егер сіз
болашаќ туралы ойламасањыз, ол сізде болмайды”.
Кєсіпкерлік іскерлік белсендікке ыњѓайы бар, µз к‰шін салатын жања
сфераларды іздестіретін адам ќызметініњ т‰рі.
Біраќ кез-келген бизнесменді кєсіпкер деп атауѓа болмайды. Кєсіпкер деп
мысалы жыл сайын бір тауарды µндіретін жєне бір ѓана ќызметті кµрсететін
кєсіпорын иесін санауѓа болмайды. Ол кєсіпкерлік емес репродуктивті
функцияларды орындайды.
К‰нделікте µмірде кєсіпкерлерге бизнеспен айналысатындардыњ барлыѓын
жатќызады, біраќ б±л сµз маѓынасы, тек нарыќтаѓы мінез-ќ±лыѓы ізденуші
сипатымен ерекшеленетін іскер адамдарѓа арналѓан. Кєсіпкер жања нарыќты
игерумен, жања тауарларды ќызметтерді µндіруге кµшумен т.б. µзі жеке
айналысуы міндетті емес. Ењ бастысы - ±йымдастыру, іскерлік, ±жымда,
шыѓармашылыќ атмосфера жасау, сондыќтан кєсіпкерлікті шаруашылыќ мінез-
ќ±лыќ т‰рі ретінде т‰сіну керек. Оѓан тєн сипаттама:
• Ењ жоѓары пайдаѓа ±мтылу;
• Тєуекелге баруѓа дайын;
• Жањаѓа ±мтылу ±йымдастыру – шаруашылыќ жањашылдыќ.
Ќазіргі жаѓдайда кєсіпкерлік бєсекелестік к‰ресті ынталандыратын
жањашылдыќсыз, шыѓармашылыќ ізденіссіз, ойѓа сыймайды. ¤з µнімініњ ‰немі
жањалуынан жєне жоѓары сапасын ќамтамасыз ететін кєсіпорын ѓана µмір с‰ре
алады.
¤ндіріс сферасындаѓы кєсіпкерліктіњ басты мазм±ны µнімдерге (орындалатын
ж±мысќа, кµрсетілетін ќызметке) с±ранымды табу жєне ќалыптастыру жєне оны
дайындау (жасау) жолымен ќанаѓаттандыру, тауарды ретінде µнімдерді
(орындалѓан ж±мысты, кµрсетілетін ќызметті) сату.
ЌР Азаматтыќ кодексіне сєйкес кєсіпкер – зањды немесе жеке т±лѓа, µз
бастамасымен барлыќ шешімдерді ќабылдап, зањ негізінде µзініњ ќарауындаѓы
м‰лігін ќолдануда кез келген ќызметті ж‰зеге асыра алады уаќыттыњ
шаруашылыќ кењістігінен єрбір кєсіпкер µзініњ шаруашылыќ тауашасын
(нишасын) табуы керек.
“Кєсіпкерлік” жєне “бизнес” т‰сінігі бір ќатарда т±рады жєне оларды
синоним ретінде жиі ќолданды. Б±л расында да туыс категориялар.
Бизнес – кез келген табыс єкелетін жеке іс. Оны тек т±тынушылар ќажет
ќоѓамда, ќызмет сферасында алуѓа болады.
Табысты бизнес, іскерліксіз жетілдірілмеген, ‰немі дамусыз ойѓа
сыйѓысыз, яѓни бизнес кєсіпкерлікте ќ±рылады.
Кєсіпкерлік мемлекеттік секторды есепке алѓанда барлыќ экономика
сферасында кµрінуі м‰мкін. Бизнес жеке кєсіпорындарда жєне акционерлік
компанияларда (мемлекеттік ќалыптастырусыз) істі коммериялыќ ж‰ргізу.
Шетелде шаѓын бизнес деп жеке кєсіпкерлікті т‰сінеді.
Кєсіпкерлікті кейде µндірістіњ тµртінші факторы деп те атайды.
Өндірістіњ ‰ш басты факторы: жер, ењбек, капитал екендігі белгілі.
Австриядан шыќќан, ж±мыс орны американдыќ ѓалым экономист Иозеф Шумпетер
µндірістіњ тµртінші факторы ретінде – кєсіпкерлікті кµрсетті.
Экономикалыќ ќызметтіњ µндірістік факторы ретінде кєсіпкерлік туралы
айта отырып, экономикалыќ ќызметке ќатысушылардыњ кєсіпкерлік м‰мкіндігін,
іскерлік, кєсіпкерлік белсенділігін айтады. Б±л екінші фактордыњ, яѓни
ењбектіњ, ењбек ќорларыныњ сапасы.
Кєсіпкерлікті барлыќ ‰ш негізгі факторлар єсерін к‰шейтетін белсендіруге
ќабілетті ќозѓаушы к‰ш кµзќарасы т±рѓысынан жеке фактор деп санауѓа болады.
Кєсіпкерлер мен кєсіпкерліктіњ мањызды ќасиеттері ±тќырлыќ, ќимылѓа бай,
бастамалыќ, ізденіс болып табылады.
Кєсіпкерлікке ±йќышылдыќ, тыныштыќ тоќырау жат. “Кєсіпкерлік” атауына
толыќ сєйкес ол ж‰зеге асыратын істіњ табысын ќамтамасыз етуге баѓытталѓан,
ойдаѓы маќсатќа жетуге, пайдалануѓа к‰ші мен шараларын кєсіп етеді.
Ол шыѓындардыњ жєне пайданы жоѓалтудыњ алдын алуды ќарастырады. Осылайша
кєсіпкерлік – б±л тірі, ‰немі жањарып отыратын, т±раќты ж±мыс кµзі.
Кєсіпкерліктіњ ж‰здеген аныќтамасы бар. Кєсіпкердіњ энциклопедиялыќ
аныќтамасында “кєсіпкерлікке” мынадай аныќтама беріледі.
“Кєсіпкерлік” – пайда немесе жеке табыс алуѓа баѓытталѓан азаматтардыњ
бастамалыќ еркін ќызметі, µзініњ атынан µзініњ м‰ліктік жауапкершілігімен
немесе зањды т±лѓалардыњ атынан, зањды т±лѓанын жауапкершілігімен ж‰зеге
асады. Кєсіпкер – зањмен тыйым салынбаѓан кез келген шаруашылыќ ќызмет
т‰рлерімен: коммерциялыќ; делдалдыќ, сату-сатып алу, кењестік жєне басќа
ќызметпен, ќ±нды ќаѓаздармен жасалатын операциялармен айналыса алады.
Кєсіпкерлік теориясыныњ негіздерін 18-19-ѓасырда Ф. Кенэ, А. Смит, Ж.Б.
Сэй, одан кейін Шумпетер, Ф. Хайек, А. Чаянов жєне т.б. салѓан.
Кєсіпкердіњ жеке мєртебесі (меншік иесі немесе оныњ тапсырмасы бойынша
ќызмет етуші адам), ќызмет маќсаты – єлеуметтік тиіммен бірге пайда немесе
табыс алу жєне атќаратын ќызметтері – шыѓармашылыќ (шаруашылыќ тєуекелге
байланысты коммерциялыќ идеяларды ойлап шыѓару жєне іске асыру), ресурстыќ
(аќпарат, ќаржы, ењбек жєне материал ресурстарын орналастыру), ±йымдастыру
(ресурстарды ќолайлы т‰рде біріктіру жєне олардыњ ќолданылуын баќылау).
А. Смит кєсіпкер ролі туралы былай жазады: “Ол µз ќызыѓушылыѓын ойлайды,
µзініњ жеке табысын іздейді, біраќ б±л жаѓдайда ол еріксіз, µзініњ ойына
м‰лдем кірмеген маќсаттарѓа баѓытталады. ¤зініњ ќызыѓушылыѓыныњ артына
т‰сіп, ќоѓамѓа саналы ќызмет етуге ±мтылмаса да ќоѓам ќызыѓушылыѓына ќызмет
етеді”.
“Кєсіпкер” т‰сінігі белгілі эволюциялыќ кезењнен µтті. Мысалы 1725 ж. Р.
Контильон мынадай ой айтты, кєсіпкер тєуекел жаѓдайында єрекет етеді. А
Бодо (1797 ж.) кєсіпкер – ќабылдаѓан ісіне жауапкершілік алатын адам, яѓни
жоспарлайды, баќылайды, ±йымдастырады жєне кєсіпорынды басќарады. 1876 ж.
Ф. Уокер кімніњ капиталды ±сынатынын, оѓан пайыз алатын жєне кімніњ µзініњ
±йымдастыру ќабілетініњ арќасында пайда алатынын бµліп кµрсетуді ±сынды.
1934 ж. И. Шумпетер кєсіпкер – жањашыл, жања технологияны жасайды деді. Д.
Маклелланд бойынша кєсіпкер – ќуатты адам, тєуекел жаѓдайында ж±мыс
істейді.
Г. Друкер (1964 ж.) кєсіпкер – б±л кез келген м‰мкіндікті ењ жоѓары
тиіммен ќолданады.
А. Шапиро (1975 ж.) кєсіпкер – б±л бастама кµтеруші адам деп санайды.
Тєуекел жаѓдайында ж±мыс істей отырып, ол туындаѓан сєтсіздікке толыќ
жауапкершілік алады. Р. Хизрич (1985 ж.) кєсіпкерлік – ќ±ны бар жања
бірдењені жасау процесі, ал кєсіпкер - µзіне ќаржылыќ, психологиялыќ жєне
єлеуметтік тєуекел алып, ќажетті уаќыты мен к‰шін ж±мсап, аќысына аќша
алады жєне жетістігіне ќанаѓаттанады.
Сонымен, кєсіпкерлік – пайда алу маќсатында ќаржы салу, жеке тиімді
ќоѓамдыќ кµмекпен ‰йлестіру негізіндегі ќызмет болып табылады.
Кєсіпкерлік субъектілері жеке т±лѓалар немесе єріптестердіњ бірігуі
болуы м‰мкін. Кєсіпкерлік субъектілер ретінде жеке т±лѓалар жєне жан±ялыќ
кєсіпорындарды ±йымдастыру жолымен шыѓады. М±ндай кєсіпорындар µз
ењбектерініњ шыѓындарымен шектелуі немесе жалдамалы ењбекті ќолдануы
м‰мкін.
Кєсіпкерлік субъектілері ретінде єріптестерді біріктіру єрт‰рлі
шаруашылыќ ассоциациялар, жалдамалы ±жымдар, ашыќ жєне жабыќ т‰рдегі
акционерлік ќоѓамдар, єрт‰рлі серіктестіктер т.б. т‰рінде шыѓады.
Кєсіпкердіњ бастапќы шешімі дегеніміз негізін ќалаушы, ±заќ мерзімді
шешімдер. Б±л бір-аќ рет ќабылданатын шешімдер, єрі ќарай оны т‰зеуге
болмайды, µйткені б±л біршама ќ±ќыќтыќ мєселелер мен материалдыќ
шыѓындармен байланысты. М±ндай шешімдерге жатады:
А) ±заќ мерзімді кєсіпкерлік шешімдерді аныќтау;
Б) µндірісті орналастыру ‰шін орын тањдау.
Кєсіпкерлік маќсат – б±л белгілі уаќыт ішінде жету, ќажет ќалайтын
жаѓдай.
Маќсатты ќалыптастыру кезінде келесі ‰ш элементті дєл аныќтау ќажет:
А) маќсаттыњ мазм±ны, ќандай жаѓдайѓа жету ќажет жєне маќсатќа жету
дењгейін аныќтау, белгілеу.
Б) ќалаѓан маќсат кµлемі, маќсат шексіз немесе шекті ќалыптаса ма?
В) маќсаттыњ уаќыт факторы. Єрбір маќсат ‰шін с±раќ анќтау ќажет, ќойылѓан
маќсат ќандай кезењге дейін немесе ќандай уаќыт ішінде жету керек.
¤ндірісті орналастыру орнын тањдау туралы шешімді, тек жања
±йымдастырылатын кєсіпорын ‰шін емес, жекелеген µндірісті кењейту кезінде
ќабылдау ќажет. ¤ндірісті орналастыру орнын тањдау кєсіпорынды ќ±ру
кезіндегі негізгі шешімдерге жатады. Орынды д±рыс тањдамаса болашаќта
орынды ауыстырып жµндеу де ќиын, шаруасы кµп жєне ‰лкен шыѓындармен
байланысты. Орналастыру орынын тањдау кезінде кєсіпорын басшылыѓы µндірісті
орналастыруѓа болатын єрт‰рлі орындардаѓы шыѓындар мен пайданы салыстыру
кезіндегі рентабельдіктіњ жалпы принципы шешуші болып табылады.
Кєсіпкерліктіњ мањызды белгілері.
• Шаруашылыќ субъектілердіњ еркіндігі жєне тєуелсіздігі, кез келген
кєсіпкер кез келген с±раќ бойынша ќ±ќыќтыќ норма шегінде шешім
ќабылдауда еркін.
• Экономикалыќ ќызыѓушылыќ. Кєсіпкердіњ басты маќсаты ењ ‰лкен м‰мкін
пайданы алу.
• Шаруашылыќ тєуекел жєне жауапкершілік. Кез келген дєл есептеулерінде де
тєуекелді аныќтау м‰мкін емес.
Кєсіпкердіњ кµрсетілген мањызды белгілері µзара байланысты жєне бір
уаќытта єрекет етеді. Кєсіпкерлік ‰немі жањалыќтармен байланысты.
Экономикалыќ ќызметтіњ б±л жаѓына И. Шумпетер жєне А. Маршал назар аударды.
Егер И. Шумпетер кєсіпкерлік пен жањашылдыќтыњ тењдігін кµрсетті, ал А.
Маршал ќоѓамдаѓы кєсіпкердіњ наќты ролі, олар µздерініњ жањалыќтарымен тек
жања тєртіп ќ±рып ќана ќоймайды. Ќоѓамдаѓы конструкциялыќ жетілген
процестерді жылдамдатуын да, - деді.
Шумпетер кєсіпкерге берген баѓасы д±рысыраќ деп саналады. Кєсіпкер -
µндірістіњ жєне ќоѓамныњ µмірін ±йымдастырудыњ б±рыњѓы нысандарын табанды
т‰рде б±зады. Экономикадаѓы революционер єлеуметтік жєне саяси революцияныњ
бастаушысы. Кєсіпкер ќоѓамныњ экономикалыќ дамуындаѓы басты т±лѓа бола
отырып, ‰немі “б‰лінгенді ќалпына келтіруді” ж‰зеге асырады. Ќоѓамда
кєсіпкерлік пен жањашылдыќ µзара бір т±тасты ќ±райды деп ќорытынды жасауѓа
болады.
Кєсіпкерлікті ќалыптастыру ‰шін белгілі жаѓадайлар ќажет:
• Экономикалыќ;
• Ќ±ќыќтыќ;
• Єлеуметтік жєне басќа.
Экономикалыќ жаѓдай ењ алдымен т±тынушылар сатып ала алатын тауар
т‰рлері, тауарды ±сыну жєне оларѓа с±раным, аќша ќаржыларыныњ кµлемі, ж±мыс
орындарыныњ кµп болуы немесе жетіспеуі, ж±мысшы к‰ші, ќызметкерлердіњ ењбек
аќы дењгейі.
Кєсіпкерлікті ќалыптастырудыњ єлеуметтік жаѓдайлары экономикалыќпен
тыѓыз ќосылады. Алдымен т±тынушылардыњ белгілі талѓам мен сєнге сєйкес
тауарларды алуѓа ±мтылуы. Єрт‰рлі кезењдерде б±л ќажеттіліктер µзгеруі
м‰мкін.
Єлеуметтік-мєдени ортаѓа тєуелді адамгершілік жєне діни нормалар біршама
роль атќарады.
Єлеуметтік жаѓдайлар жеке т±лѓаныњ ж±мысќа ќатынасына єсер етеді. Ол µз
кезегінде оныњ бизнестіњ ±сынѓан ењбек аќы шамасына, ењбек жаѓдайларына
ќатынасына єсер етеді.
Кез келген кєсіпкерлік ќызмет сєйкес ќ±ќыќтыќ орта шењберінде ќызмет
атќарады. Сондыќтан ќажетті ќ±ќыќтыќ жаѓдайды жасаудыњ мањызы зор. Бірінші
орында кєсіпкерлік ќызметті реттейтін, кєсіпкерлікті дамыту ‰шін ењ ќолайлы
жаѓдай жасайтын зањдардыњ болуы:
• Кєсіпорынды ашу жєне тіркеудіњ ќарпайымдылыѓы мен жылдамдыѓы;
• Кєсіпкерлікті мемлекеттік бюрократизмнен ќорѓау;
• ¤ндірістік кєсіпкерлік ќызметті ынталандыру баѓытында салыќтыќ
зањдылыќтарды жетілдіру;
• Ќазаќстан кєсіпкерлерініњ шет елдермен бірлескен ќызметініњ дамуы.
(1. 4 – 10 беттер(
2. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны.
Қазақстанда жүргізілген экономикалық реформа кәсіпкерлікті дамыту үшін
жаңа болашақты ашты.
Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық маңызы:
• Ол нарықтық экономикаға икемділік береді;
• Халықтың қаржы және өндірістік ресурстарын тартуға әсер етеді;
• Монополияға қарсы әлеуеті бар;
• Ғылыми – техниалық прогреске бағытталған алғы шарттарды жасайды;
• Нарықтық шаруашылықтың еңбекпен қамту және басқа әлеуметтік мәселерін
шешеді.
Кәсіпкерлікті қалыптастыру және кәсіпкерді тәрбиелеу нарықтық
экономиканың даму негізі.
Бұл міндетті шешуде біршама қиыншылықтар мен психологиялық бөгеулерді
жеңу оңайға түспейді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті дамытудың барлық алғы
шарттары жасалған, соның ішінде меншікті жекешелендіру бойынша үлкен жұмыс
жүзеге асты. Сол арқылы кәсіпкерлікті дамыту үшін мықты экономикалық негіз
жасалды.
Қазақстанда меншік иесіне өз мүлкін иелену, пайдалану және басқару
құқығын берілген, заңмен бекітілген (ҚР азаматтық кодексі).
Меншіктің үш құқығы бар.
Бірінші құқық мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыру мүмкіндігін
заңдақ қамтамасыз ету.
Екінші құқық пайдалы қасиеттерді алу, сонымен қатар одан пайда алу
мүмкіндігін береді.
Үшінші құқық мүліктің заңдық тағдырын анықтау мүмкіндігін заңмен
қамтамасыз етеді.
Меншік құқығы мен экономикалық тиімділік арасында нақты байланыс бар.
Экономикалық ғалымдар төрт маңызды тиімді бөліп көрсетеді:
• Ынталандырушы;
• Капиталды жинау;
• Икемділік;
• Мақтаныш.
Заңдар жүйесі меншікті ең жоғары өнімді пайдалану үшін ынтамен
қамтамасыз ету қажет. Меншікті жеткілікті қорғау кезінде, табыстың қандай-
да бір бөлігі міндетті түрде жинау мақсатына арналады. Меншік иелеріне
ресурстарды қолданудағы икемділік әрбір жекелеген жағдайда олардың
қызығушылықтарына максималды сәйкес ресурстарды алуға мүмкіндік береді.
Меншікті иелену және басқару меншік иесінің өз жетістіктеріне, өзінің
кәсіпкерлік қызметінің тиімділігіне мақтаныш тудырады.
Өзіндік жеке меншік меншіктік немесе (жалға алынған) өндіріс құралдарын
қолданып, жеке (жанұялық) еңбекпен жасалған материалдық және рухани
құндылықтар болып табылады.
Жеке меншік өркениетті қызметтің басты факторы. Ол өзінің осы тарихи
миссиясын орындауы қажет. Жеке меншік біздің экономикалық процестерге ең
қолайлы ықпалын көрсетеді.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің заңдық негіздері 90
жылдарда жасала бастады. Осы бизнес түрінің дамуы және қалыптасу сұрақтарын
реттеуге бағытталған заңдар, заңдық және басқа нормативтік-құқықтық актілер
қабылданған және қызмет етуде.
Олар кәсіпкерлікті дамытудың көптеген сұрақтарын қамтиды:
• Шаруашылық қызметтің еркіндігі, жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдану;
• Шаруашылық серіктестікті, акционерлік қоғамды, өндірістік кооперативті,
мемлекеттік кәсіпорынды, жеке кәсіпкерлікті шаруа (фермер) шаруашылығын
әлеуметтік экономикалық зоналарды дамыту;
• Заңды тұлғаларды лицензиялау, мемлекеттік тіркеу;
• Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
азаматтардың және заңды тұлғалардың құқығын қорғау және басқа.
Нарық кәсіпкерліктің өмір сүру ортасы болып табылады. Қазақстан
Республикасында әртүрлі нысандағы нарықтар қалыптасуды. Бұл ұзақ мерзімді
міндет болып табылады. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында
көрстеілген “әлсіз және дамымаған нарықтарда, нарықтық кеңістік әкімшілік
жүйе қалдықтарымен тиелген жерлерде мемлекет нарықты дамытуға және осы
кеңістікті тазартуға араласуы тиіс”.
Нарықтық инфрақұрылымы – биржалар, банктер, сақтандыру компаниялары,
аудиторлық, консалтингтік фирмалар және басқалар дамуда.
Республикада кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта бизнесті,
мемлекеттік қолдауда кең масштабты шаралар қолданылады.
ҚР Президентінің “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік күшейту және дамытуды
белсендіру шаралары туралы” Жарлығына сәйкес шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттың маңызды сферасы деп
саналады.
Отандық кәсіпкерлікті дамыту жолындағы барлық бөгеттер толық жойылды деп
санауға болмайды. Қазір кәсіпкерлік сфераны жылдам дамытуға және оның
қызметінің тиімділігін арттыруға әсер ететін, механизмдер белсенді
жасалуда.
Кәсіпкерлік экономикада ерекше орын алады, кез келген кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің негізгі тірегі, ал кәсіпкер экономиканың осы күрделі
процесінде басты роль атқарады.
Экономикалық процесті адамдар ұйымдастырады. Адамдар осындай поцестің
негізгі субъектісі ретінде шығады.
Экономикалық поцесс – адамдардың өзара қатынастарының процесі.
Экономикалық поцесс - өмірдің негізі: онысыз қоғамның қалыпты қызмет етуі
мүмкін емес. Қоғамның барлық қалған жақтарының қызмет етуі ұйымдасқан
экономикалық процеске байланысты. Өзінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін
адам экономикалық процеске қатысуы қажет.
Адамның экономикалық белсендігі оның қызметінің мақсаты болуы, істеген
әрекетіне келесі жеке пайдалануы үшін ақысына жеке табыс алу. Адамның
экономикалық белсенділігінің түрі күтілетін, жүктелетін орындалатын
экономикалық процестегі жүзеге асуы тиіс қызметтер, міндеттер.
Адамның экономикалық белсенділігінің екі негізгі түрі бар:
• Жалдамалы қызметкер ретінде;
• Өндірісті ұйымдастырушы, яғни кәсіпкер ретінде.
Осы әрбір мүмкін түрінің әр қайсының өздеріне тән ерекшеліктері бар.
Экономикалық процеске жалдамалы қызметкер ретінде қатысу, жұмыс беруші
немесе оның өкілінің белгілейтін әрекеттерді орындауға қызметкердің
келісуіне байланысты. Кәсіпкердің жолдамал қызметкерден айырмашылығы өзі
жасаған өндірістік құрылымдағы (өндірістік процеске тартылған жалдамалы
қызметкерге жауапкершілікпен бірге) болып жатқандарға толық жауапкершілік
алады. (1. 10 – 14 беттер(
1.3. Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
Кез-келген экономикалық қызмет ұдайы өндіріс циклының типтік фазаларына
байланысты болғандықтан, кәсіпкерлік қызметтің келесі түрлерін бөліп
көрсетеді: өндірістік, коммерциялық, қаржылық кәсіпкерлік.
Соңғы он жылдықта әлемнің барлық экономикалық дамыған елдерінде
кәсіпкерліктің жеке түрі ретінде кеңестік (консалтинг) кәсіпкерлік бөліп
көрсетілуде.
Көрсетілген кәсіпкерліктің түрлерінің ішінде әр қайсы бірнеше түрлерге
бөлінген. Өндірістік кәсіпкерлікті кәсіпкерліктің жетекші түрі деп атауға
болады. Мұнда өнімді, тауарларды өндіру, жұмыс, қызметтер көрсету жүзеге
асады, белгілі бір рухани құндылықтар жасалады.
Бірақ осы қызмет сферасы нарықтық экономикаға көшу кезінде көп, жағымсыз
өзгерістерге ыдырады:
• Шаруашылық байланыстар ыдырады;
• Материалдық-техникалық қамтамасыз ету бұзылды;
• Өнімді өткізу күрт төмендеді;
• Кәсіпорындардың қаржы жағдайы нашарлады.
Кәсіпкер алдымен өндірістік қызмет түрін таңдайды, басқа сөзбен
айтқанда, қандай тауарлар, жұмыстар, қызметтер өндіретінін ойлайды.
Одан кейін ол тауарды сатып алатын әлеуетті тұтынушылармен қатынас
жасайды. Басқаша айтқанда кәсіпкерлікке маркетингтік қызмет кіреді.
Келісімнің бұл фазасы заңдық жасалуы мүмкін.
Өндірісті жүзеге асыру үшін кәсіпкер өндіріс факторларын қолданады:
жұмысшы, өндірістік қорлар, материалдар, ақпараттар. Бас кезінде өндіріс
факторларының біразы кәсіпкердікі болуы мүмкін, ал жетіспейтіні ол бастамас
бұрын немесе кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асу процесінде алуға мәжбүр
болады.
Кәсіпкер өз күшімен орындай алмайтын қызметтер мен жұмыстар қажет болса,
онда ол басқа ұйымдар мен адамдарды тартады.
Жұмыстар мен қызметтер ақша төлеуді талап етеді. Егер кәсіпкерде
бастапқы капитал болмаса, ал ақшасы барлардан қарыз алуға мәжбүр болады.
Өндірістік кәсіпкерліктің нәтижесі өндірілген тауардың белгілі көлемін
тұтынушыға сатып, оларға ақша түсімін алу.
Венчурлық бизнес. Инновациялық кәсіпкерлік туралы айта отырып, соңғы
жылдары кең дамыған венчурлық бизнесті еске салуға болады.
Венчурлық бизнес, әдетте тәуекелді бизнес ретінде түсіндіріледі. Бұл
технологиялық жаңалық еңгізудің бір түрі.
Вечурлық бизнес ғылыми зерттеулердің нәтижесі ғылымды көп қажет ететін,
жоғары технологиялық облысты коммерцияландыруға тән, тиімді алу кепілдігі
жоқ және тәуекел үлесі жоғары. Венчурлық фирма дегеніміз, әдетте, алдын ала
анықталмаған табыспен, яғни капиталды тәуекел салыммен, жаңа технологияны
және өнімді жасаумен енгізумен айналысатын коммерциялық ғылыми-техникалық
фирма.
Коммерциялық кәсіпкерлік. Коммерциялық кәсіпкерлікте негізгі рольді
тауар-ақша, сауда-айырбас операциялары атқарады. Бұл сатып алу - сату
бойынша келісімдер.
Өнімді шығаруға қажет өндірістік қорлармен қамтамасыз етудің қажеті жоқ.
Коммерциялық келісімді нарықты талдау бастайды, нәтижесінде тауарды
сатып алу және сату көлемі, сатып алу бағасы, өткізу бағасы болжанады.
Коммерциялық келісім бағдарламасына жатады:
• Сатып алу операцияларын орындауға, тасымалдауға, тауарды сатуға, жарнама
жұмысын және т.б. жүргізуге қызметкерді жалдау;
• Келесі сату үшін тауарды сатып алу;
• Тауарды сақтау және өткізу үшін орындар, қоймалар, сауда нүктелерін
жалдау;
• Келісімге тікелей қатыспайтын, бірақ өздерінің ақылы қызметтерін ұсынатын
басқа ұйымдар мен адамдардың қызметтері мен алу және ақы төлеу;
• Келісімді қаржыландыру үшін қарызға ақша қаржыларын тарту және соңынан
пайызбен қарызды қайтару;
• Келісімді жасауға қажет ақпараттарды алу;
• Тауарларды тұтынушыға өткізу және түсім алу;
• Келісімді тіркеу, салық төлеу.
Қаржы кәсіпкерлігі. Қаржы кәсіпкерлігінде сатып алу, сату объектісі,
ерекше тауар, ақша, валюта, құнды қағаздар.
Коммерциялық қызметтің басқа түрлері сияқты, қаржы-қарыз келісімін құнды
қағаздар нарығын талдаудан және әлеуетті тұтынушыларды іздеуге, табуға
байланысты маркетингтік қызметтен бастайды.
Қаржы кәсіпкерлігінде қызметтің ерекше түрі бөліп көрсетіледі, кәсіпкер
құнды қағазды өндіреді, оны сатады, белгілі жағдайда және міндеттемеде
қаржы тауары ретінде орналастырады. Оның кәсіпкерлік қызметінің мәні
осында.
Қаржы кәсіпкерлігі ақпараттарды біраз көздерден алуды талап етеді. Бұл
ақшаны, валютаны, құнды қағаздарды әлеуетті тұтынушылар туралы, валюта
курсы, қарыз пайызы туралы, қаржы қарыз операцияларын жүзеге асыру шарттары
және оларды жасау тәртібі туралы, кәсіпкерге қажет ресурстар көзі туралы
мәліметтер. Егер мұндай ақпараттар кәсіпкерде болмаса, ол төлеуге сыртқы
көздерден оны алуға және оған ақшалай сыйлық мәжбүр болады.
Қаржы келісімінің негізгі бөлігі (тұтынушыға ақшаны, валютаны, құнды
қағазды сату) ерекше назарды және мұқият ресімдеуді қажет етеді.
Сатып алушының қаржылық жағдайын мұқият тексеріп, кепілдік мүмкіндігін
бекітіп, сатып алушы үшін кепілдік беруге келісуші кепілді анықтау қажет.
Кеңес кәсіпкерлігі. “Консультант” сөзі латынның “кеңес беруші” сөзінен
шыққан. Өз мамандығының сұрақтары бойынша кеңес беретін, белгілі облыстағы
маман. Шетел тәжірибесінде басқару сұрақтары бойынша коммерциялық, ақылы
кеңес консалтинг деп аталады.
Консалтингтік қызметтер ауызша бір рет айтылатын кеңес түрінде жүзеге
асуы мүмкін. Көбінесе олар консалтингтік жоба түрінде ұсыналады және оған
келесі негізгі кезеңдер кіреді:
• Мәселені анықтау (диагностика);
• Шешімдерді, жобаны жасау;
• Шешімдерді, жобаны жүзеге асыру.
Жобаның көлеміне байланысты қорытынды кезең бірнеше күннен бірнеше
айларға созылуы мүмкін. Кей уақытта клиенттен қатынас бірнеше жыл болуы
мүмкін.
АҚШ-та жеке консалтинг саласы – бұл 700 мың адам, ал қызметінің жылдық
көлемі 500 млрд. долл. құрайды.
Бірде бір күрделі экономикалық және басқару шешімдері экономикасы
дамыған елдерде ғана емес, дамушы елдерде де кеңесті қолданусыз
қабылданбайды.
Делдалдық. Делдалдық кәсіпкерліктің түрі. Делдал тікелей өнім
өндірмейді, тауарларды, валютаны, құнды қағаздарды сатпайды, қарызға ақша
ұсынбайды, бірақ барлық осы операциялардың жүзеге асуына және сәйкес шарт
жасауына ықпал етеді.
Делдал көбінесе өндіруші мен тауарды сатушы, бір жағынан сатып алушы,
екінші жағынан тұтынушы арасында тұрады, оларды кәсіпкерлік шарттың жасауға
біріктіреді.
Бизнестің бұл ерекше түрі басқалармен тығыз байланысты, өндірістік,
сауда-коммерциялық, қаржы кәсіпкерлігінің құраушы бөлігі; өндірістік, сауда
коммерциялық, қаржы қарыз сферасындағы делдалдық туралы айтуға болады.
Сақтандыру кәсіпкерлігі. Мемлекеттік міндетті сақтандыру қазір
әлеуметтік сақтандыру түрінде сақталды – бұл мемлекеттік зейнет ақымен
қамтамасыз ету және медициналық сақтандыру бұл бизнеске жатпайды.
Кәсіпкерлікке мүлікті сақтандыру, өмірді және денсаулықты сақтандыру,
тәуекелді жауапкершілікті сақтандыру түрлері тікелей жатады.
Кәсіпкерліктің әртүрлерінің үйлесуі. Кәсіпкерліктің барлық түрлері өзара
бірі бірімен өте тығыз байланысты, бір түрімен айналыса отырып, еріксіз
немесе қызығушылығы бойынша қандай да бір дәрежеде басқасымен кездеседі.
Өндірістік кәсіпкерлік коммерциялыққа ұласады, өйткені өндірілген тауарды
сату немесе айырбастау қажет.
Өндіру сату қаржы операцияларына байланысты, ақша қаржысын талап етеді,
сондықтан өндірістік және коммерциялық кәсіпкерлік қаржылықпен тығыз
байланысады. Кей кезде бір кәсіпкерлікте өндіруші, сатушы, қаржыгер тұтас
үйлесіп, бірлеседі. Кәсіпкерліктің барлық түрі байланысты және бір біріне
кіреді. (1. 14 – 18 беттер(
ІІ ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру
нысандары.
2.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары.
Кәсіпкерлік қатысушы – меншік иелерінің санына байланысты келесі
нысандарға бөлінеді: жеке және ұжымдық.
Кәсіпкеріліктің бұл нысандары, өз кезегіндегі Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі реттейтін кәсіпорынның белгілі ұйымдасытыру құқықтық
нысандары шегінде жүзеге асады.
Кәсіпкерлік қызметті ұйымдасытыру нысаны кәсіпорынның әріптестері
арасындағы қатынас және мемлекеттік ұйымдарымен және басқа кәсіпорындармен
қатынас туралы белгілі нормалар жүйесі.
Кәсіпкерліктің ұйымдастыру-құқықтың нысандарын дұрыс таңдау көптеген
факторларға байланысты:
• Жеке капиталдың болуы немесе оны тарту мүмкіндіктері;
• Кәсіпкерлік қызметтің сипаты және масштабы;
• Кәсіпкерлік жобаны іске асыру мерзімі;
• Кәсіпкердің жеке тәжірибесі және ұйымдастыру қабілеттері;
• Нарық жағдайы және басталатын бизнестің көптеген негізгі ерекшеліктері,
сонымен қатар осы және басқа кәсіпорын нысандарының қасиеттері.
Ұйымдастыру-құқықтық нысанды таңдау кәсіпкерлік жобаны жүзеге асыру
мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет. Оны толығырақ қарастырайық. Заңды
тұлғаны құрусыз кәсіпорындар түріндегі жеке нысандар бастамалық жеке
кәсіпкерлікке жатады. Жеке кәсіпкерлікте меншік бір жеке тұлғаға жатады.
Әдетте жобаны жүзеге асыру жеткілікті ресурстары бар индивидум және шешім
қабылдау процесін жеке өзі бақылауға бейім, толық материалдық және заңдық
жауапкершілік алуға дайын, фирманың дара иесі болып, жеке кәсіпкерлік
нысанын қалайды.
Кәсіпкерліктің осы нысанының артықшылықтары бар, олар тәуелді болмау,
ұтқырылық, материалдық қызығушылық және т.б.
Жеке кәсіпкерлік өндірістік секторда шамалы орын алады, көптеген
жағадайларда қол еңбегі мен өндірістің әмбебап өнімділігі аз құралдарын
қолданады, ҒТП жетістіктерін жеткіліксіз деңгейде пайдаланады. Жеке
кәсіпкерлікте капиталды тарту иесінің өзінің жеке қаржысын салуына
негізделген?
Жеке кәсіпкер өзінің кәсіпорынының міндеттеріне барлық өзінің жиынтық
мүлігімен, жеке меншігімен жауапкершілік алады. Жеке кәсіпкерлікте пайда
болған тәуекел оның барлық дәулетіне таралады. Кәсіпкерліктің осы түрінен
пайда иесіне тиесілі.
Кәсіпкерлік қызметтің бұл нысаны соңғы жылдары ерекше қарқында дамуда,
Қазақстанда 1998 жылы 40433 жеке кәсіпкерлік тіркелген болатын, оның ішінде
өнеркәсіпте 1950 адам (4,8 %), саудада – 29992 (74,2 %), қала және жол
көлігінде – 4020 (10 %), қонақ үй мен мейрамханаларда – 1815 (4,5 %),
және қызметтің басқа сфераларында 2656 (6,5 %) адам істейді. Өз кезегінде
кәсіпкерлік нысандарын ұйымдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық
деп бөлуге болады. (1. 21 – 24 беттер(
Ұйымдастыру-құқықтық нысанына серіктестікті, қоғамдарды, кооперативтерді
жатқызуға болады.
Бірақ үлкен көлемдегі қаржы ресурстарын қалаумен қатар, жеке материалдық
жауапкершілік жоғары және тәуекел өседі, сондықтан үлкен жобаларды жүзеге
асыру үшін негізінде “меншік иелерінің саны” белгісі бар, ұжымдық
кәсіпкерлік нысанын таңдаған жөн.
Ұжымдық кәсіпкерлікте меншік бір уақытта әрбірінің белгілі, үлесі бар
және белгісіз үлесі бар (біріккен меншік) бірнеше субъектілерге жатады.
Оларға серіктестік, акционерлік қоғам, кооператитерді жатқызуға болады.
Серіктестік екі және одан көп әріптестердің қатысуымен құрылады.
Серіктестіктің артықшылығы қосымша капиталды тарту мүмкіндігі және
кәсіпорын ішінде әрбір әріптестің білім және қабілеті негізінде мамандануды
жүзеге асыру болып табылады.
Осы нысанның кемшілігі: әрбір қатысушы өзінің салымының мөлшеріне
байланыссыз тең материалдық жауапкершілік алады; бір әріптестің әрекеті
барлық қалғаны үшін, егер олар осы әрекеттерге келіспесе де міндетті болып
саналады.
Серіктестіктің қатысушылары екі топқа – толық серіктестік
(жауапкершілігі шектелмеген серіктестік) және коммандиттік серіктестер
жауапкершілігі шектелген серіктестікке бөлінеді.
Коммандиттік серіктестікте әріптестердің бір бөлігінде шектелмеген, ал
бір бөлігінде шектелген жауапкершілік болуы мүмкін.
Қоғам екіден кем емес азаматтар немесе заңды тұлғалардың келісімі
бойынша шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында, олардың салымдарын
(ақшалай және натуралды түрде) біріктіру жолымен құрылады.
Жауапкершілігі шектелген қоғам (ЖШҚ) қатысушылары оның міндеттері
бойынша жауап бермейді. Олар тек енгізген салымдарының құны шегінде
жауапкершілік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz