Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесі
Кіріспе 3
I.тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы 5
1.1 Халықаралық қатынастар мен әлемдік
саясаттың космополитизациясы 5
1.2 Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары 9
II.тарау Қытай Халық Республикасының
сыртқы саясатынының басымды бағыттары 12
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен
Ресей Федерациясы: бәсекелес, әлде одақтас? 12
2.2 Қытай Халық Республикасы мен
Америка Құрама Штаттары: аймақтық держава vs супердержава 15
2.3 Тайвань — басты аймақтық проблема 18
III.тарау Қытай Халық Республикасы: аймақтық көшбасшыдан —әлемдік супердержаваға 20
3.1 ҚХР экономикасы: жоспарлы саясат + нарықтық қатынастар = әлемдік көшбасшы? 20
3.2 Қытай Халық Республикасындағы демографиялық ахуал 23
3.3 Қытай Халық Республикасының әскери саясаты 26
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер 31
I.тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы 5
1.1 Халықаралық қатынастар мен әлемдік
саясаттың космополитизациясы 5
1.2 Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары 9
II.тарау Қытай Халық Республикасының
сыртқы саясатынының басымды бағыттары 12
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен
Ресей Федерациясы: бәсекелес, әлде одақтас? 12
2.2 Қытай Халық Республикасы мен
Америка Құрама Штаттары: аймақтық держава vs супердержава 15
2.3 Тайвань — басты аймақтық проблема 18
III.тарау Қытай Халық Республикасы: аймақтық көшбасшыдан —әлемдік супердержаваға 20
3.1 ҚХР экономикасы: жоспарлы саясат + нарықтық қатынастар = әлемдік көшбасшы? 20
3.2 Қытай Халық Республикасындағы демографиялық ахуал 23
3.3 Қытай Халық Республикасының әскери саясаты 26
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер 31
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл реферат қазіргі кездегі халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнына арналған. Қытай Халық Республикасының XX ғасырдын соңы XXI ғасырдың басындағы сыртқы саясатына талдау жасау — өте өзекті мәселелердің бірі болып табылады. ҚХР-ның сырткы саясаты Қытайдың мыңдаған жылдар бойы жалғастырып келе жатқан дәстүрлі дипломатиялық ұстанымының негізінде жаңа заманға сай үйлестірілген саясат. Қазіргі кезеңдегі ҚХР-ның халықаралық деңгейде жүргізіп отырған сыртқы саясатының басты мақсаты - өздерінің ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету негізінде мемлекетінің халықаралык беделін арттыру, елінің ішкі саяси жағдайын тұрақтандырып, әлеуметтік деңгейін жақсарту арқылы мемлекетінін жалпы қуатын нығайтуға бағытталған. ҚХР үшін бейбіт тұрақты халықаралық жағдайдың сақталуы мен ішкі өнім құнының үрдіс артып отыруы тиімді болмақ.
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылы бұрынғы КСРО үлгісінде Қытайлық ерекшелікке сай құрылған. ҚХР құрылғаннан қазіргі кезеңге дейінгі аралықта Қытай өзінің ішкі және сыртқы саясатында бірнеше кезеңдерді басынан өткізді. Атап айтқанда социалистік қайта құрулар, «ұлы мәдени революция», «әлеуметтік реформалар жүргізу және сыртқа қарай есікті ашық ұстау», нарықтық экономикалық жүйені қалыптастыру сияқты кезеңдерден өтті.
Қазіргі таңда ҚХР-дың сыртқы саясатын мен экономикалық потенциалын, сондай-ақ оның әлемдік сахнадағы мәртебесі мен беделін, болашақ әлемнің супердержавасы ретінде зерттеу әрі маңызды, әрі өзекті болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты — қазіргі кездегі халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнын анықтау мен зерттеу болып табылады.
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылы бұрынғы КСРО үлгісінде Қытайлық ерекшелікке сай құрылған. ҚХР құрылғаннан қазіргі кезеңге дейінгі аралықта Қытай өзінің ішкі және сыртқы саясатында бірнеше кезеңдерді басынан өткізді. Атап айтқанда социалистік қайта құрулар, «ұлы мәдени революция», «әлеуметтік реформалар жүргізу және сыртқа қарай есікті ашық ұстау», нарықтық экономикалық жүйені қалыптастыру сияқты кезеңдерден өтті.
Қазіргі таңда ҚХР-дың сыртқы саясатын мен экономикалық потенциалын, сондай-ақ оның әлемдік сахнадағы мәртебесі мен беделін, болашақ әлемнің супердержавасы ретінде зерттеу әрі маңызды, әрі өзекті болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты — қазіргі кездегі халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнын анықтау мен зерттеу болып табылады.
1. Цыганков П. А. Международные отношения. - М., 1996;
2. Гаджиев К. С. Введение в геополитику. - М., 1997.
3. Современные международные отношения Учебник / Под. ред. А.В. Торкунова. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 1999;
4. Мировая политика и международные отношения на пороге нового тысячелетия. М.: Московский общественный научный фонд; ООО "Издательский центр научных и учебных программ"., 2007;
5. Международные отношения: социологические подходы / Под ред. проф. П.А. Цыганкова. М.: Гардарика, 1998;
6. Страны и регионы мира в современных международных отношениях / Институт мировой экономики и политики при Фонде Первого Президента РК. - Алматы, 2006;
7. Международные отношения в Восточной Азии. Угрозы и надежды / Л. Г. Арешидзе. - М. : Международные отношения, 2007;
8. Политические системы и политические культуры Востока / МГИМО; ред.: А. Д. Воскресенский. - 2-е изд., переработано и дополнен. - М.: АСТ: Восток-Запад, 2007;
9. www.easttime.ru — Новости и анализ политической, экономической и социальной обстановки в государствах Центрально-азиатского региона, Среднего и Дальнего Востока;
10. http://russian.cntv.cn — Международный телеканал на русском языке ЦТК;
11. Современные международные отношения. Под ред. А.В. Торкунова М.: МГИМО, 1998;
12. http://ru.wikipedia.org — свободная энциклопедия, которую может редактировать каждый;
13. Энциклопедия нового Китая. — Москва: «Прогресс», 2009;
14. Современный Китай: экономика, демография и внешняя политика. — Москва: «ИМЕП», 2007;
15. http://www.kaztag.kz — Казахское Телеграфное Агентство;
16. http://www.azattyq.org — Азаттық радиосы, Жаңалықтар, хабарлар, апталық бағдарламалар, мұрағат.
2. Гаджиев К. С. Введение в геополитику. - М., 1997.
3. Современные международные отношения Учебник / Под. ред. А.В. Торкунова. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 1999;
4. Мировая политика и международные отношения на пороге нового тысячелетия. М.: Московский общественный научный фонд; ООО "Издательский центр научных и учебных программ"., 2007;
5. Международные отношения: социологические подходы / Под ред. проф. П.А. Цыганкова. М.: Гардарика, 1998;
6. Страны и регионы мира в современных международных отношениях / Институт мировой экономики и политики при Фонде Первого Президента РК. - Алматы, 2006;
7. Международные отношения в Восточной Азии. Угрозы и надежды / Л. Г. Арешидзе. - М. : Международные отношения, 2007;
8. Политические системы и политические культуры Востока / МГИМО; ред.: А. Д. Воскресенский. - 2-е изд., переработано и дополнен. - М.: АСТ: Восток-Запад, 2007;
9. www.easttime.ru — Новости и анализ политической, экономической и социальной обстановки в государствах Центрально-азиатского региона, Среднего и Дальнего Востока;
10. http://russian.cntv.cn — Международный телеканал на русском языке ЦТК;
11. Современные международные отношения. Под ред. А.В. Торкунова М.: МГИМО, 1998;
12. http://ru.wikipedia.org — свободная энциклопедия, которую может редактировать каждый;
13. Энциклопедия нового Китая. — Москва: «Прогресс», 2009;
14. Современный Китай: экономика, демография и внешняя политика. — Москва: «ИМЕП», 2007;
15. http://www.kaztag.kz — Казахское Телеграфное Агентство;
16. http://www.azattyq.org — Азаттық радиосы, Жаңалықтар, хабарлар, апталық бағдарламалар, мұрағат.
ЖОСПАР
Кіріспе
3
I-тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы
5
1. Халықаралық қатынастар мен әлемдік
саясаттың космополитизациясы
5
1.2 Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары 9
II-тарау Қытай Халық Республикасының
сыртқы саясатынының басымды бағыттары
12
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен
Ресей Федерациясы: бәсекелес, әлде одақтас?
12
2.2 Қытай Халық Республикасы мен
Америка Құрама Штаттары: аймақтық держава vs супердержава 15
2.3 Тайвань — басты аймақтық проблема
18
III-тарау Қытай Халық Республикасы: аймақтық көшбасшыдан —әлемдік
супердержаваға
20
3.1 ҚХР экономикасы: жоспарлы саясат + нарықтық қатынастар = әлемдік
көшбасшы?
20
3.2 Қытай Халық Республикасындағы демографиялық ахуал
23
3.3 Қытай Халық Республикасының әскери саясаты
26
Қорытынды
30
Қолданылған әдебиеттер
31
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл реферат қазіргі кездегі
халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнына
арналған. Қытай Халық Республикасының XX ғасырдын соңы XXI ғасырдың
басындағы сыртқы саясатына талдау жасау — өте өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. ҚХР-ның сырткы саясаты Қытайдың мыңдаған жылдар бойы
жалғастырып келе жатқан дәстүрлі дипломатиялық ұстанымының негізінде жаңа
заманға сай үйлестірілген саясат. Қазіргі кезеңдегі ҚХР-ның халықаралық
деңгейде жүргізіп отырған сыртқы саясатының басты мақсаты - өздерінің
ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету негізінде мемлекетінің халықаралык беделін
арттыру, елінің ішкі саяси жағдайын тұрақтандырып, әлеуметтік деңгейін
жақсарту арқылы мемлекетінін жалпы қуатын нығайтуға бағытталған. ҚХР үшін
бейбіт тұрақты халықаралық жағдайдың сақталуы мен ішкі өнім құнының үрдіс
артып отыруы тиімді болмақ.
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылы бұрынғы КСРО үлгісінде
Қытайлық ерекшелікке сай құрылған. ҚХР құрылғаннан қазіргі кезеңге дейінгі
аралықта Қытай өзінің ішкі және сыртқы саясатында бірнеше кезеңдерді
басынан өткізді. Атап айтқанда социалистік қайта құрулар, ұлы мәдени
революция, әлеуметтік реформалар жүргізу және сыртқа қарай есікті ашық
ұстау, нарықтық экономикалық жүйені қалыптастыру сияқты кезеңдерден өтті.
Қазіргі таңда ҚХР-дың сыртқы саясатын мен экономикалық потенциалын,
сондай-ақ оның әлемдік сахнадағы мәртебесі мен беделін, болашақ әлемнің
супердержавасы ретінде зерттеу әрі маңызды, әрі өзекті болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты — қазіргі кездегі халықаралық қатынастар
жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнын анықтау мен зерттеу болып
табылады.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
✓ Қазіргі халықаралық қатынастардың космополитизация үрдісін
зерттеу;
✓ Қазіргі халықаралық жүйенің проблемалары мен тенденцияларын
анықтау;
✓ ҚХР сыртқы саясатының басымды бағыттарын анықтап, Ресей және
АҚШ-пен қарым-қатынастарының табғатын анықтап, даму келешегін
зерттеу;
✓ ҚХР қауіпсіздігінің басты проблемасы — Тайвань мәселесін
зерттеу және оның шешілуінің мүмкін жолдарын қарастыру;
✓ ҚХР-дың болашақ әлемдік супердержава ретінде экономикалық,
демографиялық және әскери потенциалын анықтап, зерттеу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жұмысты дайындау барысында негізгі
ақпараттар мен мәліметтер көзі ретінде 16 әдебиет пен интернет желісінің
сайттары алынды. Негізгі әдебиеттер ретінде Страны и регионы мира в
современных международных отношениях, Л. Г. Арешидзеның Международные
отношения в Восточной Азии. Угрозы и надежды, А.В. Торкуновтың Современные
международные отношения кітаптары алынды.
Халықаралық қатынастардың қазіргі кездегі жүйесін айқындауда П. А.
Цыганковтың Международные отношения, К. С. Гаджиевтың Введение в
геополитику және Мировая политика и международные отношения на пороге
нового тысячелетия кітаптары қолданылды.
Қытай Халық Республикасының Ресей және АҚШ державаларымен қарым-
қатынасы Страны и регионы мира в современных международных отношениях
кітабында айқын сипатталса, Қытайдың әлемдік супердержава рөліндегі
экономикалық, әскери және демографиялық потенциялы жөніндегі тараулар
Энциклопедия нового Китая, Современный Китай: экономика, демография и
внешняя политика кітаптары және интернет желісінің ақпараттары көмегімен
жазылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық әдістері. Зерттеу жұмысының
методологиясы тарих, халықаралық қатынастар және саясаттану ғылымдарының
қазіргі замандағы теориялық-методологиялық принциптеріне негізделді.
Зерттеу жұмысында тарихи деректік материалдар мен құжаттарды ғылыми
тұрғыдан жинақтау, сараптау, салыстырмалы тарихи талдау және қорыту
әдістері кеңінен қолданды. Зерттеу жұмысында бұл әдістердің, әсіресе
салыстырмалы-тарихи әдістің қолданылуы тарихи құбылыстардың деңгейін және
олардың даму бет алысын айқындауға, зерттеу нысанының ең негізгі бағыттарын
ашуға, оларды бір жүйеге жинақтауға мүмкіндік берді. Мемлекеттердің
басшыларының сөздерін зерттеу үшін контент-анализ және ивент-анализ
әдістері қолданылған. Ақпарат пен фактілерді зерттеу мен таңдау барысында
салыстырмалы әдістің қолданылуы ерекше маңызға ие болды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы жоспардан, кіріспеден,
негізгі бөлімі үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі — 30 бет.
I-тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы
1. Халықаралық қатынастар мен әлемдік саясаттың космополитизациясы
Халықаралық қатынастардың дәстүрлі Вестфаль жүйесінің өзгеруі, бүгінгі
таңда әлемдік саясаттың мазмұнын ғана емес, сондай-ақ оның субъектеріне де
әсерін тигізуде. Үштен астам ғасырлар бойы, халықаралық қатынастардың басты
акторлары ретінде мемлекеттер болып келіп, ал әлемдік саясат —
мемлекетаралық қатынастардың құралы ретінде қызмет етсе, соңғы жылдары
белгілі бір ұлтқа тән емес, көбінесе космополиттық болып келетін
трансұлттық компаниялар, халықаралық жеке қаржы институттары мен
мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдар оларды ығыстырып жатыр.
Егер бұрын экономикалық гиганттарды белгілі бір мемлекеттің құрылымына
қатыстыруға болса, қазір олар мұндай анықтамаға келуден қалды. Себебі,
олардың қаржы капиталы — трансұлттық, менеджерлері — әр-түрлі ұлттардың
өкілдері, ал өнеркәсіптері, штаб-пәтерлері мен маркетинг жүйелері жиі әр-
түрлі континенттерде орналасады. Олардың көбісі өзінің ұлттық емес,
керісінше өз корпарациясының жалауын желбірітіп көтереді. Үлкен немесе кіші
дәрежеде, космополитизация немесе оффшоризация үрдісі, әлемнің анағұрлым
барлық дерлік корпорацияларына өз әсерін тигізді. Соған сәйкес, олардың
белгілі бір мемлекетке қатысты патриотизмі де азайды. Әлемдік трансұлттық
қауымдастықтардың тәлімін мен әрекеттерін, маңыздылығы бойынша Халықаралық
Валюта Қоры (ХВҚ) мен Үлкен Сегіздіктің (G8) шешімдерімен теңестіруге
болады.
Бүгіңгі таңда, “Greenpeace” халықаралық мемлекеттік емес ұйымы
“жаһандық экологиялық сақшы” ролін сәтті ойнап, осы саладағы барлық
мемлекеттер қабылдауға мен мойындауға мәжбүр болатын басымдықтарды
белгілейді. “Халықаралық амнистия” қоғамдық ұйымы, БҰҰ-ның адам құқығы
жөніндегі мемлекетаралық орталығымен салыстырғанда ықпалы көбірек. Ал CNN
теледидарлық компаниясы, өз бағдарламаларында “шетелдік” терминін
қолданудан бас тартты, себебі бұл компания әлемнің көптеген елдерін
“отандық” деп санайды. Әлемдік шіркеулер мен діни ұйымдардың ықпалы
кеңейіп, олардың беделі де өсуде. Көптеген адамдар бір мемлекетте дүниеге
келіп, басқа елдің азаматтығын алып, мүлдем басқа мемлкетте жұмыс істеуде.
Адамдарға жиірек, үйдегі көршілермен қарағанда, басқа континенттегі
адмдармен интернет арқылы сөйлескенге ыңғайлырақ. Алайда космполитизация,
адамзат баласының ең жаман бөлігіне де өз әсерін тигізді. Халықаралық
террористтік ұйымдар, трансұлттық қылмыс пен наркомафияларда отан жоқ, ал
олардың халықаралық ахуалға әсері жыл сайын өсуде. [1, с. 76-85]
Осының барлығы, Вестфаль жүйесінің негізгі принципін — егеменділік,
яғни мемлекеттің ұлттық шекаралар шеңберінде жоғарғы төреші мен халықаралық
қатынастарда ұлт атынан жалғыз өкіл ретінде шығу құқығын бұлғаңдатады. Бұл
өз кезегінде “ұлттық егеменділіктің шайылуына” алып келуде. ЕҚЫҰ, Еуропа
Кеңесі сияқты халықаралық ұйымдардың шеңберінде немесе аймақтық интеграция
үрдісінің барысында мемлекеттер өз егеменділігінің бір бөлігін
мемлекетаралық институттарға ерікті түрде береді. Мұның барлығы, соңғы
жылдары жаһандық масштабтағы “егеменділіктің диффузиясы” атты стихиялы
үрдісіпен толықтырылып жатыр.
Қазіргі кезде пайда болған көзқарас бойынша, халықаралық қауымдастық
Әлем Құрама Штаттарының ұзақ мерзімді қалыптасу перспективасымен бірге,
әлемдік саясаттың жаңа жоғары деңгейіне шығуда. Басқа сөзбен айтқанда, әлем
демократиялық принциптердің құрылуы мен қызметі бойынша Интернетке ұқсас
жүйеге ауысады. Халықаралық қатынастардың болашақ жүйесінің прообразы
ретінде Еуропалық Одақты қарастырған жөн. Қалай болмағанымен де, әлемдік
саясаттың жаһандануы мен космополиттық компоненттың маңыздылығының өсуі,
жақын арада мемлекеттерді олардың әлемдік қауымдастықтағы орны мен ролін
қайта қарастыруға мәжбүрлейді.
Шекара транспаренттілігінің өсуі, трансұлттық сұхбаттың
интенсификациясының күшейуі, ақпараттық революцияның технологиялық
мүмкіндіктері әлемдік қауымдастықтың рухани салада жаһандануына алып
келеді. Басқа салалардағы жаһандану халықаралық экономикалық және саяси
үрдістердің жаңа сапасын түзеді. Бүгінгі күнде адам құқықтарының
доктринасын ұлттық егеменділіктен жоғары қоюға болады. Капитализм мен
коммунизм арасындағы жаһандық идеологиялық күрестің аяқталуы, ғалымдар мен
зерттеушілер арасында қазіргі кездегі халықаралық қатынастардың жүйесі
жайлы бірқатар кзөқарастар мен пікірталастарды туғызды.
Әзірге халықаралық қатынастар ғылымында жүйелілік көзқарас ішкі және
сыртқының қарапайым дилеммасынан аспайтын эмпиризмнің (тәжіребиеге
сүйенушілік) әлсіз ғана талпынысы болып отыр. Негізінен халықаралық
жүйелердің классикалық түсінігі халықаралық субъектілердің (ең алдымен
мемлекет) белгілі бір жиынтығы дегенді білдіреді. Соңғы кездегі ғылыми ой
бұған көп жаңалық қоса алған жоқ. Дегенмен жүйелілік көзқарас халықаралық
қатынстарды сараптаудың оңтайлы тәсілдерінің бірі ретінде саналады. [2, с.
111-113]
Қазіргі заманда жаһандық халықаралық жүйе дүниежүзілік үрдістерде
анықтаушы фактор болып отыр. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін КСРО мен
АҚШ арасындағы өткір бақталастыққа негізделген екі полюсті жүйенің
қалыптасуы және отаршылдық жүйенің ыдырауның арқасында көптеген Азия,
Африка елдерінің еркін акторларға айналуы жаһандық жүйені өміршең
құбылысқа айналдырды. Бүгінде бұл жүйе үлкенді-кішілі мемлекеттердің ішкі
және сыртқы саясатына ықпалын тигізетін, шектеу қойып, қысым жасайтын күш
екені белгілі.
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастарды жүйелеу мен болжау көптеген
ғалымдар арасында пікір талас пен дауларды тудырып отыр. Мәселен орыс
ғалымы Уткин болашақ халықаралық жүйенің дамуының 4 сценарийлерін атап
көрсетеді:
➢ Бір полюсті жүйе — АҚШ көшбасшылығымен;
➢ Биполярлы жүйе — АҚШ және ЕО пен Қытай арасындағы басшылықпен;
➢ Көпполюсті әлем — Ресей, Қытай, Германия, Үндістан, Бразилия
басшылықтарымен;
➢ Өркениеттер әлемі.
Ал әйгілі американдық саясаткер және геосаясаткер Фрэнсис Фукуяма
өзінің аты-шулы “Тарихтың ақыры” еңбегінде, Қырғи қабақ соғыстың
қорытындыларын факт ретінде келтіре отырып, ол бүкіләлемдік тарихты
либералды демократияға жетуімен аяқтады. Өзінің концепциясында ғалым
либералды демократияны, либералдык иституттарды, нарықтық экономиканы,
халықаралық құқық пен жалпы либерализмді әмбебап ұғымдар ретінде атап
шықты. Яғни, қазіргі кездегі халықаралық жүйе мен оның болашақ формасы
демократиялық тұрғыдан дамып жатқанын көрсетті. Оған қоса, автор барлық
мемлекеттердің дәстүрлі либерализмнің легитимизм, демократия және т.б.
принциптеріне сүйену қажет екендігін атап көрсетті. Яғңи, бір сөзбен айтсақ
“Адам баласының идеологиялық эволюциясының аяқталуы және адамзат
басқаруының ақырғы формасы — батыс либералды демократиясының
универсализациясы”.
Әрине халықаралық қатынастардың болашғы жөнінде Гарвард университетінің
профессоры С.Хантингтонның “Өркениеттер қақтығысы” атты концепциясы ерекше
қызық болып табылады. Бұл концепция бойынша болашақта халықаралық
қатығыстар жекеленген мемлекеттер немесе блоктар арасында емес, мәдениеттер
яғни өркениеттер арасында өтеді. Ол конфликттердің себебіне идеология мен
тіпті экономиканы жатқызбайды. Ғалымның айтуы бойынша болашақта әлем
келбеті жеті-сегіз өркениеттердің әсерінен өзгереді: батыс, конфуцийлік,
жапондық, мұсылман, индуисттік, православиялық-славяндық, латынамерикалық
және мүмкін африкандық. Міне болашақ халықаралық қатынастардың табиғаты,
сипаты мен даму тенденциясы осы акторлардың арасында шешіледі.
Қорытындылай келгенде, бірыңғай әлемдік қауымдастықтың құрылуы,
демократизацияның жаһандық толқындары, әлемдік экономиканың жаңа сапасы,
радикаолды демилитаризациялау мен күш қолдану векторының өзгеруі,
халықаралық қатынастардың жаңа мемлекеттік емес акторлардың пайда болуы
қазіргі кездегі халықаралық жүйені күрделендірумен қатар, оның жалпы нақты
анықтамасын белгілеуін қатты қиындатады:
✓ Халықаралық қатынастар онымен қоса халықаралық жүйе уақыт
өтуімен күрделене береді, соған сәйкес оларды болжау ғалымдар
алдында үлкен қиындықтар туғызады.
✓ Халықаралық қатынастардың дамуы тұрақты үдеріс емес, сондықтан
қазіргі кездегі жүйені бір сөзбен анықтауға мүмкін емес.
✓ Қазіргі кездегі халықаралық жүйе кең ауқымды ұғым, ол өзінің
бойына мыңдаған жылдардың тарихын мен тәжірибесін сіңірген, ол
адамзат баласымен бірге дамып келе жатыр.
Соншалықты қиыншылықтарға қарамастан, болашақ халықаралық қатынастардың
тағдыры Самюэль Хантингтонның концепциясы бойынша шешілеуі ықтимал. Себебі
бүгінгі күнде-ақ көптеген қақтығыстар идеологиялық емес мәдени, өркениет
деңгейінде өтіп жатыр. Ал мәдениет пен өркениеттің негізінде әрқашанда дін
жатты. Барлық соғыстар дін себебінен туындаған. Бұл ежелден келе жатқан
процесс. Сондықтан халықаралық қатынастардың ғана емес жалпы болашақ
өмірдің бейнесін уақыт көрсетеді. Уақыт өз атына қарамастан шексіз
категория болып табылады. [3, с. 584-585]
2. Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары
XX ғ. аяғы әлемдік сахнадағы түбегейлі саяси өзгерістермен тұспа-тұс
келді. Бұл 1980-1990 ж. демократизация толқыны, Еуропадағы (Югославия мен
Молдовада) қақтығыстар мен дағдарыстар арқылы өткен дезинтеграциялық
үрдістер. Дезинтеграциямен қатар, Батыс Еуропадағы интеграциялық
процесстердің ары қарай дамуы. Сонымен қатар, белгілі халықаралық
ұйымдардың белсенділігінің жоғарылауы. Мысалы, НАТО-ның Косово
қақтығысындағы ықпалы мен БҰҰ-ның әрекетсіздігі. Сонымен қатар, ғаламдық,
аймақтық және белгілі бір мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздіктеріне төніп
тұрған жаңа қауіп-қатерлер бар. Бұл — халықаралық терроризм, ЖҚҚ мен
ядролық қарудың тарату-таратпау мәселесі.
Қазіргі әлемдегі тенденциялар неге байланысты? Бүгінгі таңда бұл
мәселеге қатысты көптеген пікірталастар мен даулар бар. Маңыздылығы жоғары
өзгерістердің ішінде, екі тенденцияның орны ерекше:
• Қазіргі әлемнің жаһандануы;
• Әлемдік сахнада мемлекетаралық пен мемлекеттік емес акторлар саны
мен рөлінің өсуі.
Бұл екі тенденция бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен, олар дербес
дамып, әрекет етеді. Қалған тенденциялар осы екеуінің туындысы болып
табылады. Мәселен, ішкісаяси және халықаралық өмірдің демократизациялану
мүмкіндігі, бір жағынан, ақпараттық жүйелер мен байланыс құралдарының, ал
екінші жағынан саяси шешімдерді қабылдау үрдісіндегі мемлекеттік емес
қатысушылардың рөлінің өсу есебінен жүзеге асты.
Интеграциялық үрдістер де, алдымен жаһандумен қамтамасыздандырылады.
Айқын дәлел ретінде, Еуропалық Одақ моделін келтіруге болады. Екінші
дүниежүзілік соғыстың аяқталуынан кейін, осы интеграциялық үрдістер алдымен
ішкі мемлекеттік шекараларды бұзып, экономиканы, содан кейін басқа да
салаларды жаулап алды. [4, с. 156]
Оған қоса халықаралық қатынастардың даму тенденцияларының негізгілеріне
келесілерді жатқызады:
• Әлемдік экономика мен саясаттағы халықаралық институттар мен
механизмдердің ролінің артуы (ХВҚ, ХДБ және т.б.);
• Еуропа, Азия-Тынық мұхит аймағы, Африка және Латын Америкасындағы
аймақтық және субаймақтық интеграцияның дамуы;
• Аймақтық державалардың әскери-саяси бәсекелестігі;
• Сепаратизм, халықаралық терроризм, этноұлттық және діни
экстремизмнің өсуі.
Жалпы қылмыстылық 80 ж. Бастап жыл сайын 5 %-ға өсуде. Жаңа заманның
тенденциясы бұл — қылмыстың ұйымдасқан түрі мен трансұлттық қылмыскерліктің
өсуі. Қазiргi кезде әлемде таралған қылмыстардың өте қауiптi түрі
халықаралық терроризм. Тек 90 ж. террористік ұйымдар мен экстремисттік
бағыттағы топтардың саны 500 жуық болды. Он жыл ішінде олар халықаралық
терроризмнің 6500 актісін ұйымдастырды. Мұндай лаңкестіктің нәтижесінде
5000 адам қаза тауып, 11000-нан астам адам жарақат алды. Террористтердің
қолдарынан Джон және Роберт Кеннеди, Альдо Моро, Индира және Раджив Ганди,
Мартин Лютер Кинг сынды мемлекеттік және саяси қайраткерлер қаза тапты.
Оған қоса АҚШ-тағы 2001 ж. 11 қыркүйекте өткен террористік әрекет бүкіл
әлемді дүр сілкіндіріп, барлық мемлекеттердің қауіпсіздікке байланысты
ұстанымдарын қайта қарауға әкеп соқтырды.
Адамзат баласы XX ғасырдың екiншi жартысында шын мәнінде жаһанды
масштабтағы мәселелермен жүздесті. Яғни бұл үдерістер, қоғам мен табиғат,
адам мен қоршаған орта, әлеуметтік орталар — халықтар, ұлттар және
мемлекеттер арасындағы өзара әрекеттесулерді қамтиды.
Соңғы он жылдықтарда әлемдегi экологиялық ахуал кенет нашарлап кетті.
Табиғи ортаны және оның ластануына адамдар қызметтiң әсерi қиратушы, бiр
қатар жағдайдаларда қайтымсыз сипат алды. Табиғи қорлардың тиімсіз жұмсалуы
ғаламшардың табиғи потенциалына болып көрмеген қауіп-қатер төндірдi.
Әлемдегi халықтың тез өсуi, адамдар массаларының керектi азықтар өндiрiстiң
тиiстi үлкеюiнің және қамтамасыз ету шарттарының орындалмауы
сәйкестенбейді. Әлемдегі бай мен кедей тап арасындағы жіктің өсуі,
планетадағы экологиялық және демографиялық проблемалардың шешілуіне
бірқатар қиындықтар туғызады. Адам баласы үшiншi мыңжылдықтың қарсаңыда
жаңа әлемдік проблемаларды басынан кешіктіруде. Трансұлттық қылмыс,
халықаралық терроризм, есірткілердің заңсыз айналымы бүгінгі күнде
дүниежүзінің әр түрлі елдер мен аймақтардың азаматтардың қауіпсіздігіне
қауіп төндіреді.
Бұл мәселелердің барлықтарында келесі ортақ ерекшеліктер бар:
✓ Олар жаһандық сипатқа ие, яғни бұл мәселелер барлық
мемлекеттердің мүдделерінің ажырамас бөлшектері;
✓ Адамзат баласының болашағына зор қауіп-қатер төндіреді;
✓ Бұл мәселелер мен проблемалар дереу шешім табуды қажет етеді;
✓ Олар барлық мемлекеттердің, яғни ұжымдық әрекеттердің
орындалуын талап етеді.
Қазіргі таңда халықаралық преблемаларды келесідей топтастыруға болады:
Қоршаған орта. Адамдарды қоршаған ортаның нашарлауы оның барлық
компоненттеріне өз әсерін тигізді: атмосфера және климат, су ресурстары мен
Әлемдік мұхит, Жердің топырақ қабаты мен оның құнарлығы, жануарлар мен
өсімдіктер әлемі.
Энергетикалық қамтамасыз ету. Адамзат баласының тарихында энергиямен
қамтамасыз етудің мәселесі алғаш рет пайда болған жоқ. Өз уақытында
көптеген мемлекеттер ағаштың сарқылуына байланысты отын дағдарысын басынан
кешірген. Алайда проблеманың мәні мен негізі келесі факторлармен
түсіндіріледі:
Біріншіден, минералды отын өндiрiсiнiң табиғи-географиялық шарттарының
нашарлауындағы жалпы алғанда, геологиялық барлау және өте алыс жердегi
энергия жұқтырушыларының тасымалдауына шығындардың түбегейлi өсу
салдарлары.
Екіншіден, әлемнiң энергетикалық қорлардағы қажеттiліктердi
қанағаттандыру көбiнесе экстенсивтi жолымен өтті — яғни, айналымға жаңа
энергетикалык қорлардың көлемдерiн тарту жолымен жүзеге асырылды. Осылайша
кез-келген отын немесе энергия көзі үнемсіз, қалай болса солай өңделіп,
жұмсалды.
Үшіншіден, әлемдегi энергияны тұтыну масштабтардың кеңейуімен табиғи
ортаның ластануы да кенет өстi.
Азық-түлiк қауiпсiздiгi. Тұрғындардың үлкен массаларының ашаршылықтың
периодты жарқ етулерi, созылмалы жеп бiтiрмеу, азық-түлiктiң тапшылығына
әкеп соғады.
Демографиялық жылжулар. Жаһандық мәселелер, жоғарыда көрсетілгендей,
демографиялық ахуалмен тығыз байланысты. Халық санының өсуі, оның құрылымы
мен динамикасындағы өзгерістер, қоршаған ортаға, табиғи ресурстардың
жағдайына, энергетикалық қамтамасыз етуге, азық-түлік қауіпсіздігіне
тікелей өз әсерлерін тигізеді.
Жаппай қыру, ядролық және т.б. қарулар. Жаңа соғыс қаруларының пайда
болуы мен дамушы мемлекеттердің ядролық қаруға қол жеткізуі ғаламдық
қауіпсіздікке қауіп төндіріп, оның кепілін беруін қиындатады.
Аймақтық және жергілікті қақтығыстар. Мұндай проблемалар жаппай
адамдардың қырылуына ғана емес, босқындар мәселесіне де әкеп соғады.
Қақтығыстар көп жағдайларда гуманитарлық катастрофаларға ұласып кетеді.
Ғаламдық мәселелердiң шешiмiн табуда халықаралық ынтымақтастықтың
тиiмдiлiгi, көпшiлiгiнде халықаралық жағдайдың ортақ күйiнен тәуелдi
болатын негiзiнен халықаралық қатынастардың өзінен тікелей байланысты.
Әлемнің түкпір-түкпірінде жергілікті және аймақтық қақтығыстар жалғасуда.
Азаматтық соғыстардың қаупі де әлі сақталуда. Яғни, бір сөзбен айтқанда
адмзат баласының алдында әлі де көптеген қиындықтар мен шешілмеген
мәселелер бар. XXI ғ. Басында жалпы ғаламдық проблемалар мен халықаралық
тұрақтылықтың проблемалары бір-бірімен тығыз байланысқан. Әлемдік
қауымдастық жаһандық қауіпсіздікті қажет етіп отыр, алайда тек саяси мен
әскери қауіпсіздікті ғана емес, оған қоса экологиялық, экономикалық және
әлеуметтік. [5, с. 17-47]
II-тарау Қытай Халық Республикасының сыртқы саясатынының басымды
бағыттары
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен Ресей Федерациясы:бәсекелес, әлде
одақтас?
Бүгінгі таңда Қытай-Ресей қарым-қатынастарының айқын сипаты — тұрақты,
әрі тығыз әріптестікке қарай бағытталған. Бұл аймақтағы белгілі бір
геосаяси факторлармен түсіндіріледі:
➢ АҚШ-тың экономикалық және әскери үстемдігі, оған қоса оның
әлемдік аренадағы гегемонисттік саясаты Ресей мен Қытайды
екіжақты саяси қатынастарын нығайтуға итермелейді;
➢ Халықаралық аренадағы позициялардың ұқсастығы;
➢ Экономикалық дамудың әріптестік қажеттілігін орындаудағы сауда-
экономикалық байланыстарының ынтымақтастығы;
➢ Сепаратизм проблемасындағы бірегейлік.
Қытай мен Ресей екіжақты декларацияларында, көпполярлыққа бағытты
ұстауменен қатар, орталық роль БҰҰ-ға берілген, қазіргі халықаралық
қатынастар жүйесінің сақталуын қалайтынын анық білдіреді. Алайда, екі ел де
Қауіпсіздік Кеңесінде өзінің позицияларымен, одақтастарына толық қолдау
көрсете алмайды. Соңғы Ирак дағдарысы кезінде, Қытай Парсы шығанағындағы
соғысқа қатысты өзінің қарсылығын бірден айқындап, американ-британдық
резолюциясына кедергі көрсетпей, Қауіпсіздік Кеңесінде Франция, Германия
және Ресейді толық қолдайтынын ашықтан-ашық айтты. Осыған ұқсас саясатты
Пекин ертеректе де қолданды, мысал үшін АҚШ-тың ПРО-дан шығуы туралы
пікірталас кезінде.
Ресей-Қытай қатынастары әріптестікпен ғана емес, сондай-ақ
бәсекелестікпен де сипатталады. Олар Батыспен қарым-қатынастарын нығайтып,
өздерінің позицияларын күшейтуге тырысады. Ирак дағдарысы, екі ел де АҚШ-
пен қарым-қатынастарын құртпауға мүдделі екендігін көрсетті. Ресей үшін,
бұл көбіне саяси және мәртебелік мәселеге қатысты болса, Қытай үшін бұл
жерде экономикалық құштарлық жатыр.
Қытай даму стратегиясының басты бағыты — экономикалық дамыған
мемлекеттер болып табылады. Яғни, бұл АҚШ-пен қоса, НАТО-ның барлық
мемлекеттерімен экономикалық ынтымақтастықты нығайтуды білдіреді. Себебі,
тек осы мемлекеттер ғана Пекиннің орасан зор жоспарларын жүзеге асыра
алады. Міне, сол себептен Пекин Вашингтонмен ашықтан-ашық конфронтацияға
бел бумайды. Қытайға АҚШ-ты саяси, экономикалық, интеллектуалды,
технологиялық және әскери маңыздылығы жағынан жоғалту тиімді емес. Бұл
параметрлер бойынша Ресей АҚШ-пен бәсекелестікке түсе алмайды. Батыстың,
алдымен АҚШ-тың қаржылық, экономикалық, технологиялық көмегінсіз Қытайға
өзінің ауқымды реформаларын іске асыру қиынға түседі. Саяси маневр ретінде
Ресеймен жақындасу, Азияда өз позицияларын сақтау, оған қоса АҚШ-тан
қосымша дивидендтерді шығару Қытайдың ұзақ мерзімді сценарийі болып
табылады.
Жаһандық тұрғыдан, Қытай мен Ресей арасындағы екіжақты ынтымақтастықтың
дамуын тежейтін немесе бөгейтін фактор бұл — екі елдің де басқа
мемлекеттерге инвестициялық тәуелділігі. Бұл проблема Мәскеу мен Пекинді
шетелдік инвестициялар үшін бәсекелестікке түсуге мәжбүрлейді. Қазіргі
кезде Қытай инвестиция салу жағынан тартымдырақ мемлекет болып табылады. Ал
жоспарланып отырған, қытай қор нарықтарының либерализациялау үрдісі, бұл
сипатты тіптен арттыра алады. Осыған сәйкес, Қытайдың қарқынды дамуы, екі
ел арасындағы эконмикалық және әскери қатынастардағы күш балансының өзгеруі
жайлы Ресейді мазалап отыр. Алайда, ресейлік-американдық стратегеиялық
қарым-қатынастардың сәтті дамуы жағдайында, әлемдік несие беру нарықтарында
Ресей Қытайдың үлкен бәсекелесіне айналады. Қазіргі таңда, екі елдің
арасындағы “стратегиялық әріптестік” туралы декларация әскери-саяси сипатқа
ие болып жатыр. Сонымен қатар, Ресей үшін де, Қытай үшін де, бір-бірімен
қатынастарды дамытудан гөрі, Батыспен ынтымақтастанған жөн. [6, с. 232-244]
Қытай супердержаваға айналу ұмтылысында, оған қарсы басқа күш
орталықтары, алдыменен АҚШ шығатынын анық түсінеді. Бұл қарсылықтан өту
үшін, Қытайға басқа ірі державалардың қолдауы керек. Тұрақты түрде пайда
болатын Пекин мен Мәскеу арасындағы қауырттылық, американ-қытай қарым-
қатынастарындағы саяси және экономикалық қарама-қайшылықтарға байланысты
болып табылады. Бұл өз кезегінде, Ақ үймен өтіп жатқан саяси саудаласуда өз
позицияларын нығайту үшін, Қытай үкіметін Мәскеумен жақындасуға
мәжбүрлейді. Мәскеумен тығыз қарым-қатынастардың орнауы, ҚХР-ға солтүстікте
стратегиялық қорғаныстың қамтамасыздығын беріп, оңтүстік пен оңтүстік-шығыс
бағытта топталуына мүмкіндікті береді.
Бұл факторлар Ресей мен Қытайды аймақтық өзара байланыстарға
итермелейді. Екі елдің мүдделері, тап Орталық Азия аймағында қиылысады,
сонымен қатар бұл аймақта басқа державаның — АҚШ-тың мүдделері мен ықпалы
байқалады. [7, с. 81]
Қытай АҚШ-тың Орталық Азияда бекінуінде мүдделі емес. Бұл жерде
Ресейдің де көзқарасы Қытаймен келіседі. Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказда
АҚШ ықпалының өсуі, сонымен қатар кейбір елдердің Вашингтонмен
ынтымақтастықты дамутыдағы ұмтылысы, Ресей мен Қытайдың бұл аймақта саяси
және экономикалық ықпалын қатты шектейді. Қытай Орталық Азия аймағына
қатысты саясаттың келесін басымдықтарын белгілейді:
❖ Аймақта дәстүрлі Қытай мүдделерінің танылуы;
❖ Вашингтон мен оның НАТО бойынша одақтастарының экспансиясына
қарсылық көрсету;
❖ Аймаққа Түркия, Иран және т.б. мемлекеттердің енуіне қарсы ара-
салмақ күшті құру;
❖ Каспий бессейнінің мұнай нарығына шығу жолдарын белсендіру.
Қытайдың Орталық Азия аймағында өз ықпалын күшейту құралдарының бірі —
ШЫҰ болып табылады. Қытайдың ШЫҰ-ғы мүделлері екі саламен шекетеледі:
ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық даму. Қытай, Ресей секілді, көп жылдар
бойы ислам терроризмі мен Шыңжан Ұйғыр Автономиялы Ауданындағы сепаратизм
проблемасын бастан кешіруде.
ШЫҰ шеңберінде Ресей мен ҚХР ынтымақтастығы, бұл ұйымның жұмысын
нығайту мен дамуындағы басты фактор болып табылады. Бірақ, Ресей мен Қытай
әлі де ШЫҰ-ны түрліше қабылдайды. Қытай үкіметі ШЫҰ-ға үлкен мән беріп,
тіпті оны Қытайдың қатысуымен өтетін аймақтық интеграцияның моделі ретінде
қабылдаса, Ресей бұл жобаға төмен байсалдылықпен қарайды. Себебі, РФ-ның
бұл аймақта басқа да ықпал ету құралдары бар.
Қытай-Ресей қарым-қатынастарына талдау жасаған кезде, олардың
экономикалық ынтымақтастығын ерекшелеген жөн. Екі ел арасындағы сауда-
экономикалық қатынастар соңғы үш жылда динамикалық дамумен сипатталды.
Алайда Ресей мен Қытайдың қарсылық сауда көлемінің салыстырылуы, сауда
құрылымының тұрақсыздығын көрсетеді:
• Ресей мен Қытай арасындағы тауар айналымының екі есеге өсуі
(соңғы екі жылда 11 млрд-тан 21 млрд. долларға өсті) Қытайға
Ресей экспортының өсуіменен шарттасады;
• Қытайға Ресей экспортының өсуі, экспорт құрылымының шикізат
тобына қарай ауысуымен сүйемелденеді;
• Ресейге Қытай экспортының өсуі, керісінше дайын тауарлар үлесінің
өсуіменен сипатталады;
• Тауар айналымында Ресей үлесінің төмендеу тенденциясы байқалады;
Энергетикалық сектордағы байланыс, Ресей энергоресурстардың Қытайға
тапсырысымен ерекешеленеді (2009 ж. Қытайға 10,8 млн. тонна мұнай
жеткізілді). Қытайға энергересурстарды импорттау бойынша Ресей 4 орынды
иемденеді. Ресейдегі Қытай инвестициялары негізінен табиғи ресурстарды
игеру, орман шаруашылығы, байланыс құралдарының өндірісі, ауыл шаруашылығы,
тоқыма өнеркәсібінде, тауар мен қызмет көрсету саласында, объектілерді
құрастыруда шоғырланған. Ал Ресей өз инвестицияларын болса, негізінен
жұмысшы күшін көп қажет ететін экспорттық өндірістерге салады: құрылыс
материалдары, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, химия өндірісі және т.б.
Міне, бүгінгі таңда Ресей-Қытай қарым-қатынастары негізінен,
экономикалық пен әскери-саяси ынтымақтастыққа негізделген. Сыртқы саясатты
жүргізудегі ұқсастықтар бар болғанымен де, екі елдің әледмік сахнадағы
позициялары дербес болып табылады. [8, с. 113-119]
2.2 Қытай Халық Республикасы мен Америка Құрама Штаттары: аймақтық
держава vs супердержава
ҚХР-да реформалау мен ашық саясат принципі басталысымен, Қытай-АҚШ
қарым-қатынастарының дәуірі басталады. 1978 ж. Пекин мен Вашингтонда
жарияланған құжатта, ҚХР мен АҚШ арасында дипломатиялық байланыстардың
орнатылуы туралы мәлімденген. Осы құжатта айтылғандай, Вашингтон ҚХР
үкіметін Қытайдың жалғыз заңды үкіметі ретінде танығанымен, Тайвань
халқымен мәдени, сауда және т.б. ресми емес байланыстарды қолдап отырады.
1979 ж. 1 қаңтарда ҚХР мен АҚШ арасында дипломатиялық байланыстар
орнады. АҚШ Тайваньды Қытайдың ажырамас бөлігі ретінде танып, Тайвань
үкіметімен байланыстарын үзіп, өзара қауіпсіздік шартын тоқтататынын
хабарлады.
Қытай-АҚШ қарым-қатынастарының дамуындағы зор секіріс 1980 ж.
жасалынды. Бұл негізінен, ҚХР-дың реформалау және ашық саясатымен
түсіндіріледі. Дәл осы кезден бастап, екі ел арасында саяси, экономикалық,
ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастық жандана бастайды.
Қазіргі кезде АҚШ-ҚХР қатынастары келесі жағдайлармен сипатталады:
❖ ҚХР-АҚШ қарым-қатынастары екіжақтылық шеңберінен шығып кетті.
Бүгін барлық мемлекеттер Қытай-Америка қатынастары екіжақты
қатынастардың ішіндегі ең маңыздысы екенін мойындайды. Бұл екі
елдің ынтымақтастығы жаһандық және аймақтық қауіпсздік пен
экономикада үлкен ролді ойнайды.
❖ ҚХР мен АҚШ экономикалары өзара тығыз байланысқан. 2001 ж. ҚХР-
дың ДСҰ-ға кіруіменен, оның сыртқы саудасы қарқынды дамып, орташа
жылдық 28,5 % өсімді құрайды. ҚХР мен АҚШ саудасы да динамикалық
түрде өсуде. Бұл екіжақты қатынастардың негізі болып, тітпен бір-
бірінсіз ажырамай дамиды.
❖ АҚШ-тың Тайваньға қатысты саясаты өзгеруде. 2003 ж.
желтоқсанында премьер Вэнь Цзябао АҚШ-қа ресми іссапармен келді.
Іссапар кезінде ол Дж. Бушпен бірге Ақ Үйде бірлескен
конференцияны өткізді. Буш Тайвань үкіметін сынап, жалпы бұл
мәселеде барлық елдің мүдделері қамтылатын біршама өзгерістер
басталатындығын атап өтті.
❖ АҚШ пен ҚХР арасындағы байланыстар үздіксіз кеңеюде. ҚХР-дың АҚШ-
пен қаржы, сауда, экономикалық, мәдени, білім беру, спорт, жеке
және туристтік байланыстары қайсыбір басқа елмен салыстырғанда
белсендірек. Америка-Қытай қатынастары мемлекет аралық қатынастар
болудан қалып, қоғамдар арасындағы ққатынастарға ұласты. Бұл
ынтымақтастық екі елдің бәсекелестігіне қарамастан, күннен-күнге
нығаюда.
Әрине, мемлекеттер арасында қысқа мерзімде жоюға келмейтін қарсыластық
пен түсініспеушіліктер бар екені сөзсіз. ҚХР мен АҚШ — қоғамдық
құрылымдары, адам құқығына байланысты идеолгиялары әр түрлі мемлекеттер.
ҚХР — ірі дамушы ел болса, АҚШ — әлемдегі жалғыз супердержава. Осыған орай,
ҚХР-дың дамуы, АҚШ-тың АТА-дағы ықпалының төмендеуіне әсер етеді. АҚШ мұны
түсініп, ҚХР-ды Тайвань мәселесі арқылы ауыздықтауға тырысып отыр.
Бұл қақтығыстың алғышарты ретінде, АҚШ-тың Raytheon ірі әскери-өндіріс
корпрорациясының Тайваньға жалпы сомасы 1,2 млрд. долларды құрайтын жаңа
қару-жарақтардың түрін сату жөніндегі келісімді атауға болады. Кейін, бұдан
да үлкенірек сомаға — 6,4 млрд. долларға қару-жарақтың сатылғаны белгілі
болды. 2010 ж. 30 қаңтарында ҚХР-дың жауапты реакциясы жарияланды. ҚХР СІМ
орынбасары Хэ Яфэй Пекиндегі АҚШ-тың елшісіне жолдаған нотасында,
американдық үкіметпен Тайваньға қару-жарақтардың ірі партиясын сату туралы
шешімі, “ҚХР мен АҚШ арасындағы қатынастар үшін байсалды келеңсіз
салдарларға алып келетіні” туралы хабарлаған болатын. Ары қарай қақтығыс
үдемелі сценарий бойынша жалғасты. 2010 ж. 2 ақпанда ҚХР СІМ Тайваньға қару-
жарақ сатқан амеикандық компанияларға қатысты санкциялар енгізетіні туралы
мәлімдеді. Бұған жауап ретінде, АҚШ мемлекеттік хатшысының орынбасары
Филипп Кроули, бұл қорғаныс қарулары Тайвань бұғазындағы қауіпсіздік пен
тұрақтылықты қаматамасыз ететіні туралы хабарлады.
Дипломатиялық пен әскери-саяси салалардағы асқынған қатынастар,
экономикалық қатынастағы дағдарысқа алып келді. 2010 ж. 4 ақпандағы Барак
Обаманың Демократиялық партияның сенаторларына арналған үндеуінде, АҚШ
әкімшілігі ҚХР-дың штаттар үшін сауда нарықтарын ашу мақсатымен ҚХР-ға
қатысты қатал саясат ұстанатынын хабарлады. [9]
2008-2010 ж.ж. экономикалық дағдарыс ҚХР мен АҚШ арасындағы
ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндігін ашты. Алайда олар ойдағыдай өткен жоқ.
2009 ж. 11 қыркүйекте АҚШ президенті Барак Обама, ҚХР-дан импортталатын
шиналар үшін баж салығын 35% -ға өсетінін хабарлады. Бұған жауап ретінде,
ҚХР үкіметі ДСҰ-ға арыз жолдады. Жаңа сауда соғысы басталып кетті. ҚХР мен
АҚШ арасындағы күрделі қатынастарды дұрыстап ұғыну үшін, келесі қысқаша
мәліметтерге зер салайық:
АҚШ-та ҚХР-мен саудада үлкен баланс дефициты бар. Өткен жылы АҚШ ҚХР-
дан $337,7 млрд. сомасына таураларды импорттаса, экспорт $69,7 млрд. құрды.
Яғни, қытайлармен әрбір американдық өнімді сатып алуға кеткен долларға,
американдықтар Қытай тауарларын сатып алу үшін 4,8 доллар жаратты. 2009 ж.
Қытайдың АҚШ-қа экспорты ЖІӨ-нің 6 % құрса, АҚШ-тікі ЖІӨ-нің 0,5 % құрды.
АҚШ ҚХР ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
I-тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы
5
1. Халықаралық қатынастар мен әлемдік
саясаттың космополитизациясы
5
1.2 Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары 9
II-тарау Қытай Халық Республикасының
сыртқы саясатынының басымды бағыттары
12
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен
Ресей Федерациясы: бәсекелес, әлде одақтас?
12
2.2 Қытай Халық Республикасы мен
Америка Құрама Штаттары: аймақтық держава vs супердержава 15
2.3 Тайвань — басты аймақтық проблема
18
III-тарау Қытай Халық Республикасы: аймақтық көшбасшыдан —әлемдік
супердержаваға
20
3.1 ҚХР экономикасы: жоспарлы саясат + нарықтық қатынастар = әлемдік
көшбасшы?
20
3.2 Қытай Халық Республикасындағы демографиялық ахуал
23
3.3 Қытай Халық Республикасының әскери саясаты
26
Қорытынды
30
Қолданылған әдебиеттер
31
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл реферат қазіргі кездегі
халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнына
арналған. Қытай Халық Республикасының XX ғасырдын соңы XXI ғасырдың
басындағы сыртқы саясатына талдау жасау — өте өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. ҚХР-ның сырткы саясаты Қытайдың мыңдаған жылдар бойы
жалғастырып келе жатқан дәстүрлі дипломатиялық ұстанымының негізінде жаңа
заманға сай үйлестірілген саясат. Қазіргі кезеңдегі ҚХР-ның халықаралық
деңгейде жүргізіп отырған сыртқы саясатының басты мақсаты - өздерінің
ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету негізінде мемлекетінің халықаралык беделін
арттыру, елінің ішкі саяси жағдайын тұрақтандырып, әлеуметтік деңгейін
жақсарту арқылы мемлекетінін жалпы қуатын нығайтуға бағытталған. ҚХР үшін
бейбіт тұрақты халықаралық жағдайдың сақталуы мен ішкі өнім құнының үрдіс
артып отыруы тиімді болмақ.
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылы бұрынғы КСРО үлгісінде
Қытайлық ерекшелікке сай құрылған. ҚХР құрылғаннан қазіргі кезеңге дейінгі
аралықта Қытай өзінің ішкі және сыртқы саясатында бірнеше кезеңдерді
басынан өткізді. Атап айтқанда социалистік қайта құрулар, ұлы мәдени
революция, әлеуметтік реформалар жүргізу және сыртқа қарай есікті ашық
ұстау, нарықтық экономикалық жүйені қалыптастыру сияқты кезеңдерден өтті.
Қазіргі таңда ҚХР-дың сыртқы саясатын мен экономикалық потенциалын,
сондай-ақ оның әлемдік сахнадағы мәртебесі мен беделін, болашақ әлемнің
супердержавасы ретінде зерттеу әрі маңызды, әрі өзекті болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты — қазіргі кездегі халықаралық қатынастар
жүйесіндегі Қытай Халық Республикасының орнын анықтау мен зерттеу болып
табылады.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
✓ Қазіргі халықаралық қатынастардың космополитизация үрдісін
зерттеу;
✓ Қазіргі халықаралық жүйенің проблемалары мен тенденцияларын
анықтау;
✓ ҚХР сыртқы саясатының басымды бағыттарын анықтап, Ресей және
АҚШ-пен қарым-қатынастарының табғатын анықтап, даму келешегін
зерттеу;
✓ ҚХР қауіпсіздігінің басты проблемасы — Тайвань мәселесін
зерттеу және оның шешілуінің мүмкін жолдарын қарастыру;
✓ ҚХР-дың болашақ әлемдік супердержава ретінде экономикалық,
демографиялық және әскери потенциалын анықтап, зерттеу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жұмысты дайындау барысында негізгі
ақпараттар мен мәліметтер көзі ретінде 16 әдебиет пен интернет желісінің
сайттары алынды. Негізгі әдебиеттер ретінде Страны и регионы мира в
современных международных отношениях, Л. Г. Арешидзеның Международные
отношения в Восточной Азии. Угрозы и надежды, А.В. Торкуновтың Современные
международные отношения кітаптары алынды.
Халықаралық қатынастардың қазіргі кездегі жүйесін айқындауда П. А.
Цыганковтың Международные отношения, К. С. Гаджиевтың Введение в
геополитику және Мировая политика и международные отношения на пороге
нового тысячелетия кітаптары қолданылды.
Қытай Халық Республикасының Ресей және АҚШ державаларымен қарым-
қатынасы Страны и регионы мира в современных международных отношениях
кітабында айқын сипатталса, Қытайдың әлемдік супердержава рөліндегі
экономикалық, әскери және демографиялық потенциялы жөніндегі тараулар
Энциклопедия нового Китая, Современный Китай: экономика, демография и
внешняя политика кітаптары және интернет желісінің ақпараттары көмегімен
жазылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық әдістері. Зерттеу жұмысының
методологиясы тарих, халықаралық қатынастар және саясаттану ғылымдарының
қазіргі замандағы теориялық-методологиялық принциптеріне негізделді.
Зерттеу жұмысында тарихи деректік материалдар мен құжаттарды ғылыми
тұрғыдан жинақтау, сараптау, салыстырмалы тарихи талдау және қорыту
әдістері кеңінен қолданды. Зерттеу жұмысында бұл әдістердің, әсіресе
салыстырмалы-тарихи әдістің қолданылуы тарихи құбылыстардың деңгейін және
олардың даму бет алысын айқындауға, зерттеу нысанының ең негізгі бағыттарын
ашуға, оларды бір жүйеге жинақтауға мүмкіндік берді. Мемлекеттердің
басшыларының сөздерін зерттеу үшін контент-анализ және ивент-анализ
әдістері қолданылған. Ақпарат пен фактілерді зерттеу мен таңдау барысында
салыстырмалы әдістің қолданылуы ерекше маңызға ие болды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы жоспардан, кіріспеден,
негізгі бөлімі үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі — 30 бет.
I-тарау Халықаралық қатынастардың жаңа жүйесінің қалыптасуы
1. Халықаралық қатынастар мен әлемдік саясаттың космополитизациясы
Халықаралық қатынастардың дәстүрлі Вестфаль жүйесінің өзгеруі, бүгінгі
таңда әлемдік саясаттың мазмұнын ғана емес, сондай-ақ оның субъектеріне де
әсерін тигізуде. Үштен астам ғасырлар бойы, халықаралық қатынастардың басты
акторлары ретінде мемлекеттер болып келіп, ал әлемдік саясат —
мемлекетаралық қатынастардың құралы ретінде қызмет етсе, соңғы жылдары
белгілі бір ұлтқа тән емес, көбінесе космополиттық болып келетін
трансұлттық компаниялар, халықаралық жеке қаржы институттары мен
мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдар оларды ығыстырып жатыр.
Егер бұрын экономикалық гиганттарды белгілі бір мемлекеттің құрылымына
қатыстыруға болса, қазір олар мұндай анықтамаға келуден қалды. Себебі,
олардың қаржы капиталы — трансұлттық, менеджерлері — әр-түрлі ұлттардың
өкілдері, ал өнеркәсіптері, штаб-пәтерлері мен маркетинг жүйелері жиі әр-
түрлі континенттерде орналасады. Олардың көбісі өзінің ұлттық емес,
керісінше өз корпарациясының жалауын желбірітіп көтереді. Үлкен немесе кіші
дәрежеде, космополитизация немесе оффшоризация үрдісі, әлемнің анағұрлым
барлық дерлік корпорацияларына өз әсерін тигізді. Соған сәйкес, олардың
белгілі бір мемлекетке қатысты патриотизмі де азайды. Әлемдік трансұлттық
қауымдастықтардың тәлімін мен әрекеттерін, маңыздылығы бойынша Халықаралық
Валюта Қоры (ХВҚ) мен Үлкен Сегіздіктің (G8) шешімдерімен теңестіруге
болады.
Бүгіңгі таңда, “Greenpeace” халықаралық мемлекеттік емес ұйымы
“жаһандық экологиялық сақшы” ролін сәтті ойнап, осы саладағы барлық
мемлекеттер қабылдауға мен мойындауға мәжбүр болатын басымдықтарды
белгілейді. “Халықаралық амнистия” қоғамдық ұйымы, БҰҰ-ның адам құқығы
жөніндегі мемлекетаралық орталығымен салыстырғанда ықпалы көбірек. Ал CNN
теледидарлық компаниясы, өз бағдарламаларында “шетелдік” терминін
қолданудан бас тартты, себебі бұл компания әлемнің көптеген елдерін
“отандық” деп санайды. Әлемдік шіркеулер мен діни ұйымдардың ықпалы
кеңейіп, олардың беделі де өсуде. Көптеген адамдар бір мемлекетте дүниеге
келіп, басқа елдің азаматтығын алып, мүлдем басқа мемлкетте жұмыс істеуде.
Адамдарға жиірек, үйдегі көршілермен қарағанда, басқа континенттегі
адмдармен интернет арқылы сөйлескенге ыңғайлырақ. Алайда космполитизация,
адамзат баласының ең жаман бөлігіне де өз әсерін тигізді. Халықаралық
террористтік ұйымдар, трансұлттық қылмыс пен наркомафияларда отан жоқ, ал
олардың халықаралық ахуалға әсері жыл сайын өсуде. [1, с. 76-85]
Осының барлығы, Вестфаль жүйесінің негізгі принципін — егеменділік,
яғни мемлекеттің ұлттық шекаралар шеңберінде жоғарғы төреші мен халықаралық
қатынастарда ұлт атынан жалғыз өкіл ретінде шығу құқығын бұлғаңдатады. Бұл
өз кезегінде “ұлттық егеменділіктің шайылуына” алып келуде. ЕҚЫҰ, Еуропа
Кеңесі сияқты халықаралық ұйымдардың шеңберінде немесе аймақтық интеграция
үрдісінің барысында мемлекеттер өз егеменділігінің бір бөлігін
мемлекетаралық институттарға ерікті түрде береді. Мұның барлығы, соңғы
жылдары жаһандық масштабтағы “егеменділіктің диффузиясы” атты стихиялы
үрдісіпен толықтырылып жатыр.
Қазіргі кезде пайда болған көзқарас бойынша, халықаралық қауымдастық
Әлем Құрама Штаттарының ұзақ мерзімді қалыптасу перспективасымен бірге,
әлемдік саясаттың жаңа жоғары деңгейіне шығуда. Басқа сөзбен айтқанда, әлем
демократиялық принциптердің құрылуы мен қызметі бойынша Интернетке ұқсас
жүйеге ауысады. Халықаралық қатынастардың болашақ жүйесінің прообразы
ретінде Еуропалық Одақты қарастырған жөн. Қалай болмағанымен де, әлемдік
саясаттың жаһандануы мен космополиттық компоненттың маңыздылығының өсуі,
жақын арада мемлекеттерді олардың әлемдік қауымдастықтағы орны мен ролін
қайта қарастыруға мәжбүрлейді.
Шекара транспаренттілігінің өсуі, трансұлттық сұхбаттың
интенсификациясының күшейуі, ақпараттық революцияның технологиялық
мүмкіндіктері әлемдік қауымдастықтың рухани салада жаһандануына алып
келеді. Басқа салалардағы жаһандану халықаралық экономикалық және саяси
үрдістердің жаңа сапасын түзеді. Бүгінгі күнде адам құқықтарының
доктринасын ұлттық егеменділіктен жоғары қоюға болады. Капитализм мен
коммунизм арасындағы жаһандық идеологиялық күрестің аяқталуы, ғалымдар мен
зерттеушілер арасында қазіргі кездегі халықаралық қатынастардың жүйесі
жайлы бірқатар кзөқарастар мен пікірталастарды туғызды.
Әзірге халықаралық қатынастар ғылымында жүйелілік көзқарас ішкі және
сыртқының қарапайым дилеммасынан аспайтын эмпиризмнің (тәжіребиеге
сүйенушілік) әлсіз ғана талпынысы болып отыр. Негізінен халықаралық
жүйелердің классикалық түсінігі халықаралық субъектілердің (ең алдымен
мемлекет) белгілі бір жиынтығы дегенді білдіреді. Соңғы кездегі ғылыми ой
бұған көп жаңалық қоса алған жоқ. Дегенмен жүйелілік көзқарас халықаралық
қатынстарды сараптаудың оңтайлы тәсілдерінің бірі ретінде саналады. [2, с.
111-113]
Қазіргі заманда жаһандық халықаралық жүйе дүниежүзілік үрдістерде
анықтаушы фактор болып отыр. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін КСРО мен
АҚШ арасындағы өткір бақталастыққа негізделген екі полюсті жүйенің
қалыптасуы және отаршылдық жүйенің ыдырауның арқасында көптеген Азия,
Африка елдерінің еркін акторларға айналуы жаһандық жүйені өміршең
құбылысқа айналдырды. Бүгінде бұл жүйе үлкенді-кішілі мемлекеттердің ішкі
және сыртқы саясатына ықпалын тигізетін, шектеу қойып, қысым жасайтын күш
екені белгілі.
Қазіргі кездегі халықаралық қатынастарды жүйелеу мен болжау көптеген
ғалымдар арасында пікір талас пен дауларды тудырып отыр. Мәселен орыс
ғалымы Уткин болашақ халықаралық жүйенің дамуының 4 сценарийлерін атап
көрсетеді:
➢ Бір полюсті жүйе — АҚШ көшбасшылығымен;
➢ Биполярлы жүйе — АҚШ және ЕО пен Қытай арасындағы басшылықпен;
➢ Көпполюсті әлем — Ресей, Қытай, Германия, Үндістан, Бразилия
басшылықтарымен;
➢ Өркениеттер әлемі.
Ал әйгілі американдық саясаткер және геосаясаткер Фрэнсис Фукуяма
өзінің аты-шулы “Тарихтың ақыры” еңбегінде, Қырғи қабақ соғыстың
қорытындыларын факт ретінде келтіре отырып, ол бүкіләлемдік тарихты
либералды демократияға жетуімен аяқтады. Өзінің концепциясында ғалым
либералды демократияны, либералдык иституттарды, нарықтық экономиканы,
халықаралық құқық пен жалпы либерализмді әмбебап ұғымдар ретінде атап
шықты. Яғни, қазіргі кездегі халықаралық жүйе мен оның болашақ формасы
демократиялық тұрғыдан дамып жатқанын көрсетті. Оған қоса, автор барлық
мемлекеттердің дәстүрлі либерализмнің легитимизм, демократия және т.б.
принциптеріне сүйену қажет екендігін атап көрсетті. Яғңи, бір сөзбен айтсақ
“Адам баласының идеологиялық эволюциясының аяқталуы және адамзат
басқаруының ақырғы формасы — батыс либералды демократиясының
универсализациясы”.
Әрине халықаралық қатынастардың болашғы жөнінде Гарвард университетінің
профессоры С.Хантингтонның “Өркениеттер қақтығысы” атты концепциясы ерекше
қызық болып табылады. Бұл концепция бойынша болашақта халықаралық
қатығыстар жекеленген мемлекеттер немесе блоктар арасында емес, мәдениеттер
яғни өркениеттер арасында өтеді. Ол конфликттердің себебіне идеология мен
тіпті экономиканы жатқызбайды. Ғалымның айтуы бойынша болашақта әлем
келбеті жеті-сегіз өркениеттердің әсерінен өзгереді: батыс, конфуцийлік,
жапондық, мұсылман, индуисттік, православиялық-славяндық, латынамерикалық
және мүмкін африкандық. Міне болашақ халықаралық қатынастардың табиғаты,
сипаты мен даму тенденциясы осы акторлардың арасында шешіледі.
Қорытындылай келгенде, бірыңғай әлемдік қауымдастықтың құрылуы,
демократизацияның жаһандық толқындары, әлемдік экономиканың жаңа сапасы,
радикаолды демилитаризациялау мен күш қолдану векторының өзгеруі,
халықаралық қатынастардың жаңа мемлекеттік емес акторлардың пайда болуы
қазіргі кездегі халықаралық жүйені күрделендірумен қатар, оның жалпы нақты
анықтамасын белгілеуін қатты қиындатады:
✓ Халықаралық қатынастар онымен қоса халықаралық жүйе уақыт
өтуімен күрделене береді, соған сәйкес оларды болжау ғалымдар
алдында үлкен қиындықтар туғызады.
✓ Халықаралық қатынастардың дамуы тұрақты үдеріс емес, сондықтан
қазіргі кездегі жүйені бір сөзбен анықтауға мүмкін емес.
✓ Қазіргі кездегі халықаралық жүйе кең ауқымды ұғым, ол өзінің
бойына мыңдаған жылдардың тарихын мен тәжірибесін сіңірген, ол
адамзат баласымен бірге дамып келе жатыр.
Соншалықты қиыншылықтарға қарамастан, болашақ халықаралық қатынастардың
тағдыры Самюэль Хантингтонның концепциясы бойынша шешілеуі ықтимал. Себебі
бүгінгі күнде-ақ көптеген қақтығыстар идеологиялық емес мәдени, өркениет
деңгейінде өтіп жатыр. Ал мәдениет пен өркениеттің негізінде әрқашанда дін
жатты. Барлық соғыстар дін себебінен туындаған. Бұл ежелден келе жатқан
процесс. Сондықтан халықаралық қатынастардың ғана емес жалпы болашақ
өмірдің бейнесін уақыт көрсетеді. Уақыт өз атына қарамастан шексіз
категория болып табылады. [3, с. 584-585]
2. Қазіргі халықаралық жүйе: проблемалары мен даму тенденциялары
XX ғ. аяғы әлемдік сахнадағы түбегейлі саяси өзгерістермен тұспа-тұс
келді. Бұл 1980-1990 ж. демократизация толқыны, Еуропадағы (Югославия мен
Молдовада) қақтығыстар мен дағдарыстар арқылы өткен дезинтеграциялық
үрдістер. Дезинтеграциямен қатар, Батыс Еуропадағы интеграциялық
процесстердің ары қарай дамуы. Сонымен қатар, белгілі халықаралық
ұйымдардың белсенділігінің жоғарылауы. Мысалы, НАТО-ның Косово
қақтығысындағы ықпалы мен БҰҰ-ның әрекетсіздігі. Сонымен қатар, ғаламдық,
аймақтық және белгілі бір мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздіктеріне төніп
тұрған жаңа қауіп-қатерлер бар. Бұл — халықаралық терроризм, ЖҚҚ мен
ядролық қарудың тарату-таратпау мәселесі.
Қазіргі әлемдегі тенденциялар неге байланысты? Бүгінгі таңда бұл
мәселеге қатысты көптеген пікірталастар мен даулар бар. Маңыздылығы жоғары
өзгерістердің ішінде, екі тенденцияның орны ерекше:
• Қазіргі әлемнің жаһандануы;
• Әлемдік сахнада мемлекетаралық пен мемлекеттік емес акторлар саны
мен рөлінің өсуі.
Бұл екі тенденция бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен, олар дербес
дамып, әрекет етеді. Қалған тенденциялар осы екеуінің туындысы болып
табылады. Мәселен, ішкісаяси және халықаралық өмірдің демократизациялану
мүмкіндігі, бір жағынан, ақпараттық жүйелер мен байланыс құралдарының, ал
екінші жағынан саяси шешімдерді қабылдау үрдісіндегі мемлекеттік емес
қатысушылардың рөлінің өсу есебінен жүзеге асты.
Интеграциялық үрдістер де, алдымен жаһандумен қамтамасыздандырылады.
Айқын дәлел ретінде, Еуропалық Одақ моделін келтіруге болады. Екінші
дүниежүзілік соғыстың аяқталуынан кейін, осы интеграциялық үрдістер алдымен
ішкі мемлекеттік шекараларды бұзып, экономиканы, содан кейін басқа да
салаларды жаулап алды. [4, с. 156]
Оған қоса халықаралық қатынастардың даму тенденцияларының негізгілеріне
келесілерді жатқызады:
• Әлемдік экономика мен саясаттағы халықаралық институттар мен
механизмдердің ролінің артуы (ХВҚ, ХДБ және т.б.);
• Еуропа, Азия-Тынық мұхит аймағы, Африка және Латын Америкасындағы
аймақтық және субаймақтық интеграцияның дамуы;
• Аймақтық державалардың әскери-саяси бәсекелестігі;
• Сепаратизм, халықаралық терроризм, этноұлттық және діни
экстремизмнің өсуі.
Жалпы қылмыстылық 80 ж. Бастап жыл сайын 5 %-ға өсуде. Жаңа заманның
тенденциясы бұл — қылмыстың ұйымдасқан түрі мен трансұлттық қылмыскерліктің
өсуі. Қазiргi кезде әлемде таралған қылмыстардың өте қауiптi түрі
халықаралық терроризм. Тек 90 ж. террористік ұйымдар мен экстремисттік
бағыттағы топтардың саны 500 жуық болды. Он жыл ішінде олар халықаралық
терроризмнің 6500 актісін ұйымдастырды. Мұндай лаңкестіктің нәтижесінде
5000 адам қаза тауып, 11000-нан астам адам жарақат алды. Террористтердің
қолдарынан Джон және Роберт Кеннеди, Альдо Моро, Индира және Раджив Ганди,
Мартин Лютер Кинг сынды мемлекеттік және саяси қайраткерлер қаза тапты.
Оған қоса АҚШ-тағы 2001 ж. 11 қыркүйекте өткен террористік әрекет бүкіл
әлемді дүр сілкіндіріп, барлық мемлекеттердің қауіпсіздікке байланысты
ұстанымдарын қайта қарауға әкеп соқтырды.
Адамзат баласы XX ғасырдың екiншi жартысында шын мәнінде жаһанды
масштабтағы мәселелермен жүздесті. Яғни бұл үдерістер, қоғам мен табиғат,
адам мен қоршаған орта, әлеуметтік орталар — халықтар, ұлттар және
мемлекеттер арасындағы өзара әрекеттесулерді қамтиды.
Соңғы он жылдықтарда әлемдегi экологиялық ахуал кенет нашарлап кетті.
Табиғи ортаны және оның ластануына адамдар қызметтiң әсерi қиратушы, бiр
қатар жағдайдаларда қайтымсыз сипат алды. Табиғи қорлардың тиімсіз жұмсалуы
ғаламшардың табиғи потенциалына болып көрмеген қауіп-қатер төндірдi.
Әлемдегi халықтың тез өсуi, адамдар массаларының керектi азықтар өндiрiстiң
тиiстi үлкеюiнің және қамтамасыз ету шарттарының орындалмауы
сәйкестенбейді. Әлемдегі бай мен кедей тап арасындағы жіктің өсуі,
планетадағы экологиялық және демографиялық проблемалардың шешілуіне
бірқатар қиындықтар туғызады. Адам баласы үшiншi мыңжылдықтың қарсаңыда
жаңа әлемдік проблемаларды басынан кешіктіруде. Трансұлттық қылмыс,
халықаралық терроризм, есірткілердің заңсыз айналымы бүгінгі күнде
дүниежүзінің әр түрлі елдер мен аймақтардың азаматтардың қауіпсіздігіне
қауіп төндіреді.
Бұл мәселелердің барлықтарында келесі ортақ ерекшеліктер бар:
✓ Олар жаһандық сипатқа ие, яғни бұл мәселелер барлық
мемлекеттердің мүдделерінің ажырамас бөлшектері;
✓ Адамзат баласының болашағына зор қауіп-қатер төндіреді;
✓ Бұл мәселелер мен проблемалар дереу шешім табуды қажет етеді;
✓ Олар барлық мемлекеттердің, яғни ұжымдық әрекеттердің
орындалуын талап етеді.
Қазіргі таңда халықаралық преблемаларды келесідей топтастыруға болады:
Қоршаған орта. Адамдарды қоршаған ортаның нашарлауы оның барлық
компоненттеріне өз әсерін тигізді: атмосфера және климат, су ресурстары мен
Әлемдік мұхит, Жердің топырақ қабаты мен оның құнарлығы, жануарлар мен
өсімдіктер әлемі.
Энергетикалық қамтамасыз ету. Адамзат баласының тарихында энергиямен
қамтамасыз етудің мәселесі алғаш рет пайда болған жоқ. Өз уақытында
көптеген мемлекеттер ағаштың сарқылуына байланысты отын дағдарысын басынан
кешірген. Алайда проблеманың мәні мен негізі келесі факторлармен
түсіндіріледі:
Біріншіден, минералды отын өндiрiсiнiң табиғи-географиялық шарттарының
нашарлауындағы жалпы алғанда, геологиялық барлау және өте алыс жердегi
энергия жұқтырушыларының тасымалдауына шығындардың түбегейлi өсу
салдарлары.
Екіншіден, әлемнiң энергетикалық қорлардағы қажеттiліктердi
қанағаттандыру көбiнесе экстенсивтi жолымен өтті — яғни, айналымға жаңа
энергетикалык қорлардың көлемдерiн тарту жолымен жүзеге асырылды. Осылайша
кез-келген отын немесе энергия көзі үнемсіз, қалай болса солай өңделіп,
жұмсалды.
Үшіншіден, әлемдегi энергияны тұтыну масштабтардың кеңейуімен табиғи
ортаның ластануы да кенет өстi.
Азық-түлiк қауiпсiздiгi. Тұрғындардың үлкен массаларының ашаршылықтың
периодты жарқ етулерi, созылмалы жеп бiтiрмеу, азық-түлiктiң тапшылығына
әкеп соғады.
Демографиялық жылжулар. Жаһандық мәселелер, жоғарыда көрсетілгендей,
демографиялық ахуалмен тығыз байланысты. Халық санының өсуі, оның құрылымы
мен динамикасындағы өзгерістер, қоршаған ортаға, табиғи ресурстардың
жағдайына, энергетикалық қамтамасыз етуге, азық-түлік қауіпсіздігіне
тікелей өз әсерлерін тигізеді.
Жаппай қыру, ядролық және т.б. қарулар. Жаңа соғыс қаруларының пайда
болуы мен дамушы мемлекеттердің ядролық қаруға қол жеткізуі ғаламдық
қауіпсіздікке қауіп төндіріп, оның кепілін беруін қиындатады.
Аймақтық және жергілікті қақтығыстар. Мұндай проблемалар жаппай
адамдардың қырылуына ғана емес, босқындар мәселесіне де әкеп соғады.
Қақтығыстар көп жағдайларда гуманитарлық катастрофаларға ұласып кетеді.
Ғаламдық мәселелердiң шешiмiн табуда халықаралық ынтымақтастықтың
тиiмдiлiгi, көпшiлiгiнде халықаралық жағдайдың ортақ күйiнен тәуелдi
болатын негiзiнен халықаралық қатынастардың өзінен тікелей байланысты.
Әлемнің түкпір-түкпірінде жергілікті және аймақтық қақтығыстар жалғасуда.
Азаматтық соғыстардың қаупі де әлі сақталуда. Яғни, бір сөзбен айтқанда
адмзат баласының алдында әлі де көптеген қиындықтар мен шешілмеген
мәселелер бар. XXI ғ. Басында жалпы ғаламдық проблемалар мен халықаралық
тұрақтылықтың проблемалары бір-бірімен тығыз байланысқан. Әлемдік
қауымдастық жаһандық қауіпсіздікті қажет етіп отыр, алайда тек саяси мен
әскери қауіпсіздікті ғана емес, оған қоса экологиялық, экономикалық және
әлеуметтік. [5, с. 17-47]
II-тарау Қытай Халық Республикасының сыртқы саясатынының басымды
бағыттары
2.1 Қытай Халық Рспубликасы мен Ресей Федерациясы:бәсекелес, әлде
одақтас?
Бүгінгі таңда Қытай-Ресей қарым-қатынастарының айқын сипаты — тұрақты,
әрі тығыз әріптестікке қарай бағытталған. Бұл аймақтағы белгілі бір
геосаяси факторлармен түсіндіріледі:
➢ АҚШ-тың экономикалық және әскери үстемдігі, оған қоса оның
әлемдік аренадағы гегемонисттік саясаты Ресей мен Қытайды
екіжақты саяси қатынастарын нығайтуға итермелейді;
➢ Халықаралық аренадағы позициялардың ұқсастығы;
➢ Экономикалық дамудың әріптестік қажеттілігін орындаудағы сауда-
экономикалық байланыстарының ынтымақтастығы;
➢ Сепаратизм проблемасындағы бірегейлік.
Қытай мен Ресей екіжақты декларацияларында, көпполярлыққа бағытты
ұстауменен қатар, орталық роль БҰҰ-ға берілген, қазіргі халықаралық
қатынастар жүйесінің сақталуын қалайтынын анық білдіреді. Алайда, екі ел де
Қауіпсіздік Кеңесінде өзінің позицияларымен, одақтастарына толық қолдау
көрсете алмайды. Соңғы Ирак дағдарысы кезінде, Қытай Парсы шығанағындағы
соғысқа қатысты өзінің қарсылығын бірден айқындап, американ-британдық
резолюциясына кедергі көрсетпей, Қауіпсіздік Кеңесінде Франция, Германия
және Ресейді толық қолдайтынын ашықтан-ашық айтты. Осыған ұқсас саясатты
Пекин ертеректе де қолданды, мысал үшін АҚШ-тың ПРО-дан шығуы туралы
пікірталас кезінде.
Ресей-Қытай қатынастары әріптестікпен ғана емес, сондай-ақ
бәсекелестікпен де сипатталады. Олар Батыспен қарым-қатынастарын нығайтып,
өздерінің позицияларын күшейтуге тырысады. Ирак дағдарысы, екі ел де АҚШ-
пен қарым-қатынастарын құртпауға мүдделі екендігін көрсетті. Ресей үшін,
бұл көбіне саяси және мәртебелік мәселеге қатысты болса, Қытай үшін бұл
жерде экономикалық құштарлық жатыр.
Қытай даму стратегиясының басты бағыты — экономикалық дамыған
мемлекеттер болып табылады. Яғни, бұл АҚШ-пен қоса, НАТО-ның барлық
мемлекеттерімен экономикалық ынтымақтастықты нығайтуды білдіреді. Себебі,
тек осы мемлекеттер ғана Пекиннің орасан зор жоспарларын жүзеге асыра
алады. Міне, сол себептен Пекин Вашингтонмен ашықтан-ашық конфронтацияға
бел бумайды. Қытайға АҚШ-ты саяси, экономикалық, интеллектуалды,
технологиялық және әскери маңыздылығы жағынан жоғалту тиімді емес. Бұл
параметрлер бойынша Ресей АҚШ-пен бәсекелестікке түсе алмайды. Батыстың,
алдымен АҚШ-тың қаржылық, экономикалық, технологиялық көмегінсіз Қытайға
өзінің ауқымды реформаларын іске асыру қиынға түседі. Саяси маневр ретінде
Ресеймен жақындасу, Азияда өз позицияларын сақтау, оған қоса АҚШ-тан
қосымша дивидендтерді шығару Қытайдың ұзақ мерзімді сценарийі болып
табылады.
Жаһандық тұрғыдан, Қытай мен Ресей арасындағы екіжақты ынтымақтастықтың
дамуын тежейтін немесе бөгейтін фактор бұл — екі елдің де басқа
мемлекеттерге инвестициялық тәуелділігі. Бұл проблема Мәскеу мен Пекинді
шетелдік инвестициялар үшін бәсекелестікке түсуге мәжбүрлейді. Қазіргі
кезде Қытай инвестиция салу жағынан тартымдырақ мемлекет болып табылады. Ал
жоспарланып отырған, қытай қор нарықтарының либерализациялау үрдісі, бұл
сипатты тіптен арттыра алады. Осыған сәйкес, Қытайдың қарқынды дамуы, екі
ел арасындағы эконмикалық және әскери қатынастардағы күш балансының өзгеруі
жайлы Ресейді мазалап отыр. Алайда, ресейлік-американдық стратегеиялық
қарым-қатынастардың сәтті дамуы жағдайында, әлемдік несие беру нарықтарында
Ресей Қытайдың үлкен бәсекелесіне айналады. Қазіргі таңда, екі елдің
арасындағы “стратегиялық әріптестік” туралы декларация әскери-саяси сипатқа
ие болып жатыр. Сонымен қатар, Ресей үшін де, Қытай үшін де, бір-бірімен
қатынастарды дамытудан гөрі, Батыспен ынтымақтастанған жөн. [6, с. 232-244]
Қытай супердержаваға айналу ұмтылысында, оған қарсы басқа күш
орталықтары, алдыменен АҚШ шығатынын анық түсінеді. Бұл қарсылықтан өту
үшін, Қытайға басқа ірі державалардың қолдауы керек. Тұрақты түрде пайда
болатын Пекин мен Мәскеу арасындағы қауырттылық, американ-қытай қарым-
қатынастарындағы саяси және экономикалық қарама-қайшылықтарға байланысты
болып табылады. Бұл өз кезегінде, Ақ үймен өтіп жатқан саяси саудаласуда өз
позицияларын нығайту үшін, Қытай үкіметін Мәскеумен жақындасуға
мәжбүрлейді. Мәскеумен тығыз қарым-қатынастардың орнауы, ҚХР-ға солтүстікте
стратегиялық қорғаныстың қамтамасыздығын беріп, оңтүстік пен оңтүстік-шығыс
бағытта топталуына мүмкіндікті береді.
Бұл факторлар Ресей мен Қытайды аймақтық өзара байланыстарға
итермелейді. Екі елдің мүдделері, тап Орталық Азия аймағында қиылысады,
сонымен қатар бұл аймақта басқа державаның — АҚШ-тың мүдделері мен ықпалы
байқалады. [7, с. 81]
Қытай АҚШ-тың Орталық Азияда бекінуінде мүдделі емес. Бұл жерде
Ресейдің де көзқарасы Қытаймен келіседі. Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказда
АҚШ ықпалының өсуі, сонымен қатар кейбір елдердің Вашингтонмен
ынтымақтастықты дамутыдағы ұмтылысы, Ресей мен Қытайдың бұл аймақта саяси
және экономикалық ықпалын қатты шектейді. Қытай Орталық Азия аймағына
қатысты саясаттың келесін басымдықтарын белгілейді:
❖ Аймақта дәстүрлі Қытай мүдделерінің танылуы;
❖ Вашингтон мен оның НАТО бойынша одақтастарының экспансиясына
қарсылық көрсету;
❖ Аймаққа Түркия, Иран және т.б. мемлекеттердің енуіне қарсы ара-
салмақ күшті құру;
❖ Каспий бессейнінің мұнай нарығына шығу жолдарын белсендіру.
Қытайдың Орталық Азия аймағында өз ықпалын күшейту құралдарының бірі —
ШЫҰ болып табылады. Қытайдың ШЫҰ-ғы мүделлері екі саламен шекетеледі:
ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық даму. Қытай, Ресей секілді, көп жылдар
бойы ислам терроризмі мен Шыңжан Ұйғыр Автономиялы Ауданындағы сепаратизм
проблемасын бастан кешіруде.
ШЫҰ шеңберінде Ресей мен ҚХР ынтымақтастығы, бұл ұйымның жұмысын
нығайту мен дамуындағы басты фактор болып табылады. Бірақ, Ресей мен Қытай
әлі де ШЫҰ-ны түрліше қабылдайды. Қытай үкіметі ШЫҰ-ға үлкен мән беріп,
тіпті оны Қытайдың қатысуымен өтетін аймақтық интеграцияның моделі ретінде
қабылдаса, Ресей бұл жобаға төмен байсалдылықпен қарайды. Себебі, РФ-ның
бұл аймақта басқа да ықпал ету құралдары бар.
Қытай-Ресей қарым-қатынастарына талдау жасаған кезде, олардың
экономикалық ынтымақтастығын ерекшелеген жөн. Екі ел арасындағы сауда-
экономикалық қатынастар соңғы үш жылда динамикалық дамумен сипатталды.
Алайда Ресей мен Қытайдың қарсылық сауда көлемінің салыстырылуы, сауда
құрылымының тұрақсыздығын көрсетеді:
• Ресей мен Қытай арасындағы тауар айналымының екі есеге өсуі
(соңғы екі жылда 11 млрд-тан 21 млрд. долларға өсті) Қытайға
Ресей экспортының өсуіменен шарттасады;
• Қытайға Ресей экспортының өсуі, экспорт құрылымының шикізат
тобына қарай ауысуымен сүйемелденеді;
• Ресейге Қытай экспортының өсуі, керісінше дайын тауарлар үлесінің
өсуіменен сипатталады;
• Тауар айналымында Ресей үлесінің төмендеу тенденциясы байқалады;
Энергетикалық сектордағы байланыс, Ресей энергоресурстардың Қытайға
тапсырысымен ерекешеленеді (2009 ж. Қытайға 10,8 млн. тонна мұнай
жеткізілді). Қытайға энергересурстарды импорттау бойынша Ресей 4 орынды
иемденеді. Ресейдегі Қытай инвестициялары негізінен табиғи ресурстарды
игеру, орман шаруашылығы, байланыс құралдарының өндірісі, ауыл шаруашылығы,
тоқыма өнеркәсібінде, тауар мен қызмет көрсету саласында, объектілерді
құрастыруда шоғырланған. Ал Ресей өз инвестицияларын болса, негізінен
жұмысшы күшін көп қажет ететін экспорттық өндірістерге салады: құрылыс
материалдары, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, химия өндірісі және т.б.
Міне, бүгінгі таңда Ресей-Қытай қарым-қатынастары негізінен,
экономикалық пен әскери-саяси ынтымақтастыққа негізделген. Сыртқы саясатты
жүргізудегі ұқсастықтар бар болғанымен де, екі елдің әледмік сахнадағы
позициялары дербес болып табылады. [8, с. 113-119]
2.2 Қытай Халық Республикасы мен Америка Құрама Штаттары: аймақтық
держава vs супердержава
ҚХР-да реформалау мен ашық саясат принципі басталысымен, Қытай-АҚШ
қарым-қатынастарының дәуірі басталады. 1978 ж. Пекин мен Вашингтонда
жарияланған құжатта, ҚХР мен АҚШ арасында дипломатиялық байланыстардың
орнатылуы туралы мәлімденген. Осы құжатта айтылғандай, Вашингтон ҚХР
үкіметін Қытайдың жалғыз заңды үкіметі ретінде танығанымен, Тайвань
халқымен мәдени, сауда және т.б. ресми емес байланыстарды қолдап отырады.
1979 ж. 1 қаңтарда ҚХР мен АҚШ арасында дипломатиялық байланыстар
орнады. АҚШ Тайваньды Қытайдың ажырамас бөлігі ретінде танып, Тайвань
үкіметімен байланыстарын үзіп, өзара қауіпсіздік шартын тоқтататынын
хабарлады.
Қытай-АҚШ қарым-қатынастарының дамуындағы зор секіріс 1980 ж.
жасалынды. Бұл негізінен, ҚХР-дың реформалау және ашық саясатымен
түсіндіріледі. Дәл осы кезден бастап, екі ел арасында саяси, экономикалық,
ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастық жандана бастайды.
Қазіргі кезде АҚШ-ҚХР қатынастары келесі жағдайлармен сипатталады:
❖ ҚХР-АҚШ қарым-қатынастары екіжақтылық шеңберінен шығып кетті.
Бүгін барлық мемлекеттер Қытай-Америка қатынастары екіжақты
қатынастардың ішіндегі ең маңыздысы екенін мойындайды. Бұл екі
елдің ынтымақтастығы жаһандық және аймақтық қауіпсздік пен
экономикада үлкен ролді ойнайды.
❖ ҚХР мен АҚШ экономикалары өзара тығыз байланысқан. 2001 ж. ҚХР-
дың ДСҰ-ға кіруіменен, оның сыртқы саудасы қарқынды дамып, орташа
жылдық 28,5 % өсімді құрайды. ҚХР мен АҚШ саудасы да динамикалық
түрде өсуде. Бұл екіжақты қатынастардың негізі болып, тітпен бір-
бірінсіз ажырамай дамиды.
❖ АҚШ-тың Тайваньға қатысты саясаты өзгеруде. 2003 ж.
желтоқсанында премьер Вэнь Цзябао АҚШ-қа ресми іссапармен келді.
Іссапар кезінде ол Дж. Бушпен бірге Ақ Үйде бірлескен
конференцияны өткізді. Буш Тайвань үкіметін сынап, жалпы бұл
мәселеде барлық елдің мүдделері қамтылатын біршама өзгерістер
басталатындығын атап өтті.
❖ АҚШ пен ҚХР арасындағы байланыстар үздіксіз кеңеюде. ҚХР-дың АҚШ-
пен қаржы, сауда, экономикалық, мәдени, білім беру, спорт, жеке
және туристтік байланыстары қайсыбір басқа елмен салыстырғанда
белсендірек. Америка-Қытай қатынастары мемлекет аралық қатынастар
болудан қалып, қоғамдар арасындағы ққатынастарға ұласты. Бұл
ынтымақтастық екі елдің бәсекелестігіне қарамастан, күннен-күнге
нығаюда.
Әрине, мемлекеттер арасында қысқа мерзімде жоюға келмейтін қарсыластық
пен түсініспеушіліктер бар екені сөзсіз. ҚХР мен АҚШ — қоғамдық
құрылымдары, адам құқығына байланысты идеолгиялары әр түрлі мемлекеттер.
ҚХР — ірі дамушы ел болса, АҚШ — әлемдегі жалғыз супердержава. Осыған орай,
ҚХР-дың дамуы, АҚШ-тың АТА-дағы ықпалының төмендеуіне әсер етеді. АҚШ мұны
түсініп, ҚХР-ды Тайвань мәселесі арқылы ауыздықтауға тырысып отыр.
Бұл қақтығыстың алғышарты ретінде, АҚШ-тың Raytheon ірі әскери-өндіріс
корпрорациясының Тайваньға жалпы сомасы 1,2 млрд. долларды құрайтын жаңа
қару-жарақтардың түрін сату жөніндегі келісімді атауға болады. Кейін, бұдан
да үлкенірек сомаға — 6,4 млрд. долларға қару-жарақтың сатылғаны белгілі
болды. 2010 ж. 30 қаңтарында ҚХР-дың жауапты реакциясы жарияланды. ҚХР СІМ
орынбасары Хэ Яфэй Пекиндегі АҚШ-тың елшісіне жолдаған нотасында,
американдық үкіметпен Тайваньға қару-жарақтардың ірі партиясын сату туралы
шешімі, “ҚХР мен АҚШ арасындағы қатынастар үшін байсалды келеңсіз
салдарларға алып келетіні” туралы хабарлаған болатын. Ары қарай қақтығыс
үдемелі сценарий бойынша жалғасты. 2010 ж. 2 ақпанда ҚХР СІМ Тайваньға қару-
жарақ сатқан амеикандық компанияларға қатысты санкциялар енгізетіні туралы
мәлімдеді. Бұған жауап ретінде, АҚШ мемлекеттік хатшысының орынбасары
Филипп Кроули, бұл қорғаныс қарулары Тайвань бұғазындағы қауіпсіздік пен
тұрақтылықты қаматамасыз ететіні туралы хабарлады.
Дипломатиялық пен әскери-саяси салалардағы асқынған қатынастар,
экономикалық қатынастағы дағдарысқа алып келді. 2010 ж. 4 ақпандағы Барак
Обаманың Демократиялық партияның сенаторларына арналған үндеуінде, АҚШ
әкімшілігі ҚХР-дың штаттар үшін сауда нарықтарын ашу мақсатымен ҚХР-ға
қатысты қатал саясат ұстанатынын хабарлады. [9]
2008-2010 ж.ж. экономикалық дағдарыс ҚХР мен АҚШ арасындағы
ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндігін ашты. Алайда олар ойдағыдай өткен жоқ.
2009 ж. 11 қыркүйекте АҚШ президенті Барак Обама, ҚХР-дан импортталатын
шиналар үшін баж салығын 35% -ға өсетінін хабарлады. Бұған жауап ретінде,
ҚХР үкіметі ДСҰ-ға арыз жолдады. Жаңа сауда соғысы басталып кетті. ҚХР мен
АҚШ арасындағы күрделі қатынастарды дұрыстап ұғыну үшін, келесі қысқаша
мәліметтерге зер салайық:
АҚШ-та ҚХР-мен саудада үлкен баланс дефициты бар. Өткен жылы АҚШ ҚХР-
дан $337,7 млрд. сомасына таураларды импорттаса, экспорт $69,7 млрд. құрды.
Яғни, қытайлармен әрбір американдық өнімді сатып алуға кеткен долларға,
американдықтар Қытай тауарларын сатып алу үшін 4,8 доллар жаратты. 2009 ж.
Қытайдың АҚШ-қа экспорты ЖІӨ-нің 6 % құрса, АҚШ-тікі ЖІӨ-нің 0,5 % құрды.
АҚШ ҚХР ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz