Қазпошта ақ-дағы дебиторлық қарыздарды аудиторлық тексеру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І.БӨЛІМ. «ҚАЗПОШТА» АҚ.НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ МЕН ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР МӘНІ.
1.1. «Қазпошта» АҚ.ның қаржы экономикалық
көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ...
ІІІ.БӨЛІМ. «ҚАЗПОШТА» АҚ.ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ
ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРУ.
3.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3. Басқа да дебиторлық қарыздар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І.БӨЛІМ. «ҚАЗПОШТА» АҚ.НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ МЕН ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР МӘНІ.
1.1. «Қазпошта» АҚ.ның қаржы экономикалық
көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ...
ІІІ.БӨЛІМ. «ҚАЗПОШТА» АҚ.ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ
ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРУ.
3.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3. Басқа да дебиторлық қарыздар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастардың жұмыс істеу шарттарында, бухгалтерлік есеп жүйесімен қаржы шаруашылық іскерлігін талдауды нақты реттеу, негізгі бөлімі болатын, өз кезеңіндегі экономикалық ақпаратсыз шаруашылық субъектілердің,қиын экономикалық механизмін басқару мүмкін емес. Берілген бухгалтерлік есеп пен қаржы–шаруашылық іскерлікті талдау, шаруашылық субъектілердің жұмысы олардың құрылымдық бөлімін оперативті басқару үшін, экономикалық жобалау мен ағымдағы жоспарды құру үшін және соңында,ел экономикасын заңды түрде дамытуды зерттеу үшін қолданады.
Өндірістің апатты құлауы, Қазақстандық халықтың шаруашылық жеке салаларын орау инфляция, жұмыссыздық өсімін жоғарылата отырып, ең маңыздысы шаруашылық субъектілері арасында тұрақсыз нарықтық қатынастарды тудырады.
Қазіргі кезде барлық шаруашылықпен айналысатындардың алдында тұрған өткір, актуалды мәселелердің бірі есеп айырысушылық–төлем операцияларымен тікелей байланысты сұрақ болып табылады, ал бұның нәтижесі ретінде – жалпы шаруашылық субъектінің жұмысын бақылау – бұл дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыз - шаруашылық субъектілер активтерінің маңызды бөлігі болып табылады. Сонымен бірге әрбір кәсіпорынның Қазақстандық баланстың құрылымында оның орны бар.
Дебиторлық қарыз - бұл дамушы шаруашылық субъектілердің актуалды тақырыптардың бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік іскерлікті жүзеге асыра отырып, мүліктік айналымның мүшелері – шаруашылық операцияларды жүргізу өлшемі бойынша тек салынған құралдарды ғана қайтармай, табыстарды да алады.
Бірақ та нақты жағдайда, әсіресе нарықтық экономикаға өтумен және өндірістің құлауымен, көптеген жағдай туындайды. Дебиторлық қарыз көптеген айларға, кейде жылдарға «тоқтап» қалады. Дебиторлық қарыз өсімі кәсіпорынның қаржылық жағдайын нашарлатады, ал кейде банкротқа да
әкеледі. Көптеген жағдайларда бұл дебиторлық және кредиторлық қарызды басқару жүйесінің жоқтығымен байланысты.
Айналым құралдарының мүшесі бола отырып, дебиторлық қарыз, айналым құралдарының айналысын қысқартып, кәсіпорынның табысын төмендетеді.
Сондықтан да бүгін шешімі шаруашылық субъектілердің қаржы жағдайын жақсартуға көмек бере отырып, маңызды проблемалар келесілер болып табылады:
1.Бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына өтумен байланысты, дебиторлық қарыздың есебін ұйымдастыру;
2.Дебиторлық қарыздың өсіміне ықпал ететін факторларды анықтауға бағытталған дебиторлық қарызды талдау және «тоқтап қалған» қарызды анықталмаған ликвидацияға бағытталған резервтерді анықтау.
Дипломдық жұмысты орындауда келесідей мақсаттар мен міндеттер алға қойылды:
- «Қазпошта» АҚ-ның құрылымы мен қаржылық жағдайын анықтау;
- Дебиторлық қарыздың мәнін ашу, маңыздылығын анықтау;
- «Қазпошта» АҚ-дағы дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру ерекшіліктерін қарастыру;
- Дебиторлық қарыздардың айналымдылығына талдау жасау және аудиторлық тексеру жүргізу бойынша тиімді әдістемені пайдалану.
Тақырыпты ашу мақсатында дипломдық жұмыста кіріспе, үш бөлім, қорытынды қарастырылды.
Нарықтық қатынастардың жұмыс істеу шарттарында, бухгалтерлік есеп жүйесімен қаржы шаруашылық іскерлігін талдауды нақты реттеу, негізгі бөлімі болатын, өз кезеңіндегі экономикалық ақпаратсыз шаруашылық субъектілердің,қиын экономикалық механизмін басқару мүмкін емес. Берілген бухгалтерлік есеп пен қаржы–шаруашылық іскерлікті талдау, шаруашылық субъектілердің жұмысы олардың құрылымдық бөлімін оперативті басқару үшін, экономикалық жобалау мен ағымдағы жоспарды құру үшін және соңында,ел экономикасын заңды түрде дамытуды зерттеу үшін қолданады.
Өндірістің апатты құлауы, Қазақстандық халықтың шаруашылық жеке салаларын орау инфляция, жұмыссыздық өсімін жоғарылата отырып, ең маңыздысы шаруашылық субъектілері арасында тұрақсыз нарықтық қатынастарды тудырады.
Қазіргі кезде барлық шаруашылықпен айналысатындардың алдында тұрған өткір, актуалды мәселелердің бірі есеп айырысушылық–төлем операцияларымен тікелей байланысты сұрақ болып табылады, ал бұның нәтижесі ретінде – жалпы шаруашылық субъектінің жұмысын бақылау – бұл дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыз - шаруашылық субъектілер активтерінің маңызды бөлігі болып табылады. Сонымен бірге әрбір кәсіпорынның Қазақстандық баланстың құрылымында оның орны бар.
Дебиторлық қарыз - бұл дамушы шаруашылық субъектілердің актуалды тақырыптардың бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік іскерлікті жүзеге асыра отырып, мүліктік айналымның мүшелері – шаруашылық операцияларды жүргізу өлшемі бойынша тек салынған құралдарды ғана қайтармай, табыстарды да алады.
Бірақ та нақты жағдайда, әсіресе нарықтық экономикаға өтумен және өндірістің құлауымен, көптеген жағдай туындайды. Дебиторлық қарыз көптеген айларға, кейде жылдарға «тоқтап» қалады. Дебиторлық қарыз өсімі кәсіпорынның қаржылық жағдайын нашарлатады, ал кейде банкротқа да
әкеледі. Көптеген жағдайларда бұл дебиторлық және кредиторлық қарызды басқару жүйесінің жоқтығымен байланысты.
Айналым құралдарының мүшесі бола отырып, дебиторлық қарыз, айналым құралдарының айналысын қысқартып, кәсіпорынның табысын төмендетеді.
Сондықтан да бүгін шешімі шаруашылық субъектілердің қаржы жағдайын жақсартуға көмек бере отырып, маңызды проблемалар келесілер болып табылады:
1.Бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына өтумен байланысты, дебиторлық қарыздың есебін ұйымдастыру;
2.Дебиторлық қарыздың өсіміне ықпал ететін факторларды анықтауға бағытталған дебиторлық қарызды талдау және «тоқтап қалған» қарызды анықталмаған ликвидацияға бағытталған резервтерді анықтау.
Дипломдық жұмысты орындауда келесідей мақсаттар мен міндеттер алға қойылды:
- «Қазпошта» АҚ-ның құрылымы мен қаржылық жағдайын анықтау;
- Дебиторлық қарыздың мәнін ашу, маңыздылығын анықтау;
- «Қазпошта» АҚ-дағы дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру ерекшіліктерін қарастыру;
- Дебиторлық қарыздардың айналымдылығына талдау жасау және аудиторлық тексеру жүргізу бойынша тиімді әдістемені пайдалану.
Тақырыпты ашу мақсатында дипломдық жұмыста кіріспе, үш бөлім, қорытынды қарастырылды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. №2732 1995жылдың 26-желтоқсанында Заң күшін иемденетін, ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп жөнінде» жарлығы.
2. 1998-2000 жылдарға ҚР-да бухгалтерлік есеп пен аудиттің дамуы мен жүзеге асуының мемлекеттік бағдарламасы жөнінде №3838 1998 жылдың 28 қаңтарындағы ҚР Президентінің жарлығы.
3. 1996ж.12.10. бухгалтерлік есеп жөнінде ҚР-ның Ұлттық комиссиясының дайындығы мен ұсынысы үшін окцептуалдық негіз №2 «ҚР бухгалтерлік есеп стандарты» - Алматы,-1996ж.
4. Бухгалтерлік есеп стандарты. ҚР Ұлттық комиссиясы. -Алматы,1996ж.
5. Методикалық кеңес берулер мен стандарттау және ҚР-ның бухгалтерлік есебі. -1997ж.
6. 14.01.97.ж. өзгерісі және толықтығымен Қаржы министірлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқамасы.
7. 1993ж. 24.08. министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған ҚР-ның ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс-сапарлық қызметі жөнінде нұсқамасы.
8. Аренс Э.А. «Аудит»: Оқу құралы
9. Байдибеков Ж.М. «Кредиторлық және дебиторлық борыш балансындағы айналым құралдарының тиімді жұмыс істеуі мен пайдалануы және есеп айырысу саясатын ақылмен реттеу есебімен кәсіпорынның өндірістік іскерлігінің дамуы», «Қаржы –қаражат»-2000\5-6.
10. Барышников Н.П. «Бухгалтер мен аудиторлық көмегіне хаттама» –методикалық құралдар, нормативтік құжаттар, коментариялар, проводкалар, мысалдар/ Н.П.Барышников- М:басылым «Филинъ»1998ж.
11. Данилевский В. «Аудит практикасы» Оқу құралы.
12. Дүйсембаев К.Ш. «Қаржылық есеп беру аудиті мен талдау» –Алматы-1998ж.
13. Дүйсембаева З.К., Ержанова С.М. «ҚР-ның кәсіпорында есеп саясаты»-Алматы -1999ж.
14. Дүйсембаева З. К. «Аудит жүйесіндегі қаржылық талдау» (1999ж-4).
15. Ефимова О.В. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын қалай талдау», -1993ж.
16. Кеннинг Дж. «Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
17. Ковалев В.В. «Қаржы анализі: капиталды басқару, инвестицияны талдау: есеп беруді талдау» –М:Қаржылар мен сттистика -1997ж.
18. Ковалева О.С. «Бухгалтерлік есеп және шаруашылық іскелікті талдау және аудит» -Болашақ -1994ж.
19. Коровин А.В. Аудиттегі қаржылық талдаудың ерекшелігі» Қаржылар-2000ж-8.
20. Косой А.М. «Дебиторлы–кредиторлылық борыш»/Ақша және несие-1998ж.
21. Кутерин Ж. «Кәсіпорында кредиторлық борышты реструктризациялау» Жалпы жолдар/кәсіпкер және құқық -1999ж.(10-11).
22. Ковалев В.В., Привалов В.П. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы» /экономика және маркетинг орталығы; 1995ж.
23. Лебедев К. «Дебиторлық борышты өткізудің түсінігі, құқықтық режимі мен механихмі» /шаруашылық және құқық-1999ж.-4.
24. Лебедев К. «Кредиторлық борышты өткізудің түсінігі мен механизмі» -1998ж-11.
25. Нурсеитов Э.О. «Дебиторлық борыштың аудит нәтижесі бойынша» 1995ж.-2.
26. Подольский В.И. «Аудит» -1997ж.
27. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі» Алматы -1997ж.
1. №2732 1995жылдың 26-желтоқсанында Заң күшін иемденетін, ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп жөнінде» жарлығы.
2. 1998-2000 жылдарға ҚР-да бухгалтерлік есеп пен аудиттің дамуы мен жүзеге асуының мемлекеттік бағдарламасы жөнінде №3838 1998 жылдың 28 қаңтарындағы ҚР Президентінің жарлығы.
3. 1996ж.12.10. бухгалтерлік есеп жөнінде ҚР-ның Ұлттық комиссиясының дайындығы мен ұсынысы үшін окцептуалдық негіз №2 «ҚР бухгалтерлік есеп стандарты» - Алматы,-1996ж.
4. Бухгалтерлік есеп стандарты. ҚР Ұлттық комиссиясы. -Алматы,1996ж.
5. Методикалық кеңес берулер мен стандарттау және ҚР-ның бухгалтерлік есебі. -1997ж.
6. 14.01.97.ж. өзгерісі және толықтығымен Қаржы министірлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқамасы.
7. 1993ж. 24.08. министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған ҚР-ның ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс-сапарлық қызметі жөнінде нұсқамасы.
8. Аренс Э.А. «Аудит»: Оқу құралы
9. Байдибеков Ж.М. «Кредиторлық және дебиторлық борыш балансындағы айналым құралдарының тиімді жұмыс істеуі мен пайдалануы және есеп айырысу саясатын ақылмен реттеу есебімен кәсіпорынның өндірістік іскерлігінің дамуы», «Қаржы –қаражат»-2000\5-6.
10. Барышников Н.П. «Бухгалтер мен аудиторлық көмегіне хаттама» –методикалық құралдар, нормативтік құжаттар, коментариялар, проводкалар, мысалдар/ Н.П.Барышников- М:басылым «Филинъ»1998ж.
11. Данилевский В. «Аудит практикасы» Оқу құралы.
12. Дүйсембаев К.Ш. «Қаржылық есеп беру аудиті мен талдау» –Алматы-1998ж.
13. Дүйсембаева З.К., Ержанова С.М. «ҚР-ның кәсіпорында есеп саясаты»-Алматы -1999ж.
14. Дүйсембаева З. К. «Аудит жүйесіндегі қаржылық талдау» (1999ж-4).
15. Ефимова О.В. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын қалай талдау», -1993ж.
16. Кеннинг Дж. «Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
17. Ковалев В.В. «Қаржы анализі: капиталды басқару, инвестицияны талдау: есеп беруді талдау» –М:Қаржылар мен сттистика -1997ж.
18. Ковалева О.С. «Бухгалтерлік есеп және шаруашылық іскелікті талдау және аудит» -Болашақ -1994ж.
19. Коровин А.В. Аудиттегі қаржылық талдаудың ерекшелігі» Қаржылар-2000ж-8.
20. Косой А.М. «Дебиторлы–кредиторлылық борыш»/Ақша және несие-1998ж.
21. Кутерин Ж. «Кәсіпорында кредиторлық борышты реструктризациялау» Жалпы жолдар/кәсіпкер және құқық -1999ж.(10-11).
22. Ковалев В.В., Привалов В.П. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы» /экономика және маркетинг орталығы; 1995ж.
23. Лебедев К. «Дебиторлық борышты өткізудің түсінігі, құқықтық режимі мен механихмі» /шаруашылық және құқық-1999ж.-4.
24. Лебедев К. «Кредиторлық борышты өткізудің түсінігі мен механизмі» -1998ж-11.
25. Нурсеитов Э.О. «Дебиторлық борыштың аудит нәтижесі бойынша» 1995ж.-2.
26. Подольский В.И. «Аудит» -1997ж.
27. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі» Алматы -1997ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
СИПАТТАМАСЫ МЕН ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР МӘНІ.
1.1. Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық
көрсеткіштерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ...
ІІІ-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ
ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРУ.
3.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
3.2. Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
3.3. Басқа да дебиторлық қарыздар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастардың жұмыс істеу шарттарында, бухгалтерлік есеп
жүйесімен қаржы шаруашылық іскерлігін талдауды нақты реттеу, негізгі бөлімі
болатын, өз кезеңіндегі экономикалық ақпаратсыз шаруашылық
субъектілердің,қиын экономикалық механизмін басқару мүмкін емес. Берілген
бухгалтерлік есеп пен қаржы–шаруашылық іскерлікті талдау, шаруашылық
субъектілердің жұмысы олардың құрылымдық бөлімін оперативті басқару үшін,
экономикалық жобалау мен ағымдағы жоспарды құру үшін және соңында,ел
экономикасын заңды түрде дамытуды зерттеу үшін қолданады.
Өндірістің апатты құлауы, Қазақстандық халықтың шаруашылық жеке
салаларын орау инфляция, жұмыссыздық өсімін жоғарылата отырып, ең маңыздысы
шаруашылық субъектілері арасында тұрақсыз нарықтық қатынастарды тудырады.
Қазіргі кезде барлық шаруашылықпен айналысатындардың алдында тұрған
өткір, актуалды мәселелердің бірі есеп айырысушылық–төлем операцияларымен
тікелей байланысты сұрақ болып табылады, ал бұның нәтижесі ретінде – жалпы
шаруашылық субъектінің жұмысын бақылау – бұл дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыз - шаруашылық субъектілер активтерінің маңызды бөлігі
болып табылады. Сонымен бірге әрбір кәсіпорынның Қазақстандық баланстың
құрылымында оның орны бар.
Дебиторлық қарыз - бұл дамушы шаруашылық субъектілердің актуалды
тақырыптардың бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік іскерлікті жүзеге асыра отырып, мүліктік айналымның
мүшелері – шаруашылық операцияларды жүргізу өлшемі бойынша тек салынған
құралдарды ғана қайтармай, табыстарды да алады.
Бірақ та нақты жағдайда, әсіресе нарықтық экономикаға өтумен және
өндірістің құлауымен, көптеген жағдай туындайды. Дебиторлық қарыз көптеген
айларға, кейде жылдарға тоқтап қалады. Дебиторлық қарыз өсімі
кәсіпорынның қаржылық жағдайын нашарлатады, ал кейде банкротқа да
әкеледі. Көптеген жағдайларда бұл дебиторлық және кредиторлық қарызды
басқару жүйесінің жоқтығымен байланысты.
Айналым құралдарының мүшесі бола отырып, дебиторлық қарыз, айналым
құралдарының айналысын қысқартып, кәсіпорынның табысын төмендетеді.
Сондықтан да бүгін шешімі шаруашылық субъектілердің қаржы жағдайын
жақсартуға көмек бере отырып, маңызды проблемалар келесілер болып табылады:
1.Бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына өтумен байланысты,
дебиторлық қарыздың есебін ұйымдастыру;
2.Дебиторлық қарыздың өсіміне ықпал ететін факторларды анықтауға
бағытталған дебиторлық қарызды талдау және тоқтап қалған қарызды
анықталмаған ликвидацияға бағытталған резервтерді анықтау.
Дипломдық жұмысты орындауда келесідей мақсаттар мен міндеттер алға
қойылды:
- Қазпошта АҚ-ның құрылымы мен қаржылық жағдайын анықтау;
- Дебиторлық қарыздың мәнін ашу, маңыздылығын анықтау;
- Қазпошта АҚ-дағы дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру
ерекшіліктерін қарастыру;
- Дебиторлық қарыздардың айналымдылығына талдау жасау және аудиторлық
тексеру жүргізу бойынша тиімді әдістемені пайдалану.
Тақырыпты ашу мақсатында дипломдық жұмыста кіріспе, үш бөлім, қорытынды
қарастырылды.
І-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
СИПАТТАМАСЫ
1. Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Қазіргі кезде Қазпошта АҚ-ның қоғамының пошталық жүйесінің құрылымы
келесідей:
- Облыстық филиал басқару аппараты;
- Пошта байланысының он үш аудандық жүйесі, бір пошта байланыс жүйесі;
- Пошта байланысының 51 қалалық бөлімшесі, пошта байланысының 204
ауылдық бөлімшесі, пошта быланысының 2 қалалық пункті, пошта байланысының
59 ауылдық пункті.
Оңтүстік Қазақстан облыстық филиалы бойынша штаттық жұмысшылар саны 939
бірлік, оның ішінде өндірістік персонал 793 бірлік, көмекші персонал 62
бірлік, әкімшілік персонал 84 бірлік.
Орташа тізімдік саны 1416 адам. Оның ішінде өндірістік персонал 1267
адам, көмекші персонал 61 адам, әкімшілік персонал 88 адам.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қазпошта бөлімщесінің негізгі
мақсаттары мен міндеттері.
- табыс пен шығыс жоспарын орындау;
- табысты ұлғайту, экономикалық және қаржылық тұрақтылықта қамтамасыз
ету;
- көрсетілетін қызметтер санын көбейту және оның сапасын арттыру;
- бәсекелес нарықты маркетингті реттеу жүргізу арқылы прогрессивті қызмет
формаларын енгізу;
- пошталық жіберулермен олардың сапасын бақылауды жақсартуға арналған
жаңа технологиялар енгізу;
- материалдық базамен техникалық жарақтандырылуды жақсарту;
- транспорт маршурттарын оптимизациялау және пошта қауіпсіздігін
жетілдіру.
Ал, енді Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық көрсеткіштеріне келетін
болсақ 2004 жылы олар келесідей көріністе болды.
Ақылы алмасып 2004 жылдың он екі айының ішінде Қазпошта АҚ-да 766,8
мың. бірлік хат корреспонденциялары қабылданып, өткен жылдың осы
кезеңімен салыстырғанда 2,4 % жоғары болды. Қабылданған посылкалар саны
68,5 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 51,9 %-ке артқан, мерзімдік
басылымда 10649 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 3,6 % кеміген,
ақша аударымдары 65,3 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 20,5% -ке
ұлғайған.
Ақылы алмасулардың жалпы көлеміндегі үлес салмағы жоғарлады. Мерзімдік
басылымдар 71,8%, зейнет ақы мен жәрдем ақы төлеу 22,1%, хат
корреспонденциясы 5,2 %.
2004 жылдың қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша 470,5 млн.
тенге табыс алынды, 2003 жылы бұл көрсеткіш 174 млн. тенге болатын немесе
58,7 %. Шығыстар 367,6 млн.тенгені құрап, 2003 жыл мәліметіне қарағанда
114,3 млн.тенге артық болды немесе 45,1%.
Таза табыстың деңгейі 102,5 млн.тенге сомасында жоспарланған болатын,
қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша 102,9 млн.тенге табыс алынды,
жоспар көрсеткішін орындау 100,4%, өткен кезеңмен салыстырғанда 59,7
млн.тенгеге артық немесе 138,2%.
Негізгі қызметтен алынатын табыс (437,7 млн.тенге) келесідей түрлері:
- пошта қызметтерінен алынған табыс (216,7 млн.тенге)
- қаржылық қызметтер көрсетуден түскен табыс (197,3 млн.тенге)
- тауарды өткізуден түскен табыс (12,1 млн.тенге)
- арендадан түскен табыс (11,6 млн.тенге)
Негізгі емес қызметтен түскен табыс:
- бағалы қағаздар бойынша табыс (21,8 млн.тенге)
- негізгі құралдарды есептен шығарудан алынған табыс (10,4 млн.тенге)
- айырбас операциялары бойынша қызметтен түскен табыс (0,2 млн тенге)
- бағамдық айырмашылықтардан түскен табыс (0,1 млн.тенге)
- басқадай негізгі емес қызметтен түскен табыс (0,4 млн.тенге)
Қазпошта АҚ-да 2004 жылы жалпы шығыстар 367,6 млн.тенгені құрады.
Бекітілген шығыстар сметасы бойынша 306,7 млн.тенге болатын. Артық жұмсау
60,9 млн.тенге немесе 19,9 %, өткен жылмен салыстырғанда шығыстар 114,3
млн.тенге немесе 45,1%. Шығыстар құрылымында үлес салмағы жоғарылар,
өндірістік шығыстар 73,4 %, кезең шығыстары 22,1%.
- өндірістік шығыстар 73,4 % (270 млн.тенге)
- кезең шығыстары 22,1% (81,4 млн.тенге)
- негізгі емес қызмет бойынша шығыстар 2,7% (9,9 млн.тенге)
- корпротивті салық бойынша шығыстар 1,7% (6,3 млн.ьенге)
Қазпошта АҚ Оңтүстік Қазақстан филиалы бойынша 2004 жылы жұмыс
табысты болды. Негізгі баптар бойынша бекітілген табыс нормасы асыра
орындалды. Жоспар мен салыстырғанда есепті кезеңде табыс 15%-ке көбейді.
Таза табыс жоспармен салыстырғанда 0,4 млн.тенгеге асыра орындалды, өткен
жылмен салыстырғанда өсуі 138,4%. Жұмысшылар орташа жалақысы 2003 жылмен
салыстырғанда 60,6 % -ке көбейді (2003 ж. 9934; 2004 ж. 15953)
Қазпошта АҚ-ң алдында келесідей мәселелер тұр:
- пошта байланысын қалалық бөлімшелерінің жұмысшыларын еңбекке
ынталандырудың төмендігі;
- қалалық және ауылдық пошта байланыс бөлімшелерінің қазіргі талаптарға
сай келмеуі, сонымен бірге техникалық жарақтандырылудың нашарлауы;
- пошта байланыс бөлімшелері арасында телефон байланысы болмауы;
- Қазпошта АҚ-ның балансына ауылдық әкімшілік ғимараттарында отырған
пошта байланысының бөлімшелерін беру.
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері
Борышкер, дебитор (латын debitum сөзінен –борыш, міндеттеме дегенді
білдіреді) екі немесе одан да көп тұлғалардың арасындағы мүліктік
байланыстың азаматтық–құқықтық міндетемесінің бір жағы.
Дебиторлық қарыз - басқа заңды тұлғалар мен азаматтардың кәсіпорынға
арналған қарыз сомасы. Нақты емес есеп беру жүйесінде дебиторлық қарыздың
пайда болуы кәсіпорынның шаруашылық іскерлігінің объективті процесін
көрсетеді.
Дебиторлық қарыздың құрылу сипаты бойынша жақсы және анықталмаған
болып бөлінеді. Кәсіпорынның жақсы қарызы, не кәсіпорынның өндірістік
бағдарламасын орындау жолымен, сонымен қатар, есеп берудің әрекет етуші
формаларымен негізделгендер жатады. Анықталмаған дебиторлық қарызға есеп
беруді жүргізу кезінде жетіспеушіліктері бар болуы, есеп беруші қаржы
тәртібін бұзылуы, материалдық құқықтарды шығаруда бақылаудың әлсіреуі,
жетіспеушіліктер мен тонаушылықтардың пайда болуы нәтижесінде пайда
болғандар жатады.
Дебиторлық қарыз халықаралық және Қазақстандық бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес сатып алушылардың компанияға арналған сомма ретінде
анықталады.
Дебиторлық қарыз - айналым капиталының маңызды компаненті. Егерде бір
кәсіпорын келесі кәсіпорынға товар сатса,онда сатылған тауардың құны
бірден төмендейді. Дебиторлық қарыз иемденуге құқы барзаңды құқықтармен
байланысты кәсіпорын активтері болып табылады[ 14.17]
Жалпы активті мүлік, құндық бағасы бар, мүлікшілік және субъект құқығы деп
түсінеміз. Активке айналған болашақ экономикалық пайдалылық –субъектінің
ақшалай қорлар ағымына потенциалды, тікелей және жанама салымдар болып
табылады. Сонымен бірге, дебиторлық қарыз - бұл активке айналған және
иемденуге құқы бар, заңды құқықтармен байланысты болашақ экономикалық
пайда.
Дебиторлық қарыз активінің негізгі 3 сипаттамасы бар:
- ақшалай құралдардың өсімін тікелей және жанама құруға қабілеттілікті
қамтамассыз ететін, болашақ пайданы туындатады.
-активтер шаруашылық субъект басқаратын ресурстар болып табылады. Сонымен
бірге, пайда немесе потенциалды қызмет көрсетулер заңды немесе оны алу
мүмкіндіктеріне заңды дәлел қажет. Активті сату фактісінің көрінісінде
сатушыда дебиторлық қарыз құрылады.Сату-сатып алу келісімі болашақ мүмкін
пайданы анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ та,егер сатып алушы дебиторлық
қарызды жабуға белгілі бір сомма салса, онда сатушы ресурстарға, яғни
потенциалды түсімдерге бақылауын жоғалтады, осының нәтижесінде актив
болудан қалады;
- активтерге болашақта алынатын, бірақ қазір кәсіпорынның бақылауында
болмайтын пайда жатпайды. Сонымен бірге, сол немесе басқа шаруашылық
операция болатын жөнінде бухгалтердің шешімі кілтті кезең болып
табылады.[40.258]
Фирмамен келісімге қол қою жағдайымен бухгалтер бақылауында болатын
болашақ мүмкін пайда бекітіледі.Тек бухгалтер ғана жағдайдың, фирма актив
ретінде көрінісінде,толық немесе толық емес маңызы барын анықтайды. Көп
жағдайда маңыздылық операцияның біткенін білдіреді. Егер бір жыл ішінде
сомма алынбаса, ағымдағы активтерге дебиторлық қарыз толық қосылуы
мүмкін.Сонымен қатар, ұзақ мерзімді активтар құрамында 1 жылдан аса
саналатын дебиторлық қарыз дебиторлық қарыз мақаласына қосылуы мүмкін.
Шаруашылықтың жоспарлы-әкімшілік жүйесінде, сонымен қатар 1997 жылға
дейін Қазақстан Республикасында әрекет еткен бухгалтерлік есеп жүйесінде
активі кәсіпорынға ие барлық шаруашылық құралдар деп қарастырады.
Қазақстанның қазіргі есебіне сәйкес өзінділігі–активтер болашақта табысқа
айналатын, шығындардың белгілі мөлшері болып табылады. Бұдан активке
салынған шығындар қалай анықталатыны, сонымен қатар дебиторлық қарызды
қарастыру қажеттігі туындалады.Осымен байланысты бухгалтерлік есепте ақша
төлемеу, керісінше осы төлемдерге құқықтық пайда болуы табыс болып
саналады. Сонымен бірге, берілген есеп беру кезеңіндегі табыстар
шығындармен сәйкес болу керек.
Қазіргі кезде дебиторлық қарыздың халықаралық есеп жүйесіне өтумен
байланысы келесі түрлерін бөледі: сатып алушы және тапсырыс беруші
дебиторлық борыш, тәуелді бірлестік, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалар,
басқа да дебиторлық қарыз, болашақ кезеңдердің шығындары,берілген аванс
бойынша дебиторлық қарыз.
ІІ-БӨЛІМ. Қазпошта АҚ-ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ
ТЕКСЕРУ.
2.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы
.
Нарықтық экономикасы,сонымен қатар транзиттік деп аталатын экономикасы
дамыған елдерге тән белгі-сенімсіз аудиторлық іскерліктің дамуы болып
табылады.Бүгінгі күнде,өзінің құқықтық негізі мен ұйымдасқан инфақұрылымын
иемденетін,аудиттің қоғадық институты жоқ,нарық экономикасы бар,бір елді
айту қиын.Өйткені аудит-бұл тәелсіз экспертиза және басқа да шаруашылық
субъекттің эконмикалық ақпараты мен қаржы жағдайын талдау,ішкі жағдайын
тексеру,және әрекет ететін заңдылыққа сәйкес бухгалтерлікесепті
жүргізу,сонымен қатар әртүрлі сұрақтар бойынша аудиторлық қызмет көрсетулер
болса,онда нарық жағдайында экономикалық ақпараттың сенімділігін
негідейтін,сұрақтарға және кәсіпорпындағы шаруашылықтың өзгермелі
жағдайында қызмет түрлері мен қызмет –екңес беруде аудит ролі тез өседі.
Әртүлі шаруашылық операциялар аудитттері кезінде құжаттар негізінде
олардың сенімді,заңды және мақсатты жүргізілуі тексеріледі.
Дебиторлық борышты тнксеруде аудит алдында тұратын негізгі мәселелер
келесілер болып табылады:
-кәсіпоыпн балансында дебиторлық борыш сомасының нақты және заңды
негізделгенін тексеру;
-тәртіптік және қаржыық шектеулерді сақтауын тексеру;
-тасымалданатын материалдық құндылықтар сомасын дұрыс алуды және оларды
шығаруды толықтығын,есеп айырысу операцияларын жасауда және олардың дұрыс
тіркелуін негіздейтін,құжаттардың жеткіліктілігін тексеру;
-тіркеу және дебиторларға талап қоюлардың дұрыстығы мен уақытттылылығын,
сонымен қатар осы жұмыстар қозғалысын бақылаудың ұйымдастырылуын тексеру;
-дебиторлық борышты төмендетуге ретті есеп айырысу бойынша ақпараттың
жасалуын тексеру;
Қазпошта АҚ –на аудит жүргізуде,дебиторлық борыш жағдайын
тексеруде,аудитор дебитормен есеп айырысуды инвентаризациялаудың материалы
талдаумен бастады.Кәсіпорынның өзі олармен инвентаризацияны,тәртіп
бойынша,сапасыз жүргізеді,өйткені ,бұл жұмысты аудиттың өзі ұйымдасьырғанын
ескереміз .Сатып алушылармен,есеп беруші тұлғалармен,кәсіпорын
жұмысшылармен және басқа да дебитормен есеп айырысуды инвентаризациялау
қалдықтар мен осы счеттардағы сомалардың негізділігін толық тексеру
құжаттарына сәйкестік бойынша шығаруда қорытындыланады.Инвентаризациялық
комиссияның мүшелері мен аудиторлар дебиторлық борыштың құрылуы мен
кінәлілерді бекітеді,алу мүмкіндігі,борышты іздестіру үшін қандай өлшемдер
қабылданады.
Кейде маңызды дебиторлық борышы бар ұйымдармен есеп айырысуды тексеру
жүргізіледі.
Қазпошта АҚ-ғы аудитор есеп айырысуды түгендеу нәтижесін актпен
бекітті. Актте ол қайта түгендеуден өткен счеттардың түрлерін
санап,дебиторлық борыш,тұрақсыз қарыздар,дебиторлық борыш соммаларын
көрсетті.
Қарыздың бұл түрлері бойынша есеп айырысуларды инвентаризациялау
актісіне дебиторлардың түрлері мен мекен-жайы,қарыз сомасы, не себепті
саналатыны, қай кезден және қандай құжат егізінде екені көрсетілген,хаттама
береді.Бұрынғы ізденіс мерзімі біткен, дебиторлық борыш соммасы бойынша,
хаттамада бұл мерзімнің өтуіне кінәлі тұлғалар көрсетіледі.Тексерілетін
кәсіпорындағы есеп айырысу инвентаризациясын немесе аудиторлық өзімен
жүргізілген инвентаризациялар материалдарын талдау, көптеген шешілмейтін
түснніспеушілікткер бойынша, есеп айырысуларды толық тексеруге назар аудару
мүмкіндігін береді.
Кәсіпорынның шарушылықтық іскерігінде көбінесе, тауарлар, жұмыстар және
қызмет көретулерге сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысу кездеседі. Сондықтан бұл мақалада, кәсіпорын балансында көрсетілген
дебиторлық борыштың жалпы саласына бөлінген үлес, үлкен орын алады.
Қазпошта АҚ тексеруде аудитор келесілерге назар аударды:
-өнімді тасымалдауға және оларды бекітуде, дұрыстығына құжаттры бар ма;
-тасымалданған товарлы-материалдық құндылықтарға соммалар дұрыс алынды ма;
-өнімнің өзіндік құнына дебиторлық борыш дұрыс шығарылды ма.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысуды тексеруде,
бақылаудың нақты және құжаттық бақылаудан нақты басқа аналитикалық
процедуралар, логикалық, нормативті және ғылыми талдауды қолдануға болады.
Әрекет етуші даму заңдылығына, күдік туғызатын қарыздар – бұл өнімді
өткізу мен табысты есептеу кезеңінен бастап 2 жыл мерзімі өтелмегендер
нәтижесінде пайда болатын қарыз. Кәсіпорында күдік туғызатын қарыздар
шығару үшін күдік туғызатын қарыздар бойынша резервтер құрылады.
Қазпошта АҚ-да күдік туғызатын қарыз бойынша резервтің жағдайы мен
қозғалысы жөнінде ақпарат беру үшін бір атаулы 311 Күдікті қарыздар
резервтері счеты арналған. Резерв көлемі қарыздың қаржылық жағдайы мен
толық және сомада өту мүмкіндігін бағалауға тәуелді күдік туғызатын әрбір
қарыз бойынша жеке анықталады.
2.2 Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті.
Алборов Р.А өзінің Өнеркәсіпті,сауда және АПК-ны ұйымдастырудағы
аудит жұмысында атап өткендей,есеп айырысу операцияларын дұрыс
ұйымдастыру,ұйымдастырушылық тұрақты айналысуын,келісімді және есеп
айырысушылық тәртіпті күшейтуін және жағдайын жақсартуға қамтамасыз
етеді.Одан басқа сеп айырысу операцияларын дұрыс ұйымдастыру,олшардың
есебін дұрыс орналастыруда бұл операциялар бойынша негативті жағдайлар
болып табылатынын ескертеді.Сондықтан,аудиторлар тексеруге ұйым тапсырыс-
берушілердің барлық есеп айырысу операциялары –бақыладың әртүлі әдістері
мен тәсілдері аудитор ,мысалы ,шағын бизнес,фермерлік шаруашылық,ауыл
шаруашылықтың кооператив және т.б. кәсіпорындар счеттарының жұмыс жоспары
мен бухгалтерлік есеп формаларын пайдаланатын,жеке ұйымдардың
ерекшеліктерін ескеру қажет.
Есеп айырысудың әрбір топтары бойынша ең алдымен олардың өлшемін
мақсатты анықтайды,берілген бухгалтерлік есеп және қалдқтарға
сәйкестігін,берілген бухгалтерлік есеп және қалдықтарға сәйкестігін,сосын
оның пайда болу мерзімі мен сипаттамасын бекітеді.Борышты өтеу және есеп
айырысу төлемдік тәртіпті бекіту жолдарымен,заңдылылығы және нақтылылығымен
бақылаудың нақты және құжаттың формаларын жүргізу әдістерімен анықталады.
Кәсіпорынның шарушылықтық ісккерігінде көбінесе,товарлар ,жұмыстар
және қызмет көретулерге сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысу кездеседі.Сондықтан бұл мақалада,кәсіпорын балансында көрсетілген
дебиторлық борыштың жалпы саласына бөлінген үлес,үлкен орын алады.
Қазпошта АҚ тексеруде аудитор келесілерге назар аударады:
-өнімді тасымалдауға және оларды бекітуде, дұрыстығына құжаттры бар ма;
-тасымалданған товарлы-материалдық құндылықтарға соммалар дұрыс алынды ма;
-өнімнің өзіндік құнына дебиторлық борыш дұрыс шығарылды ма;
Жалпы Қазпошта АҚ сатып алушылар мен және келесілерді бекітті:
1.өнімді жеткізу келісімі бекітілді ме;
2.есеп айырысуды нвентаризациялау актісінде бекітілуі тиіс, стаып алушылар
борышының нақтылығы;
3.30 бөлімшенің сатып алушылар мен тапсырыс берушілердіің борышы счеты
бойынша аналитикалық есептің жүргізудің дұрыстығы.Сонымен бірге
аналитикалық есепті құрастыру,ақшалай құралдардың түсімі,яғни мерзімі әлі
келмеген,векселдермен қамтамасыз теілген,сатып алушылармен және тапсырыс
берушілермен есеп айырысу бойынша,борыш жөніде берілгендерді алуға
мүмкіндікті қамтамасыз етеді;
4.30 бөлімінің сатып алушылыр мен тапсырыс берушілер борышысчеты бойынша
бухгалтерлік роводкаларды құрудың дұрыстығы;
5.11 журнал –ордерде,Бас кітапта және баланста 30 бөлімінің сатыа алушылар
мен тапсырыс берушілеодің борышысчеты бойынша аналитикалық есепті жазудың
сәйкестігі.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айыысуды
тексеруде,бақылаудың нақты және құжаттық бақылаудан нақты
басқа,аналитикалық процедуралар,логикалық,нормативті және ғылыми талдауды
қолдануға болады.
Әрекет етуші даму заңдылығына, күдік туғызатын қарыздар-бұ лөнімді
өткізу мен табысты есептеу кезеңінен бстап,2 жыл мерзімі өтелмегендер
нәтижесінде пайда болатын,қарыз.Кәсіпорында күдік туғызатын қарыздар
шығару үшін күдік туғызатын қарыздар бойынша резервтер құрылады.
Қазпошта АҚ-нда күдік туғызатын қарыз бойынша резервтің жағдайы мен
қозғалысы жөнінде ақпарат беру үшін бір атаулы 311 күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв счеты арналған.Резерв көлемі борыштың қаржы жағдайы мен
толық және соммада өту мүмкіндігін баалауға тәуелді күдік туызатын әрбір
қарыз бойынша жеке анықталады.
Аудитор,сол сияқты осы счетта шарушылық операциялардың дұрыс көрінісін
тексереді .Осылайша ,қарыз резерв соммаына 31 Күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв счетының кредиті мен 82 жалпы және әкімшілік
шығындарбөлімінің 821 жалпы және әкімшілік шығындар счетының дебеті
бойынша жазбалар жүргізіледі.Дебиторлық борышты баланстан шығаруда 30
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышыбөлімінің сәйкес счетының
кредиті мен корреспонденциясында 331 күдік туғызатын қарыз бойынша
резервтер счетының дебеті бойынша жазбалар жүргізіледі.Егер күдік
туғызатын қарыз бойынша резерв құрылып,жыл соңына дейі бұл резерв
қолданбаса,онда,821 жалпы және әкімшілік шығындар счетының дебеті бойынша
және 311 күдік туғызатын қарыз бойынша резервтер счетының кредиті бойынша
шығын соммалары бекітіледі.
Осы бөлім бойынша тексеру қорытындысына аудитор,күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв өлшемі жоғарылады ма, соны бекітеді.
2.3. Басқа да дебиторлық борыш аудиті
Қазпошта ААҚ аудитор негізінде назарын Басқа да дебиторлық борыш
балансындағы баптарды зерттеуге бөледі. Бұл баптар бойынша жыл басы мен
соңындағы қалдықтар, осындай ақпаратты беру үшін арналған 33 бір атаулы
бөлім счетының заңдылықтарына сәйкес болуы керек. Аудитор 8 журнал-ордерде
көрсетілген счеттағы шарушылық операциялар көрінісінің дұрыстығын
тексереді.
33 Басқа да дебиторлық борыш бөлімі өзіне келесі счеттарды қосады:
-331 Қосылған құн салығы;
-332 Есептелінген проценттер;
-333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың борышы;
-334 Басқалары.
Бұл бөлімде аудитор 333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың борышы
счеты бойынша шаруашылық операциялар көрінісінің дұрыстығына назар аударды.
Қазпошта ААҚ-ның осы счетта 333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
борышы жөнінде ақпарат ескеріледі. Әкімшілік –шаруашылық және операциялық
шығындарға, есеп айырысуларға берілген сомалар бойынша сонымен қатар,
қызметтік іс-сапарларға, материалдық шығындарды өтеу бойынша жұмысшыларға
ұсынған қарыз бен басқа да операциялар бойынша.
Аудитор аванстық есеп беру мен оған қосымша құжатқа толық тексеру
жүргізеді. Ең алдымен, ол бұл аванстар кімге берілгенін анықтайды. Іс-
сапарлық шығындарға аванстар, ереже бойынша берілген кәсіпорында жұмыс
істейтін тұлғалара беріледі. Жұмыс практикасынан осындай аванстардың
берілуі белгілі.
Кейбір бухгалтерияда жұмысшылар мен қызметкерлерге құпиялық аванстау
жүргізіледі. Сондықтан жұмысшылардың іс-сапарларына іс-сапарлық құжат бар
ма, олардың мерзімі, жол құны, әрекет ету нормасы бойынша тәуліктік
төлемдерге сомалар; аванс бойынша есеп берулер; тұлғаларға дер кезінде есеп
бере ме.
Қазпошта ААҚ-да есеп беру сомасы бойынша операцияларды тексеруде
аудитор келесілерді анықтады:
1. Кәсіпорын басшысы есеп берумен ақша алуға құқығы берілген тұлғалар
ортасын анықтала ма;
2. Есеп беру тұлғаларына жоғарыда аталған өлшемдер авансы беріле ме;
3. Бұрын алынған сома бойынша есептелінбеген есеп беру тұлғалары ақша
алды ма;
4. Кәсіпорын кассасын төленуі мүмкін болатын, есеп беру;
5. Жасалған шығындардың мақсаттылығы бойынша аванстық есеп берулерде
басшы белгісі бар ма;
6. Есеп беру сомаларынан шығындар есебі уақытылы көрсетіледі ме.
Есеп айырысуда ақшалай құралдар жағдайы ретінде, ереже бойынша,
кәсіпорын бухгалтерінің өзі енгізеді немесе оның белсенді қатысуы
арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан аудитор есептің әдістері мен
құралдарын қылмыстықпен пйдалануға байланысты әдістерді білу қажет.
Барлық операциялар бойынша есеп жүргізу, қөбінесе кәсіпорын бухгалтері
тонаушылық үшін резервті құру мақсатында құжаттарды дұрыс жасамайды
жұмысшыға берілген есеп берушілік сома, оның тұлғалық счетына
жатқызбайды, керісінше жалпы өндірістік немесе басқа да шығындарға
шығарды.[40.186]
Аванстық есеп беруді жұмысшыларға таныстырған соң, бухгалтер,
оның тұлғалық счетының кредиті бойынша сомаға сәйкестігін көрсетеді,
нәтижесінде бұл жұмысшыға кәсіпорынның жасанды борышы құрылады.
Іс-сапарлық немесе шаруашылық шығындарға есеп беру сомаларын ашу
түрлері бойынша болашақта бухгалтер кассалық ордерде жеке дра жазып,
ол бойынша бекітілген соманы алады. Нәтижесінде берілген жұмысшымен
есеп айырысу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
СИПАТТАМАСЫ МЕН ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР МӘНІ.
1.1. Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық
көрсеткіштерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ...
ІІІ-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ
ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРУ.
3.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
3.2. Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
3.3. Басқа да дебиторлық қарыздар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастардың жұмыс істеу шарттарында, бухгалтерлік есеп
жүйесімен қаржы шаруашылық іскерлігін талдауды нақты реттеу, негізгі бөлімі
болатын, өз кезеңіндегі экономикалық ақпаратсыз шаруашылық
субъектілердің,қиын экономикалық механизмін басқару мүмкін емес. Берілген
бухгалтерлік есеп пен қаржы–шаруашылық іскерлікті талдау, шаруашылық
субъектілердің жұмысы олардың құрылымдық бөлімін оперативті басқару үшін,
экономикалық жобалау мен ағымдағы жоспарды құру үшін және соңында,ел
экономикасын заңды түрде дамытуды зерттеу үшін қолданады.
Өндірістің апатты құлауы, Қазақстандық халықтың шаруашылық жеке
салаларын орау инфляция, жұмыссыздық өсімін жоғарылата отырып, ең маңыздысы
шаруашылық субъектілері арасында тұрақсыз нарықтық қатынастарды тудырады.
Қазіргі кезде барлық шаруашылықпен айналысатындардың алдында тұрған
өткір, актуалды мәселелердің бірі есеп айырысушылық–төлем операцияларымен
тікелей байланысты сұрақ болып табылады, ал бұның нәтижесі ретінде – жалпы
шаруашылық субъектінің жұмысын бақылау – бұл дебиторлық қарыз.
Дебиторлық қарыз - шаруашылық субъектілер активтерінің маңызды бөлігі
болып табылады. Сонымен бірге әрбір кәсіпорынның Қазақстандық баланстың
құрылымында оның орны бар.
Дебиторлық қарыз - бұл дамушы шаруашылық субъектілердің актуалды
тақырыптардың бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік іскерлікті жүзеге асыра отырып, мүліктік айналымның
мүшелері – шаруашылық операцияларды жүргізу өлшемі бойынша тек салынған
құралдарды ғана қайтармай, табыстарды да алады.
Бірақ та нақты жағдайда, әсіресе нарықтық экономикаға өтумен және
өндірістің құлауымен, көптеген жағдай туындайды. Дебиторлық қарыз көптеген
айларға, кейде жылдарға тоқтап қалады. Дебиторлық қарыз өсімі
кәсіпорынның қаржылық жағдайын нашарлатады, ал кейде банкротқа да
әкеледі. Көптеген жағдайларда бұл дебиторлық және кредиторлық қарызды
басқару жүйесінің жоқтығымен байланысты.
Айналым құралдарының мүшесі бола отырып, дебиторлық қарыз, айналым
құралдарының айналысын қысқартып, кәсіпорынның табысын төмендетеді.
Сондықтан да бүгін шешімі шаруашылық субъектілердің қаржы жағдайын
жақсартуға көмек бере отырып, маңызды проблемалар келесілер болып табылады:
1.Бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына өтумен байланысты,
дебиторлық қарыздың есебін ұйымдастыру;
2.Дебиторлық қарыздың өсіміне ықпал ететін факторларды анықтауға
бағытталған дебиторлық қарызды талдау және тоқтап қалған қарызды
анықталмаған ликвидацияға бағытталған резервтерді анықтау.
Дипломдық жұмысты орындауда келесідей мақсаттар мен міндеттер алға
қойылды:
- Қазпошта АҚ-ның құрылымы мен қаржылық жағдайын анықтау;
- Дебиторлық қарыздың мәнін ашу, маңыздылығын анықтау;
- Қазпошта АҚ-дағы дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру
ерекшіліктерін қарастыру;
- Дебиторлық қарыздардың айналымдылығына талдау жасау және аудиторлық
тексеру жүргізу бойынша тиімді әдістемені пайдалану.
Тақырыпты ашу мақсатында дипломдық жұмыста кіріспе, үш бөлім, қорытынды
қарастырылды.
І-БӨЛІМ. ҚАЗПОШТА АҚ-НЫҢ ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
СИПАТТАМАСЫ
1. Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Қазіргі кезде Қазпошта АҚ-ның қоғамының пошталық жүйесінің құрылымы
келесідей:
- Облыстық филиал басқару аппараты;
- Пошта байланысының он үш аудандық жүйесі, бір пошта байланыс жүйесі;
- Пошта байланысының 51 қалалық бөлімшесі, пошта байланысының 204
ауылдық бөлімшесі, пошта быланысының 2 қалалық пункті, пошта байланысының
59 ауылдық пункті.
Оңтүстік Қазақстан облыстық филиалы бойынша штаттық жұмысшылар саны 939
бірлік, оның ішінде өндірістік персонал 793 бірлік, көмекші персонал 62
бірлік, әкімшілік персонал 84 бірлік.
Орташа тізімдік саны 1416 адам. Оның ішінде өндірістік персонал 1267
адам, көмекші персонал 61 адам, әкімшілік персонал 88 адам.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Қазпошта бөлімщесінің негізгі
мақсаттары мен міндеттері.
- табыс пен шығыс жоспарын орындау;
- табысты ұлғайту, экономикалық және қаржылық тұрақтылықта қамтамасыз
ету;
- көрсетілетін қызметтер санын көбейту және оның сапасын арттыру;
- бәсекелес нарықты маркетингті реттеу жүргізу арқылы прогрессивті қызмет
формаларын енгізу;
- пошталық жіберулермен олардың сапасын бақылауды жақсартуға арналған
жаңа технологиялар енгізу;
- материалдық базамен техникалық жарақтандырылуды жақсарту;
- транспорт маршурттарын оптимизациялау және пошта қауіпсіздігін
жетілдіру.
Ал, енді Қазпошта АҚ-ның қаржы экономикалық көрсеткіштеріне келетін
болсақ 2004 жылы олар келесідей көріністе болды.
Ақылы алмасып 2004 жылдың он екі айының ішінде Қазпошта АҚ-да 766,8
мың. бірлік хат корреспонденциялары қабылданып, өткен жылдың осы
кезеңімен салыстырғанда 2,4 % жоғары болды. Қабылданған посылкалар саны
68,5 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 51,9 %-ке артқан, мерзімдік
басылымда 10649 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 3,6 % кеміген,
ақша аударымдары 65,3 мың бірлік, өткен жылмен салыстырғанда 20,5% -ке
ұлғайған.
Ақылы алмасулардың жалпы көлеміндегі үлес салмағы жоғарлады. Мерзімдік
басылымдар 71,8%, зейнет ақы мен жәрдем ақы төлеу 22,1%, хат
корреспонденциясы 5,2 %.
2004 жылдың қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша 470,5 млн.
тенге табыс алынды, 2003 жылы бұл көрсеткіш 174 млн. тенге болатын немесе
58,7 %. Шығыстар 367,6 млн.тенгені құрап, 2003 жыл мәліметіне қарағанда
114,3 млн.тенге артық болды немесе 45,1%.
Таза табыстың деңгейі 102,5 млн.тенге сомасында жоспарланған болатын,
қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша 102,9 млн.тенге табыс алынды,
жоспар көрсеткішін орындау 100,4%, өткен кезеңмен салыстырғанда 59,7
млн.тенгеге артық немесе 138,2%.
Негізгі қызметтен алынатын табыс (437,7 млн.тенге) келесідей түрлері:
- пошта қызметтерінен алынған табыс (216,7 млн.тенге)
- қаржылық қызметтер көрсетуден түскен табыс (197,3 млн.тенге)
- тауарды өткізуден түскен табыс (12,1 млн.тенге)
- арендадан түскен табыс (11,6 млн.тенге)
Негізгі емес қызметтен түскен табыс:
- бағалы қағаздар бойынша табыс (21,8 млн.тенге)
- негізгі құралдарды есептен шығарудан алынған табыс (10,4 млн.тенге)
- айырбас операциялары бойынша қызметтен түскен табыс (0,2 млн тенге)
- бағамдық айырмашылықтардан түскен табыс (0,1 млн.тенге)
- басқадай негізгі емес қызметтен түскен табыс (0,4 млн.тенге)
Қазпошта АҚ-да 2004 жылы жалпы шығыстар 367,6 млн.тенгені құрады.
Бекітілген шығыстар сметасы бойынша 306,7 млн.тенге болатын. Артық жұмсау
60,9 млн.тенге немесе 19,9 %, өткен жылмен салыстырғанда шығыстар 114,3
млн.тенге немесе 45,1%. Шығыстар құрылымында үлес салмағы жоғарылар,
өндірістік шығыстар 73,4 %, кезең шығыстары 22,1%.
- өндірістік шығыстар 73,4 % (270 млн.тенге)
- кезең шығыстары 22,1% (81,4 млн.тенге)
- негізгі емес қызмет бойынша шығыстар 2,7% (9,9 млн.тенге)
- корпротивті салық бойынша шығыстар 1,7% (6,3 млн.ьенге)
Қазпошта АҚ Оңтүстік Қазақстан филиалы бойынша 2004 жылы жұмыс
табысты болды. Негізгі баптар бойынша бекітілген табыс нормасы асыра
орындалды. Жоспар мен салыстырғанда есепті кезеңде табыс 15%-ке көбейді.
Таза табыс жоспармен салыстырғанда 0,4 млн.тенгеге асыра орындалды, өткен
жылмен салыстырғанда өсуі 138,4%. Жұмысшылар орташа жалақысы 2003 жылмен
салыстырғанда 60,6 % -ке көбейді (2003 ж. 9934; 2004 ж. 15953)
Қазпошта АҚ-ң алдында келесідей мәселелер тұр:
- пошта байланысын қалалық бөлімшелерінің жұмысшыларын еңбекке
ынталандырудың төмендігі;
- қалалық және ауылдық пошта байланыс бөлімшелерінің қазіргі талаптарға
сай келмеуі, сонымен бірге техникалық жарақтандырылудың нашарлауы;
- пошта байланыс бөлімшелері арасында телефон байланысы болмауы;
- Қазпошта АҚ-ның балансына ауылдық әкімшілік ғимараттарында отырған
пошта байланысының бөлімшелерін беру.
1.2. Дебиторлық қарыз: мәні, маңызы, қалыптасу ерекшеліктері
Борышкер, дебитор (латын debitum сөзінен –борыш, міндеттеме дегенді
білдіреді) екі немесе одан да көп тұлғалардың арасындағы мүліктік
байланыстың азаматтық–құқықтық міндетемесінің бір жағы.
Дебиторлық қарыз - басқа заңды тұлғалар мен азаматтардың кәсіпорынға
арналған қарыз сомасы. Нақты емес есеп беру жүйесінде дебиторлық қарыздың
пайда болуы кәсіпорынның шаруашылық іскерлігінің объективті процесін
көрсетеді.
Дебиторлық қарыздың құрылу сипаты бойынша жақсы және анықталмаған
болып бөлінеді. Кәсіпорынның жақсы қарызы, не кәсіпорынның өндірістік
бағдарламасын орындау жолымен, сонымен қатар, есеп берудің әрекет етуші
формаларымен негізделгендер жатады. Анықталмаған дебиторлық қарызға есеп
беруді жүргізу кезінде жетіспеушіліктері бар болуы, есеп беруші қаржы
тәртібін бұзылуы, материалдық құқықтарды шығаруда бақылаудың әлсіреуі,
жетіспеушіліктер мен тонаушылықтардың пайда болуы нәтижесінде пайда
болғандар жатады.
Дебиторлық қарыз халықаралық және Қазақстандық бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес сатып алушылардың компанияға арналған сомма ретінде
анықталады.
Дебиторлық қарыз - айналым капиталының маңызды компаненті. Егерде бір
кәсіпорын келесі кәсіпорынға товар сатса,онда сатылған тауардың құны
бірден төмендейді. Дебиторлық қарыз иемденуге құқы барзаңды құқықтармен
байланысты кәсіпорын активтері болып табылады[ 14.17]
Жалпы активті мүлік, құндық бағасы бар, мүлікшілік және субъект құқығы деп
түсінеміз. Активке айналған болашақ экономикалық пайдалылық –субъектінің
ақшалай қорлар ағымына потенциалды, тікелей және жанама салымдар болып
табылады. Сонымен бірге, дебиторлық қарыз - бұл активке айналған және
иемденуге құқы бар, заңды құқықтармен байланысты болашақ экономикалық
пайда.
Дебиторлық қарыз активінің негізгі 3 сипаттамасы бар:
- ақшалай құралдардың өсімін тікелей және жанама құруға қабілеттілікті
қамтамассыз ететін, болашақ пайданы туындатады.
-активтер шаруашылық субъект басқаратын ресурстар болып табылады. Сонымен
бірге, пайда немесе потенциалды қызмет көрсетулер заңды немесе оны алу
мүмкіндіктеріне заңды дәлел қажет. Активті сату фактісінің көрінісінде
сатушыда дебиторлық қарыз құрылады.Сату-сатып алу келісімі болашақ мүмкін
пайданы анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ та,егер сатып алушы дебиторлық
қарызды жабуға белгілі бір сомма салса, онда сатушы ресурстарға, яғни
потенциалды түсімдерге бақылауын жоғалтады, осының нәтижесінде актив
болудан қалады;
- активтерге болашақта алынатын, бірақ қазір кәсіпорынның бақылауында
болмайтын пайда жатпайды. Сонымен бірге, сол немесе басқа шаруашылық
операция болатын жөнінде бухгалтердің шешімі кілтті кезең болып
табылады.[40.258]
Фирмамен келісімге қол қою жағдайымен бухгалтер бақылауында болатын
болашақ мүмкін пайда бекітіледі.Тек бухгалтер ғана жағдайдың, фирма актив
ретінде көрінісінде,толық немесе толық емес маңызы барын анықтайды. Көп
жағдайда маңыздылық операцияның біткенін білдіреді. Егер бір жыл ішінде
сомма алынбаса, ағымдағы активтерге дебиторлық қарыз толық қосылуы
мүмкін.Сонымен қатар, ұзақ мерзімді активтар құрамында 1 жылдан аса
саналатын дебиторлық қарыз дебиторлық қарыз мақаласына қосылуы мүмкін.
Шаруашылықтың жоспарлы-әкімшілік жүйесінде, сонымен қатар 1997 жылға
дейін Қазақстан Республикасында әрекет еткен бухгалтерлік есеп жүйесінде
активі кәсіпорынға ие барлық шаруашылық құралдар деп қарастырады.
Қазақстанның қазіргі есебіне сәйкес өзінділігі–активтер болашақта табысқа
айналатын, шығындардың белгілі мөлшері болып табылады. Бұдан активке
салынған шығындар қалай анықталатыны, сонымен қатар дебиторлық қарызды
қарастыру қажеттігі туындалады.Осымен байланысты бухгалтерлік есепте ақша
төлемеу, керісінше осы төлемдерге құқықтық пайда болуы табыс болып
саналады. Сонымен бірге, берілген есеп беру кезеңіндегі табыстар
шығындармен сәйкес болу керек.
Қазіргі кезде дебиторлық қарыздың халықаралық есеп жүйесіне өтумен
байланысы келесі түрлерін бөледі: сатып алушы және тапсырыс беруші
дебиторлық борыш, тәуелді бірлестік, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалар,
басқа да дебиторлық қарыз, болашақ кезеңдердің шығындары,берілген аванс
бойынша дебиторлық қарыз.
ІІ-БӨЛІМ. Қазпошта АҚ-ДАҒЫ ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ
ТЕКСЕРУ.
2.1. Дебиторлармен есеп айырысу инвентаризациясы
.
Нарықтық экономикасы,сонымен қатар транзиттік деп аталатын экономикасы
дамыған елдерге тән белгі-сенімсіз аудиторлық іскерліктің дамуы болып
табылады.Бүгінгі күнде,өзінің құқықтық негізі мен ұйымдасқан инфақұрылымын
иемденетін,аудиттің қоғадық институты жоқ,нарық экономикасы бар,бір елді
айту қиын.Өйткені аудит-бұл тәелсіз экспертиза және басқа да шаруашылық
субъекттің эконмикалық ақпараты мен қаржы жағдайын талдау,ішкі жағдайын
тексеру,және әрекет ететін заңдылыққа сәйкес бухгалтерлікесепті
жүргізу,сонымен қатар әртүрлі сұрақтар бойынша аудиторлық қызмет көрсетулер
болса,онда нарық жағдайында экономикалық ақпараттың сенімділігін
негідейтін,сұрақтарға және кәсіпорпындағы шаруашылықтың өзгермелі
жағдайында қызмет түрлері мен қызмет –екңес беруде аудит ролі тез өседі.
Әртүлі шаруашылық операциялар аудитттері кезінде құжаттар негізінде
олардың сенімді,заңды және мақсатты жүргізілуі тексеріледі.
Дебиторлық борышты тнксеруде аудит алдында тұратын негізгі мәселелер
келесілер болып табылады:
-кәсіпоыпн балансында дебиторлық борыш сомасының нақты және заңды
негізделгенін тексеру;
-тәртіптік және қаржыық шектеулерді сақтауын тексеру;
-тасымалданатын материалдық құндылықтар сомасын дұрыс алуды және оларды
шығаруды толықтығын,есеп айырысу операцияларын жасауда және олардың дұрыс
тіркелуін негіздейтін,құжаттардың жеткіліктілігін тексеру;
-тіркеу және дебиторларға талап қоюлардың дұрыстығы мен уақытттылылығын,
сонымен қатар осы жұмыстар қозғалысын бақылаудың ұйымдастырылуын тексеру;
-дебиторлық борышты төмендетуге ретті есеп айырысу бойынша ақпараттың
жасалуын тексеру;
Қазпошта АҚ –на аудит жүргізуде,дебиторлық борыш жағдайын
тексеруде,аудитор дебитормен есеп айырысуды инвентаризациялаудың материалы
талдаумен бастады.Кәсіпорынның өзі олармен инвентаризацияны,тәртіп
бойынша,сапасыз жүргізеді,өйткені ,бұл жұмысты аудиттың өзі ұйымдасьырғанын
ескереміз .Сатып алушылармен,есеп беруші тұлғалармен,кәсіпорын
жұмысшылармен және басқа да дебитормен есеп айырысуды инвентаризациялау
қалдықтар мен осы счеттардағы сомалардың негізділігін толық тексеру
құжаттарына сәйкестік бойынша шығаруда қорытындыланады.Инвентаризациялық
комиссияның мүшелері мен аудиторлар дебиторлық борыштың құрылуы мен
кінәлілерді бекітеді,алу мүмкіндігі,борышты іздестіру үшін қандай өлшемдер
қабылданады.
Кейде маңызды дебиторлық борышы бар ұйымдармен есеп айырысуды тексеру
жүргізіледі.
Қазпошта АҚ-ғы аудитор есеп айырысуды түгендеу нәтижесін актпен
бекітті. Актте ол қайта түгендеуден өткен счеттардың түрлерін
санап,дебиторлық борыш,тұрақсыз қарыздар,дебиторлық борыш соммаларын
көрсетті.
Қарыздың бұл түрлері бойынша есеп айырысуларды инвентаризациялау
актісіне дебиторлардың түрлері мен мекен-жайы,қарыз сомасы, не себепті
саналатыны, қай кезден және қандай құжат егізінде екені көрсетілген,хаттама
береді.Бұрынғы ізденіс мерзімі біткен, дебиторлық борыш соммасы бойынша,
хаттамада бұл мерзімнің өтуіне кінәлі тұлғалар көрсетіледі.Тексерілетін
кәсіпорындағы есеп айырысу инвентаризациясын немесе аудиторлық өзімен
жүргізілген инвентаризациялар материалдарын талдау, көптеген шешілмейтін
түснніспеушілікткер бойынша, есеп айырысуларды толық тексеруге назар аудару
мүмкіндігін береді.
Кәсіпорынның шарушылықтық іскерігінде көбінесе, тауарлар, жұмыстар және
қызмет көретулерге сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысу кездеседі. Сондықтан бұл мақалада, кәсіпорын балансында көрсетілген
дебиторлық борыштың жалпы саласына бөлінген үлес, үлкен орын алады.
Қазпошта АҚ тексеруде аудитор келесілерге назар аударды:
-өнімді тасымалдауға және оларды бекітуде, дұрыстығына құжаттры бар ма;
-тасымалданған товарлы-материалдық құндылықтарға соммалар дұрыс алынды ма;
-өнімнің өзіндік құнына дебиторлық борыш дұрыс шығарылды ма.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысуды тексеруде,
бақылаудың нақты және құжаттық бақылаудан нақты басқа аналитикалық
процедуралар, логикалық, нормативті және ғылыми талдауды қолдануға болады.
Әрекет етуші даму заңдылығына, күдік туғызатын қарыздар – бұл өнімді
өткізу мен табысты есептеу кезеңінен бастап 2 жыл мерзімі өтелмегендер
нәтижесінде пайда болатын қарыз. Кәсіпорында күдік туғызатын қарыздар
шығару үшін күдік туғызатын қарыздар бойынша резервтер құрылады.
Қазпошта АҚ-да күдік туғызатын қарыз бойынша резервтің жағдайы мен
қозғалысы жөнінде ақпарат беру үшін бір атаулы 311 Күдікті қарыздар
резервтері счеты арналған. Резерв көлемі қарыздың қаржылық жағдайы мен
толық және сомада өту мүмкіндігін бағалауға тәуелді күдік туғызатын әрбір
қарыз бойынша жеке анықталады.
2.2 Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
аудиті.
Алборов Р.А өзінің Өнеркәсіпті,сауда және АПК-ны ұйымдастырудағы
аудит жұмысында атап өткендей,есеп айырысу операцияларын дұрыс
ұйымдастыру,ұйымдастырушылық тұрақты айналысуын,келісімді және есеп
айырысушылық тәртіпті күшейтуін және жағдайын жақсартуға қамтамасыз
етеді.Одан басқа сеп айырысу операцияларын дұрыс ұйымдастыру,олшардың
есебін дұрыс орналастыруда бұл операциялар бойынша негативті жағдайлар
болып табылатынын ескертеді.Сондықтан,аудиторлар тексеруге ұйым тапсырыс-
берушілердің барлық есеп айырысу операциялары –бақыладың әртүлі әдістері
мен тәсілдері аудитор ,мысалы ,шағын бизнес,фермерлік шаруашылық,ауыл
шаруашылықтың кооператив және т.б. кәсіпорындар счеттарының жұмыс жоспары
мен бухгалтерлік есеп формаларын пайдаланатын,жеке ұйымдардың
ерекшеліктерін ескеру қажет.
Есеп айырысудың әрбір топтары бойынша ең алдымен олардың өлшемін
мақсатты анықтайды,берілген бухгалтерлік есеп және қалдқтарға
сәйкестігін,берілген бухгалтерлік есеп және қалдықтарға сәйкестігін,сосын
оның пайда болу мерзімі мен сипаттамасын бекітеді.Борышты өтеу және есеп
айырысу төлемдік тәртіпті бекіту жолдарымен,заңдылылығы және нақтылылығымен
бақылаудың нақты және құжаттың формаларын жүргізу әдістерімен анықталады.
Кәсіпорынның шарушылықтық ісккерігінде көбінесе,товарлар ,жұмыстар
және қызмет көретулерге сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысу кездеседі.Сондықтан бұл мақалада,кәсіпорын балансында көрсетілген
дебиторлық борыштың жалпы саласына бөлінген үлес,үлкен орын алады.
Қазпошта АҚ тексеруде аудитор келесілерге назар аударады:
-өнімді тасымалдауға және оларды бекітуде, дұрыстығына құжаттры бар ма;
-тасымалданған товарлы-материалдық құндылықтарға соммалар дұрыс алынды ма;
-өнімнің өзіндік құнына дебиторлық борыш дұрыс шығарылды ма;
Жалпы Қазпошта АҚ сатып алушылар мен және келесілерді бекітті:
1.өнімді жеткізу келісімі бекітілді ме;
2.есеп айырысуды нвентаризациялау актісінде бекітілуі тиіс, стаып алушылар
борышының нақтылығы;
3.30 бөлімшенің сатып алушылар мен тапсырыс берушілердіің борышы счеты
бойынша аналитикалық есептің жүргізудің дұрыстығы.Сонымен бірге
аналитикалық есепті құрастыру,ақшалай құралдардың түсімі,яғни мерзімі әлі
келмеген,векселдермен қамтамасыз теілген,сатып алушылармен және тапсырыс
берушілермен есеп айырысу бойынша,борыш жөніде берілгендерді алуға
мүмкіндікті қамтамасыз етеді;
4.30 бөлімінің сатып алушылыр мен тапсырыс берушілер борышысчеты бойынша
бухгалтерлік роводкаларды құрудың дұрыстығы;
5.11 журнал –ордерде,Бас кітапта және баланста 30 бөлімінің сатыа алушылар
мен тапсырыс берушілеодің борышысчеты бойынша аналитикалық есепті жазудың
сәйкестігі.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айыысуды
тексеруде,бақылаудың нақты және құжаттық бақылаудан нақты
басқа,аналитикалық процедуралар,логикалық,нормативті және ғылыми талдауды
қолдануға болады.
Әрекет етуші даму заңдылығына, күдік туғызатын қарыздар-бұ лөнімді
өткізу мен табысты есептеу кезеңінен бстап,2 жыл мерзімі өтелмегендер
нәтижесінде пайда болатын,қарыз.Кәсіпорында күдік туғызатын қарыздар
шығару үшін күдік туғызатын қарыздар бойынша резервтер құрылады.
Қазпошта АҚ-нда күдік туғызатын қарыз бойынша резервтің жағдайы мен
қозғалысы жөнінде ақпарат беру үшін бір атаулы 311 күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв счеты арналған.Резерв көлемі борыштың қаржы жағдайы мен
толық және соммада өту мүмкіндігін баалауға тәуелді күдік туызатын әрбір
қарыз бойынша жеке анықталады.
Аудитор,сол сияқты осы счетта шарушылық операциялардың дұрыс көрінісін
тексереді .Осылайша ,қарыз резерв соммаына 31 Күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв счетының кредиті мен 82 жалпы және әкімшілік
шығындарбөлімінің 821 жалпы және әкімшілік шығындар счетының дебеті
бойынша жазбалар жүргізіледі.Дебиторлық борышты баланстан шығаруда 30
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышыбөлімінің сәйкес счетының
кредиті мен корреспонденциясында 331 күдік туғызатын қарыз бойынша
резервтер счетының дебеті бойынша жазбалар жүргізіледі.Егер күдік
туғызатын қарыз бойынша резерв құрылып,жыл соңына дейі бұл резерв
қолданбаса,онда,821 жалпы және әкімшілік шығындар счетының дебеті бойынша
және 311 күдік туғызатын қарыз бойынша резервтер счетының кредиті бойынша
шығын соммалары бекітіледі.
Осы бөлім бойынша тексеру қорытындысына аудитор,күдік туғызатын қарыз
бойынша резерв өлшемі жоғарылады ма, соны бекітеді.
2.3. Басқа да дебиторлық борыш аудиті
Қазпошта ААҚ аудитор негізінде назарын Басқа да дебиторлық борыш
балансындағы баптарды зерттеуге бөледі. Бұл баптар бойынша жыл басы мен
соңындағы қалдықтар, осындай ақпаратты беру үшін арналған 33 бір атаулы
бөлім счетының заңдылықтарына сәйкес болуы керек. Аудитор 8 журнал-ордерде
көрсетілген счеттағы шарушылық операциялар көрінісінің дұрыстығын
тексереді.
33 Басқа да дебиторлық борыш бөлімі өзіне келесі счеттарды қосады:
-331 Қосылған құн салығы;
-332 Есептелінген проценттер;
-333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың борышы;
-334 Басқалары.
Бұл бөлімде аудитор 333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың борышы
счеты бойынша шаруашылық операциялар көрінісінің дұрыстығына назар аударды.
Қазпошта ААҚ-ның осы счетта 333 Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
борышы жөнінде ақпарат ескеріледі. Әкімшілік –шаруашылық және операциялық
шығындарға, есеп айырысуларға берілген сомалар бойынша сонымен қатар,
қызметтік іс-сапарларға, материалдық шығындарды өтеу бойынша жұмысшыларға
ұсынған қарыз бен басқа да операциялар бойынша.
Аудитор аванстық есеп беру мен оған қосымша құжатқа толық тексеру
жүргізеді. Ең алдымен, ол бұл аванстар кімге берілгенін анықтайды. Іс-
сапарлық шығындарға аванстар, ереже бойынша берілген кәсіпорында жұмыс
істейтін тұлғалара беріледі. Жұмыс практикасынан осындай аванстардың
берілуі белгілі.
Кейбір бухгалтерияда жұмысшылар мен қызметкерлерге құпиялық аванстау
жүргізіледі. Сондықтан жұмысшылардың іс-сапарларына іс-сапарлық құжат бар
ма, олардың мерзімі, жол құны, әрекет ету нормасы бойынша тәуліктік
төлемдерге сомалар; аванс бойынша есеп берулер; тұлғаларға дер кезінде есеп
бере ме.
Қазпошта ААҚ-да есеп беру сомасы бойынша операцияларды тексеруде
аудитор келесілерді анықтады:
1. Кәсіпорын басшысы есеп берумен ақша алуға құқығы берілген тұлғалар
ортасын анықтала ма;
2. Есеп беру тұлғаларына жоғарыда аталған өлшемдер авансы беріле ме;
3. Бұрын алынған сома бойынша есептелінбеген есеп беру тұлғалары ақша
алды ма;
4. Кәсіпорын кассасын төленуі мүмкін болатын, есеп беру;
5. Жасалған шығындардың мақсаттылығы бойынша аванстық есеп берулерде
басшы белгісі бар ма;
6. Есеп беру сомаларынан шығындар есебі уақытылы көрсетіледі ме.
Есеп айырысуда ақшалай құралдар жағдайы ретінде, ереже бойынша,
кәсіпорын бухгалтерінің өзі енгізеді немесе оның белсенді қатысуы
арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан аудитор есептің әдістері мен
құралдарын қылмыстықпен пйдалануға байланысты әдістерді білу қажет.
Барлық операциялар бойынша есеп жүргізу, қөбінесе кәсіпорын бухгалтері
тонаушылық үшін резервті құру мақсатында құжаттарды дұрыс жасамайды
жұмысшыға берілген есеп берушілік сома, оның тұлғалық счетына
жатқызбайды, керісінше жалпы өндірістік немесе басқа да шығындарға
шығарды.[40.186]
Аванстық есеп беруді жұмысшыларға таныстырған соң, бухгалтер,
оның тұлғалық счетының кредиті бойынша сомаға сәйкестігін көрсетеді,
нәтижесінде бұл жұмысшыға кәсіпорынның жасанды борышы құрылады.
Іс-сапарлық немесе шаруашылық шығындарға есеп беру сомаларын ашу
түрлері бойынша болашақта бухгалтер кассалық ордерде жеке дра жазып,
ол бойынша бекітілген соманы алады. Нәтижесінде берілген жұмысшымен
есеп айырысу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz