Тауарлы-материалдық қорлардың есебі және оны талдау
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1 ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
1.2. «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның экономикалық көрсеткіштерін талдау..
1.3. «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның есеп саясаты
2 «ҚазМұнайГаз» КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы.материалдық қорларды бағалау және түгендеу
2.2 «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның бухгалтериядағы тауарлы.материалдық қорларының талдамалы және жинақтамалы есебі
2.3 Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
1 ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
1.2. «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның экономикалық көрсеткіштерін талдау..
1.3. «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның есеп саясаты
2 «ҚазМұнайГаз» КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы.материалдық қорларды бағалау және түгендеу
2.2 «ҚазМұнайГаз» АҚ.ның бухгалтериядағы тауарлы.материалдық қорларының талдамалы және жинақтамалы есебі
2.3 Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Диплом жұмысында тауарлы – материалдық есепке алу мәселелері қарастырылған. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар қорлары болуы қажет. Тауар қорлары – бұл соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. «Тауарлы –материалдардық қорларды есепке алу» атты №7 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес, тауарлы – материалдық қорлар бұл: шикізат қорлары, материалдар, ыдыс және ыдыстық заттар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім тауарлар түріндегі активтер.
Тауарлы –материалдық қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Осыған орай диплом жұмысында мынадай талаптар қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке алу сұрақтарын зерттеу.
3.Тауарлы –материалдық қор есебін жетілдіру жолдарын анықтау.
Диплом жұмысында «ҚазМұнайГаз» АҚ практикалық материалдары қолданылған.
«ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан елімізде екінші орын алады. «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ «ҚМГ Ұлттық компаниясы» АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың наурызында «ӨзенМұнайГаз» ААҚ (ӨМГ) мен «ЕмбіМұнайГаз» АҚ (ЕМГ) бірігуі жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн. тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі 296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды есептемегенде) 44 кенорындары бар.
Тауарлы –материалдық қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Осыған орай диплом жұмысында мынадай талаптар қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке алу сұрақтарын зерттеу.
3.Тауарлы –материалдық қор есебін жетілдіру жолдарын анықтау.
Диплом жұмысында «ҚазМұнайГаз» АҚ практикалық материалдары қолданылған.
«ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан елімізде екінші орын алады. «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ «ҚМГ Ұлттық компаниясы» АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың наурызында «ӨзенМұнайГаз» ААҚ (ӨМГ) мен «ЕмбіМұнайГаз» АҚ (ЕМГ) бірігуі жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн. тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі 296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды есептемегенде) 44 кенорындары бар.
1. 2007 жылғы 28 ақпан №329-II Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Заңы.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары (2004 жылға өзгерістермен және толықтырулармен). Алматы, 2004.
3. Бухгалтерлік есеп типтік шоттар жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығымен бекітілген.
4. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 2003 жылғы 29 желтоқсандағы №441 бұйрығымен бекітілген типтік шоттар жоспарын қолдану әдістемесі.
5. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есептің теориясы мен принциптері». Алматы, Айан 2001.
6. Ержанов М.С., Ержанова С «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов». Алматы, Ержанов и К 2003.
7. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Алматы, Экономикс 2003.
8. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы. 2002.
10. Ряжнова О.В. «Международные стандарты бухгалтерского учета и финансовой отчетности». М., 2002.
11. Укашов Б.Е., Әжібаева З.Н. «Бухгалтерлік есеп теориясы». Алматы, 1998.
12. Салина А.П. Принципы бухгалтерского учета. Алматы, «Экономика» 2003.
13. Соколов Я.В. «Очерки по истории бухгалтерского учета» М., 1991.
14. Кеулімжаев Қ.К. «Шоттар корреспонденциясы». Алматы, БИКО 2000.
15. Кутер М.И. «Теория и принципы бухгалтерского учета». М., 2000.
16. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002.
17. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004.
18. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Н. «Принципы бухгалтерского учета». М., 1998.
19. Рахимбекова Р.М., Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж.., Салменова А. «Финансовый учет на предприятии». Алматы, Экономика 2003.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары (2004 жылға өзгерістермен және толықтырулармен). Алматы, 2004.
3. Бухгалтерлік есеп типтік шоттар жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығымен бекітілген.
4. Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 2003 жылғы 29 желтоқсандағы №441 бұйрығымен бекітілген типтік шоттар жоспарын қолдану әдістемесі.
5. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есептің теориясы мен принциптері». Алматы, Айан 2001.
6. Ержанов М.С., Ержанова С «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов». Алматы, Ержанов и К 2003.
7. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері». Алматы, Экономикс 2003.
8. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы. 2002.
10. Ряжнова О.В. «Международные стандарты бухгалтерского учета и финансовой отчетности». М., 2002.
11. Укашов Б.Е., Әжібаева З.Н. «Бухгалтерлік есеп теориясы». Алматы, 1998.
12. Салина А.П. Принципы бухгалтерского учета. Алматы, «Экономика» 2003.
13. Соколов Я.В. «Очерки по истории бухгалтерского учета» М., 1991.
14. Кеулімжаев Қ.К. «Шоттар корреспонденциясы». Алматы, БИКО 2000.
15. Кутер М.И. «Теория и принципы бухгалтерского учета». М., 2000.
16. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002.
17. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004.
18. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Н. «Принципы бухгалтерского учета». М., 1998.
19. Рахимбекова Р.М., Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж.., Салменова А. «Финансовый учет на предприятии». Алматы, Экономика 2003.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тауарлы-материалдық қорлардың есебі және оны талдау
Орындаушы:
4 курс студенті ________________
Каримова Г.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент _________________
Баймуханова С.Б.
Бақылаушы: __________________
Арыстамбаева А.З.
Қорғауға жіберіледі:
Есеп және аудит каф.меңгерушісі
э.ғ.к., доцент __________________
Шаяхметова К.О.
Алматы 2009
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1 ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы-материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
2. ҚазМұнайГаз АҚ-ның экономикалық көрсеткіштерін талдау..
3. ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясаты
2 ҚазМұнайГаз КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы-материалдық қорларды бағалау және түгендеу
2.2 ҚазМұнайГаз АҚ-ның бухгалтериядағы тауарлы-материалдық қорларының
талдамалы және жинақтамалы есебі
2.3 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Диплом жұмысында тауарлы – материалдық есепке алу мәселелері
қарастырылған. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда
үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында
қажетті тауар қорлары болуы қажет. Тауар қорлары – бұл соңғы тұтынушыға
сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан
да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды
есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және
нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. Тауарлы –материалдардық
қорларды есепке алу атты №7 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес,
тауарлы – материалдық қорлар бұл: шикізат қорлары, материалдар, ыдыс және
ыдыстық заттар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім тауарлар түріндегі
активтер.
Тауарлы –материалдық қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы
қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Осыған орай диплом
жұмысында мынадай талаптар қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін
қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық
рәсімдеу және есепке алу сұрақтарын зерттеу.
3.Тауарлы –материалдық қор есебін жетілдіру жолдарын
анықтау.
Диплом жұмысында ҚазМұнайГаз АҚ практикалық материалдары қолданылған.
ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және
газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан
елімізде екінші орын алады. ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ ҚМГ Ұлттық
компаниясы АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың
наурызында ӨзенМұнайГаз ААҚ (ӨМГ) мен ЕмбіМұнайГаз АҚ (ЕМГ) бірігуі
жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн.
тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды
есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі
296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды
есептемегенде) 44 кенорындары бар.
КазМұнайГаз АҚ-ның негізігі қызметіне мыналарды жатады:
• Көмірсутекті өңдеумен байланысты қызмет;
• Көмірсутекті қайта өңдеумен байланысты қызмет;
• Басқа да қызмет түрлері.
Өз қызметінің барысында ҚазМұнайГаз АҚ қолданыстағы бухгалтерлік есептің
негізгі заңдарын, бухгалтерлік есеп шоттың үлгі жоспарын, қолдана отырып
шаруашылық операцияларын жүзеге асырады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – жоғарыда келтірілген міндеттерді және
ҚазМұнайГаз АҚ тауарлы –материалдық қор есебін ұйымдастыру мен оны одан
әрі жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.
Диплом жұмысында Қазақстан Республиксының бухгалтерлік есеп пен есеп беру
жүйесін реттейтін нормативтік құжаттар, отандық және шет елдік авторлардың
жұмыстары пайдалынады.
1 ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы-материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
13.11.96 жылғы № 3 бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссияның
қаулысымен бекітілген 7 Тауарлы – материалдық қорлар есебі бухгалтерлік
есеп стандартына, 28.01.2003 жылы 27 ҚР Қаржы Министрлігінің бұйрығымен
бекітілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес, тауарлы – материалдық
қорлар – бұл:
1. Шикізат қатары, материалдар, сатып алатын жартылай фабрикаттар және
құрамдық заттар, конструкциялар мен тетіктер, отын, ыдыс ыдыстық
заттар, қосалқы бөлшектер, өндірісті пайдалануға немесе тұрмыстар мен
қызметтер үшін пайдалануға арнарған өзге материалдар;
2. Аяқталмаған өндіріс, жұмыстар, қызметтер орындау;
3. Ұйымдардың қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер мен
тауарлдар түріндегі активтер.
Соған сәйкес тауарлы – материалдық қорлардың келесідей топтарды бөліп
көрсететін, олардың экономикалық жіктеуі материалдардың есебін дұрыс
ұйымдастырудың маңызды жағдайларының бірі болып болып табылады:
I. Шикізаттар мен материалдар - өнімнің материалдық негізін құрайды.
Осыған орай, негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіп
өнімін – шикізат деп, ал өндеуші өнеркәсіп өнімін – материалдар
деп атайды. Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат және
материалдар негізгі және көмекші болып бөлінеді, дегенмен, бұлай
бөлу, шартты болып саналмайды, өйткені ол өнімдердің әр түріне
материалдардың сол бір түрін қолдану санына, технологиялық
процесстің сипатына қатысты болады. Мысалға, наубайхана
өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға ұн, тұз, ашытқы
және су жатқызылады. Көмекші шикізат және материалдар өнімдердің
сапасын жақсартуға әсерін тигізеді, олар белгілі бір тұтыну
қасиеттерін береді.(қант, сүт, хош иіс)
II. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар - өндеудің белгілі бір
сатысынан өткен, бірақ әлі де дайын өнім блып саналмайтын шикізат
және материалдар. Яғни, материалдық негізін құрайды.
III. Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары
бойынша энергетикалық, технологиялық, двигательдік (жанар, тағар
май) және шаруашылық мұқтаждықтары үшін (ғимараттар мен үй
жылытулары үшін) отын болып бөлінеді.
IV. Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар мен дайын
өнімдерді орау, буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін пайдаланатын
заттар.
V. Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған
бөлшектерін жөндеу және ауыстыру үшін қызмет етеді.
VI. Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын немесе
қосалқы бөлшектер ретінде, пайдалана алатын, негізгі құралдардың
шығарылып тасталуынан алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын,
түзетуге келмейтін ақшаларды енгізеді.
VII. Басқа жаққа қайта өңдеуге берілген материалдар – бұл сырт
ұйымдардың өңдеуіне тартылған және одан кейін одан алынған
өнімдердің өзіндік құнына қосылатын материалдар.
VIII. Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын,
құрылыс бөлшектерін жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін
және конструкцияларын бөлу және көтеру үшін тікелей құрылыс және
монтаж жэұмыстары процесінде пайдаланатын материалдарды, сондай-ақ
құрылыс мұқтаждықтары үшін қажетті өзге де тауарлы-материалдық
қорларды білдіреді.Өндірістік қорлар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
оларды негізді бағалай білудің үлкен маңызы бар.
1.2 ҚазМұнайГаз кәсіпорынының экономикалық көрсеткіштерін талдау
ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және
газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан
елімізде екінші орын алады. ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ ҚМГ Ұлттық
компаниясы АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың
наурызында ӨзенМұнайГаз ААҚ (ӨМГ) мен ЕмбіМұнайГаз АҚ (ЕМГ) бірігуі
жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн.
тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды
есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі
296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды
есептемегенде) 44 кенорындары бар.
КазМұнайГаз АҚ-ның негізігі қызметіне мыналарды жатады:
• Көмірсутекті өңдеумен байланысты қызмет;
• Көмірсутекті қайта өңдеумен байланысты қызмет;
• Басқа да қызмет түрлері.
Кәсіпорын геологиялық зерттеу жұмыстарын да жүзеге асырады.Бұл жұмыстың
негізігі мақсаты, компанияның шикізат базасын жетілдіру үшін мұнай және
газ қорларын өндіру. Ресурстық базаны ұлғайту үшін геолгиялық барлау
жұмыстары Атырау және Маңғыстау облыстарында жүргізілуде. Кәсіпорын
болашақта жаңа технологияларды пайдалана отырып мұнай өндірудің жаңа
механизмдерін ашуға мақсат қойды. Сонымен қатар кәсіпорын мұнайды өңдеуді
идентификациялау үшін бірқатар іс шаралар жүргізуде.Кәсіпорын мұнай
идентификациясының келесі тәсілдерін қолданады: пластты гидрожару,
перфорация технологиясы, электроәсер. Өндірісті басқару үшін кәсіпорын
ақпаратттық технологиялар базасын қолданады.
Кенорындар. Республикадағы мұнай газ өнеркәсібінің даму тарихы Өзен мен
Ембі кен орындарының игерілуімен бастау алады. Әлі күнге дейін осы
аймақтардың кен орындарында жалпы еңбек өтімі жүздеген жылдарды құрайтын
атақты мұнайшылар әулиеттерінің өкілдері еңбек етіп келеді.
Алғашқы мұнай шөгінділері 1899 жылы табылды және 1920 жылдан бастап
мұнай кәсіпшіліктері Батыс Қазақсианды игеруде шешуші роль атқарады. Ұлы
Отан соғысы кезінде жылына 700-750 мың тонна беріп тұрған ембі кеніштері
Кеңестер одағындағы маңызды мұнай өндірушілердің бірі болды. Содан бері
мұнай кәсіпшіліктерінің аймақтағы маңызы тек арту үстінде. Бүгінде ҚМГ
БӨнің еншілес кәсіпорындары ЕмбіМұгайГаз және ӨзенМұнайГаз өнждірістік
филиалдары Атырау және Маңғыстау облыстарының дамуына елеулі үлес қосып
келеді.
Өзен кен орны Компанияның өндіру көлемі жағынан да,қоры жағынан да ең
үлкен кенорны болып табылады.Оның өндірістік пайдаланылуы 1965 жылы
басталды.
ЕМГ кенорындарының бірқатар (Оңтүстік Батыс Қамысты,Жаңаталап Нуржанов)
60-шы жылдардың соңы мен 70-ші жылдардың басында, қалғандары 80-шы
жылдардың соңы мен 90-шы жылдардың басында (Кенбай, Забұрын,Ботахан, Мақат)
ашылып, пайдалануға берілді.
Компанияның негізгі қызметі Қазақстандағы мұнайгаз кен орындарын
игеру. Компания 46 мұнай және газ кен орындарын, оның ішінде
ӨзенМұнайГаз өндірістік филиалында-7, ЕмбіМұнайГаз өндірістік
филиалында 39 кен орынын игерді.
2007 жылы компания ҚазгерМұнай ЖШСдағы үлестердің және
Қаражанбасмұнай компанияларындағы акциялардың 50% сатып алудың
нәтижесінде өзінің қызметін айтарлықтай кеңейтті. Бұл екі сатып алудың
орташа тәуліктік өндіруге жалпы ықпалы компанияның үлестік қатысуына және
ҚМГ БӨ-нің, ҚазгерМұнайГаздың және CCEL-дің 2008ғы орташа тәуліктік мұнай
өндіруіне негізделеді, тәулігіне шамамен алғанда 48 мың баррельді немесе
компанияның тәулігіне 192 мың баррельді құрайтын негізгі активтердің
өндіруіне 25%ға жуықты құрады. Аталған сатып алулардың ҚМГ БӨ қатысты
дәлелденген және болжамды мұнай қорларының жалпы көлеміне үлесі компанияның
негізгі кен орындарының сол санатты қорларынан 20%ға жуықты құрайды.
Компанияның есепті кезеңдегі қаржылық жағдайына әсер ететін негізгі
факторларға: мұнайға арналған бағаның динамикасы, валюталық бағамдардың,
атап айтқанда, теңгенің АҚШ долларына айырбас бағамының ауытқуы және
елдегі иефляция қарқыны жатады.
Мұнай сату компания кірісінің негізгі көзі болып табылады. Бизнес,
келешек, қаржылық жағдай және қаржы –экономикалық қызметтің нәтижелері
айтарлықтай дәрежеде мұнайға арналған бағаға қатысты. Өткен кезеңдерде
мұнай бағасы құбылмалылықтың жоғары дәрежесін көрсетті. Компания кірістері
мен таза пайдасы айтарлықтай дәрежеде мұнай бағасының өзгеруіне қарай
ауытқиды. 2001жылдан бастап мұнайға арналған дүние жүзілік баға едәуір
өскенімен, бұл өсу қазіргі баға деңгейі сияқты келешекте де
сақталатындығына ешқандай кепілдік жоқ. Келешекте кез келген мұнай
бағасының төмендеуі (тіпті салыстырмалы түрде көп емес) бизнеске,
келешекке, қаржылық жағдайға және компания қызметінің нәтижелеріне жағымсыз
әсер етуі мүмкін. 2008жылды 2007жылмен салыстырғанда BRENT сортты мұнайға
арналған баға орташа алғанда баррель үшін 7.25 АҚШ долларына артты.
(72.39)
Компания 9.53млн. тонна мұнай өндіріп 2008 жылы белгіленген
өндірістік көрсеткіштерін орындауға қол жеткізді, 2007жылы осындай мұнай
көлемі өндірілген болатын. Барлық өндірілген мұнайдың 6.72 млн. Тоннасын
ӨМГ, ал 2.81млн. тоннасын-ЕМГ өндірді.
Өндіруші бөлімше 2008 2007 Өэгеріс, пайызбен
ӨзенМұнайгаз 6.72 6.73 0.1%
ЕмбіМұнайГаз 2.81 2.80 0.4%
Барлығы 9.53 9.53 -
2008жылдың 31желтоқсанындағы жағдай бойынша компания мұнай ұңғымаларының
пайдалану қоры 5925 ұңғыманы, 1862 тоғытпалы ұңғыманы құрады.
Компания кен орындарының негізгі бөлігі жоғарғы суланушылығы мен
мұнай өндіру деңгейінің төмендеуімен сипатталатын игерудің соңғы
кезеңдерінде тұр. Мұнай өндірудің табиғи төмендеуінің орнын толтыру
мақсатында, сондай-ақ 2008 жылы мұнай өндірудің жоспарланған көлемдерін
қамтамасыз ету үшін компания ұңғымаларды пайдаланудың бұрғылау, күрделі
жөндеу жөніндегі жұмыстарды, мұнай өндіруді қарқындату, сондай ақ бүйірлік
оқпанды кесу жөніндегі іс шараларды жүргізді. 2008 жылы компания 179
пайдалану ұңғымысының құрылысын аяқтады, бұл ретте жаңа ұңғымаларды іске
қосудан мұнай өндіру 290 мың тоннаны құрады.1137 ұңғымаға күрделі жөндеу
жүргізілді, күрделі жөндеу бойынша жұргізілген жұмыстан қосымша өндіру 542
мың тонна мұнайды құрады,2008 жылы 8.94 мы4 тонна мөлшерінде қосымша мұнай
өндіруге қол жеткізген 14 ұңғыманың бүйірлік оқпанын кесу жүргізілді.
Компания қабаттардың мұнай беруін арттырудың (ҚМА) үздік технологиялар,
оның ішінде қабатты сумен сөгуді және ағынды ауытқытушы полимерлік
құрамдарды пайдалануды қолдануда. ҚМА технологиясын қолданудың нәтижесінде
2008 жылы 396 ҚМА ұңғымалық операцияларды жүзеге асырудың есебінен қосымша
561.23 мың тонна мұнай өндірілді.
2009 жылы мұнай өндіру ҚазгерМұнай мен Қаражанбасмұнайдағы өндіруді
қоспағанда шамамен алғанда 2008 жылғы деңгейде сақтала отырып 9.5 млн.
тоннаға жеттеді. Өндірудің табиғи төмендеуінің орнын толтыру үшін 2009 жылы
162 өндіруші ұңғыманы бұрғылау сондай ақ бар ұңғымаларда іс- шараларды оның
ішінде қабаттардың мұнай беруін жақсарту, ұңғымаларды күрделі жөндеу
оқпантүп маңындағы аймаққа ықпал ету және өндіруші ұңғымаларды
әрекетсіздіктен шығару жөніндегі іс шараларды орындау жоспарланып отыр.
2009 жылы Компания бұрғылау орнату үшін геологиялық құрылымын нақтылау және
объектілерді негіздеу мақсатында болашағы бар блоктарды геологиялық барлау
жұмыстарының ауқымды көлемін жоспарлап отыр. Атап айтқанда, компания Р-9,
Тайсойған және Лиман блоктарында, сондай-ақ Өзен және Қарамандыбас кен
орындары аймағына жалғасып жатқан аумақтарды барлау жұмыстарын жоспарлап
отыр.2009 жылы 850 погон км. көлемінде сейсмикалық зерттеудерді жүзеге
асыру 8 пайдаланулық және құрылымдық ұңғымалардың құрылысын салу, сондай-ақ
12600 метр тереңдікті бұрғылау жоспарланды.
2009 жылы компанияның күрделі шығыстары шамамен алғанда 45 млрд.
теңгені құрайды деп күтілуде. Келесі кестеде 2008 жылдың 31 желтоқсаны мен
2007 жылдың 31желтоқсанында аяқталған кезеңдер ішінде мұнай мен мұнай
өнімдерін сатудың көлемдері және сату бағалары туралы деректер келтірілген:
Мұнайды экспорттық сату 2008 жыл 2007 жыл
ӨАС құбыр желісі Мың теңге
(Өзен-Атырау-Самара )
Сату 305 100 869 266 393 555
Көлемі (мың тоннамен) 5 233 5 075
Орташа бағасы (тонна үшін 58 260 52 486
теңгелей)
Орташа бағасы (АҚШ 65.75 57.57
доллары\баррель )
КҚК құбыры(Каспий құбыр желісі
консорциуымы)
Сату(мың тоннамен) 132 450 248 92 993 153
Көлемі (мың тоннамен) 2 117 1 663
Орташа бағасы(тонна үшін 62 559 55 903
теңгелей)
Орташабағасы(АҚШ долларыбаррель70.61 61.32
)
Барлығы мұнай экспорты 437 551 117 359 386 708
Мұнай мен өндірілген өнімдерді
өзгелей сату
Мұнай мен өңделген өнімдерін 37 401 142 44 705 752
ішкі рынокта сату
Көлемі (мың тоннамен) 2 230 2 551
Орташа бағасы(тонна үшін 16 768 17 525
теңгелей)
Орташа бағасы(АҚШ 18.93 19.22
долларыбаррель)
Барлығы ішкі рыноктағы сату 37 401 142 44 705 552
Мұнай мен өңделген өнімдердің
сомалық сатулары
Мұнай мен өңделген өнімдерін 474 952 259 404 092 260
сату
Сомалық көлемі (мың тоннамен) 9 585 9 290
Орташа бағасы(тонна үшін 49 554 43 498
теңгелей )
Орташа бағасы(АҚШ 55.93 47.71
долларыбаррель)
Өзге де сатулар 12 022 620 8 115 527
Барлығы кіріс 486 974 879 412 207 787
2008 жылы ӨАС құбыр желісі арқылы экспорттық беру көлемі 2007 жылғы
көлемдерімен салыстырғанда тұрақты болды. Мұнайды өңдеуге беру мен мұнайды
ішкі рынокта сату көлемдері 2007 жылмен салыстырғанда төмендеді. Сонымен
қатар Каспий құбыр желісі Концорциуымы арқылы экспорттық көлемдер едәуір
өсті.
Компанияның операциялық шығыстары негізінен алғанда, мұнай өндірудің
құнынан тұрады. Төмендегі кестеде компанияның операциялық шығыстары
көрсетілген:
2007 2008 Өзгеріс
Мың теңгемен
Көліктіктік шығыстар 48 247 039 44 060 096 4 186 943
Қызметкерлерге төленетін 39 389 555 37 512 548 1 877 007
сыйақылар
Ескіру, тозу және 34 663 502 30 843 711 3 819 791
амортизация
Жөндеу және қызмет 20 496 194 18 988 262 1 507 932
көрсету жөніндегі
қызметтер
Роялти 17 948 868 15 850 891 2 097 977
Материалдар мен қорлар 13 878 706 11 661 063 2 217 643
Басқарушылық ганорар және8 002 198 7 678 179 324 019
сатулар бойынша
комиссиялар
Электр қуаты 7 633 700 7 009 945 623 755
Табыс салығынан басқа 4 830 875 8 088 268 (3 257 393)
салықтар
Әлеуметтік жобалар 3 660 170 7 850 402 (4 190 232)
Негізгі құралдардың шығып2 992 114 2 062 402 929 712
қалуынан болған шығыстар
Айыппұлдар мен өсімпұлдар2 735 535 363 994 2 371 541
Қоршаған ортаның ластануы- (11 427 662) 11 427 662
үшін айыппұлдар
Басқалары 6 356 029 12 855 622 (6 499 593)
Жиыны операциялық 210 834 485 193 397 788 17 436 697
шығыстар
2008 жылы операциялық шығыстар негізінен алғанда 2007 жылдың бірінші
жарты жылдығындағы 11,4 млрд. теңге мөлшеріндегі экологиялық айыппұл
бойынша резервті жырымдаудың, көліктік шығыстардың өсуінің, тозудың,
ескірудің және амортизациядың, өсімақылар мен айыппұлдардың және акцияларға
арналған опциондар бағдарламасының есебінен 17,4 млрд. теңгеге немесе 9%-ға
артты. Экология бойынша жырымдау айыппұлын қоспағанда операциялық шығыстар
2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 3%-ға немесе 6,0 млрд. теңгеге өсті.
Неғұрлым елеулі сомалар мен қозғалыстар мынадай себептермен
түсіндіріледі:
1. Көліктік шығыстар 2008 жылы негізінен алғанда мұнайды экспорттық беру
көлемінің 9%-ға көбеюіне әкелді.
2. Қызметкерлерге төлемдер бойынша шығыстар 2008 жылы 1,6 млрд. теңге
сомаға акцияларға арналған опциондар бағдарламасын жүзеге асырудың
нәтижесінде сондай-ақ 415 млн. теңге сомаға қызметкерлердің
денсаулығын сақтандырудың жаңа кестесін енгізудің есебінен 5 %-ға
өсті.
3. Ескіру, тозу жіне амортизация (ЕТА) бойынша шығыстар 2008 жылы 12%-ға
артты. Аталған көбеюдің негізгі себептері мынадай: қорларды бағалаудың
2007 жылы 1,5 млрд. теңге сомаға өзгеруінің нәтижесінде 2006 жылы
артық есептелген ескіру активтері мен сторноны жою жөніндегі
міндеттемелерді қайта есептеу, 2007 жылдың екінші жарты жылдығында
негізгі құралдырда сатып алудың нәтижесінде негізгі құралдардың
баланстық құнының айтарлықтай өсу нәтижесінде ЕТА-ның 1,5 млрд. теңге
сомаға өсуі, лицензия 2007 жылы тек 11 ай ішінде ғана амортизацияланса
2008 жылы бүкіл жыл амортизациялануына байланысты Лиман блогына
лицензиялар бойынша амортизациялық шығыстардың 433 млн. теңгеге сомаға
артуы.
Компанияның өтімділікке қажеттілігі негізінен 2008 жылы оперциялық
қызметтен ақша қаражатының таза ағымы 2007 жылмен салыстырғанда 50,8 млрд.
теңгеге артық 173 млрд. теңге деңгейінде қалыптасты. Өсу, негізінен алғанда
59,2 млрд. теңге сомаға мұнай сатудан болған ақша ағымының артуымен
түсіндіріледі.
Инвестициялық қызметте пайдаланылған ақша қаражатының таза жылыстауы
2007 жылға 298,4 млрд. теңгеден 2008 жылғы 164,6 млрд. теңгеге дейін
төмендеді. Аталған төмендей мынадай себептердің нәтижесінде болды:
• байланысты тараптарға берілген өтелген займдардан ақша қаражаты
құйылуының 60,5 млрд. теңгеге өсуі;
• бірлескен және ассоциацияланған кәсіпорындардан алынған дивидендтердер
ақша қаражаты құйылымының 36,2 млрд. теңгеге артуы;
• алынған сыйақылардан ақша қаражатының 6,8 млрд. теңгег өсуі;
• еншілес кәсіпорындарындағы үлестерді сатудан ақша қаражаты құйылымының
6,7 млрд. теңгеге артуы;
• байланысты тараптарға займ бөлуге арналған ақша қаражаты жылыстауының
118,3 млрд. теңгеге төмендеуі;
• өтеуге дейін ұстап қалынатын қаржылық актистерді сатып алуға арналған
ақша қаражаты жылыстауының өтеуге дейін ұстап қалынатын қаржылық
актистерді сатып алуға арналған ақша қаражаты жылыстауының 32 млрд.
теңгеге төмендеуі;
• негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алуға арналаған
ақша қаражаты жылыстауының 18 млрд. теңгег төмендеуі.
Жаһандық қаржылық дағдарыстың салдарынан Қазақстандық банкілер
өтімділік тапшылығына тап келеді. Резидент банктер үшін негізгі болып
табылатын шетелдік қаржыландыру көздері займ берудің пайыздық ставкасын
шұғыл көтерді және ұсынылатын займ беру көлемін қысқартты. Компания
инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында, негізінен алғанда
қазақстандық банктерге салымдар ораналастырды (3,5 млрд. АҚШ $ жуық).
Компания басшылығы ауық-ауық көрсетілген банктердің қаржылық есебі мен
несиелік рейтингісіне талдау жүргізеді және Standard & Poor’s рейтингтік
агенттігі берген АҚШ долларындағы ұзақ мерзімді салымдары бойынша ВВ-дан
төмен емес несиелік рейтингі бар резидент және резидент емес банктермен
мәмілелерді жүзеге асырады. Компанияның басшылығы жаһандық дағдарыс пен
жергілікті банкілердің одан кейінгі рейтингінің нашарлауы салдарынан
компания басынан өткеретін сол тәуекелдерді көрсететін инвестициялардың
құнсыщдануына арналған резервтер құрған жоқ. Жоғарыда көрсетілген
тәуекелдерді басқару үшін компания ақша қаражатын басқару саясатын әзірледі
және оны енгізді.
Қорытындылай келе компания Қазақстанның мәдени дәстүрлерін зерттеуге
және сақтауға және халықаралық аренада еліміздің имиджін көтеруге
бағытталған жобаларға қолдау көрсетеді. Жалпы алғанда 2008жылы компания
әлеуметтік жобаларға 3.7 млрд.теңге (30 млн.жуық АҚШ долларын) бөлді.
Олардың ішінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісім шарттардың
шеңберінде – 947 млн. теңгеге жуық демеушілік жобаларға – 980 млн. теңгеден
астам, әлеуметтік мәні бар объектілердің құрылысын салуға - 1.8млрд.
теңгеге жуық қаражат бөлді. Компанияның ірі дүние жүзілік компаниялардың
деңгейіне шығуына қарай ҚМГ БӨ Қазақстанда пайдалы қазбаларға бай ел
ретінде ғана емес терң мәдени және тарихи тамырлары бар және еңбекке адал
көз қарасты дәстүр тұтқан жоғары білімді халқы бар ел ретінде табысты
көрсетуде.
1.3 ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясаты
ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясатының қаржылық есептілікті дайындау
кезінде қолданылған негізгі аспектілері төменде келтірілді. Аталған есеп
саясаты, егер өзгедей көрсетілмесе барлық ұсынылған кезеңдер үшін дәйекті
түрде қолданылды.
Тауарлы-материалдық қорлар
Тауарлы материалдық қорлар екі көлемнің: өзіндік құны мен ФИФО бойынша
сатудың таза құнының ең азы бойынша есептеледі. Құн өзіне әр затты
жергілікті жерге жеткізумен және оны ағымдағы жағдайына келтірумен
байланысты әдеттегі қызмет барысында келтірілген барлық шығындарды қамтиды.
Шикі мұнайдың құны өндірістің орташа көлемінің негізінде тозуға, ескіруге
және амортизацияға және жол шығындарына арналған шығыстардың тиісті бөлігін
қоса есептегенде өндірудің өзіндік құны болып табылады.
2 ҚазМұнайГаз КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы-материалдық қорларды бағалау және түгендеу
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болу керек.
Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты,
мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім – номенклатура – бағалық деп, ал онда
көрсетілген бағалар – есептік бағалар.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін басқа құжаттар мен
тіркелімдерге қойылады. Талдамалы есепте материладық құндылықтар нақты
есептік бағалар(келісім, жоспарлы-есептік)бойынша, ал жинақтамалы есеп пен
есеп беруде өзіндік нақты құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін пайыз
төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындарды.
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер(үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар.
3. Тауар биржаларының қызмет құны.
4. Кедендік баж.
5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау, жеткізу
шығындары.
Материалдардың есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
айқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік-әзірлеу шығындарынан құралатын болады. Көлік тасымалдау
шығындарының құрамына кіретіндер:
1. Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кірепұлы,
автомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
2. Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік құралдарымен
материалдарды жеткізу.
3. Қорларды сатып алу және әзрлеумен тікелей байланысты іссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы тиеу,
түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
5. Жабдықтаушы және делдал ұйымдарғатөленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№7 БЕС-ына сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және
сол сияқты түзетулер көлік дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар плюс-минус нақты
өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан құралады. Бұл
бағаларды субьектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-әзірлеу
шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-әзірлеу
шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-минус)
материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар бойынша
көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылады. Көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқулардың(плюс-минус) пайызы олардың ай басындағы
қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын, материалдардың ай
басындағы қалдығының және келісім (есептік) бағасы бойынша келіп түскен
материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені 100-ге көбейту жолымен
анықталады. Есептеп шығарылған пайыз бойынша көлік-әзірлеу шығындарын
немесе ауытқуды (плюс-минус) тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар
түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар бойынша көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқудың(плюс-минус) пайызын табу керек болса және
жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің
деректері бойынша өткен айлардағы пайыздың қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты өзіндік
құнын №7 БЕС бойынша анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану жолымен
жүзеге асырылуы мүмкін:
1. Орташа өлшемді құн.
2. Қорларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО
әдісі.
3. Қорларды соңғы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ЛИФО әдісі.
4. Арнайы бірегелендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар ай ішінде келіп
түскендерінің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына бөлу
жолымен есептеледі.
ФИФО – бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша
бағалау әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады:
Бірінші топтама – кіріске, бірінші болып – шығысқа, яғни материалдық
құндылықтардың шығынын оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір
кезектілікпен бағалайды: алдымен бірінші сатып алынған топтаманың бағасы
бойынша материалдарды шығындарға есептен шығарады, одан кейін – екіншісін,
содан кейін – үшіншісін және сөйтіп жұмсалған материалдардың жалпы саны
біткенге дейін жалғасады. Бағалау тәртібі материалдарды жұмсаудың нақты
кезектілігіне тәуелді емес.
ЛИФО – бұл материалдық құндылықтарды Соңғы топтама – кіріске,
біріншісі – шығысқа қағидасына орай ағымдағы бағалар бойынша бағаланады
және т.б.
Арнайы, жалпылама бірегейлендіру әдісі – бұл әдіс материалдық
құндылықтардың топтамалық есебін ұйымдастыру мүмкін болған жағдайларда ғана
қолданылады. Егер ай соңындағы қалдықта үшінші, бірінші немесе басқа топтың
материалдық құндылықтарының белгілі бір саны болса, онда материалдық
құндылықтардың шығысын да, қалдығын да анықтауға болады.
Мысалға, тауарлы – материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалаудың әдістерін
қарастырылып отырған Энергия плюс ЖШС 2003 ж 1 қаңтарында қалған
материалдар саны:
- цемент – 200 тонна 60000 теңге шамасына;
- бензин – А-95 – 100 литр 45000 теңге шамасына.
Күні Цемент Бензин А-95
Кіріс шығыс кіріс шығыс
Саны тонна 1 Саны тонна Саны литр
литрдің
бағасы
тенге
1 2 3 4 5
Цемент
Запастардың
шығысы: 37 37 37 37
Бірлік саны 119596,95 114400 125600 116800
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тауарлы-материалдық қорлардың есебі және оны талдау
Орындаушы:
4 курс студенті ________________
Каримова Г.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент _________________
Баймуханова С.Б.
Бақылаушы: __________________
Арыстамбаева А.З.
Қорғауға жіберіледі:
Есеп және аудит каф.меңгерушісі
э.ғ.к., доцент __________________
Шаяхметова К.О.
Алматы 2009
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1 ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы-материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
2. ҚазМұнайГаз АҚ-ның экономикалық көрсеткіштерін талдау..
3. ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясаты
2 ҚазМұнайГаз КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы-материалдық қорларды бағалау және түгендеу
2.2 ҚазМұнайГаз АҚ-ның бухгалтериядағы тауарлы-материалдық қорларының
талдамалы және жинақтамалы есебі
2.3 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Диплом жұмысында тауарлы – материалдық есепке алу мәселелері
қарастырылған. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда
үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында
қажетті тауар қорлары болуы қажет. Тауар қорлары – бұл соңғы тұтынушыға
сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан
да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды
есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және
нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. Тауарлы –материалдардық
қорларды есепке алу атты №7 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес,
тауарлы – материалдық қорлар бұл: шикізат қорлары, материалдар, ыдыс және
ыдыстық заттар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім тауарлар түріндегі
активтер.
Тауарлы –материалдық қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы
қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Осыған орай диплом
жұмысында мынадай талаптар қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін
қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық
рәсімдеу және есепке алу сұрақтарын зерттеу.
3.Тауарлы –материалдық қор есебін жетілдіру жолдарын
анықтау.
Диплом жұмысында ҚазМұнайГаз АҚ практикалық материалдары қолданылған.
ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және
газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан
елімізде екінші орын алады. ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ ҚМГ Ұлттық
компаниясы АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың
наурызында ӨзенМұнайГаз ААҚ (ӨМГ) мен ЕмбіМұнайГаз АҚ (ЕМГ) бірігуі
жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн.
тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды
есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі
296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды
есептемегенде) 44 кенорындары бар.
КазМұнайГаз АҚ-ның негізігі қызметіне мыналарды жатады:
• Көмірсутекті өңдеумен байланысты қызмет;
• Көмірсутекті қайта өңдеумен байланысты қызмет;
• Басқа да қызмет түрлері.
Өз қызметінің барысында ҚазМұнайГаз АҚ қолданыстағы бухгалтерлік есептің
негізгі заңдарын, бухгалтерлік есеп шоттың үлгі жоспарын, қолдана отырып
шаруашылық операцияларын жүзеге асырады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – жоғарыда келтірілген міндеттерді және
ҚазМұнайГаз АҚ тауарлы –материалдық қор есебін ұйымдастыру мен оны одан
әрі жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.
Диплом жұмысында Қазақстан Республиксының бухгалтерлік есеп пен есеп беру
жүйесін реттейтін нормативтік құжаттар, отандық және шет елдік авторлардың
жұмыстары пайдалынады.
1 ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІ МЕН ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы-материалдық қорлар, оның мәні және маңызы
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
13.11.96 жылғы № 3 бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссияның
қаулысымен бекітілген 7 Тауарлы – материалдық қорлар есебі бухгалтерлік
есеп стандартына, 28.01.2003 жылы 27 ҚР Қаржы Министрлігінің бұйрығымен
бекітілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес, тауарлы – материалдық
қорлар – бұл:
1. Шикізат қатары, материалдар, сатып алатын жартылай фабрикаттар және
құрамдық заттар, конструкциялар мен тетіктер, отын, ыдыс ыдыстық
заттар, қосалқы бөлшектер, өндірісті пайдалануға немесе тұрмыстар мен
қызметтер үшін пайдалануға арнарған өзге материалдар;
2. Аяқталмаған өндіріс, жұмыстар, қызметтер орындау;
3. Ұйымдардың қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер мен
тауарлдар түріндегі активтер.
Соған сәйкес тауарлы – материалдық қорлардың келесідей топтарды бөліп
көрсететін, олардың экономикалық жіктеуі материалдардың есебін дұрыс
ұйымдастырудың маңызды жағдайларының бірі болып болып табылады:
I. Шикізаттар мен материалдар - өнімнің материалдық негізін құрайды.
Осыған орай, негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіп
өнімін – шикізат деп, ал өндеуші өнеркәсіп өнімін – материалдар
деп атайды. Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат және
материалдар негізгі және көмекші болып бөлінеді, дегенмен, бұлай
бөлу, шартты болып саналмайды, өйткені ол өнімдердің әр түріне
материалдардың сол бір түрін қолдану санына, технологиялық
процесстің сипатына қатысты болады. Мысалға, наубайхана
өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға ұн, тұз, ашытқы
және су жатқызылады. Көмекші шикізат және материалдар өнімдердің
сапасын жақсартуға әсерін тигізеді, олар белгілі бір тұтыну
қасиеттерін береді.(қант, сүт, хош иіс)
II. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар - өндеудің белгілі бір
сатысынан өткен, бірақ әлі де дайын өнім блып саналмайтын шикізат
және материалдар. Яғни, материалдық негізін құрайды.
III. Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары
бойынша энергетикалық, технологиялық, двигательдік (жанар, тағар
май) және шаруашылық мұқтаждықтары үшін (ғимараттар мен үй
жылытулары үшін) отын болып бөлінеді.
IV. Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар мен дайын
өнімдерді орау, буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін пайдаланатын
заттар.
V. Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған
бөлшектерін жөндеу және ауыстыру үшін қызмет етеді.
VI. Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын немесе
қосалқы бөлшектер ретінде, пайдалана алатын, негізгі құралдардың
шығарылып тасталуынан алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын,
түзетуге келмейтін ақшаларды енгізеді.
VII. Басқа жаққа қайта өңдеуге берілген материалдар – бұл сырт
ұйымдардың өңдеуіне тартылған және одан кейін одан алынған
өнімдердің өзіндік құнына қосылатын материалдар.
VIII. Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын,
құрылыс бөлшектерін жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін
және конструкцияларын бөлу және көтеру үшін тікелей құрылыс және
монтаж жэұмыстары процесінде пайдаланатын материалдарды, сондай-ақ
құрылыс мұқтаждықтары үшін қажетті өзге де тауарлы-материалдық
қорларды білдіреді.Өндірістік қорлар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
оларды негізді бағалай білудің үлкен маңызы бар.
1.2 ҚазМұнайГаз кәсіпорынының экономикалық көрсеткіштерін талдау
ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ (ҚМГ БӨ) Қазақстандағы ірі мұнай және
газ өндіруші компанияның бірі. ҚМГ БӨ бүгінде мұнай өндіру көлемі жағынан
елімізде екінші орын алады. ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ ҚМГ Ұлттық
компаниясы АҚның еншілес кәсіпорыны болып табылады және 2004 жылдың
наурызында ӨзенМұнайГаз ААҚ (ӨМГ) мен ЕмбіМұнайГаз АҚ (ЕМГ) бірігуі
жолымен құрылды. ӨМГ және ЕМГ кен орындары 2Р категориясы бойынша 240 млн.
тоннадан астам мұнай қорына ие. 2007 жылы жүзеге асырылған сатып алуларды
есептегенде, компанияның дәлелденген және ықтимал қорларының жалпы көлемі
296 млн. тоннаны құрайды. Бүгінде ҚМГ БӨнің жеке активінде (сатып алуларды
есептемегенде) 44 кенорындары бар.
КазМұнайГаз АҚ-ның негізігі қызметіне мыналарды жатады:
• Көмірсутекті өңдеумен байланысты қызмет;
• Көмірсутекті қайта өңдеумен байланысты қызмет;
• Басқа да қызмет түрлері.
Кәсіпорын геологиялық зерттеу жұмыстарын да жүзеге асырады.Бұл жұмыстың
негізігі мақсаты, компанияның шикізат базасын жетілдіру үшін мұнай және
газ қорларын өндіру. Ресурстық базаны ұлғайту үшін геолгиялық барлау
жұмыстары Атырау және Маңғыстау облыстарында жүргізілуде. Кәсіпорын
болашақта жаңа технологияларды пайдалана отырып мұнай өндірудің жаңа
механизмдерін ашуға мақсат қойды. Сонымен қатар кәсіпорын мұнайды өңдеуді
идентификациялау үшін бірқатар іс шаралар жүргізуде.Кәсіпорын мұнай
идентификациясының келесі тәсілдерін қолданады: пластты гидрожару,
перфорация технологиясы, электроәсер. Өндірісті басқару үшін кәсіпорын
ақпаратттық технологиялар базасын қолданады.
Кенорындар. Республикадағы мұнай газ өнеркәсібінің даму тарихы Өзен мен
Ембі кен орындарының игерілуімен бастау алады. Әлі күнге дейін осы
аймақтардың кен орындарында жалпы еңбек өтімі жүздеген жылдарды құрайтын
атақты мұнайшылар әулиеттерінің өкілдері еңбек етіп келеді.
Алғашқы мұнай шөгінділері 1899 жылы табылды және 1920 жылдан бастап
мұнай кәсіпшіліктері Батыс Қазақсианды игеруде шешуші роль атқарады. Ұлы
Отан соғысы кезінде жылына 700-750 мың тонна беріп тұрған ембі кеніштері
Кеңестер одағындағы маңызды мұнай өндірушілердің бірі болды. Содан бері
мұнай кәсіпшіліктерінің аймақтағы маңызы тек арту үстінде. Бүгінде ҚМГ
БӨнің еншілес кәсіпорындары ЕмбіМұгайГаз және ӨзенМұнайГаз өнждірістік
филиалдары Атырау және Маңғыстау облыстарының дамуына елеулі үлес қосып
келеді.
Өзен кен орны Компанияның өндіру көлемі жағынан да,қоры жағынан да ең
үлкен кенорны болып табылады.Оның өндірістік пайдаланылуы 1965 жылы
басталды.
ЕМГ кенорындарының бірқатар (Оңтүстік Батыс Қамысты,Жаңаталап Нуржанов)
60-шы жылдардың соңы мен 70-ші жылдардың басында, қалғандары 80-шы
жылдардың соңы мен 90-шы жылдардың басында (Кенбай, Забұрын,Ботахан, Мақат)
ашылып, пайдалануға берілді.
Компанияның негізгі қызметі Қазақстандағы мұнайгаз кен орындарын
игеру. Компания 46 мұнай және газ кен орындарын, оның ішінде
ӨзенМұнайГаз өндірістік филиалында-7, ЕмбіМұнайГаз өндірістік
филиалында 39 кен орынын игерді.
2007 жылы компания ҚазгерМұнай ЖШСдағы үлестердің және
Қаражанбасмұнай компанияларындағы акциялардың 50% сатып алудың
нәтижесінде өзінің қызметін айтарлықтай кеңейтті. Бұл екі сатып алудың
орташа тәуліктік өндіруге жалпы ықпалы компанияның үлестік қатысуына және
ҚМГ БӨ-нің, ҚазгерМұнайГаздың және CCEL-дің 2008ғы орташа тәуліктік мұнай
өндіруіне негізделеді, тәулігіне шамамен алғанда 48 мың баррельді немесе
компанияның тәулігіне 192 мың баррельді құрайтын негізгі активтердің
өндіруіне 25%ға жуықты құрады. Аталған сатып алулардың ҚМГ БӨ қатысты
дәлелденген және болжамды мұнай қорларының жалпы көлеміне үлесі компанияның
негізгі кен орындарының сол санатты қорларынан 20%ға жуықты құрайды.
Компанияның есепті кезеңдегі қаржылық жағдайына әсер ететін негізгі
факторларға: мұнайға арналған бағаның динамикасы, валюталық бағамдардың,
атап айтқанда, теңгенің АҚШ долларына айырбас бағамының ауытқуы және
елдегі иефляция қарқыны жатады.
Мұнай сату компания кірісінің негізгі көзі болып табылады. Бизнес,
келешек, қаржылық жағдай және қаржы –экономикалық қызметтің нәтижелері
айтарлықтай дәрежеде мұнайға арналған бағаға қатысты. Өткен кезеңдерде
мұнай бағасы құбылмалылықтың жоғары дәрежесін көрсетті. Компания кірістері
мен таза пайдасы айтарлықтай дәрежеде мұнай бағасының өзгеруіне қарай
ауытқиды. 2001жылдан бастап мұнайға арналған дүние жүзілік баға едәуір
өскенімен, бұл өсу қазіргі баға деңгейі сияқты келешекте де
сақталатындығына ешқандай кепілдік жоқ. Келешекте кез келген мұнай
бағасының төмендеуі (тіпті салыстырмалы түрде көп емес) бизнеске,
келешекке, қаржылық жағдайға және компания қызметінің нәтижелеріне жағымсыз
әсер етуі мүмкін. 2008жылды 2007жылмен салыстырғанда BRENT сортты мұнайға
арналған баға орташа алғанда баррель үшін 7.25 АҚШ долларына артты.
(72.39)
Компания 9.53млн. тонна мұнай өндіріп 2008 жылы белгіленген
өндірістік көрсеткіштерін орындауға қол жеткізді, 2007жылы осындай мұнай
көлемі өндірілген болатын. Барлық өндірілген мұнайдың 6.72 млн. Тоннасын
ӨМГ, ал 2.81млн. тоннасын-ЕМГ өндірді.
Өндіруші бөлімше 2008 2007 Өэгеріс, пайызбен
ӨзенМұнайгаз 6.72 6.73 0.1%
ЕмбіМұнайГаз 2.81 2.80 0.4%
Барлығы 9.53 9.53 -
2008жылдың 31желтоқсанындағы жағдай бойынша компания мұнай ұңғымаларының
пайдалану қоры 5925 ұңғыманы, 1862 тоғытпалы ұңғыманы құрады.
Компания кен орындарының негізгі бөлігі жоғарғы суланушылығы мен
мұнай өндіру деңгейінің төмендеуімен сипатталатын игерудің соңғы
кезеңдерінде тұр. Мұнай өндірудің табиғи төмендеуінің орнын толтыру
мақсатында, сондай-ақ 2008 жылы мұнай өндірудің жоспарланған көлемдерін
қамтамасыз ету үшін компания ұңғымаларды пайдаланудың бұрғылау, күрделі
жөндеу жөніндегі жұмыстарды, мұнай өндіруді қарқындату, сондай ақ бүйірлік
оқпанды кесу жөніндегі іс шараларды жүргізді. 2008 жылы компания 179
пайдалану ұңғымысының құрылысын аяқтады, бұл ретте жаңа ұңғымаларды іске
қосудан мұнай өндіру 290 мың тоннаны құрады.1137 ұңғымаға күрделі жөндеу
жүргізілді, күрделі жөндеу бойынша жұргізілген жұмыстан қосымша өндіру 542
мың тонна мұнайды құрады,2008 жылы 8.94 мы4 тонна мөлшерінде қосымша мұнай
өндіруге қол жеткізген 14 ұңғыманың бүйірлік оқпанын кесу жүргізілді.
Компания қабаттардың мұнай беруін арттырудың (ҚМА) үздік технологиялар,
оның ішінде қабатты сумен сөгуді және ағынды ауытқытушы полимерлік
құрамдарды пайдалануды қолдануда. ҚМА технологиясын қолданудың нәтижесінде
2008 жылы 396 ҚМА ұңғымалық операцияларды жүзеге асырудың есебінен қосымша
561.23 мың тонна мұнай өндірілді.
2009 жылы мұнай өндіру ҚазгерМұнай мен Қаражанбасмұнайдағы өндіруді
қоспағанда шамамен алғанда 2008 жылғы деңгейде сақтала отырып 9.5 млн.
тоннаға жеттеді. Өндірудің табиғи төмендеуінің орнын толтыру үшін 2009 жылы
162 өндіруші ұңғыманы бұрғылау сондай ақ бар ұңғымаларда іс- шараларды оның
ішінде қабаттардың мұнай беруін жақсарту, ұңғымаларды күрделі жөндеу
оқпантүп маңындағы аймаққа ықпал ету және өндіруші ұңғымаларды
әрекетсіздіктен шығару жөніндегі іс шараларды орындау жоспарланып отыр.
2009 жылы Компания бұрғылау орнату үшін геологиялық құрылымын нақтылау және
объектілерді негіздеу мақсатында болашағы бар блоктарды геологиялық барлау
жұмыстарының ауқымды көлемін жоспарлап отыр. Атап айтқанда, компания Р-9,
Тайсойған және Лиман блоктарында, сондай-ақ Өзен және Қарамандыбас кен
орындары аймағына жалғасып жатқан аумақтарды барлау жұмыстарын жоспарлап
отыр.2009 жылы 850 погон км. көлемінде сейсмикалық зерттеудерді жүзеге
асыру 8 пайдаланулық және құрылымдық ұңғымалардың құрылысын салу, сондай-ақ
12600 метр тереңдікті бұрғылау жоспарланды.
2009 жылы компанияның күрделі шығыстары шамамен алғанда 45 млрд.
теңгені құрайды деп күтілуде. Келесі кестеде 2008 жылдың 31 желтоқсаны мен
2007 жылдың 31желтоқсанында аяқталған кезеңдер ішінде мұнай мен мұнай
өнімдерін сатудың көлемдері және сату бағалары туралы деректер келтірілген:
Мұнайды экспорттық сату 2008 жыл 2007 жыл
ӨАС құбыр желісі Мың теңге
(Өзен-Атырау-Самара )
Сату 305 100 869 266 393 555
Көлемі (мың тоннамен) 5 233 5 075
Орташа бағасы (тонна үшін 58 260 52 486
теңгелей)
Орташа бағасы (АҚШ 65.75 57.57
доллары\баррель )
КҚК құбыры(Каспий құбыр желісі
консорциуымы)
Сату(мың тоннамен) 132 450 248 92 993 153
Көлемі (мың тоннамен) 2 117 1 663
Орташа бағасы(тонна үшін 62 559 55 903
теңгелей)
Орташабағасы(АҚШ долларыбаррель70.61 61.32
)
Барлығы мұнай экспорты 437 551 117 359 386 708
Мұнай мен өндірілген өнімдерді
өзгелей сату
Мұнай мен өңделген өнімдерін 37 401 142 44 705 752
ішкі рынокта сату
Көлемі (мың тоннамен) 2 230 2 551
Орташа бағасы(тонна үшін 16 768 17 525
теңгелей)
Орташа бағасы(АҚШ 18.93 19.22
долларыбаррель)
Барлығы ішкі рыноктағы сату 37 401 142 44 705 552
Мұнай мен өңделген өнімдердің
сомалық сатулары
Мұнай мен өңделген өнімдерін 474 952 259 404 092 260
сату
Сомалық көлемі (мың тоннамен) 9 585 9 290
Орташа бағасы(тонна үшін 49 554 43 498
теңгелей )
Орташа бағасы(АҚШ 55.93 47.71
долларыбаррель)
Өзге де сатулар 12 022 620 8 115 527
Барлығы кіріс 486 974 879 412 207 787
2008 жылы ӨАС құбыр желісі арқылы экспорттық беру көлемі 2007 жылғы
көлемдерімен салыстырғанда тұрақты болды. Мұнайды өңдеуге беру мен мұнайды
ішкі рынокта сату көлемдері 2007 жылмен салыстырғанда төмендеді. Сонымен
қатар Каспий құбыр желісі Концорциуымы арқылы экспорттық көлемдер едәуір
өсті.
Компанияның операциялық шығыстары негізінен алғанда, мұнай өндірудің
құнынан тұрады. Төмендегі кестеде компанияның операциялық шығыстары
көрсетілген:
2007 2008 Өзгеріс
Мың теңгемен
Көліктіктік шығыстар 48 247 039 44 060 096 4 186 943
Қызметкерлерге төленетін 39 389 555 37 512 548 1 877 007
сыйақылар
Ескіру, тозу және 34 663 502 30 843 711 3 819 791
амортизация
Жөндеу және қызмет 20 496 194 18 988 262 1 507 932
көрсету жөніндегі
қызметтер
Роялти 17 948 868 15 850 891 2 097 977
Материалдар мен қорлар 13 878 706 11 661 063 2 217 643
Басқарушылық ганорар және8 002 198 7 678 179 324 019
сатулар бойынша
комиссиялар
Электр қуаты 7 633 700 7 009 945 623 755
Табыс салығынан басқа 4 830 875 8 088 268 (3 257 393)
салықтар
Әлеуметтік жобалар 3 660 170 7 850 402 (4 190 232)
Негізгі құралдардың шығып2 992 114 2 062 402 929 712
қалуынан болған шығыстар
Айыппұлдар мен өсімпұлдар2 735 535 363 994 2 371 541
Қоршаған ортаның ластануы- (11 427 662) 11 427 662
үшін айыппұлдар
Басқалары 6 356 029 12 855 622 (6 499 593)
Жиыны операциялық 210 834 485 193 397 788 17 436 697
шығыстар
2008 жылы операциялық шығыстар негізінен алғанда 2007 жылдың бірінші
жарты жылдығындағы 11,4 млрд. теңге мөлшеріндегі экологиялық айыппұл
бойынша резервті жырымдаудың, көліктік шығыстардың өсуінің, тозудың,
ескірудің және амортизациядың, өсімақылар мен айыппұлдардың және акцияларға
арналған опциондар бағдарламасының есебінен 17,4 млрд. теңгеге немесе 9%-ға
артты. Экология бойынша жырымдау айыппұлын қоспағанда операциялық шығыстар
2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 3%-ға немесе 6,0 млрд. теңгеге өсті.
Неғұрлым елеулі сомалар мен қозғалыстар мынадай себептермен
түсіндіріледі:
1. Көліктік шығыстар 2008 жылы негізінен алғанда мұнайды экспорттық беру
көлемінің 9%-ға көбеюіне әкелді.
2. Қызметкерлерге төлемдер бойынша шығыстар 2008 жылы 1,6 млрд. теңге
сомаға акцияларға арналған опциондар бағдарламасын жүзеге асырудың
нәтижесінде сондай-ақ 415 млн. теңге сомаға қызметкерлердің
денсаулығын сақтандырудың жаңа кестесін енгізудің есебінен 5 %-ға
өсті.
3. Ескіру, тозу жіне амортизация (ЕТА) бойынша шығыстар 2008 жылы 12%-ға
артты. Аталған көбеюдің негізгі себептері мынадай: қорларды бағалаудың
2007 жылы 1,5 млрд. теңге сомаға өзгеруінің нәтижесінде 2006 жылы
артық есептелген ескіру активтері мен сторноны жою жөніндегі
міндеттемелерді қайта есептеу, 2007 жылдың екінші жарты жылдығында
негізгі құралдырда сатып алудың нәтижесінде негізгі құралдардың
баланстық құнының айтарлықтай өсу нәтижесінде ЕТА-ның 1,5 млрд. теңге
сомаға өсуі, лицензия 2007 жылы тек 11 ай ішінде ғана амортизацияланса
2008 жылы бүкіл жыл амортизациялануына байланысты Лиман блогына
лицензиялар бойынша амортизациялық шығыстардың 433 млн. теңгеге сомаға
артуы.
Компанияның өтімділікке қажеттілігі негізінен 2008 жылы оперциялық
қызметтен ақша қаражатының таза ағымы 2007 жылмен салыстырғанда 50,8 млрд.
теңгеге артық 173 млрд. теңге деңгейінде қалыптасты. Өсу, негізінен алғанда
59,2 млрд. теңге сомаға мұнай сатудан болған ақша ағымының артуымен
түсіндіріледі.
Инвестициялық қызметте пайдаланылған ақша қаражатының таза жылыстауы
2007 жылға 298,4 млрд. теңгеден 2008 жылғы 164,6 млрд. теңгеге дейін
төмендеді. Аталған төмендей мынадай себептердің нәтижесінде болды:
• байланысты тараптарға берілген өтелген займдардан ақша қаражаты
құйылуының 60,5 млрд. теңгеге өсуі;
• бірлескен және ассоциацияланған кәсіпорындардан алынған дивидендтердер
ақша қаражаты құйылымының 36,2 млрд. теңгеге артуы;
• алынған сыйақылардан ақша қаражатының 6,8 млрд. теңгег өсуі;
• еншілес кәсіпорындарындағы үлестерді сатудан ақша қаражаты құйылымының
6,7 млрд. теңгеге артуы;
• байланысты тараптарға займ бөлуге арналған ақша қаражаты жылыстауының
118,3 млрд. теңгеге төмендеуі;
• өтеуге дейін ұстап қалынатын қаржылық актистерді сатып алуға арналған
ақша қаражаты жылыстауының өтеуге дейін ұстап қалынатын қаржылық
актистерді сатып алуға арналған ақша қаражаты жылыстауының 32 млрд.
теңгеге төмендеуі;
• негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алуға арналаған
ақша қаражаты жылыстауының 18 млрд. теңгег төмендеуі.
Жаһандық қаржылық дағдарыстың салдарынан Қазақстандық банкілер
өтімділік тапшылығына тап келеді. Резидент банктер үшін негізгі болып
табылатын шетелдік қаржыландыру көздері займ берудің пайыздық ставкасын
шұғыл көтерді және ұсынылатын займ беру көлемін қысқартты. Компания
инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында, негізінен алғанда
қазақстандық банктерге салымдар ораналастырды (3,5 млрд. АҚШ $ жуық).
Компания басшылығы ауық-ауық көрсетілген банктердің қаржылық есебі мен
несиелік рейтингісіне талдау жүргізеді және Standard & Poor’s рейтингтік
агенттігі берген АҚШ долларындағы ұзақ мерзімді салымдары бойынша ВВ-дан
төмен емес несиелік рейтингі бар резидент және резидент емес банктермен
мәмілелерді жүзеге асырады. Компанияның басшылығы жаһандық дағдарыс пен
жергілікті банкілердің одан кейінгі рейтингінің нашарлауы салдарынан
компания басынан өткеретін сол тәуекелдерді көрсететін инвестициялардың
құнсыщдануына арналған резервтер құрған жоқ. Жоғарыда көрсетілген
тәуекелдерді басқару үшін компания ақша қаражатын басқару саясатын әзірледі
және оны енгізді.
Қорытындылай келе компания Қазақстанның мәдени дәстүрлерін зерттеуге
және сақтауға және халықаралық аренада еліміздің имиджін көтеруге
бағытталған жобаларға қолдау көрсетеді. Жалпы алғанда 2008жылы компания
әлеуметтік жобаларға 3.7 млрд.теңге (30 млн.жуық АҚШ долларын) бөлді.
Олардың ішінде жер қойнауын пайдалануға арналған келісім шарттардың
шеңберінде – 947 млн. теңгеге жуық демеушілік жобаларға – 980 млн. теңгеден
астам, әлеуметтік мәні бар объектілердің құрылысын салуға - 1.8млрд.
теңгеге жуық қаражат бөлді. Компанияның ірі дүние жүзілік компаниялардың
деңгейіне шығуына қарай ҚМГ БӨ Қазақстанда пайдалы қазбаларға бай ел
ретінде ғана емес терң мәдени және тарихи тамырлары бар және еңбекке адал
көз қарасты дәстүр тұтқан жоғары білімді халқы бар ел ретінде табысты
көрсетуде.
1.3 ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясаты
ҚазМұнайГаз АҚ-ның есеп саясатының қаржылық есептілікті дайындау
кезінде қолданылған негізгі аспектілері төменде келтірілді. Аталған есеп
саясаты, егер өзгедей көрсетілмесе барлық ұсынылған кезеңдер үшін дәйекті
түрде қолданылды.
Тауарлы-материалдық қорлар
Тауарлы материалдық қорлар екі көлемнің: өзіндік құны мен ФИФО бойынша
сатудың таза құнының ең азы бойынша есептеледі. Құн өзіне әр затты
жергілікті жерге жеткізумен және оны ағымдағы жағдайына келтірумен
байланысты әдеттегі қызмет барысында келтірілген барлық шығындарды қамтиды.
Шикі мұнайдың құны өндірістің орташа көлемінің негізінде тозуға, ескіруге
және амортизацияға және жол шығындарына арналған шығыстардың тиісті бөлігін
қоса есептегенде өндірудің өзіндік құны болып табылады.
2 ҚазМұнайГаз КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы-материалдық қорларды бағалау және түгендеу
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болу керек.
Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты,
мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім – номенклатура – бағалық деп, ал онда
көрсетілген бағалар – есептік бағалар.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін басқа құжаттар мен
тіркелімдерге қойылады. Талдамалы есепте материладық құндылықтар нақты
есептік бағалар(келісім, жоспарлы-есептік)бойынша, ал жинақтамалы есеп пен
есеп беруде өзіндік нақты құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін пайыз
төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындарды.
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер(үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар.
3. Тауар биржаларының қызмет құны.
4. Кедендік баж.
5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау, жеткізу
шығындары.
Материалдардың есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
айқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік-әзірлеу шығындарынан құралатын болады. Көлік тасымалдау
шығындарының құрамына кіретіндер:
1. Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кірепұлы,
автомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
2. Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік құралдарымен
материалдарды жеткізу.
3. Қорларды сатып алу және әзрлеумен тікелей байланысты іссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы тиеу,
түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
5. Жабдықтаушы және делдал ұйымдарғатөленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№7 БЕС-ына сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және
сол сияқты түзетулер көлік дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар плюс-минус нақты
өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан құралады. Бұл
бағаларды субьектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-әзірлеу
шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-әзірлеу
шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-минус)
материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар бойынша
көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылады. Көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқулардың(плюс-минус) пайызы олардың ай басындағы
қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын, материалдардың ай
басындағы қалдығының және келісім (есептік) бағасы бойынша келіп түскен
материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені 100-ге көбейту жолымен
анықталады. Есептеп шығарылған пайыз бойынша көлік-әзірлеу шығындарын
немесе ауытқуды (плюс-минус) тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар
түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар бойынша көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқудың(плюс-минус) пайызын табу керек болса және
жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің
деректері бойынша өткен айлардағы пайыздың қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты өзіндік
құнын №7 БЕС бойынша анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану жолымен
жүзеге асырылуы мүмкін:
1. Орташа өлшемді құн.
2. Қорларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО
әдісі.
3. Қорларды соңғы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ЛИФО әдісі.
4. Арнайы бірегелендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар ай ішінде келіп
түскендерінің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына бөлу
жолымен есептеледі.
ФИФО – бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша
бағалау әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады:
Бірінші топтама – кіріске, бірінші болып – шығысқа, яғни материалдық
құндылықтардың шығынын оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір
кезектілікпен бағалайды: алдымен бірінші сатып алынған топтаманың бағасы
бойынша материалдарды шығындарға есептен шығарады, одан кейін – екіншісін,
содан кейін – үшіншісін және сөйтіп жұмсалған материалдардың жалпы саны
біткенге дейін жалғасады. Бағалау тәртібі материалдарды жұмсаудың нақты
кезектілігіне тәуелді емес.
ЛИФО – бұл материалдық құндылықтарды Соңғы топтама – кіріске,
біріншісі – шығысқа қағидасына орай ағымдағы бағалар бойынша бағаланады
және т.б.
Арнайы, жалпылама бірегейлендіру әдісі – бұл әдіс материалдық
құндылықтардың топтамалық есебін ұйымдастыру мүмкін болған жағдайларда ғана
қолданылады. Егер ай соңындағы қалдықта үшінші, бірінші немесе басқа топтың
материалдық құндылықтарының белгілі бір саны болса, онда материалдық
құндылықтардың шығысын да, қалдығын да анықтауға болады.
Мысалға, тауарлы – материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалаудың әдістерін
қарастырылып отырған Энергия плюс ЖШС 2003 ж 1 қаңтарында қалған
материалдар саны:
- цемент – 200 тонна 60000 теңге шамасына;
- бензин – А-95 – 100 литр 45000 теңге шамасына.
Күні Цемент Бензин А-95
Кіріс шығыс кіріс шығыс
Саны тонна 1 Саны тонна Саны литр
литрдің
бағасы
тенге
1 2 3 4 5
Цемент
Запастардың
шығысы: 37 37 37 37
Бірлік саны 119596,95 114400 125600 116800
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz