Шағын және орта бизнестерін ұйымдастыру

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

2 Бөлім. Шағын және орта бизнестерін ұйымдастырудың қазіргі жағдайы . . . 27

2. 1. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы ресурстарының қалыптасу ерекшеліктері (ЖШС «Форум Трэйдинг») . . . 27

2. 3. «Форум Трэйдинг»ЖШС қаржылық жағдайын талдау . . . 37

3-Тарау. Шағын және орта бизнестің қаржы менеджментін ұйымдастыруды дамыту жолдары . . .

3. 1. Шағын және орта бизнестің тұрақтылығын қалыптастырудағы қаржы менеджментінің ролі . . .

3. 2. Шағын және орта бизнесті реттеу тетіктерін жетілдіру . . . 65

Қортынды . . . 70

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 73

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Президенті Н. Назарбаев 2008 жылғы жолдауында бизнесті дамыту мәселелеріне аса маңызды көңіл бөлген. Дамыған кәсіпкерлік сектор қандайда болсын мемлекеттің экономикасының негізі [1, 9 бет] . Өткен жылғы экономикамыздың өсу қарқыны 8, 5 процентті құрап отыр. Жалпы алғанда ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10 процентке өсіп отырған. Бұл өте үлкен де жедел өсу болып саналады. Бүгінгі күнге дейін еліміздің айтарлықтай резерві қалыптастырылып, Ұлттық қор қаражатын қоса есептегенде ол шамамен 40 млрд. АҚШ долларын құрап отыр. Осындай елеулі жинақтаулардың болуы еліміздің қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуде өзекті рөл атқарды.

Жолдауда кәсіпкерлікті жетілдіру мәселелерінің бірі жаңа Салық кодексін дайындау, ол салық төлеушілер мен әкімшілік сапасының сәйкес болуын талап етеді. Ең маңыздысы ол кодекс салық ауыртпалығын экономиканың шикізат емес салаларында, аса маңызды шағын және орта бизнес үшін төмендетуді қарастыруы керек. Бұл себептен пайда болған жоғалтулар кен өндіру салаларының экономикалық қайтарымдылығымен толықтырылады.

Бәсекеқабілеттілікті дамыту үшін арнайы бәсекені қорғау Агенттігі құрылады. Осыған байланысты заңдар қабылданады.

Сонымен қатар, «30 корпоративтік көш басшылары» бағдараламасының дамуы экономиканың шикізат емес саласының дамуына әсер етеді.

Бүгінгі күні 100 астам белсенді жобалар атқарылуда. Экономика үшін аса маңызды жобалардың ішінде үшінші Жаңа жол газөңдеуші зауыты, тау-кен өңдеуші комбинаты және мыс балқыту зауыттарын салу, алюминий зауытын жәнеде көптеген жобаларды іске асыру қарастырылуда. «30 корпоративтік көш басшылары» Бағдараламасының даму шаралары бизнесті дамытудың жаңа деңгейіне көшу үшін жүргізіледі.

Үкімет шағын және орта бизнестің бәсеке қеабілеттігін белсендіру бағытында жұмыс жасауға тиісті. Микрокредиттер мәселесіне көңіл бөлуі қажет, өйткені олар азаматтарға өз бизнесін бастап жүргізуге көмек береді.

Жоғарыда аталған себептер бойынша, Президент Үкімет алдында бизнестің алдында әкімшіліктік ауыртпалықты азайтып, лицензиялау, сертификаттау және аккредитациялау мәселелін шешу жүйесін жеңілдету талабын қойды. Әлемдік банктің «Бизнесті жүргізу» есебі бойынша, Қазақстанда экспорттық процедураларын жүргізу үшін 89 күн керек екен, ал ол ушін Эстонияда тек 5 күн жеткілікті.

Ел басының жолдауына сәйкес, шағын және орта бизнесті дамытуды шешу мәселелерінің бірі олардың қаржылық жағдайының тұрақтандырылуы. Ал бұл мәселені шешу үшін қаржы менеджментін осы салаға енгізу қажетті болып табылады.

Сонымен, жоғарыда аталған себептерге байланысты зерттеу тақырыбының өзектілігі күмән туғызбасы анық.

Диплом жұмысын орындау мақсаты шағын және орта бизнестегі қаржы менеджментінің ерекшеліктеріне сүйеніп, қызметіне талдау жасау.

Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында оған мынадай талаптар қойылды:

• қаржы менеджментінің мазмұны және тұжырымдамаларын зерттеу;
• шағын және орта бизнестің экономикалық маңызы мен мазмұнын анықтау;
• шағын және орта бизнестің ұйымдастырылу ерекшеліктерін зерттеу;
• Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестің негізгі көрсеткіштерін зерттеп талдау;
• қаржы менеджменті негізгі көрсеткіштерін зерттеу объектісі бойынша талдау;

Қойылған талаптарға сай мынандай мәселелер қалыптастырылды:

• қаржы менеджментінің мазмұнын және тұжырымдамаларын отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми жұмыстарымен, іс тәжірибесімен танысып анықтау;
• шағын және орта бизнестің ұйымдастырылу ерекшеліктерін зерттеу барысында заңнамалық нормативтік актілермен танысу;
• Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестің негізгі көрсеткіштерін статистика мәліметтері негізінде талдау;
• қаржы менеджменті негізгі көрсеткіштерін зерттеу объектісі бойынша талдау.

Диплом жұмысының зерттеу объектісі - «Форум Трэйдинг» ЖШС қаржы шаруашылық қызметі.

Диплом жұмысының құрамы келесідей; қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлімде, қаржы менеджменті мен шағын және орта бизнестің экономикалық мәні мен өзара байланысы: каржы менеджментінің мазмұны және тұжырымдамалары; шағын және орта бизнестерді ұйымдастыру мен басқару формаларының критерийлері қарастырылған. Екінші бөлімде шағын және орта бизнестерін ұйымдастырудың қазіргі жағдайын қарастыру барысында ЖШС «Форум Трэйдинг» қызметінің 2005-2007 жж. негізгі көрсеткіштеріне талдау жүргізіліп қаржылық жағдайы анықталған. Үшінші бөлімде, шағын және орта бизнестің қаржы менеджментін ұйымдастыруды дамыту жолдары қарастырылған. Мұнда шағын және орта бизнестің тұрақтылығын қалыптастырудағы қаржы менеджментінің ролі мен реттеу тетіктерін жетілдіру мәселелері қарастырылған.

Дипломдық жұмысты жазу барысында методикалық негіз ретінде ҚР-сының заңнамалық нормативтік актілер, отандық және шетелдік ғалым экономисттердің жұмыстары, оқулықтар және мерзімді басылымдар мен статистика Агенттігінің мәліметтері қарастырылды.

Диплом жұмысының практикалық мәні шағын және орта бизнесті дамыту шараларын жүзеге асыру барысында қаржы менеджментінің қажеттілігін көрсетуде.

2 Бөлім. Шағын және орта бизнестерін ұйымдастырудың қазіргі жағдайы (ЖШС «Форум Трэйдинг»)

2. 1. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы ресурстарының қалыптасу ерекшеліктері

Қазіргі кезде шағын кәсіпорындар қаржы ресурстарының жұмылдыру нышанын және олардың қолдану бағытын дербес түрде анықтайды. Қаржы көздерінің парасатты таңдалуы және қолданылуының оңтайлы бағыты - тиімді қолданудың негізі және қаржы ресурстарының сандық өсімі болып табылады.

Жоғарыда айтылғандай, шағын кәсіпорындар меншікті қаржы ресурстарының келесідей көздерін қолданады. Олар: пайда және амортизациялық аударым. Меншікті қаржы ресурстарының экономикалық табиғи қалыптасуы қарыз және тартылған қаражаттан өзгеше. Қаржы ресурстарының пайда болуы, кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижесі болып табылады. Қайта қалыптасқан құн екі элементті қамтиды:

1. Еңбекке кеткен шығындар;
2. Кәсіпорынның таза табысы.

Кәсіпорынның таза табысы - пайданың нышанын қабылдап, меншікті қаржы ресурстарының қалыптасуының негізгі көзі болып табылады. Сонымен меншікті қаржы ресурстары жаңа құн пайда болып, ескімен алмасуы кезінде қалыптасады. Бірақ, нақты қалыптасады тек айырбастау кезеңінде, яғни құн іске асырылғанда.

Меншікті қаржы ресурстары экономикалық және шаруашылық дербестікке, ұдайы өндірістің ұлғаюына елеулі ықпал етеді. Меншікті қаржы ресурстарының қалыптасуы тек ұдайы өндіріске ғана емес, сонымен қатар қаржылық тәуелсіздікке жету үшін де маңызды.

Келесідей көздерден қалыптасқан қаражаттар - меншікті қаржы ресурстары болып табылады:

• Акцияны эмиссиялаудан табыс;
• Еңбек ұжымы мүшелерінің жарнасы;
• Заңды және жеке тұлғалардың жарнасы;
• Саладан және ғылыми зерттеу қорынан түскен түсім;
• Бюджеттен қаржыландыру;
• Қайырымдылық жарналары.

Тартылған қаражаттар кәсіпорынға қайтымды немесе қайтымсыз негізде түседі және шаруашылық айналымға ақылы және ақысыз негізде тартылады.

Шағын кәсіпкерліктің қарызға берілген қаржы ресурстарының көзі болып мыналар табылады:

• Коммерциялық банктердің несиелері;
• Шағын кәсіпкерлікті қолдау қорының несиелері;
• Қарыздар;
• Кредиторлық борыштар.

Кәсіпорынның меншікті қаржы ресурстарының көлемі жеткіліксіз болған жағдайда, қарызға берілген ресурстар тартылады. Қарызға берілген ресурстар шағын кәсіпкерліктің шаруашылық қызметін керекті қаражаттармен қамтамасыз етуіне, міндеттемелердің орындалуына және өнеркәсіпті қайта құру мен дамыту мүмкіндігін береді.

Қарызға берілген қаржы ресурстары ақылылық, қайтарымдылық, мерзімділік және қамтамасыз ету шарттары бойынша беріледі.

Қарызға алынған қаражаттардың мақсатқа сай қолданылуы қаржылық есеп айырысулармен расталуы қажет. Бір қызығы, қарызға берілген ресурстарды тартудағы «қатал» шарт қаражаттардың тиімді пайдалануын жоғарылатады.

Енді ҚР шағын кәсіпкерлік секторында 2003-2007жж аралығындағы қаржы ресурстарының құрамы мен динамикасының өзгеруін қарастырамыз.

Кесте 1. Шағын кәсіпкерліктің меншікті қаржы ресурстар көздерінің үлес салмағы (%)

Дерек көзі: ҚР Статистикалық Агенттігінің мәліметтері

Статистикалық көрсеткіштер көрсетіп тұрғандай, шағын бизнес саласында меншікті қаржы ресурстары көздерінің үлес салмағы жеткілікті жоғары 81%-дан 67 %-ға дейін. 2006 жылы шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру көздерінің ішінде меншік қаражаттарының үлес салмағы 69 пайыз құраған, ал 31 пайызы сырттан тартқан қаражаттар. 2007 жылы меншік қаражаттар үлес салмағы 67%, ал қызметті қаржыландыру көзінің 33 % қарыз қаражаттар көзінен қалыптасқан

Көрсетілген ақпарат бойынша, бизнесті қалыптастыру кезеңінде көздердің әр түрлілігі байқалмайды. Инвестициялық қызметтің теория және практика сәйкестіктері бойынша, бастапқы бизнес тәуекелділігі ең жоғары жобалардың бірі болып табылады. Сондықтан да қарыз капиталын тарту күрделі болады.

Төменде келтірілген сауалнамалардың мәліметтері бойынша, кәсіпкерлердің арнайы қаржы ұйымдары мен қаржы қорларынан қаржылық қолдау алуға деген белсенділігінің жоқтығын көреміз.

Әлеуметтік зерттеулердің қорытындылары бойынша, қаржы нарығында тиісті қызметтердің бар болуына қарамастан респонденттердің көп бөлігі қаржылық қолдау сұрамаған. Кәсіпкерлердің енжарлығының бірде-бір себебі қарыз бойынша %-дың жоғары болуы, қарыз берудің тиімсіз шарттары, жоғарыда көрсетілген ұйымдармен жақсы қарым қатынасының болмауы. Мәліметтер көрсетіп тұрғандай, несиеге деген сұраныстың аз болуының негізгі себебі - қарыз бойынша жоғары сыйақылар. Салық заңнамасына сәйкес, несие бойынша сыйақылар жылдық жиынтық табыс бойынша шегерімге кіреді. Сол арқылы салық базасын төмендетеді. Өндірістерінің мөлшерін ескере отырып, ірі бизнес субъектілері үшін бұл шара жеткілікті тиімді. Арнайы салық тәртіптемесін қолданылатын шағын және орта бизнес субъектілерінде несие бойынша сыйақылар салық салынатын табыстың төмендеуіне әсерін тигізбейді. Бірақ өнімнің және көрсетілген қызметтің бағасына елеулі ықпал етіп, өз кезегінде оларды бәсекеге жарамсыз етеді.

Кесте 2. Шағын кәсіпкерліктің меншікті қаржы ресурстарын бизнестің қалыптасу сатысында пайдалану .

Дерек көзі: ҚР Статистикалық Агенттігінің мәліметтері

Меншік қаражаттарын толықтай пайдаланған (2 кесте) шағын бизнес субъектілер саны 2007 ж. алдынғы жылға қарағанда 2, 9 %, өскен. Кәсіпорын құрылтайшыларының қаражаттары, серіктестіктердің (жеткізушілердің, тұтынушылардың) қаражаттары мен банк несиесі арқылы қызметін қаржыландыратын шағын бизнес субъектілер саны азайғаны байқалады. Меншікті қаражаттарын пайдаланбаған шағын бизнес субъектілерінің үлесі 8, 0 %-дан 10, 5 %-ға өскен. Банк несиесін пайдаланбаған шағын бизнес субъектілерінің үлесі 31, 6 %-дан 52, 6 %-ға өскен. Кәсіпорын құрылтайшыларының қаражаттарын пайдаланбаған шағын бизнес субъектілерінің үлесі 32, 2 % -дан 56, 4 % -ға өскен.

Банктік капиталды пайдалану мүмкіндігінің болмауының екінші себебі өтімділігінің қамтамасыз етуінің жоқтығы. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің материалдық-техникалық базасы бизнестің дамуы үдерісінде қалыптасады және бастапқы кезеңінде оның қалыптасуына тек меншікті капитал жеткіліксіз. Кәсіпкер несиені алу үшін кепіл ретінде жиі заңды ресімдеуі қиындатылған бірлескен мүлікті ұсынады.

Қарыз капиталына деген қажеттілік байқалады. Бірақ бұл қажеттілік аса үлкен емес, алайда оның уақытында қолданылуы кәсіпкерлік қызметке табыс алып келеді.

Әлеуметтік зерттеулердің мәліметтері бойынша, меншікті капитал әсіресе бизнесті игеру кезеңінде қолданылады. Кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылу кезіңдегі негізгі көзі - меншікті капитал, сонымен қатар құрылтайшылардың қаражаттары болып табылады.

Кесте 3. Қаржылық қолдау алу үшін ұйымдар мен қаржы институттарына қарайласуы

Дерек көзі: ҚР Статистикалық Агенттігінің мәліметтері

Қазіргі кезде кәсіпкерлердің бағалауы бойынша меншікті ресурстардың мөлшері шектеулі. Бұл шағын бизнес саласында қарыз қаражаттардың тартылуының жандануына алып келеді. Оларсыз шағын кәсіпкерліктің қалыптасуы және дамуы мүмкін емес. Шағын кәсіпкерліктін қарыз қаржы қаражатын қарастырайық. Кәсіпорын қарыз қаражатымен жұмыс істей бастағанда, бұрын сәтті жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағаның байқаймыз.

Қаржылық қолдау алу үшін ұйымдар мен қаржы институттарына қарайласуы, 3 кесте мәліметтерінде көрініс тапқан. Мұнда, 2007ж. сұраққа жауап берген респонденттердің ішінде мемлекеттік шағын кәсіпкерлікті қолдау қорына қарайласпағандар 79%-дан 69, 4 %-ға төмендеген. Ал қарайласып еш көмек алмағандар саны 14, 3 % құраған.

Мемлекеттік шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры көмегін алған шағын және орта бизнес субъектілері жауап берген респонденттердің 16, 1% құраған.

Жауап берген респонденттердің коммерциялық банктердің қолдауымен қызметін алға бастырған 47, 2 %, шағын несие ұйымдары көмегімен - 12, 2 %

Ұлттық инвестициялық, Ұлттық инновациялық, АҚ «Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау», Халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу қорларына қарайласып көмек алушылар саны төмен.

Осы, 3 кесте мәліметтері негізінде, коммерциялық банктер, мемлекеттік шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры, шағын несие ұйымдары және несие серіктестіктеріне қарайласқан субъектілердің өтініштері орындалған.

Шағын кәсіпкерліктердің несиеге қол жеткізе алмауының себебтері 4 кестеде көрсетілген. Себептердің ең бастылары мыналардан басталады:

• Жоғары пайыздық мөлшерлеме;
• Несиенің қысқа мерзімге берілуі;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілеріеде өтімділігі жоғары кепілдікті қамтамасыз етудің жоқтығы;
• Банктердің тұрақты табыс алып келмейтін кәсіпорындарға салым салғысының келмеуі;
• Кепілдік қорлары және өзара несиелендіру қорларының жоқтығы.

Кесте 4. Шағын кәсіпкерліктердің несиеге қол жеткізе алмауының себебтері.

Дерек көзі: ҚР Статистикалық Агенттігінің мәліметтері

Кесте 5. Несиені тартудағы қажеттілік

Дерек көзі: ҚР Статистикалық Агенттігінің мәліметтері

Мәліметтер бойынша сұраққа жауап берген респонденттердің 50% ғана банк капиталын қолданған.

Шағын кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлар:

• Сатып алушының төлем қабілеттілігінің төмендігі;
• Жалгерлік шарттары;
• Ақшалай айналым қаражаттарының жеткіліксіздігі;
• Инвистициялық ресурстардың тапшылығы;
• Несиелеудің шарттары;
• Салық салу деңгейі.

Несиені тартудағы қажеттілік бойынша сұраққа жауап берген респонденттердің айтуынша, мөлшері 10 мың долл. дейін несие мен мөлшері 15-тен 20 мың долл. дейін несиеде қажеттілік жоғары. Микронесиеге деген сұраныс жауап берген респонденттердің айтуы бойынша төмен.

Кесте 6. Қаржыландырудың әртүрлі көздерін пайдалану

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс