Қазақ халқының қалыптасуы туралы
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
2. Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Антропометрия және антропоскопия.
3. Антропологиялық және этникалық жақтары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
2. Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Антропометрия және антропоскопия.
3. Антропологиялық және этникалық жақтары.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Жалпы тарихи тұрғыдан алғанда, қазіргі адамзат өсуінің кез келген этномәдени тұтас ортақтық қоғамы нақты географиялық мекендеу ортасындағы сан ғасырлық табиғи-тарихи даму процесінің нәтижесі болып табылады.Осы сан қырлы құбылысты обьективті түрде зерделеу көптеген білім салалары мен ғалымдардың талай ұрпақтардың міндеті болып табылады.Бұл жағынан қазақ халқының эхтноантропологиялық ортақтығы да жоқ емес.
Халық тарихын зерттегенде ,түрлі тархи кезеңдерде бүкіл этномәдени мұралардың құнды бағдарларын нақты жасаушысы , таратушы және жеткізуші адамның өзі болғанын естесақтау қажет.Биологиялық жағынан адамдар екінші ,үшінші және т.б дәрежелер бойынша бөлінеді.Ағылшынның белгілі биологы әрі философы Д.Холденнің айтуынша, адам-Жер бетіндегі ең көп бейнелі , яғни көп нұсқаулы түр.Адамдардыңбелгілі бір аумақпен және шығу тегінің бірлімен байланысты биологиялық жиынтығы шартты түрде нәсілде немесе антропологиялық тұрпатта болды,Мұндай ортақтық физикалық немесе генетикалық сипаттамалар негізінде анықталады.Рас, физикалық сабақтастық ерекшеліктердің бәрі емес, өздерінің таралатын белгілі бір аумағы бар және түрлі аймақ топтарында ерекше жиі кездесетіндерін ғана нәсіл деп санауға болады. Демек, мирасқорлық шарты мен географиялық жағынан нақты бөліну саласының болуы нәсілдің физикалық белгісін танудың аса маңызды шарты болып табылады. Сондықтан, мәдениет, тіл және этнос сияқты әлеуметтік құбылыстарға қарағанда, адамның қай нәсілге жататындығы немесе антропологиялық тұрпатын өзгертпей-ақ бір облыстан (елден) екіншісіне біршама оңай өтуі мүмкін, өйткені адамдардың дене келбеті мен өздеріне тән морфологиялық белгілері тікелей қарым - қатынас немесе араласу болмайынша таралмайды.
Халық тарихын зерттегенде ,түрлі тархи кезеңдерде бүкіл этномәдени мұралардың құнды бағдарларын нақты жасаушысы , таратушы және жеткізуші адамның өзі болғанын естесақтау қажет.Биологиялық жағынан адамдар екінші ,үшінші және т.б дәрежелер бойынша бөлінеді.Ағылшынның белгілі биологы әрі философы Д.Холденнің айтуынша, адам-Жер бетіндегі ең көп бейнелі , яғни көп нұсқаулы түр.Адамдардыңбелгілі бір аумақпен және шығу тегінің бірлімен байланысты биологиялық жиынтығы шартты түрде нәсілде немесе антропологиялық тұрпатта болды,Мұндай ортақтық физикалық немесе генетикалық сипаттамалар негізінде анықталады.Рас, физикалық сабақтастық ерекшеліктердің бәрі емес, өздерінің таралатын белгілі бір аумағы бар және түрлі аймақ топтарында ерекше жиі кездесетіндерін ғана нәсіл деп санауға болады. Демек, мирасқорлық шарты мен географиялық жағынан нақты бөліну саласының болуы нәсілдің физикалық белгісін танудың аса маңызды шарты болып табылады. Сондықтан, мәдениет, тіл және этнос сияқты әлеуметтік құбылыстарға қарағанда, адамның қай нәсілге жататындығы немесе антропологиялық тұрпатын өзгертпей-ақ бір облыстан (елден) екіншісіне біршама оңай өтуі мүмкін, өйткені адамдардың дене келбеті мен өздеріне тән морфологиялық белгілері тікелей қарым - қатынас немесе араласу болмайынша таралмайды.
1. Қазақстан тарихы, Көне заманнан бүгінге дейін, 2 том. Алматы, 1997 ж.
2. Қани М. Қазақтың көне тарихы, «Жалын» баспасы, Алматы, 1993 ж.
3. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. А., 1995 ж.
4. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. 1 том А., 1998 ж.
5. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А., 1994 ж.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. А., 2000 ж.
Жалайыр Қ. Шежірелер жинағы. А., 1997 ж
2. Қани М. Қазақтың көне тарихы, «Жалын» баспасы, Алматы, 1993 ж.
3. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. А., 1995 ж.
4. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. 1 том А., 1998 ж.
5. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А., 1994 ж.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. А., 2000 ж.
Жалайыр Қ. Шежірелер жинағы. А., 1997 ж
ЖОСПАР
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І Қазақ халқының қалыптасуы
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
2. Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Антропометрия және антропоскопия.
3. Антропологиялық және этникалық жақтары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ халқының қалыптасуы
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
Жалпы тарихи тұрғыдан алғанда, қазіргі адамзат өсуінің кез
келген этномәдени тұтас ортақтық қоғамы нақты географиялық мекендеу
ортасындағы сан ғасырлық табиғи-тарихи даму процесінің нәтижесі болып
табылады.Осы сан қырлы құбылысты обьективті түрде зерделеу көптеген білім
салалары мен ғалымдардың талай ұрпақтардың міндеті болып табылады.Бұл
жағынан қазақ халқының эхтноантропологиялық ортақтығы да жоқ емес.
Халық тарихын зерттегенде ,түрлі тархи кезеңдерде бүкіл
этномәдени мұралардың құнды бағдарларын нақты жасаушысы , таратушы және
жеткізуші адамның өзі болғанын естесақтау қажет.Биологиялық жағынан адамдар
екінші ,үшінші және т.б дәрежелер бойынша бөлінеді.Ағылшынның белгілі
биологы әрі философы Д.Холденнің айтуынша, адам-Жер бетіндегі ең көп
бейнелі , яғни көп нұсқаулы түр.Адамдардыңбелгілі бір аумақпен және шығу
тегінің бірлімен байланысты биологиялық жиынтығы шартты түрде нәсілде
немесе антропологиялық тұрпатта болды,Мұндай ортақтық физикалық немесе
генетикалық сипаттамалар негізінде анықталады.Рас, физикалық сабақтастық
ерекшеліктердің бәрі емес, өздерінің таралатын белгілі бір аумағы бар және
түрлі аймақ топтарында ерекше жиі кездесетіндерін ғана нәсіл деп санауға
болады. Демек, мирасқорлық шарты мен географиялық жағынан нақты бөліну
саласының болуы нәсілдің физикалық белгісін танудың аса маңызды шарты болып
табылады. Сондықтан, мәдениет, тіл және этнос сияқты әлеуметтік
құбылыстарға қарағанда, адамның қай нәсілге жататындығы немесе
антропологиялық тұрпатын өзгертпей-ақ бір облыстан (елден) екіншісіне
біршама оңай өтуі мүмкін, өйткені адамдардың дене келбеті мен өздеріне тән
морфологиялық белгілері тікелей қарым - қатынас немесе араласу болмайынша
таралмайды.
Жекелеген этникалық топтарда сабақтастық белгілері көріністерінің
жиілігі гоеграфиялық және тарихи себептерінің салдарынан алуан түрлі
құбылып отыратыны және ның өсіп-өнудегі фен-маркерлердің алуан түрлі
болуына байланысты екені анықталған. Адамдардың белгілі бір қауымы
өкілдерінің белгілі бір гендері мен морфологиялық белгілерінің бөліну
сипатының өзі-ақ халықтың этникалық тарихы, оның байланыстары, әр түрлі
мәдени-тарихи кезеңдерде орын ауыстыруы немесе оқшаулануы жөнінде көп
нәрсені көрсете алады, яғни қазіргі халықтардың этникалық және
антропологиялық жағынан құралу генезисін анықтап бере алады.
Қазіргі кезде Ғылым академиясында қазақтардың этногенезі мен
нәсілдік генезі проблемаларын Қазақстанның ежелгі халқының этносы мен
мәдени дәстүрлерінің тарихы мен тығыз байланыста алып, кешенді зерттеу үшін
мейлінше бағалы негіз болатын мол антропологиялық бірегей материал
жинақталған. Бұл материалдар хронологиялық реті оншама үзілмей, төрт
мыңжылдыққа жуық уақытты (қазіргі заманнан қола дәуірін қоса алғанда)
қамтиды. Мұнда ертедегі тайпалар біріңғай зтноаумақтық және шаруашылық-
мәдени ортақтығы арқылы тұтас антропологиялық ұйытқы болған деп санауға
негіз бар. Сайып келгенде, кейіннен жергілікті тайпалар одақтарының, соның
ішінде жалпы қазақ халқының этностық және нәсілдік- генетикалық дамуы
үшін алыстағы ата-бабаларының негізін салған да солар. Олардың сабақтастығы
туралы мәдени және антропологиялық деректердің бүкіл жиынтығы осыған көз
жеткізеді.
Белгілі бір аумақтағы қазіргі және ертедегі адамдардың жиынтығының
биологиялық тарихындағы осы бір күрделі процестің негізгі қырлары әдетте
физикалық антропологияның жекелеген бөлімдері бойынша қарастырылады; оларға
мыналар жатқызылады:тірі индивидуумдардың антропометриясы (басы мен денесін
өлшеу); серология (қан ттоптары ); одонтология ( морфологиясы );
дерматоглифика (қолдың алақандары мен саусақтарындағы тері бедері );
краниология (бас сүйек морфологиясы ); ертедегі халықтың
палеоантроипологиясы (қазып алған сүйек қалдықтары ) және басқалар.
Жалпы алғанда, олардың көрсеткіштері қазақ халқының этникалық
тарихындағы нәсілдік-генектикалық процестерді анықтайтын биологиялық
алғышарттарды тануға жеткілікті дәрежеде ақпарат береді.
Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Адамдардың қазіргі аймақтық антропологиялық қауымы, этникалық қауымы
сияқты, ұзаққа соғылған тарихи процестің нәтижесі болғандықтан, оның
морфофизиологиялық сипаттамасы қолда бар материалдар негізінде, атап
айтқанда, қазіргі қазақтардың антропологиясы бойынша егжей-тегжейлі
қарастыруға лайық екені күмәнсіз. Ата-бабалардың жақындығы және алыстығы
сақталып қалған белгілерін нақ солардың арасынан іздестіру керек, ал ол
белгілерді әзірше антропология ғылымының ғана еншісіне тиіп отыр.
Бұл арада Орталық Азия халықтарының ауқымында алғанда қазақтардың
антропологиялық жағынан мейлінше кешенді түрде және жақсы зерттелгенін
терең қанағат сезіммен атап өтуге болады. Қазіргі қазақтардың арасынан
кешенді бағдарлама бойынша жинақталған антропологиялық материалдардың жалпы
саны соңғы 30 жыл ішінде 50 мың адамнан асып түсті. Экспедиция жағдайында
әрбір зертелуші адамның бүкіл кешенді бағдарламадан өтуге жарамды болуына
обьективті себептер бойынша үнемі жеткізіле бермеді. Олардың бәрі түгелдей
дерлік аулық жеролерде тұрады және өздерін ежелден сол жерлерінің
тұрғындары деп ұғынады, яғни тарихи отанында этнотарихи жағынан
қалыптасқан халықтың бір бөлігі болып табылады. Әсірелеп айтпағанның
өзінде, қазіргі қазақтар туралы қайтадан қалпына келтірілген бұл деректерді
бірегей деректер деуге болады, өйткені оларды бір зерттеушілер бірыңғай
бағдарлама мен бір ізге түсірілген әдістеме бойынша және көптеген
жағдайларда белгілі бір ізге түсірлген әдістеме бойынша және көптеген
жағдайларда белгілі бір индивуумдардың немесе бір аумақты тараған
өкілдердің арасынан жинаған. Сонымен бірге жинақталған мәліметтердің бүкіл
кешені қазақтардың таралуының гендік-демографиялық құрлымының бір ұрпағына
қатысты. Нақты этникалық топ пен аймақ жөнінегі мұндай іргелі
эксперименттік деректер қазіргі антропологияның күрделі проблемаларын шағын
көлемде де, ғаламдық ауқымда да зерделеу үшін елеулі көмек болады. Қазіргі
қазақтардың нәсілдік соматологиясы, серологиясы, дерматоглификасы,
одонтологиясы, краниологиясы және басқа да морфофизиологиялық фен-
маркерлері бойынша түп негізі жалпы алғанда осындай. Орталық Азиядағы
қазақтарға антропологиялық зерттеу жүргізілген негізгі жерлер ұсынылып
отырған схема-картада көрсетілген.
Жоғарада баяндалған мән-жайларды ескере отырып, қазіргі қазақтар
жөнінде кешенді антропологиялық зерттеулердің аса маңызды нәтижелеріне
жүгінейік. Қазақтардың нәсілдік генезіне этнос құру процесінен қарағанда,
олардың жинақталған антропологиялық келпеті мен генетикалық сипатын жасауға
нақ кешенді көзқарас көмектесе алады. Бұл орайда авторлар Қазақстанның
этностық-тарихи дамуының әр түрлі кезеңдерінде аймақтық қалыптасуының шағын
ерекшеліктері мен қарқыны мейлінше күрделі болғанын ұғынады
Антропометрия және антропоскопия.
Класикалық антропология бөлімінің деректері бойынша қазақтардың
жалпы саны 4 мың адамнан асатын еркектер мен әйелдердің 40-тан астам тобы
зерттелді.Зертелген контигентің жас шамасы еркектерде -18-600. әйелдерде 18-
55 жас аралығында.
Қазіргі қазақтардың нәсілдік соматологиясы бойынша алынған негізгі
нәтижелер олардың шашы мен көзі қара ,терісінің түсі біршама ақшыл,беті
мен денсіндегі үшінші түк басуы шамалы, мұрнының және бет сүйегінің
шығыңқылығы орташа, бет әлпетінің биік және жалпақ.
Қазақ халқының және онымен шектесіп жатқан жерлерінің ежелгі дүниесін
зерттеу ғылыммен байланысты мәселе ,өйткені Еуроазияны мекендеген
тайпалардың да этногенездік әсері мол болған.Қазақ халқының шыққан тегі
туралы мәселенің ішінен аспектілері ретінде лингивистикалық және
антропологиялықдеректкерді бөліп алған жөн.Айтып отырған екеуі де бірдей
ырғақпен ,яғни тарихи параллелді тік сызық бойымен дамып отырған.Рас кейбір
тарихи дамуларда горизантальді даму да болған.
Көзге түсетін ерекше жәйт, сол кездегі мемлекеттердің антропологиялық
және лингвистикалық даму болған,олардың кәзіргі жұрағаттарының генитикалық
тегі олардың ол бастапқы тегімен жігіне сәйкес келген.Қазақстанның ертедегі
тарихын екі аумақты кезеңге бөлуге болады:үндіеуропалық және түріктік
кезеңдерге .
Үндіеуропалық уақының жағынан шалғай көрінгенмен ол кездің бізге тек
қана шаруашылық –мәдени дәстүрлері анықталып қана қоймай және қалыптасты.
Антропологиялық және этникалық жақтары.
Демограф ғалымдарының зерттеулері негізінде қазіргі кезеңде дүние
жүзінде 5мыңнан астам халықтар бар деп есептеледі.Әрбір халықтың жеке халық
болып қалыптасуы үшін көптеген тарихи кезеңдерді басынан өткізуге тура
келді.Бұл күрделі процесс бір немесе екі ғасырдың ішінде болмайдыбхалық
болү үшін бірнеше ғасырларды керек етеді.Мәселен ,Қазақстан жерінде халық
болып құрылу процесі алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап ,одан кейін қола
дәуірі,темір дәуірі кезеңдерінен немесе бұл кезде өмір сүрген рутайпалардың
өсіпөөркендеуінен басталады.Олар негізінен Қазақстанның ұлан-ғайыр
территориясын ежелден мекендеген байырғы тайпалар мен тайпалық
бірлестіктерінен құрылған.Археологиялық деректерге сүйенетін болсақ ,олар
мал шаруашылығымен ,егіншілікпен,металл өндіру және оны өңдеумен
айналысқан.
Орта Азия мен Қазақстанның ерте дәуірдегі кезеңдерін зерттеп жүрген
ғалымдардың пікірлеріне қарағанда ,біздің жерімізде қола дәуірі мен темір
дәуірінде өмір сүрген тайпалардың иран тілдес болғаны айтылады.Сондай-ақ
ғалымдардың көрсетуінше бұл кездегі тайпалар антропологиялық жағынан
монголоидтық белгілері бар европеидтық нәсілдер екендігі көрсетіледі.Қазақ
халқының бастауы болып табылатын ,керек болса ,сақ тайпаларының тікелей
жалғасы болып үйсін,қаңлы тайпалары саналады.Оны Қытай деректері өзі сары
,көзі көк,ат жақты тайпалары үйсінлердің арасында жүр деп көрсетеді.Бұл
сақтардың жалғасы үйсіндер екені күмән тудырмайды.
Қазақ халқының шыққан тегі туралы көптеген аспектілері ішінен өзекті
ретінде лингвистикалық және антропологиялық деректерді бөліп алған
жөн.Жоғарыда айтылғандай Орта Азия мен Қазақстан өңірінде осы екі процестің
екеуі де қатар дамып отырған.Қазақстанның ертедегі тарихын екі аумақтық
кезеңге:үнді-еуропалық және түріктік кезеңге бөлуге болады.Бірінші кезеңде
,лингвистикалық тіл жағынан Қазақстан тұрғындары үнді-еуропалық топтың
ежелгі иран тобына кіреді,яғни бұл кезең б.з.б 111-1мыңжылдықтарды қамтыды.
Екінші кезеңде ,Қазақстан территориясының шығыс жақтан көптеген
көшпелі тайпалардың ,соның ішінде ғұндардың,Батысқа қарай қоныс аударуына
байланысты ,сақ және сармат тайпаларының жалғасы –үйсін мен қаңлылар ғұн
тайпаларымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І Қазақ халқының қалыптасуы
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
2. Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Антропометрия және антропоскопия.
3. Антропологиялық және этникалық жақтары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ халқының қалыптасуы
1. Антропология деректері бойынша қазақ халқының этногенезі
Жалпы тарихи тұрғыдан алғанда, қазіргі адамзат өсуінің кез
келген этномәдени тұтас ортақтық қоғамы нақты географиялық мекендеу
ортасындағы сан ғасырлық табиғи-тарихи даму процесінің нәтижесі болып
табылады.Осы сан қырлы құбылысты обьективті түрде зерделеу көптеген білім
салалары мен ғалымдардың талай ұрпақтардың міндеті болып табылады.Бұл
жағынан қазақ халқының эхтноантропологиялық ортақтығы да жоқ емес.
Халық тарихын зерттегенде ,түрлі тархи кезеңдерде бүкіл
этномәдени мұралардың құнды бағдарларын нақты жасаушысы , таратушы және
жеткізуші адамның өзі болғанын естесақтау қажет.Биологиялық жағынан адамдар
екінші ,үшінші және т.б дәрежелер бойынша бөлінеді.Ағылшынның белгілі
биологы әрі философы Д.Холденнің айтуынша, адам-Жер бетіндегі ең көп
бейнелі , яғни көп нұсқаулы түр.Адамдардыңбелгілі бір аумақпен және шығу
тегінің бірлімен байланысты биологиялық жиынтығы шартты түрде нәсілде
немесе антропологиялық тұрпатта болды,Мұндай ортақтық физикалық немесе
генетикалық сипаттамалар негізінде анықталады.Рас, физикалық сабақтастық
ерекшеліктердің бәрі емес, өздерінің таралатын белгілі бір аумағы бар және
түрлі аймақ топтарында ерекше жиі кездесетіндерін ғана нәсіл деп санауға
болады. Демек, мирасқорлық шарты мен географиялық жағынан нақты бөліну
саласының болуы нәсілдің физикалық белгісін танудың аса маңызды шарты болып
табылады. Сондықтан, мәдениет, тіл және этнос сияқты әлеуметтік
құбылыстарға қарағанда, адамның қай нәсілге жататындығы немесе
антропологиялық тұрпатын өзгертпей-ақ бір облыстан (елден) екіншісіне
біршама оңай өтуі мүмкін, өйткені адамдардың дене келбеті мен өздеріне тән
морфологиялық белгілері тікелей қарым - қатынас немесе араласу болмайынша
таралмайды.
Жекелеген этникалық топтарда сабақтастық белгілері көріністерінің
жиілігі гоеграфиялық және тарихи себептерінің салдарынан алуан түрлі
құбылып отыратыны және ның өсіп-өнудегі фен-маркерлердің алуан түрлі
болуына байланысты екені анықталған. Адамдардың белгілі бір қауымы
өкілдерінің белгілі бір гендері мен морфологиялық белгілерінің бөліну
сипатының өзі-ақ халықтың этникалық тарихы, оның байланыстары, әр түрлі
мәдени-тарихи кезеңдерде орын ауыстыруы немесе оқшаулануы жөнінде көп
нәрсені көрсете алады, яғни қазіргі халықтардың этникалық және
антропологиялық жағынан құралу генезисін анықтап бере алады.
Қазіргі кезде Ғылым академиясында қазақтардың этногенезі мен
нәсілдік генезі проблемаларын Қазақстанның ежелгі халқының этносы мен
мәдени дәстүрлерінің тарихы мен тығыз байланыста алып, кешенді зерттеу үшін
мейлінше бағалы негіз болатын мол антропологиялық бірегей материал
жинақталған. Бұл материалдар хронологиялық реті оншама үзілмей, төрт
мыңжылдыққа жуық уақытты (қазіргі заманнан қола дәуірін қоса алғанда)
қамтиды. Мұнда ертедегі тайпалар біріңғай зтноаумақтық және шаруашылық-
мәдени ортақтығы арқылы тұтас антропологиялық ұйытқы болған деп санауға
негіз бар. Сайып келгенде, кейіннен жергілікті тайпалар одақтарының, соның
ішінде жалпы қазақ халқының этностық және нәсілдік- генетикалық дамуы
үшін алыстағы ата-бабаларының негізін салған да солар. Олардың сабақтастығы
туралы мәдени және антропологиялық деректердің бүкіл жиынтығы осыған көз
жеткізеді.
Белгілі бір аумақтағы қазіргі және ертедегі адамдардың жиынтығының
биологиялық тарихындағы осы бір күрделі процестің негізгі қырлары әдетте
физикалық антропологияның жекелеген бөлімдері бойынша қарастырылады; оларға
мыналар жатқызылады:тірі индивидуумдардың антропометриясы (басы мен денесін
өлшеу); серология (қан ттоптары ); одонтология ( морфологиясы );
дерматоглифика (қолдың алақандары мен саусақтарындағы тері бедері );
краниология (бас сүйек морфологиясы ); ертедегі халықтың
палеоантроипологиясы (қазып алған сүйек қалдықтары ) және басқалар.
Жалпы алғанда, олардың көрсеткіштері қазақ халқының этникалық
тарихындағы нәсілдік-генектикалық процестерді анықтайтын биологиялық
алғышарттарды тануға жеткілікті дәрежеде ақпарат береді.
Қазақтардың антропологиялық сипаттамасы
Адамдардың қазіргі аймақтық антропологиялық қауымы, этникалық қауымы
сияқты, ұзаққа соғылған тарихи процестің нәтижесі болғандықтан, оның
морфофизиологиялық сипаттамасы қолда бар материалдар негізінде, атап
айтқанда, қазіргі қазақтардың антропологиясы бойынша егжей-тегжейлі
қарастыруға лайық екені күмәнсіз. Ата-бабалардың жақындығы және алыстығы
сақталып қалған белгілерін нақ солардың арасынан іздестіру керек, ал ол
белгілерді әзірше антропология ғылымының ғана еншісіне тиіп отыр.
Бұл арада Орталық Азия халықтарының ауқымында алғанда қазақтардың
антропологиялық жағынан мейлінше кешенді түрде және жақсы зерттелгенін
терең қанағат сезіммен атап өтуге болады. Қазіргі қазақтардың арасынан
кешенді бағдарлама бойынша жинақталған антропологиялық материалдардың жалпы
саны соңғы 30 жыл ішінде 50 мың адамнан асып түсті. Экспедиция жағдайында
әрбір зертелуші адамның бүкіл кешенді бағдарламадан өтуге жарамды болуына
обьективті себептер бойынша үнемі жеткізіле бермеді. Олардың бәрі түгелдей
дерлік аулық жеролерде тұрады және өздерін ежелден сол жерлерінің
тұрғындары деп ұғынады, яғни тарихи отанында этнотарихи жағынан
қалыптасқан халықтың бір бөлігі болып табылады. Әсірелеп айтпағанның
өзінде, қазіргі қазақтар туралы қайтадан қалпына келтірілген бұл деректерді
бірегей деректер деуге болады, өйткені оларды бір зерттеушілер бірыңғай
бағдарлама мен бір ізге түсірілген әдістеме бойынша және көптеген
жағдайларда белгілі бір ізге түсірлген әдістеме бойынша және көптеген
жағдайларда белгілі бір индивуумдардың немесе бір аумақты тараған
өкілдердің арасынан жинаған. Сонымен бірге жинақталған мәліметтердің бүкіл
кешені қазақтардың таралуының гендік-демографиялық құрлымының бір ұрпағына
қатысты. Нақты этникалық топ пен аймақ жөнінегі мұндай іргелі
эксперименттік деректер қазіргі антропологияның күрделі проблемаларын шағын
көлемде де, ғаламдық ауқымда да зерделеу үшін елеулі көмек болады. Қазіргі
қазақтардың нәсілдік соматологиясы, серологиясы, дерматоглификасы,
одонтологиясы, краниологиясы және басқа да морфофизиологиялық фен-
маркерлері бойынша түп негізі жалпы алғанда осындай. Орталық Азиядағы
қазақтарға антропологиялық зерттеу жүргізілген негізгі жерлер ұсынылып
отырған схема-картада көрсетілген.
Жоғарада баяндалған мән-жайларды ескере отырып, қазіргі қазақтар
жөнінде кешенді антропологиялық зерттеулердің аса маңызды нәтижелеріне
жүгінейік. Қазақтардың нәсілдік генезіне этнос құру процесінен қарағанда,
олардың жинақталған антропологиялық келпеті мен генетикалық сипатын жасауға
нақ кешенді көзқарас көмектесе алады. Бұл орайда авторлар Қазақстанның
этностық-тарихи дамуының әр түрлі кезеңдерінде аймақтық қалыптасуының шағын
ерекшеліктері мен қарқыны мейлінше күрделі болғанын ұғынады
Антропометрия және антропоскопия.
Класикалық антропология бөлімінің деректері бойынша қазақтардың
жалпы саны 4 мың адамнан асатын еркектер мен әйелдердің 40-тан астам тобы
зерттелді.Зертелген контигентің жас шамасы еркектерде -18-600. әйелдерде 18-
55 жас аралығында.
Қазіргі қазақтардың нәсілдік соматологиясы бойынша алынған негізгі
нәтижелер олардың шашы мен көзі қара ,терісінің түсі біршама ақшыл,беті
мен денсіндегі үшінші түк басуы шамалы, мұрнының және бет сүйегінің
шығыңқылығы орташа, бет әлпетінің биік және жалпақ.
Қазақ халқының және онымен шектесіп жатқан жерлерінің ежелгі дүниесін
зерттеу ғылыммен байланысты мәселе ,өйткені Еуроазияны мекендеген
тайпалардың да этногенездік әсері мол болған.Қазақ халқының шыққан тегі
туралы мәселенің ішінен аспектілері ретінде лингивистикалық және
антропологиялықдеректкерді бөліп алған жөн.Айтып отырған екеуі де бірдей
ырғақпен ,яғни тарихи параллелді тік сызық бойымен дамып отырған.Рас кейбір
тарихи дамуларда горизантальді даму да болған.
Көзге түсетін ерекше жәйт, сол кездегі мемлекеттердің антропологиялық
және лингвистикалық даму болған,олардың кәзіргі жұрағаттарының генитикалық
тегі олардың ол бастапқы тегімен жігіне сәйкес келген.Қазақстанның ертедегі
тарихын екі аумақты кезеңге бөлуге болады:үндіеуропалық және түріктік
кезеңдерге .
Үндіеуропалық уақының жағынан шалғай көрінгенмен ол кездің бізге тек
қана шаруашылық –мәдени дәстүрлері анықталып қана қоймай және қалыптасты.
Антропологиялық және этникалық жақтары.
Демограф ғалымдарының зерттеулері негізінде қазіргі кезеңде дүние
жүзінде 5мыңнан астам халықтар бар деп есептеледі.Әрбір халықтың жеке халық
болып қалыптасуы үшін көптеген тарихи кезеңдерді басынан өткізуге тура
келді.Бұл күрделі процесс бір немесе екі ғасырдың ішінде болмайдыбхалық
болү үшін бірнеше ғасырларды керек етеді.Мәселен ,Қазақстан жерінде халық
болып құрылу процесі алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап ,одан кейін қола
дәуірі,темір дәуірі кезеңдерінен немесе бұл кезде өмір сүрген рутайпалардың
өсіпөөркендеуінен басталады.Олар негізінен Қазақстанның ұлан-ғайыр
территориясын ежелден мекендеген байырғы тайпалар мен тайпалық
бірлестіктерінен құрылған.Археологиялық деректерге сүйенетін болсақ ,олар
мал шаруашылығымен ,егіншілікпен,металл өндіру және оны өңдеумен
айналысқан.
Орта Азия мен Қазақстанның ерте дәуірдегі кезеңдерін зерттеп жүрген
ғалымдардың пікірлеріне қарағанда ,біздің жерімізде қола дәуірі мен темір
дәуірінде өмір сүрген тайпалардың иран тілдес болғаны айтылады.Сондай-ақ
ғалымдардың көрсетуінше бұл кездегі тайпалар антропологиялық жағынан
монголоидтық белгілері бар европеидтық нәсілдер екендігі көрсетіледі.Қазақ
халқының бастауы болып табылатын ,керек болса ,сақ тайпаларының тікелей
жалғасы болып үйсін,қаңлы тайпалары саналады.Оны Қытай деректері өзі сары
,көзі көк,ат жақты тайпалары үйсінлердің арасында жүр деп көрсетеді.Бұл
сақтардың жалғасы үйсіндер екені күмән тудырмайды.
Қазақ халқының шыққан тегі туралы көптеген аспектілері ішінен өзекті
ретінде лингвистикалық және антропологиялық деректерді бөліп алған
жөн.Жоғарыда айтылғандай Орта Азия мен Қазақстан өңірінде осы екі процестің
екеуі де қатар дамып отырған.Қазақстанның ертедегі тарихын екі аумақтық
кезеңге:үнді-еуропалық және түріктік кезеңге бөлуге болады.Бірінші кезеңде
,лингвистикалық тіл жағынан Қазақстан тұрғындары үнді-еуропалық топтың
ежелгі иран тобына кіреді,яғни бұл кезең б.з.б 111-1мыңжылдықтарды қамтыды.
Екінші кезеңде ,Қазақстан территориясының шығыс жақтан көптеген
көшпелі тайпалардың ,соның ішінде ғұндардың,Батысқа қарай қоныс аударуына
байланысты ,сақ және сармат тайпаларының жалғасы –үйсін мен қаңлылар ғұн
тайпаларымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz