Кеңес әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

1. Тарау. Кеңес әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасы

1:1 Г. К. Жуков естеліктеріндегі Сталинград шайқасы

1:2 А. М. Василевскийдің еңбектері дерек ретінде

2. Тарау. Неміс әскери қолбасшылардың көзқарастары

2:1 В. Адам Сталинград шайқасы туралы

2:2 Э. Манштиен және оның көзқарасы

Қорытынды
Пайдалаған әдебиеттер

Кіріспе

1941 жыылы 22 маусымда фашистік Германияның әскері Кеңес Одағына басып кірді. Кеңес халқының басшылығымен Ұлы Отан соғысы жылдары даңқты істермен қаҺарман, батыр халық ретінде өзін бүкіл дүниежүзіне танытты.

Еділ жағасындағы даңқы мәңгі өшпейтін ерлік шайқас Ұлы Отан соғыс тарихында оның бір алтын беті болып енді. От жалыны екі жүз тәулік бойы лаулап жанған осы Сталинград шайқасы ең ауыр да, ең қатал да сындардың бірі болды. Азаматтықтың арайлы таңына тағы да бір серпіліс осында жасалды.

Сталинград шайқасы соғыс кезіндегі шешуші шайқастардың бірі болғандықтан, оны зерттеу біз үшін өте маңызды. Ғылыми жұмысымыздың мақсаты Сталинград шайқасына қатысқан кеңес және неміс әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі көзқарастарын салыстырып, таңдау арқылы бұл шайқастың екінші дүниежүзілік соғыста бетбұрыс шайқас болғандығын дәлелдеу.

Сталинград шайқасы туралы көптеген ғылыми зерттеулер жазылды, әлі де болса жазылады. Бірақ шайқасқа қатысқан әскери қолбасшылардың естеліктеріне назар салсақ аудармасақ, сонау артта қалған уақытты толық суреттеуге мүмкіншілік болмайды. Олар өз естеліктерінде қаланың қирағанын, жасақтар арасында не болғанын, кезде Сталинград түбінде қаруланған еміс армиясының кері шегінгенін - достарының әңгімесінен е біреудің бұйрығымен жазған жоқ. Олар өздері көргендерін жазды. Өйткені әскери қолбасшылар майдандағы жағдайдан толық хабардар және де жауға қарсы ұйымдастырған операциялардың авторлары болатын.

Соғыс аяқталғаннан кейін Волга жағасындағы шайқасты тереңінен және жан-жақты сипатын ашып беретін әскери естеліктер жарық көрді. Атап өтетін болсақ Кеңес үкіметінің әскери қолбасшысы Маршал Жуковтың “Воспоминание и размышления”, А. М. Василевскийдің “Дело всей жизни”, Сталинград майданының әскери қолбасшысы А. И. Еременконың “В начало войны”, Дон армиясының әскери қолбасшысы К. К. Рокоссовскийдің “Великая победа на Волге” және “Солдатский долг”, В. И. Чуйковтың “Сражение века” және “В трудные дни Сталинграда”, П. И. Батовтың “В походах и боях” атты еңбектері Сталинград шайқасына қатысты негізгі дереку көздері болып табылады.

Бірақ Сталинград шайқасына қатысты еңбектерді Кеңес үкіметінің әскери қолбасшылары ғана емес, сонымен бірге неміс әскери қолбасшылары да келесі ұрпаққа мұра етіп қалдырған еңбектері жарық көрген.

Сол әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасына арналған ғылыми әдебиеттердің тарихамасына назар аударатын болсақ онда, ол әдебиеттерден егізгі екі бағытта жазыланын көруімізге болады. Бір тобы кеңе әскери қолбасшылардың еңбектеріндегі пікірге қосылады, яғни Сталинградшайқасын екінші дүниежүзілік соғыста бетбұрыс шайқас болды деп санаса, екінші бір топ бұл пікірге қосылмайды. Олар Сталинград шайқасын бетбұрыс шайқас деп санамайды.

Еділ жағалауында неміс әскерінің негізгі себебін көрсете отырып шындықты айқындап жазған бұрынғы әскери қолбасшы И. Видердің “Катастрофа на Волге”, В. Адамның “Трудные решение”, Л. Штейдленнің “ОтВолги до Веймара”, және бұл әскери қолбасшылардың естеліктеріне қосылмайтын неміс әскери қолбасшылардың еңбектері де бар. Олар Э. Манштейн “Утеряные победы”, Типельскрихтің “История второй мировой войны”, тағы да басқа еңбектерді атап өтуге болады.

Сталинград шайқасы халықаралық маңызы бар шайқас болып саналады. Өйткені бұл шайқас Ұлы Отан және екінші дүниежүзілік соғыстың барысында түбегейлі бетбұрысқа жетуде шешуші үлес қосып, жау бетін кері бұрды. Осы шайқаста Кеңес үкіметкі стратегиялық инициативаны толық қолға алды және соғыс соңына дейін сақтап қалған болатын. Сталинград түбіндегі шайқас тек Кеңес үкіметінің ғана емес, сонымен бірге екінші дүниежүзілік соғыста фашистердің бетін кері бұрған шайқас болып саналады.

Екінші дүниежүзілік соғыста Кеңес үкіметінің жеңісі дүниежүзілік тарихта маңызды орын алды.

Сондай-ақ дүниежүзілік соғыста бебұрыс шайқас болып саналған. Сталинград шайқасының маңызын төмендетіп көрсетуде батыс зерттеушілері өздерінің көптеген насихатты еңбектерін жариялады. Ондағы мақсаттары Сталинград шайқасының маңызды шайқас болғандығын тарих беттерінен және Халықтың есінен түбегейлі өшіріп тастауға ұмтыды.

Дүние жүзінде тарихи шындықты бұрмалаған “естеліктер” және “зерттеулер” шықты. Зерттеулерде Сталинград шайқасының маңызы былай тұрсын, тіпті ол шайқастың болғандығы туралы (факітте) де айтылмаған. Осындай еңбектер жазған авторларды атап өтетін болсақ: американдық генерал Смит, генерал Брэдли, Маршалл, Дин, британдық фельдмаршал Монтгомери және т. б. тіпті баршаға танымал “Британдық энциклопедиясында” Сталинград шайқасын қарапайым шайқас ретінде көрсеткен бір-екі сөйлем жазған. Дәл осындай жайт “Американдық энциклопедиясында” да кездеседі.

Ал кейбір авторлар өз оқырмандарын екінші дүниежүзілік соғыста бетбұрыс болып саналатын Сталинград шайқасын Кеңес үкіметі емес керісінше ағылшын -американдықтардың үшінші реиті бомбалауының арқасында жеңді деп сендіруде. Батыста ағылшын -американдықтар Сталинград түбінде гитлерлік жасақтың талқандауына қолайлы жағдайды Кеңес үкіметі жасап бергендігі туралы айтылмайды. Әсіресе Сталинград туралы шындықты бұрмалауға батыс германдықтар белсенді жұмыс атқарды. Вермахтың бұрынғы әскер қолбасшылары фельдмаршал Манштеин, генерал Бутлар, Дерр тағы басқалар Сталинград түбіндегі жеңілісті жай ғана сәтсіздік немесе өкінішті қате деп түсіндіріді. Олардың айтуынша Сталинград түбіндегі жеңіліске Гитлер және оның жолын ұстайтын аз ғана топ кінәлі деп көрсетеді. Өйткені гитлерлік қылмыстан айырылу арқылы соғыстан кейігі қабылданған соңғы шешімдерді өзгертуге тырысып бақты. Бірақ сол кездері документтер, фактілер тарихтың өзі де кеңес -неміс майданында жеңіліске ұшыраған стратегиялық операцияларды ұйымдастыруда Гитлер мен бірге, оның жоғарғы қолбасшылары, яғни Идоль, Кейтель, Манштеин т. б. көмектесіп өз ойларын қосқан болатын. Кейін Гитлердің өзін айыптау, жеңілісті сәтсіз қате деп санау арқылы кеңес үкіметіндегі әскери қобасшылардың жауды жеңе алматындығына және Қызыл Армияның батырлығына күдік келтіру еді.

Екінші дүниежүзілік соғысқа байланысты әдеби естеліктерде, ғылыми зерттеулерде, оқулықтар мен мақалаларда Кеңес үкіметінің қосқан үлесіне, шығынына күдік келтіреді.

Батысгермандық «Шпигель» журналында Германияның талқандалуының басты себебі Кеңес армиясының соқысы емес, 1944 жылы «Арденндік операцияның» сәтсіздікке ұшырауы және Батыстықтардың соққысы деп көрсеткен.

Тарихи шындық сол 1942 жылы Кеңес одағы ұйымдастырған керемет әскери операция, Ұлы Оьан соғысы және екінші дүниежүзілік соғыста шешуші шайқас болды.

Гитлерлік генералдардың 1942-1943 жж қысқы жоспарында Кеңес Одағының оңтүстік ауданында барлық майданына кенеттен шабуыл жасау арқылы Кеңес Одағын басып алып оны талқандау болатын. Дегенменде фашистік Германияның саяси және әскери қолбасшылары 1942 жылдың басында-ақ бүкіл соғыс басында КСРО-ға ұйымдастырған жоспардың сәтсіз аяқталатынын байқаған болатын. Сондықтан Кеңес Одағына жаңа жосспар ұйымдастыруға кіріскенімен фашистік Германияның басшылары өз одақтастарына 1942 жылдың жазында Москва мен Ленинградты жермен жексен етіп Қызыл Армияны талқындаймыз деп сендіруде болатын. 1942 жылдың көктемінде кеңес-неміс майданында (неміс әскері) алдыңғы құрамдағы неміс әскері үштен бір бөлігінен айырылып, бір мезгілде бірнеше бағытта соғыс жүргізу мүмкіндігінен айырылған болатын.

Сондықтан Гитлердің 1942 жылғы страттегиясындағы басты мақсат КСРО әскерінің барлығын дерлік жою және экономикалық базасынан айыру болатын. Вермахтың генералдық штабында мынадай пікір қалыптасты, егер 1942 жылы жетістіктерге жету үшін басты щабуылды Оңтүстік стратегиялық бағытта, яғни Донбас, Сталинград және Кавказды алу арқылы жеңіске жетуге болады деп пайымдады.

1942 жылы неміс-фашистік жасақтарының кезекті міндеті Вермахтың Бас қолбасшысының 1942 жылы 5 сәуір дерективасында айқындалған болатын.

“Кинстердің басқаруындағы қалған әскери-экономикалық оталықтарынын айыру”. Сондай-ақ дерективада: “Ең алдымен маңызды оперцияны жүргізу үшін Оңтүстік аудандардағы Донның батыстағы жаудың негізгі күшін ұрту арқылы Кавказдың невтік аудандарын басып алу және Кавказдың таулы жоталарынан асып өту болатын”

“Маңызды операцияға” қатысатын жасақшыларға Бас қолбасшы Донның оңтүстік және шығыс жерлерін басып алуғы қолайлы болған әрбір мүмкіндікті қодануға рұқсат берді. Тіпті Сталинградқа кіруіне тәуекел жасауларын сұрады.

Вермахтың 1942 жылғы стратегиялық жоспарында Кавказ орталықтанған маңыздыжер ретінде қаралатын, ал Сталинград стратегиялық жоспарларға жету барысында басып алу көзделді.

Операцияның қорытындысында немістер Харьков және Изюм-Барвенков аудандарындағы өз күштерін көбейтіп стратегиялық инициативаны қолға алды.

1942 жылдың 28 маусымда гитлершілер кеңес-неміс майданындағы шабуыл бағытын оңтүстік қанатқа қарай бұрды.

Неміс фашистерінің басты мақсаты Оңтүстік Кавказ екені айқындалғаннан кейін ставканың Бас қолбасшысы және әскери қолбасшылары Сталинградты маңызды стратегиялық аудандардан бірі яғни елді, оңтүстігі мен орталығын байланыстыратын бірі ретінде қарапе осы аудандардағы маңызды су және құрлық жол қатынастарын бақылауға алды. Географиялық және экономикалық жағдайына қарай Сталинградты Кеңес Одағының маршалы А. М. Василевский былай деген болатын: “Бұл аудан стратегиялық маңызға да ие”.

Кеңе үкіметі Сталинградта және оған барар жолда мықты (қорғаныс) шабуыл ұйымдастыруға кіріскен болатын. Савка шілденің 12-сінде Сталинград майданын құрды. Онда 62-ші, 63-ші жіне 64-ші құралған армия ставкадан Сталинградқа бағыт алды.

1942 жылы шілдеден КСРО-ның жоғарғы Кеңес Президиумында Сталинград облысы соғыс жағдайында деп жарияланды. Сталинградтық обком партиясы мен қалалық тез арада жергілікті тұрғындарды мобилизациялауға кірісті. Қысқа мерзімде халық жасақтары жаңа бөлімшелерге бөліне бастады.

1942 жылы шілденің ортасында фашистік неміс жасақтарының Сталинград облысының территориясына бастырып кіргенінде Сталинград бағытына ұсынылған кеңес жасақтары қорғаныс шептері толық аяқталмаған болатын. Сталинград шайқасы 17 шілдеде кеңес жасақтарының қиын жағдайына тап келді. Осы уақытта Сталинград ауданына шабуылдаушы 6-армияның құрамында 270 мыңға жуық адам, 400 танк және 1, 2 мың әскери самолеттері болатын.

Оған қарсы тұратын кеңес жасақтарының құрамында 160-мыңға жуық адам, 2, 2 мың қарумен миномет, 400 танк жіне 514 самолет бар болатын.

Гитлершілер кеңестердің күшінен басым түскенін көргеннен кейін Сталинградты өте тез арада ала алатындарына кәміл сенді.

Бірақ Сталинградтағы вермахтың дивизиясы төзімді қарсылық көрсете алатын кеңес жасақтарына тап келді. Жаудың алға жылжуы бірден тоқтап қалды. Вермахтың жоғарғы қолбасшысы Сталинградтағы кеңес жасақшылары операцияның басты мақсаты болған Кавказды неміс фашист армиясынан басып алуына кедергі болады деген күдікпен мұндағы армияны тез арада талқандауға бұйрық береді. Дегенмен Сталинградтағы кеңес жасақшыларының қарсылығын жеңу мүмкін болмады.

Вермахтың жоғары командованиесінде шілдедегі жағдайды Идоль былай деп тұжырымдады. “Кавказдың тағдыры Сталинградта шешімді” деді.

Гитлер 31-шілдеде 4-ші танк армиясын Кавказдан Сталинградқа бұруын бұйрық берді.

Сталинградқа бағытталған жау күшінің өте тез арада көбейгені соншалық: шілденің ортасына қарай 14 дивизия болса, тамыздың ортасында - 39 дивизия жиналған болатын.

Сталинград бағыты қосымшадан басты әрі шешуші шайқасқа айналды.

Әрине, бұл немістердің басты мақсаты болған Кавказдағы күші азайып қалды деген емес. Гитлершілер Сталинградта тұйыққа тіреліп қалғанымен операцияның басты мақсатына табанды түрде ұмтылды.

1942 жылы тамыздың екінші жартысында, қандай қиыншылық болса да Басты Кавказ жотасын және невтік аудандар болып саналатын Грозныймен Бакуды басып алу үшін фашистік неміс жасақтары жаңа қарумен жаңартылды. Олардың жолдарында кедергі болған Кавказдың таулы жотасы емес, керісінше Кавказды қорғаушы кеңес әскерінің батырлығы мен қаҺармандығы болатын.

1942 жылы гитлердің стратегиялық жоспарындағы Сталинград пен Кавказдв алуына Кеңес Одағынның қарулы күштерінің батырлығы жоспарды толығымен талқандады.

Қала іргесіндегі және қаладағы шайқас, орыстар ұйымдастырған контуршабуылдың нәтижесі, 6-шы неміс армиясының қоршауға түсуі және неміс әскерінің кері шегінуінің басты себебі неде болды? Сталинград шайқасының маңызы қандай? Деген сұрақтарға жауапты осы естеліктерден табуға болады.

I Тарау

Кеңес әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасы

Негізгі әскери қолбасшылардың бірі Г. К. Жуков пен А. М. Василевскийдің еңбектеріндегі Сталинград шайқасына қатысты тарауларына назар аударсақ.

1942 жылы қазан айында неміс командованиесі Шығыс майданда стратегиялық қорғанысқа өтуге мәжбүр болды. Гитлерлік жасақ осы уақытта үлкен шығынға ұшырауы қарсы шабуылға шығуына кедергі болды. Бұл Кеңес Одағына қарсы соғыстағы жоспарының екінші кезеңінің сәтсіздіке ұшырауының белгісі еді. Неміс командованиесі өз жасақтарының 1943 жылы соғыста толық жеңіске жетуі үшін жағдай жасауларын талап етті.

Неміс командованиксінің талабы бұл кездегі қиын жағдайды немен анықтауға болады?

Бір жағынан стратегиялық мақсаттың аяқталмауы, 1941 жылғы сияқты жасақтың Қара теңізден Солтүстік Кавказ арқылы Сталинград, Дон және Баранцева теңізіне дейін созылуы, майданда стратегиялық резервтің болмауы, жасақтар мен халық арасында саяси - моральдық жағдайдың күрт түсуі . Сондай-ақ Кеңес үкіметінің экономикалық және соғыс қиыншылықтарын жеңіп шығуы.

1942 жылы қараша айының басында немістер кеңес -неміс майданында 266 дивизия оның құрамында 6, 2 миллионға жуық адам есептелінген және 70 мың қару мен минометтер, 6600 танкілер мен зенит зеңбіректері, 3500 соғыс самолеті және 194 соғыс кораблі болатын.

Осы уақытта Кеңес одағының әрекеттегі армия құрамында 6, 1 миллион адам, 72, 5 қару мен миномет, 6014 танкілер, 3088 соғыс самолеттері бар еді.

Ставкада осы кезде стратегиялық резервтерде 25 дивизия, 13 танктік және механикаланған корпус, жеті бөлек атқыш бригада жинақталған еді.

1942 жылы 14 қазанда немістердің құрлықтағы әскеріне арналған №1 бұйрығында былай делінген.

“ Орыстардың өздері соңғы шайқаста айтарлықтай әлсіреген және 1942-1943 жылдың қысында өткен қыстағыдай үлкен күшке ие бола алмайды делінген.

Бірақ бұл ондай емес еді.

Орыс жасақтарының 1942 жылғы жазғы және күзгі батыс бағыттағы немістердің “Центр” армиясына қарсы шабуылы белсенді жүрді. Ставканың есептеуінше жауды адастыру керек болды. Өйткені жау орыстардың контуршабуылына дайындығын Сталинградта жинақтап жатқанын білмеу керек еді. Сондықтан Гитлерлік коалиция үлкен күшті батыс майданында шоғырландыра бастады. Велики Лук жеріне Ленинградтан танктік және әскери дивизия жөнелтілген болатын. Германия мен Франциядан келген жеті дивизия Витебск және Смоленск аудандарына бағытталған еді. Воронеж бен Жиздерден Ярцева және Рословл аудандарына екі танктік дивизия жөнелтілді. Соңында, қараша айының басында “Центр” армиясының 12 дивизиясы әр жерлерге жіберілген болатын.

Неміс разведкаларының қаншалықты нашар жұмыс істегені Сталинград түбіндегі контуршабуылға дайындықты айта алмады. Онда 11 армия және басқа танктік, механикаланған ковалерлік корпустар мен бригадалар болды. 13, 5 мың қару-жарақ пен минометтер, 1000 нан аса зенит зеңбірегі, 115 артилериялық дивизия, 900ге жуық танк, 1115 самолеттр болды.

Соғыс аяқталғаннан кейін бұрынғы неміс - фашистік армияның әскери қолбасшысы Иодль Паулюстың сол жақ қанаттағы кеңестердің дайындығын әшкерлей алмадық делінген.

“Бұл ауданда орыстардың күштері туралы бізде мүлде хабар болмады. Алдын бұл жерлерде ештеңе болмайтын, бірден шешуші маңызы бар үлкен күшті соққы берді. ”

Контуршабуылға дейінгі оңтүстікте Сталинградтық жағдай келесідей болатын. Орталық Дон аудандарында, Сталинградта және Сарпинск өзендерде “Б” армиясының негізгі күші әрекетте болатын. Нақтырақ айтсақ 8-италян, 3және 4 румын армиясы және 6 және 4 танктік неміс армисы болатын. Орта есеппен дивизия 15-20 км-ге келетін.

Жоғарғы бас қолбасшы “Б” армиясын талқандау үшін жоспар ойластырылды. Онда Сталинград ауданында жауды жеңу, ал Солтүстік Кавказда жаудың жағдайын нашарлату арқылы неміс армиясын толығымен талқандау болатын.

И. В. Сталиннің өлімінен кейін тарихта кейбір келіспеушіліктер пайда болды. Яғни контуршабуыл жоспарының авторы кім деген мәселе.

Кейбір мәліметтерге сүйенсек бұл шабуылдың жоспарын 1942 жылы тамыз айында Ставкада дайындалған еді делінген мәлімет бар.

Бірақ онда контуршабуылдың жоспары емес, тек ғана Сталинградтағы жауды ұстап тұру үшін ойластырылған болатын. Осы жылдың тамыз айында ешкім контуршабуыл туралы ойламаған да еді.

Сонымен бірге 6 қазанда Сталинград майданының әскери кеңесі Ставкаға өздерінің контуршабуыл туралы жоспарын жіберді деген де пікір бар.

Бұл сұраққа А. М. Василевский былай деп жауап береді.

“ 6 қазан күні ерте азанда біз Н. Н. Воронов және В. Д. Иванов пен бірге Стлинград майданына жол алдық. Бұнда біз Н. И. Труфоновтың баяндамасын тыңдадық. Сол күні кешке майданда жасақ командованиесі және әскери кеңеспен кездесіп Сталинград майданының ұсынысы бойынша контуршабуылдың жоспары туралы әңгеме болды. Бұнда ешқандай жоспардың жоқ екенін баяндады. ” Тарихи еңбектерде Оңтүстік -Батыс майданының қолбасшысы Н. Ф Ватутинде Ставкаға контуршабуылдың жоспарын жіберді деп жазылған.

Оңтүстік - Батыс майданы қазан айының соңында контуршабуылдың жоспары бойынша күштердің аяқ жағында құрылды және Сталинградта жалпы жоспар белгелі болатын.

Бұндай стратегиялық операцины ұйымдастыру үшін Сталинград ауданындағы үш майданның шабуылы туралы толық мәлімет болу керек.

Әрине бұндай толық мәліметті қолында бар орган ғана біледі. Яғни Жоғарғы Бас қолбасшы мен Генералдық штаб. Осы органға әрбір майдан жау туралы барлық мәліметті беріп отырған. Бұл мәліметтерді Ставка мен Генералдық штаб анализ жасап, белгілі бір қорытынды жасайтын.

Сталинград түбінде контуршабуылдың жоспарын құрып, ол аудандардағы майдандарға керекті резервтерді бөледі. Демек контуршабуыл жоспарының авторы сөзсіз Ставка мен Генералдық штаб.

Сонымен тікелей шайқастың өзіне сипаттама беріп өтсек. Кеңес әскерінің Харьков пен Воронеж түбіндегі жеңілістерінен кейін дұшпан инициативаға толық ие болды да, едәуір артықшылықтар алып, Қызыл армия бөлімдерін тысқыра берді. Гитлер мен оның айналасындағылар Еділдің сағасы мен Кавказды басып алуды жаспарлады Герман командованиесі қосымша резервтерді алдын ала одақтастарының: венгрлердің, италяндардың және румындардың армияларын жеткізді. Сонымен бірге Кавказға шабуыл басталды, онда тамыздың аяғында Альпі бөлімдерінің алдыңғы шептегі топтары тіпті Кавказдың ең биік нүктесі - Эльбрус тауына нацистік Германияның жалауын қадап үлгерді. Тамыздың 23-інде немістің танкілер тізбегі Қызыл Армияның ұрыстарда әлсіреген бөлімдерінің қорғанысын бұзып, Еділге шықты. Дұшпанның авиациясы Москвамен телефон- телеграф байланысын бұзды. Оның Еділге бұзып өткені туралы баяндаманы ашық текспен радио арқылы беруге тура келді. Қаланы қорғауға шұғыл түрде жұмысшы отрядтары, истребительдер батальондары, халық жасақтары, тылдағы бөлімдер ұйымдастырылды. Сталинград майданының кейбір бөлімдерінің күшімен қарсы соққы беруге әрекеттер жасалды, бірақ ол үшін танктер де, авиацияда жетіспеді.

Сталинград толассыз бомбаланды. Қала жанып жатты. Күрес жалғаса берді.

1942жылы шілденің 12-не Кеңес үкіметінің жоғарғы қолбасшысы Сталинград майданын құрды. Оған 62-ші, 63-ші, 64-ші жалпы әскерлік армия және 8-әуе армиясы кірді. Кейінірек Оңтүстік-Батыс майданының әлсіреген бірнеше тобы Сталинград майданына қосылды. Бұл майданға Дон өзенінен Павловскаға және Клетскаяға одан әрі Жоғарғы- Кумарскіні қорғау тапсырылды. Шілденің 17-не Сталинград майданының жасақтарымен 6-шы армияның негізгі күші Волга жағасында шайқасты. Осы күннен бастап Волга жағасында Ұлы шайқас басталды. Неміс әскерлері қалаға кірерде 13 дивизия болды. Шілденің 22-де оның саны 18 дивизияға жетті. Ал Кеңес Одағында 62-ші, 63-ші армияға ешқандай дивизия қосылған жоқ, тек 64-ші армияға екі атқыш дивизиясы қосылды.

Шілденің 22-де Сталинградқа бағытталған кеңес-неміс әскерлернің күш-қуаттарын төменгі кестеден көруге болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.