Сатып алу - сату шарты жайлы ақпарат
Кіріспе
1. Сатып алу . сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, мәні және элементтері
1.1. Сатып алу . сату шартының ұғымы, мәні
1.2. Сатып алу . сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Сатып алу . сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, мәні және элементтері
1.1. Сатып алу . сату шартының ұғымы, мәні
1.2. Сатып алу . сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін мүліктік қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде қарастыру қажет. Оның нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілердің ережелері енген. Бұны оңды құбылыс ретінде бағалауға болады, дегенмен азаматтық кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар да кездеседі. Себебі, онда сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да шарттар көптеген түр-түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп сатып алу-сату шарты жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге артықшылықтар берілген. Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар жеткізілімі шартына арналған нормаларда көрініс тапқан. Кез келген қазіргі заманғы мемлекет жағдайы үшін сатып алу-сату шартының энергиямен жабдықтау сияқты түрі маңызды мәнді иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған сәйкес қабылданған заңға тәуелді нормативтік актілерде ескерілген.
Сатып алу-сату шарты мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін шарттардың бір түрі. Әрекет етуші азаматтық-құқықтық нормалар оның бірнеше түрін реттейді, олардың әркайсысында ерекшелігі, олар қолданылатын салалардың ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс табатынын айта кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер, жеке және мемлекеттік кәсіпкерлер арасындағы дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы үшін тауар сатып алу да қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект құрамымен, оны жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар жеткізілімі шартында және сатып алу-сату шартының өзге де түрлерінде, егер біз оларды сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен салыстыратын болсақ ерекшеліктер байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан түрлілігіне қарамастан, азаматтық-құқықтық шарттардың ең тұрақты түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың жалпы ережелері ұзақ даму жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес келетіндері ғана сұрыпталған. Жекешелендірілген, мемлекеттік, сонымен бірге жаңадан пайда болған жеке кәсіпорындар нарығының пайда болуына кәсіпорындарды сатып алу-сатуды құқықтық реттеу сәйкес келді. Сатып алу-сату шарты мүлікті беру бойынша барлық қатынастарды қамтиды. Ертеректе бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған.
Сатып алу-сату шарты мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін шарттардың бір түрі. Әрекет етуші азаматтық-құқықтық нормалар оның бірнеше түрін реттейді, олардың әркайсысында ерекшелігі, олар қолданылатын салалардың ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс табатынын айта кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер, жеке және мемлекеттік кәсіпкерлер арасындағы дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы үшін тауар сатып алу да қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект құрамымен, оны жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар жеткізілімі шартында және сатып алу-сату шартының өзге де түрлерінде, егер біз оларды сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен салыстыратын болсақ ерекшеліктер байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан түрлілігіне қарамастан, азаматтық-құқықтық шарттардың ең тұрақты түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың жалпы ережелері ұзақ даму жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес келетіндері ғана сұрыпталған. Жекешелендірілген, мемлекеттік, сонымен бірге жаңадан пайда болған жеке кәсіпорындар нарығының пайда болуына кәсіпорындарды сатып алу-сатуды құқықтық реттеу сәйкес келді. Сатып алу-сату шарты мүлікті беру бойынша барлық қатынастарды қамтиды. Ертеректе бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995жыл. (Өзгертулер мен толықтырулар 21.05.2007ж.енгізілген), Алматы,2008ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы бөлім /27 желтоқсан 1994ж. (Өзгертулер мен толықтырулар), Жеті Жарғы. – Алматы: 2008ж.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Ерекше бөлім / 1 шілде 1999ж. (Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Жеті Жарғы. – Алматы:, 2008ж.
4. Біріккен Ұлттар Ұйымының «Тауарды халықаралық сатып алу-сату шарттары туралы» Вена Конвенциясы 1980ж.
5. Қазақстан Республикасының «Ақша аудару және төлеу туралы» Заңы 29 шілде 1998. (Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Жеті Жарғы. – Алматы: 2008ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы бөлім /27 желтоқсан 1994ж. (Өзгертулер мен толықтырулар), Жеті Жарғы. – Алматы: 2008ж.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Ерекше бөлім / 1 шілде 1999ж. (Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Жеті Жарғы. – Алматы:, 2008ж.
4. Біріккен Ұлттар Ұйымының «Тауарды халықаралық сатып алу-сату шарттары туралы» Вена Конвенциясы 1980ж.
5. Қазақстан Республикасының «Ақша аудару және төлеу туралы» Заңы 29 шілде 1998. (Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Жеті Жарғы. – Алматы: 2008ж.
Жоспар
Кіріспе
1. Сатып алу - сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, мәні және элементтері
1.1. Сатып алу - сату шартының ұғымы, мәні
1.2. Сатып алу - сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін мүліктік
қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде қарастыру қажет. Оның
нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен
көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілердің ережелері
енген. Бұны оңды құбылыс ретінде бағалауға болады, дегенмен азаматтық
кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар да кездеседі. Себебі, онда
сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да шарттар көптеген түр-
түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп сатып алу-сату шарты
жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге артықшылықтар берілген.
Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар жеткізілімі шартына арналған
нормаларда көрініс тапқан. Кез келген қазіргі заманғы мемлекет жағдайы үшін
сатып алу-сату шартының энергиямен жабдықтау сияқты түрі маңызды мәнді
иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған сәйкес қабылданған заңға
тәуелді нормативтік актілерде ескерілген.
Сатып алу-сату шарты мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін шарттардың
бір түрі. Әрекет етуші азаматтық-құқықтық нормалар оның бірнеше түрін
реттейді, олардың әркайсысында ерекшелігі, олар қолданылатын салалардың
ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс табатынын айта
кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер, жеке және мемлекеттік кәсіпкерлер арасындағы
дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы үшін тауар
сатып алу да қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект құрамымен, оны
жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар жеткізілімі
шартында және сатып алу-сату шартының өзге де түрлерінде, егер біз оларды
сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен салыстыратын болсақ ерекшеліктер
байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан түрлілігіне қарамастан, азаматтық-
құқықтық шарттардың ең тұрақты түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың
жалпы ережелері ұзақ даму жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес
келетіндері ғана сұрыпталған. Жекешелендірілген, мемлекеттік, сонымен бірге
жаңадан пайда болған жеке кәсіпорындар нарығының пайда болуына
кәсіпорындарды сатып алу-сатуды құқықтық реттеу сәйкес келді. Сатып алу-
сату шарты мүлікті беру бойынша барлық қатынастарды қамтиды. Ертеректе
бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары
қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа,
бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған.
1 . Сатып алу - сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, оның мәні және элементтері
1.1. Сатып алу - сату шартының ұғымы, мәні
Сатып алу-сату шартына сатып алушы жағына мүлікті меншікке беру шартқа
сияқты көзқарас дәстүрлі болып табылады. Қазақстан Республикасы Азаматтық
кодексіне сәйкес зат үшінші тұлға меншігіне берілу мүмкіншілігі жоққа
шығарылмайды[1].
Қазақстан Республикасының аумағындағы ҚСР Одағының және
республикалардың Азаматтық зандары негіздерінің 1991 жылы күшіне
енгізілуіне байланысты аталған шарт мүлікті сатып алушы тарабының
меншігіне, толық шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына беретін болып
қарастырылады[2]. Мұндай шешімді екі тұрғыда қарастыруға болады.
Біріншіден, мемлекеттік кәсіпорын, мекеме қатысуымен сатып алу-сату
шартын онда мемлекет аталған субъектілердің мүлікті оның меншігіне алуға
келісімін берген шарт ретінде бағалауға болады, осымен бірге мемлекет
аталған субъектілерде тиісті заттық құқықтар пайда болуына қарсы емес деп
табу мүмкін. Екіншіден, аталған заттық құқықтар мемлекеттік меншікке
негізделетін занды тұлғалар меншік иелері ретінде мүлікті сатып ала алуы
үшін көлемі бойынша жеткілікті екенін болжауға болады. Осы көзқарасты
қолдасақ, онда осындай мүмкіншіліктер меншік иесінен басқа өзге де заттық
құқықтар иелерінде, мысалы, мүлікті сенімгерлікпен басқарушылар да бола
алатынын айта аламыз.
Осы екі көзқарастар сырттай тек теориялық тұрғыда болып келгеніне
қарамастан, оларды одан әрі негіздеу мемлекеттік және оның құрған заңды
тұлғаларының қарым-қатынастарының тәжірибелік мәселелерін шешуге
мүмкіншілік бере алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес: Сатып алу шарты
бойынша бір тарап (сатушы) мүлікті (тауарды) екінші тараптың (сатып
алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге
міндеттенеді, ал сатып алушы бұл мүлікті (тауарды) қабылдауға және ол үшін
белгілі бір ақша сомасын (бағасын) төлеуге міндетті[3]. Мұндай анықтама
қатысушылардың қатарын толық қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және
заңды тұлғалардан басқа мемлекет және субъект ретінде әкімшілік аумақтық
бірлестіктер қатыса алады.
Мемлекеттік кәсіпорын, қазыналық кәсіпорын, мемлекеттік мекеме сатып
алушы болған уақытта мүлік тиісінше олардың шаруашылық жүргізуіне, жедел
басқаруына өтеді. Сонымен қатар, меншік құқығы сатып алушы республикалық
немесе коммуналдық кәсіпорын болып келгеніне байланысты мемлекетте немесе
әкімшілік аумақтық бірлестікте пайда болады. Бұл мемлекеттік меншік
нысанына негізделген занды тұлғалар тек шартты бөлініп шығарылады деген
пікірге әкелуі мүмкін. Бірақ бұл (занды тұлға құру) мүлікті бірнеше
мақсатта оқшаулау үшін маңызды. Кейде осы жеке меншікке негізделген занды
тұлғаларға да қатысты. Мысалы, егер сатып алушы жеке мекеме болып табылса,
онда сатып алынған мүлікке жедел басқару құқығы пайда болатыны анық.
Атап өтілгендей, сатып алу-сату шарты мүлікті беру бойынша барлық
қатынастарды қамтиды. Ертеректе бөлек болған тауар жеткізілімі,
келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының
түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты,
кәсіпорынды сату шарты қарастырылған. Біздің заңнамада Ресей Федерациясының
Азаматтық кодексінің екінші бөлімінде бекітілген қозғалмайтын мүлікті сатып
алу-сату туралы жалпы нормалар жоқ. Біздің ойымызша, болашақта тауар
айналымының кеңеюіне байланысты біздің азаматтық заңнамада да айтылғандай
нормалар, қажет болады.[4] Ал, негізінен қандай да болсын сатып алу-сату
шартына ерекше бөлімде 25-тарауда мазмұнданған жалпы нормалар тарайды.
Сатып алу-сату шартын меншікке жеке сипаттармен анықталатын заттарды
беретін шарт ретінде бағалау мүлікті құқықтарды сату ерекшелігін ескеруді
талап етеді[5].
Бағалы қағаздарды және валюталық құндылықтарды сатып алу-сатуда, егер
заңнама оларды сатып алу-сату үшін арнайы ережелер қарастырмаса, жалпы
ережелер қолданылады. Сонымен бірге бөлшектеп сатып алу-сатуға, тауар
жеткізіліміне, энергиямен жабдықтауға арнайы нормалар қолданылады. Дегенмен
біз жалпы ережелер мәнін төмендетпеуіміз керек, өйткені осылардың көмегімен
көптеген даулы жағдайлар шешіледі.
Бір біріне қарсы бағытталған екі тараптың субъективтік құқықтары мен
міндеттері сатып алу-сату шартын өзара шарт ретінде сипаттауға мүмкіндік
береді. Әңгіме шарттың мәнін құратын құқықтары мен міндеттері туралы
болады. Құқықтар мен міндеттердің көмекші мөлшері екі жақтықтан ауытқу
болуы да мүмкін. Сатып алу-сату мүлік иесінің (басқа құқық иеленушінің)
өзгеруіне (ауысуына) әкеледі[6]. Көрсетілген белгілер, сонымен қатар бұл
шарттың ерекше мазмұны аталған шарттың мүлік жалдау (аренда), мердігерлік,
сыйға тарту және басқа да шарттардан елеулі түрде ерекшеленетіні туралы
қорытынды жасауға мүмкіншілік береді. Дегенмен, сатып алу-сату шарты туралы
нормалар жалпы мәнді де иемденеді. Мысалы, олар мердігерлік катынастарды
реттеуде де есепке алынуы қажет. Өз материалдарымен жұмысты орындайтын
мердігер оның сатушы рөлінде болады. Басқа да азаматтық құқықтық қатынастар
шеңберінде сатып алу-сату туралы нормаларды есепке алу қажет жағдайлар
болуы мүмкін.
1.2. Сатып алу - сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Басқа да құқықтық қатынастардағы сияқты, сатып алу-сату шартының
элементтері болып біздің көзқарасымыз бойынша субъект, объект және мазмұн
болып табылады. Шарттар элементінде оның тараптары, нысанасы, бағасы
өтеуді шарттар да, мерзімі, нысаны мен мазмұны, яғни екі тараптың құқықтары
мен міндеттері жатады[7] деген И.В. Елисеевтің пікіріне өзіміздің
келіспеушілігімізді білдіреміз. Мұндай көзқарас азаматтық құқықтың неғұрлым
тұрақты теориялық ережесіне теріс ықпал етеді, түсініктің шынайы мәнін
жоғалтуға әкеледі.
Сатып алу-сату қатынасын үш мәнде белгілеуге болады.
Біріншіден, бұл - сатып алу-сатудың экономикалық қатынасы.
Екіншіден, бұл - адамдардың ой елегінен өткен және құқық нормаларымен
бекітілген субъективтік идеологиялық қатынас. Сонымен, сатып алу-сату шарты
бұл - азаматтық құқықтық нормалардың жиынтығы. Құқықтық реттеуден тәуелсіз
тұрмыс етіп айырбастық материалдық қатынас ретінде аталған құқықтық
реттеудің арқасында (көмегімен) құқықтық нысанға ие болады. Ол нысан
құқықтық қатынас нысаны[8].
Шарт жағдайы, нысаны тұлғалардың белгілі бір әрекетін азаматтық-
құқықтық шартқа айналдыруға, олардың құқықтары мен міндеттерін бекітуге
мүмкіндік беретін заң техниканың тәсілдері болып келеді.
Сатып алу-сату шартының нысаны оның бағасына, субъектілеріне және
зандық, шарттық талаптарға сәйкес анықталады. Оған Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 152-бабында бекітілген мәміле нысаны
туралы жалпы ережелер қолданымды болып келеді.
Жүз айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға, сонымен бірге
кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру барысында жасалатын мәмілелер, жасалған
кезде орындалатындарын қоспағанда жазбаша нысан да жасалуы қажет. Қазақстан
Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы заң күші бар Жарлығына
сәйкес, жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату шарттары мемлекеттік тіркеуге
жатады. Азаматтық кодексте кәсіпорынның сатып алу-сату шартының бір
құжатты құру жолымен, екі жақтың қол қоюымен жазбаша түрде жасалуын, оған:
инвентаризация актісін, бухгалтерлік балансты, кәсіпорынның құны мен құрамы
туралы тәуелсіз аудитор қорытындысының міндетті тіркелуін қарастырады.[9]
Олар басқа да қозғалмайтын мүлікті сату бойынша, шарттар сияқты мемлекеттік
тіркеуге жатады және мемлекеттік тіркеу кезеңінен жасалған деп есептеледі.
Сатып алу-сату шартының субъектілері ретінде азаматтық құқық
субъектілері, яғни жеке тұлға, занды тұлға, әкімшілік аумақтық
бірлестіктер, мемлекет әрекет ете алады. Сатып алу-сатудың қандай шарты
жасалатынына қарап кәсіпкерлік немесе кәсіпкерлік емес, бөлшек сатып алу-
сату шарты немесе мемлекеттік кәсіпорындар мүлкін жекешелендіру, олардың
қатысушылар құрамы да өзгереді. Басқа да жағдайларда қатысушылар құрамының
ерекшелігі сатып алу-сату шарттарының жекелеген түрлері бойынша
қарастырылатын болады. Мұнда тек барынша маңызды (қағиданы) жағдайларды
атап өтеміз. Арнайы құқықтық кабілетті иемденетін занды тұлғалар сатып алу-
сату бойынша қатынасқа тек арнайы (жарғылық) құқықтық қабілеттілік
шеңберінде қатыса алады, яғни бұл жерде әңгіме қандай да бір оның жалпы
шеңбері туралы жүрмейді, құқықтық қабілеттілік көлемі әрбір жекелеген
құқықтық қатынаста нақтылануы кажет. Мысалы, шаруашылық жүргізу құқығында
мүлкі бар мемлекеттік кәсіпорын, оның негізгі құралдарына жататын мүлікті,
сонымен бірге акцияларын сатуға құқығы жоқ. Заңды түрде мемлекеттің құқық
қабілеттілігі шектелмеген, бірақ, олармен жасалатын шарттардың мінезі,
мазмұны мемлекет атқаратын экономикалық және басқа да функциялармен
(қызметтермен) анықталады.[10]
Жеке тұлғалардың сатып алу-сату шарттарын жасасу мүмкіншілігіне
олардың құқық-әрекет қабілеттіктерінің көлемі әсер етеді. Мысалы, әрекет
қабілеттілігі шектелген тұлғалар тек ұсақ тұрмыстық мәмілелерді жасай
алады, ал басқа мәмілелерді жасауға олар өзінің қамқоршысының келісімі
болғанда ғана құқылы[11]. Егер жүйелі түрде жүзеге асырылатын сауда-саттық
қызметі туралы айтатын болсақ, онда жеке тұлға тек жеке кәсіпкер
мәртебесіне иемденген соң ғана оны жүргізе алатынын ескерту керек немесе
бұл қызмет коммерциялық заңды тұлғамен жүргізілуі мүмкін. Негізінен:
құқықтық қатынас субъектілері болып, жеке басымен және мүлкімен
оқшауланған, құқықтарға ие болатын және міндеттерді көтеретін тұлғалар
табылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы басқа мемлекеттердің
азаматтық құқығы сияқты құқықтық қатынастарда жеке түлғалар
қауымдастықтарының (жай серіктестіктердің) қатысуын да қарастырады,
дегенмен бұл келтірілген анықтаманың дұрыстығына әсерін тигізбейді.
Құқықтық қатынастың объектісін материалдық (заттық), заңды,
идеологиялық қылып бөлу толық мөлшерде азаматтық-құқықтық шарттар үшін де
жарамды болып табылады.
Сатып алу-сату шарты өзінің ерекше нысанасына заңды және идеологиялық
объектілеріне иемденеді.
Қазіргі жағдайда олардың әрқайсысының мәні бірдей. Дегенмен, қазіргі
өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және оларды пайдалану
мақсаттарының кеңеюі, сатып алынатын тауардың сатып алу-сату затына
талаптардың жоғарылауына әкеледі, әсіресе, егер тауар кейбір ерекше
мақсаттарға арналса. Келісімшарт нормаларында олардың барынша анық
бекітілмеуі жаңылысуға немесе сатып алу-сату затындағы қателікке әкелуі
мүмкін. Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары жасалса, заң шығарушы сатылатын
өнімнің сапасы, қауіпсіздігі бойынша талаптарды бекіте отырып, тұтынушы
жағдайын барынша күшейтуге әрекет етеді.
Заттар сатып алу-сату шарты нысанасының барынша кең тараған түрі болып
табылады. Кез келген зат тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталған,
жылжитын және жылжымайтын тауар болуы мүмкін.
Тектік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Сатып алу - сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, мәні және элементтері
1.1. Сатып алу - сату шартының ұғымы, мәні
1.2. Сатып алу - сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін мүліктік
қатынастардың аса тиімді реттеушісі ретінде қарастыру қажет. Оның
нормаларының мазмұны барынша айқын болып табылады. Оған уақыт сынынан өткен
көптеген заңдардың және заңға тәуелді нормативтік актілердің ережелері
енген. Бұны оңды құбылыс ретінде бағалауға болады, дегенмен азаматтық
кодексті тым толықтықта айыптайтын көзқарастар да кездеседі. Себебі, онда
сатып алу-сату, мүлік жалдау және тағы басқа да шарттар көптеген түр-
түрлерімен қарастырылған. Мысалы, тауарларды бөлшектеп сатып алу-сату шарты
жеке көрсетілген, онда тұтынушылар құқығын бекітуге артықшылықтар берілген.
Кәсіпкерлік шарттың ерекше сипаттары тауар жеткізілімі шартына арналған
нормаларда көрініс тапқан. Кез келген қазіргі заманғы мемлекет жағдайы үшін
сатып алу-сату шартының энергиямен жабдықтау сияқты түрі маңызды мәнді
иемденеді, бұл да азаматтық кодексте және соған сәйкес қабылданған заңға
тәуелді нормативтік актілерде ескерілген.
Сатып алу-сату шарты мүлікті ақылы беруді қамтамасыз ететін шарттардың
бір түрі. Әрекет етуші азаматтық-құқықтық нормалар оның бірнеше түрін
реттейді, олардың әркайсысында ерекшелігі, олар қолданылатын салалардың
ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі қолданыс табатынын айта
кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер, жеке және мемлекеттік кәсіпкерлер арасындағы
дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы үшін тауар
сатып алу да қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект құрамымен, оны
жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар жеткізілімі
шартында және сатып алу-сату шартының өзге де түрлерінде, егер біз оларды
сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен салыстыратын болсақ ерекшеліктер
байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан түрлілігіне қарамастан, азаматтық-
құқықтық шарттардың ең тұрақты түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың
жалпы ережелері ұзақ даму жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес
келетіндері ғана сұрыпталған. Жекешелендірілген, мемлекеттік, сонымен бірге
жаңадан пайда болған жеке кәсіпорындар нарығының пайда болуына
кәсіпорындарды сатып алу-сатуды құқықтық реттеу сәйкес келді. Сатып алу-
сату шарты мүлікті беру бойынша барлық қатынастарды қамтиды. Ертеректе
бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары
қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа,
бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған.
1 . Сатып алу - сату шарты мүлікті беру бойынша негізгі
шарт ретінде түсінігі, оның мәні және элементтері
1.1. Сатып алу - сату шартының ұғымы, мәні
Сатып алу-сату шартына сатып алушы жағына мүлікті меншікке беру шартқа
сияқты көзқарас дәстүрлі болып табылады. Қазақстан Республикасы Азаматтық
кодексіне сәйкес зат үшінші тұлға меншігіне берілу мүмкіншілігі жоққа
шығарылмайды[1].
Қазақстан Республикасының аумағындағы ҚСР Одағының және
республикалардың Азаматтық зандары негіздерінің 1991 жылы күшіне
енгізілуіне байланысты аталған шарт мүлікті сатып алушы тарабының
меншігіне, толық шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына беретін болып
қарастырылады[2]. Мұндай шешімді екі тұрғыда қарастыруға болады.
Біріншіден, мемлекеттік кәсіпорын, мекеме қатысуымен сатып алу-сату
шартын онда мемлекет аталған субъектілердің мүлікті оның меншігіне алуға
келісімін берген шарт ретінде бағалауға болады, осымен бірге мемлекет
аталған субъектілерде тиісті заттық құқықтар пайда болуына қарсы емес деп
табу мүмкін. Екіншіден, аталған заттық құқықтар мемлекеттік меншікке
негізделетін занды тұлғалар меншік иелері ретінде мүлікті сатып ала алуы
үшін көлемі бойынша жеткілікті екенін болжауға болады. Осы көзқарасты
қолдасақ, онда осындай мүмкіншіліктер меншік иесінен басқа өзге де заттық
құқықтар иелерінде, мысалы, мүлікті сенімгерлікпен басқарушылар да бола
алатынын айта аламыз.
Осы екі көзқарастар сырттай тек теориялық тұрғыда болып келгеніне
қарамастан, оларды одан әрі негіздеу мемлекеттік және оның құрған заңды
тұлғаларының қарым-қатынастарының тәжірибелік мәселелерін шешуге
мүмкіншілік бере алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес: Сатып алу шарты
бойынша бір тарап (сатушы) мүлікті (тауарды) екінші тараптың (сатып
алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге
міндеттенеді, ал сатып алушы бұл мүлікті (тауарды) қабылдауға және ол үшін
белгілі бір ақша сомасын (бағасын) төлеуге міндетті[3]. Мұндай анықтама
қатысушылардың қатарын толық қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және
заңды тұлғалардан басқа мемлекет және субъект ретінде әкімшілік аумақтық
бірлестіктер қатыса алады.
Мемлекеттік кәсіпорын, қазыналық кәсіпорын, мемлекеттік мекеме сатып
алушы болған уақытта мүлік тиісінше олардың шаруашылық жүргізуіне, жедел
басқаруына өтеді. Сонымен қатар, меншік құқығы сатып алушы республикалық
немесе коммуналдық кәсіпорын болып келгеніне байланысты мемлекетте немесе
әкімшілік аумақтық бірлестікте пайда болады. Бұл мемлекеттік меншік
нысанына негізделген занды тұлғалар тек шартты бөлініп шығарылады деген
пікірге әкелуі мүмкін. Бірақ бұл (занды тұлға құру) мүлікті бірнеше
мақсатта оқшаулау үшін маңызды. Кейде осы жеке меншікке негізделген занды
тұлғаларға да қатысты. Мысалы, егер сатып алушы жеке мекеме болып табылса,
онда сатып алынған мүлікке жедел басқару құқығы пайда болатыны анық.
Атап өтілгендей, сатып алу-сату шарты мүлікті беру бойынша барлық
қатынастарды қамтиды. Ертеректе бөлек болған тауар жеткізілімі,
келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының
түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты,
кәсіпорынды сату шарты қарастырылған. Біздің заңнамада Ресей Федерациясының
Азаматтық кодексінің екінші бөлімінде бекітілген қозғалмайтын мүлікті сатып
алу-сату туралы жалпы нормалар жоқ. Біздің ойымызша, болашақта тауар
айналымының кеңеюіне байланысты біздің азаматтық заңнамада да айтылғандай
нормалар, қажет болады.[4] Ал, негізінен қандай да болсын сатып алу-сату
шартына ерекше бөлімде 25-тарауда мазмұнданған жалпы нормалар тарайды.
Сатып алу-сату шартын меншікке жеке сипаттармен анықталатын заттарды
беретін шарт ретінде бағалау мүлікті құқықтарды сату ерекшелігін ескеруді
талап етеді[5].
Бағалы қағаздарды және валюталық құндылықтарды сатып алу-сатуда, егер
заңнама оларды сатып алу-сату үшін арнайы ережелер қарастырмаса, жалпы
ережелер қолданылады. Сонымен бірге бөлшектеп сатып алу-сатуға, тауар
жеткізіліміне, энергиямен жабдықтауға арнайы нормалар қолданылады. Дегенмен
біз жалпы ережелер мәнін төмендетпеуіміз керек, өйткені осылардың көмегімен
көптеген даулы жағдайлар шешіледі.
Бір біріне қарсы бағытталған екі тараптың субъективтік құқықтары мен
міндеттері сатып алу-сату шартын өзара шарт ретінде сипаттауға мүмкіндік
береді. Әңгіме шарттың мәнін құратын құқықтары мен міндеттері туралы
болады. Құқықтар мен міндеттердің көмекші мөлшері екі жақтықтан ауытқу
болуы да мүмкін. Сатып алу-сату мүлік иесінің (басқа құқық иеленушінің)
өзгеруіне (ауысуына) әкеледі[6]. Көрсетілген белгілер, сонымен қатар бұл
шарттың ерекше мазмұны аталған шарттың мүлік жалдау (аренда), мердігерлік,
сыйға тарту және басқа да шарттардан елеулі түрде ерекшеленетіні туралы
қорытынды жасауға мүмкіншілік береді. Дегенмен, сатып алу-сату шарты туралы
нормалар жалпы мәнді де иемденеді. Мысалы, олар мердігерлік катынастарды
реттеуде де есепке алынуы қажет. Өз материалдарымен жұмысты орындайтын
мердігер оның сатушы рөлінде болады. Басқа да азаматтық құқықтық қатынастар
шеңберінде сатып алу-сату туралы нормаларды есепке алу қажет жағдайлар
болуы мүмкін.
1.2. Сатып алу - сату шарттық міндеттеменің негізгі элементтері
Басқа да құқықтық қатынастардағы сияқты, сатып алу-сату шартының
элементтері болып біздің көзқарасымыз бойынша субъект, объект және мазмұн
болып табылады. Шарттар элементінде оның тараптары, нысанасы, бағасы
өтеуді шарттар да, мерзімі, нысаны мен мазмұны, яғни екі тараптың құқықтары
мен міндеттері жатады[7] деген И.В. Елисеевтің пікіріне өзіміздің
келіспеушілігімізді білдіреміз. Мұндай көзқарас азаматтық құқықтың неғұрлым
тұрақты теориялық ережесіне теріс ықпал етеді, түсініктің шынайы мәнін
жоғалтуға әкеледі.
Сатып алу-сату қатынасын үш мәнде белгілеуге болады.
Біріншіден, бұл - сатып алу-сатудың экономикалық қатынасы.
Екіншіден, бұл - адамдардың ой елегінен өткен және құқық нормаларымен
бекітілген субъективтік идеологиялық қатынас. Сонымен, сатып алу-сату шарты
бұл - азаматтық құқықтық нормалардың жиынтығы. Құқықтық реттеуден тәуелсіз
тұрмыс етіп айырбастық материалдық қатынас ретінде аталған құқықтық
реттеудің арқасында (көмегімен) құқықтық нысанға ие болады. Ол нысан
құқықтық қатынас нысаны[8].
Шарт жағдайы, нысаны тұлғалардың белгілі бір әрекетін азаматтық-
құқықтық шартқа айналдыруға, олардың құқықтары мен міндеттерін бекітуге
мүмкіндік беретін заң техниканың тәсілдері болып келеді.
Сатып алу-сату шартының нысаны оның бағасына, субъектілеріне және
зандық, шарттық талаптарға сәйкес анықталады. Оған Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 152-бабында бекітілген мәміле нысаны
туралы жалпы ережелер қолданымды болып келеді.
Жүз айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға, сонымен бірге
кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру барысында жасалатын мәмілелер, жасалған
кезде орындалатындарын қоспағанда жазбаша нысан да жасалуы қажет. Қазақстан
Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы заң күші бар Жарлығына
сәйкес, жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату шарттары мемлекеттік тіркеуге
жатады. Азаматтық кодексте кәсіпорынның сатып алу-сату шартының бір
құжатты құру жолымен, екі жақтың қол қоюымен жазбаша түрде жасалуын, оған:
инвентаризация актісін, бухгалтерлік балансты, кәсіпорынның құны мен құрамы
туралы тәуелсіз аудитор қорытындысының міндетті тіркелуін қарастырады.[9]
Олар басқа да қозғалмайтын мүлікті сату бойынша, шарттар сияқты мемлекеттік
тіркеуге жатады және мемлекеттік тіркеу кезеңінен жасалған деп есептеледі.
Сатып алу-сату шартының субъектілері ретінде азаматтық құқық
субъектілері, яғни жеке тұлға, занды тұлға, әкімшілік аумақтық
бірлестіктер, мемлекет әрекет ете алады. Сатып алу-сатудың қандай шарты
жасалатынына қарап кәсіпкерлік немесе кәсіпкерлік емес, бөлшек сатып алу-
сату шарты немесе мемлекеттік кәсіпорындар мүлкін жекешелендіру, олардың
қатысушылар құрамы да өзгереді. Басқа да жағдайларда қатысушылар құрамының
ерекшелігі сатып алу-сату шарттарының жекелеген түрлері бойынша
қарастырылатын болады. Мұнда тек барынша маңызды (қағиданы) жағдайларды
атап өтеміз. Арнайы құқықтық кабілетті иемденетін занды тұлғалар сатып алу-
сату бойынша қатынасқа тек арнайы (жарғылық) құқықтық қабілеттілік
шеңберінде қатыса алады, яғни бұл жерде әңгіме қандай да бір оның жалпы
шеңбері туралы жүрмейді, құқықтық қабілеттілік көлемі әрбір жекелеген
құқықтық қатынаста нақтылануы кажет. Мысалы, шаруашылық жүргізу құқығында
мүлкі бар мемлекеттік кәсіпорын, оның негізгі құралдарына жататын мүлікті,
сонымен бірге акцияларын сатуға құқығы жоқ. Заңды түрде мемлекеттің құқық
қабілеттілігі шектелмеген, бірақ, олармен жасалатын шарттардың мінезі,
мазмұны мемлекет атқаратын экономикалық және басқа да функциялармен
(қызметтермен) анықталады.[10]
Жеке тұлғалардың сатып алу-сату шарттарын жасасу мүмкіншілігіне
олардың құқық-әрекет қабілеттіктерінің көлемі әсер етеді. Мысалы, әрекет
қабілеттілігі шектелген тұлғалар тек ұсақ тұрмыстық мәмілелерді жасай
алады, ал басқа мәмілелерді жасауға олар өзінің қамқоршысының келісімі
болғанда ғана құқылы[11]. Егер жүйелі түрде жүзеге асырылатын сауда-саттық
қызметі туралы айтатын болсақ, онда жеке тұлға тек жеке кәсіпкер
мәртебесіне иемденген соң ғана оны жүргізе алатынын ескерту керек немесе
бұл қызмет коммерциялық заңды тұлғамен жүргізілуі мүмкін. Негізінен:
құқықтық қатынас субъектілері болып, жеке басымен және мүлкімен
оқшауланған, құқықтарға ие болатын және міндеттерді көтеретін тұлғалар
табылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы басқа мемлекеттердің
азаматтық құқығы сияқты құқықтық қатынастарда жеке түлғалар
қауымдастықтарының (жай серіктестіктердің) қатысуын да қарастырады,
дегенмен бұл келтірілген анықтаманың дұрыстығына әсерін тигізбейді.
Құқықтық қатынастың объектісін материалдық (заттық), заңды,
идеологиялық қылып бөлу толық мөлшерде азаматтық-құқықтық шарттар үшін де
жарамды болып табылады.
Сатып алу-сату шарты өзінің ерекше нысанасына заңды және идеологиялық
объектілеріне иемденеді.
Қазіргі жағдайда олардың әрқайсысының мәні бірдей. Дегенмен, қазіргі
өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және оларды пайдалану
мақсаттарының кеңеюі, сатып алынатын тауардың сатып алу-сату затына
талаптардың жоғарылауына әкеледі, әсіресе, егер тауар кейбір ерекше
мақсаттарға арналса. Келісімшарт нормаларында олардың барынша анық
бекітілмеуі жаңылысуға немесе сатып алу-сату затындағы қателікке әкелуі
мүмкін. Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары жасалса, заң шығарушы сатылатын
өнімнің сапасы, қауіпсіздігі бойынша талаптарды бекіте отырып, тұтынушы
жағдайын барынша күшейтуге әрекет етеді.
Заттар сатып алу-сату шарты нысанасының барынша кең тараған түрі болып
табылады. Кез келген зат тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталған,
жылжитын және жылжымайтын тауар болуы мүмкін.
Тектік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz