Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз ету
Кіріспе
1 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк.экономикалық салдары және оны
төмендету жолдары
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
2.2 Жамбыл облысы еңбек нарығының ахуалын және өзгеру динамикасын зерттеу
2.3 Облыстың еңбек нарығын экономикалық бағалау
3 Еңбек нарығын реттеу және халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру
жолдары
3.1 Еңбек нарығын реттеудің тиімді экономикалық тетіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк.экономикалық салдары және оны
төмендету жолдары
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
2.2 Жамбыл облысы еңбек нарығының ахуалын және өзгеру динамикасын зерттеу
2.3 Облыстың еңбек нарығын экономикалық бағалау
3 Еңбек нарығын реттеу және халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру
жолдары
3.1 Еңбек нарығын реттеудің тиімді экономикалық тетіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс заңдары, жұмыс күшін сату – сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы да байқалып отырады.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде. Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта даярлау бүгінгі күннің талабы.
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны зерттелген. К.Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік негізін зерттесе, Д.Ж.Кейнс пен М.Фридман еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің үлгісін жасауға негіз болады.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде. Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта даярлау бүгінгі күннің талабы.
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны зерттелген. К.Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік негізін зерттесе, Д.Ж.Кейнс пен М.Фридман еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің үлгісін жасауға негіз болады.
1. «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстан Республикасының Президентінің халықққа жолдауы, 28 ақпан 2011ж
2.А. Байболова, «Халықты жұмыспен қамту», Саясат №4, 2005ж.
3. К.Маркс. Капитал Т1- Маркс К., Энгельс Ф.шығ.жин.,23т.189 б.
4. Курс экономики: Учебник – 3-е изд. доп./ Под ред. Б.А.Райзберга. – М.: Инфра-М, 2000 - 716с.
5.Социология. Лекциялар курсы. Жалпы ред. Басқарған профессор Ә.Х.Тұрғынбаев – Алматы.: «Білім», 2001. –160 б.
6. Курс экономической теории: Учебник/Под ред. Чепурина М.Н., Киров, 1994г., с. 233-248
7. Заславский И. К новой парадигме рынка труда// Вопросы экономики-1998, №2, С.83-91.
8. Курс экономики // Под ред. Б.А. Райзберга.- М.: 1997 , -720 с.
9. Долан Э.Дж. Микроэкономика-СПб, 1994
10. Экономика /Под.ред. Буланова А.С. –М, 1994
11. Маркс К., Энгельс Ф.Соч.2-е изд.- Т. 23.-М.,Политиздат,1976.-907
12. Мамыров Н.К. и др. Формирование рынка труда в малых и средних городах Казахстана: Учебное пособие/ -Алматы: Экономика,2000.-223с.
13. Марцинкевич В.И., Соболева И.В. Экономика человека: Учебное пособие для высш.учеб. заведений.-М.: Аспект Пресс,1995- 286 с.
14. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Коллягин Б.И., Нысанбеков М.Ә. Жалпы экономикалық теория . Алматы- Ақтөбе, 2002 жыл, 365 б.
15.Саткина М.А., Гибриков Г.Г. Основы экономической теории: Учебное пособие для не әкон. спец. вузов.-М.:Экономика,1995- 367 с.
16.Экономика труда и социально-трудовые отношения (под.ред. Г.Г.Мелекьяна, Р.П. Колосовой) -М.1997-623с.
17.Сосновская Л.И. Основы теории рынка труда- СПб, 1992- 124 с
І8.Человеческое развитие в Казахстане. Материалы для учебного пособия-Алматы,2002-247с.
19. Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и денег.- М.,"Прогресс" 1978,-494 с.
20. Маслова И.С. Особенности Российского рынка труда/ Человек и труд.М.,1993,№3,С.24-29.
2.А. Байболова, «Халықты жұмыспен қамту», Саясат №4, 2005ж.
3. К.Маркс. Капитал Т1- Маркс К., Энгельс Ф.шығ.жин.,23т.189 б.
4. Курс экономики: Учебник – 3-е изд. доп./ Под ред. Б.А.Райзберга. – М.: Инфра-М, 2000 - 716с.
5.Социология. Лекциялар курсы. Жалпы ред. Басқарған профессор Ә.Х.Тұрғынбаев – Алматы.: «Білім», 2001. –160 б.
6. Курс экономической теории: Учебник/Под ред. Чепурина М.Н., Киров, 1994г., с. 233-248
7. Заславский И. К новой парадигме рынка труда// Вопросы экономики-1998, №2, С.83-91.
8. Курс экономики // Под ред. Б.А. Райзберга.- М.: 1997 , -720 с.
9. Долан Э.Дж. Микроэкономика-СПб, 1994
10. Экономика /Под.ред. Буланова А.С. –М, 1994
11. Маркс К., Энгельс Ф.Соч.2-е изд.- Т. 23.-М.,Политиздат,1976.-907
12. Мамыров Н.К. и др. Формирование рынка труда в малых и средних городах Казахстана: Учебное пособие/ -Алматы: Экономика,2000.-223с.
13. Марцинкевич В.И., Соболева И.В. Экономика человека: Учебное пособие для высш.учеб. заведений.-М.: Аспект Пресс,1995- 286 с.
14. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Коллягин Б.И., Нысанбеков М.Ә. Жалпы экономикалық теория . Алматы- Ақтөбе, 2002 жыл, 365 б.
15.Саткина М.А., Гибриков Г.Г. Основы экономической теории: Учебное пособие для не әкон. спец. вузов.-М.:Экономика,1995- 367 с.
16.Экономика труда и социально-трудовые отношения (под.ред. Г.Г.Мелекьяна, Р.П. Колосовой) -М.1997-623с.
17.Сосновская Л.И. Основы теории рынка труда- СПб, 1992- 124 с
І8.Человеческое развитие в Казахстане. Материалы для учебного пособия-Алматы,2002-247с.
19. Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и денег.- М.,"Прогресс" 1978,-494 с.
20. Маслова И.С. Особенности Российского рынка труда/ Человек и труд.М.,1993,№3,С.24-29.
Мазмұны
Кіріспе
1 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық
негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк-экономикалық салдары және оны
төмендету жолдары
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен
қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
2.2 Жамбыл облысы еңбек нарығының ахуалын және өзгеру динамикасын
зерттеу
2.3 Облыстың еңбек нарығын экономикалық бағалау
3 Еңбек нарығын реттеу және халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру
жолдары
3.1 Еңбек нарығын реттеудің тиімді экономикалық тетіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен
тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай
әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен
айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар
санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға
қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа
кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде
елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып
отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс
заңдары, жұмыс күшін сату – сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында
жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы
да байқалып отырады.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге
қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін
арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде.
Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта
даярлау бүгінгі күннің талабы.
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты
тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-
экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін
жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді
формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық
бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми
тұрғыдан зерттеуді талап етеді.
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын
реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы
алатын орны зерттелген. К.Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-
әдістемелік негізін зерттесе, Д.Ж.Кейнс пен М.Фридман еңбек нарығы мен
жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің
маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан
қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми
зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің
еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің үлгісін жасауға
негіз болады..
1. Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
Еңбек рыногында сауда-саттық объектісі болып арнайы тауар адамның
еңбек күші табылады. Нарықтық қатынастар жағдайыеда бұл тауар сатылуы
мүмкін, бірақ, белгілі бір себептерге байланысты сатып алушы табылмауы да
мүмкін, сондықтан оның иесі, яғни әлеуметтік статусы бойынша жалдамалы
жұмыскер, жұмыс табуы да мүмкін, таппауы да мүмкін, немесе жұмыссыз
болуы мүмкін [7].
Жұмыссыздық маңызына тоқталмас бұрын, “жұмыссыз” түсінігін
қарастырамыз.
Халықаралық ұйымдардың анықтамасына сәйкес жұмыссыздар – бұл жұмысы
жоқ, жұмыс істеуге дайын және соңғы төрт апта ішінде жұмыс іздеп
жүргендер, немесе жұмысқа орналасып, бірақ әлі жұмысқа кіріспегендер.
Мысалы, АҚШ-та заң бойынша жұмыссыздар деп: тексеру аптасы ішінде жұмыс
істемегендер, алдыңғы төрт апта ішінде жұмыс табуға тырысқандар (жалдап
алушыға немесе мемлекеттік жұмыспен қамту органдарына барғандар, болмаса
достарына барғандар); тексеру аптасы ішінде жұмыс істей алатындар; 30 күн
ішінде жұмысқа кірісуі қажет уақытша жұмыстан босатылғандар немесе жаңа
жұмысқа жалданғандар.
Жапонияда жұмыссыздар деп тексеру аптасы ішінде бір сағат жұмыс
істемегендер, Ұлыбританияда – тексеру аптасы ішінде жұмысы жоқтар, осы
апта ішінде жұмыс іздегендер немесе денсаулығына байланысты жұмыс іздей
алмайтындар немесе жұмысқа орналасу туралы келіссөз нәтижесін күтіп
отырғандар [11].
Қазақстанның жұмыспен қамту туралы заңына сәйкес жұмыссыздар деп
жұмысы, табысы жоқ, жұмыс іздеп жүргендер және жұмыс іздеуге дайын еңбекке
қабілетті жастағы азаматтарды айтады.
Статистикалық жинақтарда жұмыссыздарға тексеру кезінде жұмысы болмаған
(табысы бар жұмыс), жұмыспен қамту орталығы көмегімен немесе өз бетінше
жұмыс іздегендер және ұлттық заңда белгіленген уақыт ішінде жұмыс істеуге
тез арада дайын 16 жасқа толған және одан жоғары жастағы адамдарды
жатқызады. Адамдарды жұмыссыз қатарына жатқызғанда осы айтылған
критерийлердің барлығы сақталу қажет [17].
Жұмыссыздық – бұл еңбек етуге мүмкіндігі бар және еңбек еткісі келетін
елдегі халықтың белгілі бір жұмысшы бөлігінде экономикалық себептерге
байланысты жұмысының болмауы. Жұмыссыздықтың теориялық негізі бұл жұмыскер
мен жұмыс беруші арасында адамның негізгі, табиғи құқын жүзеге асыру
себебі бойынша – еңбекке, еңбекке деген қабілетін жүзеге асыру құқын,
сонымен бірге тек өмірін сақтап қалуға және ұдайы өндіруге қажетті емес,
және де еңбекте жеке тұлға ретінде адам құндылығы мен сапасын жұзеге асыру,
оның тіршілік формасы ретінде табиғаттан еңбекке деген қажеттіліктердің бар
екенін сипаттайтын категория ретінде қарастырылады.
Жұмыссыздық біртекті құбылыс емес. Жұмыссыздықтың нақты жағдайларға
байланысты өзін көрсететін көптүрлі формалары бар. Жұмыссыздық жұмыс күші
сұранысының ұсынысқа сәйкессіздігінен шығатын болса да, оны терең ішкі
себептердің салдары деп қарастыру қажет.
Жұмысбастылықтың нарықтық концепциясы еңбек рыногындағы нарықтық
жүйелер шаруашылығының айрылмас атрибуты болып табылады дегенді дәлелдейді.
Демек, жұмыссыздық - әр елдегі нарықтық процесс категориясы, еңбек рыногы
қызмет етуінің және дамуының объективті салдары. Олар, ең бірінші,
капиталдың қорлануымен, өндіріс құрылысының өзгеруімен, өндірістік
күштердің дамуымен байланысты [8].
Жұмыссыздық түрлерін қарастырайық. Экономикалық теорияда пайда болу
себептеріне байланысты жұмыссыздықтың келесі түрлері белгіленген:
фрикциондық, құрылымдық, циклдық, маусымдық, ерікті және жасырын
жұмыссыздық.
Фрикциондық жұмыссыздыққа өз еркімен жұмыс іздеп жүрген немесе
жұмыстан шығу себебінен, негізінен өз қабілетін жаңадан қолдану мақсатында
жұмыссыз жүрген адамдар жатады. Оның себебі өз кәсіпорнынан шығып кеткен
немесе өз еркімен кеткен жұмыскерге жаңа жұмыс орнын табу үшін уақыт қажет.
Ол жұмыс оған қызмет жағынан да, ақысы жағынан да ұнауы қажет. Еңбек
рыногында мұндай орындар бола тұрғанмен, оларды бірден таба алмайды.
Кейбір адамдар қиын және жоғары төлемді жұмыс істей алатынын біліп
сондай жұмыс іздейді, басқалары өз жұмыс орнындағы талаптарға сай
еместігіне көзі жетіп, төмен жалақысы бар жұмыс іздеу керек екенінін
ескереді. Еркін нарықтық қоғамда түрлі себептер бойынша өзіне сай келетін
жұмыс іздеп жүрген белгілі бір адамдар саны бар.
Бұдан басқа еңбек рыногында бірінші рет жұмыс іздеп жүрген жұмыссыздар
бар (жастар, әйелдер, бала баққандар, және т.б). мұндай адамдар
фрикциондық жұмыссыздық деңгейін анықтағанда есепке алынады. Бұл процестер
еңбек ресурстарын қолданудың тиімділігін жоғарылатуға, олардың рационалды
түрде үлестірілуіне әсер етеді.
Экономикалық ғылым фрикциондық жұмыссыздық әдеттегі құбылыс және
қорқыныш туғызбайды деп есептейді. Ол қысқа мерзімді сипат алады, оның
ұзақтылығы еңбек рыногы конъюнктурасы туралы ақпараттың болуына байланысты.
Құрылымдық жұмыссыздық технологиялардағы өзгерістермен, сонымен бірге
жаңа тауар мен қызмет көрсетудің үнемі өзгеріп отыруына (сұранысы жоқ ескі
тауарларды ығыстыратын жаңа тауарлар пайда болады) байланысты. Осыған орай
кәсіпорын өз ресурстарының құрылымын қайта қарастырады және еңбек
ресурстарын да. Жаңа технологияларды енгізу жұмыс күшінің бір бөлігінің
жұмыстан босатылуына, немесе персоналды қайта оқуына әсерін тигізеді.
Құрылымдық жұмыссыздық елге жалпы бос орындар саны басқа мамандығы
бола тұра жұмыс іздеп жүрген адамдар санынан кем түспесе қорқыныш
туғызбайды. Егер жұмыс орны өте аз болса, онда бұл елде жұмыссыздықтың ең
жағымсыз циклдық формасы пайда болды дегенді білдіреді [11].
Технологиялық жұмыссыздық жұмыс күшін өндірістен ғылым мен техниканың
жаңа жетістіктерімен жабдықтауына байланысты ығыстыру салдарынан пайда
болады.
Циклдық жұмыссыздық – бұл өндірістің құлдырауынан пайда болатын
жұмыссыздықтың түрі. Экономиканың толқын тәрізді циклдық дамуы
жұмысбастылықтың азаюына және жұмыссыздықтың өсуіне әкеледі. Циклдық
жұмыссыздыққа қарсы әсер ететін факторлар бар. Олардың ең негізгілері:
экономикалық жандану; бюджеттік, фискальдық, несие-ақша саясаты жолымен
іскерлік белсенділікті ынталандыру; шағын және орта кәсіпкерліктің өсуі;
экономиканың сала және секторлар арасындағы құбылуына әсер ететін жұмыс
күшінің жұмылдырылуын көтеру; жандану және көтерілу фазаларында жаңа жұмыс
орындары пайда болып, жұмыссыздық азаяды.
Тағы кейбір салаларда әртүрлі уақыт мезгілдерінде орындалатын, бірдей
емес өндіріс көлеміне байланысты, (яғни кейбір айларда бұл салаларда жұмыс
күшіне сұраныс көбейеді (жұмыссыздық азаяды), басқаларында – азаяды
(жұмыссыздық көбейеді)), маусымдық жұмыссыздықты айтуға болады. Бұл
салаларға негізінен ауыл шаруашылығы мен құрылыс жатады.
Сондықтан, кейде жұмыссыздар категориясына маусымдық жұмысшыларды да
жатқызады. Олар кейбір қызмет түрлері тек жылдың белгілі бір мезгілінде
орындалғандықтан жұмыссыз қалады [12].
Ерікті жұмыссыздық бұл әр қоғамда өзінің психикалық құрылымы немесе
басқа да себептерге байланысты жұмыс істегісі келмейтін адамдар тобының бар
болуымен сипатталады. Сонымен бірге, егер жұмыскер жалақы деңгейіне, жұмыс
жағдайларына немесе басқа да жағдайларға наразылығын білдірсе ол жұмыскер
өз еркімен жұмыстан шығуына байланысты ерікті жұмыссыздық пайда болады.
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк-экономикалық салдары және төмендету
шаралары
20 ғасырдың 80-ші жылдардың аяғында басталған және қазіргі уақытқа
дейін жалғасын тауып жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар маңызды
қоғамдық мәселелерді шешуге бағытталған. Бұл мәселелердің қиындығы мен
көптүрлілігін есепке ала отырып олардың ішінен бір мәселені жұмыссыздықтың
экономикалық және әлеуметтік салдарын анықтау және болдырмау мәселесін
қарастырамыз [15].
Жұмыссыздықтың салдары маңызды мәселе ме? Әрине, сөзсіз. Жұмыссыздықтың
әлеуметтік-экономикалық салдары кедейшілік және әлеуметтік тұрақсыздық
мәселелермен қатар өткір глобальды және ұлттық мәселелердің бірі.
Шынында, өтпелі кезеңде көпшілік адамдарды рационалды жұмысбастылық
құрылымды қалыптастыру мақсатында түрткі болудың құралы оларды тиімсіз
өндірістен ығыстыру болып табылады. Осымен қатар өте қатаң шараларды
қолдану кәсіпорындардың көпшілігінің жабылып қалуына және әлеуметтік
дүмпуге әкеліп соғатын жұмыссыздықтың пайда болуына себебін тигізеді.
Сондықтан қатаңдықтың “дұрыс шараларын” сақтау қажет.
Әлбетте, жұмыстан босап қалған жұмыскерлер саны мен төленетін төлем ақы
соммасын түрінде тек жұмыссыздықтың экономикалық эффекті ғана бағаланады
да, ал әлеуметтік салдары бағаланбайды. Бірақ жұмыссыздықтың елдегі
жағдайына теріс әсер ететін деңгейі нақты әлеуметтік жағдайдың
параметрлеріне тәуелді. Қазақстан халқының, жұмыссыздардың төмен
материалдық қамтамасыз етілуіне, сонымен қатар қоғамдағы жоғары әлеуметтік
шиеленістердің салдарынан әлеуметтік күйзеліс туғызатын жұмыссыздық деңгейі
жоғары. Осыған байланысты жұмыссыздықтың әлеуметтік және экономикалық
салдарын жеке-жеке қарастыру қажеттілігі туындайды.
Біздің ойымызша, маңызды деген жұмыссыздықтың экономикалық және
әлеуметтік салдарының жүйеге оң және теріс ықпал тигізетін көзқарасынан
қарастырылатын толық классификациясын ұсынуға болады.
Жұмыссыздықтың теріс әлеуметтік салдары болып қылмыстың көбеюі,
әлеуметтік шиеленістің күшеюі, физикалық және рухани аурулар санының өсуі,
әлеуметтік теңсіздіктің көбеюі, еңбек белсенділігінің төмендеуі табылады.
Оң салдары: жұмыс орнының әлеуметтік құндылығының жоғарылауы, жеке бос
уақыттың көбеюі, жұмыс орнын таңдау бостандығының өсуі, еңбектің әлеуметтік
маңыздылығы мен құндылығының өсуі.
Теріс экономикалық салдарына оқудың құнсыздануы, өндірістің қысқаруы,
жұмыссыздарға көмек шығындары, мамандықты жоғалту, өмір деңгейінің
төмендеуі, ұлттық табыстың өндірілмеуі, салық түсімдерінің азаюы жатады.
Оң экономикалық салдары: экономиканы құрылымдық қайта құру үшін жұмыс
күші резервін құру, еңбекке қабілеттілігін дамыту, ынталандыру ретінде
жұмыскерлер арасындағы бәсекелестік, білім деңгейін жоғарылату және қайта
оқыту үшін жұмысбастылықтағы үзіліс, еңбек қарқынын және өнімділігін өсуді
ынталандыру [19].
Жұмыссыздықтың теріс әлеуметтік-экономикалық салдарын жою немесе
жеңілдету үшін мемлекет қажетті шаралар жасауы қажет.
Жұмыссыздық деңгейін төмендету үшін мемлекет қандай қадамдар қолдануы
қажет? Жұмыссыздық көптүрлілігі оны азайту міндетін қиынға соқтырады.
Жұмыссыздықпен күресудің бірыңғай жолы болмағандықтан, әр елде бұл мәселені
шешу үшін түрлі әдістер қолдануға тура келеді.
Жұмыспен қамту саясатының 3 негізгі әдісі қалыптасты: пассивті, орташа
пассивті, белсенді. Пассивті саясат жұмыссыздарға жәрдемақы төлеу және
оларға мемлекеттік жұмыспен қамту қызметін көрсету мекемелері арқылы жұмыс
орныны таңдауды қамтиды.
Орташа пассивті жұмысбастылық саясаты да жұмыссыздарды материалдық
қолдау, жұмыс орнын таңдау әр түрлі қызмет көретумен күшейтілген. Бұл екі
нұсқа да ағымдағы мемлекеттік шығындар жағынан үнемді. Сонымен қатар
экономикалық дамудың пассивті жағынан күтілуі еңбек рыногы мен жұмыс
күшінің тек жоғары икемділігімен, өздігінше жұмысқа орналасу мүмкіндігі
жоғары позитивті экономикалық басымдылықтармен ақталады. Әйтпесе еңбек
рыногындағы пассивті саясаттың реттеушілері әлсіз болып жағдайды нашарлатып
жіберуі мүмкін. Ал белсенді саясаттың болмауы жұмысбастылық қызмет орындары
функцияларын біршама төмендетеді.
Өтпелі экономика үшін бәсекелестігі бар өнімді шығаруды ынталандыру,
қоғамның экономикалық өркендеуіне жағдай жасау ортасында халықтың
мүмкіндігінше жоғары жұмысбастылығын және жұмыс күшінің сапасын қамтамасыз
ете алатын белсенді саясат тиімді болып табылады [23].
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында барлық айтылған міндеттерге тағы
бір міндет қосылады – экономиканың құрылымдық өзгерістеріне байланысты
жұмыс істемейтін тұрғындарды әлеуметтік қорғау [24].
Қазақстанда тиімді жұмысбастылық жүргізу механизмінің негізгі тетігі
болып “Халықты жұмыспен қамту туралы ” Заңға сәйкес мемлекеттік
жұмысбастылық қызметі табылады. Ол жергілікті әкімшілік және Қазақстанның
еңбек, жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау министрлігі нұсқауымен
құрылған және отандық, қала, облыс және республикалық деңгейде жұмыс
істейді және жұмысбастылықты қолдау мемлекеттік қоры есбінен
қаржыландырылады.
Жұмысбастылық қызмет көрсету орны еңбек рыногының реттеушілері болып
табылады. Ол бұл міндетті рынок жағдайы туралы ақпараттарды жинап, жұмыс
күші тепе-теңсіздік зонасын анықтай отырып орындайды. Жұмысбастылық қызмет
орны мүмкін болатын дисбалансты жөндеу жолдарын жеке тұлғалар мен
органдарға көрсете отырып, жұмыс күші сұранысы мен ұсынысы арасында кәсіби
және географиялық тепе-теңдікті анықтайды [5].
Қазақстан Республикасының “Халықты жұмыспен қамту туралы” Заңы
тұрғындарды жұмыспен қамту мәселелерін реттейтін негізгі заң актісі болды.
Онда мемлекеттік саясаттың жүзеге асырылуының негізгі жағдайлары,
жұмысбастылықты реттеудің негізгі бағыттары, Қазақстан Республикасы
азаматтарының еңбек құқығын жүзеге асыру бойынша, материалдық және
әлеуметтік көмек, жұмысын жоғалтқан жағдайда мемлекет тарапынан кепілдеме
беру сияқты маңызды мәселелер қарастырылған.
Мемлекет өзінің жұмыспен қамту саясатын жасағанда және жүзеге
асырғанда әкімшілік және экономикалық шараларға сүйенеді.
Жұмысбастылықты мемлекеттік реттеудің негізгі әкімшілік әдістеріне
келесілерді жатқызуға болады:
- азаматтарды жұмыссыз деп тану тәртібін белгілеу;
- жұмысбастылық қызмет көрсету орнында азаматтардың жұмысқа орналасу
құқығын жариялау, тегін консультация, кәсіби дайындық, қайта даярлау
және түрлі ақпараттарды алу;
- еңбекті орындауға кепілдік беру, жұмысты өздігінше таңдау құқығын
сақтау, жұмыссыз азаматтарды материалдық және әлеуметтік қолдау.
Халықтың жұмысбастылығына әсер ететін экономикалық әдістерге
жататындар:
- экономиканың жеке салаларын тікелей инвестициялау жолымен жұмыс
орындарын сақтау және дамыту, жұмысбастылықты қамтамасыз ету
мақсатында жеке аймақтар, салалар, кәсіпорындарға салық
жеңілдіктерін белгілеу;
- жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік туғызатын жаңа технологияларды
шығаруды ынталандыру;
- жеке өндірісті кеңейтуге бағытталған экспорт пен имортты таможнялық
реттеу есебінен отандық өндірушілерді қолдау;
- жұмысбастылықты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік шығындар
көлемін ұлғайту;
- шағын бизнес пен тұрғындардың өздігінше жұмысқа орналасуын дамытуды
қолдау;
- мамандарды кәсіби қайта даярлау жүйесін дамыту;
- жұмысбастылықтың икемді формаларын, уақытша жұмысбастылықты қолдау,
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
Жұмысбастылықты реттеудің басты құралы болып тұрғындардың
жұмысбастылығына көмек, жұмыссыз азаматтарды әлеуметтік қорғау ретінде
мемлекеттік биліктің әр түрлі деңгейінде қабылданатын кешенді бағдарламалар
табылуы қажет.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша 2003 жылы
үкімет 2003-2006 жылдарға арналған кедейшілік және жұмыссыздықпен күрес
бойынша мемлекеттік бағдарлама қабылданды. Ол негізінен, отбасының кем
дегенде бір мүшесін жұмыспен қамтамасыз етуге бағытталған, Қазақстанның әр
аймақ тұрғысынан осындай жағымсыз құбылыстардың азаюына байланысты нақты
шараларды қамтыған. Жұмыссыздық деңгейін жұмыспен қамтамасыз етудің
белсенді саясатын жүргізу көмегімен азайту – бұл бағдарламаның негізгі
мақсаттарының бірі [9].
Қазіргі уақытта Қазақстандағы кедейшілікті азайту бойынша 2005-2008
жылдарға концепция жасалған. Халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету және
жұмыссыздықты азайту бұл концепцияда елдегі кедейшілік мәселесін шешу
әдісінің негізі ретінде қарастырылған.
Үкімет басты назарын жұмыссыздарды қайта оқытуға, кәсіпкерлік негізге
оқытуға, жұмысқа орналасу мәселесі бойынша консультациялар жүргізуге, шетел
жұмыс күшінің келу тәртібін реттеуге аударып отыр. Қазақстандағы шетел
жұмысшыларының ресми түрде 10 мыңға жуығы тіркелген, ал жасырын келгендер
бұдан бірнеше есе артық. Бір жағынан, еңбек министрлігі белсенді түрде
жұмыс күшін шетелге жұмысқа орналастыру тәжірибесін қолданбақ.
Мысалы, министрліктің алдына қойылған міндеттердің ойдағыдай жүзеге
асырылуы Қазақстан Республикасы үкіметімен бірқатар нормативті-құқықтық
актілердің қабылдануына мүмкіндік туғызды.
Қазақстан Республикасы үкіметі шағын бизнестің дамуына жете назар
аударып отыр. Шағын бизнес, бір жағынан, әлеуметтік, технологиялық, ұдайы
өндіріс қатынасында өзгеріс мультипликаторы ретінде, екінші жағынан,
әрқкшан глобальды әлемдік шаруашылық процестерінің әсерін бастан кешіреді.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің басты элементі ретінде
олардың ақшалай табысын индексациялауды жатқызады. Оның мәнісі: инфляция
келтірген зиянның орнын толтыруға қызмет етеді. Тұрғындардың табысын
индексациялау өзінің экономикалық мазмұны бойынша - тұрғындардың ақшалай
табыс мөлшерін түзететін механизм. Инфляцияның әсерінен болған тұтыну
тауарлары мен қызмет көрсетудің қымбаттауын сол механизм арқылы некен-саяқ
немесе түгел орнын толтырады. Нарықтық экономика жағдайында тұрғындарды
әлеуметтік қорғаудың бірден-бір механизмі ретінде индексация өркениетті
әлемде кеңінен қолданылады. Ол тұрғындардың ақшалай табысы мен сатып алу
қабілеттілігін сүйемелдеуге бағытталған. Индексациялауға тұрғындардың
бюджеттен алатын ақшалай табысы да жатады (жәрдем ақы, зейнет ақы,
стипендия, жалақы және т.б.).
Индексацияны мынадай түрлерге жіктейд:
- ақшалай табыс индексациясы;
- сақталған ақшаны индексациялау және өмір сүру минимумын
индексациялау.
Жалпы алғанда ақшалай табысты индексациялау механизмы төмендегідей
түсіндіріледі. Мемлекеттік статистикалық агенстволар органдары тауар мен
қызмет көрсетуге бағаның өзгеруін бақылап отырады. Осы бақылау тұтыну
бағасы индексін есептеуге мүмкіндік береді. Осылар тұрғындардың жоғалтқан
(бағаның көтерілуі т.б.) нәрсесі көлемінің бағытын айқындайды және
мөлшерінің орнын толтырады.
Индексация ретроспективті немесе күтетіндей болуы ықтимал. Әлеуметтік
қорғаудың басты бағыты кедейленген топтарды сүйемелдеу. Кедейлік
әлеуметтік тәжірибеде өмір сүру минимумы арқылы өлшенеді.
Күн көру деңгейі дегеніміз не және қалай өлшенеді? Өмір сүру минимумы
деп адамның өмір сүруін және оның жұмыс күшін қалпына келтіруді
сүйемелдеуге қажетті ақшалай қаржы деңгейін айтамыз. Қоғам дамуы
жағдайындағы күн көру деңгейі өмір деңгейінің қоғамға қажетті төменгі
шекарасын анықтайды. Ғалым-экономистер күн көру деңгейін екі тәсілмен
анықтауға талпынды. Бірінші тәсіл минималды тұтыну бюджетіне негшізделген.
Ол отбасы табысының балансы мен шығындарынан (отбасы бюджеті) тұрады.
Мұнда адамның негізгі физеологиялық және әлеуметтік мәдени тұтынысы
бірқалыпты қанағаттандыру тілге тиек етілген. Бұл бір адамға немесе бір
жұмыскерге есептегенде ақшалай бағалау әрекеті. Жұмыс күшін ұдайы
өндіруді қамтамасыз ететін тауар мен қызмет жасаудың сандық құрамына кеткен
шығындарды минималды тұтыну бюджеті дейміз. Минималды тұтыну бюджеті
мөлшерінің құны мен құрылымы арнайы басылымдарда үнемі шығып тұрады.
Күн көру деңгейін анықтаудың екінші тәсіліне кедей отбасы өз табысының
13 бөлігін тамақ өнімдеріне жұмсайтыны ескеріледі.
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
Әлеуметтік топтық қоғам шеңберінде өмір сүру қайсы бір мемлекет
болмасын жат тіршілік болып табылмайды. Себебі қоғамның саяси саласында
мемлекеттің даму аясында тіршілік ете отырып, еңбек қатынасы негізінде
мүмкіндіктерді анықтау және сол арқылы қоғамның даму желісін мемлекеттік
деңгейде шешу баянды істердің бірі болмақ.
Осы орайда егемендік жылдарынан бастау алып, жүргізіліп және атқарылып
жатқан әлеуметтік іс-шаралар аухымы халықтың игілігіне материалдық ахуалды
жақсартудың басты көріністері болып отыр. Әлеуметтік мүмкіндіктері
шектелген тар ауқымды қоғамда күй кешіп отырғандар жағдайы мемлекеттің
қолдауынсыз оңалту шараларынсыз қадамдары өрге басулары екіталай.
Үкімет тарапынан бюджеттен бөлініп жатқан қаржылар желісі – тікелей
осы қоғам ағымынан табиғи немесе болмысынан қарттығы мен жетімділігіне
байланысты қалып қойғандарға жәрдемақылар, әлеуметтік көмектер, әртүрлі
жеңілдіктер, оңылту іс-шаралары, төлемақылар жүргізілуіне негізделеді.
Мемлекет өзінің даму мүмкіндіктеріне орай қабілетті азаматтарды жұмыспен
қамти отырып, әлеуметтік мүмкіндіктері шектелген азаматтарға қарау жасайды.
Бірақ еңбек процесінде еңбек қатынастарының ерекшеліктеріне және
мүмкіндіктеріне орай қабілетті жандарды белгілі бір мөлшерде жұмыстарын
ұйымдастыра отырып, олардың күн көріс мүмкіндіктерін дамыту керек. Күн
санап өсіп келе жатқан мүгедектер саны қоғамға өзінің тәуелділігін жүктей
отырып, мемлекет алдында тек көмек күтетіні әлемдік проблема болып отыр.
Ал, републикада әрбір оныншы адамның проблемасы осыған келіп тірелетіні
белгілі.
Осыған орай мүгедектігі бойынша, асырамаушысынан айырылу жағдайы
бойынша және жасына байланысты берілетін әлеуметтік жәрдемақылар туралы
заң жарық көрген болатын. Бұл заң негізінде жәрдемақылар берілу және
төлеу тәртіптері, мүгедектік санаттары, асыраушысынан айырылу жағдайы
бойынша жәрдемақы төлемдерін өтеу, сондай-ақ жәрдемақы төлемдерін
жүргізудегі жалпы ережелер мен құқықтарын қарастыра отырып, Қазақстан
Республикасы азаматтарының осы заңға сәйкес қабылданған республикамыздың
өзге де нормативтік құқықтық актілерінде көзделген негіздерде және
тәртіппен мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша
және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар алуға құқы бар
– деп айтылған. Сондықтан да мемлекет осы тұрпаттағы саяси өмір сүру немесе
күн көріс деңгейінің мүмкіндігі шектелген жандардың тұрмысына қажетті деп
танылған жәрдемақылардың белгіленуі және мекендер бойынша таратылуы
материалдық ахуалды оңалту жолындағы жүргізіліп жатқан іс-шаралар болып
табылады.
Бұл заң республикада тәуелсіздік жылдарынан бергі әлеуметтік салада
жекелеген тұстардың дамуы көріністерінің бірі ретінде негіз юолды.
Қоғамда жәрдемақы алатын әлеуметтік топ өкілдерінің бірі – мүгедектер.
Сондықтан да мүгедектер мәселесі мен олардың қажеттіліктері мемлекеттік
деңгейде қарастьырылып, шешілуі тиіс. Ел болып, елдік еркіндігін орнатып
тәуелсіздік ұғымын сіңдіруді бастаған тұста 1991 ж. тұңғыш рет
мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заң қабылдады. Бұл заң негізінде
мүгедектердің әлеуметтік қамсыздануы, қажеттіліктерін ескеру, сондай-ақ
жәрдемақылар тағайындау тарифтері сияқты тұстары ескерілді. Қабылданған
заң бойынша халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ұйғарымымен (ҚР
Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы, 244 бап) бірқатар мәселелерді
шешу көзделген:
- мемлекеттік зейнетақымен, жәрдемақымен және басқа да әлеуметтік
төлемдермен қамтамасыз ету;
- зейнеткерлер мен мүгедектерге әлеуметтік қызмет көрсетуді
ұйымдастыру;
- зейнеткерлерді, мүгедектерді кәмелетке толмаған балалары бар
отбасыларын, халықтың мемлекеттік қолдауға мұқтаж басқа да
топтарын қолдау мақсатымен өкілетті және атқарушы органдарымен,
қоғамдық бірлестіктермен, қайырымдылық қорларымен өзара іс-қимыл
жасау;
- медициналық қызмет көрсету, емдеулер мен демалысорталықтарында
демалту бағдарламаларын іске қосу сияқты өзекті тұстары
мемлекеттік қолдауға ие болып әлеуметтік
Жыл санап өсіп келе жатқан экономиканың даму желісінің мүмкіндігі
бюджет тарапынан жәрдемақылар мен әлеуметтік көмектер, төлемдер,
жеңілдіктер және төлемақылар өтеуге негізделіп отыр. Мемлекет хақындағы
мұндай істерді халық игілігінде жүзеге асыру қоғам ағымынан әртүрлі
себептерге байланысты қаклып қойған азаматтар үшін оңалту жолындағы іс-
қимылдар болып табылады. Экономикалық даму мейлінше тұрақталып, қоғам
ағымының жалпы желісі күшейген сайын әлеуметтік ахуал назардан тыс
қалмайды, қайсы бір мемлекет болмасын, оның даму деңгейі әлеуметтік
салалардың қамтылуымен, халықтың тұрмыс-тіршілігімен анықталады.
Халқының өткендегісіне ұлық ретінде қарау, оның саяси тәрбиелік мәнін
ұлықты іс ретінде келешек ұрпаққа баяндау абзал тіршілік болып табылады.
Себебі республикада күні бүгінде дүниеге келер жас сәби анасының
денсаулығынан – қартайған қартбуын өкілдеріне дейін мемлекет тарапынан
бөлінетін әлеуметтік жәрдемақылар бар. Әлеуметтік қолдау негізінде халықтың
игілігінен шыққан бұл қомақты іс күні бүгінде дамыған күйде әрбір
санаттағы мүкіс жандар, қарттар, жас сәбилерге әлеуметтік жәрдемақылар
тағайындалып, орындалуда.
Халықтың әл-аухатын көтеру кез-келген мемлекеттің негізгі проблемасы
болып табылады.
Тек осы проблема толық күйде шешілгенде ғана қоғам тұрақтанып, мемлекет
әрі қарай дамуға мүмкіндік алады. Егемендік жылдарынан бері қайта
жаңғырып, саяси мағыналы тұстарымыз халықтың тұрмыс-тіршілігі, ахуалы мен
оңалту жұмыстарын жүргізіп, бірқатар жетістікке жеткен тұстары бар.
Мемлекет тарапынан әлеуметтік сферада осы және өзге де қағидалар
ескеріліп, әрдайым төлемдер мен өтемдер жүргізіп отырса, әлеуметтік басты
буынды мемлекеттер қатарынан әлеуметтік толықтырулар жүргізудегі жетекші
мемлекетке айналары белгілі. Ол үшін мемлекеттік функция ретінде
жәрдемақылар алушылар әлеуетін әрдайым бақылауда ұстаған жөн. Күн көріс
деңгейімен жәрдемақы өтемінің жалпы сомасын шағып, ортақ жүйеге енгізу
керек. Себебі жәрдемақы алушы әлсіз топтар өзінің күнделікті тұрмыстағы
қажеттілігін қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан республикасы Үкіметі тұрмысы төмен азаматтарды қолдау
жөнінде жалпы ұлттық қор құру арқылы, оның қызметінің негізгі бағыттарын
яғни тұрмысы төмен азаматтарға материалдық, қаржылық ресурстарды беру,
қызметтер көрсету, әлеуметтік бағдарламалардың іске асырылуына жәрдемдесу,
облыстарда халықтың табысы аз топтарын әлеуметтік қорғау жөніндегі
аймақтық қайырымдылық қорларын құруын қарастыруы тиіс және нарықтық
қатынастарға көшу жағдайы және соған сәйкес Республикада экономиканың
тұрақталып қалуына байланысты жетім балаларды, қарттарды, сонымен қатар
тұрмыс жағдайы нашар азаматтарды әлеуметтік, құқықтық және материалдық
жағынан қамқорлыққа алу мәселесі қоғам үшін маңызды сипат алып, оларды
үкімет тарапынан дер кезінде шешу табанды түрде міндеттейді.
Республика бойынша қаланың әрбір тұрғындары мен облыс жұртшылығына
бөлінген қаражат жәрдемақы мен әлеметтік көмектер ретінде жұмсалып, халық
игілігіне жарауды көздейді. Мемлекет тарапынан экономикалық, әлеуметтік
және саяси қолдауға ие болған халықтың мұң-мұқтажын өтеу ағымы әлеуметтік
сфераны қамтамасыз етудің басты бір көрінісі ретінде танылды.
Әлеуметтік тұрғыды жан-жақты қамтамасыз етілген халықтың тұрмыс-
тіршілігінің жанданып, еңсесін көтеруде болған өзгерістермен кезек күтіп
тұрған толықтырулар күн санап артта қалып, жаңа даму белестеріне ұшырап
отыр. Халықты әлеуметтік қолдау жөніндегі республикамыздың заңының 13
бабының 1 бөлімінде қарастырылуына орай мүгедектік бойынша және
асыраушысынан айрылған реттер бойынша мүгедек немесе асыраушы деп танылған
адамдардың жұмыс стажына қарамастан, егер ядролық қаруды сынауға себепті
байланыста болса, зейнетақы тағайындалады - деп қарастырылған.
Президенттің әлеуметтік жағдайды түзеуге белсенді түрде ат салысуы
қоғам өмірінің әртүрлі желісінен көрініс береді.
Қазақстанның экономикасы өркендеп, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық хал-
ахуалы жыл өткен сайын жақсаруы қоғамның барлық сферасына әсерін тигізді.
Мемлекеттік өтемақылар мен жәрдемақылар, әлеуметтік көмектер мен
төлемдер, әртүрлі жеңілдіктер жүргізу қоғамдық игілік жұмыстардың өзекті
тұстарының бірі болып табылады.
Экономиканың қай уақытта толық жұмылдырылған жағдайда болатындығын
анықтау экономикалық саясаттың негізгі мәселесі болып табылады.
Жұмыссыздықтың табиғи дәрежесі мен құрылымдық дәрежесі мағыналары бойынша
сәйкес келетін түсініктер болып табылады. Жұмыссыздықтың табиғи жағдайын
анықтаушы факторлар жұмыссыздықтың жалғасуы және жиілігі терминдерінде
көрініс табуы мүмкін. Жұмыссыздықтың жағасуы циклдік факторларға байланысты
болады.
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен
қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
Жұмыспен қамту бөлімі бұдан әрі бөлім өз қызметін Қазақстан
Республикасының Конституциясына, заңдарына, Президенті мен Үкіметінің
актілеріне, облыс Әкімінің шешімдері мен өкімдеріне, Қазақстан
Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министірлігінің,
облыстық басқарманың нұсқаулары мен ережелеріне, басқа да нормативтік
актілерге және осы ережеге сәйкес жүзеге асырады. Бөлім облыстық
басқарманың құрамында және тікелей басқарма бастығы мен тиісті
орынбасарының басқаруымен өз міндеттерін атқарады.
Бөлім өзінің күнделікті жұмысын облыстық басқарма бастығымен
бекітілген: жұмыс жоспарына, регламентіне, іс-шараларға және осы ережеге
сәйкес байланыстырып отырады.
Бөлімнің штат кестесі және оның қызметкерлерін жұмысқа қабылдау
немесе шығару облыстық басқарма бастығының бұйрығымен жүзеге асырылад
Жамбыл облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік
бағдарламалар басқармасы
1. Жұмыспен қамтамасыз етудің мемлекеттік саясатын іске асыруды және
еңбек
ресурстарын пайдалануды арттыруды қамтамасыз етеді.
2. Халықты жұмыспен қамтуды арттыруға бағытталған Іс-шараларды
жергілікті атқарушы органдармен бірігіп жасайды және жүзеге асырады.
3. Өз уәкілеттігі шегінде меншік нысанына қарамастан, ұйымдарда
Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасы Заңының сақталуына
ықпал жасайды және осы бағыттағы жұмыстарды ұйымдастыруға қатысады.
4. Облыстағы жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті
органдардың барлық бағыттағы қызметтерін үйлестіреді, бөлім құзырына
кіретін мәселелер бойынша оларға әдістемелік және практикалық көмек
көрсетеді, жұмыстарын талдайды.
5. Жұмыспен қамтуға бағытталған шараларды іске асыруға және
еңбекке қабілетті халықты жұмыспен қамтуды арттыруға бағытталған
бағдарламалардың жүзеге асыру барысы туралы ақпараттарды жинауды
қамтамасыз етеді, соңынан оларды жинақтайды, талдайды және қорытындыларын
облыс Әкімінің қарауына ұсынады.
6. Еңбек нарығының жағдайын талдауды және болжауды жүргізеді,
халықты жұмыспен қамту саласындағы іс-шараларды жасайды және осы іс-
шараларға бөлінетін бюджеттік қаржылардың игерілуін талдайды.
7. Еңбек нарығында кәсіптер (мамандықтар) бойынша жұмыс күшіне
сұраныс және ұсынысты болжауды жүргізеді, жергілікті атқарушы органдармен
бірігіп жұмыспен қамту және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау саясатының
негізгі бағыттарын жасауды ұйымдастырады.
8. Автоматтандырылған ақпараттық бағдарламалар бойынша статистикалық
ақпараттарды жинап, өңдейді және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттық-аналитикалық орталығына
электронды пошта арқылы жібереді.
9. Ақылы қоғамдық жұмыстардың жүйесін ұйымдастыруды және
жетілдіруді, аймақтар үшін әлеуметтік-экономикалық пайдалылығы бойынша
жұмыс түрлерін кеңейтуді жүргізеді, қоғамдық жұмыстарға бюджеттен
бөлінетін қаржыларды тиімді пайдалануды талдайды.
10. Жұмыссыздарды еңбек нарығындағы қажеттілікке сәйкес кәсіптер
мен мамандықтар бойынша кәсіби оқытуды ұйымдастыруды үйлестіреді,
бюджеттен бөлінген қаржыларды тиімді пайданалылуын талдайды.
11. Еңбек нарығында азаматтарды жұмыспен қамту мен әлеуметтік
қолдауға байланысты қоғамдық акцияларды және бағдарламаларды, сонымен қатар
бос жұмыс орындарының жәрмеңкесін өткізуді ұйымдастырады және жүргізеді.
12. Тиісті жоғары органдарға ведомствалық және статистикалық
есептерді, ақпараттарды уақтылы, сапалы тапсырады.
13. Халықты жұмыспен қамту туралы Заңын түсіндіру, насихаттау
жұмыстарын жүргізуді және халықты жұмыспен қамтуға ықпал тигіздіретін
жергілікті атқарушы органдарымен, жұмыс берушілерімен, қоғамдық және басқа
ұйымдарымен өзара қарым-қатынаста болуды жүзеге асырады.
14. Жұмыспен қамту бойынша уәкілетті органдардың қызметін
реттейтін нормативтік базаны жетілдіру бойынша ұсыныстарды жасайды және
олар бойынша шешімдер қабылдау үшін сәйкес органдардың қарауына енгізеді.
15. Жұмыссыз азаматтарды есепке қою және тіркеу, Жұмыссыз
азаматтарға анықтама беру мемлекеттік қызмет көрсету стандарттары
бойынша аудандық және Тараз қаласы уәкілетті органдардың жұмысын
үйлестіру және бақылауды жүзеге асырады.
16. Жамбыл облысы әкімінің веб-порталына бөлімнің өзіне тиісті
жариялымдарды өзгеруіне қарай жаңартып енгізіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық
негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк-экономикалық салдары және оны
төмендету жолдары
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің жағдайын талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен
қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
2.2 Жамбыл облысы еңбек нарығының ахуалын және өзгеру динамикасын
зерттеу
2.3 Облыстың еңбек нарығын экономикалық бағалау
3 Еңбек нарығын реттеу және халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру
жолдары
3.1 Еңбек нарығын реттеудің тиімді экономикалық тетіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен
тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай
әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен
айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар
санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға
қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа
кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде
елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып
отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс
заңдары, жұмыс күшін сату – сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында
жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы
да байқалып отырады.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге
қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін
арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде.
Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта
даярлау бүгінгі күннің талабы.
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты
тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-
экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін
жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді
формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық
бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми
тұрғыдан зерттеуді талап етеді.
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын
реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы
алатын орны зерттелген. К.Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-
әдістемелік негізін зерттесе, Д.Ж.Кейнс пен М.Фридман еңбек нарығы мен
жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің
маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан
қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми
зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің
еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің үлгісін жасауға
негіз болады..
1. Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері
Еңбек рыногында сауда-саттық объектісі болып арнайы тауар адамның
еңбек күші табылады. Нарықтық қатынастар жағдайыеда бұл тауар сатылуы
мүмкін, бірақ, белгілі бір себептерге байланысты сатып алушы табылмауы да
мүмкін, сондықтан оның иесі, яғни әлеуметтік статусы бойынша жалдамалы
жұмыскер, жұмыс табуы да мүмкін, таппауы да мүмкін, немесе жұмыссыз
болуы мүмкін [7].
Жұмыссыздық маңызына тоқталмас бұрын, “жұмыссыз” түсінігін
қарастырамыз.
Халықаралық ұйымдардың анықтамасына сәйкес жұмыссыздар – бұл жұмысы
жоқ, жұмыс істеуге дайын және соңғы төрт апта ішінде жұмыс іздеп
жүргендер, немесе жұмысқа орналасып, бірақ әлі жұмысқа кіріспегендер.
Мысалы, АҚШ-та заң бойынша жұмыссыздар деп: тексеру аптасы ішінде жұмыс
істемегендер, алдыңғы төрт апта ішінде жұмыс табуға тырысқандар (жалдап
алушыға немесе мемлекеттік жұмыспен қамту органдарына барғандар, болмаса
достарына барғандар); тексеру аптасы ішінде жұмыс істей алатындар; 30 күн
ішінде жұмысқа кірісуі қажет уақытша жұмыстан босатылғандар немесе жаңа
жұмысқа жалданғандар.
Жапонияда жұмыссыздар деп тексеру аптасы ішінде бір сағат жұмыс
істемегендер, Ұлыбританияда – тексеру аптасы ішінде жұмысы жоқтар, осы
апта ішінде жұмыс іздегендер немесе денсаулығына байланысты жұмыс іздей
алмайтындар немесе жұмысқа орналасу туралы келіссөз нәтижесін күтіп
отырғандар [11].
Қазақстанның жұмыспен қамту туралы заңына сәйкес жұмыссыздар деп
жұмысы, табысы жоқ, жұмыс іздеп жүргендер және жұмыс іздеуге дайын еңбекке
қабілетті жастағы азаматтарды айтады.
Статистикалық жинақтарда жұмыссыздарға тексеру кезінде жұмысы болмаған
(табысы бар жұмыс), жұмыспен қамту орталығы көмегімен немесе өз бетінше
жұмыс іздегендер және ұлттық заңда белгіленген уақыт ішінде жұмыс істеуге
тез арада дайын 16 жасқа толған және одан жоғары жастағы адамдарды
жатқызады. Адамдарды жұмыссыз қатарына жатқызғанда осы айтылған
критерийлердің барлығы сақталу қажет [17].
Жұмыссыздық – бұл еңбек етуге мүмкіндігі бар және еңбек еткісі келетін
елдегі халықтың белгілі бір жұмысшы бөлігінде экономикалық себептерге
байланысты жұмысының болмауы. Жұмыссыздықтың теориялық негізі бұл жұмыскер
мен жұмыс беруші арасында адамның негізгі, табиғи құқын жүзеге асыру
себебі бойынша – еңбекке, еңбекке деген қабілетін жүзеге асыру құқын,
сонымен бірге тек өмірін сақтап қалуға және ұдайы өндіруге қажетті емес,
және де еңбекте жеке тұлға ретінде адам құндылығы мен сапасын жұзеге асыру,
оның тіршілік формасы ретінде табиғаттан еңбекке деген қажеттіліктердің бар
екенін сипаттайтын категория ретінде қарастырылады.
Жұмыссыздық біртекті құбылыс емес. Жұмыссыздықтың нақты жағдайларға
байланысты өзін көрсететін көптүрлі формалары бар. Жұмыссыздық жұмыс күші
сұранысының ұсынысқа сәйкессіздігінен шығатын болса да, оны терең ішкі
себептердің салдары деп қарастыру қажет.
Жұмысбастылықтың нарықтық концепциясы еңбек рыногындағы нарықтық
жүйелер шаруашылығының айрылмас атрибуты болып табылады дегенді дәлелдейді.
Демек, жұмыссыздық - әр елдегі нарықтық процесс категориясы, еңбек рыногы
қызмет етуінің және дамуының объективті салдары. Олар, ең бірінші,
капиталдың қорлануымен, өндіріс құрылысының өзгеруімен, өндірістік
күштердің дамуымен байланысты [8].
Жұмыссыздық түрлерін қарастырайық. Экономикалық теорияда пайда болу
себептеріне байланысты жұмыссыздықтың келесі түрлері белгіленген:
фрикциондық, құрылымдық, циклдық, маусымдық, ерікті және жасырын
жұмыссыздық.
Фрикциондық жұмыссыздыққа өз еркімен жұмыс іздеп жүрген немесе
жұмыстан шығу себебінен, негізінен өз қабілетін жаңадан қолдану мақсатында
жұмыссыз жүрген адамдар жатады. Оның себебі өз кәсіпорнынан шығып кеткен
немесе өз еркімен кеткен жұмыскерге жаңа жұмыс орнын табу үшін уақыт қажет.
Ол жұмыс оған қызмет жағынан да, ақысы жағынан да ұнауы қажет. Еңбек
рыногында мұндай орындар бола тұрғанмен, оларды бірден таба алмайды.
Кейбір адамдар қиын және жоғары төлемді жұмыс істей алатынын біліп
сондай жұмыс іздейді, басқалары өз жұмыс орнындағы талаптарға сай
еместігіне көзі жетіп, төмен жалақысы бар жұмыс іздеу керек екенінін
ескереді. Еркін нарықтық қоғамда түрлі себептер бойынша өзіне сай келетін
жұмыс іздеп жүрген белгілі бір адамдар саны бар.
Бұдан басқа еңбек рыногында бірінші рет жұмыс іздеп жүрген жұмыссыздар
бар (жастар, әйелдер, бала баққандар, және т.б). мұндай адамдар
фрикциондық жұмыссыздық деңгейін анықтағанда есепке алынады. Бұл процестер
еңбек ресурстарын қолданудың тиімділігін жоғарылатуға, олардың рационалды
түрде үлестірілуіне әсер етеді.
Экономикалық ғылым фрикциондық жұмыссыздық әдеттегі құбылыс және
қорқыныш туғызбайды деп есептейді. Ол қысқа мерзімді сипат алады, оның
ұзақтылығы еңбек рыногы конъюнктурасы туралы ақпараттың болуына байланысты.
Құрылымдық жұмыссыздық технологиялардағы өзгерістермен, сонымен бірге
жаңа тауар мен қызмет көрсетудің үнемі өзгеріп отыруына (сұранысы жоқ ескі
тауарларды ығыстыратын жаңа тауарлар пайда болады) байланысты. Осыған орай
кәсіпорын өз ресурстарының құрылымын қайта қарастырады және еңбек
ресурстарын да. Жаңа технологияларды енгізу жұмыс күшінің бір бөлігінің
жұмыстан босатылуына, немесе персоналды қайта оқуына әсерін тигізеді.
Құрылымдық жұмыссыздық елге жалпы бос орындар саны басқа мамандығы
бола тұра жұмыс іздеп жүрген адамдар санынан кем түспесе қорқыныш
туғызбайды. Егер жұмыс орны өте аз болса, онда бұл елде жұмыссыздықтың ең
жағымсыз циклдық формасы пайда болды дегенді білдіреді [11].
Технологиялық жұмыссыздық жұмыс күшін өндірістен ғылым мен техниканың
жаңа жетістіктерімен жабдықтауына байланысты ығыстыру салдарынан пайда
болады.
Циклдық жұмыссыздық – бұл өндірістің құлдырауынан пайда болатын
жұмыссыздықтың түрі. Экономиканың толқын тәрізді циклдық дамуы
жұмысбастылықтың азаюына және жұмыссыздықтың өсуіне әкеледі. Циклдық
жұмыссыздыққа қарсы әсер ететін факторлар бар. Олардың ең негізгілері:
экономикалық жандану; бюджеттік, фискальдық, несие-ақша саясаты жолымен
іскерлік белсенділікті ынталандыру; шағын және орта кәсіпкерліктің өсуі;
экономиканың сала және секторлар арасындағы құбылуына әсер ететін жұмыс
күшінің жұмылдырылуын көтеру; жандану және көтерілу фазаларында жаңа жұмыс
орындары пайда болып, жұмыссыздық азаяды.
Тағы кейбір салаларда әртүрлі уақыт мезгілдерінде орындалатын, бірдей
емес өндіріс көлеміне байланысты, (яғни кейбір айларда бұл салаларда жұмыс
күшіне сұраныс көбейеді (жұмыссыздық азаяды), басқаларында – азаяды
(жұмыссыздық көбейеді)), маусымдық жұмыссыздықты айтуға болады. Бұл
салаларға негізінен ауыл шаруашылығы мен құрылыс жатады.
Сондықтан, кейде жұмыссыздар категориясына маусымдық жұмысшыларды да
жатқызады. Олар кейбір қызмет түрлері тек жылдың белгілі бір мезгілінде
орындалғандықтан жұмыссыз қалады [12].
Ерікті жұмыссыздық бұл әр қоғамда өзінің психикалық құрылымы немесе
басқа да себептерге байланысты жұмыс істегісі келмейтін адамдар тобының бар
болуымен сипатталады. Сонымен бірге, егер жұмыскер жалақы деңгейіне, жұмыс
жағдайларына немесе басқа да жағдайларға наразылығын білдірсе ол жұмыскер
өз еркімен жұмыстан шығуына байланысты ерікті жұмыссыздық пайда болады.
1.2 Жұмыссыздықтың әлеуметтiк-экономикалық салдары және төмендету
шаралары
20 ғасырдың 80-ші жылдардың аяғында басталған және қазіргі уақытқа
дейін жалғасын тауып жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар маңызды
қоғамдық мәселелерді шешуге бағытталған. Бұл мәселелердің қиындығы мен
көптүрлілігін есепке ала отырып олардың ішінен бір мәселені жұмыссыздықтың
экономикалық және әлеуметтік салдарын анықтау және болдырмау мәселесін
қарастырамыз [15].
Жұмыссыздықтың салдары маңызды мәселе ме? Әрине, сөзсіз. Жұмыссыздықтың
әлеуметтік-экономикалық салдары кедейшілік және әлеуметтік тұрақсыздық
мәселелермен қатар өткір глобальды және ұлттық мәселелердің бірі.
Шынында, өтпелі кезеңде көпшілік адамдарды рационалды жұмысбастылық
құрылымды қалыптастыру мақсатында түрткі болудың құралы оларды тиімсіз
өндірістен ығыстыру болып табылады. Осымен қатар өте қатаң шараларды
қолдану кәсіпорындардың көпшілігінің жабылып қалуына және әлеуметтік
дүмпуге әкеліп соғатын жұмыссыздықтың пайда болуына себебін тигізеді.
Сондықтан қатаңдықтың “дұрыс шараларын” сақтау қажет.
Әлбетте, жұмыстан босап қалған жұмыскерлер саны мен төленетін төлем ақы
соммасын түрінде тек жұмыссыздықтың экономикалық эффекті ғана бағаланады
да, ал әлеуметтік салдары бағаланбайды. Бірақ жұмыссыздықтың елдегі
жағдайына теріс әсер ететін деңгейі нақты әлеуметтік жағдайдың
параметрлеріне тәуелді. Қазақстан халқының, жұмыссыздардың төмен
материалдық қамтамасыз етілуіне, сонымен қатар қоғамдағы жоғары әлеуметтік
шиеленістердің салдарынан әлеуметтік күйзеліс туғызатын жұмыссыздық деңгейі
жоғары. Осыған байланысты жұмыссыздықтың әлеуметтік және экономикалық
салдарын жеке-жеке қарастыру қажеттілігі туындайды.
Біздің ойымызша, маңызды деген жұмыссыздықтың экономикалық және
әлеуметтік салдарының жүйеге оң және теріс ықпал тигізетін көзқарасынан
қарастырылатын толық классификациясын ұсынуға болады.
Жұмыссыздықтың теріс әлеуметтік салдары болып қылмыстың көбеюі,
әлеуметтік шиеленістің күшеюі, физикалық және рухани аурулар санының өсуі,
әлеуметтік теңсіздіктің көбеюі, еңбек белсенділігінің төмендеуі табылады.
Оң салдары: жұмыс орнының әлеуметтік құндылығының жоғарылауы, жеке бос
уақыттың көбеюі, жұмыс орнын таңдау бостандығының өсуі, еңбектің әлеуметтік
маңыздылығы мен құндылығының өсуі.
Теріс экономикалық салдарына оқудың құнсыздануы, өндірістің қысқаруы,
жұмыссыздарға көмек шығындары, мамандықты жоғалту, өмір деңгейінің
төмендеуі, ұлттық табыстың өндірілмеуі, салық түсімдерінің азаюы жатады.
Оң экономикалық салдары: экономиканы құрылымдық қайта құру үшін жұмыс
күші резервін құру, еңбекке қабілеттілігін дамыту, ынталандыру ретінде
жұмыскерлер арасындағы бәсекелестік, білім деңгейін жоғарылату және қайта
оқыту үшін жұмысбастылықтағы үзіліс, еңбек қарқынын және өнімділігін өсуді
ынталандыру [19].
Жұмыссыздықтың теріс әлеуметтік-экономикалық салдарын жою немесе
жеңілдету үшін мемлекет қажетті шаралар жасауы қажет.
Жұмыссыздық деңгейін төмендету үшін мемлекет қандай қадамдар қолдануы
қажет? Жұмыссыздық көптүрлілігі оны азайту міндетін қиынға соқтырады.
Жұмыссыздықпен күресудің бірыңғай жолы болмағандықтан, әр елде бұл мәселені
шешу үшін түрлі әдістер қолдануға тура келеді.
Жұмыспен қамту саясатының 3 негізгі әдісі қалыптасты: пассивті, орташа
пассивті, белсенді. Пассивті саясат жұмыссыздарға жәрдемақы төлеу және
оларға мемлекеттік жұмыспен қамту қызметін көрсету мекемелері арқылы жұмыс
орныны таңдауды қамтиды.
Орташа пассивті жұмысбастылық саясаты да жұмыссыздарды материалдық
қолдау, жұмыс орнын таңдау әр түрлі қызмет көретумен күшейтілген. Бұл екі
нұсқа да ағымдағы мемлекеттік шығындар жағынан үнемді. Сонымен қатар
экономикалық дамудың пассивті жағынан күтілуі еңбек рыногы мен жұмыс
күшінің тек жоғары икемділігімен, өздігінше жұмысқа орналасу мүмкіндігі
жоғары позитивті экономикалық басымдылықтармен ақталады. Әйтпесе еңбек
рыногындағы пассивті саясаттың реттеушілері әлсіз болып жағдайды нашарлатып
жіберуі мүмкін. Ал белсенді саясаттың болмауы жұмысбастылық қызмет орындары
функцияларын біршама төмендетеді.
Өтпелі экономика үшін бәсекелестігі бар өнімді шығаруды ынталандыру,
қоғамның экономикалық өркендеуіне жағдай жасау ортасында халықтың
мүмкіндігінше жоғары жұмысбастылығын және жұмыс күшінің сапасын қамтамасыз
ете алатын белсенді саясат тиімді болып табылады [23].
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында барлық айтылған міндеттерге тағы
бір міндет қосылады – экономиканың құрылымдық өзгерістеріне байланысты
жұмыс істемейтін тұрғындарды әлеуметтік қорғау [24].
Қазақстанда тиімді жұмысбастылық жүргізу механизмінің негізгі тетігі
болып “Халықты жұмыспен қамту туралы ” Заңға сәйкес мемлекеттік
жұмысбастылық қызметі табылады. Ол жергілікті әкімшілік және Қазақстанның
еңбек, жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау министрлігі нұсқауымен
құрылған және отандық, қала, облыс және республикалық деңгейде жұмыс
істейді және жұмысбастылықты қолдау мемлекеттік қоры есбінен
қаржыландырылады.
Жұмысбастылық қызмет көрсету орны еңбек рыногының реттеушілері болып
табылады. Ол бұл міндетті рынок жағдайы туралы ақпараттарды жинап, жұмыс
күші тепе-теңсіздік зонасын анықтай отырып орындайды. Жұмысбастылық қызмет
орны мүмкін болатын дисбалансты жөндеу жолдарын жеке тұлғалар мен
органдарға көрсете отырып, жұмыс күші сұранысы мен ұсынысы арасында кәсіби
және географиялық тепе-теңдікті анықтайды [5].
Қазақстан Республикасының “Халықты жұмыспен қамту туралы” Заңы
тұрғындарды жұмыспен қамту мәселелерін реттейтін негізгі заң актісі болды.
Онда мемлекеттік саясаттың жүзеге асырылуының негізгі жағдайлары,
жұмысбастылықты реттеудің негізгі бағыттары, Қазақстан Республикасы
азаматтарының еңбек құқығын жүзеге асыру бойынша, материалдық және
әлеуметтік көмек, жұмысын жоғалтқан жағдайда мемлекет тарапынан кепілдеме
беру сияқты маңызды мәселелер қарастырылған.
Мемлекет өзінің жұмыспен қамту саясатын жасағанда және жүзеге
асырғанда әкімшілік және экономикалық шараларға сүйенеді.
Жұмысбастылықты мемлекеттік реттеудің негізгі әкімшілік әдістеріне
келесілерді жатқызуға болады:
- азаматтарды жұмыссыз деп тану тәртібін белгілеу;
- жұмысбастылық қызмет көрсету орнында азаматтардың жұмысқа орналасу
құқығын жариялау, тегін консультация, кәсіби дайындық, қайта даярлау
және түрлі ақпараттарды алу;
- еңбекті орындауға кепілдік беру, жұмысты өздігінше таңдау құқығын
сақтау, жұмыссыз азаматтарды материалдық және әлеуметтік қолдау.
Халықтың жұмысбастылығына әсер ететін экономикалық әдістерге
жататындар:
- экономиканың жеке салаларын тікелей инвестициялау жолымен жұмыс
орындарын сақтау және дамыту, жұмысбастылықты қамтамасыз ету
мақсатында жеке аймақтар, салалар, кәсіпорындарға салық
жеңілдіктерін белгілеу;
- жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік туғызатын жаңа технологияларды
шығаруды ынталандыру;
- жеке өндірісті кеңейтуге бағытталған экспорт пен имортты таможнялық
реттеу есебінен отандық өндірушілерді қолдау;
- жұмысбастылықты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік шығындар
көлемін ұлғайту;
- шағын бизнес пен тұрғындардың өздігінше жұмысқа орналасуын дамытуды
қолдау;
- мамандарды кәсіби қайта даярлау жүйесін дамыту;
- жұмысбастылықтың икемді формаларын, уақытша жұмысбастылықты қолдау,
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
Жұмысбастылықты реттеудің басты құралы болып тұрғындардың
жұмысбастылығына көмек, жұмыссыз азаматтарды әлеуметтік қорғау ретінде
мемлекеттік биліктің әр түрлі деңгейінде қабылданатын кешенді бағдарламалар
табылуы қажет.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша 2003 жылы
үкімет 2003-2006 жылдарға арналған кедейшілік және жұмыссыздықпен күрес
бойынша мемлекеттік бағдарлама қабылданды. Ол негізінен, отбасының кем
дегенде бір мүшесін жұмыспен қамтамасыз етуге бағытталған, Қазақстанның әр
аймақ тұрғысынан осындай жағымсыз құбылыстардың азаюына байланысты нақты
шараларды қамтыған. Жұмыссыздық деңгейін жұмыспен қамтамасыз етудің
белсенді саясатын жүргізу көмегімен азайту – бұл бағдарламаның негізгі
мақсаттарының бірі [9].
Қазіргі уақытта Қазақстандағы кедейшілікті азайту бойынша 2005-2008
жылдарға концепция жасалған. Халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету және
жұмыссыздықты азайту бұл концепцияда елдегі кедейшілік мәселесін шешу
әдісінің негізі ретінде қарастырылған.
Үкімет басты назарын жұмыссыздарды қайта оқытуға, кәсіпкерлік негізге
оқытуға, жұмысқа орналасу мәселесі бойынша консультациялар жүргізуге, шетел
жұмыс күшінің келу тәртібін реттеуге аударып отыр. Қазақстандағы шетел
жұмысшыларының ресми түрде 10 мыңға жуығы тіркелген, ал жасырын келгендер
бұдан бірнеше есе артық. Бір жағынан, еңбек министрлігі белсенді түрде
жұмыс күшін шетелге жұмысқа орналастыру тәжірибесін қолданбақ.
Мысалы, министрліктің алдына қойылған міндеттердің ойдағыдай жүзеге
асырылуы Қазақстан Республикасы үкіметімен бірқатар нормативті-құқықтық
актілердің қабылдануына мүмкіндік туғызды.
Қазақстан Республикасы үкіметі шағын бизнестің дамуына жете назар
аударып отыр. Шағын бизнес, бір жағынан, әлеуметтік, технологиялық, ұдайы
өндіріс қатынасында өзгеріс мультипликаторы ретінде, екінші жағынан,
әрқкшан глобальды әлемдік шаруашылық процестерінің әсерін бастан кешіреді.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің басты элементі ретінде
олардың ақшалай табысын индексациялауды жатқызады. Оның мәнісі: инфляция
келтірген зиянның орнын толтыруға қызмет етеді. Тұрғындардың табысын
индексациялау өзінің экономикалық мазмұны бойынша - тұрғындардың ақшалай
табыс мөлшерін түзететін механизм. Инфляцияның әсерінен болған тұтыну
тауарлары мен қызмет көрсетудің қымбаттауын сол механизм арқылы некен-саяқ
немесе түгел орнын толтырады. Нарықтық экономика жағдайында тұрғындарды
әлеуметтік қорғаудың бірден-бір механизмі ретінде индексация өркениетті
әлемде кеңінен қолданылады. Ол тұрғындардың ақшалай табысы мен сатып алу
қабілеттілігін сүйемелдеуге бағытталған. Индексациялауға тұрғындардың
бюджеттен алатын ақшалай табысы да жатады (жәрдем ақы, зейнет ақы,
стипендия, жалақы және т.б.).
Индексацияны мынадай түрлерге жіктейд:
- ақшалай табыс индексациясы;
- сақталған ақшаны индексациялау және өмір сүру минимумын
индексациялау.
Жалпы алғанда ақшалай табысты индексациялау механизмы төмендегідей
түсіндіріледі. Мемлекеттік статистикалық агенстволар органдары тауар мен
қызмет көрсетуге бағаның өзгеруін бақылап отырады. Осы бақылау тұтыну
бағасы индексін есептеуге мүмкіндік береді. Осылар тұрғындардың жоғалтқан
(бағаның көтерілуі т.б.) нәрсесі көлемінің бағытын айқындайды және
мөлшерінің орнын толтырады.
Индексация ретроспективті немесе күтетіндей болуы ықтимал. Әлеуметтік
қорғаудың басты бағыты кедейленген топтарды сүйемелдеу. Кедейлік
әлеуметтік тәжірибеде өмір сүру минимумы арқылы өлшенеді.
Күн көру деңгейі дегеніміз не және қалай өлшенеді? Өмір сүру минимумы
деп адамның өмір сүруін және оның жұмыс күшін қалпына келтіруді
сүйемелдеуге қажетті ақшалай қаржы деңгейін айтамыз. Қоғам дамуы
жағдайындағы күн көру деңгейі өмір деңгейінің қоғамға қажетті төменгі
шекарасын анықтайды. Ғалым-экономистер күн көру деңгейін екі тәсілмен
анықтауға талпынды. Бірінші тәсіл минималды тұтыну бюджетіне негшізделген.
Ол отбасы табысының балансы мен шығындарынан (отбасы бюджеті) тұрады.
Мұнда адамның негізгі физеологиялық және әлеуметтік мәдени тұтынысы
бірқалыпты қанағаттандыру тілге тиек етілген. Бұл бір адамға немесе бір
жұмыскерге есептегенде ақшалай бағалау әрекеті. Жұмыс күшін ұдайы
өндіруді қамтамасыз ететін тауар мен қызмет жасаудың сандық құрамына кеткен
шығындарды минималды тұтыну бюджеті дейміз. Минималды тұтыну бюджеті
мөлшерінің құны мен құрылымы арнайы басылымдарда үнемі шығып тұрады.
Күн көру деңгейін анықтаудың екінші тәсіліне кедей отбасы өз табысының
13 бөлігін тамақ өнімдеріне жұмсайтыны ескеріледі.
1.3 Қазақстандағы әлеуметтік саясатты іске асыру формалары
Әлеуметтік топтық қоғам шеңберінде өмір сүру қайсы бір мемлекет
болмасын жат тіршілік болып табылмайды. Себебі қоғамның саяси саласында
мемлекеттің даму аясында тіршілік ете отырып, еңбек қатынасы негізінде
мүмкіндіктерді анықтау және сол арқылы қоғамның даму желісін мемлекеттік
деңгейде шешу баянды істердің бірі болмақ.
Осы орайда егемендік жылдарынан бастау алып, жүргізіліп және атқарылып
жатқан әлеуметтік іс-шаралар аухымы халықтың игілігіне материалдық ахуалды
жақсартудың басты көріністері болып отыр. Әлеуметтік мүмкіндіктері
шектелген тар ауқымды қоғамда күй кешіп отырғандар жағдайы мемлекеттің
қолдауынсыз оңалту шараларынсыз қадамдары өрге басулары екіталай.
Үкімет тарапынан бюджеттен бөлініп жатқан қаржылар желісі – тікелей
осы қоғам ағымынан табиғи немесе болмысынан қарттығы мен жетімділігіне
байланысты қалып қойғандарға жәрдемақылар, әлеуметтік көмектер, әртүрлі
жеңілдіктер, оңылту іс-шаралары, төлемақылар жүргізілуіне негізделеді.
Мемлекет өзінің даму мүмкіндіктеріне орай қабілетті азаматтарды жұмыспен
қамти отырып, әлеуметтік мүмкіндіктері шектелген азаматтарға қарау жасайды.
Бірақ еңбек процесінде еңбек қатынастарының ерекшеліктеріне және
мүмкіндіктеріне орай қабілетті жандарды белгілі бір мөлшерде жұмыстарын
ұйымдастыра отырып, олардың күн көріс мүмкіндіктерін дамыту керек. Күн
санап өсіп келе жатқан мүгедектер саны қоғамға өзінің тәуелділігін жүктей
отырып, мемлекет алдында тек көмек күтетіні әлемдік проблема болып отыр.
Ал, републикада әрбір оныншы адамның проблемасы осыған келіп тірелетіні
белгілі.
Осыған орай мүгедектігі бойынша, асырамаушысынан айырылу жағдайы
бойынша және жасына байланысты берілетін әлеуметтік жәрдемақылар туралы
заң жарық көрген болатын. Бұл заң негізінде жәрдемақылар берілу және
төлеу тәртіптері, мүгедектік санаттары, асыраушысынан айырылу жағдайы
бойынша жәрдемақы төлемдерін өтеу, сондай-ақ жәрдемақы төлемдерін
жүргізудегі жалпы ережелер мен құқықтарын қарастыра отырып, Қазақстан
Республикасы азаматтарының осы заңға сәйкес қабылданған республикамыздың
өзге де нормативтік құқықтық актілерінде көзделген негіздерде және
тәртіппен мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша
және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар алуға құқы бар
– деп айтылған. Сондықтан да мемлекет осы тұрпаттағы саяси өмір сүру немесе
күн көріс деңгейінің мүмкіндігі шектелген жандардың тұрмысына қажетті деп
танылған жәрдемақылардың белгіленуі және мекендер бойынша таратылуы
материалдық ахуалды оңалту жолындағы жүргізіліп жатқан іс-шаралар болып
табылады.
Бұл заң республикада тәуелсіздік жылдарынан бергі әлеуметтік салада
жекелеген тұстардың дамуы көріністерінің бірі ретінде негіз юолды.
Қоғамда жәрдемақы алатын әлеуметтік топ өкілдерінің бірі – мүгедектер.
Сондықтан да мүгедектер мәселесі мен олардың қажеттіліктері мемлекеттік
деңгейде қарастьырылып, шешілуі тиіс. Ел болып, елдік еркіндігін орнатып
тәуелсіздік ұғымын сіңдіруді бастаған тұста 1991 ж. тұңғыш рет
мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заң қабылдады. Бұл заң негізінде
мүгедектердің әлеуметтік қамсыздануы, қажеттіліктерін ескеру, сондай-ақ
жәрдемақылар тағайындау тарифтері сияқты тұстары ескерілді. Қабылданған
заң бойынша халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ұйғарымымен (ҚР
Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы, 244 бап) бірқатар мәселелерді
шешу көзделген:
- мемлекеттік зейнетақымен, жәрдемақымен және басқа да әлеуметтік
төлемдермен қамтамасыз ету;
- зейнеткерлер мен мүгедектерге әлеуметтік қызмет көрсетуді
ұйымдастыру;
- зейнеткерлерді, мүгедектерді кәмелетке толмаған балалары бар
отбасыларын, халықтың мемлекеттік қолдауға мұқтаж басқа да
топтарын қолдау мақсатымен өкілетті және атқарушы органдарымен,
қоғамдық бірлестіктермен, қайырымдылық қорларымен өзара іс-қимыл
жасау;
- медициналық қызмет көрсету, емдеулер мен демалысорталықтарында
демалту бағдарламаларын іске қосу сияқты өзекті тұстары
мемлекеттік қолдауға ие болып әлеуметтік
Жыл санап өсіп келе жатқан экономиканың даму желісінің мүмкіндігі
бюджет тарапынан жәрдемақылар мен әлеуметтік көмектер, төлемдер,
жеңілдіктер және төлемақылар өтеуге негізделіп отыр. Мемлекет хақындағы
мұндай істерді халық игілігінде жүзеге асыру қоғам ағымынан әртүрлі
себептерге байланысты қаклып қойған азаматтар үшін оңалту жолындағы іс-
қимылдар болып табылады. Экономикалық даму мейлінше тұрақталып, қоғам
ағымының жалпы желісі күшейген сайын әлеуметтік ахуал назардан тыс
қалмайды, қайсы бір мемлекет болмасын, оның даму деңгейі әлеуметтік
салалардың қамтылуымен, халықтың тұрмыс-тіршілігімен анықталады.
Халқының өткендегісіне ұлық ретінде қарау, оның саяси тәрбиелік мәнін
ұлықты іс ретінде келешек ұрпаққа баяндау абзал тіршілік болып табылады.
Себебі республикада күні бүгінде дүниеге келер жас сәби анасының
денсаулығынан – қартайған қартбуын өкілдеріне дейін мемлекет тарапынан
бөлінетін әлеуметтік жәрдемақылар бар. Әлеуметтік қолдау негізінде халықтың
игілігінен шыққан бұл қомақты іс күні бүгінде дамыған күйде әрбір
санаттағы мүкіс жандар, қарттар, жас сәбилерге әлеуметтік жәрдемақылар
тағайындалып, орындалуда.
Халықтың әл-аухатын көтеру кез-келген мемлекеттің негізгі проблемасы
болып табылады.
Тек осы проблема толық күйде шешілгенде ғана қоғам тұрақтанып, мемлекет
әрі қарай дамуға мүмкіндік алады. Егемендік жылдарынан бері қайта
жаңғырып, саяси мағыналы тұстарымыз халықтың тұрмыс-тіршілігі, ахуалы мен
оңалту жұмыстарын жүргізіп, бірқатар жетістікке жеткен тұстары бар.
Мемлекет тарапынан әлеуметтік сферада осы және өзге де қағидалар
ескеріліп, әрдайым төлемдер мен өтемдер жүргізіп отырса, әлеуметтік басты
буынды мемлекеттер қатарынан әлеуметтік толықтырулар жүргізудегі жетекші
мемлекетке айналары белгілі. Ол үшін мемлекеттік функция ретінде
жәрдемақылар алушылар әлеуетін әрдайым бақылауда ұстаған жөн. Күн көріс
деңгейімен жәрдемақы өтемінің жалпы сомасын шағып, ортақ жүйеге енгізу
керек. Себебі жәрдемақы алушы әлсіз топтар өзінің күнделікті тұрмыстағы
қажеттілігін қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан республикасы Үкіметі тұрмысы төмен азаматтарды қолдау
жөнінде жалпы ұлттық қор құру арқылы, оның қызметінің негізгі бағыттарын
яғни тұрмысы төмен азаматтарға материалдық, қаржылық ресурстарды беру,
қызметтер көрсету, әлеуметтік бағдарламалардың іске асырылуына жәрдемдесу,
облыстарда халықтың табысы аз топтарын әлеуметтік қорғау жөніндегі
аймақтық қайырымдылық қорларын құруын қарастыруы тиіс және нарықтық
қатынастарға көшу жағдайы және соған сәйкес Республикада экономиканың
тұрақталып қалуына байланысты жетім балаларды, қарттарды, сонымен қатар
тұрмыс жағдайы нашар азаматтарды әлеуметтік, құқықтық және материалдық
жағынан қамқорлыққа алу мәселесі қоғам үшін маңызды сипат алып, оларды
үкімет тарапынан дер кезінде шешу табанды түрде міндеттейді.
Республика бойынша қаланың әрбір тұрғындары мен облыс жұртшылығына
бөлінген қаражат жәрдемақы мен әлеметтік көмектер ретінде жұмсалып, халық
игілігіне жарауды көздейді. Мемлекет тарапынан экономикалық, әлеуметтік
және саяси қолдауға ие болған халықтың мұң-мұқтажын өтеу ағымы әлеуметтік
сфераны қамтамасыз етудің басты бір көрінісі ретінде танылды.
Әлеуметтік тұрғыды жан-жақты қамтамасыз етілген халықтың тұрмыс-
тіршілігінің жанданып, еңсесін көтеруде болған өзгерістермен кезек күтіп
тұрған толықтырулар күн санап артта қалып, жаңа даму белестеріне ұшырап
отыр. Халықты әлеуметтік қолдау жөніндегі республикамыздың заңының 13
бабының 1 бөлімінде қарастырылуына орай мүгедектік бойынша және
асыраушысынан айрылған реттер бойынша мүгедек немесе асыраушы деп танылған
адамдардың жұмыс стажына қарамастан, егер ядролық қаруды сынауға себепті
байланыста болса, зейнетақы тағайындалады - деп қарастырылған.
Президенттің әлеуметтік жағдайды түзеуге белсенді түрде ат салысуы
қоғам өмірінің әртүрлі желісінен көрініс береді.
Қазақстанның экономикасы өркендеп, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық хал-
ахуалы жыл өткен сайын жақсаруы қоғамның барлық сферасына әсерін тигізді.
Мемлекеттік өтемақылар мен жәрдемақылар, әлеуметтік көмектер мен
төлемдер, әртүрлі жеңілдіктер жүргізу қоғамдық игілік жұмыстардың өзекті
тұстарының бірі болып табылады.
Экономиканың қай уақытта толық жұмылдырылған жағдайда болатындығын
анықтау экономикалық саясаттың негізгі мәселесі болып табылады.
Жұмыссыздықтың табиғи дәрежесі мен құрылымдық дәрежесі мағыналары бойынша
сәйкес келетін түсініктер болып табылады. Жұмыссыздықтың табиғи жағдайын
анықтаушы факторлар жұмыссыздықтың жалғасуы және жиілігі терминдерінде
көрініс табуы мүмкін. Жұмыссыздықтың жағасуы циклдік факторларға байланысты
болады.
2 Еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтамасыз етудің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы мен халықты жұмыспен
қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы
Жұмыспен қамту бөлімі бұдан әрі бөлім өз қызметін Қазақстан
Республикасының Конституциясына, заңдарына, Президенті мен Үкіметінің
актілеріне, облыс Әкімінің шешімдері мен өкімдеріне, Қазақстан
Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министірлігінің,
облыстық басқарманың нұсқаулары мен ережелеріне, басқа да нормативтік
актілерге және осы ережеге сәйкес жүзеге асырады. Бөлім облыстық
басқарманың құрамында және тікелей басқарма бастығы мен тиісті
орынбасарының басқаруымен өз міндеттерін атқарады.
Бөлім өзінің күнделікті жұмысын облыстық басқарма бастығымен
бекітілген: жұмыс жоспарына, регламентіне, іс-шараларға және осы ережеге
сәйкес байланыстырып отырады.
Бөлімнің штат кестесі және оның қызметкерлерін жұмысқа қабылдау
немесе шығару облыстық басқарма бастығының бұйрығымен жүзеге асырылад
Жамбыл облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік
бағдарламалар басқармасы
1. Жұмыспен қамтамасыз етудің мемлекеттік саясатын іске асыруды және
еңбек
ресурстарын пайдалануды арттыруды қамтамасыз етеді.
2. Халықты жұмыспен қамтуды арттыруға бағытталған Іс-шараларды
жергілікті атқарушы органдармен бірігіп жасайды және жүзеге асырады.
3. Өз уәкілеттігі шегінде меншік нысанына қарамастан, ұйымдарда
Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасы Заңының сақталуына
ықпал жасайды және осы бағыттағы жұмыстарды ұйымдастыруға қатысады.
4. Облыстағы жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті
органдардың барлық бағыттағы қызметтерін үйлестіреді, бөлім құзырына
кіретін мәселелер бойынша оларға әдістемелік және практикалық көмек
көрсетеді, жұмыстарын талдайды.
5. Жұмыспен қамтуға бағытталған шараларды іске асыруға және
еңбекке қабілетті халықты жұмыспен қамтуды арттыруға бағытталған
бағдарламалардың жүзеге асыру барысы туралы ақпараттарды жинауды
қамтамасыз етеді, соңынан оларды жинақтайды, талдайды және қорытындыларын
облыс Әкімінің қарауына ұсынады.
6. Еңбек нарығының жағдайын талдауды және болжауды жүргізеді,
халықты жұмыспен қамту саласындағы іс-шараларды жасайды және осы іс-
шараларға бөлінетін бюджеттік қаржылардың игерілуін талдайды.
7. Еңбек нарығында кәсіптер (мамандықтар) бойынша жұмыс күшіне
сұраныс және ұсынысты болжауды жүргізеді, жергілікті атқарушы органдармен
бірігіп жұмыспен қамту және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау саясатының
негізгі бағыттарын жасауды ұйымдастырады.
8. Автоматтандырылған ақпараттық бағдарламалар бойынша статистикалық
ақпараттарды жинап, өңдейді және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау министрлігінің ақпараттық-аналитикалық орталығына
электронды пошта арқылы жібереді.
9. Ақылы қоғамдық жұмыстардың жүйесін ұйымдастыруды және
жетілдіруді, аймақтар үшін әлеуметтік-экономикалық пайдалылығы бойынша
жұмыс түрлерін кеңейтуді жүргізеді, қоғамдық жұмыстарға бюджеттен
бөлінетін қаржыларды тиімді пайдалануды талдайды.
10. Жұмыссыздарды еңбек нарығындағы қажеттілікке сәйкес кәсіптер
мен мамандықтар бойынша кәсіби оқытуды ұйымдастыруды үйлестіреді,
бюджеттен бөлінген қаржыларды тиімді пайданалылуын талдайды.
11. Еңбек нарығында азаматтарды жұмыспен қамту мен әлеуметтік
қолдауға байланысты қоғамдық акцияларды және бағдарламаларды, сонымен қатар
бос жұмыс орындарының жәрмеңкесін өткізуді ұйымдастырады және жүргізеді.
12. Тиісті жоғары органдарға ведомствалық және статистикалық
есептерді, ақпараттарды уақтылы, сапалы тапсырады.
13. Халықты жұмыспен қамту туралы Заңын түсіндіру, насихаттау
жұмыстарын жүргізуді және халықты жұмыспен қамтуға ықпал тигіздіретін
жергілікті атқарушы органдарымен, жұмыс берушілерімен, қоғамдық және басқа
ұйымдарымен өзара қарым-қатынаста болуды жүзеге асырады.
14. Жұмыспен қамту бойынша уәкілетті органдардың қызметін
реттейтін нормативтік базаны жетілдіру бойынша ұсыныстарды жасайды және
олар бойынша шешімдер қабылдау үшін сәйкес органдардың қарауына енгізеді.
15. Жұмыссыз азаматтарды есепке қою және тіркеу, Жұмыссыз
азаматтарға анықтама беру мемлекеттік қызмет көрсету стандарттары
бойынша аудандық және Тараз қаласы уәкілетті органдардың жұмысын
үйлестіру және бақылауды жүзеге асырады.
16. Жамбыл облысы әкімінің веб-порталына бөлімнің өзіне тиісті
жариялымдарды өзгеруіне қарай жаңартып енгізіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz