Референдум - Қазақстан халқының билікті тікелей жүзеге асыруының конституциялық құқықтық нысаны

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Заң факультеті

Конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасы

Б І Т І Р У Ж Ұ М Ы С Ы

Республикалық референдум -Қазақстан халқының билікті тікелей жүзеге асыруының конституциялық құқықтық нысаны

Орындаған: Сыртқы

бөлімінің 3-курс

ІІ-топ студенті Кыдырбаева А. Е.

Ғылыми жетекші:

Жарболова А. Ж.

Норма бақылаушы:

Құсайнов Д. Ө.

Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға

жіберілді Кенжалиев З. Ж.

з. ғ. д. профессор

Алматы, 2010

М А З М Ұ Н Ы

РЕФЕРАТ 3

ГЛОСАРИЙ 4

КІРІСПЕ . . . 5-8

1 РЕФЕРЕНДУМ - ХАЛЫҚ БИЛІГІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУШЫ ИНСТИТУТЫ РЕТІНДЕ

1. 1 Референдумның түсінігі, маңызы және түрлері. 8

1. 2 Қазақстан Республикасындағы референдум институтының дамуы және құқықтық реттелуі 22

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА РЕСПУБЛИКАЛЫҚ РЕФЕРЕНДУМ ӨТКІЗУ МЕХАНИЗМІ

2. 1 Референдум тағайындау туралы бастамашылық. 32

Дауыс беру және оны қорытындылау . . . 42
Республикалық референдум өткізудің дұрыстығы туралы

мәселені Республиканың Конституциялық Кеңесінің қарауы. . 54

ҚОРЫТЫНДЫ 57

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 59

Р Е Ф Е Р А Т

Дипломдық жұмыстың тақырыбы « Референдум - Қазақстан халқының билікті тікелей жүзеге асыруының конституциялық құқықтық нысаны» деп аталады.

Жұмыстың мақсаты референдум түсінігін мазмұнын ашу, оның түрлерін анықтау, Қазақстан Республикасындағы аталған институттың пайда болуы, даму процессі, референдумның жүргізілуі және тағы басқа тақырыпқа қатысты сұрақтар қаралады.

1- бөлігінде референдумның түсінігі және оны топтастыру. Сонымен бірге референдумды өткізу кезіндегі тәртіптік реттеудің ескі және жаңа нормативтік актілеріне анализ жасадым.

2-бөлігінде Республикалық референдумның өткізілу механизмін ашамын.

Дипломдық жұмыс мазмұнын сипаттайтын термонологиялар:

Конституция - Негізгі заң, Жарлық, Конституциялық заң, құқықтық мемлекет, Қазақстан Республикасы, демократиялық мемлекет, суверенді мемлекет, тәуелсіз мемлекет, бап, дәреже, мәртебе, дауыс беру, сайлау, референдум, бүкілхалықтық дауыс беру және т. б.

Өзімнің қорытындым және ұсыныстарым жұмысымның беттерінде.

Жұмыстың көлемі 58 беттерден тұрады.

Жұмысым Кіріспеден, 2 бөлім, 6 бөлімшеден, рефераттан, дипломдық жұмыс мазмұннан, сондай-ақ қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ГЛОСАРИЙ

Республикалық референдум - Қазақстан Республикасы Конституциясының, конституциялық заңдарының, заңдарының және мемлекеттік өмірінің өзге де неғұрлым маңызды мәселеріне арналған шешімдердің жобалары бойынша бүкілхалықтық дауыс беру.

Демократия - халык билігі, мемлекеттік кұрылыс нысаны. Бұл билік халықты биліктін қайнар көзі деп тануға негізделеді және тендік пен бостандаык, мемлекеттің негізгі органдарының сайланбалық кағидаттарын басшылыққа алуға сүйенеді.

Президент - мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халыкаралық катынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға.

Парламент - ең жоғары өкілетті заң шығарушы билік органы

Конституция - тұтастай алғанда мемлекет пен коғамның негізгі заң, қазақ коғамында Ата заң деп аталады.

Конституциялык кенес - Қазақстан Республикасының Конституциясын корғауға арналған ерекше орган.

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

Вето - Парламент кабылдаған заң жобасына Президенттің қол коймауы, яғни кабыл алмауы.

Акт - мемлекеттік орган кабылдаған шешім немесе кұжат

КІРІСПЕ

Әр мемлекеттің құрылуымен, дамуына мемлекеттің тарихи өзгерістері әлеуметтік және мемлкеттік-құқықтық болмыстары белгілі бір мақсатқа жетудің бірден-бір көзі екендігі мәлім. ¹ [1. 23 б. ] Алдыңғы тәжіребиені еске ала отырып, яғни батыс демократия қағидасына сүйене отырып, көпұлтты және көпфессионалды қоғамымызбен ерекшелене отырып, алғаш тарихымыздағы тәуелсіз мемлекет құрдық - деп толық сеніммен айта аламыз. Біз демократияны жаңа өмірдің бастауы еместігін, ол біздің мемлекетіміздің басты мақсаты екенін білдік. Демократияны жою мүмкін емес. Сонымен Қазақ мемлекеті құрылды. Біздің мемлекетіміз саяси даму моделі жағынан және әлеуметтік дамуы жағынан батыс демократияға теңестірілген мемлекет ретінде әлемге, жалпыға танылды.

Қазақстан Республикасының Конституциясы - демократиялық, өркениетті даму жолына түскен мемлекет пен қоғамның негізгі, басты нормативтік актісі. Конституция қоғамдық өмірдің барлық салаларын өз нәрімен сусындататын зор ауқымды саяси-құқықтық күшті болуына жинақтаған. Конституция мемлекеттік және қоғамдық құрылысты, оның болашаққа бағытталған ұйымдастырылуы мен қызметі принцептерін белгілейді. Онда адамдар мен азаматтардың, мемлекеттің қайнар көзі және әлеуметтік негізі ретінде бүкіл халықтың конституциялық мәртебесі бекітіледі. Конституция тек конституциялық құқықтың ғана емес, сондай-ақ ұлттық құқықтың барлық салаларының да қайнар көзі болып табылады. Сондықтан оған басқа нормативтік құқықтық актілерде кездеспейтін сипаттар тән. Конституцияны Қазақстан халқы қабылдады. Сондықтан Конституцияда халықтың оның мәнін сипаттайтын еркі білдірілген. Социолизм кезінде де Конституция халықтың еркін білдіреді деп есептелді. Осыған орай халық еңбекшілерден-жұмысшы табынан, шаруалар мен еңбек интеллигенциясынан тұратындығы көрсетілді.

Халықты бұлайша сипаттау кез келген әлеуметтік құбылысқа, марксшіл-лениншіл ілімге тән таптық көзқарасқа негізделді.

Конституцияда республиканың мемлекеттік өкіметінің барлық органдарынан құрылымы мен функциялары, республикалық және жалпы федеративтік органдарынан өзара қарым-қатынастары белгіленген, барлық еңбекшілердің нәсілі мен ұлтына қарамастан толық тең екендігі кепілдік берілетіні жазылды. Конституция Кеңестер сайлауынан жүйесі мен тәртіптерін, олардың компетенциясын, азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері белгіленді. ¹ [2, 33 б. ]

Қазақ АССР -нің Одақтас республика болуы оның жаңа Конституциясын жасау да қажет етті. Осыған сай Орталық Атқау Комитеті Президумның 1936 жылы 9 маусымдағы 3 қаулысы бойынша Констиутциялық комиссия құрылды. Комиссия Конституцияның негізінде КСРО-ның жаңа Конституциясын басшылыққа ала отырып және Қазақстанның экономикалық және қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістерді ескере отырып, Қазақ ССР-і Конституциясының жобасын жасап шығаруға шешім қабылдады.

Конституциялық комиссия ұсынған жобаны Орталық Атқару комитеті Президумы негізінен мақұлдап, оны Қазақстан Советтерінің төтенше

Х-съезінің қарауына жолдау ұйғарылды. Жоба бүкіл халықтық талқылауға 9 ақпан 1937 жылы баспасөз арқылы жарияланды. Талқылау 1, 5 айдан астам уақыт жүргізілді. 1937жылғы 26 наурызда съезд Қазақ ССР-і Конституциясын бекітті. Конституция Қазақс Советтік Социалистік Республикасы жұмысшыларымен шаруалардың социалистік мемлкеті, оның саяси негізі еңбекшілер депутаттарының Советтері болып табылады деп жариялады. ² [3. ]

Алғаш және соңғы рет референдум Кеңес Одағы тарихында 1991 жылы наурыз айында саяси шешімге келу кезінде қолданылды. Бірақ ол Кеңес Одағының ыдырауын тоқтата алмады.

Қазақстан Республикасының алғашқы Конституциясы референдумды

мемлекеттің маңызды мәселелерін шешудің құралы ретінде қарастырды. Республикада 1995 жылы 2 жалпы республикалық референдум өткізілді. Бірінші 29 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттігін ұзарту жөнінде;

екіншісі 30 тамызда Қазақстан Республикасы Констиутциясын қабылдау кезінде.

1995 жылы 2 қарашасында «Республикалық референдум туралы» Мемлекеттің жаңа заңында жалпыхалықтық дауыс беру институттары арасынан айрықша көрініп тұрды. Референдумның құқықтық негізін - Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен бекітеді. ¹ [4. 16 б. ]

Қазақ заң ғалымдарының теориялық зерттеуінің толыққанды объектісі болмады. ». Бірақ референдум туралы заңды білу және практика жүзінде оны қолдану, проблемаларды жүйелі түрде анализдеу, түрлі шешімдерді шешуге көмектеседі. Қазақстан Республикасы Президентінің халыққа жолдауында, Қазақстан-2030 даму стратегиясында қазіргі заманғы жағдайларды ұғына отырып, Қазақстанда өткізілген әлемдік деңгейдегі республиканың жаңа институттары құрылды. Референдумда - халыққа қатысты проблемалар, шешімдер немесе керісінше жалпыұлттық сайлауды жария етуге тыйым салынған мемлекеттік және қоғамдық проблемалар қарастырылды. Өзіңнің

стратегияңды құру үшін, болып жатқан процесстердің күшті және әлсіз жақтарына ұстамды көзқарас керек.

Респуликалық референдумда көптеген мәселелер құқықтық реттеуде туындайды. Сырттан қарағанда референдум сайлау процессін еске түсіреді. Яғни, дауыс беру арқылы бір шешімге келуі. Бүкілхалықтық дауыс беруді ұйымдастыру кезіндегі заңдық жобада және мемлкеттік маңызы бар мәселелерді шешуді өзіндік азғана өзгешелігі бар, дәл сол тікелей демократияның өзгеше формасы. Көптеген шешімі жоқ мәселелер референдум комиссиясының өкілеттілігінің құрылу реті жолымен байланысты. Тағы да тап осы органның функциясын сайлау комиссиясы атқарады, онда болған кемшіліктер және жетіспеушіліктер референдумның қызметіне ауыстырылады.

Референдумды қаржыландыру мәселесі даусыз шешіледі. Өйткені референдумды тек мемлекет тарапынан қаржыландырады.

Референдумның дамуына тікелей демократияның дамуы ретіндегі сұрақ етіп дипломдық жұмысқа тақырып етіп алдым.

Осы зерттеулер өзіне төмендегідей мақсат қояды:

- референдум түсігін тұжырымдау, оның түрлерін анықтау, мазмұнын ашу,

ұйымдастыру қағидаларын білу, оның Қазақстан Республикасында өткізілу институттарын анализдеу.

- жергілікті референдумның республикалық деңгейдегі өткізілу ретінің мәнін ашу.

Көзделген мақсатқа жету үшін келесі тапсырмалар:

- Референдум функциясына қатысты сұрақтарды жарыққа шығару;

- Конституция - тікелей демократияның аса маңызды формасы ретінде заң шығарушы құрал ретінде;

Дипломдық жұмыстың нормативтік негізі. Дипломдық жұмыстың нормативтік негізі құрады: Қазақстан Республикасының Конституциясы, толықтырулар мен өзгертулер енгізілген, Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы, Республикалық Референдум туралы заңы, Қазақстан Республикасының сайлау туралы заңы және басқа да нормативтік құқықтық актілер, шет мемлекеттердің конституциялары, нормативтік құқықтық актілері.

«Республикалық референдум - Қазақстан халқының билікті тікелей жүзеге асыруының конституциялық-құқықтық нысаны» тақырыбында

көптеген ғалымдардың еңбектері жазылды. Бірақ референдум институттары енді бой көтергенімен, оған халықтар демократияның бірден-бір қозғаушы

көзі ретінде көңіл бөлді. ¹ [5, 1-5, 7 б. ]

Дипломдық жұмысты жазғанда: В. А. Сапарғалиевтің, Г. С. Баймаханованың, Д. М. Пхон Бултхананың еңбектерін жиі назарда ұстадым.

Дипломдық жұмыстың теориялық негізін В. Ф. Коток, А. А. Мишин, М. Иовичин, В. А. Ким, Д. М. Баймаханова сынды ғалымдардың идеяларын қостым.

1 РЕФЕРЕНДУМ - ХАЛЫҚ БИЛІГІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУШЫ ИНСТИТУТЫ РЕТІНДЕ

1. 1 Референдумның түсінігі, маңызы және түрлері

Референдум (лат. referendum-хабарландыруға тиісті нәрсе) мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу. Мұндай демократиялық мемлекет алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Арнайы даярлық қажет ететін төтенше, шұғыл мәселе дауысқа салынбайды. Референдумға заң не халықтар жобасы, басқару сипатындағы мәселер ұсынылады. Референдумның негізгі екі түрі бар. Резолютивті Референдумда қабылданған шешімнің ешбір қосымша бекітусіз бірден мемлекет аумағында міндетті күші болады және жаңа референдумда ғана күші болады және жаңа референдумда ғана жойылады. ¹ [5. 187 б. ]

Консультативті референдум белгілі бір мәселе жайындағы халықтың пікірін білу үшін өткізіледі. Мұндай референдум ның қорытындысы өкімет үшін міндетті болмайды. Халықтар құқықтық мәселе бойынша референдум (көбіне плебисцит делінеді) өткізу ХХ ғасырдың соңғы жиырма жылы ішінде өріс алды. Мысалы; Еуропа Кеңесіне мүше болу болмау мәселесі бойынша Франция, Дания, Норвегия, Швеция, Ирландия елдерінде референдум өткізіледі. Қазақстанда референдум өткізу туралы шешімді Қазақстан Республикасы Президенті қабылдайды. Оған 18 жасқа толған Қазақстан азаматы қатыса алады. Сот төрелігі, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, салық саясаты, бюджет, билік орындарының құзіреті басқару нысаны, адам бостандығы мен құқығы; әкімшілік-аумақтық құрылыс пен шекра мәселесі референдумға негіз бола алмайды. Тәуелсіз Қазақтан тарихындағы алғашқы референдум өткізіліп, халық бірауыздан Ата Заңды қабылдады.

Республикалық референдум-Қазақстан Республикасы Конституциясының, конституциялық заңдарының мемлекеттік өмірінің өзге де неғұрлым маңызды мәселелеріне арналған шешімдердің жобалары бойынша бүкілхалықтық дауыс

беру. Қазақстан Республикасының алдымен егемендік алуы, ал кейін мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізуі юридикциялық акт есебінде бас-аяғы 1-2 жылдың ішінде болғанымен (1990-1991 жылдар), шын мәнінде өте күрделі, талас, тартысқа толы тарихи оқиғалар еді, Ал Қазақ халқы үшін бұл даталардың қасиетті де қастерлі екені айтпаса да түсінікті. Республикамыздың егемендігі мен тәуелсіздігінің тарихын тұтастай тарататып айтар болсақ ғасырлар қойнауына кетеріміз анық. Кеңестер Одағының ыдырауымен және тәуелсіз мемлекеттер

достастығының құрылуымен байланысты екендігіне ешкім шүбә келтіре қоймас. Осы төңкеріс күндерінен кейін-ақ партия қатарынан жаппай шығу процесі белең алды және бұл процесті тоқтату мүмкін емес екендігі өмір ақиқатына айналды. ¹ [1. 9 б. ] 1991 жылы КСРО Президенті өзінің арнайы жарлығымен СОКП-ның Орталық Комитетін таратуға мәжбүр болды. 1991 жылдың желтоқсан айында Кеңес Одағы құлады. Оның құрамындағы Одақтас Республикалар тәуелсіз мемлекет болып қайта құрылды. Қазақ КСРО-сы жойылды. Оның аумағында жаңа мемлекет яғни, Қазақстан Републикасы бой көтерді. Қазақстан Республикасының заңдық күші бар құқықтық актілері енгізілді. Қазақстан халықтар Ассамблеясында жобасы мақұлданған, республикалық референдумда қабылданған, Қазақстан Республикасының құқықтық актісі - Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құқықтық практикасында референдум тікелей демократиялық нысаны ретінде қолданыла бастады. ² [2. 37 б. ]

Қазақстан Республикасының Конституциясы 1993 жылы халық таптық сипаттамасынан тұңғыш рет бас тартты. Онда енді жұмысшы табы туралы, шаруа және еңбек интеллигенциясы туралы сөз болған жоқ. Жалпы «еңбекші» термині 1993 жылғы Конституцияда да, 1995 жылғы Конституцияда да қолданылмайды. Дегенмен, Конституцияның екеуінде де халық туралы айтылады. Қазақстан Республикасы Конституциясында халық тұрғындардың бүкіләлеуметтік қабатын жинақтаған тұтас әлеуметтік-саяси құбылыс ретінде ұғынылады. Осыған орай, «халық» ұғымы Қазақстан Конституциясына сәйкес, біріншіден, ол байлық

жағдайына қарай әлеуметтік қабаттарға, таптарға бөлінбеушілікті білдіреді, сөз жоқ, бұл маңызды конституциялық фактор болып табылады.

Конституцияда мемлекет әлеуметтік, яғни, бүкіл халықтың өкілі ретінде танылады. Бұл мемлекеттің тұрғындардың қандай да болсын бір тобына екінші бір тобын кемсіту арқылы басымдық бермейтіндігін білдіреді. Мемлекет тиісінше, олардың әлеуметтік жағдайларына қарай тұрғындардың барлық қабаттарына қамқорлық көрсетуі тиіс. Қазақстан Республикасының Конституциясы бүкіл халықты әлеуметтік топтарға бөлмей, олардың құқықтарын шектемей конституциялық-құқықтық қатынастар субъектісі ретінде таниды. Екіншіден, халық ұғымына көпұлтты топтар жатады. Бұл, мемлекеттегі бүкіл халықтың әлеуметтік базалық негізін құрайтын қазақ ұлтына ерекше: құқықтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени жеңілдіктер берілмейтіндігін білдіреді.

Сөйтіп, халықты Қазақстан Республикасының Конституциясын жасаушы деп тану оның мәндік сипатын білдіреді. Сондықтан Қазақстан Республикасының 1995

жылғы Конституциясы «Біз, Қазақстан халқы… осы Конституцияны қабылдаймыз» деген сөздермен басталады. Қазақ халқы Конституцияны референдумның қорытындысымен қабылдады. Қазақстан республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар республикалық референдум арқылы енгізілуі мүмкін. Басқаша айтқанда, халық Конституцияны қабылдап қана қойған жоқ, ол Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жобасын Президент Парламенттің қарауына бере алады. Алайда, мұндай жағдайда да халық сырт қалмайды. Парламент халықтың жоғары өкілетті органы, сондықтан ол Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтыруларды халықтың атынан қабылдайды.

Қазақстан халқы Конституцияны қабылдайтын бірден-бір субъект деп танудан оның құрылтайшылық сипаты туындайды. Қазақстан халқы елдегі мемлекеттік биліктің бірден-бір қайнар көзі және егемендікті қолдаушы болып табылады. Сондықтан ол құрылтайшылық биліктің иесі. Нақ Конституция арқылы Қазақстан халқы мемлекетті құрды, оның басқару және құрылым нысандарын, әлеуметтік-

экономикалық құрылыс негіздерін, адам мен азаматтың мәртебесін белгілейді. Тек халық, ал халық атынан тек парламент қана мемлекеттің құрылым негіздеріне өзгерту енгізе алады. Сонымен бірге Конституцияда мемлекеттіліктің мейлінше мәнді кезеңдері тұрақтылық, біртұтастық принцептері нығайтылған. Ол - мемлекеттік құрылымының біртұтас нысаны, басқарудың Президенттік нысаны және аумақтық тұтастық.

Қазақстан Республикасы Конституциясының құрылтайшылық сипаты оны қабылдау мен оған өзгерістер енгізудің ерекше тәртібін, ұлттық құқықтық жүйені қалыптастыру мен дамытудағы мейлінше ерекше орнын, Парламент, Президент, Үкімет үшін, лауазымды адамдар, сот органдары үшін, азаматтар үшін оның құқықтық қағидаларының еш шүбәсіздігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы Конституциясының құрылтайшылық сипаты оның барлық нормативтік қағидаларының еш шүбәсіз танылатындығынан, басқа ешбір нормативтік құқықтық акт Конституция нормаларын ескірген, өмір шындығына сай келмейтін деп және басқалай тани алмайды.

Мұндай ерекше сипат тек Конституцияға ғана тән.

Бұл жағдайға назар аударып отырған себебіміз, конституциялық қағидаларға атүсті айтылған сындар кейде жақсылық нышанындай есептеледі.

Конституцияның қайсыбір нормаларына, киімді ауыстырған сияқты, өзгерістер енгізу туралы ұсыныстар айтылады. Мұндай акциялар ескінің, кеңестік кезеңнің сарқыны, ол кезде КСРО Жоғарғы Кеңесі мен Одақтас Республикалардың Жоғары

Кеңестерінің әр сессиясында дерлік Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар жеңіл енгізіле беретін. Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясымен де осылай болды, айналып келгенде ол ешкімге қажеті жоқ жалаң нұсқаулық құжатқа айналды.

Әрине, бұдан Конституцияның жекелеген нормалары уақыт сынына ұшырауы, өскелең қоғамдық қатынас талаптарына сай келмеуі мүмкін емес деген ой тумаса керек. Қоғамдық қатынас ылғи да қозғалыста, өзгерісте болады, сондықтан конституциялық нормаларды өзгерту қажеттігі де туындайды. Мұндай процесс өтпелі үлгідегі қоғам үшін тән құбыыс. Нақ осындай қоғамда түбірлі өзгерістер мейлінше тез және жиі жүреді. Бұл процесстің Конституцияның жағдайына әсер етпеуі мүмкін емес. Осыны ескере отырып, өткеннен де сабақ алу керек. Конситуцияның тұрақтылығын, оның беделінің жоғарлығын қамьамасыз ету үшін мұндай туған жағдайда Конституцияға өзгерістер мен толықтыруларды Конституцияға тіркеуге болатындай етіп, жеке ерекше нормативтік акт ретінде рәсімдеу керек. Мұндай көзқарастың бірқатар сәтті жақтары бар. Біріншіден, Қазақстан Республикасы Конституциясының құрылтайшылық сипаты сақталады. Шын мәнінде, Қазақстан Конституциясы бірнеше ондаған, жүздеген жылдардан бері өмір сүретін мемлекеттің қатардағы кезекті Конституциясы емес. Ол жаңа құрылым және басқару нысандарымен, қоғамның экономикалық құрылысының жаңа негіздерімен және басқаларымен мүлдем жаңа үлгідегі мемлекетті құрды. Екіншіден, аталған құрылтайшылық сипатына орай Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы құқықтық мәдениеттің тарихи жадын бейнелейді. Ешқашан енді мұндай Конституция болмайды.

Ол Қазақстан мемлекетінің қазіргі кезеңіндегі қалыптасуы мен дамуының тарихи өзгерістері аясында туды.

Сондықтан ол өзіне айрықша мұқият қарауды, нақ осындай түрінде,

қабылданған күйінде сақталуын талап етеді. Үшіншіден, ерекше құрылтайшылық сипаты мен тарихи мәні қасиетті акт ретінде азаматтардың Конституцияға деген құрмет сезімін қалыптастыру, бірінің соңынан бірі келетін ұрпақтардың алдында оның беделін тұрақты көтеру үшін де маңызды. Бұл орайда, әлдеқашан ескірген қағидаларының аз емесетігіне қарамастан, оның басты актілердің негізі болып отырған АҚШ Конституциясын еске алған жөн. Көптеген қағидаларының тек тарихи-танымдық ғана мәні бар болса, дінге сенушілер үшін бірнеше мың жылдар бойғы діни жазбалар қасиетті сенім сияқты есептеледі.

Бір жағынан, мемлекеттің, екінші жағынан, қоғамның негізгі заңы ретінде қолданылуы Конституцияның маңызды ерекшелігі болып табылады. Бұл халықтың

мемлекеттік биліктің қайнар көзі және қоғамның әлеуметтік базасы ретіндегі мәртебесімен байланысты. Конституция мемлекетті оның барлық атрибуттарымен құрады. Ол оның егемендігін барлық элементтерімен: аумағынан, жоғарғы билігімен, азаматтығымен, дербес заңдарымен және басқаларымен орнықтырады. Конституция мемлекеттің, мемлекеттік органдардың қоғаммен, қоғамдық институттарымен өзара қатынасының негізін қалайды. Конституция қоғамдық: экономикалық, ұйымдық, әлеуметтік, діни, жекелік құрылыстың негіздерін анықтайды. Сондықтан мемлекет ғана емес, оны институттары да Конституцияның құқықтық қағидаларын, идеяларын жинақтайды. Осыған байланысты қоғам, оны құрушылар өз қызметін Конституцияға негіздеуі тиіс. Жекелеген заңдардың қайсыбір жекелеген қоғамдық институттарға: саяси партияларға, діни, мәдени бірлестіктерге және басқаларына қатынасы болуы мүмкін. Мақсаты мен әрекеті конституциялық құрылысты күштеп өзгертуді, республиканың тұтастығын бұзуды көздейтін қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне тыйым салатын Конституцияның нормативтік ережелері тура және тікелей қолданылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.